Groener Wonen 04 - 2022

6

GROENE TRENDS

Ecologische verf, slim je auto opladen, hennep beddengoed, groene gevels en daken, verwarmen met je airconditioner en andere duurzame nieuwtjes. 12

VERRASSEND RUIME MINI-WONING

Aurélie geniet van de rust en het samenwerken in haar tiny house-community in Roosendaal.

24

RAMEN & DEUREN ISOLEREN

Alles over glassoorten, kozijnen en goed geïsoleerde deuren. Plus de kosten en subsidiemogelijkheden. 31

NOOIT MEER DOUCHEN

Met deze bespaartips blijft het leven aangenaam. 36

SLIMMER ELEKTRISCH RIJDEN

Door je rijgedrag aan te passen kom je een stuk verder in je elektrische auto.

TELEVISIEKOK SHARON DE MIRANDA

Op ontdekkingstocht langs Nederlandse boeren kwam deze die-hard vegan tot de conclusie: ‘Het is oké om af en toe een beetje vlees te eten’.

DUURZAAM VISJE

Het is heel gezond om af en toe vis op het menu te zetten, maar hoe herken je een duurzame herkomst?

45

TIPS VAN DE VAKMAN

Minder gas verbruiken zonder kou te lijden. 46

NIEUW: GROENE INFLUENCERS

Duurzame Student wil jonge mensen inspire ren en motiveren om duurzamer te leven. 50

GROENE ENERGIE UIT EIGEN BUURT

Om | nieuwe energie zorgt voor lokale energieprojecten. 54

IS DEZE KEUZE SLIM?

Antwoord op veelgestelde vragen. 60

HOE

DUURZAAM IS PALMOLIE?

Grote opbrengst per hectare, maar voor de orang-oetan is geen plaats meer.

EDITIE 15 2022 62

GROENE VOORNEMENS

Wat zijn jouw plannen voor het nieuwe jaar? 64

IS MIJN HUIS GOED GEÏSOLEERD?

Nu de energieprijzen door het dak gaan is isoleren nog belangrijker geworden. Check of je isolatie nog up-to-date is. 68

HOTSPOTS

Groene adresjes in Alkmaar. 71

ONZE KLUSBOERDERIJ 72

BOUWEN MET KALKHENNEP

Aangenaam binnenklimaat, brandwerend en perfect te recyclen tot bodemverbeteraar.

78

NIEUWE VERWARMINGSSYSTEMEN

Wandverwarming en andere alternatieven voor de all electric warmtepomp. 80

VAN FAST TOT FOREVER FASHION

Hoe kom je als fashionista aan een garderobe die het milieu niet te zeer belast? 86

EEN GROEN EINDE

Er zijn volop mogelijkheden om je laatste reis duurzaam af te leggen. 90

GEEN GROENTEN VERSPILLEN

Heerlijke recepten uit het boek 'no waste GROENTEN' 98

VOLGENDE KEER & COLOFON

‘HET VOELT HEEL FIJN OM ALLEEN HET HOOGNODIGE TE BEZITTEN’

Duurzaam en bewust leven was voor Aurélie van Sluis al een way of life voordat de kans voorbij kwam die ze met twee handen aangreep: wonen in een tiny house. Sinds vorig jaar april geniet ze van de rust - en verrassend veel ruimte - in en om haar miniwoning in Roosendaal.

Tekst: Daphne Doemges-Engelen Foto’s: Henny van Belkom

Twee en een half jaar geleden stond er in de krant dat de gemeente Roosendaal een braakliggend terrein voor een termijn van zeven jaar in bruik leen wilde geven voor de bouw van tiny houses. Mensen in mijn omgeving lazen het bericht en tipten mij, omdat ze het bij mijn manier van leven vonden passen. Het idee trok me heel erg aan, maar de stap zet ten om een huis te gaan bouwen en kopen vond ik op dat moment te groot. Het leek niet het juiste moment voor mij. Het broertje van één van mijn beste vriendinnen bouwde wel zijn eigen tiny house. Zo bleef ik op de achtergrond toch een beetje betrokken bij het project. Via hem hoorde ik dat andere kopers de financiering niet rond kregen en zou worden besloten om twee van de tiny houses te verhuren. Dat was mijn kans! Ik ben direct met de organisatie in gesprek gegaan. Omdat ik werd aangedragen door iemand die al zijn eigen tiny house bouwde

op het terrein, waren de lijntjes kort en ik werd gekozen als huurder. Op dat moment moest het huisje nog gebouwd worden. Ik kon nog mijn eigen wensen rondom de indeling en het gebruik doorgeven: dat is een ongekende luxe als huurder!”

OPRUIMDRANG

Vorig jaar april trok Aurélie samen met poes Bobby in haar tiny house, dat eigenlijk verrassend ruim aanvoelt. Toch deed ze voor de verhuizing nog heel wat spullen weg. “Vanaf dat ik op mezelf ging wonen, was ik altijd al bezig met vintage spullen en tweede hands meubeltjes. In de loop der tijd ging ik steeds bewuster leven: ik wilde mijn voetafdruk zo klein mogelijk maken. Het tiny house voelde uiteindelijk als een cadeautje dat op mijn pad kwam, want nu kon ik verder met ontspullen.”

De 28-jarige vond het niet lastig afstand te doen van spullen. “Het voelt zo fijn om alleen het hoognodige te bezitten. Ik heb heel veel

spullen uitgedeeld om zo anderen blij te maken en ook heel wat via Marktplaats ver kocht. Kleding heb ik gedoneerd. Alleen een paar grote spullen, zoals de kampeerspullen en surfplank, heb ik opgeslagen bij mijn zusje. Achteraf ben ik wel iets te ver gegaan in mijn opruimdrang. Toen ik eenmaal in mijn tiny house woonde, kwam ik erachter dat er juist heel veel opbergruimte is. Ik heb nu wel spijt dat ik mijn camera’s heb weggedaan. Vroeger gebruikte ik ze niet vaak, maar ik zou er nu wel weer blij mee zijn geweest.”

