Gdański Kwartalnik adwokacji wydanie jubileuszowe 70

Kwartalnik Adwokacki ISSN 1689-9555

Wydanie Jubileuszowe

70-lecie Pomorskiej Izby Adwokackiej

Spis treści ...bale ściśle związane są z historią naszej Izby...

5

Wywiad z mecenasem Waldemarem Heislerem

7

O prawie, prawnikach, robieniu rzeczy po swojemu, o… Hitchcocku, Big Sur i baseballu Wywiad z prof. UG dr hab. Tomaszem T. Koncewiczem

25

Wywiad z Panią Mecenas Romaną Orlikowską

34

Adwokacki sport i turystyka

44

Dziekani Pomorskiej Izby Adwokackiej w latach 1945-1989

47

Redaktor naczelny:

adw. Kacper Najder, e-mail: kn@kancelarianajder.pl

Redaktor pomocniczy:

apl. adw. Ewelina Koszel, e-mail: ewelinakoszel@wp.pl

Wydawca:

POMORSKA IZBA ADWOKACKA, 80-830 GDAŃSK, ul. Chlebnicka 48/51

Druk:

Drukarnia Elgraf, 82-300 Elbląg ul. Komeńskiego 19A, tel. 55 239 60 00 www.drukarniaelgraf.pl

Prezentowany kwartalnik ma być z założenia pismem integrującym środowisko palestry pomorskiej. Redakcja, jak i Wydawca nie ponoszą jednak merytorycznej odpowiedzialności za teksty autorów, które zamieszczane są na łamach kwartalnika. Zakładamy bowiem, że każdy z prezentowanych tekstów ma charakter samodzielnego odrębnego opracowania, za którego treść odpowiedzialność ponosi autor w ramach swojej licentia poetica.

Szanowni Państwo 70 lat temu w dniu 1 listopada 1945 roku odbyło się pierwsze posiedzenie Tymczasowej Rady Adwokackiej dla Izby Adwokackiej w Gdańsku, powołanej decyzją Ministra Sprawiedliwości z dnia 17 października 1945 roku. Pierwszym Dziekanem został Kazimierz Ogrodzki, pierwszym aplikantem został Jerzy Łapicki a pierwszą kobietą, która aplikowała w Izbie Gdańskiej była Janina Horbatowska.

W tym Jubileuszowym Kwartalniku Adwokackim wydanym z okazji 70-lecia Pomorskiej Izby Adwokackiej w Gdańsku przypomnimy Państwu, że Adwokatura to nie tylko tradycja, etos i zasady, ale przede wszystkim ludzie.

Podróż przez siedemdziesięciolecie Pomorskiej Palestry to historia ta najstarsza i najnowsza, to spisane relacje naszych koleżanek i kolegów, którzy tę historię tworzyli.

To pamiętne procesy, wydarzenia, jubileusze, imprezy kulturalne, sportowe i integracyjne, w których brali udział członkowie naszej Izby.

Przedstawimy Państwu adwokatów, którzy oprócz spraw zawodowych mają czas na realizowanie swoich pasji.

Pomorska Izba Adwokacka w Gdańsku liczy obecnie ponad tysiąc adwokatów i aplikantów adwokackich i jest Izbą znaczącą w kraju.

Nasi koledzy Izbowi stoją na czele Naczelnej Rady Adwokackiej, Prezesem NRA jest adw.

Andrzej Zwara a Wiceprezesem adw. Jerzy Glanc. Mamy swoich przedstawicieli w Wyższej Komisji Rewizyjnej i w Wyższym Sądzie Dyscyplinarnym. Nasze koleżanki i koledzy są członkami wielu Komisji działających przy NRA. Przedstawiciele Pomorskiej Adwokatury adw.

Jacek Taylor, adw. Tadeusz Kilian i adw. Kazimierz Smoliński byli i są posłami Sejmu RP. Członkami Trybunału Stanu byli adw. Romana Orlikowska – Wróńska, adw. Jerzy Karziewicz, Gdański Kwartalnik Adwokacki - Wydanie Jubileuszowe

adw. Jerzy Weinberger, a aktualnie zaszczytu tego dostąpił adw. Roman Nowosielski. Prezydentem Gdańska był adw. Tomasz Posadzki.

70-lecie Pomorskiej Izby Adwokackiej to okazja do upamiętnienia adwokatów, obrońców osób repre-sjonowanych w procesach politycznych.

Przypominać Ich będzie pamiątkowa tablica odsłonięta na frontowej ścianie budynku – siedziby Okręgowej Rady Adwokackiej w Gdańsku przy ul. Chlebnickiej 48/51, a także wystawa zorganizowana w Europejskim Centrum Solidarności.

O naszym Jubileuszu przypominać będzie również Sztandar Pomorskiej Izby Adwokackiej w Gdańsku.

Zapraszam do lektury specjalnego wydania Kwartalnika Adwokackiego. adw. Dariusz Strzelecki Dziekan Pomorskiej Izby Adwokackiej

3

Szanowni Państwo Nie będę ukrywał, że jubileusz gdańskiej Izby Adwokackiej ma dla mnie szczególne, osobiste znaczenie. To moja rodzima izba, tu stawiałem swoje pierwsze kroki w zawodzie, tu spotkałem osoby, które stały się dla mnie punktem odniesienia, ukształtowały to, jakim jestem adwokatem. Tu także uczyłem się samorządności, a jak dobra była to szkoła, niech świadczy funkcja, którą mam zaszczyt pełnić w Naczelnej Radzie Adwokackiej. To zasługa gdańskiego samorządu i bogatej tradycji, historii i silnej tożsamości. Wszystko to, czego nauczyłem się w izbie gdańskiej, pomaga mi w wypełnianiu moich obowiązków.

Gdańscy adwokaci mają szczególny przywilej przynależenia do izby, która swoje początki łączy z początkiem budowania powojennej Polski. A historia izby jest mocno spleciona z trudnymi dziejami naszego kraju w ciągu ostatnich siedmiu dekad. Tym ściślej splecionej, że Gdańsk był wyjątkowym miejscem, gdzie zapoczątkował się proces zmian ustrojowych kraju.

Z dumą możemy powiedzieć, że adwokaci nie stali bezczynnie, z boku, lecz aktywnie, z narażeniem swojego dobrostanu, zdrowia a nawet życia, angażowali się w wydarzenia o historycznym, dziejowym znaczeniu. Miarą odwagi, moralnego kręgosłupa i trzymania się etycznych zasad zawodu, było wówczas występowanie w roli obrońców działaczy „Solidarności”.

Jako adwokaci - gdańscy adwokaci - ówcześni członkowie izby przyzwyczajeni byli do roli ciernia uwierającego władzę. Polska Rzeczpospolita Ludowa – jak się okazało słusznie z nieufnością podchodziła do adwokatów, jako elity intelektualnej, mocno zakorzenionej w tradycji Polski przedwojennej, której ideały dalekie 4

były od założeń budowy socjalistycznego raju na ziemi. Nie zapomnimy nigdy o tych adwokatach, których zalety uznane zostały w mrocznych latach 50. i 60. za dyskwalifikujące, z perspektywy przydatności dla komunistycznego państwa. Skreślonych z listy adwokatów zostało wówczas wiele osobistości, w tym Dziekan Izby Gdańskiej – adw. Gracjan Płocieniak. Mimo to gdańscy adwokaci pozostali niezłomni i niepokorni, nie utracili ducha ani nadziei na lepszą przyszłość. W oczekiwaniu na nią nie zaszyli się w bezpiecznym miejscu, ale pomagali ją wykuwać, służąc swoją wiedzą, doświadczeniem i ciężką pracą.

Patrząc na naszą historię, nie musimy się wstydzić za naszych poprzedników, ale powinniśmy z pokorą i krytycyzmem spoglądać na nas samych i starać się dosięgać do bardzo wysoko zawieszonej poprzeczki. Czasy i ustrój państwa się zmieniły, ale nie oznacza to, że nastał dla nas czas spoczywania na laurach i odcinania kuponów. Współczesność niesie nowe, trudne wyzwania, niepodobne do tych, z którymi borykali się adwokaci w minionych dekadach.

Jednak niezmienne pozostaje źródło, z którego czerpiemy siły, inspiracje i zasady, dzięki którym Adwokatura spełnia swoje zadania. To tradycja naszego zawodu, jego etyka, wierność prawom człowieka. Jest to ważne tym bardziej, że w ostatnich latach członków naszego zawodu przybywa na niespotykaną w historii Adwokatury skalę. Wszyscy ci młodzi ludzie, którzy będą stawać w sądzie w imieniu klientów, muszą mieć zapewnione to, co było naszym udziałem: zakorzenienie w tradycji i historii, patronów, którzy są wzorem do naśladowania. Tylko w ten sposób, w zmieniającej się rzeczywistości, zachowamy wyjątkowość naszego zawodu, którego wykonywanie jest ciężką pracą, ale również zaszczytem.

W roku 70-lecia istnienia Izby Adwokackiej w Gdańsku, życzę wszystkim jej członkom, aby ich działalność zarówno ta zawodowa, jak i samorządowa była powodem do dumy dla kolejnych pokoleń adwokackich, tak jak my jesteśmy dumni z pracy naszych starszych kolegów. adw. Andrzej Zwara Prezes Naczelnej Rady Adwokackiej

Gdański Kwartalnik Adwokacki - Wydanie Jubileuszowe

...bale ściśle związane są z historią naszej Izby, a tradycja ich organizowania sięga początku lat 60-tych XX wieku...

Na wstępie chciałabym podziękować adwokatom Halinie Car i Bożenie Niemczyk-Drania za możliwość odbycia rozmowy z okazji zbliżających się obchodów 70-lecia Pomorskiej Izby Adwokackiej.

E.K. Czy mogłyby Panie przybliżyć ideę organizowania balów adwokackich, kiedy miały swój początek i jak przebiegała organizacja.

H.C. Bardzo dziękujemy za zaproszenie i zainteresowanie tematem, bowiem bale ściśle związane są z historią naszej Izby, a tradycja ich organizowania sięga początku lat 60-tych XX wieku.

Pierwszy bal odbył się w piwnicach Dworu Artusa i był wspaniałą okazją do integracji całego środowiska prawniczego w Trójmieście. Warto wskazać, iż początkowo odbywały się pod nazwą Bal Prawnika, bowiem również w tych latach i następnym dziesięcioleciu odbywały się także inne bale jak Bal Lekarzy, Leśników, Rzemieślników etc.

Gdański Kwartalnik Adwokacki - Wydanie Jubileuszowe

Trudno było oprzeć się pokusie przystąpienia do organizacji balów, ponieważ już same przygotowania były odskocznią od codziennych obowiązków, a sam bal był zawsze wesołym przeżyciem, wywołującym wspomnienia przez kilka miesięcy po balu.

Od 1997 r. byłam współorganizatorem balów i innych imprez muzycznych, a w latach 2004-2010 będąc członkiem Okręgowej Rady Adwokackiej i Przewodniczącą Komisji Kultury, zajmowałam się organizacją balów dla naszego środowiska, korzystając z nieocenionej pomocy koleżanek adwokatów Hanny Linettej-Thrun, Moniki Piaseckiej i uczestniczącej w rozmowie Bożeny Niemczyk-Drania, która w latach 2013 i 2014 organizowała bale.

E.K. Które bale zapisały się najbardziej w pamięci obu Pań B.D. Mnie utkwił w pamięci Prawniczy Bal Integracyjny, kiedy to na wszystkich salach Hotelu 5

Grand, bawiły się wszystkie środowiska prawnicze, a liczba balowiczów przekraczała 300 osób. Nie sposób także w tym miejscu wskazać, iż Bale Adwokata cieszyły się zainteresowaniem nie tylko naszej korporacji, lecz także władz, prezydentów miast, rektorów uczelni trójmiejskich, posłów i senatorów oraz prezesów dużych przedsiębiorstw trójmiejskich. Chętnie także korzystali z naszych zaproszeń, nasi przyjaciele i znajomi.

H.C. W tym miejscu należy przede wszystkim podziękować naszym kolegom, za wspaniały Bal Adwokata zorganizowany po transformacji przez adwokatów Dziekana Włodzimierza Wolańskiego, adw. Andrzeja Dranię oraz adw.

Mariana Główczyńskiego. „Wyposzczeni” długim okresem związanym ze stanem wojennym, wręcz rzuciliśmy się w nurt zabawy, a sala Hotelu Grand pękała w szwach. Liczne pomysłowe konkursy z nagrodami wprawiały w szampańskie nastroje, a piękne kreacje Pań wydobywały nas z ciężkiej przeszłości.

Od tego balu niepisanym zwyczajem było, aby bale odbywały się w Hotelu Grand i nosiły nazwę BAL ADWOKATA.

nasz kolega adw. Adam Mróz z małżonką. Znani muzycy jak Jerzy Detko , Przemek Dyakowski nie tylko grali do tańca, lecz bawili się razem z nami dając solowe występy. Poloneza po raz pierwszy poprowadziła profesjonalna para tancerzy w oryginalnych strojach.

H.C. Bardzo staraliśmy się uatrakcyjnić bale, wprowadzając także pokazy mody i biżuterii, pokazy taneczne i iluzjonistyczne, oraz występy znanych artystów jak Tadeusz Drozda, finalistka „Voice of Poland” lecz niezależnie zawsze przyświecał nam także inny szczytny cel – charytatywny.

Po każdym balu gromadziliśmy środki pieniężne, aby wesprzeć trójmiejskie szpitale, hospicja i domy dziecka, łącząc zabawę z niesieniem pomocy.

Aby upamiętnić te wszystkie radosne chwile z życia naszej Izby, został założony album, do którego sukcesywnie zbierane były zdjęcia. Album ten znajduje się w biurach ORA. Zachęcamy do jego obejrzenia, gdyż wgląd w te pamiątki może okazać się ciekawą podróżą dla tych, którzy w balach nie uczestniczyli, a dla innych wzruszającym wspomnieniem.

B.D. To prawda, że większość balów odbyła się w Hotelu Grand, lecz z uwagi na remont od 2004 r. przenosiliśmy się z balami w różne inne miejsca jak Hotel Rezydent, Dwór Oliwski, Hotel Nadmorski, Hotel Sheraton. Jednakże Hotel Grand wspominać będziemy zawsze z rozrzewnieniem, ponieważ to miejsce kojarzyć nam się będzie zawsze z niepowtarzalną atmosferą i zabawą do samego rana, również ze śniadaniem.

E.K. Jak Panie postrzegają obecnie organizowane Bale Adwokackie

H.C. Warto też przypomnieć jaką „niespodziankę” sprawił nam Hotel Grand po zakończonym remoncie, kiedy to w momencie rozpoczęcia balu zaczęła się lać woda z sufitu ( z powodu niezakręconego kranu w jednym z pokoi hotelowych), a panie pokojówki „tańczyły” z mopami wokół wiader z wodą, z których jedno towarzyszyło nam jeszcze przez kilka godzin. Dobra zabawa, występy tenorów Opery Bałtyckiej zagłuszyły wszystkie mankamenty i nie odbierały nikomu dobrego nastroju.

Tego sobie i wszystkim naszym Koleżankom i Kolegom życzymy

H.C. i B.D. Wspaniale. Nasze młodsze koleżanki mec. Agnieszka Kanawka, Agnieszka Derezińska-Jankowska i Wioletta Kaźmierczak zorganizowały wspaniały bal w tym roku. Świetnie bawiłyśmy się do późnych godzin i cieszymy się że „duch w narodzie nie umiera”.

Do zobaczenia na BALU ADWOKATA Rozmowę przeprowadziła: apl. adw. Ewelina Koszel

B.D. Organizując bale w 2013, 2014 starałam się zapewnić doskonałą oprawę muzyczną i inne atrakcje do których niewątpliwie należała nauka tanga argentyńskiego, którą poprowadził 6

Gdański Kwartalnik Adwokacki - Wydanie Jubileuszowe

Wywiad z mecenasem Waldemarem Heislerem O niezwykłej pasji do żeglarstwa, roli adwokata w trudnych czasach PRL-u oraz skutkach zaczerpnięcia łyku australijskiej i niemieckiej demokracji...

Rozmawiała: apl. adw. Iwona Marcjaniuk mec. Waldemar Heisler - zasłużony kapitan żeglugi jachtowej, właściciel jachtu “Bryza H”, Vice-Prezes The Sail Training Association Poland, adwokat specjalizujący się w sprawach morskich, pasjonat żeglarstwa, zapalony podróżnik, uznany społecznik, działacz harcerski. Laureat jednego z najwyższych odznaczeń w świecie żeglarskim - międzynarodowej nagrody “Conrady”, odpowiednika filmowego Oscara dla najwybitniejszych żeglarzy. Odznaczony przez Komisję Żeglarstwa Morskiego Polskiego Związku Żeglarskiego medalem za zasługi w rozwoju żeglarstwa morskiego, a także uhonorowany listem morskim przez Prezydenta Miasta Gdańska p. Pawła Adamowicza. Prywatnie...niepoprawny optymista i dusza towarzystwa. Zawsze Gdański Kwartalnik Adwokacki - Wydanie Jubileuszowe

życzliwy, otwarty na świat i ludzi. Jednym słowem...postać tak barwna, że nie sposób opisać ją w jednym artykule.

- Witam serdecznie Panie Mecenasie i z góry dziękuję za poświęcony mi czas. Panie Mecenasie, pozwoli Pan, że rozmowę zacznę od tego co w Pana życiorysie najbardziej niezwykłe... od ogromnej pasji do żeglowania. Pomimo miejsca w którym mieszkamy, miałam duże trudności ze znalezieniem adwokatów, którzy tak bardzo związali się z morzem jak Pan Mecenas. Kiedy i w jakich okolicznościach zrodziła się ta miłość do morza?

Jest to niewątpliwie pasja, która ukształtowała się u mnie już w okresie dzieciństwa. Wychowałem się w rodzinie polskiej w Redzie, gdzie mój ojczym, z pochodzenia Ślązak, był marynarzem.

On zaszczepił we mnie to zamiłowanie. Ponownie do żeglarstwa zapaliłem się w harcerstwie.

Marzyła mi się nauka w Szkole Morskiej, ale nie dostałem się, ponieważ mój ojciec był Niem7

cem. To przesądziło o tym, że później działałem w harcerstwie, w drużynie żeglarskiej w Wejherowie. Byłem przez pewien czas sztormanem Hufca ZHP Wejherowo “na odcinku” woda.

Potem przez wiele lat pracowałem w Centrum Wychowania Morskiego Związku Harcerstwa Polskiego w Gdyni1.

Pracowałem nawet przez rok, będąc już adwokatem, jako starszy oficer na Zawiszy Czarnym2 w ramach urlopu bezpłatnego w Zespole Adwokackim nr 6 w Gdyni. Mówiło się na to dawniej “urlop społeczny”, ponieważ adwokat, za zgodą kierownika zespołu, mógł wziąć wtedy taki bezpłatny urlop. Przez rok, jako doświadczony adwokat z dużej kancelarii, pracowałem wówczas zawodowo na Zawiszy Czarnym. Zapisałem się na roczny rejs odpłatnie, ponieważ otrzymywaliśmy tam pensję. Przysługiwał nam nawet tzw. dodatek dewizowy 2,20 $ dziennie. Proszę sobie wyobrazić jak dużo było to w tamtych czasach pieniędzy...

Uczestniczyłem wówczas na różnych jachtach także w innych rejsach. m.in 3-miesięcznym rejsie wokół Islandii, rejsie do Kopenhagi i coraz bardziej przesiąkałem wodą...Potem losy rzuciły mnie na pewien czas do Australii. Tam, poza łykiem demokracji, na którą napatrzyłem się, nabrałem ambicji posiadania domu i własnego jachtu i w takim nastroju wróciłem do kraju. A było to tuż przed stanem wojennym.

W Australii zarobiłem dość pieniędzy, co pozwoliło mi na późniejszą realizację moich pla1 Centrum Wychowania Morskiego ZHP - fundacja powołana przez Związek Harcerstwa Polskiego, służąca wychowaniu morskiemu młodzieży, jej aktywizacji marynistycznej, a także kształceniu harcerskich kadr wodnych. CWM ZHP jest m.in. armatorem flagowego żaglowca ZHP s/y “Zawisza Czarny”. (źródło: http://cwm.edu.pl) 2 Zawisza Czarny - flagowy żaglowiec Związku Harcerstwa Polskiego, największy żaglowiec skautowy na świecie (źródło: http://cwm.edu.pl)

8

nów. Pracowałem tam jako robotnik fizyczny.

Była to praca bardzo ciężka, ale nie wstydziłem się jej. Po powrocie do Polski sprzedałem mieszkanie, które tu dostałem i dokładając zarobione w Australii pieniądze zakupiłem w Polsce dom.

Wystarczyło mi jeszcze na zlecenie własnym sumptem wykonania jachtu, co było spełnieniem moich marzeń. Wybudowałem piękny, luksusowy (jak na tamte czasy) jacht Kookaburra3, którym przez co najmniej 10 lat pływałem po Morzu Śródziemnym.

Panie Mecenasie, skąd pomysł na nietypową nazwę dla jachtu...Kookaburra?

Kookaburra to gatunek ptaka żyjącego w Australii. Kiedy mieszkałem w Sydney, budził mnie codziennie wrzaskliwym, donośnym głosem....o 4.30 rano! Tak bardzo utkwił mi więc w głowie, że po powrocie musiałem nazwać tak jacht. (śmiech) Wracając do pytania skąd u mnie pasja do żeglarstwa...od dziecka ciągnęło mnie w świat.

A jak już łyknąłem w Australii demokracji, ciągnęło mnie na Zachód. Zaplanowałem więc rejs dookoła świata razem ze śp. Leszkiem Łuczakiem4, który był radcą prawnym i Stefanem Truszczyńskim5, redaktorem, wyrzuconym z TVP za Solidarność, który dopłynął z nami 3 Kookaburra– gatunek australijskiego ptaka. Wydaje charakterystyczny, głośny głos, przypominający histeryczny, ludzki chichot. Odzywa się głównie o świcie. [przyp. red.]

4 kpt. Leszek Łuczak - radca prawny, kapitan jachtowy żeglugi wielkiej. Tragicznie zmarły 10.09.2000 r. na pokładzie jachtu “Bieszczady” staranowanym przez tankowiec u północno-zachodnich wybrzeży Danii. [przyp. red.]

5 Stefan Truszczyński - dziennikarz, reporter, publicysta, dokumentalista filmowy. Pracował w prasie, telewizji publicznej i telewizjach prywatnych.

W dorobku ma liczne programy telewizyjne - wielkie transmisje, kilkadziesiąt godzinnych wywiadów na żywo z najważniejszymi - najbardziej znanymi ludźmi w Polsce, reportaże i filmy dokumentalne z kilkunastu krajów - był kilkakrotnie korespondentem wojennym (m.in. w Chorwacji), przez ponad 30 lat organizował wyprawy i realizował filmy o tematyce podwodnej - głównie o wrakach z II wojny światowej leżących na dnie Bałtyku. (źródło: http://www. sdp.pl)

Gdański Kwartalnik Adwokacki - Wydanie Jubileuszowe

co prawda tylko do Niemiec, ale również miał wyruszyć z nami dookoła świata. Dopłynęliśmy do Marsylii. Niestety przyszła zima, nie było pieniędzy, trzeba było sobie jakoś poradzić, więc z Marsylii Leszek poleciał do USA, a Stefan dostał wówczas telefon z Warszawy, że może wrócić już do pracy. I rzeczywiście, został dyrektorem TVP Warszawa. Do dziś mamy sympatyczne kontakty i widujemy się jak tylko jest na Wybrzeżu. Nasz los w Marsylii przesądzony został więc w ten sposób, że Stefan wrócił do kraju, bo mógł już wrócić i objął pracę w TVP Warszawa, a Leszek poleciał do USA, bo myśmy załatwili sobie wtedy na 2 lata wizy amerykańskie, a nie było to takie proste kiedyś, więc skorzystał z tej możliwości. Ja natomiast, mając prawo do obywatelstwa niemieckiego z uwagi na pochodzenie ojca, zostałem w Niemczech.

W zasadzie, do dziś tam na stałe mieszkam.

W Polsce wykonuję adwokacką działalność gospodarczą, bo jestem polskim adwokatem, już emerytem, a także prowadzę działalność w zakresie wynajmu łodzi i jachtów. Mam tu klientów, szczególnie w Jastarni i okolicach, ponieważ są to okolice “ludzi morza”.

Jak przypływałem zawsze jachtem do Jastarni, śmieli się, że to jest “morska kancelaria pływająca”. Klienci przychodzili i mówili “Panie Heisler, nie będziemy jechać do Gdyni, bo tam duży tłok i dojechać do miasta jest ciężko.”...więc tutaj Gdański Kwartalnik Adwokacki - Wydanie Jubileuszowe

ich przyjmowałem, na pokładzie “Bryza H”. Do dzisiaj, jak jestem w Jastarni, ludzie przychodzą po porady prawne na jacht i mówią “Panie Heisler gdzie będziemy jechać do Gdyni, jak tutaj można!” (śmiech) Moja pasja wynika także z zainteresowania problematyką morską. Młodzi ludzie, jeśli się ich zapytać “Kim chcesz zostać?” z reguły odpowiadają “Marynarzem!”. Kiedyś marynarz kojarzył się z poznawaniem świata, bo pomiędzy pływaniem marynarze mieli postoje w portach i zwiedzali, oglądali świat. Ciągle więc byłem ciekawy jaki jest ten świat, jak to wygląda za granicą.

Poza tym miałem także ojczyma marynarza, który z każdej podróży przywoził luksusowe, jak na tamte czasy produkty, np. duże szampony za 1 markę, które pamiętam, (śmiech) To mnie bardzo interesowało i ja też, tak jak on, chciałem być marynarzem. Ale nie miałem żadnych szans, z powodu niemieckiego pochodzenia ojca. Podejście do Niemców w tamtych czasach było zupełnie inne niż teraz. Obecnie jesteśmy już w Unii Europejskiej i nie mamy tych niuansów, co kiedyś. Chwała Bogu, że dziś patrzymy na te kwestie inaczej, jest już zupełnie inny świat i inaczej wygląda stosunek do Niemców.

Choć rozumiem w pełni, że można mieć pretensje za historię, bo wszyscy znamy historię, musimy być krytyczni i pamiętać pewne rzeczy.

9

Strasznie marzyło mi się to morze...ale czasy były takie, że policja chodziła i robiła wywiady, czy przychodzą paczki lub listy z zagranicy, wypytywała sąsiadów czy kogoś ma się poza Polską. Ten kto miał - nie miał szans na studia w Szkole Morskiej i pływanie, a mój ojciec był Niemcem i miałem w tym kraju krewnych, o Szkole Morskiej mogłem więc tylko pomarzyć. Na szczęście potem przyszło harcerstwo i czas studiów prawniczych.

W latach studenckich, zapisałem się na kurs żeglarski z Leszkiem Łuczakiem, późniejszym radcą prawnym i to już zupełnie nie pochłonęło. Napawało niezwykłą dumą, że człowiek sam sobie radził na tym jachcie, płynęło się pod wiatr, zmagało z żywiołem. Jest takie powiedzenie wśród żeglarzy “Wystarczy raz popłynąć i człowiek może się zapalić”. Tak właśnie było ze mną.

