Gdański Kwartalnik Adwokacki nr 66 by Pomorska Izba Adwokacka

treści Spis treści Słowo od Redaktorki Naczelnej ............................................................................................................................................. Redakcji .................................................. ...............................................................................................................33 Informacja Dziekana Okręgowej Rady Adwokackiej ............................................. ..............................................................44 Okiem Dziekana ..................................................................................................................................................................... Sztab pomocy Pomorskiej Adwokackiej .......................................................................................................... 7 Sądowy podziałprawnej majątku wspólnegoIzby – wybrane zagadnienia praktyczne .............................................................................6 Przegląd orzecznictwa Sądu Najwyższego .............................................................................................................................8 ........................................................................................................................... 17 Sądowy podział wspólnego – wybrane zagadnienia praktyczne. Część pierwsza .................................................9 Zagubieni w cielemajątku – o dysforii płciowej ................................................................................................................................ 18 Przegląd zmian prawa i orzecznictwo w sprawach dotyczących błędów medycznych i odszkodowawczych.................... 17 Nowelizacja ustawy o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej w zakresieedukacyjny przysposobienia – perspektywa Ośrodka przez Adopcyjnego GdańskuPrawnej .......................................... Program „Adwokat przydaje sięPomorskiego w życiu” realizowany KomisjęwEdukacji przy Okręgowej 20 RadzieWybrzeże Adwokackiej w Gdańsku .......................................................................................................................................... 21 Teatr ..................................................................................................................................................................... 29 Kryminologiczne i kryminalistyczne aspekty sprawców pedofilii. Zarys problematyki. Część 4 (ostatnia). ....................24 Pomagamy, aktywizujemy, uprawiamy, ale przede wszystkim SIEJEMY FERMENT ...................................................... 38 Prawo w –literaturze – „Kupiec ............................................................................................................................................. wenecki” Williama Shakespeare’a .....................................................................................29 Bushido Kodeks samurajów 44 Zadzwoń do czy aby na pewno? .............................................................................................................................. 31 Spotkanie poSaula… latach .............................................................................................................................................................. 48 Muzeum –przegląd Kaszubski Park Etnograficzny im. Teodory i Izydora Gulgowskich we Wdzydzach .......................................32 Kwartalny wydarzeń . ............................................................................................................................................ 51 Kwartalny przegląd ..............................................................................................................................................36 Adwokatura pamiętawydarzeń ............................................................................................................................................................ 52 Sprawozdanie z uroczystego ślubowania aplikantów adwokackich ................................................................................... 37 ,,Adwokaci Rozjaśniają Prawo” . .......................................................................................................................................... 53 Sympozjum na temat „Gdańskiej koncepcji człowieka” ............................................................................................38 VIII Konferencja Naukowa Pomorskiej Izbypraw Adwokackiej ,,Prawo Energetyczne” . ......................................................... 56 AbyACT zrównoważyć świat duchowy ze światem materii potrzeba integracji ........................................................................39 AI .................................................................................................................................................................................. 61 Zawody narciarskie ..............................................................................................................................................................42 Sympozjum polsko-francuskie w Pomorskiej Izbie Adwokackiej ...................................................................................... 64 „Rodzina w Europie: Międzynarodowe prawo rodzinne w praktyce sądowej” ..................................................................44 Uroczyste otwarcie Centrum Opieki Wytchnieniowej w Gdańsku ..................................................................................... 66 Konferencja poświęcona przygotowaniu zawodowemu do zawodów prawniczych oraz praworządności „Imię róży” Umberta Eco...................................................................................................................................................... 68 w państwach członkowskich UE ..........................................................................................................................................45 Tajemnica wigilijnej nocy . ................................................................................................................................................... 70 Adwokat Władysław Kulis....................................................................................................................................................46 Poza granice . ........................................................................................................................................................................ 72 O fundacji PRZYSTAŃ - przedsiębiorstwie społecznym, jako miejscu pełnoprawnych Ślepym Temidy .......................................................................................................................................................... 74 w pracy okiem niepełnosprawnych intelektualnie .........................................................................................................................47 „(…) bądź odważny gdy rozum zawodzi (…)” ......................................................................................................................52 Naród - zbrodniarz ...............................................................................................................................................................53 Program edukacyjny - Prosto w Prawo realizowany przez Komisję Edukacji Prawnej przy Okręgowej Radzie Adwokackiej w Gdańsku ...............................................................................................................54 Ślepym Okiem Temidy ................................................... ..................................................................................................... 55

Zdjęcie na okładce: Anna Gold Stock / Adobe Stock

Słowo od Redaktorki Naczelnej Szanowne Koleżanki, Szanowni Koledzy, Zapraszam do lektury kolejnego numeru „Gdańskiego Kwartalnika Adwokackiego”. Cieszę się, że udaje się zaangażować do współpracy tak wielu znakomitych twórców (w tym – spoza naszej Izby) i poruszać zróżnicowane merytorycznie tematy. Mam nadzieję, że każdy znajdzie coś dla siebie. W bieżącym wydaniu szczególnej Państwa uwadze polecam tekst dotyczący dysforii płciowej (autorstwa dr Agaty Rudnik) oraz materiał na temat nowelizacji ustawy o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej w zakresie przysposobienia, zaprezentowany z perspektywy Pomorskiego Ośrodka Adopcyjnego w Gdańsku (autorstwa dyrektorki Ośrodka – Joanny Bartoszewskiej). Bardzo ciekawy tekst (pt. “BUSHIDO – KODEKS SAMURAJÓW”) przesłał też adw. Janusz Czarniecki, przedstawiciel Izby Adwokackiej w Rzeszowie i jednocześnie redaktor naczelny “Podkarpackiego Kwartalnika Adwokackiego”. Dziękuję za naszą owocną współpracę. Z kolei – Pan Mecenas Andrzej Koziołkiewicz przekazał ósmą część cyklu pt. „Sądowy podział majątku wspólnego – wybrane zagadnienia praktyczne”. Mam też dla Państwa materiał na temat kultury, a dokładnie na temat Teatru Wybrzeże, jednej z najważniejszych instytucji kultury w województwie pomorskim (autorem tekstu jest zastępca dyrektora i jednocześnie kierownik literacki Teatru – Radosław Paczocha). Teatr przeszedł niedawno gruntowną modernizację, warto dowiedzieć się, co się zmieniło i – przede wszystkim – wybrać się na spektakl. Przedstawiciele Fundacji Twoja Rola, którzy “sieją ferment” swoimi zdrowymi smakołykami, opisali swą szeroką działalność i zaprezentowali ofertę, która może wielu osobom pomóc w wybraniu najlepszych prezentów pod choinkę albo/i pomóc w wyborze najlepszych jakościowo produktów spożywczych na świąteczny stół. Ja już kosztowałam tych produktów – bardzo polecam. Pani Mecenas Aleksandra Kowalska podzieliła się z nami materiałem stanowiącym rozmowę, którą przeprowadziła z Lindą Lee – angielską prawniczką oraz byłą przewodniczącą The Law Society of England and Wales. W bieżącym numerze znajdziecie też Państwo cały szereg sprawozdań z wydarzeń, które odbyły się przy udziale (w tym często – z inicjatywy) przedstawicieli Pomorskiej Izby Adwokackiej w Gdańsku. 3

Ponadto, zachęcam do lektury felietonów. Jak zawsze – skłaniają do refleksji. Wszystkim Autorkom i Autorom tekstów bardzo dziękuję za współpracę! Serdeczne podziękowania składam ponadto na ręce Pana Sędziego Arkadiusza Krupy, który i tym razem nas nie zawiódł, prezentując spojrzenie na naszą adwokacką pracę przez „Ślepe Oko Temidy”. Dodam, że rysunki, które znalazły się w magazynie, zostały przygotowane specjalnie dla nas. Tematycznie nawiązują one do zawartych w niniejszym Kwartalniku treści. Materiały do kolejnego numeru „Gdańskiego Kwartalnika Adwokackiego” zbieram do 15 lutego 2024 roku. Teksty – wraz ze zdjęciem autorki/autora – proszę kierować na e-maila: kwartalnik@adwokatura.gdansk.pl bądź: a.kapala.sokalska@gmail.com. Inne zdjęcia także są mile widziane. Zapraszam do współpracy! Szanowni Państwo, Jesteśmy już po wyborach parlamentarnych. Temperatura powyborcza wciąż utrzymuje się na wysokim poziomie. Niewiarygodna wręcz frekwencja, która towarzyszyła tym wyborom, zaskoczyła cały świat, zaskoczyła też nas samych… Z pewnością daje ona silny mandat społeczny partiom, które stworzą rząd. Oczekiwania społeczne co do zmian w różnych ważnych obszarach życia społecznego zostały klarownie wyartykułowane. Gdy chodzi o środowisko prawnicze, to chyba wszyscy oczekujemy (w szczególności) zmian w obrębie praworządności, systemu sądownictwa, uporządkowania sytuacji na linii Polska – Unia Europejska. Oby nadeszły jak najszybciej… Drodzy Państwo, Na koniec – życzenia. Z okazji zbliżających się świąt, życzę Państwu wszelkiej pomyślności, zdrowia, wielu sukcesów zawodowych i samych zadowolonych klientów. A ponadto – dobrego, owocnego, 2024 roku! Pozdrawiam serdecznie!

Adw. Agnieszka Kapała-Sokalska Redaktorka Naczelna

Gdański Kwartalnik Adwokacki nr 66/2023

Okiem Dziekana Szanowni Państwo, Podsumowując ostatnie miesiące aktywności Okręgowej Rady Adwokackiej chciałbym Państwa poinformować o zmianach, jakie zaszły we władzach Sądu Okręgowego w Gdańsku. Z dniem 18 października 2023 r. funkcję Prezesa Sądu Okręgowego w Gdańsku objęła Pani Sędzia Sądu Okręgowego Joanna Łaguna zastępując na tym stanowisku Pana Sędziego Sądu Apelacyjnego Rafała Terleckiego. Dotychczasowa współpraca z władzami Sądu układała się znakomicie i otrzymałem zapewnienie o kontynuacji wypracowanej formuły cyklicznych spotkań, w trakcie których poruszane są zagadnienia związane z bieżącym funkcjonowaniem wymiaru sprawiedliwości w obszarach istotnych dla Adwokatury. W tym samym nastąpiły zmiany na stanowisku Prezesa Sądu Okręgowego w Elblągu. Funkcję tę objął, zastępując SSA Piotra Żywickiego, Pan Sędzia Sądu Okręgowego SSO Jacek Bryl. Nieuchronnie zbliża się data wejścia w życie przepisów o tzw. e-doręczeniach. Zarówno nasza Izba, jak i Naczelna Rada Adwokacka przygotowała szkolenia i webinaria przybliżające adwokatkom i adwokatom sposób rejestracji kont dla doręczeń, które staną się obowiązkowe od dnia 10.12.2023 r. Szczegóły dostępne są na Izbowym FB oraz na stronie www.adwokatura.pl w zakładce e-doręczenia. Kontynuujemy współpracę z innymi samorządami zawodowymi. W dniu 11 września 2023 roku w siedzibie Pomorskiej Okręgowej Izby Inżynierów Budownictwa odbyło się kolejne spotkanie Przedstawicieli Samorządów Zawodów Zaufania Publicznego. Podczas spotkania przedstawiciele 9 samorządów podpisali porozumienie, którego przedmiotem jest zobowiązanie sygnatariuszy do wspierania się wzajemnie w obronie interesów członków stowarzyszeń oraz deklaracja działań zmierzających do integracji środowisk zawodowych. Tegoroczna jesień w naszej Izbie szczególnie obrodziła w liczne wydarzenia edukacyjne, charytatywne i integracyjne. Jestem niezwykle szczęśliwy, iż nasze koleżanki i koledzy coraz chętniej i tłumniej angażują się w działalność samorządową. W sobotę 23 września 2023 r. liczni członkowie PIA wraz z rodzinami i przyjaciółmi wzięli udział w VI Biegu Charytatywnym PÓŁNOCNY POMAGA, organizowanym przez Fundację Santander Bank Polska. Wszystkie wpłaty na bieg i marsz zostały przeznaczone na wyposażenie i uruchomienie Centrum Opieki Wytchnieniowej, które powstało w Gdańsku z inicjatywy Fundacji Hospicyjnej. Gdański Kwartalnik Adwokacki nr 66/2023

Pierwsi pacjenci zostali przyjęci już 1 września 2023 roku. Centrum Opieki Wytchnieniowej to miejsce, które zapewni opiekę chorym dzieciom oraz dorosłym, a ich rodzinom da chwilę odpoczynku. W dniach 26.09 – 01.10.2023 r. w Salou/Barcelonie odbyły się VII Mistrzostwa Świata Prawników w piłce nożnej – Lawyers World Cup. W turnieju tym duży sukces osiągnęła Pomorska Izba Adwokacka, która w formule 7x7 zajęła 3 miejsce. Niekwestionowanym zwycięzcą okazała się drużyna prawników z Indonezji, która po zaciętym finale pokonała naszych przyjaciół z Izby Adwokackiej w Katowicach. Dnia 06.10.2023 r. w Europejskim Centrum Solidarności rozpoczął się Kongres Congress (Intermediate Meeting) of the European Bars Federation (FBE) Gdańsk organizowany przez Okręgową Izbę Radców Prawnych w Gdańsku. Miałem zaszczyt wziąć udział w części panelowej kongresu i w imieniu Prezesa Naczelnej Rady Adwokackiej adw. Przemysława Rosatiego oraz Adwokatury Polskiej przywitałem przybyłych Gości, życząc udanych obrad. 10 października przypadał Światowy Dzień Zdrowia Psychicznego. Jego celem jest podniesienie świadomości na temat kwestii związanych ze zdrowiem psychicznym oraz zmobilizowanie wysiłków na rzecz jego wspierania. W tym roku obchody były prowadzone pod hasłem „Zdrowie psychiczne jest powszechnym prawem człowieka”. Z tego powodu już wkrótce planujemy organizować regularne dyżury i konsultacje psychologów, którzy służyć będą pomocą naszym koleżankom i kolegom w ewentualnej potrzebie. W dniach 6-8 października 2023 roku odbył się zorganizowany przez Komisję Sportu i Komisję Kultury i Turystyki Rajd Pieszo-Rowerowy Pomorskiej Izby Adwokackiej, który na stałe wpisał się w Kalendarz wydarzeń Izbowych. Tej jesieni przeprowadziliśmy akcję Komisji Edukacji Prawnej Naczelnej Rady Adwokackiej ,,Adwokaci Rozjaśniają Prawo”. W naszej Izbie przeszkoliliśmy 1800 uczniów szkół podstawowych i ponadpodstawowych z województwa pomorskiego, przeprowadziliśmy lekcję z 73 klasami w 39 szkołach. Przekazaliśmy młodzieży wiedzę i wyposażyliśmy w narzędzia, które pozwolą im rozpoznawać niebezpieczeństwa wirtualnego świata i skutecznie się przed nimi bronić. Akcja przyciągnęła wielu adwokatów i adwokatek, którzy znakomicie sprawdzili się w roli edukatorek i edukatorów. Akcję w Pomorskiej Izbie Adwokackiej koordynowała Mecenas Małgorzata Głódkowska, która znakomicie zorganizowała przedsięwzięcie, za co jej serdecznie dziękuję. 4

Z okazji Dnia Wszystkich Świętych zorganizowaliśmy ponownie akcję dekorowania i honorowania grobów adwokatów i adwokatek, którzy od nas odeszli. Jestem zbudowany zaangażowaniem naszych koleżanek i kolegów adwokatów i aplikantów adwokackich na czele z Mecenas Wiolettą Kazimierczyk, którzy zadbali, aby uczcić pamięć sygnowanymi logo Adwokatury Polskiej zniczami. W dniu 9 listopada 2023 roku odbyła się 8. edycja corocznej Konferencja Naukowa Pomorskiej Izby Adwokackiej organizowanej we współpracy z Wydziałem Prawa i Administracji Uniwersytetu Gdańskiego i Naczelną Radę Adwokacką. Tematem tegorocznej odsłony były zagadnienia związane z szeroko pojętym prawem energetycznym oraz innowacjami w branży energetycznej, a jej celem – zapewnienie przestrzeni dla spotkania naukowego i integracji pomiędzy praktykami a teoretykami prawa, badaczami akademickimi i przedstawicielami branży energetycznej oraz do podjęcia dyskusji o najbardziej aktualnych wyzwaniach i problemach dotyczących sektora energetycznego w Polsce i w Europie. Uczestników wydarzenia przywitałem wraz z Dziekanem WPiA UG dr hab. Wojciechem Zalewskim, prof. UG, z którym uroczyście otworzyłem Konferencję. Po raz kolejny Konferencja Naukowa Pomorskiej Izby Adwokackiej okazała się dużym sukcesem, zarówno naukowym, jak i organizacyjnym. Prelegenci, Goście i Uczestnicy wydarzenia chwalili wysoki poziom merytoryczny wystąpień oraz ważną i wysoce aktualną tematykę. W Konferencji łącznie wzięło udział ponad 150 Uczestników – przedstawicieli środowiska prawniczego, ale też samorządów terytorialnych, samorządów zawodowych oraz stowarzyszeń z obszaru prawa energetycznego i branży energetycznej. Wyrazy podziękowania składam na ręce Członków Komitetu Organizacyjnego Konferencji, w tym w szczególności adw. Małgorzacie Głódkowskiej i adw. Annie Bober-Kotarbińskiej. Inauguracja Konferencji poprzedzona była symboliczną uroczystością, w trakcie której miałem zaszczyt przekazać na ręce Dziekana Wydziału Prawa i Administracji Uniwersytetu Gdańskiego, dr. hab. Wojciecha Zalewskiego, prof. UG, togę adwokacką ufundowaną specjalnie w tym celu przez ORA w Gdańsku. Ten miły i symboliczny gest powierzenia Wydziałowi togi w barwach Adwokatury Polskiej to znak bliskiej współpracy ale też zapowiedź kolejnych wspólnych inicjatyw. W dniach 17-19 listopada gościliśmy w Gdańsku Ogólnopolskie Forum Aplikantów Adwokackich. Spotkanie swoją obecnością uświetnił Prezes NRA adw. Przemysław Rosati oraz Kierownicy Szkole5

nia Aplikantów Adwokackich z całej Polski. Wraz z Przewodniczącym Komisji Aplikacji Adwokackiej przy NRA adw. Marcinem Derlaczem, Kierownicy Szkolenia i aplikanci adwokaccy debatowali nad usprawnieniem szkolenia, nowymi formułami jego prowadzenia i bieżącymi problemami, z jakimi borykają się nasze młodsze Koleżanki i Koledzy. W sobotę 18 listopada 2023 roku Okręgowa Izba Lekarska w Gdańsku organizowała dla stażystów z rocznika 2022/2023 uroczystość z okazji nadania Prawa Wykonywania Zawodu Lekarza i Lekarza Dentysty. Nadanie Prawa Wykonywania Zawodu to już tradycyjnie spotkanie w Polskiej Filharmonii Bałtyckiej w Gdańsku. W tym roku uroczystość uświetnił koncert Chóru Okręgowej Izby Lekarskiej w Gdańsku. W zdarzeniu wziąłem udział wraz z Panią Dziekan Sylwią Grzybowską, kontynuując pozytywną i owocną współpracę między naszymi samorządami. Przed Okręgową Radą Adwokacka i działającymi w jej ramach Komisjami pracowity czas końca roku. Bieżące informacje na temat wydarzeń Izbowych znajdziecie Państwo na profilu FB oraz stronie internetowej Izby, do których odwiedzania serdecznie zachęcam. Na zakończenie, z okazji zbliżających się Świąt Bożego Narodzenia i nadchodzącego Nowego Roku, chciałbym prosić Państwa o przyjęcie najszczerszych Świątecznych życzeń. Świąt prawdziwie świątecznych, ciepłych w sercu, zimowych na zewnątrz, jaśniejących pierwszą gwiazdką. Niech z nut świątecznych zapachów powstanie najpiękniejsza kolęda i czarem swej melodii spełni Wasze marzenia. Z okazji nadchodzącego Nowego Roku życzę Państwu nie tylko spełnienia najskrytszych pragnień, ale także odwagi, by śmiało podążać za swoimi planami. Witajmy Nowy Rok z niesłabnącym optymizmem!

Z koleżeńskim pozdrowieniem,

Adw. Bartosz Golejewski Dziekan ORA Gdański Kwartalnik Adwokacki nr 66/2023

Słowo od Ważne dlaRedakcji praktyki Sądowy podział majątku wspólnego – wybrane zagadnienia praktyczne Część ósma

XLIV. Czy w sądowej sprawie o podział majątku wspólnego mogą podlegać rozliczeniu nakłady z majątku osobistego małżonków na majątek osobisty jednego z nich? Ta część opracowania opiera się na zmienionych i nieuzupełnionych rozważaniach prawnych, zawartych w glosie mego autorstwa do postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 24 lipca 2020 r., I CSK 106/20, www.sn.pl, Legalis,1 opublikowanej w Palestra nr 3/2023, s. 102-117. Czytelników zainteresowanych szerzej tą problematyką zachęcam zatem do lektury glosy. Po wejściu w życie Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego przez długi czas tak literatura2, jak i orzecznictwo3 konsekwentnie stały na stanowisku, 1

Teza: Wyjątkowo w postępowaniu o podział majątku wspólnego mogą podlegać rozliczeniu również nakłady z majątku odrębnego (obecnie osobistego) małżonków na majątek odrębny (osobisty) jednego z nich. Dotyczy to takiej sytuacji, w której chodzi o rozliczenie sumy nakładów dokonywanych zarówno z majątku wspólnego, jak również majątku osobistego jednego z małżonków na kompletny obiekt, gdy dokonywanie tych rozliczeń w dwóch odrębnych postępowaniach byłoby niecelowe. Okolicznością, która może uzasadniać dodatkowo potrzebę rozliczenia takich nakładów w postępowaniu o podział majątku wspólnego może być również wysokość wchodzącego w rachubę roszczenia o zwrot nakładów i wydatków dokonanych z majątku osobistego jednego z małżonków na majątek osobisty drugiego z nich, jeżeli może ona mieć znaczenie dla oceny sytuacji majątkowej małżonków, a w konsekwencji wyboru przez sąd sposobu podziału składników majątku wspólnego przy uwzględnieniu należnych spłat i dopłat przysługujących jednemu z małżonków od drugiego z nich. Omawiane roszczenie może być rozpoznane w postępowaniu o podział majątku wspólnego tylko wtedy, gdy zostanie zgłoszone i sprecyzowane co do wysokości przez małżonka, który dokonał nakładów z jego majątku osobistego na majątek osobisty drugiego z małżonków. Stefan Breyer i Stanisław Gross w: Kodeks rodzinny i opiekuńczy komentarz, Wydawnictwo Prawnicze, W-wa 1975, s. 228 – Nie są objęte /.../ hipotezą art. 45 i nie podlegają wyrównaniom przy podziale majątku wspólnego wydatki i nakłady poczynione kosztem majątku odrębnego jednego z małżonków na majątek odrębny drugiego. Rozliczenia te bowiem podlegają ogólnym normom prawa i postępowania cywilnego. Np. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 9 stycznia 1984 r., III CRN 315/83, Legalis – Hipotezą przepisów art. 567 par. 1 kpc w zw. z art. 45 par. 1 kro nie jest objęte rozstrzygnięcie jakie wydatki z majątku odrębnego jednego

Gdański Kwartalnik Adwokacki nr 66/2023

że w sądowej sprawie o podział majątku wspólnego nie rozlicza się nakładów z majątku odrębnego jednego małżonka na majątek odrębny drugiego. Przełomem stała się uchwała Sądu Najwyższego z dnia 16 grudnia 1980 r.4, gdzie w tezie II Sąd Najwyższy stwierdził, wprawdzie w sposób dość ogólny, że w postępowaniu o podział majątku wspólnego rozliczeniu podlegają również nakłady z majątku wspólnego małżonków na majątek odrębny jednego z nich. W uzasadnieniu argumentował Sąd Najwyższy, że przepis art. 45 § 1 kro stanowi, że przy podziale majątku wspólnego zwrotowi podlegają wydatki i nakłady poczynione z majątku wspólnego na majątek odrębny bądź też z majątku odrębnego na majątek wspólny, lecz uchwała dotyczy sytuacji gdy na majątek odrębny jednego z małżonków dokonano nakładów zarówno z majątku wspólnego, jak i z majątków odrębnych każdego z małżonków. Choć wydawać by się mogło, że w postępowaniu o podział majątku wspólnego nie mogą być rozliczane nakłady z majątku odrębnego na majątek odrębny, lecz gdy chodzi o rozliczenie sumy nakładów na kompletny obiekt, dokonywanie tych rozliczeń w dwóch odrębnych postępowaniach byłoby niecelowe. W przepisach art. 567 i 618 kpc widoczna jest tendencja do całościowego rozliczania wszystkich nakładów w jednym postępowaniu.5 W wyroku z 7 czerwca 2002 r., IV CKN 1108/006, wyjaśnił Sąd Najwyższy, że nakłady z majątku odrębnego jednego małżonków na majątek odrębny drugiego podlegają rozliczeniu z majątku wspólnego tylko wówczas, gdy na przedmiot majątkowy stanowiący majątek odrębny jednego z małżonków

4 5

z małżonków na rzecz majątku odrębnego drugiego z nich podlegają zwrotowi. Zgodnie z ogólną zasadą wypowiedzianą w art. 13 par. 1 kpc sprawę, w której chodzi o wymienione rozstrzygnięcie sąd rozpoznaje w procesie. III CZP 46/80, OSNC 1981 nr 11, poz. 206. Uchwała z 16 grudnia 1980 spotkała się z aprobatą Marka Sychowicz w: Kodeks Rodzinny i opiekuńczy z komentarzem, W. Pr., W-wa 2000, s. 236, teza 28, acz aprobata dotyczyła głównie sposobu określania wartości nakładów, określonego w tezie I uchwały. Legalis. Sędzią sprawozdawcą był SSN Gerard Bieniek.

Słowo od Redakcji dokonano nakładów zarówno z majątku wspólnego, jak i z majątku odrębnego małżonków. Podał Sąd Najwyższy, że treść art. 45 § 1 kro pozwala przyjąć, że przepis ten – jako materialnoprawna podstawa rozliczenia małżonków – dotyczy zwrotu nakładów z majątku wspólnego na majątek odrębny jednego z małżonków oraz z majątku odrębnego na majątek wspólny, lecz nie rozstrzyga sposobu rozliczenia nakładów dokonanych z majątku odrębnego jednego z małżonków na majątek odrębny drugiego z małżonków, a podstawę materialnoprawną tych rozliczeń stanowią przepisy kodeksu cywilnego. Przypomniał stanowisko Sądu Najwyższego zajęte w uchwale SN z dnia 16 grudnia 1980 r., III CZP 46/80, wyjaśniającej, że w postępowaniu o podział majątku wspólnego rozliczeniu podlegają również nakłady z majątku odrębnego małżonków na majątek odrębny jednego z nich, lecz jedynie w wyjątkowych sytuacjach, w których zachodzi potrzeba kompleksowego rozliczenia małżonków w jednym postępowaniu ze względu na przedmiot majątkowy, którego dotyczy to postępowanie, w szczególności zaś, gdy na rzecz stanowiącą majątek odrębny jednego z małżonków dokonano nakładów zarówno z majątku wspólnego, jak i z majątków odrębnych małżonków. Gdy taka sytuacja nie występuje, a uczestnik dochodzi zwrotu nakładów poczynionych wyłącznie ze swojego majątku odrębnego na przedmiot majątkowy będący majątkiem odrębnym drugiego małżonka, to rozliczenie z tego tytułu nie jest dopuszczalne w postępowaniu o podział majątku wspólnego stron, bo sprzeciwia się temu treść art. 45 § 1 kro, który nie stanowi materialnoprawnej podstawy do rozliczenia nakładów dokonanych z majątku. W postanowieniu z dnia 9 maja 2003 r., V CKN 363/017, Sąd Najwyższy, uznając, że co do zasady, nie jest możliwe w postępowaniu o podział majątku wspólnego rozliczanie nakładów z majątku odrębnego małżonków na majątek odrębny jednego z nich, za dopuszczalne uznał jednakże rozliczenie w takim postępowaniu nakładów poczynionych z jednego majątku odrębnego na drugi majątek odrębny, w tej szczególnej sytuacji, gdy na nieruchomości stanowiącej majątek odrębny powstał obiekt kosztem wszystkich mas majątkowych w tym majątku wspólnego. Taki jedynie przypadek wskazuje, w myśl stanowiska Sądu Najwyższego, na potrzebę 7

Legalis.

kompleksowego rozliczenia całości nakładów w jednym postępowaniu. Wskazał Sąd Najwyższy, że judykatura w tej kwestii nie jest jednolita, a hipoteza art. 45 kro i art. 567 § 1 kpc nie obejmuje tych roszczeń, to należy przyjąć, że stosuje się do nich przepisy kodeksu cywilnego, zaś z tego tytułu można ich dochodzić w drodze procesu cywilnego. Aprobował Sąd Najwyższy uzasadnieniem uchwały SN z dnia 16 grudnia 1980 r., uznając za dopuszczalne rozliczenie w postępowaniu o podział majątku wspólnego nakładów poczynionych z jednego majątku odrębnego na drugi majątek odrębny, ale tylko w tej szczególnej sytuacji, gdy na nieruchomości stanowiącej majątek odrębny powstał obiekt kosztem wszystkich mas majątkowych w tym majątku wspólnego. Taki jedynie przypadek wskazuje na potrzebę kompleksowego rozliczenia całości nakładów w jednym postępowaniu.8 W postanowieniu z 23 czerwca 2020 r., IV CSK 725/199, stwierdził Sąd Najwyższy, że w postępowaniu o podział majątku wspólnego rozliczeniu podlegają również nakłady z majątku odrębnego (osobistego) małżonków na majątek odrębny (osobisty) jednego z nich, szczególnie jeśli dotyczą rzeczy, na którą poczyniono również nakłady z majątku wspólnego. Nie oznacza to jednak, że rozliczenia tych nakładów mieszczą się w hipotezie art. 45 kro. Nie istnieje inna podstawa prawna poza instytucją nienależnego świadczenia, zgodnie z którą następowałoby rozliczenie tego typu roszczeń. Orzecznictwo sądów powszechnych w omawianej kwestii też było i jest nadal niejednolite. Znaczna część sądów opowiada się przeciwko jakiejkolwiek możliwości rozliczania takich nakładów.10 8

Regulacja z art. 686 kpc w zw. z art. 567 § 3 kpc dotyczy nakładów małżonków poczynionych wyłącznie na majątek wspólny. Inne rozumienie art. 686 kpc pozostawałoby w sprzeczności zarówno ze stanowiskiem piśmiennictwa jak i pośrednio judykatury, z której wynika, że katalog sporów podlegających rozpoznaniu w postępowaniu działowym jest wyczerpujący i nie powinien być rozszerzany (por. np. uchwałę Sądu Najwyższego z dnia 30 maja 1980 r., III CZP 26/80, OSNCP 1980, nr 12, poz. 229, czy postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 31 sierpnia 1966 r., III CR 156/66, OSNCP 1967, nr 2, poz. 35). 9 www.sn.pl 10 Tak np. wyrok Sądu Okręgowego w Gliwicach z dnia 18 marca 2014 r., I C 257/13, www.orzeczenia.ms.gov.pl, Legalis – przepis art. 45 KRO nie reguluje rozliczeń z tytułu wydatków i nakładów poczynionych z majątku osobistego jednego z małżonków na majątek osobisty drugiego z małżonków.

