Ilct is 22 april. t)e lucht is grijs bewolkt cn er staateen kil windjc. lk loop langsde ook al grijs gekleurde l-lsselrichting hc'toudc Ankersmit cctnrplcx,althans wat er ltog \,an staat.
De ottdete f)eventeÍrarcn r,r'etenzich cle Ankcrsrnit-periocle\rast nog tvel tc hcrinneren. L)e.
grote textielfabricken aan clc l.ange Zanclstraaten rlc Zanclneerclsrvtg.Het betekenclevoor heel lr,at l)cr,'tnttnaren rverk,zlvaar rverk in ploegendic-nstcn.Voor cleclirecteolngeving lcvcrclehet sor-ns ooli overlastclo{lrstank, larvaaien zelfsvan tijd tot tiict vcrvuiling van clc lfssel: cle l.lsscltooncle bcneden-
Alle cople in de bur ,,Afikerpost" loket cÍd. Perr.zakan
stfoolrs wel eenseen biaurvtint cloor hct gc'loosdespoelr,r'ater'. In dic tilcl \\ras]llell c.chternict zo ber'r'ustvan de.gevolgcn van al ciielozingcn.
Zo al mi jmcrcnd ben ik inrniddcls via cleKersenstraatin de l.angeZanclstraatbelancicn sta ik voor clelaatsterestantcn van het cornpler. (lrotc dcle.nzijn al gesloopt cr-rop clelaatstegevel prijkt c1enaam'Machinefabriek N{.G. Scheuter''.Ilen beclrijf dat nog jaren van cle oudc fabriekshallen hecft kunnen plrriiter''rn.In rnri gnnn clezegebour'vcnoncler clcslopershamer. l)an is ook dat cleelvan hct klcir-rebe'eileDc'vc'nterindustriecl erfgoeclvoorgoeclvan clcaardboclcm verdwenen en hcrit'u-rertons niets tastbaarsmecr aan cleAnkersntit-periode.
Of is er toch nog iets nrogelijk? t)oor cleSIED lvorclt in samenn'erking rret gcmeente en ontwikkelaars onderzocht of enkele t,vperende bouwelementen kunncn vvorclen ber,vaarcl.
Daarnaastziin er vele foto's gernaakt cn is cr ecn historisch onderzock in volle gang. In cleze Nijvettijd kunt u claaralvast ccn vooÍproefje','an krijgen. Gó Kelderrnan, onzc nieun tekstschriiver maakt hiermee zijn'debuut' in Nijvtrtijd.
Dank aan Bob Birza clie uitstekendc publicaties voor ons hccft verzorgci.
Veel leesgenot.
Rob Viveen, voofzitter
De slic-htlnglndustriee Erfgoed Devenrer, korlweg SlEDgenoemd, s opgef cht in juli 1995.
Doe is het behoud van industrieel erfgoed in Deventer en omgeving. Ons werkgebied omvat de gemeenlen Balhmen, Deventer, D epenveen, Corssel,Holten, Lochem, Olsl, Raalteen Voorsl.
Cegevens vastleggen, historischonderzoek doen en daarover pubjicercn z jn belangrijke onderdelen van ons werk.
We organlseren excursies,b jeenkomslen en lezingen en qeven advies op het qebi€d van hergebfLllkvan ind!slrieel erÍgoed. NalLrurlijkzetten we ons n voor hergebruikvan mor.tTêr.'ê-\dt L,dtJ. ê rrt e\. Voor het uitvoeren van deze actlviteten lrebben we een projectqroep Behoud en twee werkgfoepen qevormd: de wefkgroep Onderzoeli en de werkqroep Publicitell.
Kortom: een actieve c ub met entho!slaste r r ju rllrgc die z - ,"ro, o,' oo .o induslrieel erÍqoed in Deventer en omgeving. Voor meer infofmatle kunt u onze brochure aanvTagen,teleíoon (0570) 627358.
Zandweerdswegen deLange Zandstraat.Onderverschillende namen,maarsteeclsonderleiding van éénfamilie.