Na temat miłości do żeglarstwa można by także porozmawiać z moją koleżanką mec. Patrycją Wróbel, wielką pasjonatką, zakochaną również w tematyce żeglarskiej. Żeglarstwo to także sprawa towarzyska, bo człowiek wchodził dzięki temu do pewnych kręgów ludzi. Dziś ludzie poznają się przez internet i tu tworzą się grupy znajomych, a kiedyś robiło się to poprzez grupy i organizacje harcerskie lub właśnie przez kluby żeglarskie. W tym kręgu wyjątkowych

10

ludzi, obdarzonych tą samą pasją, nabywało się określoną pozycję, zwłaszcza jeśli miało się jakieś zdolności do przewodzenia, bycia liderem, a ja zawsze miałem to we krwi. Dlatego byłem instruktorem i drużynowym harcerskim przez wiele lat. Zakładałem od podstaw harcerstwo w Redzie. To wszystko zostaje na stałe w człowieku i w ten sposób rozwija się pasja do żeglarstwa.

W pewnym momencie pojawia się pojęcie “kapitan” gdzie samodzielnie trzeba o wszystkim decydować na morzu. Teraz wiele rzeczy ułatwia kapitanowi technika, kiedyś to było o kilka stopni trudniejsze. Niegdyś to była bardzo duża sztuka. Odpowiedzialność kapitana to nie tylko dowodzenie statkiem, ale także odpowiedzialność za bezpieczeństwo załogi i stan techniczny jednostki. To dawało jakiś taki szacunek otoczenia, które zawsze słuchało kapitana. Kiedy nim zostałem, utknąłem już w tej dziedzinie na stałe.

Czy kapitani to środowisko, które utrzymuje ze sobą bliższe relacje? Środowisko kapitańskie to grupa ludzi o bardzo serdecznych relacjach. Mam dużo kolegów kapitanów w całej Polsce, szczególnie po rejsie na Islandię na “Zawiszy Czarnym”, gdzie cała załoga to byli kapitani jachtowi i do dziś trzymamy się razem, spotykamy się. Do naszej grupy na-

Gdański Kwartalnik Adwokacki - Wydanie Jubileuszowe

leżą takie głośne nazwiska jak Jurek Jaszczuk6, który zajmował się renowacją znanego w Gdańsku Żaglowca “Generał Zaruski”. Jest to pewien krąg, który się doskonale zna. Pływamy też razem na żaglowcu “Pogorii”. Ja jestem także Vice-Prezesem The Sail Training Association Poland7 z siedzibą w Gdyni, jesteśmy armatorem tego statku, chociaż nie pływam na nim jako kapitan. Mówię czasami żartobliwie, że staram się zawsze być IV oficerem... żeby nic nie robić, “bo tu ja muszę, a tam ja mogę!” (śmiech) Nawet koledzy się śmieją “Heisler popłynie, tylko, że Heisler nic nie chce robić.” Rzeczywiście, bo przecież ja tym moim jachtem muszę stale pływać i to wystarczy mi teraz. Poza adwokacką działalnością gospodarczą prowadzę również wynajem łodzi i jachtów i temu poświęcam także czas. Grupy, np. programistów, wynajmują wówczas mój jacht, ponieważ są to przeważnie zawsze żeglarze i płyną w rejs np. do Helu. Trzymamy się towarzysko również z właścicielami jachtów zacumowanych obok “Bryza H” np. kolega Roman Paszke, czy Andrzej Gałkiewicz mają obok swoje, piękne jachty.

Dziś żeglarstwo kojarzy się niestety wyłącznie ze stwierdzeniem “posiadam pieniądze”. Mówi się “kto ma pieniądze, ten żegluje, ten ma jacht”.

Gdybym miał zliczyć środki finansowe, które włożyłem w “Bryza H” można by powiedzieć, że jestem, albo byłem bardzo bogatym człowiekiem. Jestem bogaty...ale tylko w wiedzę i doświadczenia. (śmiech) Panie Mecenasie, czy to prawda, że “Bryza” została wybudowana już w 1952 r.?

Tak. Miałem to szczęście, iż mój ojczym Edward Skrzypek, któremu nie pozwolono pływać jako marynarzowi, ponieważ wrócił z Zachodu, pracował w Puckich Zakładach Mechanicznych 6 kpt. Jerzy Jaszczuk - jachtowy kapitan żeglugi wielkiej, uczestnik “Pierwszej Polskiej Studenckiej Wyprawy Oceanicznej dookoła Ameryki Południowej” z opłynięciem Hornu ze wschodu na zachód i żeglugą w kanałach Patagonii; w latach 1973-1976 inicjator budowy jachtu “Gedania” oraz organizator i uczestnik wyprawy “Do obu Ameryk” z próbą pokonania Przejścia Północno-Zachodniego. Od 1997 regularnie pływa jako kapitan na żaglowcu Pogoria z młodzieżą licealną w ramach miesięcznych “Szkół pod Żaglami”. (źródło: http://epz.pl) 7 The Sail Training Association Poland - stowarzyszenie powołane do życia12.02.1993 r. z inicjatywy wybitnych żeglarzy i marynarzy, wśród których znaleźli się kolejni komendanci “Daru Młodzieży” - kapitanowie żeglugi wielkiej Tadeusz Olechnowicz, Leszek Wiktorowicz, Mirosław Łukawski i Roman Marcinkowski, dowódca ORP “Iskra” - kmdr Czesław Dyrcz, kapitanowie inych polskich żaglowców, jak “Pogoria”, “ Zawisza Czarny”, “Kapitan Głowacki”, “Generał Zaruski”, oraz kapitanowie jachtowi, wielokrotni uczestnicy międzynarodowych imprez żeglarskich, służących obok szkolenia żeglarskiego, zaciśnięciu więzów przyjaźni z młodzieżą innych państw naszego kontynentu i świata. (źródło: http://www.pogoria.pl)

Gdański Kwartalnik Adwokacki - Wydanie Jubileuszowe

i tam wybudowano “Bryzę”. Pewnej niedzieli, kiedy miałem 10 lat, ojczym zabrał mnie na budowę tego statku. Przyszedł i mówi do mnie “Chodź, pokażę ci statek.” Każde dziecko ma fantazję i wyobraża sobie w takiej chwili wielki żaglowiec. Żagle, białe płótna, są ciekawsze niż łodzie motorowe. Ojczym zabrał mnie na budowę tego statku, spojrzałem na niego i zapytałem rozczarowany “To ma być żaglowiec? Jakieś takie krótkie maszty ma, trochę za krótkie.”

Na co ojczym odpowiedział “Tak to jest żaglowiec. Będą i żagle.” Do dziś pamiętam tę scenę.

Drugie zdarzenie z dzieciństwa, jakie pamiętam z tamtego okresu, to oglądanie z ojczymem fok w Zatoce Puckiej w 1952 r. Przypływały wówczas licznie do zatoki. Te dwa obrazy pamiętam do dziś.

Minęło wiele lat...zostałem instruktorem harcerstwa na obozach żeglarskich w Pucku. Widziałem, jak “Bryza”, którą zapamiętałem z dzieciństwa, przypływała do portu jako holownik ratowniczy Polskiego Ratownictwa Okrętowe11

Panie Mecenasie, skąd ta determinacja w dążeniu do celu? 16 lat ciężkiej, tytanicznej pracy, mnóstwo środków zainwestowanych w odbudowę...

Byłem młody i w ogóle nie zdawałem sobie sprawy z tego, z czym to się wiąże. Ja po prostu chciałem mieć swój jacht. Chociaż miałem w tamtym czasie już Kookaburrę.

A gdyby wiedział Pan wówczas z czym będzie się wiązała odbudowa “Bryzy”, że będą to lata trudu i wyrzeczeń, zrezygnowałby Pan?

go. Mechanik zajmujący się łodzią, Pan Głowacki, przyjaciel mojego ojczyma, zostawiał łódź i płynął do domu. Bardzo mi się ta “Bryza” spodobała wtedy.

Mijają kolejne lata...i w 1983 r. idę z kolegą w twierdzy Wisłoujście. Kolega mówi wówczas do mnie “Patrz! Ładny statek jakiś. Z tego można by zbudować żaglowiec.” Podchodzimy, patrzę, a na burcie napis...”Bryza”. Mówię “Stary, no piękny statek! Rzeczywiście, niewiele roboty, wystarczy podwyższyć troszkę, znieść tę budę, maszt postawić i będzie żaglowiec!” Myślę sobie, faktycznie piękny...

W pewnym momencie założyłem się z kolegą, że za tydzień ten statek będzie moją własnością..i może nie za tydzień, ale za dwa tygodnie był.

To był wrak do sprzedania. Kupiłem wrak. Właścicielem był jakiś warszawski klub. Ta “Bryza” była wówczas całkowicie rozkradziona, zdewastowana, mieszkańcy i turyści chodzili po niej swobodnie. No i na moim zakupie zaważył wówczas sentyment...obudziło się we mnie to dziecięce podejście. Podejście może infantylne, ale sentymentalne. Przypomniałem sobie, że zawsze jak Pani kazała narysować statek w szkole, wszystkie statki jakie rysowałem nazywały się “Bryza”.

Założyłem się i zaczęło się wtedy mnóstwo problemów, ponieważ przebudowa trwała 16 lat...

12

Nie. Na pewno nie. Podjąłbym wyzwanie mimo wszystko. I powiem szczerze, że wiele klientów pomagało mi w przebudowie, bo adwokat ma zawsze jakieś dojścia, życzliwe układy z ludźmi.

A ja zawsze byłem z natury człowiekiem życzliwym, więc ludzie chętnie służyli mi pomocą.

Zostałem tak wychowany przez adw. Stanisława Gołatę8, jedynego, mającego swoją tablicę w Domu Adwokata przy ul. Chlebnickiej.

Z jego “ręki” wyszedł też adwokat Jacek Taylor, znany działacz, kolega z którym później przez wiele lat pracowaliśmy razem w Zespole Adwokackim nr 6, na zmiany, ja np. od 15.00 do 17.00 i na odwrót. Z tym, że ja potem na ponad 2 lata wyjechałem do Australii. Jak wróciłem, było już blisko stanu wojennego.

Jakie doświadczenia wyniósł Pan, Panie Mecenasie, z pobytu w Australii?

Bardzo mocno zainteresowałem się tam instytucjami demokratycznymi i australijskim sądownictwem. Znałem wówczas w Sydney adw.

Kotowicza. Wspaniały człowiek, który wprowadził mnie do australijskich sądów, zabierał mnie ze sobą do więzienia i na rozprawy razem chodziliśmy. Pokazywał mi ten system od środka, jak działa i jak funkcjonuje, jak sobie radzą władze, np. bez dowodów osobistych. Do dziś ich tam nie ma i tożsamość przed sądem potwierdza się przysięgając na Biblię. W więzieniu widziałem telewizory. W Polsce, w tamtych latach, to wszystko było nie do pomyślenia. U nas 8 adw. Stanisław Gołata - dziekan Okręgowej Rady Adwokackiej w Gdańsku.

Dzięki jego determinacji i staraniom w dniu 13 października 1964 roku Okręgowa Rada Adwokacka w Gdańsku objęła jako swoją siedzibę, uszkodzone przez działania wojenne, kamieniczki mieszczańskie przy ulicy Chlebnickiej w Gdańsku. Uroczyste oddanie do użytku tzn. Domu Adwokata nastąpiło w dniu 8 kwietnia 1972 roku i do dnia dzisiejszego służy kolejnym pokoleniom adwokatów. (źródło: apl. adw. Martyna Mierzejewska, “Pokój 41. Szczypta Historii” [w] http://www.adwokat-mierzejewska.pl)

Gdański Kwartalnik Adwokacki - Wydanie Jubileuszowe

nawet się o takich rzeczach nie marzyło. Taki napawany tymi zdobyczami demokratycznymi wróciłem tutaj, a tu mnie Jacek [przyp. red.:Taylor] wtajemnicza że KOR powstał, w obrony robotnika, a ja byłem kompletnie niezorientowany w tym...Chyba nawet na jakiejś rozprawie byłem wtedy, na sprawie Duda-Gwiazda pamiętam, jako substytut Jacka.

Po powrocie z Australii zainteresowałem się problematyką solidarnościową. Może nie działałem aż tak bardzo jak Jacek [przyp. red.:Taylor], który był bliskim adwokatem Pana Prezydenta Wałęsy, ale zaangażowałem się w obrony wojskowe w procesach politycznych. Miałem to szczęście, a może pecha... Kolega poradził mi, abym zapisał się na listę obrońców wojskowych. Byłem oficerem rezerwy, bo po studiach wszyscy byliśmy oficerami rezerwy, jako działacz harcerski spełniłem kryterium “nieskazitelnego” charakteru i byłem adwokatem. Rzeczywiście, wpisanie się na listę, było źródłem spraw. W stanie wojennym zrobiono tak, że tylko obrońcy wojskowi i adwokaci cywilni za zezwoleniem sądu, mogli bronić w sądach wojskowych. I podjąłem się obrony dwójki studentów Czachora9 i Sadowskiego10. Był to pierwszy proces polityczny w Sądzie Marynarki Wojennej w Gdyni, za ogłoszenie strajku. Z adwokatów, którzy również w tym procesie bronili adw.

Witulski i adw. Łapicki już nie żyje i żyję chy-

ba tylko ja. Pamiętam, że po rozprawie podeszła wówczas mec. Orlikowska-Wrońska, moja koleżanka ze studiów i zapytała jaki jest wynik sprawy. Żądanie prokuratorskie było stosunkowo niskie, prok. Wojcieszyk żądał wówczas mniej niż zasądzono, chyba 6 i 7 lat kary pozbawienia wolności. A tu Sąd wychodzi i trąbi...9 i 10 lat. Takie były wyroki. A dla byłego milicjanta Trzcińskiego, za to, że przewoził wałek do powielacza.. 6 lat pozbawienia wolności i przepadek nowego Fiata, którym go przewoził.

Wyroki, które nie mieściły się w głowie. O tym procesie powstała nawet książka i Ewa Kubasiewicz opisała to chyba w swoich wspomnieniach.

Przebiegu procesu nie relacjonuję, z uwagi na obowiązującą mnie nadal tajemnicę adwokacką, a był niezwykle interesujący.

Z obron wojskowych pamiętam, że jak sędzia odczytał temu milicjantowi Trzcińskiemu wyrok 6 lat pozbawienia wolności, to Trzciński krzyknął na całą salę “Paranoja!”..a sala to było trochę rodziny i reszta bezpieka. Luty, ciemny wieczór, godzina 21.00...doskonale pamiętam ten dzień. Słysząc takie wyroki człowiek sam zaczynał się trochę bać. Wiadomo było, że sytuacja jest poważna i to nie są żarty. Po ogłoszeniu tego wyroku zmęczeni i głodni (od rana do późnego wieczora byliśmy bowiem w sądzie) poszliśmy z moim kolegą adw. Jerzym Łapickim coś zjeść. I Jurek Łapicki mówi do mnie “Ja tym

9 Marek Czachor - 14-15 XII 1981 uczestnik strajku na UG, po strajku uczestnik ukrycia powielacza NZS, udostępnił mieszkanie na drukarnię, 20 XII 1981 zatrzymany na 48 godz., 15 I 1982 aresztowany, sądzony z grupą działaczy NZS i „S”, m.in. swoją matką Ewą Kubasiewicz, 3 II 1982 skazany w trybie doraźnym wyrokiem Sądu Marynarki Wojennej w Gdyni na 3 lata więzienia i 2 lata pozbawienia praw publicznych, osadzony w ZK w Koronowie i Potulicach; od 21 XII 1982 przerwa w odbywaniu kary na kontynuowanie studiów, 28 VII 1983 zwolniony na mocy amnestii. Od 1984 współpracownik Solidarności Walczącej Oddział Trójmiasto, łącznik między E. Kubasiewicz a Andrzejem Kołodziejem, kolporter wydawnictw podziemnych, gł. prasy SW. (źródło: Encyklopedia Solidarności. Opozycja w PRL 1976-1989, wyd. Stowarzyszenie Pokolenie, Oficyna Wydawnicza Volumen, Instytut Pamięci Narodowej, 2012) 10 Sławomir Sadowski - w XI-XII 1981 uczestnik tzw. strajku radomskiego na UG, kontynuowanego 13-15 XII 1981 w proteście przeciwko wprowadzeniu stanu wojennego; przed zakończeniem strajku brał udział w ukryciu powielacza NZS z UG, następnie drukarz ulotek NZS i „S” informujących o represjach i wzywających do protestów; 20 XII 1981 aresztowany wraz grupą kolegów z UG i działaczy „S”, 3 II 1982 skazany w trybie doraźnym przez Sąd Marynarki Wojennej w Gdyni na 5 lat więzienia i 3 lata pozbawienia praw publicznych, osadzony w AŚ w Gdańsku, ZK w Mielęcinie, Koronowie i Potulicach, od 1 II 1983 przerwa w wykonywaniu kary na kontynuowanie studiów, 25 IV 1983 po uchyleniu wyroku przez Izbę Wojskową Sądu Najwyższego sprawa skierowana do ponownego rozpatrzenia, w VII 1983 objęty amnestią. (źródło: Encyklopedia Solidarności. Opozycja w PRL 1976-1989, wyd. Stowarzyszenie Pokolenie, Oficyna Wydawnicza Volumen, Instytut Pamięci Narodowej, 2012)

Gdański Kwartalnik Adwokacki - Wydanie Jubileuszowe

13

procesem jestem załamany. Waldek, żeby Polacy Polaków wsadzali na 9 i 10 lat?! Przecież to są sądy polskie! Polacy! Żeby Ci ludzie dawali takie wyroki!” i mówił dalej “Ja przed wojną należałem do Lewicy, do PPS-u, potem siedziałem w Auschwitz parę lat i wiem co to jest wróg! Ale żeby wróg był w naszym narodzie?! To mi się w głowie nie mieści!”. Był rzeczywiście załamany tym procesem. Nigdy nie zapomnę Jurka Łapickiego i tych jego szczerych wynurzeń... ...a ja przed samym zamknięciem przewodu sądowego, żeby “zbić” tryb doraźny11 składałem wnioski dowodowe. Mec. Witulski mówił “Przecież masz w ręku argumenty, użyj ich.” Sytuacja była bowiem taka...Moi studenci [przyp. red.: Czachor i Sadowski] dostarczali do mieszkania i brali z niego ulotki. O to ich oskarżono.

Któregoś razu wchodzą do mieszkania, a tam siedzi sierż. Krywoszejew. Sierżant ich przeszukał i wyciągnął “literaturę”, którą mieli, czyli te ulotki. U mojego studenta jest protokół znalezienia kilkunastu ulotek, a w akcie oskarżenia jako dowód rzeczowy dołączono kilka ulotek więcej...i te dodatkowe ulotki urodziły się same, czy podrzuciła je bezpieka? Ja miałem ten argument w ręku i zamierzałem go wykorzystać.

Złożyłem wniosek dowodowy o przesłuchanie oficera śledczego na tę okoliczność, mającą przecież istotny wpływ na wymiar kary. Wtedy było tak, że jak składało się taki wniosek, dawało to możliwość odroczenia rozprawy i “padał” tryb doraźny, a na tym właśnie najbardziej mi zależało, bo wtedy wyrok był do 3 lat więzienia, a nie powyżej. Widać jednak, że sąd nie bardzo chciał przeprowadzać dowodu, możemy się tylko domyślać dlaczego, wyszedł i ogłosił wyrok. Wtedy na pewno była również mec. Orlikowska-Wrońska, mówiła “Powiedz, co tam się dzieje” i pamiętam, że relacjonowałem jej przebieg tego procesu.

Bardzo dużym przeżyciem była dla mnie ta rozmowa z Jurkiem Łapickim, o której wspomniałem. Ujął w niej, jak straszne były to czasy. Muszę też podkreślić, że Jurek Łapicki był świetnym 11 Tryb doraźny – specjalny, zaostrzony tryb orzekania kary. Wyroki zapadające w trybie doraźnym nie mogły być niższe, niż trzy lata więzienia bez zawieszenia. Przewidziany do spraw związanych z naruszaniem bezpieczeństwa państwa . Szczególnie w latach 1981–1983 obrońcy osób oskarżanych o działalność antypaństwową usiłowali doprowadzić do uchylenia trybu doraźnego, np. przez wnioskowanie o uznanie niepoczytalności (lub ograniczonej poczytalności) sprawcy. Jeśli sąd przychylił się do prośby o skierowanie choćby jednego z oskarżonych w danej sprawie na obserwację psychiatryczną, to tryb doraźny był wycofywany i wszyscy oskarżeni w tej samej sprawie mogli liczyć na łagodniejszy wyrok. [przyp. red.]

14

adwokatem, doskonale bronił, jak również adw.

Witulski, który był przedwojennym prokuratorem w Gdyni, a po wojnie bardzo dobrym adwokatem.

Ja te procesy polityczne przeżywałem bardzo.

Przygotowując się do tej rozmowy, odświeżyłem sobie te zdarzenia. Ponownie sięgnąłem do akt tych spraw, które nadal przechowuję. Myślę sobie, że bardzo szkoda, że zapominamy o roli niektórych adwokatów w obronach politycznych, np. o adw. Szymcu, który jeździł ze mną jako obrońca w procesie politycznym do Sądu Powiatowego w Mławie.

Panie Mecenasie, wśród obron politycznych znajdujących się w Pana dorobku, są także obecne sprawy humorystyczne, zabawne. Czy mógłby Pan opowiedzieć o którejś z nich?

Rok 1980...Na Pomorzu szykowały się strajki i miejscowej Solidarności bardzo zależało, aby powiadomić o tym Solidarność w kraju. Mój klient Szajda i jego kolega, po tym jak wyrzucili ich z pracy za Solidarność, zajęli się handlem owocami i warzywami. Wszyscy tzw. “badylarze” mieszkali wówczas pod Warszawą, więc mój klient Szajda wpadł na pomysł, że jak dobrze “zasztaują” [przyp. red.: ukryją] w “małym” Fiacie ulotki, pod pozorem wyjazdu po towar pod Warszawę, będzie można je w nim przewieźć. Oczywiście zabrali ze sobą bardzo dużo tych ulotek. Szajda mówi “Wejdzie bardzo dużo ulotek i nikt ich nie znajdzie”. Co najciekawsze w tej historii... Szajda był synem pułkownika Wojska Polskiego, dowódcy batalionu budowlanego na Oksywiu. Pewnie tak do mnie trafił, bo miałem stosunkowo dobrą opinię z obron w sądzie wojskowym i pułkownik polecił mi, abym bronił jego syna. Chciał mi też dać kolegę syna, drugiego oskarżonego i chciał, abym bronił dwóch, ale wziąłem tylko Szajdę.

Dokończę o tym kliencie, bo jest śmieszna sytuacja jak oni wpadli... ...oczywiście zapakowali “małego” Fiata i jadą po ten towar. Byli już za Mławą, w drodze do Warszawy i jadą przez miejscowość Wiśniewo.

Mój klient mówi do kolegi “Zobacz cholera, ilu tu ludzi stoi na przystanku! Dawaj, rzucimy parę tych ulotek!”... i wyrzucili.

Gdański Kwartalnik Adwokacki - Wydanie Jubileuszowe

A na przystanku był kto?!... (śmiech) No jak Pani myśli?...byli paru milicjantów którzy jechali na szkolenie! (śmiech) Dopadli ich w następnej miejscowości. Zatrzymali mojego klienta i jego kolegę, ale nie mogli znaleźć gdzie się znajdują te ulotki. Bardzo długo szukali. Zamknęli mojego Szajdę i tego drugiego do pojedynczych cel, bo liczyli, że zmiękną. Byłem pierwszym człowiekiem, którego Szajda zobaczył po ok. miesiącu odsiadki.

Ten proces też bardzo przeżywałem.

Mec. Szymiec jeździł ze mną na ten proces do Sądu Powiatowego w Mławie, pod budynkiem sądu byliśmy kontrolowani przez miejscową milicję, czego tu nie robiono...ale ja byłem już wypróbowany w bojach, broniłem w procesach pracowników naukowych i studentów ART12 w Olsztynie, więc nie bałem się występowania w takich powiatowych miasteczkach jak Mława.

Panie Mecenasie, nawiążę jeszcze do “Bryzy”, bo wiąże się z nią jeszcze jedna ciekawa historia.

Podczas holowania w 1984 r. kadłub statku nieoczekiwanie zatonął, co stało się przyczyną jego późniejszej, 16-letniej przebudowy. Dlaczego “Bryza” nagle zatonęła?

Ratownictwo Morskie. Widzę, że oni już wypływają z portu...i w tym momencie “Bryza” przechyliła się całkowicie na dziób i zatonęła.

Do wyciągania wraku posłużyła specjalna jednostka, dźwig pływający Maja13. Przebudowa “Bryzy” najpierw w Pucku, a potem w Jastarni trwała w sumie 16 lat. Chciałem żeby została przeprowadzona w Gdyni, ale kapitan Portu Gdynia nie wpuścił wraku “Bryzy” do niego.

Powiedział “Nie i koniec!”. Po latach spotkaliśmy i przyznałem mu, że dzięki temu nie zrobiłem wielkiej głupoty...oszalałbym chyba gdyby tyle lat ten wrak stał w paradnym miejscu w porcie. Facet miał wyobraźnię. Upierałem się, że w ciągu roku “Bryzę” zrobię, a on mówi ze spokojem “Panie Heisler, to nie przez 1 rok, to przecież 10 lat co najmniej Pan będzie robił.”

A ja przebudowywałem “Bryzę” 16 lat, zanim to zaczęło pływać..

Usłyszał Pan “10 lat ciężkiej pracy” i mimo wszystko zdecydował się Pan podjąć tego zadania?

Rzeczywiście tak było. Była na 17 metrach głębokości, ale uparłem się muszę ją wyciągnąć, bo nie zostawia się tak miłości..Nawet w Izbie Morskiej była sprawa sądowa o ten wypadek, którą umorzono, ponieważ sąd nie doszukał się moich zaniedbań.

Człowiek był wtedy młody, miał zapał.

Chociaż przecież miałem już wtedy Kookaburrę, przepiękny, 9-metrowy jacht. Jak pływałem za granicę z dziećmi, jak udało mi się załatwić paszporty, pakowałem do niego swoją rodzinę i ruszałem w rejs. Niemcy mówili “Pan jest chyba jakimś agentem wywiadu, skoro stać Pana na taki jacht!” (śmiech) Na tamte czasy to był milionerski jacht. Chociaż obecnie np. mec. Drania ma zdecydowanie ładniejszy.

A co w takim razie spowodowało, że w trakcie holowania kadłub statku poszedł na dno?

Panie Mecenasie, w jakich regatach “Bryza H” brała udział?

Było tak...znajomy, Wiktor Leszczyński mówi “Daj, poholuję ci statek do Gdyni”. Do dziś jest świetnym kapitanem, prowadził “Chopina”, “Oceanię”, “Pogorię”. Ale był tego dnia wschodni wiatr i taki swell - “oddech morza”. Robi się naprawdę niebezpiecznie, jak jest coś takiego.

I podczas holowania, burta w burtę, te obie jednostki się stuknęły. “Bryza” szła ładnie, posłusznie, pod Kamienną Górą ustała fala, ale patrzę że jest jakoś nietypowo przechylona na dziób. Zrobiliśmy jeszcze jeden manewr, patrzę, a statek zalany jest w 3/4 wodą. Zawiadomiłem

Co roku jeżdżę na zlot oldtimerów do Szczecina, w tym roku byliśmy już 12 czy 13 raz. Kłajpeda pomyślała o tym, że dołączy się do Baltic Sail, dużej imprezy żeglarskiej i zaprosili mnie też. Byłem pierwszym żaglowcem, który wziął w niej udział. Byli bardzo mili, w miejscowym teatrze zrobili dużą uroczystość. Słyszę z kolegą, że mówią “Brysas”, “Brysas”, Brysas” i mówię “Ty, chyba mówią o nas!”. Nic z tego nie rozumiałem, ale za to, że byliśmy pierwszym żaglowcem, który wziął udział w tej uroczystości, dostaliśmy odznaczenie - piękną statuetkę

12 ART - Wyższa Szkoła Rolnicza w Olsztynie, później Akademia Rolniczo-Techniczna, od 1999 Uniwersytet Warmińsko-Mazurski [przyp. red.]

