VITRUVIUS
Lou Heynens Publicist
NUMMER
47
APRIL
2019
De maakbaarheid van het verleden in Valkenburg aan de Geul
Jacquo Silvertant Historicus
Deze parabel symboliseert ondubbelzinnig de diagnose van hoe men in de Gemeente Valkenburg aan de Geul met kritische burgers omspringt. Niet in het minst wanneer die kritiek zich richt op de omgang met het rijke verleden van de Parel van het Mergelland. Die kritiek is onlangs sterk gegroeid door een aantal herbouwprojecten van delen van de middeleeuwse vestingstad, waarvan de bewoners zich inmiddels openlijk en en masse afvragen welk doel de gemeente voor ogen had toen het de realisatie van deze bouwhistorische gedrochten er bestuurlijk op bedenkelijke wijze doorheen drukte. Onder het bestuur van de vorige burgemeester van Valkenburg aan de Geul Martin Eurlings werd één stadspoort herbouwd (Geulpoort) en twee andere (Grendelpoort en Berkelpoort) werden met dichterlijke vrijheid gerestaureerd. Nog geen vier jaar na de afronding van dat project dreigt een nieuw project, dat reeds onder Eurlings werd voorbereid en nu blijkbaar door hem via achterkamertjes het huidige College is binnengedrongen; een herbouwproject voor de voormalige Wolftoren van het kasteel van Valkenburg naar het voorbeeld van Guédelon in Frankrijk. Een gebrek aan authenticiteit, zoals het geval is bij de Valkenburgse stadspoorten, reduceert het nagebouwde
Foto: Jac Diederen 2014
“Komt een man bij de dokter, zo geel alsof hij alleen maar uit mergel bestaat. Hij schreeuwt om een woord van verlossing, om hulp. De huisarts, die ziet dat de lever kapot is, geeft de man buiten een placebo de goede raad mee om niet te lang in de zon te blijven zitten.”
1 - 17e eeuws schilderij van het kasteel van Valkenburg vóór de verwoesting van 1672. Schilder onbekend. gebouw uitsluitend tot het domein van het massatoerisme of het niveau van een attractiepark. De historisch-wetenschappelijke wereld walgt daarvan en heeft het dan ook al snel over geschiedvervalsing. Deze professionele afkeer zorgt er doorgaans voor, dat in de praktijk dit soort herbouwplannen geen plaats hebben in de tegenwoordige bouwwereld en al helemaal niet bij de praktijk van de erfgoedbescherming. In de praktijk van de toeristische attractie omwille van de gekunstelde historische beleving heiligt het doel uiteraard de middelen. Op Facebook wordt door de Valkenburgers al druk gespeculeerd en gediscussieerd over de verkwanseling aan de commercie van hun jeugdherinneringen aan een ruïneus Valkenburg, waar het moment van de ont-manteling van het kasteel en de vesting in de tijd bevroren was. “Ruïnes belichamen de beperkte houdbaarheid van gebouwen. Tegelijkertijd ontlenen zij bestaansrecht aan de omstandigheid, dat zij zichtbaar de tand des tijds hebben weerstaan. Zo tijdelijk als architectuur kan zijn, zo duurzaam kan
een ruïne blijken te zijn. Niet in de laatste plaats vanwege de menselijke inspanning om de ruïne voor verder verval te behoeden, die voortkomt uit de adoptie van de ruïne in het collectief geheugen als zijnde onlosmakelijk verbonden met de geschiedenis van de lokale gemeenschap. Ruïnes krijgen hierdoor een zekere eeuwigheidswaarde, die de status van het vroegere gebouw als een belangrijk monument vergroot” (Charlotte van Emstede in Bulletin KNOB 2010-2/3). Efteling aan de Geul Valkenburg, voor wie het toch nog niet kent, ligt in het hart van Zuid-Limburg op gelijke afstand van de steden Maastricht en Heerlen. Het was de eerste plaats in Nederland waar vanaf het midden van de 19e eeuw het massatoerisme ontstond. De middeleeuwse vestingstad in een betoverende natuurlijke omgeving werkte als een magneet op eerst de welgestelden uit de grote steden in het westen van Nederland en vanaf de 2e Wereldoorlog ook op de ‘gewone’ man. Het toerisme ter plaatse ontwikkelde zich uiteindelijk tot een soort van frikadel-
10
VITRUVIUS_Apr.2019.indd 10
13/02/19 22:28