ECOLOGISCH TUINIEREN

Over wonen in een tiny house bestaan de no dige vooroordelen, merkt Aurélie. “Zelf dacht ik dus weinig opbergruimte te hebben, maar dat viel reuze mee. En veel mensen verwach ten dat ik geen riolering en waterleiding heb. Maar die voorzieningen zijn gewoon aanwe zig op dit terrein. Het huisje is wel gasloos: ik kook elektrisch en koos bewust voor twee pitten. Meer heb ik niet nodig en zo hield ik meer werkruimte op het aanrechtblad over.” Omdat Aurélie het huisje huurt, beslist ze niet zelf over de bouwkundige investeringen die gedaan worden. “Het is wel interessant om te zien hoe de andere tiny-housebewoners daarmee omgaan, want iedereen hier leeft bewust duurzaam op zijn of haar manier. De één is vegetarisch, een ander weet alles van

‘Het tiny house voelde uiteindelijk als een cadeautje dat op mijn pad kwam.’

ecologisch tuinieren of heeft een pelletkachel, en mijn buurman vangt het regenwater op om te hergebruiken.”

VEEL SPIEGELS

Wie het huisje van Aurélie binnenstapt, voelt direct een bepaalde rust. “Ik ben van mezelf heel opgeruimd en gestructureerd. En ik vind het heerlijk om in een oase van rust te komen als ik thuis ben. In zo’n klein huisje ga je auto matisch veel buiten leven. Als ik in de tuin ben, is er altijd wel wat te doen en tref ik andere tiny-housebewoners. Het contrast tussen bin nen en buiten is daarom groot. Ik vind het heel fijn om mij binnen terug te kunnen trekken en besloot daarom het interieur basic te houden. De houten wanden heb ik naturel gehouden vanwege de warme uitstraling. Tegelijk zie je zo de constructie van het huisje goed; het is net een legopakket dat in elkaar is gezet en dat vind ik tof om te zien. Ook koos ik voor diverse spiegels, die het licht reflecteren en de ruimtes groter doen lijken.” Natuurlijk mochten planten niet ontbreken. “In mijn oude appartement stond het bomvol planten, maar daar had ik alle ruimte. In dit huis is het iets moeilijker om planten te onder houden omdat het wat donkerder is. Ik ben nu meer in de tuin bezig met groen dan in huis.”

TRAP ALS EXTRA ZITPLEK

De trap naar de slaapkamer staat midden in de woonkamer. “Dat kwam zo handig uit in het ontwerp, en het ziet er speels uit. Als vrienden komen, fungeert de trap vaak als

extra zitplek. Met de indeling ben ik blij. Er staat geen eettafel, dat neemt te veel ruimte in. Maar met een kussentje op de grond en het bord op een tafeltje, gaat het ook prima. Wel is raambekleding hier een must. De tiny houses trekken de nodige aandacht. Zeker toen ze net waren gebouwd, schrok ik regel matig omdat mensen gewoon voor het raam uitgebreid naar binnen stonden te kijken. Ik snap het wel, want er is veel interesse in deze nieuwe woonvorm. Door de bamboe rolgordij nen die ik koos, kan ik zelf naar buiten kijken, maar is het voor passanten moeilijker om naar binnen te kijken. Met verduisterende gordijnen ga je jezelf als het ware opsluiten; deze rolgordijnen laten het licht mooi door.”

LEREN VAN ELKAAR

Op het terrein staan nog negen andere tiny houses. De buitenruimte is op een organi sche manier door paden van houtsnippers verdeeld. Schuttingen tussen de huisjes ontbreken: iedereen kan genieten van het groen rondom de huisjes. “Bij een dergelijk project moet je je wel realiseren dat je in groepsverband gaat wonen. Dat betekent dat je ook moet samenwerken met andere bewoners. We onderhouden alles samen en leren daarbij ook van elkaar. En met mooi

weer is iedereen buiten. Dan zit je ’s avonds spontaan met elkaar te eten.”

De oudste bewoner is eind veertig, de jongste zit nog in de luiers. De bewoners zijn allemaal anders, maar delen hun voorliefde voor duur zaam en groen wonen. Een extra cadeautje voor Aurélie is dat ze op het tiny-houseterrein ook haar nieuwe liefde vond: Kas. “Hij is hier zijn eigen tiny house aan het bouwen. We kwamen met elkaar in gesprek over onze gedeelde interesse in tiny woningen en crea tief bezig zijn. Toen is de vonk overgeslagen. Inmiddels wonen we samen in mijn huisje. Zijn huisje bouwen we samen af en willen we dan verkopen zodat nieuwe mensen ervan kunnen genieten. Wil je tiny wonen, dan zijn twee huis jes wel heel luxe! Wij willen juist ontspullen. De spullen die hier liggen, gebruiken we ook echt, er is niet veel overbodig.”

Over zeven jaar zal Aurélie haar tiny house vaarwel moeten zeggen: dan wordt de grond van het project gebruikt om er een nieuwe wijk te bouwen. “Ik wist vanaf de start dat dit tijdelijk zou zijn. Maar tegelijkertijd is zeven jaar toch een hele fase van je leven. Momenteel voelt het huisje als een vakantieplek. Het heeft een relaxte sfeer en ik ben veel buiten. Over zeven jaar zit ik vast in een andere levensfase, en maak ik weer een nieuwe keuze.”

‘Als vrienden komen, fungeert de trap vaak als extra zitplek.’

NOOIT MEER DOUCHEN & ANDERE SNELLE BESPAARTIPS

Grote investeringen zoals de aanschaf van zonnepanelen en het isoleren van je huis leveren grote besparingen op, maar met kleine, goedkope ingrepen en gedragsveranderingen kun je ook je energierekening omlaag brengen.

Tekst: Jordi van Sluijs Foto’s: Shutterstock

TIP 1

NOOIT MEER DOUCHEN

Nu we de verwarming minder hoog hebben staan, zijn de douchestralen heerlijk verwarmend en kun je er bijna niet meer onder vandaan komen. Maar douchen is duur! Sta je dagelijks 10 minuutjes onder de douche, dan kost je dat ongeveer 0,4 m³ gas per keer. Op jaarbasis is dat bijna 150 m³ gas en bij een gezin van vier personen gaat het dus 600 m³ gas per jaar. Nooit meer douchen, maar alleen wassen met koud water aan de wastafel scheelt dus echt enorm veel geld. Maar dat is voor veel mensen waarschijnlijk een brug te ver. Minder vaak douchen, bijvoorbeeld om de dag, in combinatie met korter douchen (5 minuten) en het gebruik van een waterbesparende douchekop brengt je rekening ook flink omlaag en is wat gemakke lijker vol te houden. Een waterbesparende douchekop laat 7,2 liter water per minuut door, dat is 20 procent minder dan een gewone douchekop en zelfs 60 procent minder dan een regendouche.

