In devorigeNijvertijd isaandachtbesteedaanhet gebiedrondom deDeventersingels,waar de industriëlebedrijvigheidzich de vorigeeeuwontwikkelde.De goedbezochtelezingover dit onderwerpin MachinefabriekGeurtsenwasboeienden leerzaam.Deaanwezigenkregen eenfietsroutelangsindustrieelerfgoedin de 'OudeSchil'meenaarhuis.Dezefietsroutevoert ook langsdeTabakswal.Denaamvandezestraatverwiistnaardetabaksfabriekendie hier ooit
EendegelijkSt.Nicolaas-Cadcau Q IFF is ecn fijn kistje Sigaren ii elle pr$zen van prima lrsalitoite!, sipeds droog €tr [ol ysrpÀkt in kistj.s van 50 en 100 stuks bij
gevestigdwaren, zoalsdie van E.A. Muller & Co. en Hooyer.Onze onderzoeksgroepheeft in de afgelopen periodemet veelenergieen enthousiasmede tabaksindustriein l)eventeronder de loupe genomen. [n deze
Nijvertijd een beschriivingvan de wederwaardighedenvan dezebedrijfstak.Het volgende artikel over "de inbeeldingvan den Íooker" (bron Tom 'fit, Natuurkunde in de Huiskamer, .l911)heeftvastnietbijgedragenaandesigarenindustrie..."Devolgendeproefbehoortin den rookkamerthuis. Kiesden hartstochtelilkstenrookeruit; neemtweesigaren,welkehij beide met delippenmoet bevochtigen,steekslechtseenvanbeideaanen verzoekhem de oogen tesluiten,of blinddoekhem goed,om allebedrogvanzijn kant tevoorkomen.Neemnu eene sigaarin iederehand en laathem bij afwisselingnu eensaandeeene,daneensaandeanderekanttrekken.NaeenpaaÍmaalgetrokkentehebben,kanhii nietrneeronderscheidenwelke debrandendesigaaris.Devermeldingvan dezeweinig bekendeproefzalaandevereeniging tegentabaksmisbruikgenoegendoen;zij zou kunnen dienen om te bewijzendat het roken op zichzelfgeengenotis,maarop eeneinbeeldingzouberusten".Met dezeNijvertijd isweer een'industrieel'stukjevan deL)eventergeschiedenisbelicht.In het volgendenummer bestedenwij aandachtaandeAnkersmit'sKatoenfabrieken,datin deperiode1865tot 1965uitgroeidetot eenvan degrootste Deventerindustrieën.Maarnu eerstdetabaksindustrie: veelleesgenoegensgewenst.
RobViveen,voorzitteÍ
De stichting Industrieel Erfgoed Deventer, kortweg SlEDgenoemd, is opgericht in juli 1995.
Doel is het behoud van industrieel erfgoed in Deventer en omgeving. Ons werkgebied omvat de gemeenten Bathmen, Deventet Diepenveen, Corssel,Holten, Lochem, Olst, Raalteen Voorst.
Cegevens vastleggen, historischonderzoek doen en daarover publiceren zijn belangriike onderdelen ons werk.
Ook organiseren we excursies,bijeenkomsten en lezingen en geven we adviesop het gebied van hergebruik van industrieel erfgoed. En natuurliikzetten we ons in voor hergebruik van monumenten van bedrijf en techniek. Voor het uitvoeren van deze activiteitenhebben we een projectgroep Behoud en twee werkgroepen gevormd: de werkgroep Onderzoek en de werkgroep Publiciteit.
Kortom: een actieve club met enthousiaste vrijwilligerr die zich inletteq voor heindustrieel erfgoed in Deventer en omgeving. Voor meer informatie kunt u onze brochure aanvragen, telefoon (0570) 615605.
Intussenvormt Fetlaar eengroepcollega'som zich heenom eenplaatseiiikeafdelingvan
DeNederlandschen
Sigarenmakers-en
Tabakbewerkers-bond op te richten.Datgebeurtop 12januari 1895.Dit alleszeertegendezin van dewerkgevers.