Gdański Kwartalnik Adwokacki nr 66/2023

Słowo od Redakcji Podobnie postanowienie Sądu Okręgowego w Lublinie z dnia 30 kwietnia 2018 roku, sygn. akt II Ca 1129/17, gdzie Sąd Okręgowy stwierdza wręcz, że wnioskodawca błędnie nadał swemu żądaniu formę wniosku o podział majątku wspólnego, skoro w istocie żądał on jedynie zapłaty określonej kwoty z tytułu nakładów z jego majątku osobistego na majątek osobisty uczestniczki. W doktrynie i w orzecznictwie utrwalone jest stanowisko, że w sytuacji, gdy nie istnieje majątek wspólny, a przedmiotem wzajemnych żądań byłych małżonków po ustaniu wspólności ustawowej są jedynie roszczenia pieniężne (np. rozliczenia wydatków, nakładów i innych świadczeń z majątku wspólnego na rzecz majątku osobistego lub odwrotnie, a także rozliczenie długów jednego z małżonków zaspokojonych z majątku wspólnego) właściwe nie jest postępowanie nieprocesowe ale proces.11 W wyroku z dnia 28 czerwca 2019 r., sygn. akt XV C 996/1612, Sąd Okręgowy w Gdańsk podzielił stanowisko prawne wyrażone kilkukrotnie przez Sąd Najwyższy, w tym w wyroku z dnia 7 czerwca 2002 r. w sprawie IV CKN 1108/00, w którym wskazano, iż nakłady z majątku odrębnego jednego z małżonków na majątek odrębny drugiego podlegają rozliczeniu z majątku wspólnego wówczas, gdy na przedmiot majątkowy stanowiący majątek odrębny jednego z małżonków dokonano nakładów zarówno z majątku wspólnego, jak i z majątku odrębnego małżonków. Pośrednie stanowisko zajął Sądu Okręgowego w Sieradzu w postanowieniu z dnia 26 kwietnia 2021 r., I Ca 83/2113, wskazując, że konstrukcja rozliczenia w postępowaniu o podział majątku wspólnego nakładów poczynionych z jednego majątku osobistego na drugi majątek osobisty, nie ma wyraźnego umocowania w przepisach Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, jednakże zgodnie z utrwalonym orzecznictwem, ale wyjątkowo, w postępowaniu o podział majątku wspólnego mogą podlegać rozliPodstawę materialnoprawną tych rozliczeń stanowią przepisy kodeksu cywilnego. Brak jest przepisów, które pozwalałyby na dochodzenie roszczeń wynikających z tych rozliczeń na innej drodze niż droga procesu, a zwłaszcza w postępowaniu o podział majątku wspólnego. 11 Np. wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 8 stycznia 2014 roku, V ACa 592/13, Lex nr 1437982, postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 12 kwietnia 2000 roku, IV CKN 27/00, postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 25 czerwca 2015 roku, V CSK 561/14). 12 Niepublikowany. 13 www.orzeczenia.ms.gov.pl

Gdański Kwartalnik Adwokacki nr 66/2023

czeniu również nakłady z majątku osobistego małżonków na majątek osobisty jednego z nich. Dotyczy to takiej sytuacji, w której chodzi o rozliczenie sumy nakładów dokonywanych zarówno z majątku wspólnego, jak również majątku osobistego jednego z małżonków na kompletny obiekt, gdy dokonywanie tych rozliczeń w dwóch odrębnych postępowaniach byłoby niecelowe. W przywołanym wcześniej postanowieniu z 24 lipca 2020 r., I CSK 106/20, Sąd Najwyższy kontynuuje utrwaloną już linię orzecznictwa, a jednocześnie omawia dodatkowe warunki pozwalające na rozliczanie w postępowaniu o podział majątku wspólnego nakładów z majątku osobistego jednego małżonka na majątek osobisty drugiego. Jako, że ta linia orzecznictwa SN utrwaliła się jeszcze przed nowelizacją kro, przypomina Sąd Najwyższy, że ustawą z dnia 17 czerwca 2004 r. o zmianie ustawy – Kodeks rodzinny i opiekuńczy oraz niektórych innych ustaw14, która weszła w życie z dniem 20 stycznia 2005 r., zmieniono szereg przepisów Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego dotyczących małżeńskich ustrojów majątkowych, w tym ustawowego ustroju majątkowego. Jedna ze zmian dotyczyła art. 33 kro, w którym występujące dotychczas pojęcie „majątku odrębnego” zastąpiono pojęciem „majątku osobistego”. Terminem tym ustawodawca posłużył się też w innych przepisach tego kodeksu, w tym w art. 45 kro w miejsce dotychczasowego terminu występującego w tych przepisach „majątku odrębnego”. Artykuł 4 tej ustawy stanowił również, iż ilekroć w odrębnych przepisach jest mowa o majątku odrębnym małżonka, rozumie się przez to jego majątek osobisty. Zgodnie z art. 567 § 1 kpc, w postępowaniu o podział majątku wspólnego po ustaniu wspólności majątkowej między małżonkami sąd rozstrzyga także o żądaniu ustalenia nierównych udziałów małżonków w majątku wspólnym oraz o tym, jakie wydatki, nakłady i inne świadczenia z majątku wspólnego na majątek osobisty lub odwrotnie podlegają zwrotowi. Ze znowelizowanych przepisów kro również nie wynika podstawa uzasadniająca możliwość żądania zwrotu wydatków i nakładów dokonanych w trakcie trwania wspólności ustawowej z majątku osobistego jednego z małżonków na majątek osobisty drugiego z małżonków po ustaniu wspólności majątkowej. Art. 567 § 1 kpc nie wymienia się tego rodzaju żąda14 Dz.U. Nr 162, poz. 1691.

nakładów z majątku osobistego na majątek wspólny. Ze względu na treść art. 45 § 1 kro oraz art. 567 § 1 i 3 kpc w zw. z art. 618 kpc i 688 kpc, w judykaturze17 i w piśmiennictwie przyjęte zostało, że o zwrocie wydatków i nakładów z majątku osobistego na majątek wspólny orzeka sąd wyłącznie na wniosek, a nie z urzędu, gdyż roszczenia te nie wchodzą w skład majątku wspólnego małżonków. Domagający się ich zwrotu zobowiązany jest dokładnie określić te żądania, zgodnie z art. 187 § 1 pkt 1 kpc w zw. z art. 13 § 2 kpc a żądaniami tymi Sąd jest związany (art. 321 § 1 kpc w zw. z art. 13 § 2 kpc).18 Sąd orzeka o roszczeniach o nakładów z majątku osobistego któregokolwiek z małżonków na majątek wspólny tylko wówczas, gdy którykolwiek z małżonków wystąpi z takim żądaniem, żądanie to zostało zgłoszone w piśmie procesowym odpowiadającym wymaganiom pozwu (art. 511 § 1 kpc. w zw. z art. 187 § 1 kpc), i zawiera dokładne określenie wysokości żądania z tytułu nakładów oraz przy-

15 Por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 7 czerwca 2002 r., IV CKN 1108/00, OSNC 2003, nr 9, poz. 123. 16 Tak: postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 9 stycznia 1984 r., III CRN 315/83, Legalis.

17 Np. postanowienie SN z 27 stycznia 1970 r., III CRN 527/69, OSNCP 1970, z. 9, poz. 164. 18 Postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 16 października 1997 r., II CKN 395/97, Legalis.

Źródło: Racool_studio on Freepik.com

nia jako podlegającego rozpoznaniu w sprawie o podział majątku wspólnego, a z przepisu art. 686 kpc w zw. z art. 567 § 3 kpc nie wynika uprawnienie do domagania się rozstrzygnięcia o tego rodzaju żądaniu w ramach sprawy o podział majątku wspólnego. Roszczenie o zwrot nakładów dokonanych z majątku osobistego jednego z małżonków na majątek osobisty drugiego z małżonków opiera się na odmiennych okolicznościach faktycznych, a to sytuacji gdy środki pochodzące z majątku osobistego jednego z małżonków służyły finansowaniu nakładów i wydatków na majątek osobisty drugiego z nich. Dlatego też, ponoszenie takich nakładów i wydatków jest irrelewantne dla majątku wspólnego małżonków, a roszczenie o zwrot tych nakładów nie ma podstawy w przepisach Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, w szczególności w art. 45 kro15, lecz w przepisach ogólnych prawa cywilnego, w tym – co zależy od konkretnych okoliczności dokonania tych nakładów i wydatków – w przepisach o bezpodstawnym wzbogaceniu. Wobec braku przepisów szczególnych określających sposób dochodzenia tego rodzaju roszczeń podlegają one rozpoznaniu, zgodnie z art. 13 § 1 zd. pierwsze KPC, w procesie.16 Konsekwencją tak określonego charakteru prawnego roszczeń o zwrot wydatków i nakładów dokonanych z majątku osobistego jednego z małżonków na majątek osobisty drugiego z nich jest to, że podlegają one rozpoznaniu przez sąd wyłącznie w razie wniesienia o nie powództwa przez jednego z małżonków, a o roszczeniach tych sąd nie orzeka z urzędu. W pierwszej kolejności roszczenie to może być rozpoznane w postępowaniu o podział majątku wspólnego tylko wtedy, gdy zostanie ono zgłoszone i sprecyzowane co do wysokości przez małżonka, który dokonał nakładów z majątku osobistego na majątek osobisty drugiego z małżonków. Żądanie to, acz dochodzone w sprawie o podział majątku wspólnego, ma nadal charakter procesowy, a zatem winno być ono sformułowane tak jak żądanie pozwu o świadczenie – o zasądzenie konkretnej sumy, a co więcej uczestnik winien też przytoczyć fakty na poparcie swego żądania. Orzecznictwo konsekwentnie opowiedziało się za tym, że zasadę tę stosuje się również przy rozliczaniu w postępowaniu o podział majątku wspólnego

Gdański Kwartalnik Adwokacki nr 66/2023

Słowo od Redakcji toczenie okoliczności faktycznych uzasadniających to żądanie.19 Wracając do rozliczania w postępowaniu o podział majątku wspólnego nakładów z majątku osobistego jednego z małżonków na majątek osobisty drugiego, wskazać należy, że przed zgłaszającym żądanie tegoż rozliczenia małżonkiem, postawione są dalej idące wymagania. Nie jest wystarczającym samo kwotowe wykazanie tego w jakiej wysokości środki z jego majątku osobistego użyte zostały na obiekt wzniesiony na nieruchomości drugiego małżonka. Kolejnym wymogiem jest wykazanie, że nakładów z jego majątku osobistego na majątek osobisty współmałżonka, nie da się oddzielić od nakładów z majątku wspólnego i nakładów z majątku osobistego współmałżonka. Małżonek dochodzący rozliczenia musi zatem udowodnić nie tylko sam fakt poniesienia nakładów ze swego majątku osobistego na majątek osobisty współmałżonka, lecz również ciąży na nim obowiązek wykazania, że nakłady te winny być rozliczone wyjątkowo w sprawie o podział majątku wspólnego, a nie być rozpoznane w oddzielnym procesie. Roszczenie o zwrot takich nakładów nie ma podstawy w przepisach Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, w szczególności w art. 45 kro20, a zatem podlega ono, co do zasady rozpoznaniu, w myśl art. 13 § 1 zd. pierwsze kpc, w procesie.21 W postępowaniu o podział majątku wspólnego mogą podlegać rozliczeniu również nakłady z majątku osobistego małżonków na majątek osobisty jednego z nich, lecz wyjątkowo.22 Dotyczy to sytuacji, w której chodzi o rozliczenie sumy nakładów dokonywanych zarówno z majątku wspólnego, jak również majątku osobistego jednego z małżonków na kompletny obiekt, gdy dokonywanie tych rozliczeń w dwóch odrębnych postępowaniach byłoby niecelowe.

19 Tak np. postanowienie SN z 27.1.1970 r., III CRN 527/69, OSNCP 1970, z. 9, poz. 164. 20 Por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 7 czerwca 2002 r., IV CKN 1108/00, OSNC 2003, nr 9, poz. 123. 21 Np. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 9 stycznia 1984 r., III CRN 315/83, Legalis. 22 Por. m.in.: uchwała z dnia 16 grudnia 1980 r., III CZP 46/80, OSNC 1981, nr 11, poz. 206, wyrok z dnia 7 czerwca 2002 r., Legalis, IV CKN 1108/00, Legalis, postanowienie z dnia 5 października 2018. r., III CSK 189/18, Legalis, oraz postanowienie z dnia 5 kwietnia 2019 r., I CSK 140/18, Legalis).

Gdański Kwartalnik Adwokacki nr 66/2023

Powyższy pogląd prawny aprobuje np. Krystyna Gromek,23 wskazując, że zgodnie ze stanowiskiem SN (postanowienie z 5.10.2018 r., III CSK 189/1824) zasadą pozostaje rozliczanie w podziale majątku wspólnego wyłącznie nakładów czynionych między majątkami wspólnymi i osobistymi. Rozliczenie nakładów czynionych z majątku osobistego małżonka na majątek osobisty drugiego z nich jest dopuszczalne tylko w takiej szczególnej sytuacji, gdy na nieruchomości stanowiącej majątek osobisty jednego z małżonków powstał obiekt budowlany kosztem wszystkich mas majątkowych pozostających w dyspozycji obojga małżonków. W takim przypadku nakłady poczynione na jego powstanie wymagają kompleksowego rozliczenia. Kolejną okolicznością uzasadniającą potrzebę rozliczenia takich nakładów w postępowaniu o podział majątku wspólnego, może być wysokość wchodzącego w rachubę roszczenia o zwrot nakładów i wydatków dokonanych z majątku osobistego jednego z małżonków na majątek osobisty drugiego z nich, jeżeli ma ona znaczenie dla oceny sytuacji majątkowej małżonków, a w konsekwencji wyboru przez sąd sposobu podziału składników majątku wspólnego przy uwzględnieniu należnych spłat i dopłat przysługujących jednemu z małżonków od drugiego z nich. Natomiast sama sytuacja gdy obiekt budowlany wzniesiony na nieruchomości stanowiącej majątek osobisty jednego z małżonków, powstał aż z trzech mas majątkowych, a to: majątku wspólnego oraz majątków osobistych małżonków, nie wskazuje by brak rozliczenia nakładów z majątku osobistego jednego z małżonków na majątek osobisty wnioskodawczyni, sam przez się stanowił przeszkodę do wyodrębnienia, ustalenia rodzaju, zakresu i wartości nakładów na ten obiekt dokonanych z majątku wspólnego. Dokonanie rozliczenia nakładów dokonanych z majątku wspólnego na majątek odrębny małżonka jest możliwe w bez konieczności kompleksowego rozliczenia nakładów na majątek osobisty dokonanych z majątku wspólnego oraz z majątku osobistego drugiego małżonka. Dochodzący rozliczenia małżonek musi zatem nie tylko określić swe żądanie kwotowo, ale jednocześnie wskazać jaką część równowartości wszystkich nakładów na nieruchomość drugiego małżonka 23 Krystyna Gromek Komentarz do KRO – Art. 45 KRO pkt 2, 2020, wyd.7 – wydanie elektroniczne Legalis. 24 Legalis.

stanowiły nakłady dokonane z jego majątku osobistego i to, tak jak w odniesieniu do nakładów dokonanych z majątku wspólnego na ten sam obiekt – na chwilę wydania orzeczenia o podziale. Nie jest wystarczające zgłoszenie żądanie rozliczenia obejmującego jedynie nominalną kwotę wydatkowaną z majątku osobistego, na nakłady na budowę domu na nieruchomości drugiego małżonka. Zgłoszenie żądania rozliczenia kwoty nominalnej, nawet w pełni w sprawie udowodnionej, nie powoduje by w sprawie o podział majątku wspólnego zachodziła konieczność dokonania kompleksowego rozliczenia nakładów dokonanych z majątku wspólnego na majątek osobisty drugiego małżonka oraz nakładów z majątku osobistego uczestnika na majątek osobisty drugiego małżonka. Dokonanie rozliczenia takich nakładów tylko w sumie nominalnej nie miałoby też znaczenia dla sposobu podziału składników majątku wspólnego, skoro jedynym skutkiem tego rozliczenia byłoby tylko obniżenie kwoty należnej spłaty.25 Małżonek żądający rozliczenia nakładów z majątku osobistego musi wreszcie wykazać, że pominięcie rozliczenia w sprawie nakładów dokonanych z jego majątku osobistego na majątek osobisty drugiego małżonka ma wpływ na sam sposób podziału składników majątku wspólnego. Ten ostatni wymóg jest w praktyce dość trudnym do zrealizowania. Na gruncie wykładni orzeczniczej art. 45 § 1 kro wyrażono w orzecznictwie pogląd, że w sytuacji, gdy nakłady pochodzące z majątku wspólnego zostały poczynione na budowę domu na gruncie wchodzącym w skład majątku osobistego jednego z małżonków, wartość tych nakładów określa się w ten sposób, że najpierw ustala się ułamkowy udział nakładów małżonków w wartości domu z czasu jego budowy a następnie oblicza się ten sam ułamkowy udział w wartości domu według cen rynkowych.26 Choć podstawą materialnoprawną rozliczania nakładów z majątku osobistego jednego z małżonków na budowę domu na nieruchomości drugiego 25 Odmiennie – postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 26 listopada 2021 r., III CNP 10/21, Legalis, gdzie Sąd Najwyższy wydaje się dopuszczać możliwość rozliczenia także nakładu pieniężnego, sumy uzyskanej ze zbycia lokalu mieszkalnego, będącego jego majątkiem wspólnym, dokonanego przez jednego z małżonków na sfinansowanie nabycia mieszkania stanowiącego majątek osobisty drugiego małżonka. 26 Tak: uchwała Sądu Najwyższego z dnia 16 grudnia 1980 r. III CZP 46/80, OSNC 1981/11/206; zob. też uchwałę z dnia 12 kwietnia 1989 r., III CZP 31/89, Legalis, z dnia 5 października 1990 r., III CZP 55/90, OSNC 1991/4/48.

małżonka będą głównie przepisy o bezpodstawnym wzbogaceniu, przeszkód by rozliczać ich wartość w podobny sposób, a to tak jak rozliczane są nakłady z majątku osobistego na majątek wspólnego. W orzecznictwie Sądu Najwyższego dominuje pogląd, że zasądzeniu z tytułu bezpodstawnego wzbogacenia podlega kwota odpowiadająca wartości wzbogacenia istniejącego w chwili wyrokowania w sprawie o zwrot bezpodstawnego wzbogacenia, co oznacza konieczność jej ustalenia według stanu wzbogacenia i cen z daty wyrokowania (art. 405 kc w zw. z art. 316 kpc i w zw. z art. 363 § 2 kc stosowanym w drodze analogii). Pogląd ten zasługuje na podzielenie, skoro świadczenie takie jako od początku niepieniężne nie podlega sądowej waloryzacji (art. 3581§ 3 kc), a zwrotowi powinna podlegać aktualna wartość wzbogacenia, co najlepiej odpowiada celowi tej instytucji.27 W sytuacji, gdy małżonek ponosił nakłady na budowę domu wchodzącego w skład majątku osobistego drugiego małżonka, najpierw ustalić należy kwotowo wysokość tych nakładów i ich procentowy udział w wartości domu według cen rynkowych z czasów jego budowy, a następnie ustalić ten sam procentowy udział w wartości domu według cen rynkowych z daty orzekania. Pomocne okazać się może w tym zakresie zastosowanie wprost mechanizmów wypracowanych w praktyce przy rozliczeniu nakładów z majątku wspólnego na majątek osobisty jednego z małżonków. Co do zasady – wobec pozostawania przez strony w związku małżeńskim i prowadzenia razem gospodarstwa domowego i działalności gospodarczej „ze wspólnego portfela”, bez rozliczania się z wnoszonych dochodów i ponoszonych wydatków, nie można wykluczyć możliwości skorzystania przez Sąd z art. 322 KPC, zwłaszcza przy określeniu proporcji w jakiej małżonkowie partycypowali w finansowaniu budowy domu na działce stanowiącej majątek osobisty jednego z nich. Niemożność dokładnego udowodnienia wysokości dochodzonego roszczenia będzie bowiem mogła być w tych warunkach zakwalifikowana, jako mająca charakter obiektywny.28 27 Por. m.in. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 12 marca 1998 r., I CKN 522/97, OSNC 1998, z. 11, poz. 176, z dnia 3 października 2003 r., III CKN 1313/00, M. Praw. 2006, nr 10, str. 542, z dnia 7 maja 2009 r., IV CSK 27/09, Legalis, z dnia 19 czerwca 2015 r., IV CSK 565/14, Legalis, z dnia 12 kwietnia 2016 r., II CSK 302/15, Legalis i z dnia 21 marca 2018 r., V CSK 215/17, Legalis. 28 Por. m.in. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 31 stycznia 2019 r., V CSK 599/17, Legalis.

Gdański Kwartalnik Adwokacki nr 66/2023

Źródło: Freepik.com

Uważam natomiast, że przy rozliczaniu nakładów z majątku osobistego jednego z małżonków na majątek osobisty drugiego, nie mają tu zastosowania art. 224-231 kc, bo dotyczą one rozliczenia nakładów uczynionych przez samoistnego posiadacza rzeczy w przypadku, gdy jej właściciel został wyzuty z posiadania.29 W sytuacji, gdy żądanie rozliczenia nakładów z majątku osobistego uczestnika na majątek osobisty b. małżonki nie zostało rozpoznane w sprawie o podział majątku wspólnego, powinno ono podlegać rozpoznaniu oddzielnym postępowaniu procesowym. W nowym postępowania procesowym uczestnik (tamże odpowiednio powód) ma możliwość dochodzenia roszczeń z tytułu dokonania nakładów, a w nowym postępowaniu może przedstawić on także i inne dowody niż wskazane i przeprowadzone w postępowaniu o podział majątku wspólnego na fakt poniesienia przez niego takich nakładów.

29 Tak słusznie np. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 3 października 2012 r., II CSK 113/12, Legalis.

Gdański Kwartalnik Adwokacki nr 66/2023

Mając na uwadze długotrwałość30 postępowań o podział majątku wspólnego, od strony praktycznej przypominam o terminach przedawnienia takich roszczeń, bo pozostawienie tych roszczeń bez rozpoznania przez sąd działowy nie skutkuje, moim zdaniem, przerwaniem biegu ich przedawnienia. Nie wyjaśnił Sąd Najwyższy w jaki sposób winien sąd powszechny orzec o pozostawieniu żądania rozliczenia nakładów z majątku osobistego na majątek osobisty drugiego małżonka, a rozstrzygnięcie takie zamieścić w sentencji postanowienia. Jest to o tyle istotne, że gdy żądanie zasądzenia konkretnej sumy zostało prawidłowo zgłoszone, a zostało też ono udowodnione, to nie powinno być ono przez Sąd działowy oddalone. Opowiadam się, za tym by w sentencji postanowienia działowego było zamieszczone oddzielne orzeczenie o pozostawieniu tego żądania bez rozpoznania. Dyskusyjnym jest czy możliwe byłoby nadto zamieszczenie wcześniejszego ustalenia, że określone kwotowo nakłady z majątku osobistego jednego z małżonków na majątek osobisty drugiego, zostały dokonane. Opowiadam się przeciw takiej możliwości, skoro w nowej sprawie procesowej małżonek może od początku udowadniać fakt poniesienia nakładów, tak co do rodzaju nakładów, jak i ich aktualnej wartości rynkowej. Omawiane postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 24 lipca 2020 r., I CSK 106/20 wpisuje się w utrwaloną już linię orzecznictwa Sądu Najwyższego, zgodnie z którą w postępowaniu o podział majątku wspólnego mogą podlegać rozliczeniu również nakłady z majątku osobistego małżonka na majątek osobisty drugiego z nich, lecz tylko wyjątkowo. Podstawowym kryterium dopuszczalności jest sytuacja, w której niezbędne jest rozliczenie sumy nakładów dokonywanych zarówno z majątku wspólnego, jak również majątku osobistego jednego z małżonków na kompletny obiekt, i to tylko gdy dokonywanie tych rozliczeń w dwóch odrębnych postępowaniach byłoby niecelowe. Linia ta została potwierdzona w najnowszym orzecznictwie SN, np. w postanowieniu Sądu Najwyższego z dnia 26 listopada 2021 r., III CNP 10/2131, w którym Sąd ten uznał, że nakłady z majątku osobistego małżonków na majątek osobisty jed30 A wprost przewlekłość. 31 Legalis. Wcześniej, np. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 5 kwietnia 2019 r., I CSK 140/18, Legalis.

nego z nich, mogą być rozliczane zwłaszcza wtedy, jeśli dotyczą rzeczy, na którą poczyniono również nakłady z majątku wspólnego i z majątku osobistego jednego z małżonków na „kompletny obiekt”, jeżeli dokonanie rozliczenia w dwóch postępowaniach byłoby niecelowe. Niewystarczającym jest zgłoszenie przez małżonka samego żądanie rozliczenia obejmującego jedynie nominalną kwotę wydatkowaną z jego majątku osobistego, na nakłady na budowę domu na nieruchomości będącej majątkiem osobistym drugiego małżonka. Zwrotu takiej sumy nominalnej można wszak małżonek dochodzić w oddzielnym postępowaniu procesowym i to prowadzonym równolegle do postępowania o podział majątku wspólnego, a wynik tegoż postępowania nie będzie pozostawał w związku z rozpoznaniem sprawy o podział majątku wspólnego. Trudną do zrealizowania przesłanką jest konieczność wykazania przez małżonka domagającego się rozliczenia nakładów z majątku osobistego na majątek osobisty drugiego małżonka, tych wszystkich, dodatkowych wymogów. O ile oczywistą jest konieczność przedstawienia faktów wskazujących na dokonanie nakładów z majątku osobistego na majątek osobisty drugiego małżonka, określenie ich wartości na dzień podziału, wykazania, że obiekt budowlany na nieruchomości współmałżonka zrealizowany został przy użyciu środków z trzech różnych mas majątkowych, a to z: majątku wspólnego oraz majątków osobistych obu małżonków, co skutkuje niezbędnością dokonanie kompleksowego rozliczenia wszystkich nakładów z tych źródeł w postępowaniu o podział majątku wspólnego, to trudnym do zrealizowania jest wymóg zaprezentowanie przez małżonka rzeczowych faktów i twierdzeń na poparcie przywołanych wymogów dodatkowych. Jako praktyk mam nadzieję, że orzecznictwo Sądu Najwyższego „zliberalizuje” niejako warunki dopuszczalności rozliczania w sprawie o podział majątku wspólnego nakładów z majątku osobistego jednego z małżonków na budowę obiektu na nieruchomości będącej majątkiem osobistym drugiego małżonka. Byłoby to z pożytkiem dla szybkości postępowań dotyczących wszelakich pełnych rozliczeń majątkowych byłych małżonków. Przypominam tu, że rozpoznawanie takich roszczeń w sprawie o podział majątku wspólnego nie podlega dodatkowej opłacie sądowej, podczas gdy

dochodzenie tych roszczeń w postępowaniu procesowym pociąga za sobą konieczność uiszczenia opłaty sądowej od ich wartości. XLV. Odpowiedzialność byłych małżonków za zobowiązania wobec wspólnoty mieszkaniowej powstałe po ustaniu wspólności majątkowej małżeńskiej z tytułu wydatków i ciężarów związanych z utrzymaniem nieruchomości wspólnej W uchwale Składu 3 sędziów z 20 października 2022 r. III CZP 111/22, wyjaśnił Sąd Najwyższy, że odpowiedzialność byłych małżonków będących współwłaścicielami lokalu mieszkalnego stanowiącego odrębną nieruchomość, który uprzednio wchodził w skład ich majątku wspólnego, za zobowiązania wobec wspólnoty mieszkaniowej powstałe po ustaniu wspólności majątkowej małżeńskiej z tytułu wydatków i ciężarów związanych z utrzymaniem nieruchomości wspólnej w części nieznajdującej pokrycia w innych przychodach, jest odrębną odpowiedzialnością każdego z nich w zakresie odpowiadającym ich udziałom w nieruchomości wspólnej, ustalonym zgodnie z art. 3 ust. 3a ustawy z 24 czerwca 1994 r. o własności lokali (tj. Dz.U. z 2001 r., poz. 1048). Nie byłoby w tym nic odkrywczego gdyby nie pytanie sądu powszechnego, który rozważał odpowiedzialność każdego z małżonków za całość zobowiązania z tego tytułu. Sąd Okręgowy w Lublinie motywował to tym, że celowe byłoby zastosowanie koncepcji solidarności niewłaściwej, która jego zdaniem, wydaje się najwłaściwsza, albowiem godzi interesy dłużników (współwłaścicieli lokali) oraz interes wierzyciela (wspólnoty mieszkaniowej). Udzielając odpowiedzi na pytanie prawne Sąd Najwyższy wyjaśnił co następuje: Zgodzić się należy z przeważającym stanowiskiem przedstawicieli doktryny, że art. 1a WłLokU prowadzi do przyznania samodzielności poszczególnych współwłaścicieli w częściach ułamkowych lokalu w zakresie ponoszenia wydatków i ciężarów związanych z utrzymaniem nieruchomości wspólnej (art. 12 ust. 2 w zw. z art. 1a i art. 3 ust. 3a WłLokU). Ustawodawca w art. 1a WłLokU nie tylko nakazuje określać pozycję współwłaściciela lokalu w częściach ułamkowych lokalu w sposób analogiczny jak w przypadku (samodzielnego) właściciela udziału, ale w art. 3 ust. 3a WłLokU wprowadza mechanizm ustalania „pozycji” we wspólnocie odrębnie dla każ-