13 Żuraw pływający - pot. dźwig pływający, specjalistyczna jednostka pływająca, znajdująca zastosowanie w miejscach, gdzie praca żurawi stoczniowych i portowych jest niemożliwa. [przyp. red.]

Gdański Kwartalnik Adwokacki - Wydanie Jubileuszowe

15

latarni morskiej, książki i 2 skrzynki piwa Svyturys...stąd wiem, że po litewsku Svyturys to latarnia morska. (śmiech) To była bardzo miła impreza. Po paru latach przerwy, również w tym roku byliśmy w Kłajpedzie. Czasami nawet organizatorzy imprezy wynajmowali mój jacht dla swoich gości, co było dla mnie źródłem wpływu z prowadzonej działalności gospodarczej.

Muszę także przyznać, że “Bryza H” jest chyba także zaczątkiem idei posiadania przez Miasto Gdańsk żaglowca “Generał Zaruski”. Zawsze jak było otwarcie sezonu żeglarskiego, czy Baltic Sail w Gdańsku, ktoś z urzędników miejskich prosił mnie o to, czy “Bryza” nie mogłaby płynąć na przedzie, a Prezydent Gdańska i jego współpracownicy będą obecni na pokładzie.

I ja mówię podczas takiej parady żaglowców “Panowie, wszystkie miasta mają swoje piękne żaglowce - Bremen, Sztokholm, Kopenhaga, Gdynia, a Gdańsk? Powinien mieć! Przecież takie żaglowce to były podstawowe narzędzia pracy tego portu, takimi przewożono towary.

Nie robiły tego duże transatlantyki, tylko takie małe jednostki.” Wtedy Dyrektor MOSIR-u mnie pyta “A jak byś to widział? Gdzie i skąd można taki statek zdobyć? Zbudować?”. Odpowiadam “Stoi w Jastarni piękna jednostka Zaruski - pomnik polskiego żeglarstwa, z piękną historią. Generał Zaruski tworzył przecież “Zawiszę Czarnego”. Mówię “Niech Miasto Gdańsk kupi to od LOK-u!.” “Ale skąd my weźmiemy tyle pieniędzy? Nie mamy środków.” No i środki dali m.in. sklepikarze, przyszło dofinansowanie z UE, niemieccy żeglarze w Rostocku również przeprowadzili zbiórkę...grosz do grosza i zebrały się ponad 3.000.000,- zł. Zresztą, przedwstępną umowę kupna “Zaruskiego” od LOK-u ja redagowałem żeby było taniej (śmiech)..

Można powiedzieć więc, że moja gościnność spowodowała, że Miasto Gdańsk posiada teraz żaglowiec “Generał Zaruski”.

Panie Mecenasie, a jak wygląda Pana sezon żeglarski? W jakie przedsięwzięcia angażuje się Pan najchętniej?

Mój sezon żeglarski wygląda tak...najpierw mamy otwarcie sezonu w Gdańsku, potem mamy Szczecin, Baltic Seil w Gdańsku lipcu, w sierpniu trzeba przygotować jacht do Rostocku, a z Rostocku płyniemy do Świnoujścia, 16

gdzie jacht jest wynajmowany. Przez dalszą cześć sezonu mam jeszcze swoje rejsy z moimi przyjaciółmi i gośćmi. Niestety z uwagi na obowiązki, które mam tu na miejscu, nie mogę już tak wyrwać się na dłużej, np. na Tall Ships Races, chociaż jako Vice-Prezesowi The Sail Training Association Poland zależy mi, aby uczestniczyło w nich jak najwięcej jednostek. Mieliśmy m.in. rejsy do Bergen, Sztokholmu, Wizby na Gotlandzie, Kopenhagi i oczywiście wiele razy Rostock. W tym roku po raz pierwszy zaliczyliśmy także port szwedzki koło Christiansø, duńskiej wyspy położonej niedaleko od Bornholmu. Kiedyś kupowało się nawet w Szwecji paliwo, bo było tańsze.

A kiedy “Bryza” odbyła swój pierwszy rejs po zakończeniu odbudowy?

To było Cutty Sark Ships Races w Gdańsku w 2000 r. Ja nie płynąłem, tym razem płynął mój kolega, kapitan, który uczestniczył w tych regatach. Była to wielka impreza.

Poza tym pływanie i bycie adwokatem w moim wieku to duże wyzwanie... (śmiech) Czasami nie chce mi się już tak mocno angażować w niektóre przedsięwzięcia. Nieraz nie mam ochoty. Wolałbym być na Pani miejscu, bo całe życie w Adwokaturze przed Panią, wolałbym tak...niż pracować nadal w moim wieku jako adwokat. (śmiech) Powiem szczerze, że w tym naszym polskim sądownictwie wiele zmieniło się przez te lata na dobre, ale wiele i na gorzej. Ponieważ kończyłem aplikację sądową w Hamburgu oraz adwokacką w Gdańsku, więc mam porównanie pomiędzy dwoma systemami - polskim i niemieckim. Aplikacja sądowa w Niemczech przygotowuje do wszystkich zawodów prawniczych, bo prawo niemieckie mówi “Kto posiada umiejętności sędziego, przygotowany jest do wykonywania wszystkich zawodów prawniczych.” Ja nie byłem w Niemczech sędzią, tylko Reichtsbaistand14. Teraz nie korzystam z tego, bo działalność adwokacką prowadzę w Polsce, jak ja to mówię teraz po to, żeby zakończyć moje sprawy tutaj. W Polsce prowadziłem głównie sprawy 14 Rechtsbeistand - określenie zawodu prawniczego, które udzielane było do lipca 2008 roku dla określonych dziedzin prawa lub specjalistom prawa obcego na terenie Republiki Federalnej Niemiec. Ograniczeniem tego uprawnienia zawodowego było stosowanie go wyłącznie do prawa narodowego. [przyp. red.]

Gdański Kwartalnik Adwokacki - Wydanie Jubileuszowe

o nabycie własności przez zasiedzenie na Półwyspie i niektóre od tamtego czasu do dziś się ciągną, głównie w Wejherowie. (śmiech) Za to Wejherowo jest znane z dwóch wspaniałych żeglarzy..to jest mec. Wojciech Dereziński i mec.

Jerzy Michalewski, z Zespołu Adwokackiego w Wejherowie. Startują w regatach na Mazurach, na Omegach. Zawsze jako załoga płyną. Ja się z nich śmieję czasami, że to jest inna ranga żeglarstwa. Żeglarstwo morskie to raczej marynarstwo powiedziałbym, a prawdziwe żeglarstwo to są właśnie te mniejsze łódki - Omegi.

Panie Mecenasie, jak udaje się Panu pogodzić pracę w zawodzie adwokata z żeglarstwem?

Obie pasje, a w przypadku Pana Mecenasa oba zawody, są przecież niezwykle absorbujące... Żeglarstwo zabiera mi bardzo dużo czasu i faktycznie jest bardzo zajmujące. To pytanie zawsze zadawał mi adw. Szymiec, mówił “Jak Ty to robisz?! Wracasz z Australii po 2 latach i masz pełną kancelarię ludzi!”. I rzeczywiście miałem.

Autentycznie, od razu byli ludzie. Powiem Pani, bardzo prosto. Ja byłem zawsze dosyć komunikatywny, z każdym nawiążę dobry kontakt. Byłem, co mnie matka uczyła, po prostu do ludzi zawsze życzliwy. Obecnie jest zdrowiej jeśli chodzi o honoraria adwokackie. Kiedyś za komuny były stałe opłaty, taryfy. Obowiązywały opłaty za prowadzenie spraw i były bardzo niewielkie.

Nie było natomiast możliwości negocjowania, indywidualnego ustalania z klientem jak obecnie, górnej granicy honorarium. Niestety, bo przecież adwokaci nie mogli żyć z tych groszy, które otrzymywali. Część opłat formalnych do kasy zespołu, które jako adwokaci otrzymywaliśmy, to było w tamtych czasach bardzo mało pieniędzy. W zespołach dewizowych jeszcze ewentualnie jak wpłynęła kwota dewizowa z zagranicy, można było wymienić 10% tej kwoty na dolary i jak się wyjeżdżało miało się ze sobą parę dolarów. Ale to było pod ścisłą kontrolą. Ja sobie jakoś radziłem, bo moja klientela to byli marynarze w dużej mierze i z tego profitowałem. Od nich nie mogłem jednak wymagać nie wiadomo jakich pieniędzy, bo często to było po koleżeńsku. Najczęściej byli to znajomi, którzy przychodzili mówiąc “Proszę, weź się zajmij tą sprawą.” Nieraz przysługa za przysługę...Jak wiadomo każdy adwokat powinien unikać rodziny i przyjaciół i prowadzenia ich spraw (śmiech)

Gdański Kwartalnik Adwokacki - Wydanie Jubileuszowe

W systemie adwokackim w Niemczech - w odróżnieniu od Polski - geburt, czyli opłatę, trzeba zapłacić zawsze, niezależnie czy klientem jest krewny, czy nie. Poznałem pracę biur adwokackich w Niemczech i u nas trochę inaczej się to odbywa, to nasza polska natura...

Poza tym przykładem tego typowo polskiego podejścia jest moja matka, która była kochanym człowiekiem i wszystko by ludziom za darmo dawała prawdopodobnie. Pisała pisma, była bardzo zdolna językowo i po polsku i po niemiecku...i nawet podjęła się “prowadzenia” kilku spraw m.in. o zasiedzenie, za darmo. Powtarzałem jej “Mamusiu, wzór pism procesowych to za mało, możesz wprowadzić ich tak “na minę”, tak im zepsuć sprawę, narobić problemów przez swoją chęć pomocy, że będą mieli pretensje do końca życia”. Ale ona nadal to robiła. Bo chciała ludziom z życzliwości pomóc. “Prowadziła” po cichu te procesy za darmo i pisała pisma procesowe..i rzeczywiście członkowie miejscowej społeczności wygrywali. Gdyby jednak ktoś nie tak zeznał, ludzie do końca życia mieliby przecież o swój dom wielkie pretensje. Mama ryzykowała, przez swoją chęć pomocy i zawsze mi powtarzała, że również powinienem w życiu pomagać ludziom. Mec. Stanisław Gołata wychował mnie w ten sam sposób.

Bardzo często klienci, którzy przychodzili do mnie, nie mieli nawet na “Sporty”, na papierosy. Pamiętam w Sądzie Marynarki Wojennej raz dostałem sprawę z urzędu. Jakiś marynarz zdezerterował z okrętu, przyjechała do mnie jego rodzina ze wsi. Widać, biedni wieśniacy. I tamta babcia wyjmuje z koperty 50,- zł. Mówię do niej “Proszę Pani, niech Pani to schowa, ja kupię synowi papierosy ze swoich.”

Podchodziłem do klientów życzliwie i po ludzku, w myśl zasady “Nigdy nie wiadomo kiedy ktoś wyciągnie rękę do Ciebie i Ci pomoże.”

Myślę, że z tych wszystkich oskarżonych, których sprawy prowadziłem, dzisiaj nikt na mnie nie narzeka. A kilku z nich, jak Lech Chmielewski, który teraz mieszka w Australii i był Przewodniczącym Solidarności w “Remontówce” w Gdańsku, czy Antoni Jutrzenka-Trzebiatowski, to są obecnie moi znajomi i utrzymujemy kontakty do dzisiaj.

17

Praca adwokata jest bardzo podobna do zawodu lekarza. W obu zawodach należy zachować człowieczeństwo. A co ja dawałem jako obrońca, jak wiedziałem że poprzeczka jest 3 lata minimum? Często nie mogłem nic zrobić. Człowiek był świadomy tego po kilkunastu obronach politycznych. Więc mówiłem sobie “Pokaż im chociaż serce, ludzkie podejście.” Należało się to tym oskarżonym.

Oczywiście to jest nasza praca i wykonujemy ją także dla pieniędzy, ale trzeba być elastycznym.

Poza tym nigdy nie obiecywałem, że wynik rozstrzygnięcia będzie korzystny, nie mówiłem, że wezmę zaliczkę “bo syn na pewno wyjdzie”, a potem syn siedzi 5-6 lat...Nie mówiłem także, że coś załatwię, bo kogoś znam. Takie postępowanie ma zawsze krótkie nogi. A szczególnie nie należało robić takich rzeczy w procesach politycznych, w których należało zachować szczególną ostrożność, pilnować się i uważać na każde słowo. Należało być wówczas całkowicie fair i correct, bo emocje były bardzo duże.

Panie Mecenasie, wiem już jak zrodziła się w Panu ta niezwykła pasja żeglarska, ale skąd w takim razie pomysł na studia prawnicze i Adwokaturę?

To też sprawa przypadku..

Kiedy okazało się, że nie mam szans na naukę w Szkole Morskiej, mój ojczym, który pochodzi ze Śląska, mówi do mnie tak “Jak będziesz skurczybykiem to pójdziesz na morze, a jak będziesz porządnym człowiekiem, to pójdziesz na prawo.” Zapamiętałem te jego słowa i do dziś dnia je pamiętam. Ojczym to był z krwi i kości marynarz, całą wojnę na okrętach przetrwał. Więc prawo skończyłem. Życiem człowieka naprawdę rządzi przypadek.

Na kursie żeglarskim w Toruniu, który odbyłem podczas studiów prawniczych, zaimponowała mi na przykład taka Marysia Korzeniowska.

Szkoliła nas, żółtodziobów i zrobiła taki piękny manewr...całym rozpędem “leciała” na filar mostu w centrum Torunia i w ostatnim momencie wykonała piękne ominięcie. Strasznie mi się to spodobało, pozazdrościłem jej tej umiejętności.

Teraz ostatnio pojechałem tam na rozprawę.

Wziąłem sobie stateczek, żeby po Wiśle popływać i mówię do koleżanki “Zobacz, prawie 40 18

lat temu zaimponowała mi tu pewna kobieta.

Nieraz takie sentymenty decydują o życiu człowieka...” Później, wchodzi się w tryb zdobywania stopni, pewnej popularności i w pewnym momencie pływanie staje się to nawet zawodem, bo na dobrą sprawę, to jest już mój drugi zawód. Żeglarstwo staje się zawodem, kiedy wychodzi się w morze nie bo się chce, a dlatego, że się musi. Co najmniej 14 kapitanów wychowałem na “Bryza H”. Z tego już dwóch nie żyje, Błaszke i Lewandowski, którzy też tu się szkolili.

Nie można nie wspomnieć również o nagrodach, którymi Pan Mecenas został uhonorowany. Chociażby statuetka “Conrada” - żeglarski odpowiednik filmowego Oscara...

Komisja, która przydzieliła mi tę nagrodę wskazała, że to za “Dzieło powstania żaglowca - “Bryza H”. Razem ze mną odznaczony został także kpt. Krzysztof Baranowski. ...oprócz tego m.in. List Morski, wręczony przez Prezydenta Miasta Gdańska.

Tak, to nagroda, którą otrzymałem od Miasta Gdańska, świadcząca o tym, że jestem jego przedstawicielem za granicą. Upoważnia mnie do reprezentowania go we wszystkich portach, na morzach i oceanach. Zawiera także prośbę w imieniu Miasta Gdańska, aby Państwa goszczące mnie w razie potrzeby udzieliły mi pomocy.

Równie duże znaczenie, jak wyróżniania żeglarskie, mają dla mnie jednak np. podziękowania od gdańskich drukarzy z “Solidarności”, którzy w dowód wdzięczności za bezinteresowną obronę Zygmunta Sabatowskiego wręczyli mi pamiątkowe 2 tomy wydrukowanej przez siebie książki. Boli mnie w związku z tym, że za całe to moje zaangażowanie, zostałem skreślony z listy obrońców wojskowych w roku 1984. Po jakiejś rozprawie w sądzie przyszedł do mnie wówczas sekretarz Pawlak, informując lakonicznie “Podpisz skreślenie z listy obrońców.” Nie wręczono mi i nie dano do przeczytania żadnego dokumentu, na podstawie którego dokonano skreślenia mojej osoby. Przyczyną, było podobno moje “małe zainteresowanie obronami wojskowymi”, co było absurdalne, biorąc pod uwagę moje zaangażowanie w ok. 26 obron wojskowych w tym czasie. Mało kto bronił tyle co ja. Natychmiast złożyłem odwołanie od tej decyzji do MinisterGdański Kwartalnik Adwokacki - Wydanie Jubileuszowe

stwa Obrony Narodowej, wskazując, że przecież o obecności obrońcy w procesie i zaufaniu do niego decyduje klient. W odpowiedzi otrzymałem pismo podpisane przez Wiceministra Obrony Narodowej gen. dyw. Antoniego Jasińskiego, że nie widzi podstaw do zmiany decyzji.

Jaka była rzeczywista przyczyna skreślenia Pana Mecenasa z listy obrońców wojskowych?

Zbyt duże zaangażowanie w obrony polityczne.

W sądach i zakładach karnych byli wówczas obserwatorzy. W ramach obrony czasami trzeba było skrytykować należycie np. zeznania świadka milicjanta i ja to robiłem. Nie wszystkie moje wypowiedzi były więc mile widziane. Poza tym, ja się czułem bezkarny, bo jak mi się udało tak zrobić na 20 sprawach, to uda mi się i na 25-tej...

Po wielu latach zadzwonił do mnie Prezes Sądu Marynarki Wojennej i mówi “Słyszeliśmy, że mieszka Pan w Niemczech. Teraz rozpoczyna się współpraca międzynarodowa. Będą tu przyjeżdżali marynarze, będą przestępstwa. Będą nam potrzebni obrońcy wojskowi znający języki.” Zaprosił mnie do sądu, to była normalna rozmowa, beż żadnej weryfikacji tamtej sprawy, bez żadnych przeprosin. Odpowiedziałem “Panie Prezesie, jak będzie trzeba, z chęcią się stawię.”

Gdański Kwartalnik Adwokacki - Wydanie Jubileuszowe

Trafnie powiedział w jednym z wywiadów Dziekan mec. Grzegorz Karziewicz, że swoją działalność obrończą traktował jako niezwykle ważną i zaszczytną powinność zawodową, i jest przekonany, że tak też tę kwestię traktowali inni koledzy, podejmujący się obron w procesach politycznych. W pełni podzielam tę opinię.

Pana Dziekana znam dobrze, był jeszcze sędzią, w czasach kiedy odbywał się proces lustracyjny mojego patrona - mec.Stanisława Gołaty. Ja byłem ostatnim, 28 świadkiem w procesie i uczciwie wypowiedziałem się na temat tego jaki był mec. Gołata. Pamiętam, jak podszedł wtedy do nas mec. Karziewicz i mówi “Jest już wyrok. Gołata został uniewinniony.” Bardzo wspierał nas i pocieszał w czasie tego procesu, widział jak byliśmy przejęci. Odetchnęliśmy z ulgą, ponieważ Stanisława Gołatę ceniłem bardzo jako adwokata i jako człowieka. Był niezwykle pracowity.

Spędziłem u niego całą aplikację, chociaż wszyscy się śmiali “Gołata, ty masz aplikanta, który pływa po świecie! Pozwalasz mu na to?! Ty mu pozwoliłeś na rejs dookoła Islandii?!” Ale mnie wtedy tak strasznie ciągnęło do podróży. Opowiadałem o nich potem po powrocie, w Zespole Adwokackim nr 6 w Gdyni. Wtedy nie jeździło się tak po prostu na Zachód. Zachód to była ziemia zakazana...

19

Panie Mecenasie, w jaki sposób trafił Pan “pod skrzydła” mec. Stanisława Gołaty?

Wszystko zaczęło się od mojej asesury w Sądzie Powiatowym w Pucku, do którego skierował mnie Prezes Sądu Wojewódzkiego w Gdańsku, sędzia Wilczyński. Mówi do mnie tak “Panie Sędzio, Pan do Pucka pójdzie, bo będzie Pan mógł jachtem sobie dopływać! Pan chce do Gdyni?

Do Gdyni to nie, Gdynię zostawmy dla innych.

Pan będzie w Pucku.” (śmiech) Pamiętam takie zdarzenie z tamtego czasu... marzec 1968 r., do sądu w Pucku przychodzi telefonogram. Moja sekretarka, Pani Reszke, przychodzi i mówi “Panie Sędzio, dzwonił Prezes Wilczyński z Sądu Wojewódzkiego. Proszę się stawić u niego w niedzielę, do sądzenia studentów w Gdańsku.” Zadzwoniłem do Prezesa i mówię wówczas “Panie Prezesie, nie mogę, mam regaty.” Wszyscy uważali mnie zawsze za takiego żeglarza, więc mi się udało. I przeszło.. wykręciłem się w ten sposób od sądzenia studentów w 1968 r. Byłaby to bardzo niewdzięczna rola. Zresztą na swój wniosek zwolniłem się potem z sądu. Niektórzy sędziowie, którzy później zostali adwokatami, byli wtłoczeni w taki właśnie sposób w wir historii, dlatego nie chcę ich osądzać, bo rozumiem jakie to były czasy.

Miałem wówczas sądzić także w sprawie marsz.

Bogdana Borusewicza15, ale wykręciłem się z tego. Powiedziałem wprost “Ja wczoraj sam byłem studentem i dziś nie będę sądzić studentów”. To były strasznie ciężkie czasy.

Jak byłem asesorem sądowym w Sądzie Powiatowym w Pucku, było tam dwóch słynnych adwokatów - mec. Baczewski i mec. Krzyżanowski, o czym muszę wspomnieć, ponieważ to za ich namową znalazłem się w Adwokaturze.

Obstawiali wszystkie sprawy i w jakiejkolwiek cywilnej sprawie sądziłem, zawsze któryś z nich był po jednej stronie. (śmiech) Jak odszedłem 15 Bogdam Borusewicz - w V 1968 jako uczeń Liceum Sztuk Plastycznych w Gdyni aresztowany za sporządzenie i rozpowszechnianie ulotek popierających protesty studenckie (uciekł z konwoju i kilka dni ukrywał się w lesie), skazany na 3 lata więzienia, zwolniony na mocy amnestii z VII 1969. Wiosną 1976 współorganizator akcji zbierania podpisów przeciwko zmianom w Konstytucji PRL; po wydarzeniach Czerwca ’76 uczestnik akcji pomocy dla represjonowanych robotników; od XI 1976 członek KOR, następnie KSS KOR; od 1978 działacz WZZ Wybrzeża, 1977-1979 organizator obchodów rocznicy Grudnia ’70. W VIII 1980 główny inicjator, współorganizator (z Jerzym Borowczakiem, Bogdanem Felskim i Ludwikiem Prądzyńskim) strajku w Stoczni Gdańskiej im. Lenina; współautor postulatów strajkowych. (źródło: Encyklopedia Solidarności. Opozycja w PRL 1976-1989, wyd. Stowarzyszenie Pokolenie, Oficyna Wydawnicza Volumen, Instytut Pamięci Narodowej, 2012)

20

z sądu, to tych dwóch mówi “Chodź Pan do Adwokatury.” Nie mogłem, bo przepisy nakazywały wówczas odbycie 3-letniej aplikacji, więc poszedłem na aplikację adwokacką. Musiałem zacząć od aplikanta. Mec. Karziewicz był wtedy rok wyżej na aplikacji, mec. Orlikowska-Wrońska, która studiowała ze mną, chyba nie robiła jej tutaj, a na moim roku byli mec. Mańka-Winiecki, mec. Egon Brodalski i mec. Wainberger, a także mec. Hanna Wierzbicka, z którą pracowałem później w Zespole Adwokackim nr 6.

Mec. Stanisław Gołata sam zaproponował wówczas, że zostanie moim patronem. Mówi “A Heislera, to ja biorę na aplikanta.” i mówi do mnie “Byłeś asesorem, byłeś sędzią, więc masz pojęcie. Tylko pamiętaj, tu trzeba dużo pracować.

Lubisz pracować?” Odpowiadam mu “Szefie, no oczywiście.” Chociaż później byłem z nim na “per Ty” zawsze zachowywałem należyty dystans i szacunek. Kierownikiem naszego Zespołu Adwokackiego był wówczas mec. Stefan Andryszkiewicz, należeli do niego także mec.

Stanisław Gołata, mec. Niewiadomski, mec.

Tyrcha i Dziekan mec. Bronisław Augustyniak.

Nazywali nas “Zespołem Dziekańskim nr 6” w Gdańsku. Pamiętam, że do Zespołu dołączyłem 01.12.1968 r. Musiałem na to zaczekać kilka miesięcy, ponieważ pierwszeństwo miała jedna z koleżanek, której mąż był działaczem partyjnym. Ale mec. Gołata mówił spokojnie “Poczekaj. Przyjdziesz. Będziesz na pewno u mnie.”

Całą 3-letnią aplikację odbyłem u niego. Nie zmieniałem patrona, jak to się robi obecnie. Pamiętam, że bardzo dużo się u niego pracowało i była ciągła niepewność, bo mec. Gołata nie prowadził kalendarza. Wszystko miał w głowie, autentycznie, co może potwierdzić też Jacek Taylor, który również u niego aplikował. Niesamowity talent pamięciowy. Imponował mi pracowitością, ilością pracy którą wykonywał.

A przy tym dobrze przemawiał, tak proletariacko, prosto. Niesamowity adwokat.

Pamiętam jedną bardzo zabawną sytuację z tamtego okresu...

Siedzimy wieczorem w kancelarii, zmęczenie, bo codziennie siedzieliśmy do 21.00 i mec.

Gołata mówi do klientki “Tak, tak, Pani Kwiatkowska, oczywiście byłem u syna. Syn dziękuje bardzo za paczkę, za papierosy, pozdrawia Panią.” Na co klientka “Ale Panie Mecenasie, ja nie Gdański Kwartalnik Adwokacki - Wydanie Jubileuszowe

sprawie, ale broniłem jej syna Marka Czachor, który tak jak matka, był działaczem Solidarności Walczącej.

Druga, bardzo ciekawa sprawa, w której pełniłem rolę obrońcy, to proces gdańskich drukarzy i sprawa Zygmunta Sabatowskiego17. Był to przykład niezwykłego bohaterstwa. Jak bezpieka zaatakowała siedzibę tajnej drukarni we Wrzeszczu, gdzie drukowana była gazeta “Solidarność”, Sabatowski załatwił gdzieś nysę i pod okiem bezpieki wywiózł z siedziby drukarni bardzo dobre maszyny poligraficzne. Zaryzykował wszystko. W podziękowaniu za zaangażowanie w ten proces, dostałem od drukarzy wykonany przez nich osobiście reprint 2-tomowego dzieła “Kronika Polska, Litewska, Żmudzka i Wszystkiej Rusi”, z pamiątkową wkładką, gdzie członkowie “NSZZ Solidarność”, podpisali się skromnie “drukarze”. Powiedzieli wówczas do mnie “Nie przystawimy żadnych pieczątek, ze względów bezpieczeństwa”, ale byli bardzo wdzięczni za tę obronę. Pamiętam to do dziś.

mam syna...ja w sprawie męża.” A Gołata na to, z niewzruszoną miną “Tak, tak, oczywiście Pani Wiśniewska, byłem u niego, rozmawialiśmy o akcie oskarżenia.” (śmiech) Bardzo mi imponował. To jedyny adwokat, który dorobił się tablicy pamiątkowej w siedzibie Okręgowej Rady Adwokackiej przy ul. Chlebnickiej 48/51.