Liever in bad? Dat kost 120 liter water en dat staat gelijk aan 3 keer 5 minuten douchen!

TIP 2

WAS OP LAGE TEMPERATUREN

Wanneer je kleding niet bijzonder vuil is, kun je prima op een lagere temperatuur wassen. Met de wisselende energieprijzen is het lastig aan te geven hoeveel het precies scheelt maar grofweg is wassen op 30 graden de helft goedkoper dan wassen op 40 graden. Wassen op 60 graden is zelfs drie keer duurder dan wassen op 30 graden. Voor het behoud van je wasmachine en het voorkomen van een vieze geur in de trommel is het verstandig om af en toe op 60 graden te wassen en daarbij een waspoeder met bleekmiddel te gebruiken.

TIP 3

GEBRUIK HET ECO-PROGRAMMA

OP JE VAATWASSER

Met het eco programma bespaar je energie. Dit programma wast op een iets lagere temperatuur dan de normale programma’s. Daar staat wel tegenover dat het wassen wat langer duurt. Toch zorgt de lagere temperatuur ervoor dat er minder energie wordt verbruikt. Met het eco programma bespaar je gemiddeld 30 procent elektriciteit en een kwart water vergeleken met het standaardprogramma.

TIP 4

ONTDEK WAAR WARMTE ONTSNAPT

Er zijn mogelijk een aantal plekken in je huis waar de warmte ontsnapt zonder dat je het doorhebt. De brievenbus is een bekend voorbeeld. Door een flinke windstoot kan de klep openslaan waardoor er een vlaag koude wind binnenkomt. Een brievenbusborstel functioneert als een isolerende laag tussen de buitenwereld en het huis en is ge makkelijk te installeren. Ook kan warmte via een kattenluik ontsnappen. Schaf een luik aan dat geschikt is voor extreme weersomstandigheden. Deze modellen bevatten vaak meerdere flappen en zijn voorzien van borstelranden aan de onderkant en zijkant.

TIP 5

LAAT CV-KETELS EN BOILERS

REGELMATIG ONDERHOUDEN

Plan een of twee keer per jaar een onderhoudsbeurt in voor je combiketel, geiser of gasboiler. Regelmatig en deskundig onderhoud zorgt ervoor dat je cv ketel en boiler efficiënt gas blijven gebruiken en verbrandingsgassen goed afgevoerd worden. Natuurlijk loop je ook minder risico op plotselinge storingen en reparaties.

TIP 6

LEES ENERGIELABELS

Als je je oude apparatuur door energiezuinige toestellen vervangt, kun je op de lange termijn flink geld besparen. Nieuwe energielabels lopen van A tot G. De oude labels lopen van A++ tot E. Een led lamp met het oude label A+ en A++ komt overeen met het nieuwe label E, D of C. Je kunt het oude energielabel nog tot 1 maart 2023 op producten vinden, daarna wordt alleen apparatuur met het nieuwe label ver kocht. In het geval van een wasmachine bepaalt het eco programma het energielabel.

TIP 7

MAAK SPLETEN EN KIEREN DICHT

Het zou best kunnen dat je woonruimte snel koud wordt omdat er tocht binnenkomt. Check daarom goed of er geen spleten en kieren bij de deuren en ramen zitten. Dit zou namelijk de reden kunnen zijn dat je de verwarming steeds opnieuw hoger moet zetten. Kieren bij kozijnen kun je dichtkitten. Bij ramen en deuren is een tochtstrip een handige oplossing.

ZORGELOOS WONEN MET MINDER AARDGAS

Als we het hebben over aardgasvrij wonen, wordt al snel de all electric warmtepomp genoemd. Een warmtepomp is echter niet de enige manier om je woning te verwarmen. De techniek ontwikkelt zich razendsnel en er worden steeds meer innovatieve oplossingen bedacht om onze gezamenlijke CO ²-uitstoot te verlagen.

Voor de zakelijke markt heeft installateur Feenstra al een aantal nieuwe verwarmingstechnieken geïnstalleerd in diverse appartementencomplexen.

Wij spraken Feenstra over alternatieven voor aardgasvrij wonen.

De stroom in huis komt vaak vanuit het net of door een eigen zonne-installatie op het dak. Dat kan echter ook anders. Feenstra heeft in een aantal wooncomplexen een installatie met een warmtekrachtkoppeling (wkk) geïnstalleerd. Een wkk is een kleine elektriciteitscentrale die een complex kan voorzien van stroom. De verbrandingsmotor van een wkk gebruikt gas als brandstof om stroom op te wekken. De warmte die daarbij vrijkomt wordt door een warmtewisselaar opgevangen en afgegeven aan het water van de centrale verwarming. De wkk neemt hierdoor het werk van de cv-ketel voor een groot deel over, waardoor de CO²-uitstoot een stuk lager is. Speciaal voor appartemen tengebouwen en woonblokken is dit concept bedacht. Het voordeel van een wkk is dat het direct aangesloten kan worden op bestaande afgiftesystemen voor de verwarming. Het is niet nodig om radiatoren te vervangen of vloerverwarming toe te passen. Feenstra heeft al op diverse plaatsen in Nederland dit concept geïnstalleerd. Pieter van der Hauw, manager B2B & Techniek bij Feenstra, vertelt erover: “Voor dit project werken wij samen met Cheappower4U. Zij verkopen dit con cept en wij verzorgen de installatie. Dat doen we zowel voor woningbouwcoöperaties als VvE’s. De elektriciteit wordt verdeeld over de

woningen en de restwarmte wordt afgege ven aan het verwarmingssysteem. De wkk kan met de restwarmte de woningen een groot deel van het jaar verwarmen. Doordat het ook de restwarmte gebruikt, heeft het systeem een heel hoog rendement.” Op dit moment is een wkk echter alleen nog maar rendabel in een redelijk groot woongebouw. “Je hebt al gauw zo’n 40 woningen bij elkaar nodig die stroom en warmte van de collec tieve wkk afnemen om het systeem ren dabel te maken”, vertelt Pieter. “We zijn op dit moment wel een kleinere variant van dit systeem aan het testen. Zo’n micro-wkk zou in de toekomst toegepast kunnen worden in één woonhuis. Een kleine generator is hierbij geïntegreerd in een cv-ketel en levert volgens hetzelfde principe als een wkk stroom en warmte aan de woning.”

Voor 2030 moeten er 1,5 miljoen woningen van het gas af zijn.