In Nederlandbrekenhier en daar
Deventeren ziin sigarenÍ
Als sigarenmaker Henk Jan Fetlaarna twaalf uren werken thuiskomt, zitzijn werk ernog lang niet op. Evenwat eten,dekrant lezenen dan weerthuis aanhet werk.
Zijn vrouw helpt hem mee.Tabaksbladerenstrippen.Morgen gaathet verderom eenproductievan zo'n drie-àvierduizendsigarente halen.Tegeneen weekloonvan zevengulden.
DeventenaarFetlaaris omstreeks1890socialisttot in zijn vingertoppen.Werkgevershebbenhet daarmoeilijk mee.Zeverzetten zich tegende oprichting van vakbonden.Tegenhun personeel zeggenze:"Jij debond uit of mijn bedrijf uit." Fetlaartrekt zich daarnietsvan aan.Zo komt hij op straatte staan.Hij vindt werk in Zutphen alssigarenmaker.
In de jarenrond 1900voelendearbeiderszich onderdrukt en uitgebuit.Hun woningen ziin klein, tochtig,vochtig, gehorigen zestinken(daaromzitten de mensenveelbuiten). DeAlgemeeneDeventerWerklieclenvereeniging'HelpU Zelven'deelt op eenvraagmee:"TreurÍg,bitter treurigisveelaldeverhouding tusschenden werkgever (patroon)en den arbeider".
,,Des Zaterdags
stakingenuit. Desigarenmakers eiseneenkorterewerkweek,meer loon en beterearbeidsomstandigheden.Het komt nogaleensvoor dat arbeiderszich onrechtmatig tabaktoe-eigenen(raspenvan het binnengoed)en daaromeenaantal dagengeschorstworden.Dit schorsennoemt men eufemistisch 'gaanwandeien'.
Bii sigarenrnakerijHooijerin Deventermoet "iemand acht dagenwandelenwegenshet raspenvanzijn binnengoed." Devakbondvindt dezestrafte
\rordt der clientèloouzerr
Rond I9ó0weet Deventenaar HendricirsWichert,Arurf1OtI perweeknog 3100à 3200 siEarente.maten.Daarvoor bdt"di "gà;tanrit<ant wweil ' t u- i*f.oo. 4rrirqno ' .'"ï;,ïïïïïi,*",*
ïI d* ou; :20"ó'iigarenper weetteÀaten.
zwaar,waardoor men besluit dat "eene commissie rtegenzal
avondin'Help U Zelven'aandeDiepenveenseweg. Het is hard sappelenmet heelweinig vriie tijd.
*" b$' W' Eu/soJ- Deventerterdever-
nakers
HenkJanFetlaar,inmiddelsweer werkzaamin Deventer,kritgt op 13juli 1907eenzilverenhorloge vanwegezijn 12'lzjarigdienstverband bij Van Dissel.Hij heeftzijn werkgeverervan wetente overtuigendat het toestaanvan vakbonden ook in het voordeelvan werkgeversis.WerkgeverVan Disselzietdat in.
Devakbewegingiivert niet aileen voor verbeteringvan het maatschappelijkstelsel,maarook voor gedegenvakopleidingen.
Bovendienzetzij zichin voor afschaffingvan dekinderarbeid. Veelstrijdblijkt nodig.
DeDeventerafdelinggÍoeituit tot eenhechtegemeenschap.Het bestuuÍvergadertelkemaandag-
Veel gezinnen leven van slgarenmakerij Veelkleinerebedrijfjesproducereneveneenssigaren- dethuiswerkers.HonderdenDeventenaren vinden werk in desigarenmakerij.Puurhandwerk en dusvakwerk.Jemoet veeloefenenom dat specifiekegevoelvan sigarenmakenin jevingertoppen te krijgen.Sommigenlerenhet nooit; anderenziin kunstenaarsop dit gebied.Deventertelt meerdan zevenhonderdhandwerk-bosiesmakers,deksorteerdersen sigarenmakers.