Gdański Kwartalnik Adwokacki nr 66/2023

dego współwłaściciela lokalu. Z art. 3 ust. 3a WłLokU wynika bowiem, że udział w nieruchomości wspólnej współwłaścicieli lokalu w częściach ułamkowych jest ustalany odrębnie dla każdego z nich. Przepis ten przesądza zdaniem Sądu Najwyższego to, że podstawą dla ustalenia stopnia udziału współwłaściciela lokalu w wydatkach i ciężarach związanych z utrzymaniem nieruchomości wspólnej jest jego udział w tejże nieruchomości, ustalony indywidualnie, z uwzględnieniem udziału w samym lokalu na podstawie art. 3 ust. 3a WłLokU. Obowiązek, o którym mowa wynika nie z faktu korzystania z lokalu, ale z nawiązania stosunku członkostwa we wspólności mieszkaniowej przez pozyskanie tytułu własności (współwłasności) do lokalu. Stąd też właśnie wyróżnia się konstrukcję udziału, która ma służyć do opisu sytuacji właściciela (art. 3 ust. 3 WłLokU) czy współwłaściciela (art. 3 ust. 3a WłLokU) w zakresie przysługujących mu praw i nałożonych obowiązków w związku z członkostwem we wspólnocie mieszkaniowej. Udział przysługuje (indywidualnie) każdemu ze współwłaścicieli lokalu w częściach ułamkowych. /.../ Obowiązek pokrywania kosztów zarządu nieruchomością wspólną jest tylko jednym z elementów opisujących sytuację prawną członka wspólnoty mieszkaniowej (w tym zgodnie z art. 1a WłLokU każdego współwłaściciela lokalu w częściach ułamkowych). Ze względu na inne obowiązki, które dotyczą współwłaściciela (i wynikają z jego członkostwa we wspólnocie) właściwe wydaje się zachowanie jednolitego standardu ich realizacji (np. przestrzeganie regulaminu porządku domowego przez jednego ze współwłaścicieli nie może mieć skutku zwalniającego dla pozostałych współwłaścicieli tego lokalu). Za indywidualnym postrzeganiem pozycji każdego ze współwłaścicieli lokalu w częściach ułamkowych przemawia także wyrażone w art. 1a WłLokU in fine wyłączenie dla stosowania art. 16 WłLokU. Przepis ten przewiduje możliwość przymusowej sprzedaży przez wspólnotę mieszkaniową lokalu, gdy m.in. jego właściciel długotrwale zalega z opłatami. W odniesieniu do tego wyłączenia należy przyjąć, że przypadku, gdy lokal znajduje się we współwłasności w częściach ułamkowych, aby mogło dojść do przymusowej jego sprzedaży konieczne jest, aby każdy ze współwłaścicieli zalegał z opłatami w sposób długotrwały. Długotrwałe niewykonywanie świadczeń na rzecz wspólnoty przez jednego z nich nie przekłada się na osłabienie pozycji pozostałych

Gdański Kwartalnik Adwokacki nr 66/2023

współwłaścicieli lokalu. Niewątpliwie przy takim podejściu eksponuje się indywidualną (niezależną) pozycję każdego ze współwłaścicieli lokalu w częściach ułamkowych w zakresie ponoszenie opłat. Sąd Najwyższy dostrzega pewną niedogodność wynikająca z powyższej wykładni art. 12 ust. 2 w zw. z art. 1a i art. 3 ust. 3a WłLokU w relacji między wspólnotą mieszkaniową a współwłaścicielami lokalu w zakresie realizacji ich obowiązków. W istocie w sferze obowiązków (w tym głównie ponoszenia ciężarów i kosztów związanych z prowadzeniem zarządu nieruchomością wspólną oraz kosztów związanych z utrzymaniem lokalu) stosowny skutek prowadzi do uprzywilejowania pozycji współwłaścicieli w częściach ułamkowych względem współwłaścicieli względem (samodzielnych) właścicieli lokalu oraz właścicieli lokalu pozostających w reżimie wspólności łącznej. Wspólnota mieszkaniowa ma ograniczone możliwości skutecznego egzekwowania świadczeń, w tym znaczeniu, że zawężona jest możliwość skorzystania z „ostatecznego” środka jakim jest przymusowa sprzedaż lokalu. Wystarczy bowiem, aby wyłącznie jeden ze współwłaścicieli lokalu pokrywał wydatki związane z korzystaniem z lokalu oraz – adekwatnie do zasad określonych przez art. 12 ust. 2 w zw. z art. 1a i art. 3 ust. 3a WłLokU – uczestniczył ciężarach i kosztach prowadzenia zarządu nieruchomością wspólną, a nie będzie możliwe podjęcie przez wspólnotę mieszkaniową działań zmierzających do sprzedaży przymusowej lokalu. Natomiast takie działania wspólnota mieszkaniowa (przy długotrwałej zaległości w uiszczeniu opłat) będzie mogła skutecznie podejmować wobec właściciela i współwłaścicieli lokalu objętego wspólnością łączną. Z drugiej jednak strony, uwzględnić należy, że instrument z art. 16 ust. 1 WłLokU ma charakter ostateczny (zob. wyroki Sądu Najwyższego: z 13 lutego 2014 r., V CSK 170/13, z 6 listopada 2013 r., IV CSK 132/13, z 26 lutego 2013 r., 480/12; z 16 czerwca 2009 r., V CSK 442/08) i nie wyłącza on możliwości korzystania przez wspólnotę z innych rozwiązań służących wyegzekwowaniu od niektórych współwłaścicieli lokalu w częściach ułamkowych spoczywających na nich ciężarów i kosztów zarządu nieruchomością wspólną. Mimo wskazanej powyżej niedogodności rozwiązań wynikających z art. 1a i art. 3 ust. 3a WłLokU, nie jest zdaniem Sądu Najwyższego możliwe ograniczenie stosowania art. 1a i art. 3 ust. 3a WłLokU wyłącznie do kwestii realizacji przez współwłaścicieli

uprawnień korporacyjnych we wspólnocie mieszkaniowej. Nie jest tym samym zasadne wysnucie wniosku, że udział w nieruchomości wspólnej, o jakim mowa w art. 12 ust. 2 WłLokU należy rozumieć nie jako udział w rozumieniu art. 3 ust. 3a WłLokU, ale udział, o którym mowa w art. 3 ust. 3 WłLokU (udział lokalu jako całości). W konsekwencji wynikający z art. 15 ust. 1 i art. 12 ust. 2 WłLokU obowiązek pokrywania ciężarów i wydatków związanych z zarządem nieruchomością wspólną przez współwłaścicieli lokalu musi być rozumiany indywidualnie w odniesieniu do każdego ze współwłaścicieli. Na każdym z nich spoczywa zatem obowiązek odrębnego świadczenia, ustalonego z uwzględnieniem części ułamkowej prawa do lokalu. Z art. 1 ust. 1a WłLokU należy zatem wyprowadzić wniosek, że ustawodawca dążył do pełnego uniezależnienia poszczególnych współwłaścicieli lokalu w częściach ułamkowych w ich relacjach wobec wspólnoty mieszkaniowej. Nie ma tu więc mowy o wielości dłużników w odniesieniu do jednego świadczenia, ustalonego z uwzględnieniem wyłącznie udziału, o którym mowa w art. 3 ust. 3 WłLokU (udziału lokalu jako całości w odniesieniu powierzchni nieruchomości wspólnej). XLVI. Umowa o podział majątku wspólnego a roszczenia o zwrot nakładów na majątek wspólny32 – ku przestrodze! Zgodnie z art. 45 § 1 zd. 2 kro w brzmieniu właściwym dla niniejszej sprawy każdy z małżonków może żądać zwrotu wydatków i nakładów, które poczynił ze swego majątku odrębnego na majątek wspólny. Z roszczeniem takim wystąpiła wnioskodawczyni i roszczenie to jest, co do zasady, słuszne. Przede wszystkim wskazać należy, że bez znaczenia dla zasadności tych nakładów jest fakt, że strony zawarły uprzednio umowę o podział majątku dorobkowego, ponieważ umowa ta, czemu jej treść nie pozwala wątpić, była tylko częściowym podziałem majątku, zatem już same strony postanowiły, że nie obejmuje ona wszystkich rozstrzygnięć majątkowych stron. Oczywiście wszystko to, co zostało w niej ustalone, nie może być teraz przez sąd modyfikowane, ale kwestia nakładów tam poruszona nie została. Poza tym nie można zapomnieć o tym, że nakłady nie są składnikiem majątku dorobkowego, tylko 32 W oparciu o postanowienie Sądu Okręgowego w Krakowie z dnia 9 stycznia 2014 r., sygn. akt: II Ca 1490/13.

podlegają zupełnie osobnym rozliczeniom, jako źródło roszczenia o charakterze obligacyjnym. Nawet gdyby strony w umowie podziałowej oświadczyły, że podzielone przedmioty wyczerpują ich majątek wspólny, to w dalszym ciągu umowa taka nie wykluczałaby dochodzenia roszczeń o zwrot nakładów, bo te składnikiem majątku małżonków nie są. Strony wyłączyłyby na przyszłość możliwość dochodzenia takich nakładów tylko wówczas, gdyby w umowie wyraźnie to postanowiły, np. poprzez zawarcie w niej ustępu, że zrzekają się wszelkich dalej idących, ponad te wyraźnie w umowie zapisane, roszczeń wynikających z podziału majątku dorobkowego. Takiego zapisu w umowie stron nie ma, a zatem droga do dochodzenia takich roszczeń nie została zamknięta. Na przeszkodzie dochodzeniu takich nakładów nie stoi też zasada z art. 618 § 3 kpc, ponieważ prekluzja z art. 618 § 3 kpc (w związku z art. 567 § 3 kpc i art. 688 kpc) aktualizuje się tylko po dokonaniu sądowego, a nie umownego, podziału majątku wspólnego (Post. SN z 4.11.2004 r., V CK 149/04, niepubl.). XLVII. Odsetki i premie za systematyczne oszczędzanie i premie gwarancyjne naliczone od sumy zgromadzonej na książeczce mieszkaniowej należącej do jednego z małżonków, jako składnik majątku wspólnego Jak już wielokrotnie wskazywałem w tym opracowaniu, w obowiązującym systemie prawa rodzinnego przyjęte jest domniemanie faktyczne (art. 231 kpc), że „przedmioty nabyte w trakcie wspólności małżeńskiej przez jednego z małżonków, zostały nabyte z majątku dorobkowego – na rzecz małżeńskiej wspólności majątkowej; natomiast nabycie rzeczy z majątku osobistego musi wynikać nie tylko z oświadczenia dokonującego transakcji małżonka, ale także z całokształtu okoliczności tego nabycia”.33 Wkład na książeczce mieszkaniowej jednego z małżonków jest majątkiem osobistym tego małżonka, ale tylko w zakresie, w jakim został przez niego uzbierany do dnia zawarcia przez strony małżeństwa.

33 Post. SN z 6.02.2003 r., IV CKN 1721/00, niepubl.). „Kodeks rodzinny i opiekuńczy wprowadzał więc w tym zakresie swoiste domniemanie, że majątek nabyty w trakcie małżeństwa jest wspólny” (wyrok SA w Warszawie z dnia 5 października 2006 r., VI ACa 267/06, Rejent 2006/12/192).

Gdański Kwartalnik Adwokacki nr 66/2023

Trzeba mieć jednakże na uwadze to, że kwota wpłacana z książeczki mieszkaniowej na pokrycie wkładu mieszkaniowego/budowlanego na mieszkanie spółdzielcze, zawiera zazwyczaj w sobie nie tylko same zgromadzone na ten dzień przez małżonka oszczędności, ale też zazwyczaj: premię za systematyczne oszczędzanie, premię gwarancyjną oraz odsetki. Te trzy ostatnie składowe tej sumy nie są składnikiem majątku osobistego właściciela książeczki, lecz wchodzą w skład majątku dorobkowego obojga małżonków. Wszystkie one stanowią dochód z majątku osobistego właściciela książeczki, a ten wchodzi w skład majątku dorobkowego. Jak wskazał Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 30 maja 1979 r. „odsetki od wierzytelności stanowiącej składnik majątku odrębnego małżonka należą do majątku wspólnego małżonków jako pożytki prawa w rozumieniu art. 54 kc”34 W uzasadnieniu wyroku z dnia 9 kwietnia 1997 r. Sąd Najwyższy podał, że pożytki inkorporowanego w książeczce mieszkaniowej prawa, przypadające w okresie trwania wspólności majątkowej małżonków, a stanowiące dochody z majątku odrębnego jednego z nich, wchodzą w skład ustawowej wspólności majątkowej małżonków (art. 32 § 2 pkt 2 kro). Takie rozumienie „dochodu” z majątku osobistego zgodne jest ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem w szczególności praw płynących z książeczki mieszkaniowej, w tym przypadku – prawa do uzyskania premii gwarancyjnej, którego realizacja ma służyć zwiększeniu środków, jakie małżonkowie przeznaczają na zaspokojenie wspólnych potrzeb mieszkaniowych.35 To stanowisko Sądu Najwyższego wydaje się być niekwestionowane i powszechnie aprobowane36. Podsumowując, odsetki oraz premie za systematyczne oszczędzanie i gwarancyjna przysługująca w przypadku likwidacji książeczki mieszkaniowej stanowią dochód z majątku osobistego jednego z małżonków (właściciela książeczki), który zgodnie z zasadą z art. 32 § 2 pkt. 2 kro powiększa dorobek małżonków. Rozliczeniu w sprawie działowej podlega żądanie rozliczenia tylko sumy zgromadzonej na książeczce 34 III CZP 29/79, OSNC 1979/11/214. 35 III CKU 10/97, OSNC 1997/9/132. 36 Np.: wyrok Sądu Najwyższego z 9.04.1997 r., III CKU 10/97, niepubl.; postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 14.06.2005 r., V CK 691/04, niepubl.; postanowienie Sądu Okręgowego w Białymstoku z 4.10.2013 r., II Ca 705/13, niepubl.

Gdański Kwartalnik Adwokacki nr 66/2023

mieszkaniowej, jako roszczenie o zwrot nakładów z majątku osobistego na majątek wspólny, ale bez odsetek oraz premii za systematyczne oszczędzanie i gwarancyjnych. Stosownie do uchwały Sądu Najwyższego z dnia 12 kwietnia 1989 r.37 przy rozliczaniu w postępowaniu działowym poczynionych nakładów z majątku odrębnego na majątek wspólny należy ustalić stosunek ułamkowy tych nakładów do wartości rynkowej nabytego lokalu z chwili jego nabycia, a następnie odnieść do wartości z daty podziału. I trochę arytmetyki. Wysokość podlegającego zwrotowi nakładu oblicza się w ten sposób, że najpierw należy obliczyć we wskazany wyżej sposób wysokość nakładu, a następnie pomnożyć tę wartość o ułamek wyrażający udział w majątku wspólnym, zazwyczaj ½38. Ostatecznie podlegający zwrotowi nakład powinien być więc wyliczony w następujący sposób: A) wyliczyć należy wysokość środków zgromadzonych na książeczce w dacie zawarcia związku małżeńskiego, B) Następnie wyliczyć należy procent, jaki ten nakład stanowił w całości wkładu budowlanego należnego za mieszkanie, C) Procent ten należy odnieść do ustalonej przez sąd wartości mieszkania, D) Nakład w pełnej wysokości stanowi iloczyn wartości mieszkania i procentu jaki stanowi nakład, E) Wreszcie tę ostatnią liczbę należy podzielić na pół (1/2), co daje wysokość roszczenia z tytułu zwrotu nakładu.

Adw. Andrzej Koziołkiewicz

37 III CZP 31/89, niepubl. 38 Np.: M. Andrzejewski [w:] H. Dolecki, KRO. Komentarz, Lex 2010.

Ważne Słowo dla od Redakcji praktyki Przegląd orzecznictwa Sądu Najwyższego I. Postanowienie o stwierdzeniu nabycia spadku w toku postępowania działowego. Sąd Najwyższy w uchwale zapadłej w sprawie o sygn. akt: III CZP 18/23, podjętej w dniu 26 października 2023 r., wskazał, że stwierdzenie nabycia spadku na podstawie art. 681 kpc (postanowienie o stwierdzeniu nabycia spadku w toku postępowania o dział spadku) może dotyczyć także spadkobierców, którzy zmarli po wszczęciu postępowania o dział spadku.

tecznie zwolnić go z tego obowiązku. Uchwała SN zapadła pod sygn. akt: III CZP 15/23. V. Treść świadectwa pracy.

Uchwałą z dnia 25 października 2023 r., która zapadła pod sygn. akt: III CZP 2/23, Sąd Najwyższy przesądził, iż administracyjny tytuł wykonawczy obejmujący zobowiązanie podatkowe zabezpieczone hipoteką przymusową podlega zaopatrzeniu w klauzulę wykonalności w celu zaspokojenia tego zobowiązania z kwoty przyznanej wierzycielowi w planie podziału sumy uzyskanej z egzekucji sądowej z nieruchomości obciążonej tą hipoteką.

W uchwale zapadłej w dniu 12 października 2023 r. pod sygn. akt: III PZP 5/22 Sąd Najwyższy przedstawił interpretację przepisów Kodeksu pracy, Rozporządzenia Ministra Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 30 grudnia 2016 r. w sprawie świadectwa pracy, Ustawy z dnia 19 grudnia 2008 r. o emeryturach pomostowych, a także Rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze, z której wynika, iż pracodawca nie ma obowiązku podania w świadectwie pracy informacji o wykonywaniu przez pracownika pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze świadczonej po dniu 31 grudnia 2008 r. (art. 97 § 2 i 4 k.p. oraz § 2 ust. 1 pkt 15 rozporządzenia Ministra Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 30 grudnia 2016 r. w sprawie świadectwa pracy, jednolity tekst: Dz. U. z 2020 r., poz. 1862 ze zm.).

III. Skutki wezwania przez ogłoszenie.

spadkobierców

VI. Skutki umorzenia postępowania egzekucyjnego z mocy prawa.

W dniu 20 października 2023 r. Sąd Najwyższy wydał w sprawie o sygn. akt: III CZP 155/22 uchwałę, w której wskazał, iż wezwanie spadkobierców przez ogłoszenie (art. 672 w związku z art. 673 kpc; czyli w sytuacji, gdy zapewnienie spadkowe nie było złożone albo jeżeli zapewnienie lub inne dowody nie będą uznane przez sąd za wystarczające) nie wywołuje skutku w postaci rozpoczęcia biegu terminu do złożenia oświadczenia o przyjęciu lub o odrzuceniu spadku dla spadkobierców nieznanych z miejsca pobytu.

Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 23 listopada 2023 roku, sygn. akt: III CZP 42/23, skonstatował, że w przypadku umorzenia postępowania egzekucyjnego z mocy prawa na podstawie art. 823 k.p.c., jeżeli postępowanie egzekucyjne zostało uprzednio zawieszone na wniosek wierzyciela w związku z zawarciem porozumienia między nim a dłużnikiem co do sposobu lub terminu spełnienia świadczenia, opłata egzekucyjna ustalona na podstawie art. 29 ust. 1 ustawy z dnia 28 lutego 2018 r. o kosztach komorniczych obciąża dłużnika.

II. Wykonalność administracyjnych tytułów wykonawczych.

IV. Uprawnienia okręgowej rady adwokackiej. Zgodnie z uchwałą Sądu Najwyższego z dnia 3 października 2023 roku właściwa okręgowa rada adwokacka, do której adwokat ustanowiony przez sąd skierował wniosek o zwolnienie z obowiązku zastępowania strony w postępowaniu, nie może sku17

Adw. Agnieszka Kapała-Sokalska Gdański Kwartalnik Adwokacki nr 66/2023

Okiem psychologa Zagubieni w ciele – o dysforii płciowej W dzisiejszym społeczeństwie rozmowy na temat tożsamości płciowej podejmowane są coraz częściej i stają się one coraz bardziej otwarte. Jednakże, dla wielu osób, dysforia płciowa nadal pozostaje trudnym do zrozumienia i często ignorowanym zagadnieniem, a wiele pytań wciąż pozostaje bez odpowiedzi. Jako specjalistka z zakresu diagnozy psychologicznej zajmuje się m.in. opiniowaniem w procesie korekty płci. Na co dzień współpracuję również terapeutycznie z osobami transpłciowymi. Stąd chciałabym, abyśmy wspólnie przyjrzeli się wyzwaniom, jakie niesie za sobą proces tranzycji u osób dorosłych, także w wymiarze prawnym. Czym właściwie jest dysforia płciowa? Dysforia płciowa to uczucie dyskomfortu wywołane niezgodnością pomiędzy różnymi aspektami naszej płci. Co to oznacza? Osoba doświadcza tu cierpienia w związku z cechami anatomicznymi ciała, takimi jak m.in. typ sylwetki, głos, owłosienie, genitalia. W wymiarze społecznym dysforia może dotyczyć presji otoczenia, aby wyglądać i zachowywać się w sposób stereotypowo męski lub kobiecy. Inne przejawy w wymiarze społecznym to także tzw. misgenderinig (zwracanie się nieodpowiednimi zaimkami np. on/jego w odniesieniu do transkobiety), różne formy wykluczenia, styczność z osobami o poglądach transfobicznych czy korzystanie z dokumentów z niezmienionym oznaczeniem płci w miejscach wymagających używania danych urzędowych np. w szpitalu lub w banku. Obecnie obserwujemy wzrost liczby osób zgłaszających się do specalistów/ek ze względu na fakt, że nie identyfikują się z płcią nadaną przy narodzinach. Wzrost ten notowany jest także w grupie dzieci i adolescentów (Dora et al., 2021), choć w niniejszym artykule skupiam się tylko na osobach dorosłych. Jaka jest tego przyczyna? Przede wszystkim większa akceptacja społeczna, szerszy dostęp do informacji i dzielenie się doświadczeniami oraz otrzymywanie informacji zwrotnej w mediach społecznościowych. Zwykle najlepszym sposobem na radzenie sobie z dysforią jest proces tranzycji i to zarówno społecznej (np. zmiana garderoby, używanie zaimków zgodnie z płcią, z jaką identyfikuje się dana osoba Gdański Kwartalnik Adwokacki nr 66/2023

czy zmiana imienia), jak i medycznej, obejmującej przede wszystkim terapię hormonalną i operacje (np. mastektomia). Tu wymagana jest wcześniejsza wnikliwa ocena psychologiczno-seksuologiczna i psychiatryczna. Proces diagnozy Korekta płci to proces długi i wymagający konsultacji ze specjalistami/kami z różnych dziedzin. Ja skupię się tu przede wszystkim na roli psychologa w opiniowaniu, a więc na samym początku tej niełatwej drogi. Jednocześnie chciałabym podkreślić, że transpłciowość nie jest definiowana przez cierpienie czy dyskomfort, co oznacza, że nie wszystkie osoby trans odczuwają dysforię, zaś tranzycja może opierać się na tzw. euforii płciowej (szczęście związane z funkcjonowaniem w płci odczuwanej). Zgodnie z zaleceniami Polskiego Towarzystwa Seksuologicznego (2020) proces diagnozy obejmuje postawienie rozpoznania z wykorzystaniem Międzynarodowej Klasyfikacji Chorób i Problemów Zdrowotnych Światowej Organizacji Zdrowia – w Polsce (jeszcze) ICD-10, w której figuruje transseksualizm (co niestety wiąże się z negatywnymi skojarzeniami), ale także z uwzględnieniem kryteriów najnowszej klasyfikacji ICD-11, która lada chwila obowiązywać będzie także w naszym kraju. Znajduje się w niej definicja niezgodności płciowej w adolescencji i dorosłości, która mówi, że jest to wyraźna i trwała niezgodność między doświadczaną przez daną osobę płcią a płcią, jaka została jej przypisana, co często skutkuje pragnieniem tranzycji, aby żyć i być akceptowanym jako osoba płci doświadczanej. Odbywa się to na drodze leczenia hormonalnego, zabiegów chirurgicznych lub innych usług mających na celu dostosowanie ciała osoby do płci doświadczanej w takim zakresie w jakim tego pragnie. Diagnozy nie można postawić przed rozpoczęciem okresu dojrzewania (WHO, 2018). Nowa klasyfikacja ujmuje niezgodność płciową jako stan odnoszący się do zdrowia psychicznego, nie zaś zaburzenia osobowości i zachowania (jak we wcześniejszej ICD-10). Ta zmiana wskazuje również na indywidualne podejście i potrzebę ujednolicenia zasad postępowania diagnostyczno-terapeutycznego wobec osób transpłciowych (za: Piegza & Główczyński, 2022). 18

Drugim elementem diagnozy jest stwierdzenie świadomej zgody, uwzględniającej ocenę i potwierdzenie względnej stabilności stanu psychicznego, co oznacza wykluczenie objawów o takim charakterze i nasileniu, który wpływałby zarówno na funkcje poznawcze, możliwości intelektualne oraz emocje, które nie pozwalają na trafną ocenę trwałości i stabilności poczucia przynależności do danej płci i obecności uporczywej dysforii płciowej. Etap ten obejmuje badanie wystandaryzowanymi testami psychologicznymi, a także ocenę psychiatryczną. Warto tu wspomnieć, że uporczywa dysforia/niezgodność płciowa może współwystępować z zaburzeniami osobowości i zaburzeniami psychotycznymi, co jednak nie wyklucza możliwości jej rozpoznania i rozpoczęcia medycznych działań afirmujących płeć (MDAP). W takich przypadkach wskazane jest jednak wydłużenie procesu diagnostycznego oraz zalecenie równoległego leczenia psychiatrycznego i/lub psychoterapii. Ostatni, trzeci aspekt diagnozy to psychoedukacja pacjenta/ki w zakresie m.in. psychospołecznych następstw tranzycji, normalizacji doświadczenia transpłciowości, a także omówienia aspektów prawnych czy możliwości podjęcia psychoterapii. Podstawę diagnozy, poza wystandaryzowanymi narzędziami do pomiaru m.in. zaburzeń psychicznych i oceny zdolności do spostrzegania i poprawnego myślenia, stanowi tu przede wszystkim wywiad. Choć Polskie Towarzystwo Seksuologiczne zaleca, aby proces diagnozy nie był wydłużony, jeśli nie jest to uzasadnienie, należy jednak pamiętać, że rzetelnie prowadzone opiniowanie wymaga przynajmniej kilku spotkań z psychologiem jak i z psychiatrą. Dobrze też, gdy specjaliści współpracują ze sobą w tym zakresie. Całość musi też odbywać się z poszanowaniem prywatności, w atmosferze szacunku i pełnej akceptacji (szczególnie, że już sam proces diagnozy nierzadko stanowi element terapeutyczny). Zrozumienie i akceptacja Osoby transpłciowe często zmagają się z tzw. stresem mniejszościowym, a więc codzienne problemy będące efektem dyskryminacji, ograniczonych praw czy szans, co prowadzi do chronicznego napięcia. Co więcej, badania wskazują, że w grupie tej występują wysokie wskaźniki lęku, depresji, samoszukodzeń, a także myśli i prób samobójczych. Nie ma jednego protokołu procesu tranzycji, a wszystkie kolejne kroki powinny być dobierane indywidualnie. Stereotypowo korekta płci obejmu19

je terapię hormonalną, zmianę danych urzędowych, usunięcie gonad oraz operacji genitaliów, lecz nie wszystkie osoby trans decydują się na wszystkie etapy. Znaczenie mają tu też aspekty prawne, gdyż ze względu na niejasny status prawny wokół zabiegów powodujących sterylizację, lekarze/ki zwykle nie chcą się ich podejmować zanim nastąpi oznaczenie płci w dokumentach (za www.tranzycja.pl). Jednym z najważniejszych kroków na drodze do akceptacji jest zrozumienie. To nie jest wybór ani kaprys – to skomplikowany aspekt ludzkiej tożsamości. Dla osób, które przeżywają dysforię płciową ogromnie ważne jest wsparcie ze strony najbliższych osób. W wielu przypadkach niezbędna jest też pomoc profesjonalistów/ek, specjalizujący się w tematyce tożsamości płciowej. Terapia może pomóc tu lepiej zrozumieć siebie, a także pokaże, jak radzić sobie z emocjami i wypracować strategie przystosowania trudności, które mogą się pojawić. Niezwykle ważne jest tworzenie przyjaznego otoczenia dla osób z dysforią płciową. To oznacza nie tylko edukację, ale także walkę z dyskryminacją i przemocą wobec tej grupy ludzi.