WANDVERWARMING

Een andere relatief onbekende techniek is elektrische wandverwarming. Dit verwarmingssysteem zorgt met behulp van stralingswarmte voor een comfortabele woning. In Vaassen heeft Feenstra bij drie appartementencomplexen dit type verwarmingssysteem toegepast. “Het mooie van wandverwarming is dat het werkt met infraroodbediening en detecteert wanneer er iemand in de ruimte is”, vertelt Pieter. “De verwarming gaat pas aan wanneer er iemand aanwezig is. Het is ook een heel snel systeem. Het voelt al snel behaaglijk en comfortabel warm in de woning. Wand verwarming is hierdoor erg energiezuinig en geen ingewikkelde techniek. Het is een goed alternatief voor de warmtepomp. De rand voorwaarde is wel dat de wandverwarming pas kan worden toegepast als het complex volledig wordt aangepakt. Net als bij een lage-temperatuurwarmtepomp, moet de isolatie in orde zijn. Om dit type warmtesys teem toe te passen heb je namelijk een lage warmtevraag nodig in je woning. Heb je de spouwmuren en het dak in een woning goed geïsoleerd en ook isolerende beglazing? Dan kan wandverwarming een oplossing zijn. Isolatie is echter wel stap één.”

De bouwkundige en/of installatiekosten zijn echter nog relatief hoog, waardoor dit

systeem van wandverwarming nu alleen nog wordt toegepast bij complexmatige renovaties.

HOGE-TEMPERATUUR WARMTEPOMP

Samen met Vattenfall heeft Feenstra daar naast in 2020 een test gedaan met een hoge-temperatuurwarmtepomp. Waar een lage-temperatuurwarmtepomp nog extra aanpassingen aan het isolatieniveau en het verwarmingssysteem van de woning vragen, is een hoge-temperatuurwarmtepomp met enkele voorwaarden snel te installeren. Door dat dit warmtepompsysteem temperaturen tussen de 70 en 85 graden kan leveren, kun je de cv-ketel in één keer zonder al te veel aanpassingen vervangen. Het systeem wordt aangesloten op de bestaande water- en cv-leidingen. Net als andere warmtepompen haalt de hoge-temperatuurwarmtepomp zijn warmte uit de buitenlucht en zet het deze warmte om om de woning te verwarmen. Het hoge-temperatuurwarmtepompsysteem is niet de meest energiezuinige warmtepomp die er is. Echter met dit concept kun je een woning relatief snel en eenvoudig aardgasvrij maken. Daarnaast zijn de investeringskosten relatief laag, omdat het veelal niet noodza kelijk is om de woning extra te isoleren en/of het verwarmingssysteem aan te passen en

geschikt te maken voor lage temperaturen. Het extra isoleren van de woning blijft altijd verstandig, maar dit kan prima in een later stadium worden uitgevoerd. De hoge-tem peratuurwarmtepompsystemen worden momenteel eerst als oplossing ingezet bij woningbouwcoöperaties. De verwachting is dat dit systeem na 2023 voor particuliere woningeigenaren op de markt komt.

EN IN DE TOEKOMST?

“Wanneer je in grotere volumes een sys teem kan toepassen, gaat de prijs ook naar beneden” vertelt Pieter. “Hetzelfde is ook met zonnepanelen bijvoorbeeld gebeurd. Iedereen heeft ze nu bijna op het dak liggen, maar toen dat ongeveer 20 jaar geleden begon was het een stuk minder rendabel. Maar doordat er meer aantallen werden geproduceerd en toegepast, zijn de ren dementen inmiddels meer dan verdubbeld en is de kostprijs gehalveerd. Door dalende productiekosten van zonnepanelen en almaar stijgende energiekosten, is het voor zowel consumenten als bedrijven steeds interes santer geworden om zonnepanelen aan te schaffen. Het is nog niet in te schatten hoe dat nu met andere systemen zal verlopen. Bij Feenstra willen we graag woningen voorzien van betaalbare, haalbare en schaalbare toe passingen. En sommige systemen zijn op dit moment nog te kostbaar.”

Kijk op zorgeloos.nu

BENIEUWD MET WELKE PROJECTEN FEENSTRA NOG MEER BEZIG IS?

Foto: Vattenfall/Jorrit Lousberg

NO WASTE GROENTEN

Alles uit groenten halen. Het klinkt zo vanzelfsprekend, maar nog steeds ver spillen we met z’n allen veel te veel voedsel. We kopen royaal in, zijn verward over houdbaarheidsdata, bewaren verse ingrediënten incorrect of gooien ze weg bij een niet zo frisse aanblik. In no waste GROENTEN deelt Sophie Gordon meer dan 130 vegan recepten, van ontbijt tot en met dessert, met groenten (en fruit) in de hoofdrol. Daarbij gebruikt ze écht alles van de groenten, van wortel tot loof. Ook deelt ze verrassende bewaar- en anti-verspillingstips.

Hoog tijd voor een gesprek met deze zero waste groentechef.

Onder haar vrienden staat ze bekend als een obsessieve verzamelaar van groen ten en ze is er behoorlijk goed in om iets in elkaar te draaien op basis van wat er in de koelkast of keukenlade ligt, ongeacht waar ze op dat moment is. Het is Sophie Gordons tweede natuur om heerlijk voedende gerechten te maken van iets wat in eerste instantie niets lijkt te zijn. Ze vindt het jammer dat we gefixeerd zijn geraakt op het gebruik van veel ingrediënten in onze maaltijden - met ingrediëntenlijsten die te lang zijn om te lezen en de gedachte dat etentjes betekenen dat we dertig nieuwe producten moeten kopen. In haar debuut kookboek no waste GROENTEN laat ze zien dat het gebruik van minder ingrediënten niet betekent dat we hoeven in te leveren op smaak. Haar gerechten hebben juíst bijzon der veel smaak, omdat de groenten op hun hoogtepunt zijn.

Haar liefde voor koken ontstond op jonge leeftijd, toen ze op een krukje toekeek hoe haar vader in keuken aan de slag ging, daarbij veel vragen stelde en alvast proefde, met óf zonder zijn toestemming. “Ik ben altijd nieuwsgierig geweest naar eten en mijn ouders moedigden me altijd aan om nieuwe dingen te proberen”, vertelt Sophie. “Dit is echt de basis van mijn liefde voor koken. Op natuurlijke wijze leerde ik door de jaren heen van mijn eigen fouten en successen, en leerde ik koken op een manier die bij me past en me in staat stelt om mijn liefde voor eten verder te verkennen.”