Które sprawy, ze swego bogatego dorobku adwokackiego, uważa Pan Mecenas za najciekawsze? Które z nich najbardziej utkwiły Panu w pamięci?

Nie ukrywam, że bardzo ciekawa była sprawa Ewy Kubasiewicz16. Nie byłem obrońcą w jej 16 Ewa Kubasiewicz-Houée - polska polonistka, działaczka opozycji w czasach PRL-u. W czasie stanu wojennego, w dniach 14-16 grudnia 1981 uczestniczyła w strajku okupacyjnym w WSM. Aresztowana 20 grudnia 1981. W lutym 1982 skazana przez Sąd Marynarki Wojennej w Gdyni na karę 10 lat pozbawienia wolności za rozpowszechnianie ulotki, nawołującej do czynnego oporu przeciwko stanowi wojennemu. Zwolniona na mocy amnestii w maju 1983. Od 1983 była współpracownikiem Solidarności Walczącej, której działaczem był również jej syn Marek Czachor. Współorganizowała oddział trójmiejski tej organizacji. (źródło: Encyklopedia Solidarności. Opozycja w PRL 1976-1989, wyd. Stowarzyszenie Pokolenie, Oficyna Wydawnicza Volumen, Instytut Pamięci Narodowej, 2012)

Gdański Kwartalnik Adwokacki - Wydanie Jubileuszowe

Miałem wiele, równie ciekawych spraw. Na przykład sprawa oskarżenia o zabójstwo pielęgniarza z izby wytrzeźwień, który wsadził w serce nóż swemu koledze. Został uniewinniony w tym procesie, co było bardzo dużym sukcesem. Co ciekawe, przez tę właśnie sprawę opóźniony został mój rejs dookoła świata, ponieważ czekałem na ogłoszenie wyroku. W dniu 03.09.1988 r. sąd ogłosił wyrok uniewinniający...i tego samego dnia wypłynęliśmy w rejs, ponieważ rozstrzygnięcie było pomyślne. Prokurator żądał wówczas chyba dożywocia, więc uniewinnienie było niezwykłym osiągnięciem.

Zdarzały mi się w ciągu tych wszystkich lat sprawy zarówno śmieszne, jak wspomniana wcześniej sprawa “badylarzy” złapanych na rozrzucaniu ulotek na przystanku pełnym milicjantów w Wiśniewie, jak i bardzo poważne,t.j. jak spra17 Zygmunt Sabatowski - w VIII 1980 drukarz ulotek i pism podczas strajków w Stoczni Gdańskiej im. Lenina i w Stoczni im. Komuny Paryskiej w Gdyni, współorganizator Wolnej Drukarni Stoczni Gdynia. Od IX 1980 w „S”, oddelegowany do pracy w drukarni MKZ Gdańsk, następnie ZR Gdańsk. W I 1982 współorganizator (ze Stanisławem Bobrowskim i Andrzejem Friedlem) tajnej drukarni, drukarz podziemnej edycji pisma „«Solidarność» Pismo Regionu Gdańskiego”, ulotek i plakatów. 10 II 1982 aresztowany, 25 VIII 1982 skazany wyrokiem Sądu Marynarki Wojennej w Gdyni na 3,5 roku więzienia, w wyniku rewizji obrony 29 XI 1982 Sąd Najwyższy Izba Wojskowa zmniejszył wyrok do 2 lat; osadzony w AŚ w Gdańsku, następnie w ZK w Potulicach, w VII 1983 zwolniony na mocy amnestii. Zwolniony z pracy, od 1983 na rencie. Od VII 1983 drukarz pism podziemnych „Solidarność” i „Portowiec”, współorganizator tajnych drukarni, 9 I 1986 aresztowany w jednej z nich w Gdańsku-Stogach, przetrzymywany w AŚ w Gdańsku, 13 IX 1986 zwolniony na mocy amnestii.(źródło: Encyklopedia Solidarności. Opozycja w PRL 1976-1989, wyd. Stowarzyszenie Pokolenie, Oficyna Wydawnicza Volumen, Instytut Pamięci Narodowej, 2012)

21

Bardzo ciekawa była także sprawa nauczyciela matematyki z Technikum Rolniczego w Kłaninie, który na wykładach w szkole odczytał głośno uczniom “Deklarację Ideową KPN”. W klasie tej uczyło się dziecko oficera SB, które po powrocie do domu doniosło o tym ojcu. Klienta przywieziono wówczas do więzienia w środku bardzo mroźnej zimy, w otwartym samochodzie bez plandeki. Tak traktowano wówczas więźniów. Bardzo mnie to poruszyło.

Z kolei w sprawie drugiej grupy drukarzy działających w gruzach domków działkowych w Gdańsku, po raz pierwszy bezpieka użyła cudu ówczesnej techniki, w postaci kamer telewizyjnych, do wykrycia wejścia do drukarni.

Ponieważ drukarnia była tak doskonale zakonspirowana, że w żaden inny sposób nie można było do tego dojść.

Z kilkoma klientami z czasów politycznych obron solidarnościowych do dziś dnia utrzymuję znajomość. Przykładem może być chociażby Lech Chmielewski19, w którego sprawie również broniłem. Po wejściu amnestii w 1983 r. wyemigrował na stałe do Australii. Kilka razy odwiedzał mnie na “Bryzie” i jak tylko przyjeżdża do Polski chętnie się spotykamy. wa Antoniego Jutrzenki-Trzebiatowskiego18.

Niezwykle skromny, kulturalny naukowiec. Nawet oficerowie śledczy mówili o nim “To bardzo porządny człowiek.” W więzieniu napisał pracę naukową. Nie dopuszczał w ogóle takiej możliwości, aby zaprzeczać swojej działalności solidarnościowej i unikać odpowiedzialności.

Twierdził, że “na to nie pozwala jego sumienie i historia by mu tego nie wybaczyła.” Przykład nieskazitelnego charakteru i godnej naśladowania postawy moralnej. Człowiek zasługujący na najwyższe uznanie, z którym po wprowadzeniu amnestii nawiązałem znajomość na stopie koleżeńskiej.

18 Antoni Jutrzenka-Trzebiatowski - polski biolog, botanik, profesor Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego, senator I kadencji. W latach 1983-2007 pracownik Wyższej Szkoły Rolniczej w Olsztynie (później Akademia Rolniczo-Techniczna, od 1999 Uniwersytet Warmińsko-Mazurski). W 1976 uczestnik głodówki protestacyjnej studentów ART w związku z wydarzeniami w Radomiu. Od IX 1980 w „S”, członek Komitetu Założycielskiego w ART, przewodniczący KZ,. Po 13 XII 1981 uczestnik akcji protestacyjnych w ART, przewodniczący TKZ na uczelni; 8 III 1982 aresztowany, 6 VI 1982 skazany na 2 lata więzienia i zakaz prowadzenia zajęć dydaktycznych przez 4 lata, osadzony w ZK w Braniewie, w XII 1982 zwolniony ze względu na stan zdrowia; zwolniony z pracy; w VI 1983 zatrudniony w ART jako pracownik techniczny, w 1984 przywrócony na stanowisko adiunkta. W 1988 r. uzyskał tytuł profesora nadzwyczajnego. (źródło: Encyklopedia Solidarności. Opozycja w PRL 1976-1989, wyd. Stowarzyszenie Pokolenie, Oficyna Wydawnicza Volumen, Instytut Pamięci Narodowej, 2012)

22

Niezwykła była atmosfera obron politycznych w Sądzie Marynarki Wojennej w Gdyni, tych wszystkich politycznych obron solidarnościowych. Bardzo mi się podobała, ponieważ na każdym kroku człowiek czuł wówczas jako obrońca, że to są naprawdę niewinni ludzie, godni najwyższego zaufania, kwiat polskiego społeczeństwa. Zarzuty, jakie stawiano wówczas tym ludziom, a za które wymierzano kary pozbawienia wolności, w obecnych czasach wydają się absurdalne. Ale wtedy tak właśnie było.

19 Lech Chmielewski - W VI 1976 uczestnik wiecu w GSR przeciwko represjonowaniu robotników w Radomiu i Ursusie. W VIII 1980 uczestnik strajku w GSR, od IX 1980 w „S”; przewodniczący Komisji Wydziałowej, członek Prezydium KZ, oddelegowany do pracy w KZ”; przewodniczący Krajowej Komisji Stoczniowców „S”, uczestnik negocjacji z komisją rządową ws. Karty Stoczniowca; 14-16 XII 1981 współorganizator strajku w GSR, członek KS, łącznik z KKS w Stoczni Gdańskiej im. Lenina; 16-29 XII 1981 w ukryciu; zwolniony z pracy.

29 XII 1981 zatrzymany, internowany w Ośr. Odosobnienia w Strzebielinku, 6 I 1982 aresztowany, przetrzymywany w areszcie KW MO i AŚ w Gdańsku, 6 II 1982 skazany wyrokiem Sądu Marynarki Wojennej w Gdyni w trybie doraźnym na 5 lat więzienia; osadzony w ZK w Koronowie, następnie w Potulicach, od II 1983 zwolniony na przerwę w odbywaniu kary, 17 V 1983 objęty aktem łaski Rady Państwa. Od IX 1983 na emigracji w Australii; od 1984 menadżer projektów technicznych w Australii, na Bliskim Wschodzie, w Azji i Europie.

1984-1986 przewodniczący Polskiego Komitetu Radiowego w Perth. (źródło: Encyklopedia Solidarności. Opozycja w PRL 1976-1989, wyd. Stowarzyszenie Pokolenie, Oficyna Wydawnicza Volumen, Instytut Pamięci Narodowej, 2012)

Gdański Kwartalnik Adwokacki - Wydanie Jubileuszowe

Pamiętam wiele znamienitych, zasłużonych postaci z tego czasu. Wspomnieć należałoby chociażby o ks. Hilarym Jastak20, człowieku wielkiej odwagi i pewności działania. Wielu klientów przyprowadzanych było do nas przez środowiska duszpasterskie, odgrywające szczególną rolę w czasie “Solidarności”.

Nawiązując do czasów “Solidarności”, opowiem Pani zabawny incydent...

W jednym z wydań gazety podziemnej ukazał się pewnego razu artykuł, mówiący o tym, że komuniści na “Pogorii” mają takie warunki, że są tam nawet konie i stajnie dla nich. Artykuł wynikał z nieopatrznego żartu mojego kolegi oraz późniejszej siły plotki, która zdarzenie rozdmuchała do nieprawdopodobnych rozmiarów.

Mój kolega, kapitan, stał sobie pewnego razu na “Pogorii” zacumowanej na przystani w Darłowie. Zauważył miejscowego fotografa z osiołkiem, robiącego zdjęcia turystom na przystani i mówi “Chodź Pan na pokład, zrobisz na statku ludziom zdjęcia z osiołkiem”. Wygłupił się, zrobił to oczywiście dla żartu. W kolejnym wydaniu gazety podziemnej czytamy notę dziennikarską informującą...o koniach i stajniach na “Pogorii”.

Próbowałem to prostować, mówiłem, że przecież ja na tym statku pływałem, więc wiem jak jest...ale nie dało rady! (śmiech) Wszyscy byli przekonani, że są tam takie cuda.

Z mniej zabawnych ciekawostek pokażę Pani “Dekret o stanie wojennym” z 13.12.1981 r., który wręczono adwokatom, a który wprowadzono bez daty na dokumencie...Wręczono mi to jako obrońcy wojskowemu. Każda ustawa czy dekret musi mieć przecież datę wejścia w życie.

Wypuszczono przepis, ale zapomniano ją wpisać i w takim kształcie dekret funkcjonował w obiegu. Do tego wszystkiego powielano go na innych drukach (na drugiej stronie znajduje się jakiś inny dokument), ponieważ nie było papieru. I w takiej formie kazano nam stosować te przepisy. Kilka godzin po wprowadzeniu dekretu zamknięto Zjazd Solidarności na Stadionie w Oliwie, otoczono siedzibę podziemnej dru20 ks. Hilary Jastak - przez lata przedmiot “wielkiej troski” bezpieki. Kaszub z urodzenia, wyświęcony w czasie wojny w Warszawie, uczestniczył w tajnym nauczaniu i sprawował duszpasterską opiekę nad młodzieżą z Szarych Szeregów. Po wojnie osiadł w Gdyni jako proboszcz kościoła Najświętszego Serca Pana Jezusa (1949 r.). Budował obiekty sakralne bez odpowiednich pozwoleń władz komunistycznych, był duszpasterzem studentów, gromadził informacje dotyczące prawdziwego obrazu masakry grudniowej w Gdyni. Pod koniec życia został honorowym obywatelem miasta Gdyni.

Gdański Kwartalnik Adwokacki - Wydanie Jubileuszowe

karni. Obława na drukarzy miała miejsce nad ranem, kiedy przepisy dekretowe obowiązywały dopiero kilka godzin, a ludzi już za nie skazywano i wymagano od nich przestrzegania tego, z czym nie mieli przecież szans się zapoznać.

Samo powiedzenie “miałem ciekawe procesy” byłoby gołosłowne, więc trzeba powiedzieć przynajmniej kilka faktów z nimi związanych.

Aczkolwiek obowiązuje mnie nadal tajemnica adwokacka i najciekawszych fragmentów, stanowiących clue tych spraw, które należałoby zaczerpnąć z relacji obrońca-klient nie mogę ujawnić, pomimo upływu lat.

Pokaźny dorobek Panie Mecenasie, na pewno nie można stwierdzić, że nie angażował się Pan w obrony polityczne...

Tak sobie myślę, że pewnie przez ten mój wyjazd na stałe do Niemiec zapomniano o mnie w kontekście obron solidarnościowych. Zniknąłem tak jakby z Adwokatury. Niektórzy powinni jednak chyba mimo wszystko o tym pamiętać.

Panie Mecenasie, w jaki sposób godził Pan przez te wszystkie lata mieszkanie i aktywność zawodową zarówno w Polsce, jak i w Niemczech?

Wychowałem się w rodzinie, gdzie niemiecka kultura nie była obcą. Matka była Polką, ale ojciec przecież Niemcem. Ja urodziłem się w Gdańsku, ale znam z domu język niemiecki, dlatego dzięki znajomości języka łatwiej było mi ukończyć aplikację sądową w Hamburgu.

Uznałem jednak w pewnym momencie, że dość już tego sądowego życia. Nie chciałem zostać w sądzie, bo nauczyłem się już być adwokatem. A to wolny zawód, można sobie popływać..w myśl zasady “Jak żeglarstwo przeszkadza Ci w pracy, rzuć pracę!” (śmiech) ...bardzo dobra zasada. (śmiech) Przeszkadzało, więc rzuciłem sąd. Do dzisiaj to robię, wykonuję wolny zawód adwokata.

Teraz na stałe mieszkam w Berlinie, ale pozostaję również w stałej łączności z Polską. Mam współpracującego ze mną kolegę, który jest adwokatem w Niemczech, ja natomiast prowadzę 23

sprawy tu w Polsce. Dawniej miałem dziennie po 7-8 terminów, teraz mam 3-4 w tygodniu, więc jest dobrze. Mam już swoje lata, więc jak to się mówi “czas trochę spoważnieć”. (śmiech) Godzę bez problemu życie w Niemczech i w Polsce. W Niemczech pisma można składać przez fax i przez internet. Zawsze mnie pytano również w Niemczech “Jak Pan jedno z drugim godzi?” Odpowiadałem “Bez najmniejszego problemu!” no właśnie nie dokończyłem historii z moim wyjazdem do Niemiec....

Kiedy z moim kolegą Leszkiem Łuczakiem, planując podróż dookoła świata wyruszyliśmy do Marsylii, zostawiłem żonę ze “stówą” w ręku i dzieckiem na ręku. Po drodze mieliśmy problemy, silnik na statku się zepsuł, więc Leszek wybrał USA, a ja załatwiłem sobie “papiery” niemieckie. Odbyłem 2-letnią aplikację sądową w Hamburgu. Czasy były takie, że człowiek jechał całą noc z Hamburga do Wejherowa...żeby na 9.00 rano być na rozprawie...i nadal tak jest.

Z Hamburga do domu w Gdyni miałem 770 km.

Czy po ukończeniu aplikacji w Hamburgu, Pan Mecenas nie miał Pan pokusy, aby pozostać na stałe w Niemczech i jednak nie wracać już do Polski?

Mieszkam tam w sumie więcej niż tu. Mam rodzinę w Polsce i w Niemczech. Tak samo dobrze

24

jak wśród Polaków, czuję się wśród Niemców.

Wielu Gdańszczan wychowywało się w dualistycznych kulturach, w takich podwójnych domach, kiedyś było to normalne. Moja rodzina była zawsze w Niemczech, mieszka tam moja była żona, do dziś mieszkają tam moi synowie.

Moja dusza jest więc podzielona między Polską i Niemcami. Niemcy są dużym demokratycznym krajem.

Skoro pojawiła się również taka możliwość, to czy Pan Mecenas nie myślał o pozostaniu w Australii na stałe?

Tak. Kusiło mnie żeby zostać w Australii i podjąłem nawet kroki w kierunku podjęcia studiów w Sydney, ale zrezygnowałem, ponieważ urodził się syn i musiałem wrócić do kraju. Nie byłem w Australii od tamtego czasu. Myślę, że nie należy nigdy żałować tego co było, tylko cieszyć się z tego co jest.

Panie Mecenasie, czego w takim razie mogłabym Panu obecnie życzyć?

Dalszych ciekawych przygód.

W takim razie życzę tego z całego serca i dziękuję bardzo za rozmowę.

Rozmawiała: apl. adw. Iwona Marcjaniuk

Gdański Kwartalnik Adwokacki - Wydanie Jubileuszowe

Tomasz Tadeusz Koncewicz

zdjecie: Agencja fotograficzna AGORA

Profesor prawa, Kierownik Katedry Prawa Europejskiego i Komparatystyki Prawniczej na Wydziale Prawa i Administracji Uniwersytetu Gdańskiego.

Ukończył prawo na Uniwersytecie we Wrocławiu i Edynburgu i dwukrotnie Akademię Prawa Europejskiego na Uniwersytecie Europejskim w Florencji. Stypendysta Fulbrighta i Fulbright Visiting Professor w roku akademickim 2015– 2016 na Berkeley Law School w Kalifornii w Stanach Zjednoczonych. W przeszłości był referendarzem w Sądzie Unii Europejskiej w Luksemburgu i ekspertem w Departamencie Orzecznictwa i Studiów w Biurze Trybunału Konstytucyjnego.

Prowadzi kancelarię adwokacką specjalizującą się w prawie europejskim, konstytucyjnym i ochronie praw człowieka oraz zastępstwie procesowym przed sądami europejskimi.

O prawie, prawnikach, robieniu rzeczy po swojemu, o… Hitchcocku, Big Sur i baseballu Czy mógłby Pan Profesor w sposób syntetyczny spróbować wskazać, co stanowi największe wyzwanie dla demokratycznego państwa prawa i praktyki jego stosowania w Polsce w 2015 r. i dalej?

Na początek musimy w sposób jasny zarysować ramy ogólne dla naszej rozmowy. W przeciwnym razie popełnimy błąd, który stanowi cechę Gdański Kwartalnik Adwokacki - Wydanie Jubileuszowe

charakterystyczną polskiego dyskursu tj. myślenia kazuistycznego skoncentrowanego na jednostkowych skutkach, bez refleksji ogólnej nad przyczynami. Dzisiaj problemy i rzeczywistość należy nie tylko tłumaczyć, ale także rozwiązywać, zamiast uprawiać „spychologię” według logiki, że ktoś inny powinien się sprawą zająć.

Potrzebne jest myślenie pozytywne, co „ja”, jako urzędnik, sędzia etc. muszę i mogę zrobić, aby 25

nie zawieść oczekiwań tych, którzy przychodzą do mnie ze swoimi problemami i wiarą, że zostaną one rozwiązane, zamiast otrzymania formułki „że sprawy nie można załatwić, bo ...”.

Odsyłanie z urzędu do urzędu nie może być, tak jak jest dzisiaj, podstawową techniką załatwiania spraw. Takie pozorne administrowanie tylko wzmaga frustracje ludzi i utwierdza ich w przekonaniu, że w Polsce nic nie uda się dobrze załatwić. W Polsce zbyt często odpowiedzią na problem jest zmiana obowiązującego prawa, podczas gdy z reguły nie jest konieczna i wynika ze złego rozpoznania istoty sprawy. Gdy pojawia się problem, rozwiązaniem jest wyłącznie zmiana przepisu(ów), których nie tylko przybywa w zastraszającym tempie (w 2014 r. Sejm uchwalił 196 nowych ustaw!), ale ich jakość jest często na żenująco niskim poziomie legislacyjnym. Gdy wydawało się, że gorzej już być nie może, jeden z kandydatów na Prezydenta RP wezwał ostatnio do napisania „polskiego prawa na nowo”, cokolwiek to oznacza! Tymczasem naszym problemem nie jest wcale brak przepisów, ale deficyt mądrej interpretacji tego, co już jest. Nawiązując do Monteskiusza, nie pytajmy jakie są prawa, ale raczej jacy są sędziowie.

My tymczasem cały czas robimy znak równości pomiędzy prawem, a przepisem prawa. Ta tekstocentryczność miesza się z hipokryzją, skoro przepis jest fasadowy: obowiązuje, a nikt go nie stosuje. Postępując w ten sposób nie dostrzegamy zasadniczej różnicy pomiędzy przepisem prawa a ideą prawa. Przepis to prawo pisane (lex), podczas gdy sprawiedliwość (ius) to sfera prawa rozumianego jako kombinacja ideałów słuszności, racjonalności i efektywności. Prawo w znaczeniu prawa stanowionego (lex) często nie jest doskonałe i stajemy wobec konieczności znalezienia pewnej „nadwyżki” (ius) umożliwiającej podjęcie racjonalnej i słusznej decyzji, a pomiędzy ius i lex istnieje immanentny związek: ius bez lex okazuje się bezradne; lex bez ius bardzo często bywa bezduszne. Tymczasem w Polsce cały czas mamy za dużo lex! Dlatego „prawo z ludzką twarzą” to nie tylko suche przepisy, ale także, a może przede wszystkim, dobra praktyka, która decyduje o ostatecznym kształcie prawa i jego odbiorze przez obywateli. Można w tym miejscu powtórzyć prorocze słowa Łozińskiego, który tak pisał w swoim wielki dziele „Prawem i lewem. Obyczaje na Rusi Czerwonej w pierwszej połowie XVII wieku”: „to nie brak prawa zgubił obyczaje, ale brak władzy, nie brak 26

sankcyj karnych, ale brak ich wykonania. Wiemy, że prawa były dorywcze, niedostateczne, niestanowcze, niejasne i pełne niekonsekwencyj, ale to było mniejsze złe, stokroć gorszym było to, że było bezsilne, że istniejąc, a nie działając, już samym tym martwym swoim istnieniem robiły niekiedy więcej szkody, niż gdyby ich wcale nie było …”. Polska AD 2015 nie ma problemu polegającego na braku prawa, ale jej problemem jest nieumiejętne i oportunistyczne stosowanie prawa już istniejącego! Z tego z kolei wynikają wszystkie pozostałe problemy.

Czy podstawowe wartości europejskie - poszanowanie autonomii, godności i podmiotowości człowieka, stosowane są w polskim wymiarze sprawiedliwości, czy wręcz przeciwnie prawo stanowi niezmiennie „miecz na obywatela”?

To pytanie w sposób nierozłączny wiąże się z tym, o czym już powiedziałem wyżej. Należy na samym początku wskazać fundamentalny proces zmiany w prawie i naszego rozumienia czym prawo jest, proces który rozpoczął się po 1989 r. Z jednej strony obywatel zaczął dostrzegać w prawie tarcze, dzięki której może bronić sie przed dominującym dotąd i władczym państwem. To, że tarcza ta często jest ciężka, dziurawa, nie zmienia zasadniczego elementu: prawo ma także nas chronić, a nie tylko być źródłem opresji. Fenomen „życia na granicy” oddziałuje nie tylko na sposób życia jednostki, ale wymusza także zmiany w państwie i prawie. Co chwila dostajemy nowe „mapy”, które mają charakter wielowymiarowy, operują na różnych poziomach tak, aby odzwierciedlić kompleksowość i bogactwo dzisiejszego prawa i rzeczywistości w której żyjemy. Nigdy nie należymy tylko i wyłącznie do jednej i tylko jednej przestrzeni, ale właśnie żyjemy na granicy. Bez tego założenia, nasze „mapy drogowe” zamiast objaśniać, będą potęgować zaniepokojenie, lęk i wprowadzać w błąd. O ile jednak obywatel w prawie dostrzegł instrument obrony, praktyka prawa (sądy i urzędy) pozostały w tyle za tą cywilizacyjną zmianą i nie zrozumiały konieczności odpowiedniego dopasowania, tak w wymiarze warsztatu interpretacyjnego, jak i świadomości.

Przechodząc do pytania, prawo z perspektywy państwa polskiego jest cały czas niestety zdominowane przez perspektywę miecza, dzięki któremu od obywatela trzeba za wszelką cenę wyegzekwować jego zobowiązania wobec PańGdański Kwartalnik Adwokacki - Wydanie Jubileuszowe

stwa. W tej konfiguracji państwo jest gotowe na wszelką staranność, czasami bezwzględność w dochodzeniu „swojego”. Tymczasem oczekiwanie ludzi na „prawo z ludzką twarzą” jest bardzo duże i wyprzedziło zmiany na poziomie praktyki stosowania i interpretacji prawa.

Podczas gdy sąd i urząd są cały czas mentalnie po stronie „prawa miecza”, to obywatel w coraz większym stopniu w prawie chce widzieć tarczę dla siebie. Państwo polskie nie rozumie, że aspektem państwa prawa jest także „prawo z ludzką twarzą”, a nie tylko prawo które jest zawsze i absolutnie egzekwowane wobec obywatela, który z kolei nie jest w stanie z równą intensywnością dochodzić wobec państwa aspektu „prawa-tarczy”. To paradoks, który zniechęca obywateli nie tylko do prawa, ale także do państwa. Instrumentalizacja prawa dla realizacji doraźnych celów politycznych ciąży cały czas nad naszą mentalnością, zdominowaną przez wizję prawa-miecza (formalizm i legalizm). „Prawo-tarcza” zamiast korygować i uelastyczniać system prawny przez wprowadzenie elementów sprawiedliwości, godności, czasami nawet zdrowego rozsądku, jest cały czas postrzegane jako aberracja i spotyka się z niezrozumieniem w sądach i urzędach. To ciężkie dziedzictwo ery komunistycznej, gdy prawo było rozumiane jako

Gdański Kwartalnik Adwokacki - Wydanie Jubileuszowe

„miecz” – miało być przede wszystkim źródłem obowiązków dla, i opresji wobec, obywatela.