Dr Agata Rudnik Psycholożka, adiunktka w Zakładzie Psychologii Klinicznej i Zdrowia na Uniwersytecie Gdańskim, dyrektorka Akademickiego Centrum Wsparcia Psychologicznego na UG Bibliografia: Dora, M., Grabski, B., & Dobroczyński, B. (2021). Dysforia płciowa, niezgodność płciowa i nonkonformizm płciowy w adolescencji: zmiany i wyzwania diagnostyczne. Psychiatria Polska, 55(1). Grabski, B., Rachoń, D., Czernikiewicz, W., Dulko, S., Jakima, S., Műldner-Nieckowski, Ł., Trofimiuk-Müldner, M., Baran, D., Dora, M., Iniewicz, G., Mijas, M., Stankiewicz, S., Adamczewska-Stachura, M., & Mazurczak, A. (2021). Zalecenia Polskiego Towarzystwa Seksuologicznego dotyczące opieki nad zdrowiem dorosłych osób transpłciowych: stanowisko panelu ekspertów. Psychiatria Polska, 55(3). Piegza, M., & Główczyński, P. (2022). Stres mniejszościowy a wybrane zaburzenia psychiczne u osób z dysforią i niezgodnością płciową–przegląd narracyjny. Medycyna Pracy, 73(2), 163-172. WHO. (2018). International classification of diseases 11th revision. Pobrane z: https://icd. who.int/en [dostęp: 30.09.2023]. www.tranzycja.pl [dostęp: 30.09.2023].

Gdański Kwartalnik Adwokacki nr 66/2023

Słowo od Redakcji Artykuł Nowelizacja ustawy o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej w zakresie przysposobienia – perspektywa Pomorskiego Ośrodka Adopcyjnego w Gdańsku W przestrzeni publicznej istnieje przekonanie, że adopcja to trudny, żmudny i trwający latami proces. Często padają pytanie „Dlaczego tak długo trzeba czekać na upragnioną adopcję dziecka, skoro tak dużo dzieci przebywa w domach dziecka?”. Od 1 lutego 2023 r. weszły w życie znowelizowane przepisy regulujące procedury adopcyjne, zapowiadane przez Ministerstwo Rodziny i Polityki Społecznej jako upraszczające drogę do przysposobienia dziecka. Ale czy sprawią, że więcej małoletnich z uregulowaną sytuacją prawną znajdzie bezpieczny dom? Ale zacznijmy od początku… Ustawa z dnia 9 czerwca 2011 roku o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej (Dz. U. z 2011

Gdański Kwartalnik Adwokacki nr 66/2023

nr 149, poz. 887), weszła w życie z dniem 1 stycznia 2012 r. Kształtuje ona sferę działań państwa wobec rodzin mających trudności w wypełnianiu funkcji opiekuńczo-wychowawczych, które mogą skutkować umieszczeniem dzieci w pieczy zastępczej. Ustawa reguluje zagadnienia dotyczące: 1) profilaktyki środowiskowej dla rodzin przeżywających trudności w wypełnianiu funkcji opiekuńczo-wychowawczych; 2) rodzinnej pieczy zastępczej; 3) instytucjonalnej pieczy zastępczej; 4) usamodzielnień pełnoletnich wychowanków pieczy zastępczej; 5) procedur adopcyjnych; 6) zadań administracji publicznej w zakresie wspierania rodziny i systemu pieczy zastępczej; 7) zasad finansowania systemu wsparcia rodziny w opiece nad dzieckiem, pieczy zastępczej i adopcji. Regulacje te zmieniły koncepcję systemu adopcyjno – opiekuńczego. Zadania określone w ustawie reali-

zowane są na poziomie powiatu w zakresie pieczy zastępczej i samorządu województwa w zakresie adopcji. Zmiana w organizacji Ośrodków Adopcyjnych wyraźnie oddzieliła zadania związane z procedurami przysposobienia od problematyki rodzicielstwa zastępczego. Ponadto dookreśliła (w połączeniu z k.p.c), iż droga do przysposobienia zawsze wiedzie przez ośrodek adopcyjny oraz, że odgrywa on istotną rolę zarówno na etapie przygotowania do adopcji, jak i w jej trakcie, a po zakończeniu całej procedury może udzielać rodzinie adopcyjnej potrzebnego wsparcia. I w tym miejscu, odbiegając nieco od tematu artykułu, pragnę zwrócić uwagę na niepokojące zjawisko. Niestety, jak pokazują nasze doświadczenia, zbierane przez prawie dwanaście lat funkcjonowania systemu, nie wszyscy respektują, czy też rozumieją ustalony podział zadań. Z niepokojem obserwujemy przejmowanie kompetencji udzielonych wyłącznie Ośrodkom Adopcyjnym przez instytucje realizujące zadania związane z pieczą zastępczą. Zdajemy sobie sprawę z trudnej sytuacji powiatów, które borykają się z brakiem miejsc w rodzinach zastępczych skutkującym brakiem realizacji postanowień sądów dotyczących umieszczenia dzieci w pieczy zastępczej. Jednak poszukiwanie na własną rękę rodzin adopcyjnych, często z wykorzystaniem mediów, czy też przyjmowanie w poczet rodzin zastępczych osób z motywacją typowo adopcyjną nie rozwiązuje problemu. Nadal piecza zastępcza jest przepełniona, a osoby niezakwalifikowane przez jedynie do tego uprawnione Ośrodki Adopcyjne samodzielnie „wybierają sobie dziecko do adopcji”, często nie zważając na jego potrzeby i dobro. Dobro rozumiane tu w szerokiej perspektywie – nierozdzielenia z rodzeństwem czy też dania możliwości połączenia z już adoptowanym rodzeństwem, wychowywania w pełnej rodzinie przez osoby przygotowane do tej roli, dbające nie tylko o własne potrzeby emocjonalne czy wizerunkowe. Działania te są prowadzone w oparciu o przepisy prawa (art. 170 ustawy), ale w sposób dalece odbiegający od założeń ustawodawców. Przepis ten faktycznie wskazuje katalog osób, których deklaracja o chęci przysposobienia dziecka zgłoszonego do Ośrodka Adopcyjnego wstrzymuje poszukiwania innych kandydatów dla dziecka. Zaznaczyć jednak należy, że dzieje się tak tylko do momentu uzyskania przez te osoby pozytywnej wstępnej oceny Ośrodka. Ustawodawca jasno wskazuje, że osoby te muszą zostać poddane ocenie Ośrodka, która określi czy są to osoby najbardziej odpowiadające na potrzeby dziec21

ka, nie bazując jedynie na więziach między stronami. Nie należy tu mówić o „pierwszeństwie” kogokolwiek w przysposobieniu. To ośrodek dysponując pełną wiedzą o dziecku i o kandydatach (nawet tych z art. 170) oraz posiadając specjalistyczną wiedzę i doświadczenie, ma podjąć decyzję czy adopcja przez osoby deklarujące jej chęć leży w najlepszym interesie dziecka. Być może jest to wyłącznie zaspokajanie własnych potrzeb osób dorosłych. Ponadto z dużym niepokojem zauważamy, że sytuacje te dotyczą najczęściej dzieci najmłodszych i „zdrowych” niemal od razu po umieszczeniu ich w danej rodzinie zastępczej. Rzadziej faktycznie z art. 170 korzystają osoby sprawujące pieczę zastępczą nad dzieckiem przez długi czas (bo np. regulowanie sytuacji prawnej dziecka trwało kilka lat), czy też nad dzieckiem z różnymi niepełnosprawnościami czy deficytami lub też liczniejszymi rodzeństwami. A właśnie tego typu sytuacje przyświecały wprowadzeniu w ustawie zapisów art. 170. Opisując te sytuacje pragnę zaapelować do Państwa o większe zaufanie do działań Ośrodków Adopcyjnych. Osoby przeze mnie wspomniane bardzo często stają się Państwa klientami, gdyż działając poza procedurami Ośrodka zdają sobie sprawę, że potrzebują pełnomocników. Wrócę jednak do analizy zapisów ustawy i jej zmian. Od początku obowiązywania ustawy podstawowym kryterium działalności Ośrodka jest dobro dziecka i poszanowanie jego praw, co oznacza, że najważniejsze w procedurze jest dziecko, które potrzebuje szczególnej ochrony i pomocy ze strony dorosłych, środowiska rodzinnego, atmosfery szczęścia, miłości i zrozumienia, troski o jego harmonijny rozwój i przyszłą samodzielność życiową, dla zapewnienia ochrony przysługujących mu praw i wolności, uznając je za nadrzędne wobec interesów innych osób, w tym kandydatów do przysposobienia. A zaczęło się tak… Organizowanie i prowadzenie ośrodków adopcyjnych od 2012 roku należy do zadań zleconych administracji rządowej realizowanych przez samorząd województwa. Po nowelizacji przepisów dotyczących systemu adopcyjnego marszałkowie województw zostali zobowiązani do utworzenia w terminie do 31 grudnia 2011 r. ośrodków adopcyjnych w miejsce ośrodków adopcyjno-opiekuńczych (art. 184 ustawy o wspieraniu rodziny). Zgodnie z art. 154 ust. 2 tej ustawy ośrodek adopcyjny prowadzi samorząd województwa lub podmiot, któremu samorząd ten zlecił realizację zadania na podstawie art. 190 cyt. ustawy. Gdański Kwartalnik Adwokacki nr 66/2023

W 2011 r., tj. przed wprowadzeniem nowych rozwiązań systemowych w województwie pomorskim funkcjonowało 8 ośrodków adopcyjno-opiekuńczych (5 publicznych i 3 niepubliczne). Po wprowadzeniu zmian w 2012 r. liczba ośrodków zmalała do 2. Zmiana ta nie przełożyła się jednak na zmniejszenie liczby orzeczonych adopcji. Dla przykładu, liczba przeprowadzonych procedur adopcyjnych zakończonych przysposobieniem dziecka w naszym województwie: w 2010 r. – 139, w 2012 r. – 126, w 2013 r. – 169, w 2014 r. – 203. L.P.

OŚRODEK ADOPCYJNY REALIZUJĄCY ZADANIA OD 01.01.2012 R.

POMORSKI OŚRODEK ADOPCYJNY W GDAŃSKU AL. HALLERA 14 GDAŃSK – PODMIOT PUBLICZNY prowadzący ponadto wojewódzki bank danych – WBD

OŚRODEK ADOPCYJNY PROWADZONY PRZEZ FUNDACJĘ „DLA RODZINY” UL. MYŚLIWSKIE WZGÓRZE 18A/2 GDAŃSK – PODMIOT NIEPUBLICZNY

Celem działania ośrodka adopcyjnego określonym w ustawie, stanowiącym jego wyłączną kompetencję jest prowadzenie procedur przysposobienia oraz przygotowanie osób zgłaszających gotowość do przysposobienia dziecka. W realizacji tych zadań współpracuje ze środowiskiem lokalnym, w szczególności z innymi podmiotami właściwymi w zakresie wspierania rodziny i systemu pieczy zastępczej, jednostkami organizacyjnymi pomocy społecznej, sądami i ich organami pomocniczymi, instytucjami oświatowymi, podmiotami leczniczymi, a także kościołami i związkami wyznaniowymi oraz organizacjami społecznymi. Wszelkie działania są nieodpłatne. Niezmienny od 12 lat jest zakres szczegółowych zadań Ośrodka Adopcyjnego: 1) kwalifikowanie dzieci do przysposobienia; 2) kwalifikowanie kandydatów do przysposobienia; 3) szkolenie kandydatów do przysposobienia oraz rodzin zastępczych; 4) dokonywanie doboru rodziny przysposabiającej do dziecka w kontekście jego potrzeb; 5) współpraca w zakresie kwalifikacji dziecka i procesu przysposobienia z instytucjami itd.: sądami, organizatorami pieczy zastępczej, ośrodkami pomocy społecznej, itd.; 6) sporządzanie opinii kwalifikacyjnych w sprawach dotyczących umieszczania dzieci w rodzinie przysposabiającej; 7) udzielanie wsparcia zarówno indywidualnego jak i grupowego psychologicznego, pedagogicznego i prawnego kandydatom do przyGdański Kwartalnik Adwokacki nr 66/2023

sposobienia dziecka, osobom, które już przysposobiły dziecko, osobom adoptowanym oraz rodzinom biologicznym; 8) pomoc kandydatom w przygotowywaniu wniosków o przysposobienie; 9) udzielanie pomocy psychologicznej kobietom w ciąży oraz pacjentkom oddziałów ginekologiczno-położniczych, które sygnalizują zamiar pozostawienia dziecka bezpośrednio po urodzeniu; 10) sprawowanie nadzoru nad przebiegiem styczności przysposabiającego z przysposobionym; 11) promowanie idei adopcji. Wiele osób źródeł trudności upatruje w procedurach adopcyjnych i wygórowanych oczekiwaniach wobec kandydatów. W rzeczywistości większość dzieci przebywających w pieczy zastępczej nie jest zgłaszana do adopcji z powodu nieuregulowanej sytuacji prawnej i może zostać umieszczona wyłącznie w środowiskach zastępczych, umożliwiających kontakt z rodzicami biologicznymi. Według danych GUS, na koniec 2021 r. w polskiej pieczy zastępczej przebywało 72,3 tys. dzieci pozbawionych opieki naturalnej, w tym 56,4 tys. w pieczy rodzinnej oraz 15,9 tys. w pieczy instytucjonalnej. Wobec większości z nich poszukiwanie rodziny adopcyjnej nie jest możliwe. Powodem jest brak uregulowanej sytuacji prawnej lub silna więź z opiekunami zastępczymi, którymi często są dziadkowie lub inne osoby spokrewnione. Tak naprawdę dzieci z uregulowaną sytuacją prawną jest stosunkowo niewiele. Wśród nich dzieci, na które najrzadziej otwierają się kandydaci do przysposobienia: dzieci starsze, liczne rodzeństwa (które co do zasady nie powinny być rozdzielane), dzieci z deficytami rozwojowymi i zdrowotnymi oraz niepełnosprawnościami. Uwzględniając preferencje kandydatów, którzy najczęściej zgłaszają chęć przyjęcia dziecka stosunkowo małego, z pozytywnym rokowaniem co do rozwoju – szybkie dokonanie doboru do potrzeb dziecka nie zawsze jest możliwe. Oczekiwania kandydatów często rozmijają się z tym, dla jakich dzieci ośrodek poszukuje rodziców. Otwartość kandydatów do adopcji wpływa na „czas oczekiwania na dziecko”. Im bardziej zawężają preferencje, tym później pojawia się propozycja. Pomimo opisanych powyżej wyzwań, Ośrodek dokłada wszelkich starań, by dla dzieci powierzonych naszej uwadze poszukiwać odpowiednich kandydatów na rodziców, czego efekt przedstawiam w poniższych zestawieniach.

Ustawa o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej od 2012 roku była wielokrotnie nowelizowana, jednak najwięcej zmian dotyczących procedur adopcyjnych wprowadziła ustawa z dnia 7 października 2022 r. o zmianie ustawy o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. 2022 poz. 2140). Niewątpliwie zmiany zawarte w nowelizacji są ściśle związane z wynikami kontroli NIK dotyczącej wykonywania zadań przez Ośrodki Adopcyjne, które zostały opublikowane w raporcie z dnia 8 sierpnia 2018 r. Jak można zauważyć prace nad nowelizacją ustawy trwały bar-

dzo długo. POA w Gdańsku aktywnie uczestniczył w konsultacjach w całym procesie legislacyjnym. Wiele sugestii Ośrodka zostało uwzględnionych i zawartych w ustawie. Nowelizacja ustawy zakłada cztery cele główne, z których aż dwa dotyczą przysposobienia: 1) przyspieszenie tempa deinstytucjonalizacji; 2) polepszenie sytuacji osób pełnoletnich; 3) usprawnienie procedur adopcyjnych; 4) zwiększenie liczby adopcji dzieci starszych. Wprowadza wiele istotnych zmian dla pracy Ośrodków Adopcyjnych, a także dla przyszłych rodziców adopcyjnych m.in.:

Gdański Kwartalnik Adwokacki nr 66/2023

1) ustala 4-miesięczny okres, jako ramę czasową na przeprowadzenie diagnozy kandydatów na rodziców adopcyjnych i umożliwienie im rozpoczęcia szkolenia, licząc od daty złożenia wniosku o wydanie oceny wstępnej wraz z kompletem dokumentów. Jest to niewątpliwie duże wyzwanie dla Ośrodków. Dotychczas nie było wskazania, w jakim czasie procedura powinna być zrealizowana. Można przypuszczać, że Ośrodki prowadziły ją w zróżnicowanym tempie, dostosowując do indywidualnych potrzeb kandydatów, uwzględniając chociażby zróżnicowaną motywację do przysposobienia i stan akceptacji niemożliwości posiadania biologicznego potomstwa. O ile ustalenie ram czasowych było zasadne, by kandydaci nie oczekiwali zbyt długo w niepewności na decyzję i aby ujednolicić w całym kraju procedury adopcyjne, o tyle wskazany 4-miesięczny termin może Ośrodkom ograniczać zdolność do uważnego diagnozowania kandydatów, a kandydatom paradoksalnie ograniczać możliwość przejścia procedury z uwagi na ich mniejszą dyspozycyjność skutkującą wydaniem negatywnej oceny wyłącznie z uwagi na ograniczony czas na diagnozę. Już pojawiają się sytuacje, w których kandydaci po złożeniu wniosku nie są w stanie uczestniczyć w diagnozie w trakcie 4 miesięcy, chociażby z uwagi na system pracy np. za granicą. Ponadto dotychczas, w sytuacji, gdy diagnoza kandydatów wskazywała na pewne deficyty wymagające korekty np. poprzez specjalistyczne wsparcie dla

Gdański Kwartalnik Adwokacki nr 66/2023

dobra kandydatów przedłużano okres wstępnej oceny, nie wydając negatywnej decyzji. Obecnie nie ma takiej możliwości co niejednokrotnie będzie dotkliwym, kolejnym trudnym doświadczeniem porównywalnym do straty; 2) ustala obowiązek wydawania wstępnej oceny o kandydatach do przysposobienia i opinii kwalifikacyjnej w formie pisemnej, ze szczegółowym uzasadnieniem przyczyn wydania negatywnej oceny czy opinii oraz wskazania obszarów wymagających poprawy oraz zobowiązuje do pouczenia strony o przysługującym prawie wniesienia do sądu administracyjnego skargi na zasadach i w trybie określonych dla aktów lub czynności, o których mowa w art. 3 § 2 pkt 4 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. – Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi. Dla naszego Ośrodka nie jest to nowością. Poza możliwością zaskarżenia oceny czy opinii (na co czekaliśmy – choć rozpatrywanie przez sądy administracyjne wyłącznie kwestii proceduralnych nie zaspokaja oczekiwań kandydatów, którzy, jeżeli są niezadowoleni z negatywnych rozstrzygnięć Ośrodka bardziej zależy na rozpatrzeniu kwestii merytorycznych diagnozy) od początku działalności oceny i opinie wydajemy w formie pisemnej z uzasadnieniem i wskazaniem obszarów do pracy; 3) nakłada na ośrodek adopcyjny obowiązek świadczenia pracy w godzinach popołudniowych, co najmniej raz w tygodniu lub w co najmniej jedną sobotę w miesiącu. Ta kwestia również nie wymagała zmian w POA w Gdańsku. Ośrodek od początku jest dostępny dla zainteresowanych dwa razy w tygodniu do godziny 19.45. A w sytuacjach indywidualnych działając w oparciu o kodeks pracy i obowiązujący w Ośrodku równoważny system pracy, pracownicy wykonywali swoje zadania również w godzinach popołudniowych oraz w soboty; 4) wprowadza długo oczekiwany system teleinformatyczny „Adopcja” jako narzędzie do poszukiwania rodzin dla dzieci z uregulowaną sytuacją prawną, ograniczający w dalszej perspektywie mnożącą się papierową dokumentację i znaczne koszty pocztowe; 5) rozszerza uprawnienia dla rodziców adopcyjnych do urlopu macierzyńskiego i rodzicielskiego do ukończenia przez dziecko 14 roku życia, a nie jak dotychczas do 7 roku życia lub 10, w przypadku dziecka z odroczonym obowiązkiem szkolnym. Niewątpliwie jest to bardzo istotna zmiana, o któ24

rą ośrodki adopcyjne wnioskowały od wielu lat, dająca szansę na nowy dom dzieciom „starszym” objętym obowiązkiem szkolnym. Nowe przepisy działu ósmego Kodeksu pracy, dotyczącego uprawnień związanych z rodzicielstwem obowiązują od 1 lutego 2023 r. Dotychczas kandydaci, określając wiek dziecka, które chcieliby przyjąć, najczęściej ograniczali go do 6 roku życia, argumentując decyzję chęcią wykorzystania urlopów. Wprowadzona zmiana była długo wyczekiwana, bo obecność rodzica w domu w trakcie procesu adaptacji dziecka jest istotna z punktu widzenia budowania zaufania i poczucia bezpieczeństwa dziecka, bez względu na jego wiek;

6) ustala obowiązkową analizę sytuacji dzieci oczekujących na dobór rodziny adopcyjnej co 3 lub 6 miesięcy, w zależności od wieku dziecka. Nowelizacja powyżej wskazanych przepisów kodeksu pracy prawdopodobnie nie wywoła większej otwartości wśród kandydatów na przyjmowanie dzieci z poważnymi problemami zdrowotnymi czy deficytami rozwojowymi, ale dokonywanie regularnej aktualizacji sytuacji tych dzieci przez ośrodki, monitorowanie ich postępów w leczeniu i rozwoju może przyczynić się do skuteczniejszego pozyskiwania rodzin wśród nowo pojawiających się kandydatów. Temu celowi ma służyć dodany w nowelizacji ustawy ust. 10a do art. 164.

Gdański Kwartalnik Adwokacki nr 66/2023

Wraz z nowelizacją ustawy zmiany nastąpiły także w przepisach zawartych w Kodeksie Postępowania Cywilnego. Wśród nich wskazać można m. in. na art. 588 § 2, który stanowi, iż „Sąd w terminie 7 dni od dnia uprawomocnienia się postanowienia orzekającego przysposobienie przesyła odpis tego postanowienia do ośrodka adopcyjnego, który dokonał kwalifikacji dziecka do przysposobienia krajowego.”. Powyższy zapis stanowi bardzo dobry przykład idei dbania o dobry przepływ informacji pomiędzy różnymi jednostkami realizującymi zadania z zakresu Ustawy. Dzięki zobligowaniu sądów do przekazywania postanowień ośrodkom adopcyjnym łatwiejsze staje się zachowanie prawidłowej ścieżki realizowania procedur adopcyjnych, dla których prawomocne orzeczenie adopcji stanowi formalne zakończenie procesu. Co więcej, ośrodek, w świetle wprowadzonych zmian (w tym także Rozporządzenia Ministra Rodziny i Polityki Społecznej z dnia 31 sierpnia 2023 r. w sprawie wzoru kwestionariusza wywiadu adopcyjnego oraz wzoru karty dziecka, w tym metryki prowadzenia sprawy) ma obowiązek rejestracji otrzymania prawomocnego postanowienia orzekającego przysposobienie zarówno w metryce prowadzenia sprawy jak i w systemie teleinGdański Kwartalnik Adwokacki nr 66/2023

formatycznym. Jednocześnie zgodnie z brzmieniem art. 171 Ustawy ośrodek adopcyjny odpowiedzialny za kwalifikację do przysposobienia krajowego dziecka zgłoszonego uprzednio do wojewódzkich banków danych lub do centralnego banku danych informuje ośrodki adopcyjne prowadzące te banki danych o przysposobieniu dziecka, w terminie 7 dni od dnia otrzymania od sądu prawomocnego postanowienia orzekającego przysposobienie dziecka. Zatem dobry przepływ informacji pomiędzy sądem a ośrodkiem warunkuje również pracę w ramach systemu adopcyjnego nie tylko lokalnie, ale w skali współpracy pomiędzy ośrodkami na terenie całego kraju. Z tej perspektywy wprowadzenie powyższego przepisu k.p.c można wskazać jako wzorcowy (i godny powielania) przykład dbania o integrację działań instytucji, które na różnych poziomach podejmują działania związane z poszukiwaniem rodziny dla danego dziecka. Odnosząc się do przykładu przytoczonego powyżej można wskazać, że mimo wielu pozytywnych rozwiązań wprowadzonych opisywaną nowelizacją, są również elementy wymagające dalszej weryfikacji i zmiany, tak, aby mogły lepiej odpowiadać rzeczywistym potrzebom płynącym z codziennej pracy 26

ośrodków adopcyjnych i wspierać współpracę instytucji. Przykładem może tu być kwestia opinii kwalifikacyjnej o kandydatach do przysposobienia dziecka, która została bardzo dokładnie opisana w art. 172a Ustawy. Śledząc brzmienie przytoczonego przepisu można zauważyć, że szczegółowo odnosi się on do tego co opinia winna zawierać. Wskazuje także na jej termin ważności czy konieczność zamieszczenia pouczenia strony o przysługującym prawie wniesienia skargi. Jednocześnie opinia ta, zgodnie z art. 585. § 22 pkt 2) k.p.c, jest niezbędna dla sądu opiekuńczego prowadzącego sprawę o przysposobienie, a nawet, zgodnie w myśl art. 585. § 4 (doprecyzowanym § 5, ze szczególnym uwzględnieniem pkt 2) stanowi część opinii, o którą taki sąd jest zobowiązany wystąpić do ośrodka adopcyjnego przed wydaniem orzeczenia. Mając na uwadze fakt, iż zmiany w Ustawie podyktowane były między innymi dążeniem do większego ujednolicenia procedur adopcyjnych realizowanych przez różne ośrodki, a w samej nowelizacji niejednokrotnie wskazuje się, iż jej celem jest umożliwienie sprawnego i rzetelnego prowadzenia procedur adopcyjnych, a także wskazane wprost w przepisie odniesienie do zadań sądów korzystnym, z punktu widzenia wszystkich stron postępowania, powinno być wydanie przez Ministra ds. Rodziny jednolitego wzoru takiej opinii. Rozwiązanie to ułatwiłoby realizację zadań ośrodkom, które dysponując jednolitym wzorem, w momencie np. pozyskiwania dla dziecka kandydatów w ramach Wojewódzkich Banków Danych (umożliwiających poszukiwanie kandydatów na rodziców adopcyjnych na terenie całego kraju), czy w sytuacji gdy kandydaci przechodzący procedurę przysposobienia w danym ośrodku zdecydowaliby się na zmianę ośrodka prowadzącego ich sprawę, mogłyby z łatwością zweryfikować czy rzeczywiście posiadają oni odpowiednie kwalifikacje wydane przez ośrodek macierzysty. Dzisiejsza praktyka pokazuje bowiem, że ośrodki do wydawania takich opinii podchodzą indywidualnie, np. w różnym stopniu rozszerzając ich część merytoryczną (od zamieszczania wyłącznie wniosków i podsumowań, po szerokie opisywanie diagnozowanych obszarów). Jednocześnie sądy administracyjne rozpatrując skargę mogłyby na podstawie takiego jednolitego druku łatwiej ocenić, czy niezbędne procedury zostały przez ośrodek dopełnione. Ponadto warto zaznaczyć, że chcąc zachować dbałość o jednolitość prowadzonych procedur należy pamiętać, że dla kandydatów do przysposobienia opinia kwalifikacyjna jest formalnym potwierdzeniem ich kwalifikacji – doku27

mentem podsumowującym całokształt procesu, który realizowany powinien być spójnie dla wszystkich ośrodków. Zasadność wprowadzenia takiego jednolitego dokumentu można ponadto oprzeć wprost na przykładach zastosowania takich rozwiązań w innych przypadkach opisanych w Ustawie np. art. 48 stanowiący iż Minister właściwy do spraw rodziny określi, w drodze rozporządzenia, wzór zaświadczenia kwalifikacyjnego zawierającego potwierdzenie ukończenia szkolenia, spełniania warunków i posiadania predyspozycji do sprawowania pieczy zastępczej, mając na uwadze konieczność rzetelnej oceny predyspozycji kandydatów do pełnienia funkcji rodziny zastępczej lub prowadzenia rodzinnego domu dziecka czy biorąc pod uwagę art. 175 wskazujący, że Minister właściwy do spraw rodziny określi, w drodze rozporządzenia, wzór kwestionariusza wywiadu adopcyjnego oraz karty dziecka, w tym metryki prowadzenia sprawy, mając na uwadze sprawne i rzetelne przeprowadzenie procedury przysposobienia. Podsumowując powyższe, zasadnym wydaje się, aby korzystając ze swych uprawnień na bazie art. 172b. Ustawy, Minister określił oraz zamieścił w Biuletynie Informacji Publicznej wzór opinii kwalifikacyjnej o kandydatach do przysposobienia dziecka. Tym bardziej, że zawarte w nowelizacji wskazanie terminu na przeprowadzenie wstępnej oceny czy opisanie zawartości dokumentu potwierdzającego tę ocenę oraz opinii kwalifikacyjnej prezentuje się jako krok w stronę stosowania pewnych standardów. W tym kontekście potencjalni kandydaci, mimo że powinni wszędzie być poddani temu samemu procesowi nie wiedzą czego oczekiwać. O ile jest to pozytywne w sytuacji dokonywania oceny – żadna sprawa nie jest taka sama, o tyle problematyczne w kwestii przebiegu samych procedur i wykonywanych w ramach nich działań. Mam nadzieję, że w tym artykule mogłam Państwu nieco przybliżyć stanowisko Pomorskiego Ośrodka Adopcyjnego w Gdańsku. Pragnę w tym miejscu podkreślić fakt, iż ośrodek adopcyjny nie jest jedynie instytucją umożliwiającą realizację procedur adopcyjnych, choć oczywiście jest to głównym naszym zadaniem. W dużej mierze funkcjonujemy w oparciu (poza regulacjami prawnymi) o pracę wielu osób, które z pasją i pewnego rodzaju misją angażują się w działalność Ośrodka. W skład zespołu pracowników merytorycznych, zwanego Zespołem Diagnostyczno–Konsultacyjnym, wchodzą psycholodzy oraz pedagodzy. Obszary pracy, którymi się zajmują są bardzo szerokie, począwszy Gdański Kwartalnik Adwokacki nr 66/2023

od objęcia wsparciem matek, zgłaszających zamiar pozostawienia dzieci do adopcji, poprzez diagnozę zarówno dzieci zgłoszonych do przysposobienia, jak i kandydatów na rodziców adopcyjnych, aż po przeprowadzenie procesu adopcji. Oczywiście, wymienione obszary są jedynie zarysem rzeczywistych działań, które należą do codziennych obowiązków wszystkich pracowników Ośrodka. Bez wątpienia naszym atutem jest kadra specjalistów. Są to zarówno nowi pracownicy, którzy wnoszą „świeże spojrzenie” na funkcjonowanie Ośrodka, jak i pracownicy z wieloletnim stażem, którzy są w stanie odnieść się do działań adopcyjnych sprzed 2012 roku i chętnie dzielą się doświadczeniem w prowadzeniu procedur adopcyjnych. Obecny zespół kształtował się niemal dziesięć lat. Każda z osób, które z nami tworzyły i tworzą Ośrodek zapisała się w naszej historii. Wszyscy bez wyjątku mieli wpływ na obecny kształt Ośrodka oraz sposób w jaki podejmujemy tak ważne decyzje. Nie sposób w tym miejscu nie wspomnieć o pracownikach administracyjnych oraz osobach, które z nami bezpośrednio współpracują, bo bez wsparcia takich specjalistów jak Radca Prawny, Informatyk, Konsultant ds. medycznych – lekarz, Superwizor naszej pracy czy Inspektor Ochrony Danych nasza praca nie byłaby tak efektywna i bezpieczna. Możliwość pracy w zespole i podejmowanie konsultacji w różnorodnym zakresie tematycznym, jest atutem i ważnym narzędziem z punktu widzenia całościowej pracy zespołu. Dlatego też cennym zasobem, wykorzystywanym w podejmowaniu różnorodnych