LEVEN MET DE SEIZOENEN

Meer dan 50 procent van het huishoudelijk afval is afkomstig van voedsel, waarvan het grootste deel uit vermijdbaar afval bestaat

dat ooit nog eetbaar was. Het focussen op het gebruik van de gehele groente is een grote stap in de richting van het voorkomen van voedselverspilling. Sophie heeft een passie (en enigszins een obsessie) voor het minimaliseren van afval en voor het gebrui ken van de onderdelen van een stuk fruit of groente die minder alledaags zijn of meestal worden weggegooid. Daarbij kijkt ze naar wat er op een bepaald moment voorhanden is. “Ik heb altijd gehouden van het wisselen van de seizoenen. Het is fascinerend hoeveel verschillende producten we elk seizoen hebben, waarvan sommige elkaar natuurlijk overlappen.”

Ze groeide op in Devon, in het zuidwesten van het Verenigd Koninkrijk. Een groot deel van haar kinderjaren bracht ze buiten door, in de natuur. “Ik werd enthousiast van kastanjes in de herfst, mais in de zomer en de hoeveelheid verschillende pompoenen die er zijn. Dit komt van pas bij het werken met wat er groeit in de seizoenen. Ik vond het altijd al leuk om te wachten op de eerste, verse tomaten in de zomer, en om afscheid te nemen van wortelgroenten en knolselderij in de winter.” Leer dus net als Sophie per seizoen welke groenten, fruitsoorten en kruiden op dat moment op hun best zijn, en daarmee ook nog eens voordeliger voor de portemonnee. Zo ontdek je allerlei nieuws en haal je het groen voortaan van de venkelknol af voor je venkelthee.

EXPERIMENTEREN

Sophie deelde haar boek niet op in vier, maar in zes verschillende seizoenen, van het prille voorjaar tot en met hartje winter. Zo is ze zich veel bewuster van wat er in over vloed is, of juist weer op z’n retour. “Tegen woordig hebben we zoveel verschillende groenten en fruit tot onze beschikking. In de

supermarkt vinden we bijna alles het hele jaar rond. Door mijn boek op te delen in zes seizoenen, zien we dat er aan het begin van de zomer en winter heel andere producten zijn dan aan het eind van deze seizoenen. De temperaturen, regenval en kwaliteit van de bodem veranderen drastisch, waardoor het belangrijk is om gedurende het jaar te gebruiken wat er is.” Daarmee zero waste koken was een grote uitdaging en vergde vooral veel oefening. “De meeste tijd in de keuken gaat op aan experimenteren, spelen met nieuwe ideeën en uitvinden wat mogelijk is met elk deel van groenten en hoe ik deze het beste kan bereiden. Dit gaat niet altijd volgens plan, maar dat maakt niet uit. De helft van mijn vreugde bij koken komt van het maken van fouten, of van iets nemen wat werkt en daar verder op bouwen, tot ik een resultaat heb waar ik blij mee ben.”

Sophie host zogenaamde supper clubs en workshops, waardoor koken en catering haar fulltime baan zijn. “Ik ben lucky enough om veel te kunnen oefenen met mijn nieuwe ideeën. De beste tip bij het gebruiken van hele groenten is om niet bang te zijn. Het meeste is gewoon eetbaar. Wie heeft ons wijs gemaakt dat we bladeren en steeltjes moeten weggooien? Dat slaat nergens op, vooral niet omdat dit vaak de meest voedingsrijke delen zijn.”

BIJZONDERE HERINNERINGEN

Een favoriet aan het begin van de winter zijn voor Sophie kastanjes. “Het geeft zoveel vreugde om elk jaar de eerste kastanjes te zien. Ik zou ze elke dag kunnen eten. Ze zijn zo divers, maar worden helaas nog te vaak beschouwd als oninteressant om mee te koken. Wanneer je ze roostert, worden ze super creamy. Ze zijn geweldig voor het maken van pastasauzen, of driedubbel

Tekst: Ruth Smeets Recepten: Sophie Gordon Foto’s: Issy Croker

TIPS VAN SOPHIE

VOEDSELVERSPILLING

1 Begin een ‘stock scrap box’: probeer altijd de hele groente te gebruiken, maar bewaar wat je toch weggooit (uienschil, stukjes wortel, etc.) in een bewaarbakje in de koelkast. Als deze vol is, maak je er je eigen bouillon van! Kook deze met wat toegevoegde kruiden, zoals laurierblaadjes, of zelfs gedroogde champignons voor wat extra umami. In no waste GROENTEN vind je een meer gedetailleerd recept voor deze bouillon.

2 Gebruik wat je hebt om een maaltijd te maken. We maken ons allemaal schuldig aan het halen van extra ingrediënten of het maken van iets zonder dat we onze kastjes checken, maar vaak geeft het zoveel voldoening om iets te maken met wat je al in huis hebt. Vaker dan niet hebben we nog iets in onze keukenkastjes en zolang verse producten niet beschim melen, kunnen deze worden gebruikt. Slappe sla gebruik je in stoofschotels of masseer je met olijfolie, zout en citroen, zodat deze nog steeds eetbaar is. Zo zijn we niet langer onderdeel van de weggooicultuur.

Sophie Gordon is receptontwikkelaar voor diverse merken en schrijft voor media als Vegan Life, Cook Vegan, Free People en Well to Do London. no waste GROENTEN is haar eerste kookboek.

gekookt met enkel wat olijfolie en knoflook, zodat ze crispy worden vanbuiten en zacht vanbinnen.” De romige pasta met kastanjes en salie uit no waste GROENTEN is hiervan het perfecte voorbeeld. Verder nam Sophie veel recepten op in het kookboek die een speciale betekenis voor haar hebben. Ze zijn bijvoorbeeld geïnspireerd op haar jeugdher inneringen, tripjes naar verschillende landen of kooklessen met de lokale bevolking in een bepaald gebied. “Ik ben een spons voor dit soort dingen en houd van gerechten met een bepaalde herinnering. Het maakt alle recepten specialer.” Ze verwijst naar de Poolse recepten (met een twist), een knikje naar haar afkomst, waarvan ze sommige leerde van haar ouders, zoals de gevulde koolbladeren in Poolse stijl.