Dzisiaj oczekiwania ludzi wobec prawa wzrosły, Polacy chcieliby, aby sąd chronił ich efektywnie (aspekt prawa w działaniu), a nie jedynie iluzorycznie (prawo kończy się na „przepisie w księgach”). Nic tak nie alienuje ludzi jak przekonanie, że prawo jest fasadowe, gdy tekst coś daje, a później zapóźniona praktyka i interpretacja nie nadążają za tekstem i prawo rozczarowuje ludzi, którzy w sądzie z rożnych względów nie dostają tego, czego słusznie oczekują i intuicyjnie rozumieją jako sprawiedliwość. I tu pojawia się zgrzyt, ponieważ sędzia czy urzędnik przyzwyczajony do „starego” jest niepomiernie zdziwiony, że oto nagle ma przed sobą obywatela, który śmie twierdzić, że państwo jest wobec niego do czegoś zobowiązane, a nie na odwrót.

Prawo jest nie tylko instrumentem służącym do ukarania człowieka przekraczającego prędkość – prawo to instrument, za pomocą którego obywatel może stać na równi z państwem i rzucać mu wyzwanie. Tymczasem sędzia czy urzędnik skreślają numerek i mają o jedną teczkę mniej w szafie. Gdy obywatel chce jako podmiot uprawniony walczyć z państwem, sąd nie jest gotów go bronić z równą gotowością z jaką egzekwuje wobec obywatela prawo jako miecz.

27

Bez takiego przewartościowania cała dyskusja o przyszłości i wyzwaniach przed polskim wymiarem sprawiedliwości pozostanie na fałszywym torze, a fundamentalne pytanie „po co sąd i urząd” będzie spotykało się z naiwną i wygodną odpowiedzią „po to by stosować przepisy albo stwierdzać ich brak”. Marzenie o „prawie z ludzką twarzą”, które chroni to jednak nie tylko krytyka wymiaru sprawiedliwości. Dobrze wiemy, ze jest on niewydolny, sędziowie nie radzą sobie z sprawami, ludzie boja sie iść do sądu. Za mało jednak refleksji poświęcamy temu, że ten stan rzeczy jest tylko elementem większej całości i problemu – sposobu polskiego myślenia, braku kultury prawnej, nieumiejętnością mówienia o prawie i spierania się o racje, czy cynicznej manipulacji prawem. Jeżeli dostrzeżemy te elementy, to uda nam sie zrekonstruować pojęcie „prawa z ludzką twarzą” w sposób systemowy, wychodzący poza kolejne oburzanie sie na coraz to nowe przykłady bezmyślności, głupoty i bylejakości. Bez zrozumienia tej fundamentalnej zmiany, jesteśmy skazani na oburzanie się na jednostkowe przypadki nieprawidłowości w wymiarze sprawiedliwości, lekceważąco w rzeczywistości uniwersalne przyczyny takiego stanu rzeczy. Dyskusji o prawie w XXI wieku nie sposób w sensownie toczyć, jeżeli nie dostrzegamy tych zależności. Twierdze wręcz, ze niedostrzeżenie tego procesu jest podstawową przyczyną, dlaczego prawa sie boimy i go nie rozumiemy. Proponuje wiec zogniskować naszą rozmowę o prawie w XXI wieku wokół absolutnie niezbędnych elementów, które powinny spełnić funkcje drogowskazów i być takim obywatelskim manifestem. Przestańmy skupiać sie na drzewach, a dostrzeżmy w końcu las, zapomnijmy przez moment o łodzi, a skoncentrujmy się na, i opiszmy dobrze podróż i jej cel.

Czy trafnie określa się obecnie obowiązujący model kontradyktoryjnego procesu karnego jako lepszy niż dotychczasowe „dociekanie prawdy” przez Sąd? Trafność tego spostrzeżenia weryfikowana jest od wieków w krajach anglosaskich i innych systemach prawnych.

Czy możliwa jest skuteczna implementacja tego rozwiązania w polskim systemie prawnym?

Nowa regulacja wprowadzająca tzw. kontradyktoryjny system procesu karnego powinna już dawno w Polsce obowiązywać, mimo że nie jest to kontradyktoryjność w czystej postaci znana 28

systemowi anglosaskiemu. Dotychczasowy sposób prowadzenia procesu karnego miał wiele cech właściwych dla procesu inkwizycyjnego; sędzia poszukując prawdy i w miarę możliwości sprawiedliwego osądzenia podsądnego równocześnie był obrońcą i oskarżycielem. Powodowało to wyjątkowe lenistwo i lekceważenie swoich obowiązków przez prokuratora. Ja nowe regulacje przyjąłem z ulgą, nadzieją i zadowoleniem, ale myślę że jestem w znaczącej mniejszości. Co do kwestii czy system kontradyktoryjny w czystej postaci mógłby zostać przeniesiony do Polski to jestem sceptyczny. Wymagałoby to zmiany mentalności wszystkich stron procesu, a zwłaszcza zmiany modelu kształcenia prawników na uniwersytetach, gdzie nie uczą samodzielnego i krytycznego myślenia oraz daleko idących zmian w późniejszym przygotowywaniu do zawodu sędziego i fundamentalnego przemyślenia drogi dojścia do tego zawodu, który ma być ukoronowaniem kariery prawniczej, a nie jej początkiem. Przy nominacji musi być uwzględniany czynnik doświadczenia życiowego i zawodowego, skoro sędzia ma być teraz arbitrem, który waży i dokonuje wyboru.

Tego dzisiaj nie ma i długo chyba nie będzie, a te przecież elementy decydują, że ten system sprawdził się w państwach należących do tradycji common law.

Jak ocenia Pan stopień implementacji rozwiązań europejskich w tym zakresie do rodzimego porządku prawnego?

Tutaj musze znów posiłkować się tym o czym już mówiłem powyżej. Na wstępie musimy odróżnić dwa poziomy: prawa (przepisu) i praktykę jego stosowania. Uogólniając poziom wprowadzenia prawa europejskiego do polskiego porządku prawnego na poziomie tekstu (przepisu - podkreślenie nieprzypadkowe!) nie jest wcale taki zły. Nie na tym więc musimy się koncentrować w pierwszym rzędzie. Problem polega na tym, że prawnik polski (i polski ustawodawca) jest prawnikiem tekstu, a prawo z ludzką twarzą chce w nich widzieć prawnika kontekstu. Nie ma i nie może być między nimi znaku równości. Musimy zrozumieć, że integralnym elementem prawa (w prawie europejskim widać to jak na dłoni) jest pojęcie „standardu” czyli połączenia tekstu i praktyki. W konsekwencji oderwania tekstu od praktyki i utożsamiania tekstu z prawem, polskie prawo ma często chaGdański Kwartalnik Adwokacki - Wydanie Jubileuszowe

rakter fasadowy, jest sprowadzone do pięknie zapisanej kartki papieru, która nijak ma się do rzeczywistości, często tekstem manipulujemy, wykorzystując prawo europejskie jako wygodny parawan dla realizacji bieżących celów politycznych. Tyle teorii i „rozpoznania choroby”.

Teraz chciałbym podać Pani kilka przykładów, które ukazują jak prawo nie funkcjonuje w sferze praktyki, a w konsekwencji standard nie ma szans na ukształtowanie się, a my natomiast pozostajemy w magicznym świecie przepisu, dodatkowo często źle interpretowanym! Ostatnio słyszeliśmy, że w Polsce „kobiety nie maja prawa do aborcji”. Argument w skrócie przebiegał tak: w tych przypadkach, gdy polskie prawo zezwala na aborcję, nie mamy do czynienia z prawem kobiety do aborcji, a jedynie z odstąpieniem od jej karania. To oczywista manipulacja.

W państwie demokratycznym wszystko, co nie jest zakazane, jest dozwolone. Wszystko, co jest dozwolone, stanowi prawo obywatela. Nie można wykluczać, że prawem obywatela jest także coś, co władza potępia moralnie. Słyszymy także, że związki partnerskie zagrażają rodzinie.

Tymczasem milczenia konstytucji nie można interpretować jako zakazu dla wolności (tego nie rozumieją przeciwnicy związków partnerskich, którzy brak regulacji w konstytucji takich związków interpretują fałszywie jako dowód, że nie można takich związków regulować bo oznaczałoby to zagrożenie dla małżeństwa! Art. 18 konstytucji mówi, że „małżeństwo jako związek kobiety i mężczyzny, rodzina, macierzyństwo i rodzicielstwo znajdują sie pod opieka Rzeczpospolitej Polskiej”. Małżeństwo to wiec cos zupełnie innego niż rodzina, a rodzina to coś innego niż macierzyństwo i rodzicielstwo.

Rodzina podlega wiec ochronie, ale nie można jej utożsamiać z małżeństwem. Manipulacja polega wiec na argumentowaniu, ze pomiędzy małżeństwem a rodziną istnieje znak równości.

Dla takiego stanowiska nie ma nawet podstaw w oparciu o językową interpretację art. 18 Konstytucji. W końcu przykład najlepszy – uboju rytualnego. Sprawa uboju rytualnego stanowi klasyczny przykład nadużywania tego argumentu, gdy w rzeczywistości mieliśmy do czynienia z połączeniem ignorancji, bezmyślności i cynicznej gry interesów, pod pretekstem rzekomo koniecznej implementacji prawa europejskiego.

W konsekwencji to prawo staje się ofiarą manipulacji i jest bezwzględnie rozgrywane. Spraw takich jest niestety znacznie więcej, ale mechaGdański Kwartalnik Adwokacki - Wydanie Jubileuszowe

nizm działania pozostaje zawsze ten sam: „zła Unia” do czegoś nas zmusza, a my podobno nie mamy żadnego wyboru. Jeżeli do tego dodamy jeszcze selektywne i cyniczne powoływanie argumentów europejskich na poparcie wygodnej „tezy dnia”, uzyskujemy obraz bezwzględnej instrumentalizacji prawa europejskiego godzącej w jego autorytet. W konsekwencji dostaliśmy żenujący spektakl, w którym termin „ubój rytualny” w wydaniu polskim w równym mierze dotyczył bestialskiego traktowania zwierząt, co manipulacji prawem. Przez dłuższy czas wydawało się, że także i zwierzęta padną ofiarą destrukcyjnej gry politycznej nastawionej na najbliższy sondaż i urnę wyborczą. W sprawie uboju rytualnego mieliśmy z klasycznym grzechem polskiej polityki: instrumentalizacją polityczną prawa na potrzeby zaspokojenia bieżących potrzeb polityki przy nikłym zrozumieniu mechanizmów prawa, tak krajowego, jak i europejskiego. Dla polskich polityków wystarczająca okazała się prymitywna wiara w jednorazowe majstrowanie przy przepisie, aby uznać, że problem jest rozwiązany, podczas gdy zawsze zmiana jednego przepisu wpływa na inne i na prawo jako całość. Działania legislacyjne podejmowane w sprawie uboju są dowodem prowadzenia polityki bez wizji i planu wychodzącego poza wygodne „tu i teraz”. jednak, że największym przegranym, i ta porażka będzie nas boleć najmocniej, jest idea państwa prawa.

Jej konsekwencje będziemy czuć znacznie dłużej niż czas pozostały do najbliższych wyborów.

O nich zapomnimy szybko, ale poczucie utraty zaufania do własnego państwa i stanowionego przezeń prawa pozostanie z nami znacznie dłużej. Czwarty przykład dotyczy problemu już wydaje się rozpoznanego tj. stosowania tymczasowego aresztowania ad perpetuum, bez brania pod uwagę kontekstu i szczególnych okoliczności każdej sprawy. Tu jak na dłoni widać zresztą, jak prawo – miecz stanowi nasze ciężkie dziedzictwo i dominuje ogląd sytuacji. To tylko cztery przykłady, ale każdy z nich dowodzi, że w Polsce cały czas zawodzi praktyka stosowania prawa i budowania standardu. Potem rozkładamy bezradnie ręce i dziwimy się, dlaczego po raz kolejny przegrywamy w Strasburgu, czy Luksemburgu. Właśnie dlatego.

Czy w ocenie Pana Profesora, adwokat to obecnie jedynie zawód, czy też niezmiennie rodzaj „powołania”, sposób podejścia do ludzi i ich 29

słabości? Jakich predyspozycji wymaga profesja adwokata od młodych adeptów? Każdą kancelarię prawna postrzega się poprzez pryzmat prowadzonych przez nią spraw. Czy może Pan Profesor przybliżyć naszym czytelnikom te z prowadzonych spraw, które były najbardziej znaczące w Pana praktyce adwokackiej.

Na te dwa pytania chciałbym udzielić łącznej odpowiedzi, ponieważ dotykają problemów w sposób nierozerwalny związanych ze sobą.

Profil mojej kancelarii jest bardzo specjalistyczny i ukierunkowany. Koncentruje się na zastępstwie procesowym przed sądami ponadnarodowymi i Trybunałem Konstytucyjnym. Występuję też wyjątkowo przed sądami powszechnymi, gdy w sprawie chodzi o przeprowadzenie procesu, który może mieć charakter precedensowy dla polskiego systemu prawa i wymusić w nim zmiany. W literaturze mówi się w tym kontekście o „litygacji strategicznej” i myślę, że ten termin dobrze oddaje to co robię. Wśród spraw, które prowadziłem była min. zgodność z prawem europejskim budowy obwodnicy Augustowa w Dolinie Rospudy; reprezentacja w sprawach dotyczących tzw. przełowień dorsza, reprezentacja byłych funkcjonariuszy w sprawie dotyczącej retroaktywnego ograniczenia uprawnień emerytalnych, występowanie w Luksemburgu w sprawie lotniska Gdynia – Kosakowo; restytucja twórczości literackiej poety, prześladowanego przez reżim komunistyczny. Ta ostatnia sprawa restytucyjna była jedną z moich najważniejszych, ponieważ ukształtowała mnie nie tylko jako prawnika, ale także człowieka. W trakcie tej wieloletniej i wydawało się beznadziejnej walki z urzędniczo sądową obojętnością przeżywałem momenty zwątpienia i chciałem się poddać, a jednak nie zrobiłem tego i udało się. Dla takich spraw jest się adwokatem, gdy mamy uczucie, że sprawiedliwość, godność prawo do dobrego imienia, coś jednak znaczą. Nic nie może równać się uczuciu satysfakcji i spełnienia zawodowego, gdy na koniec tej walki Archiwum Państwowe przekazuje wiersze, poematy i listy córkom poety po 50 latach od jego śmierci i gdy czuje się wtedy wdzięczność ludzi, którym się pomaga i których życia się dotyka. Ta sprawa nauczyła mnie, że jeżeli w coś wierzymy, to powinniśmy o to walczyć wbrew wszystkiemu i wszystkim, dać z siebie wszystko. Tylko w ten sposób mogę potem spokojnie spojrzeć sobie w lustro 30

w twarz. Wraz z ojcem, który prowadzi kancelarię adwokacką, byliśmy też autorami skargi konstytucyjnej która doprowadziła do stwierdzenia przez TK w 2007 r. niekonstytucyjności w polskim wymiarze sprawiedliwości urzędu asesora. Ten ostatni wraca właśnie do orzekania i mylą się ci, którzy uważają, że w obecnej postaci jest on zgodny z konstytucją. Ostatnio zająłem sie pro publico bono dwoma sprawami dotyczącymi odmowy transkrypcji brytyjskiego aktu urodzenia dziecka urodzonego za granicą i wychowywanego w legalnie funkcjonującym za granicą związku partnerskim dwóch kobiet.

Te dwie sprawy są dla mnie szczególnie ważne i kontynuuje je mimo pobytu w Stanach Zjednoczonych. Przechodząc teraz do drugiego pytania o to, jakie jest dzisiaj powołanie adwokata i czego ludzie powinni od niego wymagać, najlepszej odpowiedzi dostarczają właśnie te dwie sprawy pro bono: pomagać ludziom w sprawach dla nich życiowych, w których organ kluczy i odsyła, a wszystko w solenno - cynicznej formule „bo takie jest prawo”. Tymczasem taka błędologia, spychologia i brak odwagi w podejmowaniu merytorycznych decyzji, wzmaga w ludziach frustracje i poczucie, ze państwo nie traktuje obywatela poważnie, ze to obywatel jest dla Państwa, a nie na odwrót. W sprawach transkrypcyjnych (a wcześniej także odmowy wydania dla dziecka paszportu) postępowanie władz polskich godziło w podstawowe wartości na jakich zbudowano wspólnotę europejską i cywilizację zachodnią - poszanowanie autonomii, godności i podmiotowości człowieka.

Jest wynikiem cywilizacyjnej ignorancji polskiego urzędnika, który suchy tekst rozporządzenia przedkłada nad wartości fundamentalne i pozoruje załatwienie sprawy. Jeżeli prawnicy (w tym adwokaci) nie zmienią tej urzędniczej mentalności i będą akceptować bylejakość, to zginiemy w średniowieczu i będziemy nadal „carską wioską”. To mocne słowa, ale w pełni uzasadnione merytorycznie. Poza sporem jest przecież standard europejski, którego nikt juz nie kwestionuje, że obecnie pary osób tej samej płci są tak samo jak pary heteroseksualne zdolne do budowania stabilnych i poważnych relacji oraz korzystać ze sfery prywatnej, która prawo ma obowiązek chronić! Pary osób tej samej płci tworzące związki partnerskie znajdują się w podobnej sytuacji do par heteroseksualnych w zakresie potrzeby uznania i ochrony swoich związków. W chwili obecnej sfera autonomii Gdański Kwartalnik Adwokacki - Wydanie Jubileuszowe

jednostki jest wyznaczona przez dwie przestrzenie prawne - europejską i krajową, które coraz częściej nachodzą na siebie i pozostają wobec siebie w interakcji, a nie separacji. Powstające konflikty nie mogą już być rozpoznawane przez proste wykluczanie według „albo … albo”. Sytuacyjność prawa wymaga przyjęcia techniki łączenia różnych argumentów i racji oraz ich umiejętnego wyważania. Najwyższy czas to dostrzec, a nie udawać ze jest inaczej. Właśnie zadaniem adwokata jest walka o dostrzeżenie przez państwo człowieka z krwi i kości z swoimi ułomnościami i niedoskonałościami i niesienie mu pomocy w sytuacjach przypominających w Polsce często kafkowską grę pozorów i opresji prawnej ze strony własnego Państwa.

Dzisiaj obywatel polski jest także obywatelem europejskim, który podróżuje, pracuje za granicą, zakłada rodzinę, żyje za granicą. Urzędnik musi to dostrzec i honorować, a nie zbywać obywatela listami, udawaną grzecznością i poprawnością, pod którą nie kryje sie nic poza ignorancją prawną. Jeżeli do tego dodać proceduralną dowolność i odsuwanie za wszelką ceną merytorycznego rozstrzygnięcia w przedmiocie odmowy transkrypcji aktu urodzenia czy odmowy wydania paszportu, to mamy klasyczną sprawę ukazującą, jak państwo w XXI wieku nie ma prawa działać wobec swoich obywateli. W dążeniu za wszelka cenę do przełamania muru urzędniczej obojętności i obłudy widzę swoje powołanie adwokata, który nie jest niczyim sługą, tylko prawa. To jednak, czy dzisiejsi adwokaci faktycznie nadal tak odczytują swoje powołanie jest pytaniem na zupełnie inną rozmowę.

Które z działań mających na celu podniesienie kultury prawnej społeczeństwa na wyższy poziom są w ocenie Pana Profesora najskuteczniejsze i godne uwagi?

Zacznijmy od tego, że problemem polskiej demokracji jest pasywność elit intelektualnych, w tym samych prawników. W Polsce, o prawie w charakterze ekspertów mówią (z małymi wyjątkami) niestety wszyscy, tylko nie prawnicy.

Mamy socjologów, ekonomistów, politologów, którzy nagle odkrywają w sobie ukrytego prawnika i z swadą wypowiadają się w mediach na temat bieżących kontrowersji związanych z prawem, sądami etc. Dlaczego tak jest? Poszukując odpowiedzi warto przytoczyć apel Profesor Gdański Kwartalnik Adwokacki - Wydanie Jubileuszowe

Łętowskiej, że w „momentach rozstrzygających trzeba głośno mówić, że widzi się manipulacje, nieprawidłowości. Nie wolno chować głowy w piasek … [trzeba] nazywać rzeczy po imieniu. W Polsce tego brakuje”. Prawnik (szczególna rola w tym zakresie prawników- naukowców) powinien współkształtować rzeczywistość dzięki swojej wiedzy, zdolności krytycznego myślenia i umiejętności opisywania świata.

Niestety, to jak naukowiec widzi siebie w Polsce odbiega zasadniczo od tego, jak postrzega siebie w Europie Zachodniej i czego od niego oczekuje opinia publiczna. Tam naukowiec jest uprzywilejowanym uczestnikiem debaty publicznej i współtworzy ją. U nas w kraju, często nie potrafi wytłumaczyć, w jaki sposób jego wiedza może być użyteczna dla społeczeństwa, jakie jest jej praktyczne zastosowanie, boi się konfrontacji z szerszym audytorium, przemawia do już przekonanych, zamiast konfrontować swoje poglądy, być gotowym do ich zmiany i zabierać głos w sprawach ważnych i nurtujących opinię publiczną. Nawet jeżeli słyszy lub czyta w mediach piramidalne bzdury (żelazne „po wejściu do UE, Niemcy nas wykupią”) nie reaguje, wychodząc z założenia (błędnego!), że przecież to jest tak niedorzeczne, że i tak nikt w to nie uwierzy. Na tym polega właśnie błąd, bo to co jest niedorzeczne dla niego z przyczyn oczywistych, jest wyznacznikiem myślenia i wiedzy o świecie dla innych. Trzeba umieć podjąć próbę wyjaśnienia (co jest czymś innym niż dążenie do przekonania za wszelką cenę!), że możliwa jest alternatywna wizja rzeczywistości i jej postrzegania. Wszystko to nabiera ogromnego znaczenia w dzisiejszych czasach, ponieważ obywatel potrzebuje, aby o prawie mówić do niego w sposób zrozumiały. Tymczasem ani urzędnik, ani prawnik (prawnicy powinni uderzyć sie w pierś!), nie potrafią komunikować prawa w sposób jasny. Ich prawnicza nowomowa alienuje człowieka, powoduje że prawo jawi się jak jakaś ciemna i nie podlegająca racjonalnej kontroli siła, której trzeba się bać, prawo jest arbitralnie komunikowane, zamiast być wyjaśniane. A to nic bardziej mylnego! Dobre prawo to takie, które jest zrozumiałe, które tworzy w jego adresatach uczucie, że warto się do niego stosować, które tworzy nawyk, kulturę posłuszeństwa, która nie ma nic wspólnego z sankcją grożącą za naruszenie prawa. Bez tego nigdy nie będziemy państwem prawa bez względu na to, jak pompatyczne deklaracje od31

najdujemy w tekstach prawnych. Państwo prawa musi działać i to działać w sposób widoczny dla zwykłych ludzi, a nie tworzyć wrażenie, że i tak nie warto, bo układ, procedury, czas etc.

Z czasem nikt już nie pamięta o co chodziło w sprawie, media przestają się interesować, bo wczorajszy news nie jest już wart dzisiaj uwagi.

W ludziach natomiast pozostaje przekonanie że winni i tak nigdy nie zapłacą i wszyscy czekamy na kolejną aferę, dwa dni zainteresowania medialnego i powolne toczenie się machiny państwowej rozwiązującej problem, aż do uczynienia zeń jeszcze jednej sprawy, która jak zwykle pozostała na etapie „rozwojowej”. Na końcu tej gry prawem „na niby” zaufanie do państwa i jego prawa jest na poziomie zerowym. My prawnicy nie możemy oddawać pola dyskusji o prawie dyletantom, którzy niszczą prawo, jego sens i psują jakość polskiej demokracji. Im dłużej jestem w Stanach Zjednoczonych, widzę jak potężnym głosem mamy szansę przemawiać do ludzi, tłumaczyć, prostować, edukować. Trzeba tylko chcieć, a nie odwracać wzrok, zrezygnować z wygodnej pochwały status quo i odważnie powiedzieć: „tak dalej być nie musi”. Wierzę, że każdy z nas ma w tym zakresie swoje własne zadanie do wykonania!

Wyłania się z tego mało optymistyczny obraz obecnego stanu rzeczy. Czy moglibyśmy jednak pokusić się o wskazanie reguł, którymi prawnicy, choć nie tylko, powinni kierować się w dyskusji o prawie i jego przyszłości?

Na podstawie tego co już zostało powiedziane, można sformułować siedem drogowskazów, które składają się na „prawniczą mapę drogową” w Polsce AD. 2015 i kierować naszymi działaniami. Po pierwsze, czas najwyższy przestać zaklinać rzeczywistość i odejść od uproszczonego, by nie powiedzieć prymitywnego, rozumienia terminu „prawo”, które utożsamia tekst z prawem. Prawo z ludzką twarzą jako element demokracji opartej na wartościach. Demokracja nie jest tylko zjawiskiem statystycznym, ale wychodzi poza urnę. To wartości, poszanowanie dla praw mniejszości, tolerancja dla inności. Urna przesądza o istnieniu demokracji, rządy wartości decydują o jej istocie. Po drugie, budowanie dobrej interpretacji i praktyki stosowania tego co już jest. Po trzecie, słowami kluczami dzisiaj według których należy patrzeć na prawo i kształcić prawników jest sytuacyj32

ność i szarość, która odchodzi od rozwiązań zero - jedynkowych na rzecz proporcjonalności i ważenia rożnych kolidujących interesów.

Po czwarte, konieczne odrzucenie spychologii, jako podstawowej metody załatwiania spraw.

Spychologia pozoruje działanie, oznacza brak odwagi załatwiania spraw, przełamywania rutyny. W Polsce jesteśmy świetni w zarządzaniu problemami, odsyłania, zwracania z powodów proceduralnych etc. Zamiast spróbować wydać rozstrzygnięcie które zakończy problem, mamy do czynienia z rytualnym i pozornym tańcem nad przepisem, który ma tworzyć wrażenie zewnętrznej (formalnej) poprawności, a który w rzeczywistości alienuje ludzi i zniechęca wobec własnego Państwa (sposób w jaki urzędy „załatwiają sprawy” dotyczące coraz liczniejszych wniosków osób homoseksualnych pozostających w zagranicznych związkach partnerskich o umiejscowienie zagranicznych aktów urodzenia jest klasycznym przykładem takiego pseudo – działania). Po piąte, mnożąca sie na każdym kroku manipulacja prawem, która jest fatalną chorobą toczącą polskie państwo i prawo. Manipulacja prawem wymaga od prawników poważnie myślących o prawie i państwie zabrania głosu, prostowania, tłumaczenia, a nie wygodnego milczenia bo ludzie i tak nie wierzą w takie bzdury. Otóż błąd: ludzie wierzą i wracają do domów z taka uproszczoną, często antagonizującą wizją rzeczywistości. W związku z piątym, pozostaje ważna kwestia etosu prawnika - naukowca. Postępująca trywializacja informacji o prawie i medializacja prawa, z tym że „prawo medialne” często niewiele ma wspólnego z rzeczywistym prawem. Nikt sie nie zastanawia na poważnie nad jego mechanizmami i celami. Ma być prosty news i tyle, wyjaśnieniem ma być układ, sensacja i wizja tabloidowa prawa. Tak jednak nie buduje sie świadomego społeczeństwa obywatelskiego, a media za to odpowiedzialne tracą swoje roszczenie do korzystania z wolność prasy. Obowiązek prostowania, niemilczenia, zwłaszcza naukowców i sędziów, nakaz nieprzechodzenia z obojętnością wokół niegodziwości, zakłamania, obłudy i manipulacji. Podejście zaangażowane nie oznacza jednak (często prawnicy w ten sposób i blednie bronią swojego milczenia) opowiadania sie po jednej ze stron ideologicznego konfliktu. Raczej ich zdaniem jest włączanie sie do sporu z argumentami, tłumaczenie, wyjaśnianie. To zadanie trudne i niewdzięcznej, bo wymaga profesjonaGdański Kwartalnik Adwokacki - Wydanie Jubileuszowe

lizmu i cierpliwości, zwłaszcza gdy dziennikarz nie rozumie, szuka sensacji, zadaje pytania pod gotowa tezę, nie jest zainteresowany tym co jego gość ma do powiedzenia. Takie rozmowy są na porządku dziennym, ale z dziennikarstwem nie maja wiele wspólnego. Czas w końcu to powiedzieć i postawić przysłowiową „kropkę nad i” zwłaszcza że jeden z tak zatytułowanych programów zbudował ten niedobry standard rozmowy, w której dziennikarz jest ekspertem, a rozmówca ma tylko potwierdzać, a nie weryfikować. Po siódme, zmiana podejścia według logiki „jest źle i nic sie nie zmieni”. Jeżeli każdy z nas będzie w to wierzył, to faktycznie nic się nie zmieni. Ja z kolei wierzę i myślę, że tę wiarę odzwierciedla choć trochę moja dotychczasowa kariera naukowa i adwokacka, że zawsze można coś zmienić na lepsze.