Rond 1920isdesituatiein de sigarenindustrie allerminstrooskleurig.Veelsigarenmakersgaan thuis werken.Ze zijn danniet meergebondenaan deintussenvoor bedriivengeldendeachturige werkdag.In de jarendertig,deberuchtecrisistljd, komen duizendenarbeidersop straatte staan.De werkloosheidslaattoe.Dewerkverschaffingdiede regering-Coliln(zelfeenverstokteHorma-sigarenroker)had ingesteld,gaataandesigarenmakers voorbii. Hun vakbondweetziin ledenbuiten de werkverschaffingte houden.Zoudende sigarenmakershard buitenwerkmoetendoen,dan raakten zehun specialevingergevoelvoor het sigarenmaken kwijt. Dat magniet gebeuren.
na,gazijneneendoosjelueifersaangeboden."
DEVENTER' een korte oosommino: MÀCIAUTNEN: oà le! Lsnge ?obr tt. 9""t"o surio^"*"gar. De Arend, eig. H.J.Veldhoen, Or! flial Pic*trst 47, Ufeott Cloó.lr.st 14. Ar!n.. vijuebrmr ,6. sinds 1900 (Brink 51) Ldcradil Kêldêls 165À xiln'!.tr. f,oilèlu.crbr*rrt. Bijdendijk & Ten Hove, sinds 1902(Reviusstraat1).Daventria,eig.H.vanLeusen,sinds I 902 (Bruynsteeg11).VanDisselaandeSt.Janstraatenlateraande Veenenstraat9.FirmaC.J.Dwars'Opvolger(Broederenstraat8),een samengaanvanC.l.Dwars,J.W.HulscherenZn.enJ.H.deVries en Co.D.J.Cantvoort(Tabakswal).Harms.ten HarmsenHzn. (Noordenbergstraat160).H.vanHarte(Diefsteeg). FirmaH.tenHave(Menstraat3).K.tenHave,dierond1900 negentientwaalf-tot zestienjarigejongensen driemeisjesin dienstheeft.DefirmaHorst& Maas(HORMA)sinds1905in Deventer(Jac.Reviusstraat/St.Jurriënstraat)totI945.ïenHove, AchterdeMurenZandpoort.'HoÍleverancier'R.A. & J.WHulscher, sinds1882.Adverteerdemet"tabrikaatverkrijgbaarindebekendeFilialenenverderbijiederenwinkeliervaneenigebeteekenis,,. LancattmethetmerkLangkat,eig.P.E.AlbertsenJ.Coossensaan deTabakswal.Cebr.Meuter(CeertCrotestraat).MullerenCo., sinds1904(LageHondstraat l, laterSchurenstraat).Veldhoen (Boterstraat).Wijnfeldtsinds1896(Borgelerstraat).Zuurveenen ZurKleinschmiede,sinds1924(Veenenstraat 9).
Eerherstel
HenkJanFetlaarisintusseneengezienefiguur in de sigarenmakerswereld.Dat blijkt op 24 september 1941alshii viiftig jaarisgetrouwd.Debelangstelling voor de receptieisoverweldigend.
Burgemeestermr. F.W. R.Wttewaalvoert eenlange stoetsprekersaan.Detweedesecretarisvan de afdeling, B.H. Torn Broersspreekthet goudenechtpaar toe.Weciteren:"Gii viert niet alléénfeest,onze ledenen vooraluw oudekameradenvierende dag met u. Helaas,uw oudekameradenvan 12Januari 1895zijn reedsvoorgoedvan onsheengegaan.Met hen heeftu de afdeelingDeventeropgericht.Wat u en uw kameradenbewogenheefthiertoeoverte gaan,isonsbekend.(...)Derechteloosheiden uitbuiting van dearbeidersheeftu bewogendearbeiders daartegente organiseren.Mogedezon schijnenvoor allen en licht banend de opgang der arbeidersklasse latenbeleven."HenkJanschietvol tranenen is een tildlang sprakeloos.
Teloorgang van de tabaksindustrie
DeTWeedeWereldoorlogteistertook desigarenindustrie.DaaÍvanvliegtveelin rook op. DeDeventersigarenindustrieis zelfde sigaar.Zij redthet niet tegende moordendeconcurrentie.ln 1952stoppenTenHove en Horst& Maasdeproductie.Veelhandwerkdreigt verlorente gaan.
