Voor u ligt het eeÍstenummer van 'Nijvertiid', een halfjaarliikseuitgavevan de Stichting IndustÍieel ErfgoedDeventer.Zoalsde naam al suggereertwillen we u informeren over niiveretijden, over oude fabrieken,dampendeschoorstenen,draaiendemachines,hardwerkendearbeidersen alleswat dit woord verder aan nostalgischebeeldenoproept. In ieder nummer zaleenvorm van niiverheid uit het verledenvoor het voetlicht gebrachtworden.
Ditmaal staatStoomolieslagerijGebroedersTenHovecentraal.Gedurende eeneeuwheeftdit bedrijf het levenin de Raambuurtin Deventerbepaald.
Op devolgendepagina'skunt u lezenoverdeontwikkeling van TenHove.
In het volgende nummer van Nijvertijd zullen we met name aandacht bestedenaandearbeidsomstandigheden.
In de rubriek "gesignaleerd"vindt u allerlei wetenswaardighedenover industrieel erfgoed. wist u bijvoorbeeld dat onlangs onder het voormalige Hardonk/ Meelbrugcomplexin Deventereenoverbliifselvan eenoven is gevonden?
We ziin alsstichting ontzettendtrots om op dezewi,zemet 'Nijvertijd' naarbuiten te kunnen komen. Dit eerstenummeÍ is gesponsorddoor de Maatschappijvoor Nijverheid en Handei,departementDeventer.Devormgevingisvan PieteÍEllensvanhet in Deventergevestigde reclameadviesbureauAllison. Hii heeft ons hiermee,ook financieel,enorm geholpen. Zondersteunvanbeidesponsorenendebiidragenvan onzedonateurszoudenwij in zokorte tiid niet zoveelhebbenkunnen bereiken.Allen hartelijk dankl
Uiteraardook eendankwoordvoor deledenvan onzeonderzoeksgroep,diemetveelenthousiasmeallerlei gegevensover Ten Hove boven tafel hebbenwetente kriigenenvoor BobBirza,diedearttkelen overTen Hove heeft geschreven.
Voorhet uitvoerenvandezeactiviteitenhebben we eenproiectgroepBehoudentweewerkgroepengevormd: dewerkgroepOnderzoekendewerkgroep Publiciteit.
Kortom:eenactieveclubmetenthousiaste vrijwilligersdiezichinz€ttenvoorhetbehoud vanindustrieeleígoed in Deventeren om9evrn9.
plaatsing van verschillende machinerieën".
DeherenG. Hamer,Ph.W.Fleers, H. L. Zoomersen dedames J.Steiiselen E.Wilmink, geboren Tiekink, wonende Bergpoortstraat15,5,1,7,2Len 19hebben veelbezwarentegenTenHove's uitbreidingen.
Fleers'buitenmurenen het op de
Stoomolieslageriigebr.ten bepaalteeuwhetlevenin d
Trillende te bed liggende omwonenden. 'sNachtsschreeuwende,zingendeenmet persplatengooiende arbeiders.Eengierendecirkelzaaghoudt de mensenuit hun slaap. "Het is eenvreeseliiklawaai" , staatletterlijk in het procesverbaaldat klagendeomwoners van deN.V. Stoomolieslagerij,voorheen GebroedersTen Hove, Bergpoortstraat29 in Deventer,ondertekenen. Wethouder J. Krooshof geeft "op hedenden4en SeptembeÍ1925,desvoormiddags te 71 314uur,op grond van deHinderwetvan 2 juni 1875"deklagersgelegenheidhun bezwarentegen 'TenHove' in te bÍengen.
De fabrikant heeft vergunning gevraagd"tot uitbreiding en wijziging der fabriek door biiplaatsing en ver-
eYlammen
YOndengretig
binnenmuren geplaktebehang scheuren.Hamer klaagt niet alleen,hii stelt ook maatregelen voor, "waardoor de rust 'snachtszooveelmogeliik zal worden gewaarborgd" Zomaar eenfragmentuit de historievan N.V. Stoomolieslagerij,voorheen GebroedersTenHove aande Deventer BeÍgpoortstraat.Die fabriek beheerstbiina eeneeuw
voedselin ledigeolievaten
Op 22 juni 1924 staan de fabrieksgebouwen vanTenHovein lichterlaaie. We citeÍen de Deventer Courant van 23 iuni: "De vlammen vonden gretigvoedselin deledigeolievaten die hier opgestapeldwaren; hoog, tot aan het dak, sloeghet lrrur op." Emballage,houten vaten en vooral liinzaadkoeken zljn "een prooi der vlammen". Citaat: "Dikke rookwolken stegenop, de kwaliike lucht van de brandende liinkoeken wastot eeneind in denomtrekwaarneembaar"(...) "Terwiiliedersaandacht op het blusschingswerkgeconcentreerdwas,klonk uit éénvan de behouden gebleven gebouwen hulpgeroep, gevolgd door glasgerinkel. Het bleekdat de fabrieksarbeiderJ. K. die de brandweermeehielp, door
vanïer
een Íuit gezaktwas en hevig aan de pols bloedde. Hij werd door toegeschoten kameradenverbonden. Nog een ander ongeluk had plaats. Eén van de brandweermannen, een zekereGildemeester,werd door vallend hout getroffen. Met een ontwrichten schouder is hii in het Ziekenhuis opgenomen.Op het terreinvan denbrandwarenonderanderendecommissarisvan politie, de heerA. P.van Tricht en eenigeRaadsledenaanwezig. Den ganschendag,hedennacht en ook nog vandaagis debrandweer in touw geweestom overdesmeulendepuinhoopen tewaken.Deoorzaak van den brand is onbekend. Het bedriif ondervindt geenstagnatie.',
lang het leven, wonen en werken in de Raambuurt.