Locatie voor altijd
In 1799vestigdeHendrik-fan
Ankersrnit(deeersteuit eenreeks tnet dezelfdevoornanen) uit Wilp zich alsmanufacturierin de Polstraatin Deventeromdaterop deboerderilgeenplaatsmeervoor hem was.Hij bleekeengoedorganisator:stichtteeennetwerkvan 9 o e
AnkersmitDeventer:ein
Het verhaal gaat, dat maanden na de sluitingin 1966,\ rerknemeÍsvan Ankersmit 'smorgensnogop dezelfdctiiclmethun broodtrommcltjesnaardc gebouwenin de LangeZandstraatenZandr.r'eerdsweggingen om niet te laten r,vetendat ze ontslaqen waren. f)at kon immers niet. Ankersmit was een begrip in Deventer, was eÍ voor de eeun'igheid én voor je pensioen. Ontslagen worden was een schanLle.Het was immers één van de allereerstemassalebedrijfssluitingen in Nederland, duizend werklozen in één klap en in één stad. "Een ramp" noernde de toenmalig burgemeesterBolkestein clit einde van het honderdzesenzestigjaar oude bedLijf.Ankersmit, zoals het bedrijf in Ileventer algemeen genoemd werd, w'asvan een eenvoudigc manufacturier in de Polstraat uitgegroeicl tot cen wereldwijd bekende textielgigant op het nu al weer bijna verdwenen complex aan de
Door de eeuwen heen een sterke band rn
Ankersmit heeft zich steeds bewezen als veler ogen onnodige verkoop aan van Vlissingen eengoedwerkgever.In overlegmet devakbonden wilde kritiseren.Na veelrnoeitewerd iemand gevonr,r'erdeensociaalfondsvoot hct ouderepersoneel den, die in het voorgesprekop het terrein bij het gestichten weld een sociralplan rvant-h-lettre tredrijfzijn krltiek goeclkon verwoorden.'lbtdater opgestelcl.Dat leidde door de jaren heen tot een eenVolkswagen-cabrioletop het terreinstopteeneen onvoorwaardelijkeloyaliteitbij de werknemers. lid van defamilieAnkersmituitstapte.De 'dissident' Dat ondervond ook de KRO,die overde bedrljfs- klapte dubbel en sprak op een aan verheerlijking sluiting eenÍepoÍtagemaakte.Gezochtwerd een grenzendetoon; "Dag meneerJanl'.De KROzatmet 'mondige'medewerker,die voor de camerade in twljfels...
thuiswerkers met hanclbediende getouwen, haalde de garensen het geweven dock op met paard en \'\.rE,(nen bewrrkle hct in zijn ververij Achter de Muren. [,én van zijn zonen, HrndrikJan {de twccde) zette de zaakvoort en had dc tijd mee: de opkomst van de stoommachines. Hij wierp zich dus op mechanisering van het bedrijf, tot gÍoot verdriet van de thuiswelkers. Hij kocht een stuk grond, ver buiten het toen nog
ommuurde Deventer,bij de IJssel
Op deplek duswaarAnkersmit vcrdergedurendehaarhele
bestaangevestigden uitgebreid is.
Samen met zijn drie zoorr: HendrikJan (de derde), Diederik en Leonard ontwikkclde hii in 1860 een fabrieksplan, dat in 1u62 gerealiseerd n'erd. Weven en ver-
door ook tijd overbleefvoor hun interessesbuiten het werk.HendrikJan,dewever,stoÍttezich in de politiek, werd raadsliden actiefin sectorenvan het geestelijkleven,Diederik,de administrateur,toondezich eengroot stichtervan nieuwebedrijvenen Leonald,deverver,zocht het vooral in de sociale sectoralsoprichtervan delt'erkliedenvereniging 'HelpU Zelven'en de 'Verenigingtot verbetering van dewoningtoestand.'Het istekenendvoor de socialebetrokkenheidvanallevolgendegeneraties Ankersmits.Het drietalwerktevolgensmoderne ondernemingsbeginselsvan productvernieuwingen vergrotingvan deafzetmarkt.Bijvoorbeeld:blauw katoenmet witte handbedruktefigurenvoor hoofd-
HaJéDéstierveniong en meneeÍAlbertvertrok om gezondheidsredenen.Wat bereiktwerd waseen groteveelzijdigheidvan productenen activiteiten: splnnen,weven,garenverven,stukverven,bleken en drukken.Tweezonenvan doctor HaJéen twee zonenvan HaJéDé,respectievelijkHendrikJan (de vijfde) en Rudolph,alsmedeDiederiken Anton zetten het bedrijfvoort, nu onderdenaam'N.V.tot Exploitatievan Ankersmit'sKatoenfabriekente Deventer'(1926).Anton werd defulltime exportdirecteur.Debeginselenvan devorigegeneratieproductvernieuwingen afzetmarktvergroting-werden onverminderdgehanteerd.Men ging eenrela-
deaandeeeuwig
ven zoudendekerntakenworden. Hoofdinstrumentenwarende incligoputen inmiddels 200weefgetout\.en.Maarhet bedrijf liep tegeneen'internationaal'probleemaan.l)oor deburgeroorlog in Amerika(1861-1865)blevende Ankersmitsverstokenvan de broodnodigekatoen.Pasin 186.5 kon onderdenaam 'Ankersmiten Co.'met deproductiebegonnen worden.Debroersmaakteneen waterdichtetaakverdeling,waar-
doekenen bonte zakdoeken.Het afzetgebied,ooit alleentot Nederlandbeperktbreiddezich via NederlandsIndië naarAfrika uit en vervolgens wereidwijd.
