34 | Van Harte Eijsden-Margraten
A
Sjilberg
herfsteditie 2014
Klein monument vertelt een triest verhaal op een vreugdevolle dag:
Alfons Detry, eerste oorlogsslachtoffer van vrij Nederland
lfons Detry was het vierde kind (van vijf kinderen) en enige zoon van Colla en Maria Detry-Bastings. Zijn zus Fieneke was het jongste kind.Fons, zoals hij werd genoemd, had intern in een internaat in Verviers gezeten en wilde priester worden. Zijn vader had echter een goede hulp en opvolger op zijn boerderij nodig. Zodoende moest Fons, nog ruim voor de oorlog, van school terug naar de boerderij op Schilberg.
Het stuk spaak is mee naar huis gegaan en heeft zij lang bewaard. Uiteindelijk heeft zij het, aangetast door de houtworm, in de kachel gegooid en laten verbranden. Haar hele leven heeft zij met een zeer groot litteken in de binnenkant van haar bovenbeen rondgelopen.
door George Gubbels
Twijfelachtig eer 12 september ’44 had een algehele feestdag moeten zijn. Een oorverdovende klap veranderde maakte van wat een feestdag had moeten zijn, een dag van diepe rouw op Schilberg. Terwijl in Noorbeek werd gefeest omdat het dorp al vrij was, lag Fons Detry dood op de weg. Hemelsbreed op twee kilometer van het feestgedruis. Fons Detry heeft wel de twijfelachtige eer het eerste burgerslachtoffer van het vrije Nederland te zijn.
We schrijven 12 september 1944. De bevrijder is in aantocht, de bezetter op de aftocht. De ene wil zo snel mogelijk vooruit en de ander wil zoveel mogelijk vertragen. Op Schilberg, op de weg van Hoogcruts naar De Planck, werpt de bezetter, nog vlug een barricade op. Deze wordt gemaakt door middel van het op de weg plaatsen van karren en ander daarvoor geschikt geacht materiaal die worden voorzien van explosieven. Een soort boobytraps dus. Omdat de Duitsers ter plaatse geen stellingen betrekken gaan ze ook niet wachten op de Amerikanen. De barricade wordt gelaten voor wat het is. De Amerikanen, in de opmars van 3 maanden vanuit Normandië, al lang gewend aan dit soort vertragingstechnieken, zouden bij nadering uitwijken en hun opmars vervolgen via de weilanden ter zijde. Dit zou een oponthoud van enkele ogenblikken zijn. Zij gaan er van uit dat de opruimingsdienst, die hun later volgt, de barricade opruimt. Feest in Noorbeek, droefenis op Schilberg Caféwaard Frans Schreurs, zegt dat burgemeester Nahon met hem heeft getelefoneerd. Hij zou gezegd hebben dat de Amerikanen in Noorbeek zijn en dat de barricade op Schilberg moet worden opgeruimd om de bevrijding voorspoedig te laten verlopen. Bewoners van Schilberg beginnen de barricade al op te ruimen. Zij weten echter niets van de boobytraps… Het is 18.30 uur als Jef Cranshof, die in de barricade staat, een houten schraag er uittrekt. Met een oorverdovende knal ontploft de hele barricade en schiet in brand. De net 29 jaar geworden Fons staat evenals Fieneke bij de barricade en wordt de lucht in geslingerd en komt om het leven. Fieneke (24) krijgt een stuk hout van een van de spaken in de binnenzijde van haar bovenbeen.
Dat stuk hout steekt aan de andere zijde van het bovenbeen er weer uit. En Jef Cranshof staat tot zijn middel in de vlammen en loopt ernstige brandwonden op.
Jef Cranshof en Fieneke Detry worden snel de aangrenzende boerderijen binnen gedragen en op een tafel gelegd. Zij worden verpleegd door Jules Hocks en Constance Frijns, beiden van het naburige gehucht Ulvend, en Johanna Hodiamont-Vliegen uit Noorbeek. Het stoffelijk overschot van Fons blijft, in afwachting van de Amerikaanse opruimingsdienst, buiten liggen. Greet Cranssen van Schilberg spreekt een paar woorden Engels. Zij legt de Amerikaanse hospikken de dag erna uit wat er is gebeurd. Fieneke Detry revalideert en herstelt Fieneke en Jef worden door de Amerikanen, naar een veldhospitaal in Visé gebracht en daarna naar het Hôpital des Anglais te Luik. Jef heeft daar ongeveer twee weken gelegen. Fieneke krijgt te horen dat men, gelet op de ernstige verwonding, haar been zou gaan amputeren. Dit heeft zij resoluut geweigerd. Fieneke heeft meerdere operaties ondergaan en ongeveer een maand in het ziekenhuis gelegen om vervolgens thuis verder te herstellen.