W chwili obecnej wykłada Pan na w Kalifornii. Czy mógłby Pan Profesor kilka słów powiedzieć o tym?

1 września 2015 r. objąłem stanowisko Fulbright Visiting Professor na Berkeley Law School w Kalifornii. W momencie naszej rozmowy proces adaptacji do nowego życia i świata nadal trwa. Na Berkeley Law School pracuję nad projektem naukowym, który zmierza do przełamania tradycyjnego modelu orzeczniczego, według którego funkcjonują europejskie sądy konstytucyjne tj. negatywnego ustawodawcy.

Twierdzenie, że polski Trybunał Konstytucyjny jest tylko takim negatywnym ustawodawcą jest zaklinaniem rzeczywistości i powinno już należeć do świata mitu. TK jest przede wszystkim potężnym graczem politycznym, którego wybory wpływają w sposób zdecydowany na nasze życie. Doświadczenie amerykańskiego Sądu Najwyższego pokazuje, jak ważna staje się sala sądowa. Moją ambicją nie jest jednak tylko przeprowadzenie analizy normatywnej ale także dostrzeżenie wyzwań w sferze mentalnej, otwarcia się na inne systemy prawne i wzajemne uczenie się od siebie w świecie w którym „idee konstytucyjne” migrują wzdłuż i wszerz oceanu w obydwu kierunkach. Na Berkeley Law School będę wykładał prawo europejskie, prawo konstytucyjne i wraz z Profesorem M. Shapiro współprowadzę seminarium. Obok tego będę prowadził gościnne wykłady ad hoc Katedr i Departamentów Wydziału Prawa. Będę mówił min. o precedensowej sprawie, którą prowadziGdański Kwartalnik Adwokacki - Wydanie Jubileuszowe

łem w Polsce dotyczącej restytucji twórczości literackiej żydowskiego poety; o zderzeniu historii z prawem w Europie środkowo – wschodniej; o wyzwaniach dla rządów prawa w krajach postkomunistycznych; o sądowym aktywizmie w sądach ponadnarodowych, o wyzwaniach interpretacji prawa w XXI wieku; o metodach litygacji i argumentacji przez Europejskim Trybunałem Praw Człowieka i Trybunałem Sprawiedliwości. Obok tego jako Visiting Professor zostałem zaproszony jako uczestnik na seminaria min o “judicial decision making” “law and literature”, “contemporary issues in constitutional law” czy “courts and social policy”. Dla mnie to bardzo dobre doświadczenie, ponieważ zajęcia prowadzą sędziowie - profesorzy, a ja uwielbiam połączenie praktyki z teorią. Poza tym to szkoła pragmatyzmu i odejścia od doktrynerstwa, a te dwie rzeczy w podejściu prawników amerykańskich cenię sobie najbardziej. Na seminarium z sądów federalnych zaprosił mnie sędzia Sadu Apelacyjnego dla 9 okręgu, a więc jednego z najważniejszych i największego sądu w Stanach (obejmuje 20 procent ludzkości kraju!), który ma siedzibę w San Francisco. Z kolei seminarium z bieżących problemów orzecznictwa SN prowadzi obecny sędzia kalifornijskiego Sądu Najwyższego. Poza tym imponuje mi, jak wiele dzieje się poza regularnym planem zajęć. Spotkania, wykłady, seminaria, workshops, które prowadzą zaproszeni goście z całego świata i które łączą cały czas prawo z innymi dziedzinami życia i nauki: antropologię, ekonomią, techniką etc. Przed chwilką wróciłem ze spotkania z sędzią Sądu Najwyższego Stephenem Breyerem, który mówił o swojej najnowszej książce „The Court and the World”. Świetna erudycyjna i refleksyjna rekonstrukcja wyzwań intelektualnych i otwarcia się na świat, które stoją przed Sądem i prawnikami amerykańskimi, ale nie tylko. Polecam! W następnym tygodniu świetnie zapowiada się spotkanie z Profesorem Johnem Yoo, który jako doradca Prezydenta Busha był jednym z współautorów tzw. „torture memos”, które wyznaczyły nowy standard postępowania administracji amerykańskiej z osobami podejrzewanymi o działalność terrorystyczną. Nie zapominam jednak, że dobre życie to nie tylko praca. Pobyt tutaj traktuję jako wyzwanie uczenia się nowej kultury i zderzania swoich przyzwyczajeń i nawyków z innym sposobem myślenia, poznawania tego mitycznego „American way of life”. 15 mil 33

od Berkeley mam San Francisco, jedno z najpiękniejszych miast na świecie. W najbliższych dniach wybieram więc po raz trzeci na wyprawę wzdłuż wybrzeża Pacyfiku słynną trasą Big Sur i Route 1, zahaczyć o hitchcockowską Bodegę, podziwiać 150 m sekwoje i dotrzeć przez dzikie tzw. Lost Coast aż na północ do Oregonu. Jeżeli czas pozwoli chcę zwiedzić Montanę, a na koniec pobytu tutaj wrócić na wschodnie wybrzeże samochodem wszerz Ameryki. Czekam też z niecierpliwością na rozpoczęcia nowego sezonu zawodowej ligi koszykarskiej NBA. Pod koniec września natomiast wybieram się z kolei na

Jubileuszowe wydanie kwartalnika adwokackiego poświęcone jest przede wszystkim prezentacji sylwetek znamienitych osobowości Pomorskiej Palestry. Z tej właśnie okazji miałam zaszczyt rozmawiać z Panią Mecenas Romaną Orlikowską - Wrońską – adwokatem z wieloletnim doświadczeniem, która za swoją działalność opozycyjną została odznaczona Krzyżem Oficerskim Orderu Odrodzenia Polski; sędzią Trybunału Stanu, a przy tym osobą niezwykle skromną, życzliwą i serdeczną. Pani Roma opowiedziała tylko o niektórych aspektach swojego życia i kariery adwokackiej – tej związanej z procesami politycznymi i stanem wojennym. Z nawyku zawodowej dyskrecji bardzo często pomijała też w opowieści nazwiska – wszędzie tam, gdzie mogłoby to zaszkodzić czyjemuś dobremu imieniu lub być niezgodnie z wolą bohatera historii.

pierwszy w życiu mecz baseballa. Mam szczęście, że to mecz o specjalnym podłożu emocjonalnym, ponieważ to wewnętrzna rozgrywka kalifornijska rozpalająca tutaj serca i umysły: San Francisco Giants v Los Angeles Dodgers.

Od kilku dni w wolnych chwilach studiuję więc reguły baseballa i przyznaje, że to raczej mission impossible. Na razie bowiem idzie mi kiepsko!

Rozmawiała: apl. adw. Iwona Marcjaniuk

Szanowna Pani Mecenas, jak wyglądała Pani młodość? Jak wyglądał Pani dom rodzinny?

Jeśli chodzi o przedstawienie moich przodków: rodziców, dziadków to może posłużę się książką Gabrieli Danielewicz „W kręgu Polonii gdańskiej”, gdzie mojej rodzinie Wielochów poświeciła rozdział zatytułowany „Rodzina zapatrzona w Polskę”. To w istocie była rodzina zapatrzona w Polskę, począwszy od moich dziadków.

Zapatrzenie pochodziło między innymi stąd, że byli obywatelami Wolnego Miasta Gdańska, mniejszością narodową. Byli znanymi działaczami polonii gdańskiej, a babka założycielką wyłącznie żeńskiej organizacji Stowarzyszenia Polek. W 1939 roku dziadka i wuja wywieziono do obozu koncentracyjnego w Stutthofie a mojego ojca, który w tym czasie był na południu Polski znalazło gestapo i uwięziło w Krakowie na Montelupich .

Z kolei dziadkowie ze strony matki też „zapatrzyli się w Polskę” uciekając do tego kraju po rewolucji bolszewickiej w Rosji. Mój rodzinny dom był wielopokoleniowy i dwukulturowy, w którym było miejsce dla prawosławia i katolicyzmu; to współgrało i uczyło tolerancji.

Wychowywała się Pani w trudnych czasach. To był rozkwit komunizmu w Polsce. Proszę powiedzieć czy i jaki miało to na Panią wpływ?

Wychowywałam się w rodzinie i wśród znajomych nastawionych krytycznie i opozycyjnie wobec władz komunistycznych. W aktach mojego ojca - prof. Politechniki Gdańskiej, znajdował się zapis, z którego był zawsze dumny „niepoprawny antykomunista i klerykał”.

Nasze dyskusje na tematy polityczne zarówno

34

Gdański Kwartalnik Adwokacki - Wydanie Jubileuszowe

w domu, jak też z kolegami w szkole nie miały końca. To były wielogodzinne rozmowy. Nasze rozeznanie w polityce było bardzo dobre, znaliśmy historię, jakiej nie było w podręcznikach.

Rozumieliśmy procesy, jakie się w Polsce odbywają, np. te przemiany które nastąpiły po 1956 roku, bo i to pamiętam. Muszę powiedzieć, że dotychczas zastanawiałam się nad taką sprawą: dlaczego myśmy wtedy, w wieku tych 13-18 lat tak wszystko rozumieli, dlaczego umieliśmy tak krytycznie wszystko to, co się dzieje, oceniać?

A inni, mądrzejsi od nas, bardziej wykształceni, no, wybitni czasami – wiadomo, filozofowie i pisarze – dali się uwieść komunizmowi?

Ale też z perspektywy czasu uważam, że łatwiej było być opozycjonistą, wywodząc się z takiego domu, jak mój, niż z innego, gdzie rodzice byli komunistami. Myślę, że zmiana poglądów u tamtych ludzi ma dużo większą wartość, bo sami musieli dochodzić do prawdy, która zaprzeczała temu, w czym ich wychowano.

Z procesem stricte politycznym miałam okazję po raz pierwszy zetknąć się śledząc tzw. proces taterników przeprowadzony w 1970 roku przeciwko grupie młodzieży organizującej przerzut, przez zieloną granicę w Tatrach, zakazanych wydawnictw, w którym jednym z oskarżonych był mój przyjaciel ze szkoły, Krzysztof Szymborski z Sopotu; łączyła nas pasja do nart, gór i tożsame poglądy na „komunę”. Na tle procesu taterników, z którego szerokiej relacji słuchałam w Wolnej Europie, nabrałam przekonania, że obrońca musi współgrać z oskarżonym w procesie politycznym, nie zaprzeczać jego poglądom, nie namawiać do „pokornej postawy”, gdyż i tak nie wpłynie to na wysokość z góry zaplanowanej kary. Zrozumiałam też jak ważny dla skazanego jest powrót do swojego środowiska politycznego, do przyjaciół już po wyjściu z więzienia.

A skąd pasja, zamiłowanie do prawa? Dlaczego wybrała Pani zawód adwokata?

Nie pochodzę z rodziny prawniczej, ale w domu przezywano mnie „ty adwokacie”’, ponieważ zawsze, jeśli ktokolwiek był pomawiany, czy mówiono o nim źle czy rzeczywiście coś zrobił takiego nagannego, że go potępiano, to ja natychmiast dawałam argumenty na obronę. To był jakiś instynkt bardzo silny i denerwujący moje otoczenie. To później była profesja, o której marzyłam bardzo idealistycznie. Uważałam, Gdański Kwartalnik Adwokacki - Wydanie Jubileuszowe

że w ten sposób można bronić pokrzywdzonych, że można eksponować to, co u człowieka jest najlepszego. Później uważałam, że skoro w tym kraju jest dyktatura, to adwokat broni ludzi, jak gdyby przeciwko państwu. Traktowałam to jako misję, nie ma dwóch zdań. Zupełnie się wtedy nie brało pod uwagę zarobków.

To była pasja. I ten idealizm w jakiś tam sposób przetrwał do dziś, bo są procesy, w które się angażuję bez miary, jeżeli uważam, że jest w nim element pozaprawny. Taki mam pogląd na ten swój zawód, powiedzmy idealistyczny.

Jak wspomina Pani czasy studiów? No i znowu czy panujący wówczas ustrój w Pani odczuciu miał wpływ na sposób kształcenia młodych prawników?

Studiowałam prawo na Uniwersytecie Warszawskim; dyplom robiłam w katedrze prawa międzynarodowego, u profesora Henryka Trammera. Wybitna postać, można powiedzieć, że król prawa międzynarodowego. Bardzo chciałam być na seminarium u tego właśnie profesora.

Sprawy międzynarodowe zawsze mnie interesowały, a w szczególności międzynarodowe akty dotyczące praw człowieka, które tłumaczyłam na własny użytek, gdyż nie były wówczas dostępne. Żadnej indoktrynacji na wydziale prawa Uniwersytetu Warszawskiego nie odczułam.

Przez całe studia na żadnym wykładzie, na żadnych ćwiczeniach nie usłyszałam o marksizmie – leninizmie, nikt nie mówił o komunizmie, a nawet powiem, że gdybym w swojej pracy magisterskiej u profesora Trammera powołała się na tę ideologię, to proszę mi wierzyć – nie obroniłabym tego dyplomu. Nigdy nie pozwoliłabym sobie na jakiś slogan komunistyczny, bo na Uniwersytecie Warszawskim w tym czasie to było w ogóle nie do pomyślenia.

W czasie studiów w Warszawie mieszkałam w tym samym domu, co Jacek Kuroń przy ulicy Mickiewicza i często Go widywałam. Pod dom wielokrotnie podjeżdżały wozy milicyjne i wyprowadzano Jacka. Miałam kiedyś przypadkowy kontakt z Jackiem w stołówce akademickiej, kiedy zamówiłam sobie danie i nie starczyło mi pieniędzy, żeby zapłacić. Stałam zawstydzona i słyszę, za mną ktoś mówi – nie bój się ja za ciebie zapłacę. Obróciłam się i to był właśnie Kuroń. Jakie to było dla niego charakterystyczne 35

zachowanie! Potem poznałam Adama Michnika. Ci działacze mnie inspirowali podziwiałam ich odwagę i determinację, a przede wszystkim to, że poświęcili tyle lat własnej wolności. Nie przypuszczałam, że będę miała kiedyś zaszczyt bronić Adama przed sądem.

Tym co szczególnie pamiętam z tego okresu, był mój wyjazd do Londynu w 1964 roku. Tam nawiązałam kontakt z przedwojenną Polonią.

Poznałam bardzo ciekawe postacie, dawniej się mówiło – polonusów. Bywałam u nich w domach, bywałam w klubie Polonii w Londynie i tam spotykałam członków rządu londyńskiego. Otrzymałam bardzo dużo ciekawej literatury i te książki przeszmuglowałam do Polski.

Dopiero w ostatnich latach z akt IPN-u dowiedziałam się że w Londynie byłam pod ścisłą obserwacją naszego wywiadu, i że nawet rozważano zwerbowanie mnie czego zaniechano; najwidoczniej się nie nadawałam, chyba zadecydowały moje cechy charakteru.

A jak wyglądała Pani droga do wymarzonego zawodu ?

Cały czas marzyłam o adwokaturze, ale droga do niej była niesłychanie trudna. Trzeba było skończyć aplikację sądową, zdać egzamin sę-

36

dziowski dostać się na aplikację adwokacką, złożyć egzamin adwokacki, i dopiero to otwierało drogę do zawodu adwokata. Mnie się wydawało, że tej drogi nie będę w stanie przejść, bo nie dostanę się na aplikację sądową. Z moimi poglądami politycznymi, z moim epizodem londyńskim. Sędzią nie mógł być ktoś taki.

A jednak się udało. Nie miałam natomiast szans dostać nominacji sędziowskiej, nawet nie próbowałam. Jakkolwiek uważam, że parę lat sądzenia dobrze robi w przyszłej praktyce adwokackiej. No i dostałam się na aplikację adwokacką. To było spełnienie mojego marzenia!

Moim patronem został adwokat Witold Jankowski – doskonały prawnik, bardzo wymagający w stosunku do aplikantów.

Zakończenie Pani aplikacji przypadało w okresie zmian ustrojowych w Polsce. Jakie były początki Pani kariery zawodowej?

Po zakończeniu aplikacji rozpoczęłam praktykę adwokacką w Sopocie. Od razu duża kancelaria. W czasie aplikacji tak się angażowałam, że klienci walili do mnie drzwiami i oknami, to muszę przyznać. No i wszystko się zmienia w 1980 roku, gdy wybucha „Solidarność”. Na początku oczywiście biegałam do Stoczni, kiedy

Gdański Kwartalnik Adwokacki - Wydanie Jubileuszowe

był strajk. Potem (od września 1980 r.) udzielałam darmowych porad prawnych w gmachu „Solidarności” w Gdańsku Wrzeszczu. To było niesłychane doświadczenie – przychodzili ludzie, którzy uważali, że „Solidarność” załatwia wszystko; i tacy którzy prosili, żeby załatwić im przydział mieszkaniowy, i tacy, którzy nie mieli pracy, a chcieli, żeby im pracę załatwić, i osoby, które uważały, że niesprawiedliwie były kiedyś skazane, i tacy, którzy byli z przyczyn politycznych represjonowani. Ponad siły to było, ponieważ pomóc nie można było w wielu przypadkach w żaden sposób. Natomiast ci ludzie domagali się wysłuchania i zrozumienia, co otrzymywali.

Nie byłam członkiem „Solidarności”, w adwokaturze nie ma związków zawodowych, jesteśmy korporacją. Ale uczestniczyłam w wielu wydarzeniach „Solidarności”; byłam obserwatorem na zjeździe w 1980 roku, potem w posiedzeniach Komisji Krajowej. Nie uczestniczyłam natomiast w tej po której były internowania, bo mecenas Taylor, mój przyjaciel, nie dostarczył mi zaproszenia .

A jak wyglądała Pani praktyka adwokacka w stanie wojennym?

Polityka miała ogromny wpływ na ówczesne sądownictwo, co wpływało też na nas adwokatów.

Otóż byli sędziowie, którzy w stanie wojennym zajęli bardzo zdecydowaną postawę, ale takich było bardzo mało. Ci z resztą musieli odejść z sądu za niezależność, niechęć podporządkowania się stanowi wojennemu; już nie mówiąc o sądzeniu w procesach politycznych, bo oni nie wydaliby żadnego wyroku skazującego. Ale tym sędziom nawet tego nie proponowano, a usunięto po prostu ze stanowisk. Te poważniejsze sprawy, gdzie wiadomo było, że padną wysokie wyroki sądzili sędziowie „sprawdzeni”. Przypadkowo żaden sędzia takiej sprawy nie otrzymał. To były procesy z góry zaplanowane, monitorowane na bieżąco przez MSW. Przekonałam się o tym kiedy mnie wzięto na rewizję do pokoju obok sali rozpraw, w której toczył się tzw. proces gdański oskarżonych A. Michnika, W. Frasyniuka i B. Lisa. Znajdowała się tam aparatura podsłuchująca salę sądową. To wszystko widziałam: rozłożona wielka aparatura, bo dawniej były wielkie urządzenia, kilku funkcjonariuszy SB, kilka telefonów. Myślę, że najwyższe władze decydowały o tych poważnych spraGdański Kwartalnik Adwokacki - Wydanie Jubileuszowe

wach, a przede wszystkim Ministerstwo Spraw Wewnętrznych. Te sprawy dostawali sędziowie, którzy wiadomo było, że zrobią wszystko zgodnie z poleceniem. Takich jednak nie było wielu.

W sądzie w Gdańsku to może były cztery nazwiska, których nie chcę wymieniać. Większość sędziów wprawdzie skazywała, ale wyroki były stosunkowo łagodne. Powinny oczywiście być uniewinnienia, ale takie trzymanie się etosu prawa a nie Dekretu o stanie wojennym kosztowałoby utratę stanowiska.

W 1985/86 roku brałam udział w procesie oskarżonych Adama Michnika, Władysława Frasyniuka i Bogdana Lisa nazywanym w prasie podziemnej „Procesem Gdańskim”. Doszło w nim do wyjątkowo drastycznego łamania gwarancji procesowych. Adwokaci Anna Skowrońska, Jacek Taylor, Jerzy Karziewicz, Tadeusz Kilian, Marek Maj (z substytucji) i ja, stoczyliśmy prawdziwą batalię – i to bardziej z sądem aniżeli z prokuratorem. Sprawa została nagłośniona przez prasę podziemną i Wolną Europę.

Pani Mecenas, Pani najsłynniejsze procesy to procesy polityczne, proszę nam przybliżyć jak wyglądała Pani praca, w okresie, gdy tego rodzaju procesów było najwięcej tj. w stanie wojennym? Kogo Pani broniła? Jakie szczególne momenty Pani pamięta?

Pierwszy duży proces o wydźwięku politycznym, w którym brałam udział toczył się w 1979 roku, niesłychanie ciekawy, który mnie bez reszty wciągnął, to była sprawa młodych chłopców z opozycji o rzekome szerzenie faszyzmu. Mieli rysować swastyki na murach. Bardzo trudno było ich bronić, ponieważ dobrze spreparowano materiał dowodowy: byli „świadkowie”, którzy widzieli, że chłopcy szli z farbą i malowali swastyki, były jakieś zdjęcia. To było oskarżenie w celu zneutralizowania tej grupy i osadzenia jej w więzieniu. Proces zakończył się wyrokiem bezwzględnego pozbawienia wolności. Odwiedzałam potem ich w więzieniu. To była sprawa, która mi uświadomiła, jak daleko może posunąć się bezpieka w preparowaniu dowodów i jak bezradni jesteśmy w takich sprawach Natomiast w stanie wojennym pierwszy proces, w jakim brałam udział toczył się na podstawie Dekretu o stanie wojennym z 13 grudnia 1981 r. Był to głośny proces członków komitetu strajkowego Stoczni Gdańskiej, utworzonego już po wprowadzeniu stanu wojennego. Tu istniała na37

prawdę groźba surowego wyroku. Prowadziłam obronę młodego stoczniowca Tomasza Maszczaka, to był rzecznik prasowy właśnie tego strajku. Na ławie oskarżonych zasiadali też K. Dowgiałło, J. Waszkiewicz, B. Jung – prawdziwi bohaterowie. Razem ze mną bronił genialny adwokat, postać historyczna, (w czasach stalinowskich ciążyły na nim aż cztery wyroki śmierci) śp. Władysław Siła Nowicki. To on jako pierwszy i podczas tego właśnie procesu przeprowadził prawniczy wywód niezgodności z prawem uchwalenie przez Radę Państwa Dekretu o stanie wojennym z 13 grudnia 1981 r. (antydatowany na 12 grudnia). Za pośrednictwem prasy podziemnej, w której relacjonowaliśmy proces, a następnie wiadomości podanych przez Wolną Europę, bezprawność Dekretu - nawet w świetle tych komunistycznych norm prawnych – została ujawniona. Trzeba przyznać, że wielu adwokatów z dużym zaangażowaniem broniło w procesach politycznych. Nie wszystkie wystąpienia, miały charakter stricte polityczny. Zdarzało się też traktowanie tych spraw jak zwyczajnych spraw karnych. Każdy bronił tak jak tylko wiedza i pogląd mu pozwalał. Natomiast politycznym obrońcom, na których w każdej sytuacji można było liczyć, powierzano największe tajemnice, dawano grypsy, proszono o kontakt z działaczami będącymi na wolności, z rodziną. Byliśmy na liście Prymasowskiego Komitetu Pomocy Osobom Pozbawionym Wolności, powołanego w już w grudniu 1981 roku w Warszawie. Na liście tej mieli zaszczyt się zna-

38

leźć adwokaci z Gdańska: adw. J. Taylor, adw. J. Karziewicz, adw. T. Kilian, adw. A. Murza, adw.

A. Koziołkiewicz, adw. P. Mańka –Winiecki, adw. J. Weinberger i adw. H. Nowicka. Nazwiska nasze trafiały do rodzin internowanych i aresztowanych za pośrednictwem komitetu pomocy przy kościele św. Brygidy w Gdańsku. Bo to nie tylko chodziło o obronę przed sądem. Czasami trzeba było przewieźć wiadomość do zakładu karnego, czy jakieś rodzinne sprawy załatwić.

Była też inna ważna działka związana z prawem pracy. Specjalizująca się w tej dziedzinie adw.

Anna Kotowska walczyła o przywrócenie do pracy bezprawnie zwolnionych stoczniowców.

Obrony polityczne to nie była praca, która się wiązała z jakimkolwiek wynagrodzeniem – absolutnie nie. Musieliśmy pobierać bardzo symboliczne wynagrodzenie, żeby to było udokumentowane, bo kontrola skarbowa tylko czekała na jakiś nasz błąd. Ale w większości nawet tego nie pobierałam. Wyjazdy do zakładów karnych zawsze były za własne pieniądze, dary, które woziłam kupowałam sama. Nie dostawaliśmy ani nagród, ani pieniędzy z jakichkolwiek ośrodków opozycyjnych. Nie otrzymałam nawet „narzędzi” potrzebnych do pracy, do nagrywania procesów. Były wtedy w obiegu pochodzące z darów takie małe magnetofoniki, ale do mnie nie dotarły. Mimo tego niektóre procesy nagrywałam na prymitywne magnetofony ukryte w torbie. Mam nagrany w ten sposób proces gdański.

Gdański Kwartalnik Adwokacki - Wydanie Jubileuszowe

Nigdy nie odmawiałam obrony w procesie politycznym i nigdy nie cofnięto mi pełnomocnictwa. Ja namawiałam oskarżonych do tego, aby zachowywać się tak, żeby potem, po wyjściu móc wrócić do swojego środowiska. To była taka zasada. Nie liczyliśmy na żadne uniewinnienia. Wiadomo było, że będzie wyrok skazujący. Tylko, im więcej ktoś miał różnych dyplomów, nagród, odznaczeń, tym łatwiej było sędziemu wydać łagodniejszy wyrok, ale nie dotyczyło to tych większych spraw. Prokuratorzy, którym przydzielano te sprawy wykazywali się wyjątkową dyspozycyjnością.

Z tym okresem wiąże się wiele ciekawych historii – to były często takie wzruszające momenty. Kiedyś wpadł do mnie do Zespołu Adwokackiego młody, bardzo przystojny chłopak, z płaczem mówi – „Pani Mecenas, ja jestem poszukiwany, jak się ukrywać? Zajmuje się mną prokuratura wojskowa”. No więc poradziłam mu, w jaki sposób może się ukryć. Po jakimś tygodniu przychodzi do mnie starszy pan z bardzo silnym akcentem wschodnim, zrozpaczony.