Grondaankoop
TenHove'sverhaalin de Raambuurtbegint op I2 maaÍt 1881.Danverkooptnotaris
GebroedersTenHove heet. (Het voert hier te ver daaÍoveÍuit te wijden.) In elkgevalbeginnende broersH.A.W.ten HoveenJ. Holterman-tenHove eennieuwe fabriek.
Dewindoliemolen diesinds 1734buiten de Noordenberg in bedriif is,kan nog amper aandetoenemendeeisen beantwoorden. De nieuw te bouwen stoomolieslagerijkriigt eenplaatsaan openbaarvaarwater.
Hove e Raambuurt
Jan ten Ziithoff koopt tweekavels (samen103x 37 m') voor f 77.706,40.Hii verkoopt 1295m, grond (voor f 4900,-) aanHendrik
Albert Wouter ten Hove. Van harte ontwerpt architect M. van Harte, AssenstÍaat6 in Deventer,een fabriek voor TenHove. Hetisdan 1891.Defam.Holterman staataandebasisvan wat Iater de N.V.Stoomolieslagerii,voorheen
Dat is eenbelangriik gegeven.
Jaariiiksstiigtde vraag.Snelneemt deproductietoe. Herhaaldelijk moet deolieslagerijuitbreidingenondergaan,wi1 zedeconcurrentiedebaasblijven. Het hoofdbedriif fabriceertraap-en lijnolie en produceertraapen lijnkoekenen lijnmeel. Beterkrachtvoerdan oliezaadkoekenvoor melkveeisonbekend.Als nevenproduct is patentolie van enig belang. In 1906zijn deomzetciifersal vernegenvoudigd. GebroedersTenHove ontwikkelt zich tot eengrote op haar gebied.DeN.V.bezit intussen even over de grensmet Duitsland ook de Emmericher Dampfoelfabrik. Naburige landen beschermen
Overblijfsel van een oven gevonden
OnderhetvoormaligeHardonk/Meelbrugcomplex in Deventerishetoverblijfselvaneenoven.Dezebleek afkomstigtezijnvandeterracotta-fabriekvanHamer. Ditbedrijfisna1900alsdegresbuizenfabriekvan Lavrillardverdergegaanop de plaatswaarnude FordgarageaandeZwolseweggevestigdis.Hetvondstmateriaal bestaatuitdelenvanornamenten,terracottakopjesen eengresbuismethetstempel"HamerDeventer".
Herkent u dit?
Hieronderzietu degevelvandevoormaligemineraalwaterfabriekin deAssenstraat.lnhetvolgendenummer meeroverdit stukjeindustrieelerfgoedin de Deventer binnenstad.
Als grondstoffen verwerkt de fabriek voornamelijk liinzaaden raapzaadlkoolzaad.Zeeschepenvoerendie zadenvia dezeehavensaanuit Argentinië,NoordAmerikaen Canada.BinnenschepentranspoÍterende Iadingvia devoormaligePothoofdsluisnaarde
Deventereindbestemming.Arbeiderslossendeschepen eeÍstmet eenelevatoren latermet behulp van zogenoemdezuigers.AlsdeTweedeWereldoorloguitbreekt, is aanvoervan buitenlandsegrondstoffenuitgesloten. Defabriekbliift zo goeden zo kwaadalshet gaat draaien.Geallieerdebommenwerpershebbenhet geregelden vooral in 79441'45op deWilhelminabrug voorzien. Rakeklappen moeten de panden van Ten Hoveincasseren.Deschadeis ernstig.
Ook in Emmerich ishet raak.Defabriekdaarverdwijnt geheelvan de aardbodem.Woningen r,'ullendaarna het fabrieksterrein.Al in augustus1945arriveerthet eersteschipmet Argentiinselijnzaadin Deventer. Deoliefabriekkrijgt eenopknapbeurt.Gaandeweg veranderthet fabricageproces.Na deoorlogligt het accentop mengvoeders.Eennieuwe veevoederfabriek verrijstin 1955.Dat gebeurtop het terreinnaasthet
hoge gebouw,waar éénvan de pandenvan Wijersisweggebombardeerd.DeDeventerarchitect Postmaontwerpl
fabriek.Het DeventeraannemingsbedÍijf Hardonken Ebenauvoert het uit.
In 1956overlijdt eigenaar/directeurJac.B.ten Hove.Op 1juli 1965verandert de statutairenaamopnieuw en welin Olie-en Mengvoederindustrie GebroedersTenHove N.V. DegemeenteDeventervervangt in maart1972deophaalbrugin deMr. DeBoerlaandoor een dam.Zo raakt TenHove van de vaarwegafgesneden.Aileen spoorwagonsen vrachtwagens kunnennu nogdebenodigde gÍondstoffenaanvoeren.Die omstandigheid levert TenHove vrii veelschadeop. Degemeente DeventeÍkomt met eenfinanciële vergoedingover dedam. Golden Wonder koopt in datzelfde jaar7972deaandelen-Ten Hove.Vrij sneldaarnabreekthet eindevan deoliefabriekaan.De machinesverdwijnen en'Ten Hove' houdt alsolie-industrieop te bestaan.Uit eenpersbericht van 2 april 1987blijkt dat ook
aan de sectormengvoedersvan
TenHoveeeneindekomt. Met ingangvan 1mei 1987neemt de Deventer Mengvoeder Centraledemengvoederproductie van Ten Hove over.Op 1mei 1987verdwiinen deroerende goederenin deverkoop.Olie-en Mengvoederindustrie GebroedersTenHove N.V. houdt definltief op te bestaan. Zii heeft dan eeneeuwhe1 wonen en werkenin de Deventer Raambuurtbepaald.