Gdański Kwartalnik Adwokacki nr 66/2023

decyzji i działań oraz poszerzaniu obszaru wiedzy, jest również współpraca instytucjonalna. W realizacji zadań Ośrodka cenną wartością jest stanowisko naszych partnerów, tj. organizatorów rodzinnej pieczy zastępczej, placówek opiekuńczo-wychowawczych, rodzin zastępczych czy sądów. Różnorodność zadań i działań, których wspólnym mianownikiem jest dobro dziecka, motywuje nas wszystkich do poszukiwania wciąż nowych, najlepszych rozwiązań. Od 2020 roku myślą przewodnią naszych działań związanych z promowaniem idei adopcji jest popularyzacja obchodów Światowego Dnia Adopcji (World Adoption Day), który jest obchodzony na świecie dnia 9 listopada. Zgodnie z ideą pomysłodawcy Hanka Fortenera, 9 listopada to przede wszystkim dzień, kiedy rodziny adopcyjne świętują bycie razem, wspominają swoje pierwsze spotkania z dziećmi i długą drogę jaką pokonały, aby stworzyć pełną rodzinę. Oprócz tego, to również okazja do zwiększenia świadomości na temat adopcji, obalenia towarzyszących jej mitów i fałszywych przekonań. W związku z tym, iż dzień ten jest mało popularny w Polsce, a z naszej perspektywy adopcja zasługuje na możliwość jej świętowania i propagowania, pragniemy go popularyzować w przestrzeni publicznej i społecznej m.in. poprzez „szerokie zaistnienie” symbolu Światowego Dnia Adopcji, jakim jest dłoń z namalowanym symbolem uśmiechniętej buźki. Warto wyjaśnić znaczenie symbolu: mianowicie dłoń jest symbolem pomocy, uśmiech oznacza radość, a w połączeniu symbolizują radość z nowej rodziny. Jeżeli udało mi się choć trochę Państwa zainteresować innym spojrzeniem na procedury przysposobienia, po więcej informacji i wiedzy zachęcam do odwiedzenia naszej strony internetowej: www.poa-gdansk.pl.

Joanna Bartoszewska Dyrektor Pomorskiego Ośrodka Adopcyjnego w Gdańsku

Kultura Teatr Wybrzeże Teatr Wybrzeże to od lat teatralna wizytówka Pomorza, jeden z największych i najciekawszych polskich teatrów, a po remoncie zakończonym jesienią tego roku teatr posiadający jedną z najnowocześniejszych scen w Europie. Historia Historia gdańskiego teatru na Targu Węglowym sięga początków XIX wieku, a dokładnie roku 1801, kiedy to w miejscu, w którym obecnie znajduje się Teatr Wybrzeże wzniesiony został Teatr Miejski. Jego projektantem był miejski architekt Samuel Held. Dziś po tamtym niemieckim teatrze pozostały jedynie fragmenty starych fundamentów, które odsłonił ostatni remont. Można je oglądać w podziemiach, w okolicach Dużej Sceny, niedaleko linii brzegowej ulicy Teatralnej. Tyle że owa linia znajduje się kilka metrów pod poziomem ulicy. W okresie Wolnego Miasta Gdańsk teatr został mianowany Teatrem Państwowym i gruntownie

przebudowany w roku 1935. Jego żywot był jednak krótki, ostatni spektakl w teatrze zaprojektowanym przez Samuela Helda odbył się bowiem w roku 1944, a już rok później teatr został zbombardowany i niemal doszczętnie spalony. Co gorsza żywot spalonego teatru okazał się dwukrotnie dłuższy niż teatru wyremontowanego w latach trzydziestych. Przez ponad dwie dekady jego ruiny przypominały Gdańszczanom o bestialstwie wojny. W tym czasie Teatr Wybrzeże wystawiał swoje spektakle w Gdyni, w miejscu, w którym obecnie znajduje się Teatr Muzyczny oraz w ówczesnym Teatrze Wielkim, czyli dzisiejszej Operze Bałtyckiej. Dopiero w roku 1967 oddano do użytku nową siedzibę Teatru Wybrzeże, która w zmodernizowanym kształcie stoi do dziś na Targu Węglowym. Teraźniejszość Adam Orzechowski, dyrektor naczelny i artystyczny Teatru Wybrzeże, który sprawuje tę funkcję od 2006 roku podjął się nie tylko odpowiedzialności

Gdański Kwartalnik Adwokacki nr 66/2023

za artystyczny kształtu teatru, ale i poprawę samej substancji teatralnej. To z jego inicjatywy zostały wybudowane lub przebudowane wszystkie cztery sceny, dzięki czemu o jakości teatru zaświadczają nie tylko sukcesy artystyczne, ale i jakościowa, unikatowa w skali kraju infrastruktura teatralna. Oczywiście wszystko to stało się możliwe dzięki hojności mecenasów teatru, w tym w szczególności Pana Marszałka Mieczysława Struka, który wspierał finansowo wszystkie inwestycje budowalne teatru. Dość powiedzieć, że z ponad 100 milionów złotych przeznaczonych na inwestycje modernizacyjne Teatru Wybrzeże większość środków pochodzi z kasy Samorządu Województwa Pomorskiego, choć słowa podziękowania należą się tu również Gminie Miasta Gdańsk i Ministerstwu Kultury i Dziedzictwa Narodowego. Dzięki temu w chwili obecnej każda ze scen Wybrzeża jest w pełni nowoczesna, świetnie wyposażona w najnowsze rozwiązania techniczne i do tego każda jest po gruntownym remoncie. Scena Kameralna w Sopocie przechodziła jeszcze do niedawna modernizację zakończoną w roku 2022, gdańskie sceny Malarnia oraz Stara Apteka oddawane były do użytku w roku 2020 i 2018. Ta ostatnia została zaprojektowana całkowicie od nowa w miejscu histo-

Gdański Kwartalnik Adwokacki nr 66/2023

rycznie ważnym dla miasta, w którym znajdowała się kiedyś Prochownia. Wytwarzano tam proch oraz kule armatnie, nazywane żartobliwie pigułami. To właśnie od „piguł” wzięła się historyczna nazwa Stara Apteka, którą teraz nosi czwarta ze scen Wybrzeża. Dzięki swoim kameralnym scenom teatr mógł niezmiennie funkcjonować i grać ponad czterysta przedstawień w sezonie w czasie, gdy Duża Scena wyłączona była z użytku. Trwający cztery lata remont Dużej Sceny (20192023) objął kompleksową przebudowę widowni, zaplecza artystycznego oraz samej sceny. Wymieniono całą technikę, od obrotówki, poprzez system zapadni, po nowy mechanizm sztankietów i całej sznurowni, tworząc w ten sposób całkowicie zmodernizowaną scenę, mogącą sprostać najbardziej wymagającym inscenizacjom. Duża Scena zyskała również nowy system elektroakustyczny, sprzęt oświetleniowy (bazujący na technologii LED) oraz profesjonalny pulpit inspicjenta. Odrestaurowano pomieszczenia sceniczne na czele z kieszeniami scenicznymi, a wieża sznurowni została całkowicie skomputeryzowana. To dzięki tym zmianom Gdańsk zyskał jedną z najnowocześniejszych scen w Europie.

Ale na tym nie koniec. Powstała również nowa szatnia i nowe foyer, a na dachu teatru oddano do użytku widzów taras widokowy ciągnący się wzdłuż charakterystycznej kopuły, czyli tak zwanego „młynka do kawy”, bo to właśnie od kopuły teatru wzięła się jego potoczna nazwa używana przez Gdańszczan jeszcze za czasów Günthera Grassa. Z tarasu rozciąga się widok nie tylko na Targ Węglowy, ale także na unikatową panoramę Gdańska, choć na tym jego rola się nie kończy. W przyszłości będzie on również pełnił funkcję plenerowej sceny, służącej nie tylko działaniom teatralnym, ale także spotkaniom, koncertom i innym wydarzeniom towarzysko-kulturalnym. Znakiem rozpoznawczym teatru pozostała szklana fasada z charakterystycznym układem słupów konstrukcyjnych. Tyle że wszystko to jest znacząco zmodernizowane, a dzięki zupełnie nowej technologicznie konstrukcji okien budynek stał się lepiej izolowany termicznie, przez co bardziej ekologiczny i przyjazny widzom. We wnętrzu pojawił się też zupełnie nowy element – spiralna klatka schodowa w kolorze złotym, która prowadzi widzów na foyer teatru na pierwszym piętrze. Ściany foyer są w kolorze jednolicie białym, który kontrastuje z czerwienią szatni i złotą klatką schodową. Całości dopełniają

Gdański Kwartalnik Adwokacki nr 66/2023

trzy rzeźbiarskie w swojej konstrukcji żyrandole – monumentalne, okrągłe i kaskadowe w formie, dające możliwość regulacji światła, od delikatnego po jaskrawe – w zależności od potrzeb i sytuacji. Z nasyconym jaskrawymi kolorami foyer kontrastuje amfiteatralnie wznosząca się widownia. W tym przypadku projektanci postawili na minimalistyczne wykończenie wnętrz w kolorach szarości, nie rezygnując przy tym z rzeźbiarskich akcentów, jakimi są okładziny ścian. Idea była taka, by widzowie skupili się głównie na scenie, a pozostawiona za drzwiami rzeczywistość nie rozpraszała ich podczas obcowania z wykreowanym przez artystów światem scenicznym. Dzięki zastosowaniu odpowiednich paneli i budowie nowego stropu znacznie podniesiono walory akustyczne sceny, a specjalna śluza powstała pomiędzy sceną a foyer stanowi skuteczną barierę dźwiękową. Sztuka teatru Teatr Wybrzeże to marka sama w sobie. Znak artystycznej jakości, a przy tym prężnie działająca instytucja, która zapewnia mieszkańcom Trójmiasta i okolic dostęp do sztuki teatralnej na najwyższym poziomie. Warto przy tym zaznaczyć, że Teatr Wybrzeże to jeden z niewielu polskich teatrów, który gra dla swoich widzów również w okresie wakacyjnym. Nieprzerwanie od piętnastu sezonów Teatr Wybrzeże z powodzeniem prezentuje swoje przedstawienia na Scenie Letniej w Pruszczu Gdańskim, gdzie spektakle dla dzieci i dorosłych obejrzało w tym czasie ponad sto tysięcy widzów. Z roku na

Gdański Kwartalnik Adwokacki nr 66/2023

rok ilość sympatyków teatru pod gołym niebem nie tylko nie maleje, ale wręcz rośnie. W ostatnie wakacje szesnaście teatralnych wieczorów i familijnych popołudni zgromadziło blisko siedemnaście tysięcy widzów. Dzięki dotacji z gminy Pruszcz Gdański Teatr Wybrzeże regularnie wyjeżdża ze swoją ofertą artystyczną poza Trójmiasto, a widzowie zgromadzeni w Faktorii Kultury mogą obejrzeć przedstawienia Wybrzeża bezpłatnie, co znacząco pomaga teatrowi spełniać jego misyjną funkcję. Od lat z Teatrem Wybrzeżem współpracują wyróżniający się polscy reżyserzy teatralni, z Janem Klatą, Grzegorzem Wiśniewskim i Eweliną Marciniak na czele. Jan Klata powrócił po kilku latach do współpracy z Teatrem Wybrzeżem efektownymi i nagradzanymi na kilku znaczących festiwalach teatralnych Trojankami Eurypidesa. Dość powiedzieć, że w ostatnim roku gościły one na budapesztańskiej Olimpiadzie Teatralnej oraz otwierały Międzynarodowy Festiwal Teatralny Divadlo w Pilznie. Szeroko komentowane i bardzo dobrze przyjęte przez widzów i krytykę było również Wyzwolenie w reżyserii Klaty, spektakl, który 14 października br. otworzył Dużą Scenę teatru. A w repertuarze Wybrzeża są jeszcze inne spektakle tego reżysera, takie jak Balkon Geneta czy Czego nie widać Michaela Frayna i cieszą się niesłabnącą popularnością wśród widowni. Etatowa reżyserka Wybrzeża, Ewelina Marciniak, zdobywczyni prestiżowej nagrody Der Faust, najważniejszej teatralnej nagrody w niemieckim teatrze, wyrobiła swoją markę wiele lat wcześniej właśnie na scenach Teatru Wybrzeże. Jej niezapomniane Amatorki czy Portret damy były przez lata prawdziwymi hitami tego teatru. Dziś w repertuarze Wybrzeża gości inny jej spektakl oparty na prozie Mikołaja Łozińskiego i W.G. Sebalda pt. Resztki. Ważnymi pozycjami repertuarowymi w Wybrzeżu są również spektakle Grzegorza Wiśniewskiego, takie jak Lilla Weneda (finalista Konkursu na Inscenizację Dawnych Dzieł Literatury Polskiej Klasyka Żywa), Fedra z Katarzyną Figurą w roli tytułowej (aktorskie Grand Prix na festiwalu w Kaliszu) czy Niepokój Iwana Wyrypajewa z główną rolą Doroty Kolak. Zwracają też na siebie uwagę przedstawienia Jarosława Tumidajskiego (Niezwyciężony, Żabusia, Kronika wypadków miłosnych), Radosława Rychcika (Nora), Marcina Wierzchowskiego (Piękna Zośka) oraz Michała Siegoczyńskiego (Romeo i Julia is not dead), którzy od lat tworzą w polskim teatrze swój odrębny, wysoko oceniany przez

Gdański Kwartalnik Adwokacki nr 66/2023

znawców teatr. Z Wybrzeżem współpracują także uznani twórcy młodszego pokolenia: Radek Stępień (Śmierć komiwojażera, Faust, Koło Sprawy Bożej), Franciszek Szumiński (Śmierć Iwana Iljicza, Plac Bohaterów), Lena Frankiewicz (Nieczułość) czy najmłodsza z tego grona Olga Grzelak (Upiory). Na szczególną uwagę zasługuje reżyserski dorobek Pawła Aignera, który rozpoczynał swoją współpracę z Teatrem Wybrzeże efektowną familijną Arabellą, następnie wsławił się cieszącymi się ogromnym powodzeniem u widowni Wesołymi kumoszkami z Windsoru, głośnym Zakochanym Szekspirem, muzyczną Karmaniolą, a dziś w repertuarze z nie mniejszym powodzeniem grana jest jego Awantura w Chioggi Carlo Goldoniego. Spektakl, który na Festiwalu Sztuki Aktorskiej w Kaliszu zdobył nagrodę za kreację zbiorową. Trudno pominąć w tym miejscu reżyserskie dokonania dyrektora teatru Adama Orzechowskiego, który chętnie sięga zarówno po klasykę (Zawisza Czarny, Damy i huzary albo play Fredro, Kordian), jak i współczesny dramat światowy (Farsa z Walworth, Intymne lęki, Sceny z egzekucji, Powarkiwania Drogi Mlecznej). Na osobną uwagę zasługuje jego współpraca z Radosławem Paczochą, kiedyś dramaturgiem teatru, dziś zastępcą dyrektora. Ich wspólne spektakle to szeroko nagradzany Broniewski, okolicznościowe powstałe na 70-lecie teatru Urodziny czyli ceremonie żałobne w czas radosnego święta, otwierające scenę Stara Apteka Ruscy, Faza delta czy ostatnio choćby Punkt zero z Mirosławem Baką w roli głównej. Adam Orzechowski jako dyrektor artystyczny przez lata wypracował swój model zarządzania repertuarem teatru. Znajdują się w nim pozycje artystycznie wyrafinowane, ale równocześnie teatr nie stroni od ambitnych propozycji z tak zwanego repertuaru środka. Znajdują w nim miejsce dramaty i komedie twórców znanych i uznanych (Arthur Muller, Oscar Wilde, Yasmina Reza, Howard Barker, Thomas Bernhard), ale także spektakle powstałe na bazie improwizacji aktorskich (Piękna Zośka), spektakle muzyczne (Karmaniola, Wsopotowzięci), bajki dla dzieci (Zaczarowana królewna, Szelmostwa Lisa Witalisa, Złoty klucz) czy adaptacje powieści (Nieczułość, Kronika wypadków miłosnych). O sukcesie wyborów repertuarowych zaświadcza nie tylko obecność Wybrzeża na liczących się festiwalach teatralnych, ale nade wszystko wysoka, blisko stuprocentowa frekwencja na widowni.

Gdański Kwartalnik Adwokacki nr 66/2023

Twarze wybrzeża Teatr to nie tylko budynek i przedstawienia, teatr to przede wszystkim ludzie, którzy go tworzą. Artyści, którzy oddają swoje talenty i czas miejscu, które dzięki nim zyskuje swoją tożsamość. Trudno wyobrazić sobie Teatr Wybrzeże bez takich artystów jak Dorota Kolak, która jest w zespole tego teatru od roku 1982 i w którym stworzyła wiele wybitnych kreacji. Dziś można ją zobaczyć w spektaklach Niepokój, Plac Bohaterów, Resztki czy w nagradzanych na wielu festiwalach teatralnych w kraju i zagranicą Trojankach w reżyserii Jana Klaty. Znany szerokiej widowni z wielu ról filmowych Mirosław Baka pozostaje wierny swojemu teatrowi, jak sam o nim mówi i to tu doskonali warsztat aktorski niezmiennie od roku 1988. Dziś w repertuarze Wybrzeża można zobaczyć go w spektaklach Śmierć komiwojażera, Faust czy Punkt zero. Kiedy mowa o gwiazdach tego teatru nie sposób nie wymienić Katarzyny Figury, która przez dziesięć ostatnich sezonów była jedną z najważniejszych „twarzy Wybrzeża”. Obecnie można zobaczyć ją w Emigrantkach oraz w nagrodzonej Grand Prix na festiwalu sztuki aktorskiej w Kaliszu tytułowej Fedrze. W tym gronie nie może też zabraknąć Grzegorza Gzyla, aktora związanego z Wybrzeżem od blisko trzydziestu lat (m.in. Sceny z egzekucji, Karmaniola, Powarkiwania Drogi Mlecznej, Trojanki, Wyzwolenie). I nie sposób nie wspomnieć o Krzysztofie Matuszewskim, który związany jest z Wybrzeżem od lat czterdziestu i stworzył w nim wiele nietuzinkowych ról (dziś m.in. Balkon, Wyzwolenie, Lilla Weneda, Śmierć Iwana Iljicza, Życie intymne Jarosława). Ważną postacią w Wybrzeżu jest także Robert Ninkiewicz, tytułowy Broniewski, ale także Kim Dzong Un w Powarkiwaniach Drogi Mlecznej czy Ojciec Laurenty w Romeo i Julia is not dead. Coraz mocniej zwracają na siebie uwagę aktorzy młodszego pokolenia, ale już dziś o wyjątkowym dorobku artystycznym, tacy jak Piotr Biedroń (m.in. Piękna Zośka, Czego nie widać, Wyzwolenie, Śmierć komiwojażera), Michał Jaros (Punkt zero, Romeo i Julia is not dead, Lilla Weneda), Dorota Androsz (Nora, Romeo i Julia is not dead, Czego nie widać, Nieczułość), Katarzyna Dałek (Fedra, Resztki, Piękna Zośka), Robert Ciszewski (Faust, Koło Sprawy Bożej, Romeo i Julia is not dead), Magdalena Gorzelańczyk (Czego nie widać, Balkon, Bunbu-

Gdański Kwartalnik Adwokacki nr 66/2023

ry, Kronika wypadków miłosnych) czy Agata Woźnicka (Balkon, Upiory, Żabusia, Wsopotowzięci, Powarkiwania Drogi Mlecznej). Ale o sile teatru zaświadczają nie indywidualności, tylko zespół teatralny, wyjątkowy w skali kraju. Nie jest przypadkiem, że co jakiś czas z festiwali teatralnych Teatr Wybrzeże wraca z nagrodą za pracę zespołową. Tak się stało w przypadku jednego z teatralnych hitów Wybrzeża, czyli Awantury w Chioggi w reżyserii Pawła Aignera. Ale również w finale Konkursu na Inscenizację Dawnych Dzieł Literatury Polskiej Klasyka Żywa jury podobną nagrodą uhonorowało bajkę Zaczarowana królewna w reżyserii Michała Derlatki. Starannie wyselekcjonowany zespół pracujący z najlepszymi polskimi re-

żyserami, grający dużo i często, nierzadko goszczący na najlepszych polskich festiwalach teatralnych, zaświadcza niemal każdego wieczoru o wyjątkowej artystycznej jakości tego teatru.

Radosław Paczocha Zastępca dyrektora – kierownik literacki Teatru

Gdański Kwartalnik Adwokacki nr 66/2023

Ekonomia społeczna Pomagamy, aktywizujemy, uprawiamy, ale przede wszystkim SIEJEMY FERMENT Nasza historia zaczęła kiełkować w 2013 roku, kiedy Wojciech Żak objął koordynację nad innowacyjnym projektem społecznym „Osiedle Sitowie”, który od 12 lat jest platformą kompleksowego wsparcia dla osób włączanych społecznie. Głównym celem projektu jest usamodzielnienie się naszych podopiecznych. Realizowane wsparcie opiera się na trzech filarach: aktywizacja społeczna i zawodowa oraz zapewnienie mieszkania w formie mieszkania wspomaganego w sześciu domkach na Osiedlu Sitowie na Gdańskich Rudnikach, które są prowadzone przez sześć organizacji pozarządowych w partnerstwie z Miejskim Ośrodkiem Pomocy Rodzinie w Gdańsku. W 2018 r. Wojciech Żak założył Fundację Twoja Rola i wprowadził do projektu Osiedla Sitowie kolejną innowację. Do domku 49 przynależy spory teren, a na jego wykorzystanie pomysłów było sporo. My jednak od razu wiedzieliśmy, jak wykorzystać ten potencjał. Gdańskie Rudniki obecnie uchodzą głównie za dzielnicę przemysłową, jednak jej ugruntowanie historyczne ma solidne zaplecze w tradycyjnej gospodarce rolnej. Rudniki były niegdyś spichlerzem miasta, które zaopatrywały mieszczan w rozmaite produkty spożywcze. Oprócz pól uprawnych na jej terenach były też liczne pastwiska, na których wypasano zwierzynę. Wiedząc, że Rudniki były obszarem, które dostarczały gdańszczanom żywność postanowiliśmy wykorzystać ten potencjał i trochę „odtworzyć historię” tego miejsca. Pierwszym i najważniejszym

Gdański Kwartalnik Adwokacki nr 66/2023

krokiem było przebadanie ziemi oraz wody. Wyniki badań gleby, którą chcieliśmy zagospodarować nie wykazały przemysłowych zanieczyszczeń. Co więcej, okazało się, że ziemia, która przez lata leżała odłogiem ma bardzo wartościowe właściwości. Mając tę wiedzę i pewność, że spełnia wszystkie wymagania Państwowej Inspekcji Ochrony Roślin i Nasiennictwa oraz Stacji Sanitarno-Epidemiologicznej w 2019 roku posadziliśmy pierwsze warzywa w naszej Manufakturze Ogrody Sitowie i zbudowaliśmy kurnik na potrzeby hodowli kur zielononóżek do celów rehabilitacyjnych. Ogórki, czosnek, pomidory, fasola, pietruszka, cukinia, marchew, koperek i wiele innych…Wszystko uprawiane pod czujnym okiem trenera ogrodnika w ramach zajęć z hortiterapii prowadzonych przez podopiecznych projektu Osiedle Sitowie. Warzywa ręcznie plewione, nawożone w sposób naturalny ekstraktem z pokrzyw, wrażliwie ekologicznie, bez ulepszaczy, sztucznych nawozów i chemicznych środków ochrony roślin, dały pierwsze wyniki. Zaczęliśmy sprzedawać nasze warzywa na Gdańskim Bazarze Natury, a do hortiterapii dołączyliśmy kolejny element, którym jest aktywizacja zawodowa.

od odpowiedniego planowania, inwestycji i zaangażowania społecznego. Kolejne plany, nowe możliwości!