To byli emigranci ze Wschodu, wrócili do Polski w latach sześćdziesiątych czy wcześniej. I mówi – „Pani Mecenas, proszę spojrzeć na to zdjęcie.

Czy pani pamięta tego chłopca?”. No niestety.

Został aresztowany. Rozpacz tego mężczyzny nie miała granic, bo on znał czasy stalinowskie.

Wiedział, że areszt może skończyć się czymś bardzo tragicznym. To była faktycznie groźna sytuacja, początki stanu wojennego. Prokuratura wojskowa to nie były żarty. Chłopak był z Ruchu Młodej Polski. „Niech go pani ratuje! Ja już zebrałem pieniądze, dużo pieniędzy dla pani”.

Ja mówię – nie, pieniędzy na pewno nie przyjmę, ale będę robić wszystko, co w mojej mocy, żeby pomóc. No i zawnioskowałam badania lekarskie. Chłopak robił fantastyczne wrażenie, taki jeszcze dziecinny. Wiedziałam, że w zetknięciu z psychiatrą, z psychologiem on może zrobić dobre wrażenie i mogą mu pomóc. Jakieś tam rodzice przynieśli fałszywe dokumenty, że on się leczył i umieszczono go w Szpitalu Marynarki Wojennej w Gdyni. Wydawałoby się, że to miejsce, gdzie nic dobrego go nie spotka. Nieprawda! Poszłam do szpitala, zwróciłam się do ordynatora oddziału psychiatrycznego i powiedziałam – jestem adwokatem, błagam pozwólcie mi porozmawiać z tym chłopcem. Ten lekarz na to „Po co pani mnie tak prosi? Przecież oczywiście, że tak! Niech pani bierze chłopaka, idzie do parku, tam jest ławeczka, niech pani sobie Gdański Kwartalnik Adwokacki - Wydanie Jubileuszowe

z nim gada, a my już swoje wiemy, co zrobić”.

Sporządzono opinię psychologiczno-psychiatryczną, w której uznano, że emocje, jakim uległ chłopak w chwili popełnienia czynu spowodowały u niego brak rozeznania. Bardzo nieszkodliwa na przyszłość opinia. Chłopak wyszedł, a ja dostałam od rodziców wiadro wiśni jako wynagrodzenie, najwspanialsze wynagrodzenie. Osobiście podziękowałam temu lekarzowi wojskowemu.

Z takich groźnych spraw, to była sprawa Małgosi Chmieleckiej. Też prokuratura wojskowa. Ona i jej brat działali w opozycyjnej organizacji młodzieżowej. Jej pobyt w więzieniu przebiegał tragicznie – dostałam taki gryps, gdzie ona pisze – można powiedzieć, o torturach. Umieszczona była celowo z kryminalistką, która robiła jej jakieś mieszanki odurzające, biła ją, obcięła jej włosy; podczas przesłuchań straszono ją, oślepiano ostrym światłem. Gryps ten mam w swoim archiwum jest w nim nazwisko sprawcy – funkcjonariusza SB. Jej bratu z kolei pomogliśmy się ukryć tak, że uniknął aresztowania. Przez jakiś czas był w jednym mieszkaniu z adw. J. Taylorem, którego też poszukiwała bezpieka.

Na tych ważnych procesach oczywiście publiczności nie było poza funkcjonariuszami Służby Bezpieczeństwa, którzy „robili” za publiczność.

Można ich było łatwo rozpoznać; w oczach tych ludzi widać było zupełny brak zainteresowania sprawą. Jeżeli spojrzałam na salę sądową i widziałam ludzi, którzy drzemali, dłubali w nosie, patrzyli w sufit – to była bezpieka. Oni po prostu siedzieli w charakterze manekinów. No, ale kiedyś był taki incydent, w trakcie procesu pana Piotra Kopczyńskiego w 1983 roku – bardzo znany opozycjonista, był w Ruchu Młodej Polski; broniłam go z mecenasem Taylorem. Jest pełna sala ”publiczności”; wstajemy i mówimy: „Wysoki Sądzie, my tu widzimy na sali sądowej nie publiczność tylko funkcjonariuszy SB i prosimy o zaprotokołowanie naszego sprzeciwu.

A na to sędzia nas pyta: „który z tych panów jest pracownikiem SB, proszę podać nazwisko”; przypadkowo znałam dwa nazwiska. I mówię tak: „w pierwszym rzędzie siedzi funkcjonariusz SB o nazwisku - podałam jakim. Sędzia po prostu zdębiał! I potem wymieniłam jeszcze jedno – przypadek, no jakiś cud po prostu. Normalnie przecież nie zna się tych facetów. Z jakiegoś innego procesu ich znałam. No i sędzia kazał podać do protokołu: „sąd stwierdza, że 39

adwokaci naruszają Konstytucję PRL-u i łamią tę Konstytucję”. Sędzia najwyraźniej uznał, że musi zareagować.

Jedną z ciekawszych spraw to był proces pani Ireny Tabeau z Sopotu, w którym broniłam razem z mec. Taylorem. Młoda, ładna dziewczyna, miała wtedy małe dziecko, nie pracowała, o ile pamiętam. Dziewczyna ta prowadziła w domu tajną bibliotekę. Były tam bardzo znane pozycje, w tej chwili niektóre z nich są w lekturach szkolnych. Bardzo wcześnie rano jesiennego dnia 1984 roku pod dom Irenki zajechała buda milicyjna, zarekwirowano wszystkie książki. Po przeprowadzeniu rewizji odwieziono Irenkę do aresztu śledczego w Gdańsku.

My obrońcy, zażądaliśmy w procesie tych książek jako dowodów. I przyjechał wielki kosz z książkami. To była sprawa, gdzie była publiczność, i myśmy w przemówieniach wymieniali z całą premedytacją te książki, no... żeby pokazać, za co ta dziewczyna jest aresztowana. Pojawiły się tam takie tytuły jak: „Etyka Solidarności”, „Mój wiek” „Konstytucja 3 Maja”, „Katyń”, Powstanie Warszawie” i wiele innych o podobnej tematyce. Potem były jeszcze różne inne czynności procesowe, wydawanie postanowień i tak dalej. Kiedy wyszliśmy z sali sądowej, poszliśmy do sekretariatu, a tam na dnie ledwie może pięć tych książek zostało. Ze wszystkich, które przyjechały – tylko pięć! Czyli pracowni40

cy sądu, sekretarki, może i sędziowie, po prostu zabrali te książki! Taki paradoks, że pani Tabeau ma sprawę za rozpowszechnianie książek i podczas rozprawy te książki zostały rozpowszechnione w sądzie! Po sprawie, kiedy dziewczyna była prowadzona do suki milicyjnej – zrobiono szpaler, bito jej brawo. Ona taka niewysoka, rudowłosa, bardzo ładna, bardzo spokojna. Bardzo godnie się zachowywała przed sądem. Mówiła, że wiedziała, co robi, że to było słuszne.

Zapadł wyrok a w ustnym uzasadnieniu sędzia powiedział między innymi, że to nie była literatura piękna. To są świństwa, a nie literatura piękna! – mówił. Prokurator podkreślał wielką szkodliwość rozpowszechniania literatury, która powoduje, że są rozruchy w kraju. Irena Tabeau była w sumie w więzieniu osiem miesięcy.

Przyszła amnestia i została zwolniona.

Adwokaci – obrońcy polityczni – żyli tymi procesami. Ja miałam ich w sumie czterdzieści.

Podobno jest to rekordowa ilość spraw politycznych. To był najciekawszy okres mojej pracy adwokackiej. Jeśli czasami myślę, że za dużo temu zawodowi poświęciłam czasu, energii, myśli, pracy to chyba ten okres mi to wynagradza. Zawsze tłumaczę sobie, że wtedy naprawdę byłam potrzebna. Ale trochę innych spraw zarobkowych w tym czasie też oczywiście miałam.

Gdański Kwartalnik Adwokacki - Wydanie Jubileuszowe

Jakie cechy adwokata w tych trudnych chwilach są najważniejsze? Jak to jest poświęcić swój interes dla dobra klienta? Czy to właśnie jest powołanie do zawodu?

Procesy karne, polityczne trudno nawet porównywać z innymi sprawami. W tych procesach adwokat w jakimś sensie staje się też opozycjonistą identyfikującym się z klientem. Ma wówczas przeciwko sobie aparat władzy. Wymaga to odwagi i stanowczości. Jest zawsze ryzyko wykluczenia z zawodu.

Duża część mojej działalności od stanu wojennego do 1989 roku to były wizyty w zakładach karnych. Uważałam to za swój obowiązek. Często był to jedyny kontakt więźnia politycznego ze światem. Taka sytuacja dotyczyła Adama Michnika, którego więziono w Zakładzie Karnym w Barczewie w pełnej izolacji. Spotykałam w zakładach karych bardzo ciekawych ludzi.

Jak scharakteryzowałaby Pani swoją pracę?

Czy wykonywanie tego zawodu nie ingerowało zbyt mocno w Pani życie osobiste?

Moja praca nie polegała wyłącznie na obronie przed sądem. Przyjmowałam odwiedziny w domu o każdej porze, w każdym miejscu.

Było ryzyko, że mnie wyrzucą z zawodu, a w takiej sytuacji chciałam zamieszkać w Zakopanem i tam pracować, nie jako adwokat. Co prawda zawsze istniała groźba zrobienia nam spraw politycznych, ale mnie się wydaje, że nas chyba chroniło to, że mieliśmy takich prominentnych podopiecznych, a szczególnie tych z procesu gdańskiego, których uwolnienia domagała się m. innymi Amnesty International w Londynie i ważne osobistości ze świata polityki.

Było dużo działań pozazawodowych. Na przykład kiedyś w nocy, w stanie wojennym przyjechała do mnie pani doktor Ewa Dębińska – cudowna, już nieżyjąca osoba – i poprosiła, żeby pojechać z nią do szpitala, gdzie był chłopak, którego specjalnie położono na oddziale, żeby go ukryć. I żebym Gdański Kwartalnik Adwokacki - Wydanie Jubileuszowe

mu udzieliła pomocy prawnej, informacji. Kolejna sytuacja, też w stanie wojennym, przyjeżdża do mnie pani doktor Maria Dżoga – Litwinowicz i prosi, żebym pojechała na chirurgię Akademii Medycznej w Gdańsku, ponieważ ona zagipsowała studenta medycyny, żeby go nie wzięli do aresztu. Pojechałam do tego szpitala, powiedziałam, żeby mu zdjąć gips i wsadzić go do pociągu. Zadzwoniłam do znajomych górali we wsi Stołowe i on u tych górali za darmo z resztą, trochę pomagając, mieszkał przez kilka miesięcy.

Była też sytuacja, kiedy moich przyjaciół syn został namierzony podczas demonstracji. Szukano go. Był nakaz aresztowania. Wymyśliłam, że zrobię mu alibi. Poszłam do urzędnika PKP i powiedziałam wprost – wystawcie bilet wstecz do Zakopanego. I dostałam autentyczny bilet wystawiony w PKP, przedziurkowany, że on jechał do Zakopanego. Tak ludzie wtedy pomagali! Mówię do tego chłopaka: „Słuchaj, nie ma się co ukrywać, pójdź na milicję, powiedz, że jakaś pomyłka, przypadkowe podobieństwo, bo ty byłeś w Zakopanem. To była działalność zupełnie nie adwokacka, ale jak tylko można było, to tego rodzaju pomoc też świadczyłam.

Jest pani współzałożycielką organizacji Amnesty International w Polsce po 1989 r. Jak do tego doszło?

Wysyłałam informacje do centrali Amnesty International w Londynie wszystkimi możliwymi kanałami, informowałam, kto był aresztowany, a kto zatrzymany. To jest niesamowita organizacja. Oni wiedzieli o wszystkim, o każ-

41

dym, kto nie tylko był aresztowany, ale także zatrzymany na 24 godziny. Mnie się wydaje, że SB nie miała tak dokładnych informacji, jak oni. Więc takich osób, które wysyłały informacje do Amnesty International musiało być bardzo, bardzo dużo. Ja potem, w 1989 roku, byłam jedną z założycieli Amnesty Internatinal w Polsce. Rejestrowałam stowarzyszenie, napisałam statut. To był jak gdyby mój rewanż za to, co ta organizacja zrobiła dla naszych „politycznych”.

Jakie momenty były dla Pani najtrudniejsze?

SB nigdy nie próbowało mnie zwerbować, natomiast w czasie obron politycznych, co było może gorsze nawet od aresztowania, rozpuszczano o mnie różne nieprawdziwe informacje. Broniłam z ogromnym zaangażowaniem, bo uważałam, że to jest rodzaj działalności politycznej, że sąd to jest takie miejsce, gdzie ci moi oskarżeni mogą wypowiedzieć swoje poglądy, a ja swoje; wydrukuje to podziemna prasa, i tym sposobem trafi to do Wolnej Europy. I bardzo ostro występowałam. Zaczęto więc puszczać o mnie famę, że dlatego mogę tak odważnie występować, bo jestem z SB. Nie wiem czy to gadanie nie przyniosło jeszcze większej szkody, niż jakieś tam zatrzymanie czy aresztowanie. Kolega adwokat, który był mocno zaangażowany w partii, w SB, mówił do mnie w ten sposób – „No te pensje, które wy dostajecie z kurii, to nie są złe!

Nic dziwnego, że wy nie bierzecie (pieniędzy) za obronę polityczną”. Czyli była taka fama, że my bierzemy pieniądze. Przypisywano nam, że dary, które otrzymujemy z kościoła św. Brygidy

42

w Gdańsku, zatrzymujemy sobie zamiast wozić do więzienia. Dlatego nie brałam nic z darów, tylko sama kupowałam najpotrzebniejsze rzeczy oskarżonym, bojąc się, że będą takie właśnie podejrzenia.

Byłam śledzona, podczas pierwszego procesu w stanie wojennym w 1981/1982 roku. Pod mój dom podjeżdżał samochód i sobie stał. W czasie procesu Adama Michnika, jak jechałam do sądu to SB jechało za mną i z powrotem tak samo. Nawet sobie takie zabawy urządzałam, że zbaczałam w boczne uliczki, żeby zobaczyć co oni zrobią. Oni nie skręcali za mną, tylko stali przy Alei Niepodległości i czekali aż się pojawię. Byłam więc obserwowana, ale nie powiem, że mnie to w jakiś szczególny sposób denerwowało czy dotykało. Natomiast nie wszyscy tak do tego podchodzili. Był kiedyś u mnie kolega adwokat, który nie brał udziału w procesach politycznych. Mówię do niego – „Chodź do okna, to ci pokażę, że stoi samochód SB”. Przerażony mówi do mnie „jak to, to oni za mną pojadą?”; mówię – „oczywiście, za każdym, kto do mnie przyjeżdża” – zażartowałam. – „Słuchaj to może ja zostawię samochód i pójdę na kolejkę?”.

Pamiętam, jak wracałam z Sądu Najwyższego ze sprawy Adama Michnika w 1984 roku to się obawiałam, że zastanę zatrzymana po wyjściu z sali, ponieważ prokurator, który oskarżał, powiedział, że właściwie to obrońca również powinien ponieść karę za swoje wypowiedzi w sądzie. Uważał najwidoczniej, że ma obowiązek zareagować; zrobił to ze strachu.

Gdy potem po 1989 roku byłam w Stanach Zjednoczonych z ramienia Amnesty International, gdzie relacjonowałam procesy polityczne, często mnie pytano czy nie bałam się o dzieci?

Miałam jakiś optymizm zakodowany, że rodzinie nic się nie stanie. W tej chwili może bym inaczej na to patrzała. Wtedy – nie. Poza tym byłam bardzo zdeterminowała i wiedziałam, że w razie czego będą mieli dobą opiekę w osobie mojego wspaniałego męża i rodziców.

Gdański Kwartalnik Adwokacki - Wydanie Jubileuszowe

A czy po 1989 r. nie chciała Pani dać wyraz swoim poglądom w działalności politycznej?

Zapisałam się do Unii Demokratycznej (później Unia Wolności); byłam pierwszą osobą partyjną w całej rodzinie. Nigdy nie zapomnę pierwszego zebrania, a właściwie pospolitego ruszenia zwołanego przez pana Tadeusza Mazowieckiego do Warszawy. Przyjechało z całej Polski ponad 1000 osób, a wśród nich działacze opozycji przedsolidarnościowej (wszyscy bez wyjątku byli za komuny więźniami sumienia), niektóre znane postacie z Solidarności, osoby represjonowane jeszcze wczasach stalinowskich, wielu literatów, działaczy społecznych, aktorów, prawników, pisarzy. Nigdy wcześniej ani później nie miałam okazji znaleźć się w tak wspaniałym gronie osób. Łączyła wszystkich ogromna pasja działania dla dobra kraju. Ci ludzie chcieli naprawdę pracować na rzecz demokratyzacji naszego państwa. A później polityczni propagandyści nazywali nas „Udecją”.

Odmawiałam wszelkich stanowisk, a miałam takie propozycje. To z uwagi na mój charakter. Osoba, która nauczona jest zawsze mówić otwarcie, szczerze, nie grać, która kieruje się w tak dużym stopniu emocjami jak ja, nie nadaje się do polityki. W polityce mówi się niestety to, co chcą usłyszeć potencjalni wyborcy, a przynajmniej tak jest u nas.

A co się z Panią działo po zmianie ustroju politycznego? Wszak procesów politycznych już tak wiele nie było.

Po 1989 roku to już prawie spraw nie miałam.

Procesy polityczne się pokończyły, a innych mi nie zlecano. Funkcjonowałam z mecenasem J. Taylorem jako osoby, które nie nadają się do zwykłych spraw. Nawet mój prominentny klient, jak miał do załatwienia sprawy mieszkania w Warszawie, to nie mnie zlecił tylko zupełnie innemu adwokatowi z Warszawy, któremu zapłacił słono.

Potem uśmiechnęło się do mnie szczęście, bo zaczęłam funkcjonować jako adwokat, który zna prawo międzynarodowe. I zaczęły wpływać do mnie sprawy...no nie byle jakie, duże. Był sławny proces ekstradycyjny obywatela australijskiego, biznesmena, który był uczestnikiem największej powojennej afery biznesowej w Australii. Miałam też sprawę związaną z zatonięciem promu „Heweliusz” przed Europejskim Gdański Kwartalnik Adwokacki - Wydanie Jubileuszowe

Trybunałem Praw Człowieka w Strasburgu zakończoną sukcesem. Wygrałam też w Trybunale szereg innych spraw z dziedziny prawa karnego.

Trudno o większą satysfakcję dla adwokata jak ta, kiedy na skutek wyroku Trybunału w sprawie, którą popierał następuje zmiana wadliwych przepisów karnych ustawodawstwa krajowego.

Obecnie bardzo angażuję się w obronę przed sądem prezydenta Sopotu Pana Jacka Karnowskiego. Tutaj śledztwo prowadzone przez CBA za czasów szefa tej służby Mariusz Kamińskiego było wyraźnie podszyte polityką i niestety Prokuratura nie chciała odstąpić od oskarżenia.

I znowu walka przed sądem o uniewinnienie.

Co teraz po latach najbardziej ceni Pani w tym zawodzie?

Ten zawód pozwala na bliski kontakt z drugim człowiekiem. W tym zawodzie rodzi się przekonanie o tym, że nie ma ludzi nieskończenie złych czy dobrych; że życie może stwarzać różne pułapki i prowokować do niewłaściwych zachowań. Daje wiedzę o człowieku: i tym na ławie oskarżonych i tym prowadzącym śledztwo czy zasiadającym za stołem sędziowskim. Rozumiemy lepiej od innych, czym jest strach przed karą; rozumiemy też czym jest obawa narażenia się przełożonym. I na koniec moje główne credo, jako adwokata. W procesie karnym mamy obowiązek bronić nie tylko samego oskarżonego są bowiem takie sytuacje, które nakazują upominać się o szeroko pojęte prawa człowieka i zasady demokratycznego procesu karnego .Jeżeli nawet nie będzie w przyszłości stricte procesów politycznych, to z pewnością ich element można będzie dostrzec w wielu sprawach wytaczanych osobom związanym z polityką. I ten element będziemy musieli wykryć i udowodnić.

Kodeks karny stał się zresztą w ostatnim czasie wyjątkowo popularnym bestselerem pozwalającym zwalczać przeciwników politycznych i konkurentów biznesowych. apl. adw. Karolina Frankowska

43

Adwokacki sport i turystyka Adwokatura Polska od zarania tj. od 24 grudnia 1918 r. zorganizowana jest w formie samorządu zawodowego. Niezależna, demokratyczna i samorządna adwokatura jest filarem i gwarantem rzetelnego wykonywania zawodu. Ale nie samym paragrafem adwokaci żyli i żyją.

Wprawdzie komunizm starał się rozproszyć adwokatów i ograniczyć ich działalność szczególnie publicznie w myśl zasady „ pilnuj szewcze kopyta” ale to się nie udało.

Gdy pod koniec lat 70-tych ub. wieku na horyzoncie dziejów zaświtała zorza wolności zwiastująca narodziny nieodgadnionej jeszcze wówczas „Solidarności” ludzie patrzący dalej rzucili myśl „Trzeba się jednoczyć”. Narodziły się pomysły wspólnych adwokackich rajdów krajoznawczych, powstawały międzyśrodowiskowe koła zrzeszające adwokatów o artystycznych talentach: muzycznych, literackich, plastycznych itp.

Pojawiła się też myśl jednoczenia młodzieży adwokackiej – najlepiej na niwie sportowej.

Nikt nam na to nie dawał żadnych środków finansowych. Płaciliśmy za organizację wszystkich imprez z własnej kieszeni a koledzy którzy się tym zajmowali robili to absolutnie bezinteresownie czyli społecznie.

Wielkim animatorem tych działań zmierzających do integrowania się środowiska adwokackiego – szczególnie młodzieży adwokackiej na niwie rywalizacji sportowej był n niezapomniany adwokat warszawski pan Mecenas Stefan Bayer (członek konspiracyjnej Naczelnej Rady Adwokackiej w czasie okupacji hitlerowskiej, uczestnik Powstania Warszawskiego, twórca Ośrodka Badawczego Adwokatury oraz Muzeum Adwokatury w Warszawie).

Ten mądry człowiek jako pierwszy w latach siedemdziesiątych minionego stulecia rzucił hasło – „Niech adwokaci polscy i nie tylko młodzież adwokacka zaczną rywalizację sportową. To świetna okazja do spotkań osób z różnych środowisk, różnych pokoleń”.

44

I tak zaczęliśmy spotykać się na zawodach sportowych o pięknie brzmiących tytułach Mistrzostw Polski Adwokatury w Tenisie, Narciarstwie i Żeglarstwie czy Biegach Przełajowych.

W Narciarstwie pierwsze zawody w Szczyrku potem Zakopane, Krynica, Szklarska Poręba, Ustrzyki itd. Zawsze slalom gigant oraz biegi.

Trasy zjazdowe na renomowanych stokach Kasprowego Wierchu czy słynnej Fisowskiej ze Skrzycznego ( z padakami „Wniebowstąpienie”, „Polski Grzebień”). Konkurencje z podziałem na grupy wiekowe od 30 do ponad 60 lat. Czasy mierzone elektronicznie przez wyspecjalizowane ekipy. Numery startowe. Do tego grupy dziecięce.

Potem biegi na różnorodnych trasach także w Jakuszycach na trasach Biegu Piastów, czy trasach na Kubalonce lub pod Krokwią w Zakopanem. „Wielki sport”. Emocje. radości, porażki, kontuzje. Zawsze staraliśmy się mimo zaciętej rywalizacji sportowej aby walczyć fair play.

To przecież w końcu koleżeńska zabawa.

Adwokaci gdańscy wystartowali już w pierwszych zawodach narciarskich i mimo przewagi „adwokackich górali” z Izb: Krakowskiej, Rzeszowskiej czy Wałbrzysko-Jeleniogórskiej to zdarzało się, że stawali na podium, odbierali medale a w konkurencjach izbowych plasowaliśmy się na czołowych lokatach. Warto wspomnieć o niegdysiejszych zwycięstwa adw. Wojciecha Babickiego, a potem adw. Małgorzaty Derezińskiej. Od niedawna tryumfy święci adw.

Janusz Masiak wraz z utalentowanymi dziećmi.

Sukcesy odnosili i inni gdańszczanie ale o nich mówią same za siebie puchary i dyplomy przechowywane w Dziekańskim Gabinecie.

Zwykło się mówić, że narciarstwo to bliski kuzyn żeglarstwa. Coś w tym pokrewieństwie jest bo w zimie przy schroniskowym kominku opowiada się o żaglach, a na żeglarskich biwakach przy ognisku wspomina się narciarskie przygody.

Gdański Kwartalnik Adwokacki - Wydanie Jubileuszowe

Pierwsze tzw. Mistrzostwa Polski Adwokatury w żeglarstwie zorganizowała Izba Olsztyńska bodaj w 1979 r. a Komandorem I Rejsu był adw. Konrad Urbanowicz. Potem przez wiele lat tę odpowiedzialną funkcję pełnił adw. Marek Skrzeczkowski z Iławy.

Rejsy odbywały się i nadal odbywają na Jezioraku Polskim – najdłuższym bo 27 km jeziorze. Piękny Akwen. Początkowo pływało się na otwartych Omegach i spało w namiotach. Poza regatami żeglarskimi – zwykle po trójkącie lub dookoła wysp, rywalizowaliśmy w zawodach „na pagaje” maratonach pływackich, meczach w siatkówkę czy piłkę nożną (zacięte mecze środowiskowe na Wyspie Lipa – dziś rezerwat).

Bractwo popisywało się wiedzą o regionie Warmii i Mazur, odwiedzało pisarza pana Nienackiego w jego Jetrzwałdzie przy ognisku śpiewało szanty, kawalarze opowiadali dowcipy. Tak rodziły się przyjaźnie.

Gdańszczanie jak wypadało na Izbę bądź co bądź morską od pierwszych Rejsów stawiali się na burcie rok rocznie do dzisiejszego dnia.

Wygrywali konkurencje regatowe choć wybór łódki często dawał spory handicap bo pływało się na różnych jachtach i to nie tylko na omegach. Z czasem zaczęliśmy przesiadać się na kabinowe jachty różnych typów. Były to więc trochę wyścigi „konia z krową” ale emocji nie brakowało bo i tak liczył się kunszt żeglarski.

Kilkukrotnie puchar dla najlepszego sternika odbierał nasz izbowy kolega adw. Jerzy Michalewski. Puchary Prezesa Naczelnej Rady Adwokackiej wręczali osobiście Prezesi jak choćby adw. Kazimierz Łojewski czy niezapomniana Pani Prezes Maria Budzanowska która kilkukrotnie brała udział w tych Regatach a po Jej przedwczesnej śmierci te Regaty noszą imię Memoriału Adwokat Marii Budzanowskiej.

Od 5 lat uczestniczy w tych zawodach i wręcza zwycięzcom Puchary obecny Prezes NRA – adw. Andrzej Zwara nb. członek gdańskiej Izby Adwokackiej i też żeglarz.

Pamiętają nam koledzy z innych regionów, że w mrocznych czasach stanu wojennego na gdańskich łódkach dumnie powiewały banderki z charakterystycznym napisem „Solidarność” – znaku wówczas tępionego przez Milicję.