Grote veelzijdigheid ln 1901washet weereenstijd voor eengeneratiewisselingen eennaamsverandering.Deoudste zoonsvan dedriebroerskregende leidingvan wat toengingheten'DeventerKatoenMaatschappij/ v/h Ankersmiten Co.Doctor HaJé(devierde)weld deverver,meneerHaJéDédeweveren de spinner en meneeÍAlbertde administrateur.Doctor HaIéen
tie aan met Handelsmaatschappij'Everhard'enin 1926werd eenzusterbedri]fgestichtonder denaam 'KatoenspinnerijdeZandr.t'eerd'(1aterweergefuseerd met demoederfirma).In 1938werd 'N.V.Ankersmit,s ChemischeFabriekenin Borgharenopgerichtom de grotechemischeexpertisete kunnen exploiteren.In Didam werd ook eenproductiebedrijfgevestigd.
Witte raaf en spijkergoedrage
Dezedirectietrof niet de gemakkelijksteperiodein het bestaanvan Ankersmit.Eerstdecrisisjarenvoor deTweedeWereldoorlog,toen deWO II zelf,waarin het bedrijf zich bezighieldmet het vervaardigen van parachutestof.Kort na deoorlogviel eenvan degrootsteafzetlanden,Indonesië,ook nog weg. Deondernemingkon dit verliesbijnamoeiteloos compenserenmet nieuwehandelscontractenmet Afrikaanseen Wert-Europesclanden.Ondanksde problemenontwikkeldeAnkersmitzich na de oorlog tot de op éénna grootstewerkgeverin Deventer. De 5 ha. grond op deZandweerdwerdvol gebouwd
metgrotehallenvoorlangerijenweefgetouwen("lk moesteerstclrie,maarlatervierweeÍgetouwenaanhet lopenhouden"wt'etA.Olthof nog).Maarer kwam ook eenhalvoordehanddrukkers,waaÍmen debatikstoffenmetwasdrukvoorAfrikalnaakte.Verderdonkere ruimtenmet indígoputtenvoor hetblauwverven,wasscrijenen ruimtenvoorveredeling.
Batikken voor Afrika
Ankersmitwerdeenbegripin Deventer,Nederland, en ook in Afrika.Deduizendwerknemers,bijnaallemaalop stukloon,maakteneenkwaliteítsproduct.
Hetbedrijfbeloondedit aiseengoedewcrkgever.Niet alleenin centen,maarafen toeook in natura.Zo kon ergespaardwordenvoorgoedkopekolen.Endirectna deoorlogkregenallewerknemers,terbestrijdingvan detoenmaligeschaarste,eencouponblauwgoed,wat in l)eventerccn sooÍtpré-spijkergoedrageveroorzaakte.
Het gevolgvan dit beleid:dewerknemers,veelspecialistische vakmensen,bleven langbii dezewerkgever:het personeelsbestand vergrijsde.
Ankc.rsmitwaseenwitte raafin detextielwereld,hetginger goecl.Wienietvan vergrijzentijdenshetwerkhieldenwarende directielcden.Hendrik.|anver'trok alseerstein 1957,deheren Ruen Di in december1962.Zii werdenopgevolgddoorhun zonenMr.Jan,ir.Hajé(dezesde) cn Hajede.Samenmetoom Anton stondenzevoordelaatste jarenvan het bedriif.
Ankersmitzochtsteunbij gelilkgerichtebedrijvenalsVan Vlissingenin Helmonden de Nijverheidin Twente.Maar onderverschillendecombinaties en namen - VAEM,Texoprinten GammaHolding- werdhet echte Ankersmituit beeldgedruktten gunstevan partnervan Vlissingen,tot woedevan werknemers,gemeentebestuuren vakbeweging.Desluiting werd
op 10december1965grootaangekondigdin het Deventer Dagblad.Deontmantelingbegon al in ianuarilgbómetdespinnerij en mocstop I iulivandatjaar voltooidzijn. Deverwachtingvan detoenmaligedirecteurvan het Arbeidsbureau,deheerLeenhouts, dat voor eengroot deelvan de werknemersspoedigeenbaan gevondenzoukunnenworden werdgelukkigbewaarheid.l)e sluitingvan Ankersmitwasnog dagelijksnieuwsvoordemedia. Totop 20december1965heteerste berichtoverdesluitingvan de meelfabriekvan Nouryenvan derLandein dekrantverscheen. Het rampgebiedhad zichverplaatst. P AïF svtr/"tt-
Bronnenonderzoek
De tekst in dit nummer is van Cé Kelderman. Hij heeft daarbij o.m. de volgende bronnen geraadpleegd:
- Ankerpostvan 1953
- Kroniek der stad Deventer. Mr B. van 't Hotf. Reclameoplage Ankersmit
- Deventer Dagblad december 1965
- EengespÍek met de heeÍA. Olthoi, oud-medewerker
- Een belchriiving van de geschiedenisvan Ankersmit door de heer T. Kloosterboer, oud-medewerker