Podopieczni projektu Osiedle Sitowie sprzedawali warzywa, które sami uprawiali. Odzew był bardzo pozytywny, a nasi klienci opisywali smak i zapach naszych warzyw „jak od babci z ogródka”. W kolejnym sezonie Sanepid pobrał do kontroli nasz szpinak. Został przebadany pod kątem standardów bezpieczeństwa żywności. Badania potwierdziły, że nasz szpinak spełnia wszelkie wymagania i można go bez obaw spożywać. Ta informacja utwierdziła nas, że stereotypy związane z urban farmingiem są do obalenia! Rolnictwo miejskie może stanowić ważny element przyszłości miast, wspierając zrównoważony rozwój i dostarczając lokalną żywność. Jednak jego skuteczność będzie zależała

…Ograniczony czas wegetacji roślin zaczął nas hamować, a w naszych głowach buzowało od pomysłów, jak zwiększyć efektywność działań Manufaktury. Mając jednak do dyspozycji niewielki areał, gdyż nasz ogród ma ok 2000m2, musieliśmy wymyślić sposób jak w pełni możemy wykorzystać ten teren. Rolnictwo miejskie może przyczynić się do zrównoważonego rozwoju miast, redukując emisje CO2 związane z transportem żywności oraz ograniczając ilość odpadów organicznych. Zależało nam, aby wykorzystać ten potencjał jak najlepiej i jeszcze bardziej zwiększyć możliwość zaangażowania się uczestników projektu Osiedle Sitowie w działania związane z ogrodem. Z tej potrzeby w 2021 roku rozszerzyliśmy działalność o pracownie przetwórstwa warzyw i założyliśmy podmiot ekonomii społecznej tworząc markę SIEJEMY FERMENT. Uruchomiliśmy linię produkcyjną ze zdrowymi probiotycznymi zakwasami oraz kiszonkami. Dzięki kontroli nad całym procesem wytwarzania produktu, począwszy od wysiania nasion, doglądania oraz pielęgnację wzrastających warzyw, aż po ich zbiór i poddanie procesowi naturalnego kiszenia mamy realny wpływ

Gdański Kwartalnik Adwokacki nr 66/2023

na smak i aromat wytwarzanych produktów. Fermentowane warzywa są bogate w probiotyki, które wspierają zdrowie jelit, układu odpornościowego i ogólnie korzystnie wpływają na trawienie. Ponadto fermentacja może zwiększać zawartość witamin i minerałów w warzywach. Aby zachować te całe dobro nasze kiszonki są „żywe”, czyli nie są poddawane pasteryzacji. Fermentacja jest niesamowitym procesem twórczym przemiany naszych warzyw w genialne tradycyjne potrawy z różnych kręgów kulturowych. Ten naturalny proces biologiczny, w którym mikroorganizmy znajdujące się na warzywach, takie jak bakterie mlekowe, kwasu mlekowego, drożdże oraz wiele innych, w wyniku fermentacji rozkładają składniki odżywcze zawarte w warzywach. Co więcej, sztuka fermentacji jest doskonałym narzędziem w pracy terapeutycznej z osobami o szczególnych potrzebach. Nauka procesów produkcyjnych, a zawłaszcza ich powtarzalność sprawia, że nasi podopieczni po mimo różnych problemów jak np. analfabetyzm czy dyskalkulia radzą sobie z przyswojeniem receptury – uczą się, zapamiętują i tworzą prozdrowotne kiszonki. Wprowadziliśmy kiszonki i zakwasy do sklepów ze zdrową i ekologiczną żywnością na terenie całego trójmiasta.

Gdański Kwartalnik Adwokacki nr 66/2023

W naszej ofercie: Czarny czosnek powstaje w wyniku poddania świeżych główek czosnku długoterminowej fermentacji. W tym procesie biorą udział tylko trzy „składniki” czosnek, temperatura oraz wilgoć. W ściśle kontrolowanych warunkach nabiera swojego charakteru i Niepowtarzalnego aromatu. Czosnek traci swoją ostrość oraz zapach a nabiera słodyczy, ciemnieje, jego konsystencja staje się kremowa. Czarny czosnek zawiera wysokie stężenie przeciwutleniaczy oraz ma silne działanie antyoksydacyjne. Bogaty w smak oraz wartości prozdrowotne czarny czosnek jest idealny sam w sobie jak i jako dodatek do wyjątkowych sosów i potraw.

Słowo od Redakcji Kimchi to tradycyjna potrawa wywodzącą się z kuchni koreańskiej. Jego głównymi składnikami jest kapusta pekińska, rzodkiew oraz imbir. Delikatną ostrość nabiera dzięki przyprawie ostrej papryki. Jest potrawą niskokaloryczną oraz bogatym źródłem błonnika pokarmowego oraz witamin, wapnia, żelaza i fosforu. Dodatkowo jest naturalnym probiotykiem, który wspomaga trawienie i przyczynia się do regulacji pracy jelit. Kimchi można dodawać do zup, podawać jako surówkę lub jako dodatek do potraw i kanapek. Naturalny zakwas z buraków jest doskonałym napojem od którego można rozpoczynać każdy poranek. Pijąc regularnie, najlepiej na czczo wspo-

maga trawienie i reguluje metabolizm, poprawia parametry krwi oraz przyspiesza rekonwalescencję organizmu po chorobie. Jest bogaty w łatwo przyswajalne żelazo, witaminy oraz składniki mineralne. Ten żywy, niepasteryzowany napój o właściwościach probiotycznych powstaje na skutek naturalnej fermentacji buraków. Jego bogaty smak i aromat uzyskujemy przede wszystkim dzięki kontroli i nadzorowi nad całym procesem wytwarzania produktu. Począwszy od wysiania nasion buraków, przez doglądanie i pielęgnację wzrastających warzyw, aż po ich zbiór i poddanie procesowi naturalnego kiszenia. Kiszona rzodkiew Poddana naturalnemu procesowi kiszenia rzodkiew biała z dodatkiem imbiru i papryczki chilli zostaje wzbogacona o prozdrowotne wartości odżywcze. Zawiera witaminy C, B, K oraz kwas foliowy jest naturalnym źródłem mikroflory probiotycznej.

OFERTA ŚWIĄTECZNA

W ZESTAWIE

NATURALNE PRODUKTY

SPOŁECZNIE ODPOWIEDZIALNE ZAKUPY

Gdański Kwartalnik Adwokacki nr 66/2023

Słowo od Redakcji

Delikatnie ostra rzodkiew idealnie nadaje się jako dodatek do kanapek, sałatek lub po prostu jako dietetyczna przekąska. Ogórki kiszone Doskonałe w smaku ogórki kiszone są naszym kongenialnym produktem. Klasyczne w swojej kompozycji przywołują smaki dzieciństwa. Uprawiane przez nas warzywa poddawane naturalnemu procesowi kiszenia w pracowni przetwórstwa Siejemy Ferment zyskują właściwości probiotyczne. Ogórki kiszone są produktem niskokalorycznym, źródłem witamin, magnezu, potasu, żelaza oraz wapnia.

śmy grant w ramach Funduszu Inicjowania Rozwoju UP Foundation, dzięki któremu w ogrodzie postawiliśmy dwa profesjonalne tunele foliowe, które umożliwiły nam wydłużenie sezonu uprawowego i zwiększenie plonów. Budowanie poczucia odpowiedzialności od najmłodszych lat We współpracy z Gdańską Fundacją Rozwoju Gospodarczego do naszego ogrodu zapragnęliśmy zaprosić kolejnych gości. W 2022 roku opracowaliśmy autorski program edukacji ekologicznej i zaprosiliśmy do ogrodu grupy przedszkolne oraz

Kombucha Ten delikatnie musujący napój powstaje na bazie zielonej herbaty sencha, który w wyniku fermentacji przy udziale bakterii kwasu octowego i drożdży staje się bogatszy w probiotyki, korzystne bakterie, przeciwutleniacze witamin i minerały. Picie kombuchy orzeźwia, wspiera i reguluje mikroflorę jelit. W naszej ofercie proponujemy dwie odsłony, kombucha original oraz kombucha róża hibiskus. Uprawy ukierunkowaliśmy już tylko pod kątem wytwarzanych produktów. W 2021 r. wygraliGdański Kwartalnik Adwokacki nr 66/2023

Słowo od Redakcji dla naszej planety. Człowiek po raz pierwszy w historii istnienia świata ma realny wpływ na to, czy będzie istniał dalej świat i w jakim świecie będą jak będą żyły kolejne pokolenia.

wczesnoszkolne. W dzisiejszych czasach edukacja ekologiczna jest istotnym elementem budowania wartościowego i odpowiedzialnego społeczeństwa obywatelskiego. Szczególną wagę przykładamy do propagowania prospołecznych i proekologicznych zachowań w środowisku miejskim, kultywowania tradycyjnych upraw warzywnych bez używania chemicznych nawozów. Chcemy przez to pokazać najmłodszym, jak ważna jest przyroda, która nas otacza i jak się nią opiekować. Z zajęć edukacyjnych w przestrzeni naszego ogrodu uczestniczyło już ponad 300 dzieci. W naszych działaniach podkreślamy, że otaczająca nas natura jest również w miastach, dlatego aktywnie włączamy się w promowanie urban farmingu, czyli miejskich ogrodów warzywnych. Tworzyć szanse dla tych co jej nie zauważają oraz dla tych co nie raz już ją zmarnowali Żyjemy w epoce Antropocenu, gdzie działalność człowieka niestety ma negatywny/niszczący wpływ na otaczającą nas rzeczywistość, w tym przyrodniczą/środowiskową. Pojawiają się opinie specjalistów z różnych dziedzin życia, że jeżeli nie zaczniemy zmieniać swoich nawyków i sposobu eksploatacji zasobów ziemskich, doprowadzi nas to do krytycznego punktu wyjścia

Wojciech Żak Prezes Zarządu Fundacji Twoja Rola

Zuzanna Żak Fundacja Twoja Rola

Dane teleadresowe FUNDACJA TWOJA ROLA Al. Grunwaldzka 5, 80-236 Gdańsk Gdansk, Poland Tel.: 501 286 620 www.fundacjatwojarola.pl www.siejemyferment.pl https://www.facebook.com/fundacja.twojarola https://www.facebook.com/siejemyferment https://www.facebook.com/manufaktura.ogrodysitowie https://www.instagram.com/siejemy_ferment/

Gdański Kwartalnik Adwokacki nr 66/2023

Słowo od Redakcji Artykuł Bushido – Kodeks samurajów Kodeksy to chleb powszedni prawnika. Oprócz ustaw bywają też inne kodeksy. Dzisiaj o jednym z nich. Bushido – kodeks honorowy okresu feudalizmu, niepisany zbiór zasad etycznych japońskich samurajów. Czy pozostaje tylko zapisem historycznym czy też zawiera treści, które mogą być aktualne w dzisiejszym świecie? Orient od dawna fascynuje ludzi Zachodu, stanowiąc źródło inspiracji i motywacji w różnych dziedzinach życia. W dobie deprecjonowania wielu fundamentalnych zasad warto przyjrzeć się temu szczególnemu kodeksowi. Zawarte tam zapisy można z powodzeniem odnieść do teraźniejszości, niezależnie od tego gdzie i jak żyjemy. Dowodem mogą być tutaj dwa opracowania- ”Bushido-dusza Japonii” autorstwa Inazo Nitobe (pierwszy nakład rok 1900) oraz „Menedżer samuraj-intuicja jako klucz do sukcesu” napisana przez Reinharda Lindnera w 2014 roku. Obie stanowią swoisty pomost pomiędzy odległą przeszłością a teraźniejszością. Moja fascynacja Japonią, pobyt tam, a także dwa zawody, które wykonuję prowokują do takiego porównania. Jako adwokat sięgam często po różne kodeksy, jako trener karate recytuję na treningach przysięgę Dojo, recypowaną z Bushido. Spróbujmy dotknąć tematu. Podstawy Bushido opisuje Inazo Nitobe w swojej książce „Bushido-Dusza Japonii”. Bushi-do to dosłownie „droga wojownika”, droga, którą samuraj winien iść zarówno w życiu codziennym, jak i w swoim zawodzie. Ten system etyczny nie jest kodeksem pisanym. Składa się z kilku zasad przekazywanych z ust do ust lub przelanych na papier i jest produktem organicznego rozwoju stulecia. Jak pisze Nitobe „jest to kodeks nie wysłowiony ani pisany, posiadający jednak potężne pomazanie rzeczywistych czynów i wyryty głęboko w sercach”. Źródeł Bushido należy upatrywać w buddyzmie Zen, shintoizmie i naukach Konfucjusza. Zen jako metoda zestrojenia się z absolutem przez praktykę medytacji i kontemplacji promuje tutaj intuicję. Oznacza „wiedzę, nie dającą się ująć w słowa, do której wysiłkiem myśli własnej się dochodzi”. Shin-

Gdański Kwartalnik Adwokacki nr 66/2023

toizm nadaje butnemu charakterowi samurajów pewien rys uległości i cierpliwości, zachęcając do „poznania samego siebie”. Zasady etyczne zaczerpnięto z pięciu relacji moralnych Konfucjusza między: “panem i sługą, ojcem i synem, mężem i żoną bratem starszym i młodszym, między przyjaciółmi”. Na zasady tego swoistego kodeksu wpływ miały też pisma Mencjusza (Meng-tse), gdzie „jego demokratyczna i pełna siły nauka przyciągała szczególnie uczuciowe usposobienia”. Przyjrzyjmy się owym zasadom. Sprawiedliwość i prawość Ważna jest tutaj siła postanowienia. „Prawość jest siłą wejścia bez wahania na drogę, którą wskazuje rozum, która każe umrzeć gdy trzeba umrzeć, uderzyć, gdy trzeba uderzyć” – pisze Nitobe, cytując jakby anonimowego bushi. W czasach feudalnych, kiedy chytrość uchodziła za wojskowa taktykę, a fałsz za podstęp wojenny, ta harda, męska cnota była najbardziej cenioną cechą charakteru wojownika. Nawet w późniejszym feudalizmie, kiedy pokój przynosił samurajom wytchnienie i pozwalał na inne zajęcia, w tym kultywowanie sztuk pięknych, przydomek gishi (człowiek prawy) miał znaczenie większe niż wyrazy określające uczonego czy artystę. Równie istotnym było poczucie obowiązku, zwane giri. Autorytet tej cnoty polegał na słusznej postawie. Rozum trzeba zaostrzyć, aby przekonywał człowieka o konieczności słusznego działania. Męstwo, duch odwagi i wytrwania Samuraj, jako wasal i wojownik musiał mężnie bronić interesów swego pana na polu bitwy i poza nim. Tchórzostwo było wyszydzane i potępiane. Tsunetomo Yamamoto (1659-1719) w swych zapiskach stwierdza: „Należy wciąż hartować swoje męstwo, usiłować przewyższyć w nim innych i nigdy nie czuć się gorszym od tego, czy tamtego wojownika (…). Również na polu bitwy musisz starać się, by nikt cię nie wyprzedził (…), wtedy wykażesz swego

Słowo od Redakcji bojowego ducha i przejawisz męstwo”. Konfucjusz określa męstwo w swych „Analektach” na zasadzie przeciwieństwa: ”Wiedzieć co jest słusznym, a nie wykonać tego –dowodzi braku odwagi”. Kluczem do budowania takich cech był iście spartański system „trenowania nerwów” począwszy od najmłodszych lat. Dr Inazo Nitobe – ponad 120 lat temu pyta retorycznie: ”Czy nie napawa to nowoczesnego pedagoga zgrozą i wątpliwościami? Czy można tak brutalnie tłumić w zarodku delikatne brzmienie serca?” Dobroć i współczucie Aby złagodzić powyższy wymóg hartu ducha i ciała pojawia się w Bushido następna cnota. Bushi-no nasake – czułość wojownika – ma poruszać najszlachetniejsze strony duszy samuraja. Zawsze głoszono, że przystoi mu przede wszystkim dobroć wobec słabych, uciśnionych i podbitych. Aby wzbudzić takie łagodne uczucia zachęcano do pisania wierszy. „Nierzadko się zdarza, że żołnierz nagle przystaje w marszu, wyciąga przybory do pisania zza pasa i komponuje ody (…). Skromność i uczynność, wynikające z poszanowania uczuć cudzych, są korzeniem z którego wyrasta uprzejmość” – pisze Nitobe. W zbiorze przypowieści i zasad „Hagakure”, którymi powinien posługiwać się samuraj cytowany jest buddyjski mnich Tannem, który prawi: ”Samuraj z samą tylko odwagą, bez współczucia, niechybnie przepadnie i wiele znamy takich przypadków.” Taką opowieścią o samurajskim współczuciu jest klasyk kina światowego – „Siedmiu samurajów” Akiry Kurosawy, gdzie siedmiu bushi decyduje się na darmowa obronę rolników przed najazdem grabieżców. Uprzejmość Ta cecha zaczerpnięta jest z konfucjanizmu i wyraża japoński perfekcjonizm, który nakazuje wojownikowi być wzorowym członkiem społeczeństwa, który możliwie jak najmniej zawadza innym, jest oszczędny w słowach, pomocny itp. Nitobe podaje przykład chanoyu- ceremonii picia herbaty, jako sztuki piękna i celebracji, w której ruchy zastępują rytm i są wyrazem uprzejmości dyscypliny duchowej. Ogasawara – przedstawiciel popularnej szkoły etykiety głosi: „Musisz tak ukształtować swoja duszę, by największy brutal nie odważył się zaczepić twojej osoby, nawet wówczas, gdy najspokojniej sobie siedzisz.” 45

Prawda i prawdomówność Kłamstwo i dwuznaczność uważano za jednakowo niskie. „Bushi-no ichi-gon” – słowo samuraja – wystarczało aby poręczyć prawdziwość jakiegoś twierdzenia. Stąd coś, co u prawników może budzić zdziwienie – zawarcie pisemnej umowy samuraj uważał za niezgodne ze swą godnością. Wypowiedziane słowo stanowiło wystarczające „pokwitowanie”. W ten sposób prawda była wartością nadrzędną względem uprzejmości. Samurajowie przez swą szczerość i prawdomówność chcieli zdystansować się od innych klas. Gardzili szczególnie kupiectwem za brak kręgosłupa moralnego. Kłamstwo było słabością i uchodziło za cechę wielce niehonorową i nieuczciwą. Honor W hierarchii wzorowego bushi honor był, zaraz po wierności, wartością podstawową. Według Bushido ten kto stracił honor, uczynił swe życie bezwartościowym i nie zasługuje by je kontynuować. Skrajną konsekwencją tego było seppuku – samobójstwo rytualne. Oszczędzając sobie drastycznych szczegółów dotyczących przebiegu samego aktu samounicestwienia wypada zauważyć, iż plamę na honorze można było wymazać w sposób łagodniejszy, np. stając w pierwszej bitwie w pierwszym szeregu. Utratę honoru najlepiej obrazuje cytat: „Wstyd jest jak blizna na drzewie, nie znika, lecz powiększa się z czasem”. Gdy hańba wiązała się z winą kogoś innego dokonywano aktu krwawej zemsty (kataki-uchi). Kłania się tutaj słynna historia o 47 roninach, którzy w 1703 r. dokonali vendetty za śmierć swego pana, a następnie sami odeszli dokonując seppuku. Wierność Wierność była koroną cnót feudalnych. Wypada tu znów zacytować Nitobe: „Ponieważ życie uważano za środek, którym można było służyć panu, a największym ideałem była wierność, całe więc wychowanie i trening samuraja prowadzono w tym duchu”. Wychowanie i trening samuraja, panowanie nad sobą Priorytetem było tu kształtowanie charakteru. Na drugim planie stawiano rozwój inteligencji, wiedzy i dialektyki. Trzy słowa są tu kluczowe: chi, jin, Gdański Kwartalnik Adwokacki nr 66/2023

Słowo od Redakcji yu – mądrość , dobroć i odwaga. Plan studiów, wg pedagogów Bushido obejmował takie przedmioty jak: szermierka, strzelanie z łuku, jujutsu, jazdę konną, walkę włócznią, taktykę, kaligrafię, etykę, literaturę i historię. Wiadomości z zakresu anatomii niezbędne były dla przeprowadzenia skutecznego ataku, czy też obrony, tak aby uczynić przeciwnika niezdolnym do walki. Młode umysły kształtowano za pomocą rozbiorów literackich i dyskusji, ale wychowanie miało głównie cel praktyczny, aby jak najlepiej przygotować do walki. Nauczyciele cieszyli się ogromna estymą. „Człowiek wymagający tyle zaufania i poważania ze strony młodzieży musiał bezwarunkowo, prócz uczoności, posiadać także charakter wybitny” – pisze Nitobe. Samokontrola to kolejny niezbędny element w edukacji samuraja. Niegodnym bushi było okazywać miną, co dzieje się w jego duszy. „Nie objawia niczym radości lub gniewu” – mówiono, określając tym zdaniem człowieka wybitnego. Nitobe zwraca uwagę, iż: „samokontrola może bardzo łatwo pójść zbyt daleko i zahamować rozwój duszy. Może powodować zmiany i zwyrodnienia (…). Ideał sprowadza się do pozytywnej kontroli myśli i wynikających z nich czynów”. Pokazuje to, iż do pewnych zagadnień nie podchodzono w sposób bezkrytyczny i zachowawczy. Cześć dla przodków i tradycji Szacunek dla przodków wiąże się z shinto – oryginalna religia japońską. Istniał zwyczaj, że wojownicy przed bitwą streszczali historie swego rodu. Szanowano tradycję i bohaterów z przeszłości. Pieniądze Bushido z zasady nie chciało znać pieniędzy i zamiłowania do nich. Z jednej strony zapewniało to komfort i chroniło od szkód, których pieniądze są źródłem i eliminowało sprzedajność. Z drugiej strony pogarda do pieniądza doprowadziła do tego, że, kiedy po restauracji Meiji samurajowie otrzymali w zamian za swoje posiadłości obligacje, niewielu z nich potrafiło sobie poradzić z finansami. Śmierć „Sens bushido odnalazłem w śmierci. Co rano, co wieczór myśl o śmierci, miej jej nieustanna świadomość. Tylko wtedy bushido da ci wolność i do końca życia będziesz mógł niezawodnie i bez uchybień Gdański Kwartalnik Adwokacki nr 66/2023

wypełnić swoja służbę”- pisze Yamamoto w „Hagakure”. Samurajów wychowywano więc w pogardzie do śmierci, aby bez wahania mogli wypełniać obowiązki wasala. Za piękne umieranie uznawano więc śmierć w bitwie albo seppuku. Miecz – dusza samuraja Bushido czyni z niego symbol siły i męstwa. Mówiono: „to co nosi u pasa jest symbolem tego co napełnia jego serce – wierności i honoru”. Kto dobył miecza przy błahej sposobności, uchodził za tchórza lub pyszałka. Dwa miecze, dłuższy i krótszy (katana i wakizashi) nie opuszczały samuraja ani na chwilę. W domu zajmowały poczytne miejsce w pokoju mieszkalnym, nocą leżały obok wezgłowia. Przedmiot tak cenny nie mógł uniknąć uwagi artystów i próżności właścicieli, szczególnie w czasie pokoju. Skóra rekina, najlepszy jedwab na rękojeści, srebro lub złoto na gardzie (tsuba), choć dodatki te były niczym wobec samego ostrza. Płatnerz był artystą z bożego powołania a pracownia sanktuarium. Do dzisiaj do bardzo cenne przedmioty, o czym przekonać się może każdy, kto interesuje się Japonią, bądź odwiedził Kraj Kwitnącej Wiśni. *** Analiza zasad Bushido jest dla człowieka Zachodu zajęciem trudnym. Wiele rytuałów kojarzy się z barbarzyństwem, jak choćby seppuku, zbyt drakońskie i surowe reżimy moralne i etyczne mogą budzić sprzeciw, a co najmniej zdziwienie. Okazuje się jednak, że część tego swoistego, niepisanego kodeksu znajduje zastosowanie w dzisiejszych czasach, pomimo upływu setek lat od powstania tego katalogu. Pisze o tym Reinhard Lindner w książce „Menedżer samuraj-intuicja jako klucz do sukcesu”. Autor książki wydanej w Polsce w 2015 (przypis) to ciekawa postać. Jest doradcą biznesowym i trenerem rozwoju osobistego, popularnym w krajach niemieckiego obszaru językowego. Prowadzi seminaria, szkoli menedżerów międzynarodowych przedsiębiorstw, wykładał na uniwersytetach w Austrii, Izraelu i Japonii. Ukończył sinologię na Uniwersytecie w Wiedniu i ekonomię na Dunajskim Uniwersytecie w Krems. Posiada tytuł MBA. Od ponad 30 lat studiuje Budo w formie karate tradycyjnego. Był uczniem legendarnego Hidetaki Nishiyamy, ma za sobą znaczące sukcesy sportowe jako zawodnik i trener. Lindner prezentując system wartości japońskich samurajów adoptuje wiedzę o tej filozofii do nowo46

Słowo od Redakcji czesnego zarządzania i oferuje praktyczne rady na temat tego, jak podążając śladami japońskich wojowników odnieść sukces. Okazuje się, że wiele znanych na świecie japońskich koncernów ma korzenie w dawnych rodzinach samurajskich. Gospodarczy awans Japonii po II wojnie światowej przypisuje się duchowi tych ludzi. Lindner zdradza tajemnicę ich sukcesu. Autor wskazuje na potęgę klanów rodzinnych w Japonii, analizuje ścieżki awansu, plany kariery i płace wprowadzając równolegle odniesienia do wartości i zasad kultywowanych przez samurajów setki lat temu. Wprowadza swoje osobiste doświadczenia z treningów karate u wybitnych mistrzów, przenosząc je na grunt zarządzania, marketingu i negocjacji. Ciekawa to lektura, nawet jeśli ktoś nie para się biznesem czy nie ćwiczy karate. Prezentując japoński styl zarządzania na przykładzie systemu kanban Toyoty prezentuje czynniki, które zadecydowały o sukcesie firmy: 1. Produkuje się tylko to, czego się później potrzebuje (muda). Dzięki temu unika się zatorów i zakłóceń w procesie produkcji. 2. Aby osiągnąć ambitny cel – zero braków, stworzono system wczesnego ich wykrywania. 3. Bardzo życzliwie traktowano pomysły na usprawnienie produkcji pozwalając pracownikom i dostawcom na swobodne wypowiadanie się w tej materii. Wynika z tego, że Japończycy nie są wielkimi wynalazcami, za to są genialnymi racjonalizatorami. Tajemnica japońskiego sukcesu to trzy słowa: Shu, Ha i Ri. Shu oznacza studiować, poświęcić się jakiejś sprawie, skupić na czymś swoja uwagę. Ha to znaczy „trawić”, czyli pozwolić, aby to, co nauczane, zobaczone i poznane zaczęło działać w człowieku, aby wszystkie wrażenia się wyklarowały, a następnie krok po kroku dodawać do tego własne doświadczenia. W sylabie ha zawiera się także cierpliwość i spokój wewnętrzny. Ri konotuje kreowanie czegoś nowego, coś lepszego niż to co od dawna znane, czyli nową generację. Ri to również zdecydowanie, odwaga i konsekwencja. Swoją wizją żyje się autentycznie i daje się ponieść i prowadzić intuicji. Odniesienia do Zen czy zasad kodeksu samurajskiego są tutaj często odczuwalne. Ciekawy jest rozdział dotyczący negocjacji z zastosowaniem zasad samurajów. Okazuje się, że kierując się tymi zasadami ważniejsze jest to, by odnieść sukces niż by mieć rację. Analizując znaczenie emocji w negocjowaniu ceny Autor pisze: „nawet w trudnych okolicznościach pozostaliście twardzi i udało się wam skłonić drugą stronę 47

do ustępstw. W ostatecznym rozrachunku decyduje nie cena, lecz odczucie klienta po zakończeniu negocjacji”. W ostatnim rozdziale pt. „Przewodzić jak samuraj” pojawia się taka konstatacja: „uczynienie wiedzy składnikiem nieświadomej kompetencji oznacza, że wykorzystywana – również w sytuacjach stresu – zachowuje ona jakość i świeżość”. Aby stało się to możliwe trzeba ćwiczyć, ćwiczyć i jeszcze raz ćwiczyć, co jest często żmudne i męczące. “Menadżer samuraj pragnie bezustannie pracować nad sobą” – pisze Lindner. Nasuwa się tutaj oczywiste skojarzenie z konsekwencją treningową i powtarzaniem sekwencji ruchowych, koordynowanych mentalnie w treningu karate. *** Trudno znaleźć dobrą metodę na sukces zawodowy i życiowy, bo jak wiadomo nie da się tego zaplanować, zważając na nieprzewidziane okoliczności i los. Nie można jednak zaprzeczyć temu, iż zestawienie zasad średniowiecznego kodeksu z nowoczesnym biznesem – z perspektywy praktyka karate wypada ciekawie. Sam niejednokrotnie doświadczyłem tego, jak trening karate, zarówno w sferze fizycznej czy mentalnej pozwolił opanować emocje, czy stres w pracy zawodowej, jak przekłada się to na upór czy konsekwencję w realizacji celów życiowych. Bywa jednak, że przekraczanie granic własnych możliwości i pokonywanie samego siebie może okazać się zgubne, stąd stosowanie reguł samurajskiego kodeksu bez opamiętania nie jest wskazane. Na zakończenie krótka refleksja. Dzisiaj, kiedy takie cnoty jak honor czy prawdomówność występują rzadko, a wierność łączy się często z umiłowaniem pieniądza lektura Bushido może działać orzeźwiająco. Pod warunkiem, że ktoś takie pojęcia jak prawda czy prawość traktuje poważnie.

Adw. Janusz Czarniecki Autor jest trenerem karate, posiada 5 Dan w Kyokushin; studiuje i praktykuje dalekowschodnie sztuki walki od 47 lat Gdański Kwartalnik Adwokacki nr 66/2023

Rozmowa Spotkanie po latach Linda Lee jest angielską prawniczką (solicitor) oraz byłą przewodniczącą The Law Society of England and Wales. W 2010 roku Pani Mecenas Linda, jako przewodnicząca angielskiej adwokatury, wzięła udział w Krajowym Zjeździe Adwokatury w Sopocie. Aleksandra Kowalska jest prawniczką (adwokat, solicitor), pochodzącą z Gdańska i praktykującą w Londynie. W 2010 roku Aleksandra, wzięła udział w Krajowym Zjeździe Adwokatury w Sopocie jako aplikantka adwokacka i tłumaczka dla zagranicznej delegacji. We wrześniu 2023 roku Linda i Aleksandra przypadkowo spotkały się na ceremonii przyznania odznaczeń Legal Heroes przez The Law Society, gdzie okazało się, że siedzą przy tym samym stoliku. Pani Mecenas Linda zgodziła się na udzielenie wywiadu do Kwartalnika Adwokackiego. Aleksandra Kowalska: Minęło już 13 lat od naszego spotkania w Polsce! Cóż za wspaniały zbieg okoliczności, że znów się spotkałyśmy na ceremonii w The Law Society. Linda Lee: Tak, to było bardzo miłe wydarzenie. Jako była przewodnicząca biorę czasem udział w takich ceremoniach i bardzo się cieszę, że zostałaś wyróżniona za swoją działalność.