PLEZIER IN DE KEUKEN no waste GROENTEN laat zien hoe we vooral zo duurzaam mogelijk aan de slag gaan in de keuken, maar Sophie heeft met haar boek nog een ander doel voor ogen. “De focus lag vooral op meer genieten in de keuken, maar dan in lijn met het mini maliseren van voedselverspilling en niet langer overconsumeren.” Dat koken vooral plezierig moet zijn, staat dus voorop. Het is volgens Sophie dan ook heel waardevol om meer zelfvertrouwen te krijgen, zodat je kunt ontspannen in de keuken. Kun je wel een confidence boost gebruiken? “Maak fouten! Ik weet dat het gek klinkt, maar leren van je fouten geeft je alleen maar meer zelfvertrou wen. Het is natuurlijk. Niets hoeft perfect. We hebben allemaal verschillende smaakpapillen en ik ontdekte dat wanneer ik iets wille keurigs maak, met de gedachte dat het mis schien niks wordt, dit vaak wél iets wordt.” Daarbij noemt ze het belang om een aantal recepten te vinden waarvan je houdt. “Kook deze vaak, maar niet te vaak, neem je tijd en geniet van het proces. Probeer tenslotte af en toe iets nieuws. Als dit ‘fout’ gaat of niet volgens plan, is dat zelfs beter, omdat je er verder op kunt bouwen en kunt genieten van het experimentele proces. Begin met ingredi enten die je al kent en ga vandaaruit verder.

Ik doe dit door een groente te kiezen en vervolgens inspiratie te zoeken in een kook boek, op Instagram of gewoon op Google.”

Met de meest uiteenlopende groentesoorten in de hoofdrol en meer dan 130 vegan recepten leent no waste GROENTEN zich voor die inspiratie in ieder geval perfect.

Harissa

Voor ongeveer 1 middelgrote pot of 16 eetlepels = 240 ml

INGREDIËNTEN

10 grote gedroogde chilipepers, mild tot matig scherp ∙ 5 tot 7 gedroogde chiles de arbol* ∙ 2 tl korianderzaad ∙ 1 tl karwijzaad ∙ 1 volle el komijnzaad ∙ 3 tot 5 tenen knoflook, geperst of fijngehakt ∙ 5 cm gemberwortel, fijn geraspt ∙ 2 tl gerooktpaprikapoeder ∙ flinke snuf zeezout ∙ sap en geraspte schil van ½ biologische citroen ∙ 1 el appelciderazijn (of wittewijnazijn) ∙ 1 el tomatenpuree ∙ 1 tl peper ∙ circa 65 ml goede kwaliteit olijfolie (of water voor een olievrije variant)

BEREIDING

1 Leg de gedroogde chilipepers in een kom (beide soorten als je voor die optie hebt gekozen), giet er heet water over en laat ze ongeveer 15 minuten weken. Zorg ervoor dat ze ondergedompeld zijn.

2 Rooster in een droge koekenpan het korianderzaad, het karwijzaad en het ko mijnzaad op matig vuur tot ze geurig zijn en beginnen te poffen. Schep ze in een vijzel en maal ze met een stamper tot een poeder of maal ze in een kleine keuken machine fijn. Voeg de knoflook, gember, het paprikapoeder en zout toe aan het specerijenpoeder. Maal kort, voeg het sap en de geraspte schil van de citroen, azijn en tomatenpuree toe en meng tot een gladde pasta. De pasta is wat grover als je voor het malen een stamper en een vijzel gebruikt.

4 Giet de chilipepers af zodra ze geweld zijn en verwijder de steeltjes en het zaad. Doe ze in de keukenmachine of vijzel samen met wat zout en peper. Pureer of prak ze tot alles gemengd is. Je kunt de inhoud van de vijzel, als je die gebruikte, nu in een blender scheppen om het laat ste deel van de bereiding uit te voeren.

5 Voeg geleidelijk, al mengend, de olie of het water toe. Het kan zijn dat je iets meer of minder nodig hebt, afhankelijk van de gewenste dikte. Ik houd ervan als de harissa mooi dik is, als ik hem later verwerk in andere gerechten. Breng de harissa op smaak - je kunt een beetje extra sap van een citroen door de harissa roeren om een iets zuurdere smaak te krijgen.

6 Bij het bereiden van de harissa geef ik de voorkeur aan olijfolie. In het gerecht laat ik die vervolgens weg als ik daarin harissa gebruik. Maar het is helemaal aan jou - de olie zorgt ook voor een rijkere of sterkere smaak. De harissa is in een afgesloten pot ongeveer een maand houdbaar in de koelkast en ongeveer drie maanden in de vriezer.

* Gedroogde chiles de arbol zijn een pittige, Mexicaanse varieteit. Gebruik afhankelijk van hoe scherp je de harissa wilt, minder chiles de arbol of gebruik alleen gdroogde pepers.

ZO STOP JE VANDAAG NOG MET

Peer-uienchutney met rokerige cashewnotenkaas uit de oven

Perenchutney voor 30 tot 32 porties van 2 eetlepels ieder / Cashewnotenkaas uit de oven voor 1 grote hoeveelheid, genoeg voor ongeveer 20 porties

INGREDIËNTEN

Voor de perenchutney ∙ 3 rode uien, gehalveerd, in dunne ringen ∙ 1 el kokosolie ∙ 1 el olijfolie ∙ zout en peper ∙ ongeveer 220 g ruwe rietsuiker of ruwe palmsuiker ∙ 85 tot 125 ml azijn (wittewijn-, appelcider- of witte balsamicoazijn) ∙ ongeveer 125 ml water ∙ ongeveer ½ tl geraspte gemberwortel ∙ 5 middelgrote peren, iedere variant, in blokjes, pitten verwijderd, ongeschild ∙ 1 volle el grove mosterd ∙ ½ tot 1 tl geraspte nootmuskaat

Voor de cashewnotenkaas uit de oven ∙ 240 g cashewnoten, minstens 2 uur geweekt in kokend water, bij voorkeur een nacht ∙ sap en plukje geraspte schil van 1 biologische citroen ∙ 1 tl appelciderazijn ∙ 50 tot 75 g edelgistvlokken ∙ 1 tot 2 volle tl gedroogde tijm ∙ 1 tot 2 volle tl gerooktpaprikapoeder ∙ snuf chilivlokken ∙ 1 tl harissa (optioneel, zie extra recept hiernaast voor een zelfgemaakte versie) ∙ 1 tot 2 el dijonmosterd ∙ 2 tenen knoflook, geperst of fijngehakt ∙ 125 ml plantaardige melk ∙ ongeveer 500 ml water ∙ zout en peper

BEREIDING

1 Verwarm de heteluchtoven voor tot 160 °C. Maak de chutney. Bak de uien ongeveer 1 minuut in een droge pan op matig vuur tot ze bruin worden. Roer de kokos- en olijfolie door de uien. Draai het vuur lager, voeg een scheut water toe en breng de uien op smaak met zout en peper. Blijf de uien bakken tot ze zachter worden.