Wie heeft schuld aan Detry’s dood? Als alle kruitdampen letterlijk en figuurlijk zijn opgetrokken, de Duitser zijn vertrokken en de Amerikanen zijn doorgetrokken, willen de nabestaanden graag aan waarheidsvinding doen. Burgemeester Nahon weet in ieder geval zeker dat hij geen bevel heeft gegeven om de barricade op te ruimen. Wie wel opdracht gegeven heeft tot opruiming van de barricade blijft voor eeuwig in het ongewisse. De schuld van Fons’ dood wordt bij de Duitsers en onterecht bij de bewoners van Schilberg, die de barricade opruimden, gelegd. In het memoriaal van de Parochie Sint Brigida noteert pastoor Wehrens de volgende dag: “Woensdag 13 Sept. De heele dag door, trekt zwaar oorlogsmateriaal door Noorbeek. Overal worden de bevrijders luide toegejuicht. Er is feest! De harmonie trekt uit. Noorbeek blijkt niets te hebben geleden van den oorlog. Geen slachtoffers onder de bevolking, behalve Alfons Detry uit Schilberg, bij het opruimen van een versperring, door een landmijn gedood. Tegen den avond arresteerde de politie één persoon wegens heulen met de Duitschers.” Dr. Pinckers uit Eijsden schrijft op 14 september 1944 in het medisch dossier: “Met Mad Hodiamont (oudverpleegster) naar Schilberg gegaan, waar bij Detry een jongen van 29
jaar dood lag, met weggeslagen aangezicht en een meisje met vreeslelijke verwonding en een groote (uitgetrokken) houtsplinter (die ik gezien heb) reeds door de Amerikanen naar een hospitaal was vervoerd. De Duitschers hadden dwars over de weg boerenkarren gezet. Toen de Amerikanen er al waren hebben de menschen die karren gaan weghalen, maar de smeerlappen hadden tusschen de karren een landmijn gelegd, die natuurlijk ontplofte.” Alsnog een monument voor Fons Detry Bij gelegenheid van de 50-jarige bevrijding van Noorbeek werd gesproken over het feit dat er op geen enkele manier aandacht wordt geschonken aan het dodelijk ongeval bij de bevrijding op Schilberg. Hierop besluit Jos Hamers, getrouwd met Fieneke Detry, samen met zijn nicht Justin Vaessen-Slenter om alsnog een monument voor Alfons Detry op te richten. Het smeedijzeren memoriekruis is ontworpen en gemaakt door kunstsmid en wijlen Math Wanders uit Noorbeek. Op Pinkstermaandag 1995 wordt, naar oud katholiek gebruik, het smeedijzeren memoriekruis ingezegend. Dit gebeurde, vanwege de ligging op lands- en gemeentegrens, door pastoor Sax van Noorbeek, pastoor Crombach van Slenaken en deken Lemmens van ’s-Gravenvoeren. Het memoriekruis is geplaatst op de Provincialeweg op Schilberg schuin tegenover landsgrenspaal nr. 20.
Met dank aan: Jaak Nijssen (historicus en destijds bewoner van Schilberg), Maria Vleugels-Hamers (dochter van Fieneke Detry), Jef Meertens (zoon van Henriëtte (Jet) Detry), Bert Melchiors (Werkgroep Wegkruisen NOORBEEK), Heuvelland bevrijd, fatale hulp uit Schilberg Memoriaal Parochie Sint Brigida, Jo Purnot (SHOM), Peter Hodiamont en Elza Vandenabeele.
“Dé winkel die ouder worden leuk maakt!”
... officieel dealer van:
Raadhuisplein 3 6267 CW Cadier en Keer T (043) 407 07 14 F (043) 407 16 55 E heuvelland@ouderenwinkel.nl AGB-code: 76-087436
Tijdelijk 20% kortinge op alle M Lin! producten
www.ouderenwinkel.nl/heuvelland