Gdański Kwartalnik Adwokacki nr 66/2023

A.: Dziękuję, to dla mnie prawdziwy zaszczyt. Wspaniale było zobaczyć się po tylu latach. Bardzo jestem ciekawa jak wspominasz Krajowy Zjazd Adwokatury w Sopocie. Co najbardziej zapamiętałaś z konferencji? L.: Na zjazd zostałam zaproszona jako przewodnicząca The Law Society by wziąć udział w dyskusjach. Wraz ze mną w wydarzeniu uczestniczyli także inni goście z zagranicy, m.in. z Holandii i Niemiec. To był listopad, dość ciemny i mglisty, ale pamiętam, że wszyscy byli bardzo przyjaźni i gościnni. Można było odczuć w powietrzu nutę smutku, gdyż Zjazd miał miejsce niedługo po tym jak w katastrofie lotniczej zginęła Pani Prezes Polskiej Naczelnej Rady Adwokackiej. Na sali konferencyjnej pozostawiono puste miejsce oraz kwiaty. A.: Tak, to było zaledwie kilka miesięcy po wydarzeniach w kwietniu 2010 roku. L.: Mimo że minęło niewiele czasu od tego tragicznego wypadku, wszyscy starali się być pogodni i serdeczni, a aplikanci, którzy zajmowali się naszą delegacją, byli niezwykle pomocni. Pamiętam podróż autokarem, pomiędzy jednym a drugim spotkaniem. Mimo iż na zewnątrz było ciemno, to atmosfera w autokarze była bardzo ożywiona. Aplikanci tłumaczyli nam gdzie jesteśmy, dookoła słychać było

trzy czy nawet cztery języki. Byłam pod wrażeniem ich umiejętności i zaangażowania. A.: Wspaniale to słyszeć, bardzo się cieszę, że pozostawiliśmy takie wrażenie. Byłaś wówczas Przewodniczącą The Law Society. Czy ta rola wiązała się z częstymi podróżami? L.: Tak, wzięliśmy udział w wielu zagranicznych wizytach. Jako pierwsze odwiedziliśmy Stany Zjednoczone, izbę w San Francisco, potem dwukrotnie byliśmy w Kanadzie. Odwiedziliśmy również Polskę, Rosję, Włochy, Hongkong, Indie, Francję i Niemcy. Brałam także udział w konferencjach IBA i CCBE (The International Bar Association oraz The Council of Bars and Law Societies of Europe). A.: Która podróż była Twoją ulubioną? L.: Oczywiście, że Polska! Widziałam, że wiele się zmienia w Waszym kraju. Pamiętam Gdańską Stocznię, budowano wtedy muzeum. Jedyne co mogliśmy zobaczyć to żurawie i opuszczone budynki. A.: Tak, zapewne było to Europejskie Centrum Solidarności. Odbywają się tam czasem prawnicze wydarzenia, takie jak na przykład Kongres Prawników Polskich, w którym uczestniczyłam w czerwcu tego roku. L.: Przed przyjazdem Polska kojarzyła mi się głównie z prezydentem Lechem Wałęsą i wydarzeniami w stoczni, jednak widziałam w 2010 roku jak wiele się zmieniło. Ludzie byli otwarci i optymistycznie nastawieni do przyszłości.

A.: Pamiętam, że po konferencji udaliśmy się na uroczystą kolację. Czy miałaś okazję spróbować tradycyjnej polskiej kuchni? L.: Wydaje mi się, że podano nam raczej dania kuchni międzynarodowej. A.: Czyli nie próbowałaś gołąbków? L.: Gołąbków? A.: Tak, gołąbki to tradycyjne polskie danie, ale wbrew nazwie nie jest to wcale prawdziwy gołąb. Jest to zwykle mielone mięso z wieprzowiny owinięte liściem kapusty, duszone w sosie pomidorowym. Mimo, iż nazywa się to “gołąbek’ to nie jest to jednak danie 49

z polskiego gołębia. Zapewniam, że będzie to bezpieczny wybór, jeśli zdecydujesz się ponownie odwiedzić Polskę. L.: W takim razie może pewnego dnia spróbuję. Podczas jednej z moich podróży podano mi prawdziwego gołębia i niezbyt mi smakował. A.: Rola przewodniczącej The Law Society wiąże się z wieloma wyzwaniami. Jak długo pełniłaś tę rolę? L.: System wyboru władz samorządu w Anglii i Walii działa tak, że zaczyna się od wyboru na zastępcę v-ce przewodniczącego, kolejno zostajesz v-ce przewodniczącym, a następnie pełnisz funkcję Przewodniczącego. We wszystkich przypadkach kadencja wynosi jeden rok, więc łącznie są to trzy lata w The Law Society, ale jeden rok jako przewodniczący. Część tego czasu spędza się na międzynarodowych podróżach. A.: To bardzo ciekawe, w Polsce mamy zupełnie inny system. Jakie miałaś wrażenia z podróży i rozmów z uczestnikami konferencji, w tym aplikantami? L.: Myślę, że ważne jest to, aby młodzi ludzie i aplikanci uczestniczyli w wydarzeniach takich jak Zjazd Adwokatury. Da im to szansę spojrzeć na te wydarzenia z innej perspektywy. Na pierwszy rzut oka wygląda to tak, że zwiedzamy, rozmawiamy i dobrze się bawimy, ale podczas tych wydarzeń negocjujemy porozumienia międzynarodowe i podpisujemy memoranda dotyczące porozumień. Omawiamy współpracę pomiędzy samorządami oraz aspekty uzyskania kwalifikacji w innych jurysdykcjach lub praktykowania jako zagraniczny prawnik. Za kulisami dzieje się wiele ważnych rzeczy. Uczestnicy mogą lepiej zrozumieć funkcjonowanie całego systemu, co może pomóc im zobaczyć jakie mają przed sobą możliwości. A.: Tak, myślę, że takie wydarzenia mogą naprawdę poszerzyć nasze horyzonty. Dają też możliwość poznania nowych osób i zdobycia nowych doświadczeń. Pamiętam, że po tej konferencji czułam się bardzo zainspirowana i dumna z tego, że byłam częścią tak ważnego wydarzenia. Gdańsk był zawsze w moim sercu, ale to wydarzenie sprawiło, że zaczęłam myśleć o bardziej międzynarodowej praktyce i dodało mi odwagi aby iść tą drogą. Gdański Kwartalnik Adwokacki nr 66/2023

L.: Tak też zrobiłaś i spotykamy się teraz ponownie po 13 latach, ale tym razem w The Law Society w Londynie. A.: Tak, bardzo się z tego cieszę, choć nie była to łatwa droga. Czy zawsze wiedziałaś, że chcesz zajmować się prawem? L.: Początkowo studiowałam fizykę, ale w końcu zdecydowałam się jednak na prawo. Wydawało mi się, że będzie to dla mnie lepszy wybór. Urodziłam dzieci w bardzo młodym wieku i następnie wróciłam do pracy. Zaczęłam jako prawniczka związków zawodowych w górnictwie, później zajęłam się prawem medycznym, a następnie praktyką regulacyjną i obecnie łączę kilka ról. Jestem też sędzią w niepełnym wymiarze czasu. A.: To bardzo wąskie dziedziny specjalizacji. Wielu adwokatów w Polsce ma dość zróżnicowaną praktykę i prowadzi sprawy zarówno cywilne, jak i karne. L.: Tak, w Wielkiej Brytanii mamy tendencję do specjalizowania się w węższych dziedzinach prawa, ale ja kilka razy zmieniałam obszar swojej praktyki. A.: Podoba mi się ten pomysł. Zmiany od czasu do czasu mogą dodać nam energii. Byłaś także trzecią kobietą przewodniczącą The Law Society. Jakie to było uczucie? Pamiętam, że byłaś jedyną kobietą w międzynarodowej delegacji. L.: Przyzwyczaiłam się do bycia jedyną kobietą w takim gronie. Byłam też pierwszą kobietą, która będąc przewodniczącą przyjęła do The Law Society

Gdański Kwartalnik Adwokacki nr 66/2023

swoją córkę, która również wykonuje zawód solicitora. A.: To musiało być wyjątkowe wydarzenie. Czy czułaś, że jako kobieta napotykałaś wiele barier? L.: Kiedy zaczynałam było tych barier więcej. Pytano mnie na przykład kto będzie opiekował się moimi dziećmi oraz czy chcę mieć ich więcej. A.: Cieszę się, że zadawanie takich pytań podczas rozmowy o pracę nie jest już dozwolone w Wielkiej Brytanii. L.: Tak, czasy się zmieniły. A.: Dziękuję za wspaniałą rozmowę. Mam nadzieję, że pewnego dnia spotkamy się w Gdańsku i będę miała okazję pokazać Ci nasze piękne miasto. L.: Dziękuję.

Adw. Aleksandra Kowalska

Z życia Izby Kwartalny przegląd wydarzeń Tradycyjnie prezentuję subiektywne podsumowanie najciekawszych wydarzeń minionego kwartału, a także zwracam uwagę na nadchodzące wydarzenia. • Na szczególne wyróżnienie zasługują akcje pomocowe, w które angażuje się Pomorska Izba. Centrum Opieki Wytchnieniowej w Gdańsku otrzymało nasze popularne misie w adwokackich togach oraz egzemplarze bajki ,,Leśne Sprawy Misia Adwokata” autorstwa Ewy Ruszkiewicz. Drugi rok z rzędu Komisja Pro Bono i Socjalna organizowała zbiórkę pod nazwą ,,Św. Mikołaj dla dzieci z Domu Dziecka w Kartuzach”, zebrane pieniądze zostały przeznaczone na vouchery dla dzieci. • Zachęcam do zapoznania się z działaniami Komisji ds. Współpracy Zagranicznej i Praw Człowieka, która przybliża nam wstrząsające realia związane z kryzysem humanitarnym na Podlasiu. Dzięki kooperacji ze Stowarzyszeniem Interwencji Prawnej w Warszawie mamy możliwość poznać aktywistkę Grupy Granica Rozmowę – Aleksandrę Chrzanowską zaangażowaną w niesienie pomocy humanitarnej na pograniczu polsko-białoruskim. Rozmowę przeprowadziła adw. Adriana Duks-Taniewska (współpraca adw. Dorota Mączewska-Ptak). • Z okazji obchodów VIII Pomorskiego Tygodnia Edukacji Prawnej sądy naszego okręgu organizowały między 13 a 17 listopada szereg atrakcji dla uczniów pomorskich szkół. Dzięki zaproszeniu Pani Sędzi Magdaleny El-Hagin mieliśmy okazję

(pośród innych zawodów prawniczych) zaprezentować tajniki pracy adwokata. W związku z edukacją prawną w grudniu i styczniu czekają na nas kolejne fascynujące wydarzenia, na które już dzisiaj zapraszam. 7 grudnia odbędzie się II Kongres Edukacji Prawnej, który stanowi ogólnopolskie forum wymiany poglądów pomiędzy środowiskiem prawniczym a pedagogicznym, w celu znalezienia najlepszych rozwiązań organizacyjnych i merytorycznych dla powszechnego wprowadzenia elementów prawa do systemu edukacji. Podnoszenie świadomości prawnej obywateli, również tych najmłodszych, w dobie często zmieniającego się i coraz bardziej skomplikowanego prawa, staje się koniecznością. Jest to również istotny element budowania świadomego społeczeństwa obywatelskiego. Uczestnikami Kongresu będą przede wszystkim eksperci ds. edukacji, środowisko nauczycielskie i akademickie, przedstawiciele zawodów prawniczych oraz organizacji pozarządowych.

Adw. Dominika Merchel-Hinc

Gdański Kwartalnik Adwokacki nr 66/2023

Słowo od Redakcji Sprawozdanie Adwokatura pamięta

1 listopada przypada uroczystość Wszystkich Świętych. Tego dnia czczona jest pamięć o zmarłych. Adwokatura pamięta o członkach Palestry, którzy odeszli. Adwokaci i aplikanci adwokaccy Pomorskiej Izby Adwokackiej także w tym roku zapalili znicze na grobach naszych Koleżanek i Kolegów. Dziękuję wszystkim zaangażowanym w akcję, w tym w szczególności adwokat Agnieszce Kanawce, która co roku ją wspiera i która z ramienia naszej Izby jest jej inicjatorką. Na słowa uznania i podziękowań zasługują także Aplikanci, którzy poświęcili swój czas i udali się na cmentarze by uczcić pamięć członków nasze Izby. W tym miejscu pragnę serdecznie podziękować za zaangażowanie aplikantom adwokackim: Robertowi Czarnota, Agnieszka Strzelec-Rotman, Beacie Kreja, Mateuszowi Styk, Weronice Chomicz, Annie Winieckiej i Rafałowi Głowackiemu. Nadto chciałabym również podziękować za miłe słowa wszystkim tym, którzy docenili tę Gdański Kwartalnik Adwokacki nr 66/2023

inicjatywę. Niestety, nie wszystkie groby udało nam się odwiedzić. Nie wynika to ze złej woli, a trudności w ustaleniu miejsca pochówku. Jeśli Kogoś pominęliśmy, a mają Państwo wiedzę w tym zakresie, prosimy o przekazanie informacji na maila: Wioletta.Kazimierczyk@adwokatura.pl. W przyszłym roku na pewno tego miejsca nie pominiemy i zachęcamy wszystkich do pomocy w tej akcji, bowiem: ”Nie umiera ten, kto trwa w pamięci żywych…”.

Adw. Wioletta Kazimierczyk

Przewodnicząca Komisji Pro Bono i Socjalnej 52

Słowo Sprawozdanie od Redakcji ,,Adwokaci Rozjaśniają Prawo” W październiku 2023 roku Członkowie Pomorskiej Izby Adwokackiej brali udział w ogólnopolskiej akcji edukacyjnej pn. ,,Adwokaci Rozjaśniają Prawo”. W jej ramach adwokaci i aplikanci adwokaccy prowadzili zajęcia z prawa dla uczniów szkół podstawowych i liceów. To już druga odsłona akcji edukacji prawnej, którą w 2022 roku zainicjowała Komisja Edukacji Prawnej przy Naczelnej Radzie Adwokackiej. Rok temu wyjaśnialiśmy uczniom, jakie mają obowiązki i jakie przysługują im prawa w internecie – jak bezpiecznie korzystać z zakupów online, jak szanować i chronić prawa autorskie i dobra osobiste. Po sukcesie zeszłorocznej edycji ponownie wyszliśmy z inicjatywą edukacyjną, tym razem by pokazać młodzieży, jak się bronić przed hejtem, cyberstalkingiem oraz jak prawnie zwalczać nienawiść w świecie Internetu. Podczas zajęć rozmawialiśmy z Uczniami na temat konsekwencji prawnych niepożądanych zjawisk w sieci oraz staraliśmy się wyposażyć ich w wiedzę i narzędzia, które pozwolą im rozpoznawać zagrożenia i skutecznie reagować. Lekcje odbywały się w oparciu o prezentację multimedialną i materiały edukacyjne przygotowane przez pracowników naukowo-dydaktycznych Uniwersytetu Rzeszowskiego.

Gdański Kwartalnik Adwokacki nr 66/2023

Słowo od Redakcji

Wybór tematu okazał się jeszcze bardziej aktualny w kontekście skandalu z udziałem znanych Youtuberów, który obnażył jakiego rodzaju niebezpieczeństwa czyhają na nieletnich w świecie wirtualnym. W połączeniu z tematem naszej akcji edukacyjnej, był przyczynkiem do podjęcia dyskusji w mediach – adwokaci i aplikanci adwokaccy z całej Polski byli zapraszani do redakcji i rozgłośni radiowych, gdzie szeroko omawiany był temat cyberstalkingu, mowy nienawiści i bezpieczeństwa nieletnich, co – miejmy Gdański Kwartalnik Adwokacki nr 66/2023

nadzieję – przyczyni się do poszerzania świadomości prawnej nie tylko młodzieży, ale także rodziców. Koordynatorem akcji na szczeblu ogólnopolskim była adwokat Maria Janik, przewodnicząca Komisji Edukacji Prawnej NRA. W Pomorskiej Izbie Adwokackiej akcję koordynowała adw. Małgorzata Głódkowska. Na obszarze działania Pomorskiej Izby Adwokackiej w zajęciach uczestniczyło ponad 2000 Uczniów z 39 placówek oświatowych z Trójmiasta oraz po54

Słowo od Redakcji

bliskich miejscowości m. in. Kartuz, Kościerzyny, Elbląga, Malborka, Rumi, Starogardu Gdańskiego, Dzierzgonia. Ten piękny wynik zawdzięczamy naszym Koleżankom i Kolegom zaangażowanym w akcję, którym należą się w tym miejscu serdeczne podziękowania i gratulacje: 1. Adw. Kaja Buko 2. Adw. Angieszka Bzoma-Żebrowska 3. Adw. Krystyna Chudzińska 4. Apl. adw. Robert Czarnota 5. Adw. Ewa Czerlonek 6. Adw. Sylwia Grzybowska 7. Adw. Daria Jendrzejewska 8. Adw. Łukasz Kodłubański 9. Adw. Szymon Kosatka 10. Adw. Anna Koziołkiewicz-Kozak 11. Adw. Monika Kucznier 12. Apl. adw. Wiktoria Majchrzak 13. Adw. Piotr Malach 14. Adw. Dominika Merchel-Hinc 15. Apl. adw. Dobrochna Mikołajczak 16. Adw. Agata Mrozowska-Klajnert 17. Adw. Karolina Murawska 18. Adw. Karolina Nalepka 19. Apl. adw. Katarzyna Piaścik 20. Adw. Paulina Polak 21. Apl. adw. Olga Puczkarska 22. Adw. Jacek Rochowicz 23. Adw. Dominika Sęder

24. Adw. Beata Sprengel 25. Adw. Jan Suchanek 26. Adw. Ewa Szostak 27. Adw. Marta Świonder 28. Adw. Katarzyna Zielińska 29. Adw. Malwina Żmuda-Trzebiatowska 30. Adw. Małgorzata Głódkowska. Państwa wiedza, zaangażowanie i poświęcenie przyczyniły się do zwiększenia świadomości młodzieży na temat bezpieczeństwa online i sposób zwalczania negatywnych zjawisk w sieci. Dziękujemy za Wasz wkład w budowanie lepszego i bardziej odpowiedzialnego społeczeństwa! Z koleżeńskimi pozdrowieniami,

adw. Małgorzata Głódkowska Przewodnicząca Komisji Edukacji Prawnej przy ORA Gdańsk Koordynator Akcji ,,Adwokaci Rozjaśniają Prawo” z ramienia PIA

Gdański Kwartalnik Adwokacki nr 66/2023

Sprawozdanie VIII Konferencja Naukowa Pomorskiej Izby Adwokackiej ,,Prawo Energetyczne” Szanowni Państwo, Koleżanki i Koledzy, W dniu 9 listopada 2023 roku odbyła się 8. edycja corocznej Konferencji Naukowej organizowanej przez Pomorską Izbę Adwokacką w Gdańsku we współpracy z Naczelną Radą Adwokacką oraz Wydziałem Prawa i Administracji Uniwersytetu Gdańskiego. Tematem tegorocznej odsłony były zagadnienia związane z szeroko pojętym prawem energetycznym. Kontynuując misję poprzednich edycji, jej celem było zapewnienie przestrzeni dla spotkania naukowego i integracji pomiędzy praktykami a teoretykami prawa, badaczami akademickimi i przedstawicielami branży energetycznej oraz do podjęcia dyskusji o najbardziej aktualnych wyzwaniach i problemach dotyczących sektora energetycznego w Polsce i w Europie. Proponowane przez organizatorów obszary tematyczne koncentrowały się wokół zagadnień z zakresu bezpieczeństwa energetycznego państwa, energetyki jądrowej, odnawialnych źródeł energii oraz morskiej energetyki wiatrowej. Patronat honorowy nad Konferencją objął Prezes Naczelnej Rady Adwokackiej oraz Prezes Urzędu Regulacji Energetyki. Partnerem wydarzenia było Wydawnictwo C.H. Beck. Uczestników Konferencji przywitali Dziekan Wydziału Prawa i Administracji dr hab. Wojciech Zalewski, prof. UG oraz Dziekan Okręgowej Rady Adwokackiej w Gdańsku adw. Bartosz Golejewski, który uroczyście otworzył wydarzenie. Wykład inaugurujący zatytułowany ,,Czy istnieje już prawo kli-

Gdański Kwartalnik Adwokacki nr 66/2023

matyczne w prawodawstwie Unii Europejskiej?” Wygłosił dr hab. Mariusz Szyrski, prof. ucz. z Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie. Moderatorem pierwszego panelu pt. ,,Bezpieczeństwo Energetyczne Państwa” była dr Dominika Wetoszka (Uniwersytet Gdański). Jako pierwszy głos zabrał r. pr. Maciej Wesołowski reprezentujący Stowarzyszenie Prawników Prawa Energetycznego. W swoim wystąpieniu przybliżył Uczestnikom zagadnienie Cable pooling’u oraz proponowane w tym zakresie rozwiązania legislacyjne. Następnie r. pr. Anna Eliszewska (OIRP Gdańsk) wygłosiła prelekcję na temat mechanizmów wsparcia odbiorców biznesowych energii elektrycznej w 2023 roku. Adw. Agnieszka Cwalina-Kowalewska z Pomorskiej Izby Adwokackiej w Gdańsku w ciekawy sposób przedstawiła proces zakładania i prawne aspekty funkcjonowania spółdzielni energetycznych oraz ich wpływu na zarządzanie bezpieczeństwem energetycznym państwa. Na zakończenie panelu dr Joanna Ablewicz podjęła próbę oceny uregulowań dot. nakazu prowadzenia działalności objętej koncesją w świetle zmian z dnia 7 września 2023 roku. Po przerwie kawowej rozpoczął się drugi panel prowadzony przez adw. Małgorzatę Głódkowską dotyczący morskiej energetyki wiatrowej. Tematyka panelu okazała się wysoce aktualna, ponieważ – jak dowiedzieliśmy się z wystąpienia pierwszej z prelegentek dr hab. Doroty Pyć, prof. UG zatytułowanego ,,Zrównoważony rozwój w morskiej energetyce wiatrowej” – energetyka morska jest obecnie jednym z najintensywniej rozwijających się na świecie,

w szczególności w Europie, sektorów gospodarki wykorzystujących tzw. odnawialne źródła energii (OZE), a rozwój technologii morskich farm wiatrowych (MFW) i energia z morskich źródeł odnawialnych jest obecnie priorytetem ogólnoeuropejskim. Następnie głos zabrała dr Dominika Wetoszka (Uniwersytet Gdański), która wygłosiła prelekcję na temat praktycznych aspektów wydawania pozwoleń na wznoszenie MFW. Panel zakończyło wystąpienie adw. dra Dominika Wałkowskiego (Wielkopolska Izba Adwokacka), który przybliżył Uczestnikom prawne uwarunkowania ochrony środowiska dotyczące przygotowania i realizacji farm wiatrowych w polskich obszarach morskich.

W trzecim panelu moderowanym przez adw. Annę Bober-Kotarbińską, Prelegenci podejmowali tematykę energetyki jądrowej. Adw. Piotr Prawda (Izba Adwokacka w Warszawie) przedstawił prawne i faktyczne uwarunkowania budowy elektrowni jądrowych w Polsce. Następnie adw. dr Justyna Węglińska (Sekcja Prawa Energetycznego działająca w ramach Sekcji Praktyków Prawa Okręgowej Rady Adwokackiej w Warszawie) w swoim wystąpieniu zatytułowanym ,,Warunki dotyczące bilansowania w kontekście elektrowni jądrowych” odpowiedziała na pytanie jaką rolę elektrownia jądrowa będzie pełnić w rynku bilansującym. R. pr. Filip Opoka reprezentujący Stowarzyszenie Prawników Prawa Ener-

Gdański Kwartalnik Adwokacki nr 66/2023

getycznego szczegółowo omówił wyzwania prawne stojące przed elektrowniami jądrowymi po oddaniu do eksploatacji. Ostatni panel naszej Konferencji – prowadzony przez adw. Alicję Dżuryk-Ćwiklińską – poświęcony był odnawialnym źródłom energii. W pierwszym wystąpieniu adw. Agnieszka Grzywacz (Pomorska Izba Adwokacka) przybliżyła Uczestnikom pojęcie prosumenta wirtualnego, zbiorowego i lokatorskiego oraz szczegółowo omówiła możliwy zakres ich funkcjonowania na rynku energii elektrycznej. Następnie r. pr. Kacper Stanosz (OIRP w Warszawie) wygłosił referat pt. ,,Magazyny energii – proces inwestycyjny”. R. pr. Michał Sznycer (OIRP w Gdańsku) natomiast przybliżył Uczestnikom uwarunkowania prawo-regulacyjne korporacyjnych umów sprzedaży energii elektrycznej pochodzącej z instalacji OZE. Panel zakończyło wystąpienie adw. Pauli Borzyszkowskiej-Tekieli (Pomorska Izba Adwokacka) o fotowoltaice oraz udostępnianiu instalacji fotowoltaicznej w modelu PV as a service. Równolegle do trwających na Auli obrad odbywał się Panel dla Aplikantów i Doktorantów, który moderowały apl. adw. Dorota Mikulska oraz apl. adw. Agata Sobolewska z Pomorskiej Izby Adwokackiej.

Gdański Kwartalnik Adwokacki nr 66/2023

Swoje referaty zaprezentowały apl. adw. Aleksandra Bocheńska (Wielkopolska Izba Adwokacka), mgr Agnieszka Górka (Szkoła Doktorska Nauk Humanistycznych i Społecznych Uniwersytet Gdański), apl. adw. Katarzyna Machowska (Rzeszowska Izba Adwokacka), apl. adw. Dorota Mikulska, apl. adw. Agnieszka Mazurek (Wielkopolska Izba Adwokacka), apl. adw. Kaja Malinowska (Pomorska Izba Adwokacka) oraz apl. adw. Patrycja Łukasiewicz z Sekcji Prawa Podatkowego działającej w ramach Sekcji Praktyków Prawa Okręgowej Rady Adwokackiej w Warszawie. Po raz kolejny Konferencja Naukowa Pomorskiej Izby Adwokackiej okazała się dużym sukcesem zarówno naukowym, jak i organizacyjnym. Prelegenci, Goście i Uczestnicy wydarzenia chwalili wysoki poziom merytoryczny wystąpień oraz ważną i wysoce aktualną tematykę. W Konferencji łącznie wzięło udział ponad 150 Uczestników – przedstawicieli środowiska prawniczego, ale też samorządów terytorialnych, samorządów zawodowych oraz stowarzyszeń z obszaru prawa energetycznego i branży energetycznej. Samo wydarzenie stanowiło tym samym platformę dyskusji różnych środowisk oraz wzajemnej wymiany wiedzy i doświadczeń. Dziękujemy raz jeszcze Współorganizatorom i Partnerom wydarzenia – Wydziałowi Prawa i Administracji UG, Naczelnej Radzie Adwokackiej oraz Wydawnictwu C.H. Beck. Dziękujemy również Patronom za zaufanie i wsparcie dla naszego przedsięwzięcia: Prezesowi Naczelnej Rady Adwokackiej adw. Przemysławowi Rosatiemu, Prezesowi Urzędu Regulacji Energetyki, Instytutowi Metropolital-

Gdański Kwartalnik Adwokacki nr 66/2023

nemu, Centrum Prawa Nowych Technologii UG, Sekcji Prawa Energetycznego działającej w ramach Sekcji Praktyków Prawa Okręgowej Rady Adwokackiej w Warszawie, Stowarzyszeniu Prawników Prawa Energetycznego oraz Stowarzyszeniu ,,Z energią o prawie”. Do zobaczenia za rok!

Adw. Małgorzata Głódkowska Przewodnicząca Komisji Edukacji Prawnej przy Okręgowej Radzie Adwokackiej w Gdańsku

Adw. Anna Bober-Kotarbińska Przewodnicząca Sekcji ds. Działalności i Współpracy Naukowej przy Okręgowej Radzie Adwokackiej w Gdańsku.

