VITRUVIUS
aan weerszijden van het IJ, Recife langs de rivieren en de kust. Verder blijkt dat de stedelijke planningscultuur in beide steden een grote omslag doormaakt, zij het in tegengestelde richting. Terwijl Nederland afscheid neemt van centraal gestuurde ruimtelijke ontwikkeling en de lokale overheden zich beperken tot faciliteren, is de trend in Brazilië andersom. Stedenbouwkundige laissez-faire maakt plaats voor gestuurde investeringsprogramma’s, met de nadruk op integrale stedelijke kwaliteit. Beide steden kunnen leren van elkaars successen en mislukkingen. De uitwisseling mondde uit in een tentoonstelling in Amsterdam, waar de teams na een jaar samenwerking persoonlijk kennismaakten.
Recife revisited Het project kreeg een vervolg in Recife. De opening van de tentoonstelling werd gekoppeld aan een workshop over stedelijk erfgoed, in het kader van het gemeenschappelijk cultureel erfgoedbeleid. Door de krachten te bundelen ontstond een gemêleerd team met Nederlandse deskundigen op het gebied van erfgoed, watermanagement, mobiliteit en ste-
denbouw.10 Ook de Braziliaanse netwerken van ARCAM, de gemeente Amsterdam en de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed kwamen samen: aan de workshop deden vertegenwoordigers mee van de universiteit, de drie bestuurslagen, het architecteninstituut en erfgoedorganisaties.11 Het GCE-beleid geeft op deze wijze een nieuwe impuls aan historische banden, met nieuwe vormen van samenwerking als gevolg. Onderwerp van de workshop was de toekomst van Antônio Vaz, het eiland van Mauritsstad, in relatie tot de metropolitante ontwikkeling. Tijdens de workshop was de professionele gelijkgestemdheid groot, ondanks alle verschillen tussen beide landen. De culturele banden van Brazilië met Europa zijn hecht en het hoger onderwijs staat op hoog niveau. De cultuurschok beperkte zich tot de betekenis van water in de stad en het concept van een delta als cultuurlandschap. Een boottocht op de Capibaribe vormde niet alleen voor de Nederlanders een kennismaking met Recife vanaf het water. Het bleek dat geen enkele stedenbouwkundige of mo-
9– Patio São Pedro (ter plaatse van Mauritsstad).
11 – Het landschap van het voormalige Mauritsstad, gedomineerd door recent gebouwde twin towers.
NUMMER 23
APRIL 2013
numentenzorger uit Recife ooit op zijn eigen rivieren had gevaren. Het is de paradox van waterstad Recife. De delta structureert de stad, maar de stad keert het water de rug toe, ook in recente ontwikkelingen. De rivieren zijn een open riool, het domein van vissers en favelados (krottenwijkbewoners). Pas nu de overheid heeft besloten om tijdens het WK Voetbal in 2014 een waterbus in te stellen, zodat de wereld kan zien hoe Recife werkt aan duurzame bereikbaarheid, komt de rivier als stedelijke ruimte ineens in beeld. Geschokt realiseren de planners zich dat de oevers onbereikbaar zijn, de (recent aangeplante) mangrove het zicht vanuit de stad op het water ontneemt en de rivier als verkeersader de ruimtelijke logica op zijn kop zet – door onmogelijk geachte short cuts te maken. Het voorbeeld van Amsterdam, waar de waterkwaliteit de afgelopen decennia drastisch is verbeterd, de nabijheid van water een belangrijke vestigingsfactor werd en het soms lijkt of het openbare leven geheel naar het water is verplaatst, is voor Brazilianen even exotisch als verleidelijk.
10 – De oevers van de rivier de Capibaribe.
12 – Capibaribe.
13