2 Roer de suiker, azijn, 60 ml water, geraspte gember en perenblokjes door de uien, zodra de uien zacht zijn. Voeg nog een snuf zout toe. Breng het water aan de kook en laat het uien-perenmengsel ongeveer 12 tot 15 minu ten zachtjes koken en borrelen tot de peren zachter zijn en een gouden kleur hebben.

3 Laat de pan op laag vuur staan en roer de mosterd, nootmuskaat, gemalen kruid nagel, tijm en nog wat zout en peper door het uien-perenmengsel. Laat de chutney nog 20 tot 25 minuten zachtjes koken, roer geregeld. De chutney moet dik, gebonden en vrij glanzend zijn. Hoe kleiner de peren blokjes zijn, hoe sneller ze gaar zijn, dus zorg ervoor dat het geen moes wordt. Laat de chutney zodra hij klaar is afkoelen tot kamertemperatuur.

4 Maak de kaas terwijl de chutney zachtjes kookt. Giet de cashewnoten af en doe ze in een hogesnelheidsblender of keukenmachine. Voeg het sap en de geraspte schil van de citroen, appelciderazijn, de edelgistvlokken, tijm, het gerooktpaprikapoeder (voeg eerst een klein beetje tijm en paprikapoeder toe, proef en voeg daarna wat meer toe), de chili vlokken, harissa als je dat gebruikt, mosterd, knoflook, plantaardige melk en 375 ml water toe. Breng het cashewnotenmengsel op smaak met zout en peper.

5 Pureer tot een glad mengsel, dit duurt ongeveer een paar minuten. Afhankelijk van je blender of keukenmachine moet je wellicht om de zoveel tijd langs de wand naar bene den schrapen. Voeg de overgebleven 125 ml

water toe als het cashewnotenmengsel wat te dik is. Het cashewnotenmengsel moet glad zijn en zo dik dat het niet van een lepel valt of druipt. Meng indien nodig extra tijm en papri kapoeder door het cashewnotenmengsel.

6 Bekleed een bakplaat met bakpapier en schep het cashewnotenmengsel in het mid den van de bakplaat. Ik schenk het meestal eerst op een hoop zodat er een grove cirkel ontstaat en strijk vervolgens met een spatel of de achterkant van een lepel de bovenkant glad. Bestrooi de bovenkant met een flinke snuf zout en wat gedroogde kruiden.

7 Schuif de bakplaat op het middelste rooster in de oven en bak de veganistische kaas 30 tot 40 minuten. De bereidingstijd varieert en is afhankelijk van je oven. Hij is klaar als de bovenkant begint te scheuren en prachtig goudbruin is. De bovenkant is dan knapperig, maar vanbinnen is de kaas een beetje zach ter. Haal de kaas uit de oven zodra hij klaar is en laat hem afkoelen en iets opstijven.

8 Verdeel de kaas in porties of leg hem heel op een groter bord of op een kaasplank. Snijd de kaas in plakken en serveer hem met een grote klodder chutney. Zodra de chutney afgekoeld is en in de koelkast staat, wordt hij na een tijdje dikker.

Gevulde koolbladeren in Poolse stijl

Voor 4 tot 6 personen

INGREDIËNTEN

Voor de kool en de vulling ∙ 1 middelgrote groene of witte kool ∙ ongeveer 120 g graan naar keuze (parelspelt, rijst, gerst) ∙ 1 ui, gesnipperd ∙ 2 el (glutenvrije) sojasaus ∙ 2 tenen knoflook, geperst of fijngehakt ∙ kleine handvol verse bladpeterselie, fijngehakt ∙ kleine handvol verse dille, fijngehakt (optioneel) ∙ 6 middelgrote champignons of kastanjechampignons, zeer fijngehakt ∙ sap en plukje geraspte schil van 1 biologische citroen ∙ 4 tl gerooktpaprikapoeder ∙ 1 tl piment ∙ zout en peper ∙ 1 volle el tahin ∙ 50 g walnoten, grofgehakt ∙ 2 volle el rozijnen, sultanarozijnen of krenten

Voor de tomatensaus ∙ ½ tot 1 el olijfolie ∙ 1 kleine ui (iedere variant), gesnipperd ∙ 2 tot 4 tenen knoflook, geperst of fijngehakt, afhankelijk van hoe sterk je de smaak van knoflook in de saus wilt ∙ 2 volle el tomatenpuree ∙ ½ el misopasta (wit of bruin) ∙ 4 grote of 8 kleine tomaten (iedere variant), grofgehakt (zie opmerking) ∙ 1 tot 2 tl gedroogde tijm ∙ 1 tot 2 tl gedroogde oregano ∙ zout en peper

BEREIDING

1 Verwarm de heteluchtoven voor tot 200 °C. Trek voorzichtig de bladeren van de kool los van de stronk. Breng in een grote pan gezouten water aan de kook en blan cheer de koolbladeren ongeveer 2 tot 3 minuten. Net genoeg om ze gaar te koken en ze makkelijk te bewerken tijdens het vullen. Giet ze af en dompel ze onder in koud water om het kookproces te stoppen. Leg ze opzij terwijl je de vulling maakt.

2 Kook het graan in gezouten kokend water in een grote pan volgens de aanwijzingen op de verpakking. Als je een graan met

een lange kooktijd gebruikt, houd er dan rekening mee dat de bereidingstijd van het gehele gerecht langer wordt. Giet het graan af zodra het gaar is en zet het opzij.

3 Maak de saus en de vulling terwijl het graan kookt. Verwarm voor de saus de olijfolie in een lage pan, bak de ui tot hij licht goudkleurig en geurig is en bak de knoflook ongeveer een minuut mee. Voeg de toma tenpuree, misopasta, gehakte tomaten, tijm en oregano toe en giet er een scheut water bij om de saus te verdunnen. Breng de saus op smaak met een flinke snuf zout en peper en roer hem goed.

4 Laat de saus op laag vuur pruttelen, zodat de tomaten zacht worden en tot een dikke saus koken. Je kunt een beetje meer water toevoegen als de saus aankoekt of te dik wordt. Draai het vuur uit zodra de gewenste dikte bereikt is. De saus is nu klaar om over de koolbladeren te schenken.

