Culumn Guido

Arbeidsinspectie gaat optreden op de kermis

Aan de vooravond van de voetbalwedstrijd Montenegro-Nederland kwam mij in het Brabants Dagblad van 13 november jongstleden een interview onder ogen met Louis Van Gaal, met als kop: Van Gaal mist leiderschap. Opmerkelijk: een journalist die de autoriteit van voetbalpaus van Gaal ter discussie stelt, in een tijd waarin het Nederlands elftal tot dan toe had gegrossierd in successen! Niets van dit alles! Bij verdere lezing blijkt dat Van Gaal zelf autoriteit en duidelijkheid mist bij het kabinet Rutte ten aanzien van de coronamaatregelen. Conclusie: een kernachtige krantenkop is prima; maar als hij voor tweeërlei uitleg vatbaar is, kan dit tot misverstanden leiden.

Je hoeft als krantenlezer geen oplosser van cryptogrammen te zijn om de dubbelzinnigheid in een krantenkop te ontdekken. Journalisten zijn vaak apetrots dat ze in hun krantenkop beeldspraak hebben gebruikt: Arbeidsinspectie gaat optreden op de kermis; Bom uit Tweede Wereldoorlog legt treinverkeer plat; Aanpak van wildplassen is dweilen met de kraan open; Hoogspringer Wilbert Pennings: plafond is nog niet bereikt”. De bedenkers van deze koppen hebben hun hand overspeeld.

Beeldspraak is soms gewaagd of stoutmoedig, maar het gevaar ligt op de loer van dubbelzinnigheid en meerdere toepasbaarheid. In de retorica bestaat hiervoor de term impliciete metafoor: de meerduidige betekenis van ‘optreden’ in het titelvoorbeeld brengt lezers op het idee van een onderhuidse andere betekenis. De dubbelzinnigheid van de kop Bisschoppen worstelen met gebruik condooms wordt in de psychoanalyse uitgelegd als het verschil tussen de bedoelde inhoud en een latente of onderdrukte inhoud. In een misser als Cursus poppen en baby’s maken is daarentegen enkel sprake van een onterechte weglating.

Intussen duiken ook in gewone teksten dubbelzinnigheden op. Tegen een bepaald soort meerduidigheid is zelfs helemaal niets te doen: J. Kip uit D. heeft gisteravond afscheid genomen van de brandweergroep D. Hij kreeg een oorkonde en legpenning. Soms wordt een foutieve verwijzing de schrijver fataal: Bovendien is zijn telefoonnummer gevonden bij een van de hoofdverdachten van aanslagen. Nadir A., wiens vrouw zwanger is, zegt van dat laatste niets te begrijpen. Van dit soort knulligheden ben ik niet zo gediend. Mocht u er onverhoopt toch één aantreffen in dit magazine, dan trakteer ik u op een pils.