Zresztą przejawem dowcipu politycznego było ochrzczenie przez organizatorów Rejsu 3 nowych plastikowych „Omeg” autentycznymi nazwiskami ówczesnych prominentnych działaczy partyjnych i państwowych s/y „Oliwa”, „Baryła” Gdański Kwartalnik Adwokacki - Wydanie Jubileuszowe

i „Żyto”. Nie pamiętam tylko które to panie były matkami chrzestnymi bo ich żony to chyba nie.

A jak żagle i narty to też tenis. I w tym sporcie datujemy bardzo dawną tradycję ogólnopolskich spotkań adwokackich. Izba Gdańska gościła adwokackich tenisistów i ich rodziny 3-krotnie.

Po raz pierwszy w 1986 r. w Sopocie na kultowych kortach Sopockiego Klubu Tenisowego.

Organizatorem sportowym turnieju był świetny kiedyś zawodnik zasłużony trener, działacz, człowiek legenda sopockiego tenisa Stefan Korneluk, a Sędzią Naczelnym Andrzej Popiel – charakterystyczny aktor Teatru Muzycznego w Gdyni. Poza meczami uczestnicy brali udział w dyskusjach (na tematy prawnicze także) oraz zwiedzali Gdańsk i Gdynię. Pamiętne było złożenie wieńców pod pomnikiem Bohaterów Westerplatte.

Gościem honorowym tego pierwszego turnieju tenisowego był wspomniany pan Mecenas Stefan Bayer, który nie krył satysfakcji z tego, że jego idea integracji adwokackiej na niwie sportowej tak wspaniale rozwinęła się. Dwa następne organizowane przez ORA w Gdańsku Mistrzostwa Tenisowe Adwokatury odbywały się na terenie kortów gdyńskich i w nich coraz lepiej poczynali sobie gdańscy tenisiści wygrywając nawet poszczególne konkurencje jak chociażby adw. Janusz Kruczek czy też adw. Izabela Kossakowska.

Poza sportem trzeba wspomnieć i o rajdach turystyczno-krajoznawczych. Jednym z pierwszych był zorganizowany przez Radę Adwokacką w Bielsku Białej bodaj w 1980 r. Górski Rajd po Beskidzie Śląskim z pamiętnym spotkaniem w Istebnej z Józefem Brodą i jego dziecięcym Zespołem pieśni góralskich. Jak oni śpiewali!!!

Tych rajdów głównie górskich organizowanych przez różne Izby namnożyło się wiele. Uczestniczyli w nich nasi gdańscy koledzy wraz z rodzinami przemierzając szlaki tatrzańskie, sudeckie, karkonoskie i bieszczadzkie i wiele wiele innych.

Natomiast swoistym „endemitem gdańskim” były Rajdy „Wiktoriańskie” po Kaszubach. Nazwę wzięły od imienia znanego i zasłużonego dla środowiska adwokackiego (był wielokrotnym członkiem Rady Okręgowej i vice Dziekanem) adwokata Wiktora Hirscha z Kartuz. Znakomitego krajoznawcę, niestrudzonego piechura, który przemierzył swoją Szwajcarię Kaszubską wzdłuż i wszerz. Zainspirował tym adwokacką 45

młodzież i tak ruszył w 1978 r. zresztą z Jego prywatnego domu w Kartuzach I Rajd Wiktoriański po Kaszubach przez Ramleje, Wieżycę do Ostrzyc. Potem rokrocznie odbywały się 3-dniowe rajdy wiosenne i jesienne (najczęściej w początkach października gdy Kaszuby stają się kolorowe) przez ponad 25 lat (jeszcze czasami ostatnio odżywają).

Adwokaci z rodzinami i dziećmi wraz z młodzieżą aplikancką przeszli pieszo chyba wszystkie najciekawsze zakątki tutejszej ziemi na przemian szlakami morskiego wybrzeża oraz garbami wzgórz brzegami jezior i leśnymi duktami. Zwiedzaliśmy Wybrzeże od Łebskich Wydm przez Czołpino, Stilo, Białogórę, Dębki, Jastarnię, Juratę, Hel, Krynicę Morską do Piasków a także Kadyny, Frombork i nawet Olsztyn z obejściem jeziora Szeląg. A Szwajcaria Kaszubska gościła nas we Wdzydzach. Ostrzycach, Borucinie, Sulęczynie, Kociewie w Pelplinie odwiedzając katedrę i Muzeum Diecezjalne z pierwszą Księgą Gulenberga, Muzea w Będominie, Arboretum w Wirtach, Kręgi neolityczne w Węsiorach i wiele wiele osobliwości tej pięknej krainy wzgórz, lasów, jezior.

Toteż chcieliśmy pokazać kolegom z innych regionów kraju naszą ziemię organizując w 1992 r. Ogólnopolski Rajd Pieszy Adwokatów po Kaszubach z przejściem Jaru Raduni, zwiedzaniem

46

Kolegiaty i Muzeum Kaszubszczyzny w Kartuzach, zdobyciem Wieżycy i wieczorno-nocnym marszem z Olpucha przez Juszki – urocza wieś – do Gołunia na kolejny nocleg. Potem Skansen we Wdzydzach, rejs statkiem po jeziorze i uroczyste zakończenie. Podobno dość liczne grono uczestników ok. 50 osób uznało, że „Kaszuby to jest to” co warto zwiedzać.

Dziś duch turystyczny w młodych pokoleniach adwokackich jakby nieco osłabł. A szkoda. Bo przez wspólne obcowanie na łonie natury i aktywne spędzanie czasu również w rodzimym gronie – bo zawsze z nami wędrowały i dzieci – silnie rozwijają się przyjazne więzi pomiędzy uczestnikami i trwają długo. Mało mamy miejsca i czasu na bliższe poznawanie się, a to liczy się tak bardzo w adwokackim kręgu.

Więcej wiedząc o sobie trafniej wybieramy swoich przedstawicieli do władz samorządu adwokackiego czyli do Rady Okręgowej, Sądu Dyscyplinarnego czy Komisji Rewizyjnej. To także trwała wartość samorządu adwokackiego osiągana przez sport i turystykę.

Opracował adw. Wojciech Dereziński

Gdański Kwartalnik Adwokacki - Wydanie Jubileuszowe

Dziekani Pomorskiej Izby Adwokackiej w latach 1945-1989 Świętowany w 2015 r. jubileusz 70-lecia Pomorskiej Izby Adwokackiej jest dobrą okazją do przypomnienia sylwetek osób, które na przestrzeni lat kierowały pomorską adwokaturą pełniąc funkcję Dziekanów Izby. Adwokatura zorganizowana jest jako samorząd zawodowy.

Tworzą ją adwokaci oraz aplikanci adwokaccy.

Terytorium Polski podzielone jest na Izby adwokackie, których obecnie jest 24. Izbę adwokacką stanowią adwokaci i aplikanci adwokaccy, mający siedzibę zawodową na terenie izby, której zasięg terytorialny określa Naczelna Rada Adwokacka. Organami izby adwokackiej są: zgromadzenie izby składające się z adwokatów wykonujących zawód oraz delegatów pozostałych adwokatów, okręgowa rada adwokacka, sąd dyscyplinarny, rzecznik dyscyplinarny oraz komisja rewizyjna. Dziekan jest wybierany przez zgromadzenie izby na 4-letnią kadencję (przed zmianą przepisów, która weszła w życie w 2014 r., kadencja wynosiła 3 lata). Reprezentuje okręgową radę adwokacką, kieruje jej pracami, przewodniczy na jej posiedzeniu oraz wykonuje czynności przewidziane w ustawie prawo o adwokaturze, wchodzi w skład Naczelnej Rady Adwokackiej. Organem, który reprezentuje całą adwokaturę jest Naczelna Rada Adwokacka.

Funkcję Prezesa NRA pełni od 2010 r. sopocki adwokat Andrzej Zwara. W niniejszym artykule zostaną przybliżone biogramy adwokatów, którzy w latach 1945-1989 sprawowali funkcję Dziekanów Pomorskiej Izby Adwokackiej.

Kazimierz Ogrodzki był pierwszym Dziekanem Izby Adwokackiej w Gdańsku. Pełnił tę funkcję w latach 1945-1949. Na stanowisko to został powołany przez Ministra Sprawiedliwości.

Urodził się 2.03.1906 r. w Warszawie. W 1929 r. ukończył studia prawnicze na Uniwersytecie Warszawskim. W latach 1930-1933 odbywał aplikację sądową zwieńczoną egzaminem Gdański Kwartalnik Adwokacki - Wydanie Jubileuszowe

sędziowskim a następnie w latach 1933-1938 aplikację adwokacką. W 1938 został wpisany na listę adwokatów w Warszawie i tamże rozpoczął wykonywanie zawodu. Podczas okupacji przebywał w Warszawie zajmując się do 1940 r. adwokaturą a następnie w latach 1940-1944 pracując w Polskim Przemyśle Korkowym. Mecenas Ogrodzki przyjechał na Wybrzeże 14.04.1945 r., tj. w dwa tygodnie po zdobyciu Gdańska przez Armię Czerwoną. Wskazać w tym miejscu należy, iż przed wojną nie istniały na obszarze Wolnego Miasta Gdańska struktury polskiej adwokatury. Pierwsza Okręgowa Rada Adwokacka w Gdańsku ukonstytuowała się 1.11.1945 r. podczas posiedzenia, które odbyło się w Sopocie w mieszkaniu Wicedziekana Edmunda Szabłowskiego przy ul. Żeromskiego 7. Dziekan czynnie włączył się w odbudowę Wybrzeża. Do lipca 1945 r. pełnił funkcję Przewodniczącego Komisji Koordynacyjnej przy Wojewodzie Gdańskim oraz do 1.08.1946 r. był radcą prawnym Urzędu Wojewódzkiego. Wszedł w skład Komisji Egzaminacyjnej, która w sierpniu 1946 r. przeprowadziła pierwszy egzamin adwokacki. Zmarł 25.12.1985 r. w Warszawie w wieku 79 lat. Został pochowany na Cmentarzu Powąskowskim w Warszawie w rodzinnym grobie.

Dziekan Ogrodzki jest postacią historyczną i ważną dla pomorskiej palestry. Niewątpliwie należał do pokolenia pionierów, którzy odbudowywali kraj ze zniszczeń wojennych. Zostało mu powierzone trudne zadanie zbudowania od podstaw polskiej adwokatury na terenie Ziem Odzyskanych. W tamtym czasie Izba zajmowała bardzo rozległy obszar, od Szczecina aż po Elbląg, co dodatkowo potęgowało trudności związane z budową polskiej adwokatury na tym terenie. Przeprowadzenie w sierpniu 1946 r. pierwszego egzaminu adwokackiego, a zatem w niecały rok od ukonstytuowania się Rady Adwokackiej, zdaje się wskazywać, iż pierwsi 47

członkowie Rady Adwokackiej przywiązywali także dużą wagę do kształcenia aplikantów oraz zasilania szeregów adwokatury. Bez tamtej niewątpliwie heroicznej pracy nie byłoby dzisiaj silnej i zasłużonej dla społeczeństwa Adwokatury na Pomorzu.

Bolesław Wiącek został drugim Dziekanem Pomorskiej Izby Adwokackiej i pełnił tę funkcję w latach 1949-1953. Jego metrykalne nazwisko brzmiało Aleksander Klajnman, zaś pseudonim Bolesław Wiącek przybrał w czasie II Wojny Światowej podczas pobytu w Warszawie, by w ten sposób ukryć przed okupantem swoją narodowość. Urodził się 9.06.1909 r. w Lublinie. W 1932 r. ukończył studia prawnicze na Uniwersytecie Warszawskim. W latach 19321935 odbywał aplikację sądową przy Sądzie Apelacyjnym w Lublinie. W dniu 28.04.1935 r. został wpisany na listę aplikantów adwokackich.

W 1938 r. zdał egzamin adwokacki. Następnie pracował jako egzaminowany apl. adw., gdyż nie mógł być wpisany na listę adwokacką z powodu jej zamknięcia przez Ministra Sprawiedliwości. Po wybuchu II Wojny Światowej w wyniku skreślenia przez władze okupacyjne z list adwokackich osób narodowości żydowskiej Mecenas zaprzestał faktycznej pracy w adwokaturze. Zorganizował wówczas i objął kierownictwo Wydziału Pomocy Prawnej przy Radzie Żydowskiej w Lublinie. W maju 1942 r., kiedy to władze niemieckie przystąpiły do likwidacji getta w Lublinie, udało mu się uciec i przedostać do Warszawy. Tutaj przybrał pseudonim Bolesław Wiącek. We wrześniu 1944 r. został wywieziony do obozu pracy w Berlinie, w którym przebywał do 27.04.1945 r., tj. do momentu wyzwolenia obozu przez Armię Czerwoną.

Dziekan Wiącek po powrocie do Polski wystąpił w dniu 4.05.1945 r. do Rady Adwokackiej w Lublinie z wnioskiem o wpisanie go na listę adwokatów. Na mocy uchwały Okręgowej Rady Adwokackiej z dnia 26.05.1945 r. został tymczasowo dopuszczony do wykonywania zawodu adwokata w Lublinie. Następnie zwrócił się do Rady Adwokackiej w Katowicach o wpisanie go na tamtejszą listę adwokacką, na której został umieszczony 18.07.1945 r. W lipcu 1947 r. przeniósł siedzibę swojej Kancelarii z Katowic do Gdańska-Wrzeszcza, ul. Jaśkowa Dolina 46a/1.

Na mocy uchwały ORA w Gdańsku z dnia 12.09.1947 r. został wpisany na tutejszą listę adwokacką z mocą obowiązującą od 18.09.1947 48

r. Mecenas od razu czynnie włączył się w działalność adwokatury na Pomorzu. W październiku 1947 r. został powołany przez Ministra Sprawiedliwości na Członka ORA w Gdańsku.

Na mocy uchwały ORA z dnia 20.12.1947 r. została powierzona mu funkcja rzecznika dyscyplinarnego. W dniu 7.02.1948 r. powierzono mu dodatkowo prowadzenie spraw podatkowych i kontroli pracy społecznej. W marcu 1948 r. objął prowadzenie referatu obrońców wojskowych. W październiku 1948 r. został powołany na Członka Komisji Egzaminacyjnej na egzamin adwokacki. W styczniu 1949 r. objął referat obron z urzędu. Uchwałą ORA z dnia 1.09.1949 r. został wybrany na Wicedziekana Rady Adwokackiej. W październiku 1949 r. został wyznaczony przez Ministra Sprawiedliwości najpierw na Przewodniczącego a następnie Dziekana Rady Adwokackiej i sprawował tę funkcję do grudnia 1953 r. W kolejnych władzach objął stanowisko Przewodniczącego Komisji Rewizyjnej.

W prowadzonej praktyce adwokackiej Bolesław Wiącek koncentrował się na prowadzeniu spraw karnych. Już w czerwcu 1945 r. został wpisany przez Wojskowy Sąd Wojenny na listę obrońców wojskowych. Po przeniesieniu siedziby zawodowej do Gdańska kontynuował wykonywanie obowiązków obrońcy, o czym świadczy m.in. objęcie we władzach adwokackich referatów obron wojskowych oraz obron z urzędu. W kwietniu 1949 r. odbył się w Gdańsku proces Alberta Forstera oskarżonego o popełnienie zbrodni hitlerowskich. Mecenas Wiącek został wyznaczony jako jeden z dwóch obrońców z urzędu.

Albert Forster w latach 1930-1945 pełnił funkcję tzw. gauleitera Wolnego Miasta Gdańska.

Na stanowisko to został wyznaczony osobiście przez Adolfa Hitlera. W czasie wojny Dziekan był prześladowany przez niemieckiego okupanta, co przejawiało się między innymi niemożliwością wykonywania zawodu adwokata z uwagi na żydowską narodowość, koniecznością ukrywania się pod przybranym nazwiskiem czy też wywiezieniem do obozu pracy w Berlinie. Pomimo tych wszystkich krzywd Dziekan podjął się prowadzenia obrony osoby, która tworzyła system represji i była współodpowiedzialna za zło wojny. Wydaje się, iż przykład ten stanowi podstawę do sformułowania tezy, iż Dziekan Wiącek był obrońcą nie tylko z wyboru takiej ścieżki życiowej i zawodowej ale także z powołania. W 1957 r. wyjechał wraz z żoną i córką na stałe do Izraela.

Gdański Kwartalnik Adwokacki - Wydanie Jubileuszowe

Bronisław Augustyniak został trzecim Dziekanem. Funkcję tę sprawował łącznie przez 18 lat, najpierw w latach 1953-1956 a następnie 1964-1979. Urodził się 4.12.1919 r. w Grzymałowie (w okresie II RP miejscowość znajdowała się w województwie tarnopolskim, obecnie na terytorium zachodniej Ukrainy). Po wybuchu wojny wyjechał do Rumunii, gdzie w 1944 r. ukończył liceum a następnie rozpoczął studia prawnicze na Uniwersytecie w Bukareszcie.

W okresie 1.09.1945-10.12.1947 studiował prawo na Uniwersytecie Jagiellońskim w Krakowie.

Na mocy uchwały Rady Adwokackiej w Katowicach podjętej w dniu 19.04.1952 r. został wpisany na listę adwokatów. Po przyjeździe na Pomorze zawód adwokata wykonywał najpierw w Elblągu w okresie 11.04.1953-1.04.1954.

Następnie przeniósł się do Gdańska i tutaj od 1.04.1954 do 1.06.1982 kontynuował praktykę zawodową jako członek Zespołu Adwokackiego nr 6 w Gdańsku. Oprócz sprawowania funkcji w Radzie Adwokackiej działał także w Zrzeszeniu Prawników Polskich, w którym w latach 1954-1969 r. pełnił funkcję członka Zarządu Okręgu w Gdańsku. W Radzie Adwokackiej w Gdańsku działał nieprzerwanie od 1954 r., kiedy został Dziekanem Rady, do 1982 r., kiedy przeszedł na emeryturę. Mecenas prowadził także zajęcia z aplikantami adwokackimi z zakresu ustroju organów ochrony prawnej (adwokatura, sąd i prokuratura). Za pracę zawodową i działalność społeczną Dziekan Augustyniak otrzymał następujące odznaczenia: w 1969 r. przyznany przez Ministra Sprawiedliwości Złoty Krzyż Zasługi, w 1979 r. nadana przez Naczelną Radę Adwokacką Złota Odznaka Adwokatury PRL, w 1981 r. przyznany przez Radę Państwa Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski. Mecenas zmarł nagle 7.02.1993 r. Został pochowany w dniu 11.02.1993 r. na cmentarzu katolickim w Sopocie. W pogrzebie uczestniczyło wielu adwokatów, sędziów i prokuratorów, przyjaciele i koledzy, przemawiał Dziekan Rady Adwokackiej.

Edmund Masiak był Dziekanem w latach 19561959. Urodził się 12.03.1903 r. Brusach (25 km od Chojnic). Studiował na Uniwersytecie w Poznaniu, gdzie w 1924 r. uzyskał tytuł magistra nauk ekonomiczno-politycznych a w 1928 r. tytuł magistra prawa. Po ukończeniu studiów odbył aplikację sędziowską, której zwieńczeniem było zdanie w 1930 r. egzaminu sędziowskiego.

Gdański Kwartalnik Adwokacki - Wydanie Jubileuszowe

21.02.1931 r. został mianowany przez Prezydenta RP sędzią Sądu Grodzkiego w Działdowie. Następnie pełnił obowiązki sędziego Sądu Grodzkiego w Bydgoszczy, sędziego Sądu Okręgowego w Gnieźnie i w Bydgoszczy. 25.07.1939 r. został odznaczony przez Prezesa Sądu Apelacyjnego w Poznaniu Brązowym Medalem za Długoletnią Służbę. W okresie od 22.11.1939 r. do 15.02.1940 r. przebywał w więzieniu na zamku w Lublinie będąc zaaresztowany przez Gestapo i stając pod zarzutem udziału w tzw. krwawej niedzieli w Bydgoszczy. Od marca 1940 r. do listopada 1941 r. był sędzią w Radomiu. Na mocy zarządzenia z dnia 7.11.1941 r. został upoważniony do wykonywania zawodu adwokata w Dystrykcie Radomskim z siedzibą w Radomiu. W lipcu 1945 r. przeprowadził się do Gdańska i w Gdańsku-Wrzeszczu przy al. Grunwaldzkiej 42 otworzył kancelarię adwokacką. Mecenas Edmund Masiak był pierwszym pochodzącym z wyboru Dziekanem Rady Adwokackiej w Gdańsku (do tej pory organy Izb Adwokackich były powoływane przez Ministra Sprawiedliwości). We władzach izby pełnił również obowiązki Rzecznika Dyscyplinarnego (1979-1982), był także członkiem komisji problemowych. Za swoją pracę i zasługi został odznaczony Złotym Krzyżem Zasługi oraz złotą odznaką Adwokatura PRL. Miał opinię wybitnie uzdolnionego prawnika, powszechnie szanowanego zarówno w środowisku adwokackim jak i sędziowskim, koleżeńskiego, chętnie niosącego pomoc, postępującego etycznie. Zmarł 19.08.1983 r. Został pochowany na cmentarzu Łostowice w Gdańsku.

Gracjan Płocieniak przewodził gdańskiej adwokaturze jako Dziekan w latach 1959-1964. Urodził się 30.03.1900 r. w Łubnicy (obecnie woj. wielkopolskie, ok. 50 km od Poznania). W 1924 r. uzyskał tytuł magistra prawa na Uniwersytecie Poznańskim. Przed wstąpieniem do adwokatury był sędzią Sądu Powiatowego w Pucku oraz Sądu Okręgowego w Chojnicach. Od listopada 1929 r. do września 1939 r. wykonywał zawód adwokata w Gdyni. Prowadził Kancelarię przy ul. Świętojańskiej 17 oraz Portowej 15. W pracę samorządu adwokackiego włączył się jeszcze w okresie międzywojennym. We wrześniu 1938 r. został powołany na Przewodniczącego Komisji Rozjemczej przy Delegaturze Rady Adwokackiej na obwód Sądu Okręgowego w Gdyni.

Po wybuchu wojny wyjechał do Francji, gdzie 49

w 1940 r. wstąpił do Wojska Polskiego. Brał udział w walkach na froncie. Okres wojny spędził we Francji ukrywając się pod przybranym nazwiskiem. W kwietniu 1946 r. w ramach akcji repatriacyjnych powrócił do Gdyni. Uchwałą Rady Adwokackiej z dnia 11.05.1946 r. został ponownie wpisany na listę adwokatów. Specjalizował się w prowadzeniu spraw z zakresu prawa morskiego oraz cywilnego. Był członkiem Zespołu Adwokackiego nr 2 w Gdyni, zaś po jego rozwiązaniu w dniu 31.12.1964 r. praktykował w Zespole Adwokackim nr 5. Dzięki biegłej znajomości języka francuskiego oraz niemieckiego reprezentował klientów w sprawach o charakterze międzynarodowym. W okresie od 1956 do 1970 r. był członkiem Rady Adwokackiej i pełnił następujące funkcje: Wicedziekana Rady 1956-1959, Dziekana Rady 1959-1964, Przewodniczącego Komisji Funduszu Wzajemnej Pomocy 1964-1967, Kierownika Szkolenia aplikantów adwokackich i doskonalenia zawodowego adwokatów 1967-1970. Ponadto w okresie 1956-1964 był Przewodniczącym Komisji Egzaminacyjnej dla aplikantów adwokackich. Godnie reprezentował środowisko gdańskich adwokatów podczas Zjazdu Adwokatury, który odbył się w Warszawie w październiku 1959 r. Z dniem 1.03.1971 r. przeszedł na emeryturę. Zmarł 9.07.1971 r., został pochowany na Cmentarzu Witomińskim w Gdyni. Mecenas Płocieniak przeszedł do historii jako adwokat o niezłomnej postawie, walczący o samorządność adwokatury oraz jej niezależność od władz państwowych.

Stanisław Gołata sprawował urząd Dziekana w latach 1979-1989. Urodził się 21.12.1922 r. w Żołędowie (obecnie województwo kujawsko-pomorskie, 15 km od Bydgoszczy). W 1951 r. uzyskał tytuł magistra prawa na Uniwersytecie Mikołaja Kopernika w Toruniu. Uchwałą Rady Adwokackiej z dnia 28.03.1953 r. został wpisany na listę aplikantów adwokackich z przydzieleniem do Zespołu Adwokackiego nr 1 w Gdańsku. Minister Sprawiedliwości, na mocy przysługujących mu prerogatyw, decyzją z dnia 30.11.1953 r. zwolnił mec. Gołatę z wymogu dalszego odbycia aplikacji adwokackiej i egzaminu adwokackiego oraz zarządził wpis na listę adwokatów w Gdańsku. Na mocy zarządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 7.12.1953 r. został powołany na członka Rady Adwokackiej.

Uchwałą Rady Adwokackiej z dnia 19.12.1953 r.

50

został wpisany na listę adwokatów. Był członkiem Rady Adwokackiej w latach 1953-2002 r.

Pracując w strukturach samorządu adwokackiego pełnił następujące funkcje: Wicedziekana Rady 1964-1967, 1970-1973, 1976-1979, Dziekana Rady 1979-1989, Przewodniczącego Komisji Rewizyjnej 1989-1992, 1998-2001, Skarbnika 1995-1998. Ponadto prowadził referat szkoleniowy, był Przewodniczącym Komisji Funduszu Lokalowego, członkiem Komisji Rozdziału Środków Inwestycyjno-Remontowych, członkiem Komisji Socjalnej, prowadził wykłady szkoleniowe dla aplikantów adwokackich. Za wybitne zasługi w pracy zawodowej i działalności społecznej, na mocy uchwały Rady Państwa z dnia 6.07.1977 r., został odznaczony Złotym Krzyżem Zasługi. Został także uhonorowany Złotą Odznaką „Adwokatura Zasłużonym”. Pomorska Izba Adwokacka zawdzięcza ofiarnej pracy adw. Gołaty odbudowę ze zniszczeń wojennych kamienicy przy ul. Chlebnickiej 48/51, nazywanej „Domem Adwokata”, w której od 1970 r. mają swoją siedzibę władze Izby (do tego czasu siedziba Rady znajdowała się w Sądzie Wojewódzkim w Gdańsku przy ul. Świerczewskiego, obecnie Nowe Ogrody), jak również znajdują się kancelarie adwokackie. Dziekan mówił, że kamienica ta będzie trwałem pomnikiem jego pracy na rzecz gdańskiej adwokatury. Upamiętnieniem oraz uhonorowaniem jego zasług było odsłonięcie w dniu 21.12.2002 r. w Domu Adwokata pamiątkowej tablicy. Mecenas zmarł 20.08.2002 r. Został pochowany na cmentarzu Srebrzysko w Gdańsku. Mowę pożegnalną na pogrzebie wygłosił Dziekan Jerzy Lipski, który przypomniał żałobnikom postać zmarłego.

Po 1989 r. Dziekanami Rady Adwokackiej w Gdańsku byli następujący adwokaci: Grzegorz Karziewicz (1989-1995), Włodzimierz Wolański (1995-2001), Jerzy Lipski (2001-2007), Jerzy Glanc (2007-2013), zaś od 2013 r. jest Dariusz Strzelecki. W 70-letniej tradycji polskiej palestry w Gdańsku wszyscy Dziekani cieszyli się dużym autorytetem i szacunkiem adwokatów oraz środowiska prawniczego Pomorza, zapisując chlubnie kolejne karty historii Naszej Izby Adwokackiej. adw. Krzysztof Golec

Gdański Kwartalnik Adwokacki - Wydanie Jubileuszowe