5 Bak op halflaag vuur de uien voor de vulling kort in de (glutenvrije) sojasaus, totdat ze verkleuren en karamelliseren. Voeg een scheut water toe als de uien te veel uitdro gen. Bak de knoflook ongeveer een minuut mee. Voeg eerst de bladpeterselie en dille toe aan de uien en knoflook, roer om ze te mengen, en voeg daarna de paddenstoelen toe. Roer goed. Voeg het sap en de gerasp te schil van de citroen, het paprikapoeder en de piment toe, breng het uienmengsel op smaak met zout en peper en voeg een scheut water toe om te voorkomen dat het mengsel aankoekt. Schep het uienmengsel in een kom, voeg de tahin, walnoten en (sultana)rozijnen toe, evenals het afgegoten, gekookte graan. Breng de vulling op smaak met zout en peper en roer goed.

6 Vul de koolbladeren. Leg de koolbladeren plat neer op een werkblad. Neem zo veel bladeren als je nodig hebt om de vulling op te maken. Verdeel de vulling over de blade ren en rol de bladeren zorgvuldig op. Begin hierbij met de stengel onderaan en vouw de zijkanten naar binnen. Knijp voorzichtig in de gevulde bladeren om compacte pakket jes te maken en leg ze in een ovenschaal. Ga door tot de ovenschaal vol is of tot de vulling op is.

7 Schenk de tomatensaus gelijkmatig over de gevulde koolbladeren. Verwarm de gevulde koolbladeren 20 tot 25 minuten in de oven tot ze door en door warm zijn en de bovenkant mooi bruin is. Haal de ovenschaal met de gevulde koolbladeren uit de oven en serveer ze zo of met een eenvoudige salade erbij.

Opmerking

je geen verse tomaten hebt, kun je ook

NO WASTE TIPS

• Je kunt iedere soort graan gebruiken in dit gerecht. Voel je vrij om linzen of andere gekookte peulvruchten te gebruiken, afhankelijk van wat je in huis hebt. Soms voeg ik wortels of bleeksel derij toe aan de vulling. Je kunt het ook heel eenvoudig houden. Voel je vrij om de paddenstoelen weg te laten als je je wilt beperken tot producten uit je keukenkast. Of voeg een andere groente naar keuze toe als je er een restje van hebt. • Je kunt een grote hoeveelheid tomatensaus maken, want hij is ongeveer 5 dagen houdbaar in de koelkast en minimaal 3 maanden in de vriezer. De tomatensaus is snel te bereiden, stevig en ideaal om toe te voegen aan pasta- of rijstgerechten. Als je hem koud serveert, kun je er een plantaardige room bij serveren.

Als

tomaten uit blik gebruiken, afhankelijk van het seizoen of wat je wilt gebruiken uit je keukenkast. Gebruik hele tomaten uit blik, indien mogelijk.

Romige pasta met kastanjes en salie

Voor 4 tot 6 personen

INGREDIËNTEN

∙ ongeveer 450 g kastanjes ∙ 1 tot 2 el olijfolie ∙ 1 middelgrote ui, gesnipperd ∙ 4 tenen knoflook, geperst of fijngehakt ∙ zout en peper ∙ 3 tot 5 verse blaadjes salie, grofgehakt ∙ 1 el gedroogde tijm

∙ 1 middelgrote aardappel, iedere variant, of 2 kleinere aardappels, in blokjes ∙ 750 ml tot 1 l groentebouillon ∙ 2 el (glutenvrije) sojasaus ∙ 2 el tahin ∙ 1 el dijonmosterd ∙ ½ tl pikantpaprikapoeder ∙ 250 tot 400 g orecchiette (afhankelijk van het aantal personen voor wie je kookt)

BEREIDING

1 Verwarm de heteluchtoven voor tot 200 °C. Maak met een scherp mes een kruisvormige snede aan de boven- en onderkant van iedere kastanje. Leg de kastanjes op een bakplaat en pof ze ongeveer 15 tot 20 minuten in de oven. De schillen krullen om vanaf waar je de sneden hebt aangebracht zo dat het vruchtvlees binnenin zichtbaar wordt. Laat de kastanjes een paar minuten afkoelen en pel ze.

2 Verwarm een eetlepel olijfolie in een steelpan en bak de ui tot hij zacht en licht verkleurd is. Bak de knoflook ongeveer een minuut mee en breng op smaak met zout en peper. Bak de salie en de tijm even mee.

3 Voeg de aardappelblokjes, bouillon, sojasaus, tahin, mosterd en het paprikapoeder toe. Bestrooi opnieuw met zout en peper. Breng de bouillon aan de kook, draai het vuur lager en kook de aardappels tot ze gaar zijn en het vocht in de pan is ingekookt.

4 Breng intussen gezouten water in een pan aan de kook, kook de pasta ongeveer 10 minuten tot hij al dente is. Giet de pasta af, bewaar een beetje kookvocht en doe de pasta terug in de pan. Roer de andere eetlepel olijfolie door de pasta om te voorkomen dat de pasta aan elkaar kleeft. Leg een deksel op de pan.

5 Haal de andere pan van het vuur zodra de aard appelblokjes gaar zijn. Schenk het sausmengsel in de blender, of laat het sausmengsel in de pan en gebruik een staafmixer; voeg de gepofte, gepelde kastanjes toe en pureer de saus glad. Zet de pan met de pasta op laag vuur, schenk de saus over de pasta, roer goed en verwarm de pasta en de saus. Breng de pasta indien nodig op smaak met zout en peper. Serveer de pasta warm met je favoriete bijgerechten of met veganistische kaas (bijvoorbeeld die uit het boek).

NO WASTE TIPS

• Vervang de aardappel door zoete aardappel, flespompoen of een andere pompoensoort.

• Kastanjes zijn verrukkelijk in deze tijd van het jaar en het is altijd beter om ze vers te kopen. Indien nodig kun je verse kastanjes ook vervangen door kant-en-klare exemplaren. Ga op zoek naar kastanjes in een glazen pot, zodat je de verpakking opnieuw kunt gebruiken.

• Laat de kastanjes weg als je ze niet kunt krijgen, verdubbel in dat geval de hoeveelheid aardappels in het recept en voeg in totaal 4 eetlepels tahin toe om een vergelijkbare consistentie te krijgen.

Fotograaf Issy Croker Prijs € 32,50 ISBN 9789461432865

Uitgever Good Cook

Boek no waste GROENTEN

Auteur Sophie Gordon