Eind jarenviiftig beginjarenzestiggloort echtereen spranklehoop op beteretijden. In het DeventeÍ Kloosternummer 9 vattenzesendertig'oude'sigarenmakershun vakweerop.Demeestenhebbendeellende van dewerkloosheidmeegemaakttoen veelDeventer fabriekenop slotgingen.
DePanterfabÍieken(H.enJ.van SchuppenN. V.)uit Veenendaaloverlevende concurrentieslag.Tiidig is op mechanisatieovergeschakeld.DePanter-directie doeteenberoepop de Deventervaklui om detabak bestemdvoor sigarenvoor te behandelen.Ondanks machinesis en blijft sigarenmakenvooÍ eengÍoot deelhandwerk.In Deventeris dat vakmanschapaanwezig.Deouderotten behieldenhun routine. Op een morgenvinden zeeenvriendelijk briefjein debusom hun oudeberoepweer.opte nemen.Zekriigen de kanstegeneenleukepremietabaksbladerente 'strippen'. Het omblad (hetblad orn het binnengoedvan de
sigaar)moet vrij van stukjesbladsteelzijn. Geenenkelesigarenrokervindt het prettig eenstukje steelin ziin rookwaartevinden. Verdersorterenzededekbladen. DeDeventersigarenmakersbeseffen echterdat hun beroepgaat uitsterven.Het rokenvan 'die bruine stokken'neemt meeren meeraf.Desigaret(niet meer dan eenbundeltje stoffigedraadjes)is sterkin opkomst.Jonge mensenwillen geensigarenleren maken.Die rokensigaretten. ó 3 g d { I 9. 6 J :
Bron nenon derzoek
De tekst in dit Nijvertijdnummer is aÍkomstig van Bob Birza,lid van onze onderzoeksgroep. Zijn interview met oud-sigarenmaker de heer Fetlaarheeft veel informatie opgeleverd.
Daarnaast hebben een tweetal uitgaven van "De Sigarenmaker", het orgaan van de Nederlandse Sigarenmakers-en Tabaksbewerkersbond, respectievelijkvan 20 juli I 907 en 3 oktobef 1941 en het Deventer
Dagblad van 12 januari 1962 alsbÍon gediend. De opsomming van Deventer sigarenmakerijen isdoor onze onderzoeksgroep qeselecteerduit diversealgemene bronnen_ De foto's komen o.a. uit de collectie van Museum De Waag en uit een spoorwegdienstregeling van jaartal 1909 die de firma Hulschef destijds aan haar clientèle aanbood.
Balmoral Sumatra Selection
Balmoral Sumatra Selection is een kwaliteitssigarenmerkmet een gfoot assortiment modellen, in totaal zo'n 22 stuks. Het binnengoed van de siga, ren bestaat uit een uitgekiende melan ge van Javaanse,Cubaanse en Brdliliddn5etdbakken. Alle sigaren lijn opgedekt met het allerfiinsteSumatra dekblad. Dooor zijn veelheid aan producten biedt Balmoral voor elke sigarenroker en voor elk moment van de dag een model van uitstekende kwaliteit. Van de kleinstecigarillo tot de indrukwekkende corona, verpakt in dozen of cedeÍhouten kisten.
Balmoral Royal Sele(tion
Onlangs is een nieuwe sigarenlijn gelntroduceerd onder de naam Balmoral RoyalSelection. Een uniek assortiment van handgemaakte longfiller sigaren, die vervaardigd worden in de Balmoral vestiging in de Dominicaanse Republiek.Het zijn sigaren van een zeer hoogwaardige kwaliteit met een milde, zachte smaak en waar zowel veeleisendeen ervaren sigarenliefhebbeÍ als de beginnende sigarenroker ongetwijfeld van zullen genieten. Erzijn 5 modellen met iedere hun speciÍiekediameter en lengte. Zij zijn uitstekend uitgebaianceerd, gemakkelijk brandend, mild en toch rijk van smaak.
Bdlmordl RoyalSelectionisverkrijgbaar in een beperkt aantal tabaksspeciaalzakenmet een humidorfaciliteit, tegen de prijs per stuk die varieert van f.6,- voor het Panatelamodel tot f.l 2,- voor het Churchill model.
Sponsor