Sprawozdanie

Słowo Sprawozdanie od Redakcji AI ACT

,,Posiadamy mnóstwo właściwości, w których maszyny nam nie dorównują. One mają instrukcje, my – cel. Maszyny nie potrafią marzyć, nawet w trybie uśpienia. Ludzie – owszem. Dlatego będziemy potrzebowali inteligentnych maszyn, by urzeczywistniać nasze najwspanialsze marzenia. Jeśli przestajemy je mieć, jeśli przestajemy szukać wyższych celów, wtedy sami stajemy się maszynami” Garri Kasparow Ten cytat szczególnie utkwił nam w pamięci po Konferencji Naukowej ,,Artificial Intelligence Act – Sztuczna Inteligencja na przedpolu regulacji prawnej”, która odbyła się w dniu 27 października 2023 roku na Wydziale Prawa i Administracji Uniwersytetu Gdańskiego. Organizatorem wydarzenia było Centrum Prawa Nowych Technologii UG we współpracy z Ad Astra. Center for Space Policy and Law oraz Pomorską Izbą Adwokacką w Gdańsku. Konferencję uroczyście otworzyli dr hab. Piotr Uziębło, prof. UG, Prodziekan ds. Nauki WPiA UG oraz adw. Bartosz Golejewski, Dziekan Okręgowej Rady Adwokackiej w Gdańsku. Program wydarzenia został podzielony na 3 sesje tematyczne, podczas których Prelegenci – eksperci i praktycy z obszaru

sztucznej inteligencji – prezentowali zagadnienia składające się na projektowany przez Unię Europejską AI ACT: Wprowadzenie • „AI Act – po co to komu? Analiza ratio legis aktu o sztucznej inteligencji”, dr Kamil Stępniak • „Pojęcie „generatywnej sztucznej inteligencji” na przykładzie EU AI Act oraz prawa chińskiego: studium prawno-porównawcze”, dr Magdalena Łągiewska Sesja 1: Pojęcia podstawowe • „Transformacja definicji systemu sztucznej inteligencji w kolejnych wersjach projektu aktu w sprawie sztucznej inteligencji”, dr Marcin Jan Stępień • „I prowadził swoją firmę na prawach sztucznej inteligencji! SI a osobowość prawna”, Kamil Muzyka • „Nie wiem jak wygenerowano ten referat, ale brzmi sensownie! – o wymogach wobec transparentności systemów w AI Act”, Andrzej Porębski

Gdański Kwartalnik Adwokacki nr 66/2023

Sesja 2: Kwalifikacja ryzyk • „Granice zastosowań AI – jakie są skutki określonego poziomu ryzyka systemu AI?”, r.pr. Łukasz Winkowski • „Zakazane praktyki w zakresie sztucznej inteligencji, czyli kilka słów o ryzyku nieakceptowalnym w AI Act”, r.pr. Michał Nosowski • „Sztuczna inteligencja w wymiarze sprawiedliwości – analiza systemu wysokiego ryzyka w świetle AI Act”, Aleksandra Wisławska • „AI a administracja publiczna. Czy jesteśmy gotowi?”, dr hab. Mariusz Szyrski, prof. UKSW Gdański Kwartalnik Adwokacki nr 66/2023

• „AI w nauce i edukacji. Potencjalne ryzyka”, dr Patryk Kuzior Sesja 3: Prawa człowieka • „AI Act i ochrona podstawowych praw człowieka» – r.pr. Miłka Zagłoba • „Mapowanie Artificial Intelligence Act w kontekście rozporządzenia o ochronie danych osobowych”, adw. Anna Bober-Kotarbińska

Fot. S. Dajkowski, WPiA UG. Fot. S. Dajkowski, WPiA UG.

dzy ekspertami z różnych dziedzin. Uczestnicy mieli okazję wysłuchać prezentacji na temat kluczowych założeń oraz celów regulacji. W trakcie towarzyszących wystąpieniom dyskusji, pojawiło się wiele cennych spostrzeżeń i sugestii. Zwrócono m. in. uwagę na konieczność edukowania społeczeństwa oraz profesjonalistów z branży na temat etycznego i odpowiedzialnego wykorzystania sztucznej inteligencji. Serdecznie dziękujemy Organizatorom, w tym w szczególności adw. dr hab. Jakubowi H. Szlachetko, prof. UG za zaproszenie do współpracy przy tym ważnym i potrzebnym przedsięwzięciu, jednocześnie gratulując doskonałej organizacji i wysokiego poziomu merytorycznego Konferencji!

Fot. S. Dajkowski, WPiA UG.

Z koleżeńskimi pozdrowieniami,

Podsumowanie • „AI Act – jak przygotować się na nadchodzące zmiany?”, r.pr., Łukasz Winkowski Podsumowując, konferencja była wartościowym forum do omówienia AI Act i wymiany opinii mię63

Adw. Małgorzata Głódkowska Przewodnicząca Komisji Edukacji Prawnej przy Okręgowej Radzie Adwokackiej w Gdańsku Gdański Kwartalnik Adwokacki nr 66/2023

Słowo od Redakcji Sprawozdanie Sympozjum polsko-francuskie w Pomorskiej Izbie Adwokackiej W piątek 24 listopada 2023 r. w Pomorskiej Izbie Adwokackiej odbyło się polsko-francuskie sympozjum „Les droits de l’homme en droit pénal français/Prawa człowieka we francuskim prawie karnym”, zorganizowane przez Komisję ds. Współpracy Zagranicznej i Praw Człowieka przy Okręgowej Radzie Adwokackiej w Gdańsku. Wydarzenie uroczyście otworzyli Konsul Honorowy Republiki Francuskiej na Pomorzu Alain Mompert oraz Wicedziekan Okręgowej Rady Adwokackiej w Gdańsku adw. Sylwia Grzybowska. Gościem Pomorskiej Izby Adwokackiej był adw. Etienne Lesage z Paryża, wybitny specjalista z za-

Gdański Kwartalnik Adwokacki nr 66/2023

kresu prawa karnego, przewodniczący Komisji Prawa Karnego UIA (Union International des Avocats), ekspert Komisji Europejskiej, prowadzący kancelarię adwokacką Lesage Avocats w Paryżu, a także redaktor naczelny Przeglądu Literackiego Paryskiej Izby Adwokackiej (La Revue littéraire du barreau de Paris). W sympozjum wzięła udział także Kierownik Międzyuczelnianej Szkoły Prawa Francuskiego na Wydziale Prawa i Administracji Uniwersytetu Gdańskiego Krystyna Warylewska-Kamuś.

Słowo od Redakcji

w systemie prawnym. Sympozjum prowadził adw. dr Tomasz Snarski. Gość Pomorskiej Izby Adwokackiej podczas pobytu w Gdańsku odwiedził też Europejskie Centrum Solidarności oraz Nomus. Nowe Muzeum Sztuki w Gdańsku. Jednocześnie w restauracji Literacka (Literacka Restaurant & Wine Bar), w ramach projektu literackiego „Bursztyny Literatury”, zaprezentowano Przegląd Literacki Paryskiej Izby Adwokackiej (La Revue littéraire du barreau de Paris).

Podczas swojego wystąpienia adwokat Etienne Lesage przedstawił specyfikę francuskiego procesu karnego w kontekście ochrony praw człowieka, w tym zagadnienia prawa do obrony we francuskim prawie karnym oraz problemy praktyki adwokackiej we Francji oraz w kilku wybranych państwach. Opowiedział również o wpływie standardów ochrony praw człowieka w procesie karnym wypracowanych przez Unię Europejską na francuskie ustawodawstwo krajowe. Rozmawiano również o potrzebie współpracy międzynarodowej adwokatów na rzecz zagwarantowania odpowiednich praw adwokatom 65

Adw. Tomasz Snarski Gdański Kwartalnik Adwokacki nr 66/2023

Sprawozdanie Uroczyste otwarcie Centrum Opieki Wytchnieniowej w Gdańsku Centrum Opieki Wytchnieniowej to nowe przedsięwzięcie Fundacji Hospicyjnej, która każdego roku otacza troskliwą opieką 2000 osób - pacjentów Hospicjum im. ks. E. Dutkiewicza SAC i ich rodziny oraz dzieci i dorosłych po stracie najbliższych. Kieruje ono swoją pomoc do kilkuset rodzin rocznie. Pojechać na pierwszy od kilkunastu lat urlop, odwiedzić bliskich, załatwić sprawy w urzędzie, pójść do lekarza, uwolnić głowę od trosk, wyjść na spacer, odespać, odpocząć, odetchnąć! Te proste, zwyczajne czynności, tych kilka chwil wytchnienia – na to zasługuje każdy z nas, ale dla opiekunów rodzinnych, którzy każdego dnia czuwają przy łóżkach swoich chorych bliskich, spełnienie takich marzeń było dotąd trudne, wręcz niemożliwe. Do czasu otwarcia Centrum Opieki Wytchnieniowej!!! Komisja Pro Bono i Socjalna działająca przy Pomorskiej Izbie Adwokackiej od dawna wspiera

Gdański Kwartalnik Adwokacki nr 66/2023

działalność Hospicjum, dlatego w dniu 27 września 2023 r. w imieniu Pomorskiej Izby Adwokackiej uczestniczyłam w symbolicznym przecięcie wstęgi nowego budynku Centrum Opieki Wytchnieniowej w Gdańsku powstałego z inicjatywy Fundacja Hospicyjna. W uroczystym otwarciu uczestniczyli wspaniali Goście m.in. Wicemarszałek Senatu Bogdan Borusewicz, Poseł na Sejm RP Piotr Adamowicz, Dyrektor Biura Wojewody Pomorskiego Pomorski

Urząd Wojewódzki, Członkini Zarządu Województwa Pomorskiego Agnieszka Kapała-Sokalska, Prezydent Miasta Gdańska Aleksandra Dulkiewicz, Zastępczyni Prezydenta ds. rozwoju społecznego i równego traktowania Monika Chabior, Radni Miasta Gdańska, przedstawiciele Fundacja JohnnyBros – Głównego Darczyńcy, opiekunowie rodzinni i wielu innych znamienitych gości! W dniu 26 października 2023 roku razem z Koleżanką Adwokat Małgorzatą Głódkowską miałyśmy przyjemność odwiedzić nowo powstałe Centrum Opieki Wytchnieniowej w Gdańsku, żeby przekazać dary od Pomorskich Adwokatów, w tym elementy wyposażenia i wystroju, a dla najmłodszych podopiecznych – misie w adwokackich togach oraz egzemplarze bajki ,,Leśne Sprawy Misia Adwokata” autorstwa Ewy Ruszkiewicz.

Cieszymy się, że mogliśmy dołożyć niewielką cegiełkę w tworzenie tego cudownego miejsca i wszystkim Koleżankom i Kolegom z Pomorskiej Izby Adwokackiej bardzo dziękuję za okazaną pomoc!!!

Adw. Wioletta Kazimierczyk Przewodnicząca Komisji Pro Bono i Socjalnej

Gdański Kwartalnik Adwokacki nr 66/2023

Prawo w literaturze

Pewnego listopadowego dnia Roku Pańskiego 1327 do benedyktyńskiego opactwa w północnych Włoszech przybywa dwóch zakonników, franciszkanin Wilhelm z Baskerville wraz ze swym uczniem Adsem z Melku. Na miejscu obaj dowiadują się o tajemniczej śmierci jednego z mnichów. Na prośbę opata Wilhelm ma przeprowadzić stosowne śledztwo, otrzymując zgodę na przesłuchanie mieszkańców opactwa, przy czym nie wolno mu wchodzić do biblioteki, do której wstęp jest zastrzeżony dla bibliotekarza i jego pomocnika. Wkrótce okazuje się, że to właśnie tam kryje się wyjaśnienie mrocznej zagadki… Na kartach swej debiutanckiej powieści Umberto Eco próbuje przybliżyć czytelnikom mentalność ludzi żyjących w wiekach średnich, wraz z ich szczególnym przywiązaniem do hierarchii, systematyzacji, spekulacji, co znalazło swoje odzwierciedlenie w takich dziełach epoki jak „Summa” św. Tomasza z Akwinu czy „Boska komedia” Dantego. Włoski pisarz odkrywa przed nami inspirujący obraz średniowiecza, w tym ówczesnej kultury prawnej. Godne uwagi, że już wtedy uświadamiano sobie konieczność oddzielenia prawa świeckiego i prawa kanonicznego, jak również władzy cesarskiej i władzy papieskiej, co z pewnością wywarło wpływ na dalsze dzieje polityczne Europy. Wspomniany Wilhelm z Baskerville, niczym Sherlock Holmes wyróżnia się chłodną logiką i zdroworozsądkową postawą, co wyraźnie kontrastuje z poglądami innych braci zakonnych. Jako były inkwizytor uczestniczył wcześniej w rozstrzyganiu spraw sądowych, gdzie cechował się bystrością umysłu i pewną wrażliwością. Dzięki swoim talentom zostaje zaangażowany w wyjaśnienie przyczyn zabójstw popełnionych na terenie opactwa, kierując się przede wszystkim racjonalnym myśleniem, a nie jedynie ślepą wiarą. Podczas rozmowy z Adsem mówi o sposobie analizowania dowodów, przydatnym do rekonstrukcji zdarzeń z przeszłości: „(…) rozwikłanie tajemnicy to nie to samo, co dedukowanie z pierwszych zasad. I nie jest nawet równoważne zbieraniu licznych danych poszczególnych, by potem wydobyć z nich prawo ogólne. Oznacza raczej, że człowiek znajduje jedną, dwie lub trzy dane poszczególne, z pozoru niemające ze sobą nic wspólnego, i stara się wyobrazić sobie, czy każda z nich może być przypadkiem prawa ogólnego, którego jeszcze nie zna i które być może nigdy nie zostało wypowieGdański Kwartalnik Adwokacki nr 66/2023

Źródło: Dr_Microbe / Adobe Stock

„Imię róży” Umberta Eco

dziane”1. Nasz bohater przypomina w dużej mierze człowieka żyjącego w XXI wieku kierującego się racjonalną kalkulacją, sceptycznego wobec autorytetów oraz pełnego żarliwej wiary w badania naukowe. Historia opisana na kartach powieści „Imię róży” ma wprawdzie miejsce w XIV wieku, lecz jednocześnie nawiązuje do współczesnych czasów. Dwie kluczowe postacie – Wilhelm z Baskerville i Jorge z Burgos – reprezentują odmienne postawy wobec rzeczywistości, tzn. odpowiednio: tolerancję i fanatyzm, racjonalność i fideizm, wolność i niesamodzielność. Pierwszy z nich wypowiada myśl średniowiecznego filozofa Marsyliusza z Padwy, która równie dobrze mogłaby być wygłoszona kilka wieków później przez Rousseau: „w sprawach ziemskich lud jest prawodawcą i pierwszą przyczyną skuteczną prawa. (…) sposobem wypowiadania woli przez lud mogłoby być powszechne zgromadzenie wyborcze. Rzekł, iż wydaje mu się rzeczą rozumną, by takie zgromadzenie mogło objaśniać, odmieniać lub zawieszać prawo”. W takim ujęciu suwerenna władza należy do ludu, który jest wyłącznym prawodawcą w państwie. Prawo jest zatem tworzone z woli ludzkiej zbiorowości i nie wymaga dla swego obowiązywania czynnika nadprzyrodzonego. Jednym z bardziej inspirujących fragmentów dzieła włoskiego pisarza jest dysputa nad ubóstwem Jezusa między przedstawicielami zakonu franciszkanów a wysłannikami papieża. Przedmiotem sporu była kwestia dotycząca tego, czy Chrystus miał rzeczy na własność, czy też nie dysponował nimi w taki sposób, co pozwoliłoby wyjaśnić, jakie jest uzasadnienie teologiczne gromadzenia dóbr ziemskich 1

Wszystkie cytaty w tekście w tłumaczeniu Adama Szymanowskiego (Umberto Eco, Imię róży, Warszawa 2001).

przez przedstawicieli hierarchii kościelnej. Jak bowiem słusznie dostrzega to Wilhelm „(…) problem polega nie na tym, czy Chrystus był ubogi, lecz czy powinien być ubogi Kościół. A ubogi nie znaczy tu mieć jakiś pałac albo go nie mieć, lecz zachować przywilej ustanowienia praw w zakresie doczesnym, czy też wyrzec się tego przywileju”. Franciszkanie opowiadali się za tym, że Jezus nie miał niczego na własność, a jedynie do używania, natomiast stronnicy papieża przyjmowali pogląd, według którego był właścicielem dóbr materialnych. Stanowisko kompromisowe sformułował już wcześniej św. Tomasz z Akwinu, przyjmując, iż własność prywatna nie jest wcale sprzeczna z prawem natury, ponieważ majątek może być również używany do dobrych celów. Pierwsze słowa użyte w prologu oraz zakończeniu dzieła Umberta Eco dotyczą szczególnej roli języka w ludzkim poznaniu („Na początku było Słowo, a Słowo było u Boga, i Bogiem było Słowo”; „Dawna róża trwa w nazwie, nazwy jedynie mamy”) i mogą być przyczynkiem do głębszej refleksji nad relacją między językiem a prawem. Niewątpliwie prawo ma charakter językowy, będąc zapośredniczone poprzez tekst, który jest przedmiotem działalności interpretacyjnej. Myślenie prawnicze odbywa się przy wykorzystaniu specyficznego języka, co ma wpływ na sposób postrzegania świata, badanie znaczeń, rekonstruowanie norm prawnych itp. W pewnym sensie prawnik żyje „w swoim świecie” niedostępnym osobom niebędącym prawnikami, reprezentujących odmienne horyzonty poznawcze. Można powiedzieć, że słowo ma stwórczą moc, gdyż w niektórych okolicznościach użycie pewnych wyrażeń językowych pozwala na przeobrażenie sytuacji prawnej podmiotów (np. „Ogłaszam was mężem i żoną”, „Uznaje za winnego popełnienia zarzucanego mu czynu i skazuje”). Z drugiej strony, znaczenie pojęć prawnych

nie jest stałe i niezmienne, ponieważ tak naprawdę zawsze zależy od kontekstu ich użycia. Na zakończenie tej krótkiej refleksji warto jeszcze przytoczyć następujący fragment powieści „Imię róży”, który mógłby nas zainspirować do własnych poszukiwań w świecie znaków i symboli: „— Mój poczciwy Adso — odparł mistrz. — W ciągu całej podróży uczę cię rozpoznawać znaki, przez które świat do nas przemawia niby wielka księga. Alanus ab Insulis powiada, że omnis mundi creatura quasi liber et pictura nobis est in speculum [tłum. każde na ziemi stworzenie, niczym księga i obraz, jest dla nas odbiciem] mając na myśli niewyczerpane zasoby symboli, którymi Bóg mówi nam poprzez swoje dzieło stworzenia o życiu wiecznym. Ale świat jest jeszcze bardziej wymowny, niż myślał Alanus, i nie tylko mówi o rzeczach ostatecznych (w którym to przypadku wyraża się zawsze w sposób niejasny), ale również o tym wszystkim, co nas otacza, i wtedy wyraża się całkowicie jasno”.

Adw. dr Karol Gregorczuk

Gdański Kwartalnik Adwokacki nr 66/2023

Niebo nad Palestrą

Źródło: Freepik.com

Tajemnica wigilijnej nocy

Homo sapiens jest ewidentnie gatunkiem rozkochanym w opowieściach. Nawet w czasach przedpiśmiennych – poza przekazem stricte niezbędnym dla przetrwania, powstawały opowieści i legendy utrwalające wspólną historię i poczucie tożsamości. Można było ograniczyć się do wymieniania od myślników suchych faktów, znacznie przyjemniejsze były jednak te snute z czułością i dobieraną umiejętnie narracją. Z tej typowo ludzkiej przypadłości korzysta się wielokrotnie i w różnych celach. Wiara katolicka, a w zasadzie większość wierzeń i oficjalnie uznanych religii, także zasila baterie swoich wyznawców nie tyle poprzez zbiory nakazów i wzorów moralnych – choć te stanowią esencję życia duchowego – ale przez przypowieści i opisy żywotów świętych. Hagiografia – któż pamięta to pełne tajemniczej elegancji pojęcie z lekcji języka polskiego. Chyba najbardziej znaną historią biblijną są narodziny Jezusa. Zwięzły opis będzie w stanie przedstawić nawet większość Gdański Kwartalnik Adwokacki nr 66/2023

nie-katolików. Nie ma w tym może nic aż tak nadzwyczajnego, brutalna prawda jest taka, że to chyba najbardziej wyeksploatowane komercyjnie święta na świcie. Niemniej, kto zapamiętałby szczegóły Nocy Narodzenia, gdyby były zwykłą przypowieścią o narodzinach kolejnego dziecka, które okazało się być Synem Bożym. Pełna trudów wędrówka na osiołku, poród pośród stajenki pełnej zwierząt przyciąga do kościołów niczym magnez nawet tych, którzy dawno tam nie byli, ale pragną doświadczyć namacalnej części tej historii w postaci ołtarzowych szopek bożonarodzeniowych. Pismo Święte ofiarowuje nam obraz odwołujący się do tych najbardziej tkliwych ludzkich odruchów jak opieka nad matką oczekującą narodzin, strach o maleńkiego noworodka czy konieczność zapewnienia rodzinie możliwości zaspokojenia podstawowych potrzeb takich jak ciepło i dach nad głową. Dla biblijnej rodziny, przynajmniej na tym etapie, historia kończy się szczęśliwie, a noc wypełniają 70

Słowo od Redakcji cuda bożych łask. Stajemy, niczym urzeczeni, w blasku świec wigilijnego wieczoru i napawamy się myślą bycia częścią tej większej całości. Zgubne w tym wszystkim jest tylko nasze ludzkie zamiłowanie do pięknych historii. Koncentrujemy się na zdobyciu sianka ze żłóbka, zrobieniu 12 dań odpowiadających liczbie apostołów czy trajektorii domniemanego lotu gwiazdy betlejemskiej na czubku naszej choinki i nie potrafimy poczuć, iż szczegóły historii narodzin są jedynie obrazem, który nie jest sensem, ale wskazówką dla naszego własnego życia. Siadając do wigilijnego stołu rzadko myślimy bowiem nie tylko o postawieniu dodatkowego nakrycia, ale faktycznej gotowości przyjęcia pod swój dach kogoś samotnego. Często tacy ludzie są bardzo blisko nas, ale w ten wieczór lepiej ich nie widzieć – jak pogodzić rodzinne świętowanie z obcym przy stole? Często „obcym” jest mało lubiany członek rodziny, który co prawda zaproszenie otrzyma, ale nikt nawet nie ukrywa, iż wynika ono bardziej z pewnej konwencji aniżeli faktycznej woli wspólnego spożycia wigilijnej wieczerzy. Wielu z nas nie zdaje sobie też sprawy ile brzemiennych kobiet poszukuje wsparcia i opieki dla siebie, swojego nienarodzonego dziecka, które tułają się niczym św. Maria, ale bez osiołka, Józefa i bożej opieki. Ciężko je dostrzec wśród głośnych melodii Last Christmas, stosu zamówień cateringowych i kancelaryjnych wigilii. Zaryzykuję stwierdzenie, że historia narodzenia Chrystusa – choć stanowi część Ewangelii – sama w sobie pozostaje jedynie historią, która po dokonaniu się najważniejszego, czyli śmierci i zmartwychwstaniu, pozostaje bez większego znaczenia. To wiara czyni i przenosi ją na wyższy wymiar pojmowania całego sensu narodzin Dzieciątka. Solą wiary jest miłość. Miłość zaczyna się od zauważe-

nia drugiego człowieka. Wszystko inne przychodzi potem, głodnych nigdy nie uda się nakarmić jeżeli wpierw nie zostaną oni dostrzeżeni. Oby Nam Wszystkim czas Świąt Bożego Narodzenia przyniósł czas i spokój potrzebny do dostrzeżenia drugiego człowieka. Codzienna gonitwa, czy ta jeszcze gorsza – przedświąteczna – aby ustąpiła przestrzeni na uważność skierowaną na naszych najbliższych i tych trochę dalszych. Być może jedna potrawa mniej, a jedna osoba więcej, zmieni wszystko w naszym życiu. Wszystko w życiu osoby tego potrzebującej może zmienić jedno pytanie wyrażające naszą troskę. Potrzebujemy przestrzeni czasowej i myślowej żeby dysponować taką gotowością i otwartością na ludzi. Dlatego nie dajmy sobie wmówić, że Święta to perfekcyjnie przystrojone domy, wysublimowane potrawy, prezenty za miesięczne zarobki i czas, żeby to wszystko zorganizować. Boże Narodzenie, to cud miłości Boga do człowieka, matki do dziecka, ludzi do siebie nawzajem, rodzinnego ciepła, które rozgrzeje w najgorszy mróz i bije wystarczająco mocno by ogrzać innych. Miłości, ciepła, czasu, spokoju i przestrzeni. Cudownych Świąt!

Adw. Dagna Maciejewska

Gdański Kwartalnik Adwokacki nr 66/2023

Słowo od Marek wśród Redakcji obrazów Poza granice

Na pewno też tego doświadczyłeś – nagłe przeczucie, wewnętrzny głos, który wbrew racjonalnym przesłankom kazał Ci podjąć decyzję. I gdy poszedłeś za nim – nigdy nie żałowałeś. Innym zaś razem, w chwili przedsennej, pojawił Ci się w myślach znajomy, którego nie widziałeś lata i raczej nie spodziewałeś się go spotkać, a następnego dnia wpadłeś na niego na parkingu, przypadkowo siadłeś naprzeciwko w tramwaju. Czy nigdy nie przyśniła

Gdański Kwartalnik Adwokacki nr 66/2023

Ci się dawno zmarła babcia, by ostrzec przed niebezpieczeństwem? Czy nie czułeś smutku i niepokoju przechodząc przez zagajnik, na którego końcu nagle odkryłeś pomnik tutaj pomordowanych w czasie wojny? Chyba każdy z nas, przynajmniej raz w życiu doświadczył zdarzenia racjonalnie niedającego się wytłumaczyć, przekraczającego granice pojmowania, ale jednak – realnego, niosącego konsekwencje, cza-

Słowo od Redakcji sami odmieniającego całe nasze życie. Tylko niektóre z nich dało się wytłumaczyć intuicją lub przypadkiem. Przyzwyczajeni do rzeczywistości materialnej, a przez to dającej się poznać konkretem, szukamy wyjaśnień dla zdarzeń, które nie dają się opisać kategoriami materii i namacalności. I stajemy bezradni, nie mogąc ich znaleźć. Zapomnieliśmy, że są różne rodzaje poznania, a zmysłowe i naukowe to jedynie niektóre z nich. Sztuka, filozofia, transcendencja potrafią dać odpowiedzi równie głębokie, trwałe i ważne dla życia każdego z nas, co dobrze udokumentowany eksperyment. Warto o tym pamiętać. Dzisiaj zabieram Cię do Budapesztu, gdzie znajduje się obraz malarza, który w Hiszpanii, swojej przybranej ojczyźnie, był nazywany El Greco. To jedno z pierwszych jego płócien o tej tematyce. Pochodzi z 1600 r. Ze Zwiastowaniem twórca mierzył się przez całe życie, malując kilka jego wersji. Im był starszy, tym bardziej scena była niejednoznaczna, wręcz Młoda kobieta głowę przykryła charakterystyczną, koronkową chustą, które kobiety z południa kontynentu czasami jeszcze i dziś nakładają idąc do kościoła. Przerywa, chyba, modlitwę by wdać się w rozmowę gwałtowną, choć bez słów. Wielokrotnie próbowano wyjaśnić, skąd u malarza zaskakujące skróty perspektywy, skąd postaci wiotkie i drżące niczym płomienie świec. Tłumaczeń było wiele, z których najbardziej popularne wiązało charakterystyczne deformacje z astygmatyzmem malarza. (Zwróć uwagę na ułomność tego, opartego na empirycznych przesłankach wyjaśnienia i zastanów się, czy ogłuszająca kaskada ciężkich dźwięków gitary Jimmiego Hendrixa była wynikiem jego kłopotów ze słuchem?). Pomyśl jednak, czy Zwiastowanie nie pokazuje nam przypadkiem chwili przekraczania granic poznania. Brak wnętrza, pokoju, kościoła czy też kaplicy, w której odbywa się spotkanie, wynosi

rozmowę dwóch znanych, lecz odrealnionych sposobem malowania postaci, poza znany nam kontekst. Treści rozmowy możemy się domyślić w gwałtownym ruchu ręki posłańca i książce bezradnie opuszczonej. Oto dzieje się coś poza rzeczywistością, jest nie – do – pojęcia. Nie wiemy, czy ta rozmowa się odbyła. Więcej – wbrew temu co wielu twierdzi – brak jest jakichkolwiek empirycznych dowodów na historyczność postaci matki i syna. Lecz wychodząc poza doświadczenie chcemy wierzyć, że kiedyś zaskoczona wewnętrznym głosem dziewczyna podjęła wyzwanie, które wymagało odwagi zmierzenia się z możliwym skandalem obyczajowym i dziewięć miesięcy później urodziła chłopaka, który, gdy dorósł, starał się przekonać, że owszem świat promuje silnych, lepiej przystosowanych i zwycięzcami są ci, którzy potrafią jak najsilniej rozepchać się łokciami, ale przecież nie musisz grać w tą grę. Możesz iść w poprzek, na gniew odpowiedzieć spokojem, na przemoc łagodnością, na nienawiść miłością. Tego Ci życzę w nadchodzące Święta Bożego Narodzenia – miłości. Bo cóż ponad nią? Może porozmawiamy – przypomnę Ci telefon: 603 586 694. Znajdziesz mnie też na fb (Marek Aureliusz Karczmarzyk) i Instagramie (marek_karczmarzyk).

Adw. Marek Karczmarzyk

Gdański Kwartalnik Adwokacki nr 66/2023

Ślepym okiem Temidy

Rys. Arkadiusz Krupa, Sędzia Sądu Rejonowego w Łobzie

Gdański Kwartalnik Adwokacki nr 66/2023