Gdański Kwartalnik Adwokacki nr 59

Gdański

nr 59

2022

Kwartalnik Adwokacki ISSN 16899555

Spis treści Słowo od Redakcji .................................................. ...............................................................................................................3 Informacja Dziekana Okręgowej Rady Adwokackiej ............................................. ..............................................................4 Sztab pomocy prawnej Pomorskiej Izby Adwokackiej .......................................................................................................... 7 Przegląd orzecznictwa Sądu Najwyższego .............................................................................................................................8 Sądowy podział majątku wspólnego – wybrane zagadnienia praktyczne. Część pierwsza .................................................9 Przegląd zmian prawa i orzecznictwo w sprawach dotyczących błędów medycznych i odszkodowawczych.................... 17 Program edukacyjny „Adwokat przydaje się w życiu” realizowany przez Komisję Edukacji Prawnej przy Okręgowej Radzie Adwokackiej w Gdańsku .......................................................................................................................................... 21 Kryminologiczne i kryminalistyczne aspekty sprawców pedofilii. Zarys problematyki. Część 4 (ostatnia). ....................24 Prawo w literaturze – „Kupiec wenecki” Williama Shakespeare’a .....................................................................................29 Zadzwoń do Saula… czy aby na pewno? .............................................................................................................................. 31 Muzeum – Kaszubski Park Etnograficzny im. Teodory i Izydora Gulgowskich we Wdzydzach .......................................32 Kwartalny przegląd wydarzeń..............................................................................................................................................36 Sprawozdanie z uroczystego ślubowania aplikantów adwokackich ................................................................................... 37 Sympozjum na temat „Gdańskiej koncepcji praw człowieka” ............................................................................................38 Aby zrównoważyć świat duchowy ze światem materii potrzeba integracji ........................................................................39 Zawody narciarskie ..............................................................................................................................................................42 „Rodzina w Europie: Międzynarodowe prawo rodzinne w praktyce sądowej” ..................................................................44 Konferencja poświęcona przygotowaniu zawodowemu do zawodów prawniczych oraz praworządności w państwach członkowskich UE ..........................................................................................................................................45 Adwokat Władysław Kulis....................................................................................................................................................46 O fundacji PRZYSTAŃ - przedsiębiorstwie społecznym, jako miejscu pełnoprawnych w pracy niepełnosprawnych intelektualnie .........................................................................................................................47 „(…) bądź odważny gdy rozum zawodzi (…)” ......................................................................................................................52 Naród - zbrodniarz ...............................................................................................................................................................53 Program edukacyjny - Prosto w Prawo realizowany przez Komisję Edukacji Prawnej przy Okręgowej Radzie Adwokackiej w Gdańsku ...............................................................................................................54 Ślepym Okiem Temidy ................................................... ..................................................................................................... 55

Słowo od Redakcji Szanowne Koleżanki, Szanowni Koledzy, Wiosenny numer „Gdańskiego Kwartalnika Adwokackiego” jest zwykle wydaniem radosnym, zwiastującym plany Pomorskiej Palestry na nowy rok. Tym razem jednak trudno odciągnąć myśli od wojny, która po latach znów pojawiła się w Europie i realnie zachwiała naszym codziennym poczuciem bezpieczeństwa, podczas gdy jeszcze nie zdążyliśmy wyjść z pandemii.

W takich chwilach ważne jest, abyśmy nie zaprzestali robić tego co potrafimy najlepiej - pomagać ludziom. Chodzi tu z jednej strony o pomoc w tradycyjnym dla nas ujęciu, czyli o świadczenie pomocy prawnej, ale również o pomoc humanitarną, związaną z potrzebami socjalno- bytowymi mieszkańców Ukrainy, uciekających przed wojną ze swoich domów.

Dumą napawa fakt, że Adwokatura, w tym pomorska, bardzo szybko i sprawnie przystąpiła do realizacji szeregu działań pomocowych.

Szczególnie teraz, solidarność z mieszkańcami Ukrainy, ale też nasza solidarność zawodowa, jest tą wartością, której urzeczywistnienie daje nadzieję i umacnia nas samych w tych trudnych czasach.

Ważne, aby nie dać ponieść się nowej pandemii pandemii strachu. Róbmy swoje, pracujmy dalej, trzymajmy pod kontrolą to, na co mamy wpływ.

Nieśmy pomoc.

W bieżącym numerze „Gdańskiego Kwartalnika Adwokackiego” znajdziecie Państwo informacje o pierwszych inicjatywach pomocowych organizo-

Adw. Albert Kolor Redaktor

Gdański Kwartalnik Adwokacki nr 59/2022

wanych przez Członków i Członkinie naszej Izby.

Jednocześnie zachęcamy do bieżącego śledzenia strony internetowej Pomorskiej Izby Adwokackiej i związanych z nią profili w social mediach, gdzie te informacje są aktualizowane.

Niniejszy numer obfituje w artykuły zawierające merytoryczną wiedzę przydatną adwokatom i aplikantom adwokackim w codziennej praktyce zawodowej. Publikujemy ponadto artykuły o kulturze oraz o ekonomii społecznej, a także o inicjatywach z obszaru edukacji prawnej realizowanych przez naszą Izbę. Swoje teksty przesłali też felietoniści.

Zachęcamy również do lektury szeregu sprawozdań z wydarzeń organizowanych przez naszą Izbę lub w których wzięliśmy udział, a które odbywały się w ostatnim kwartale. Kontynuujemy poza tym współpracę z panem sędzią Sądu Rejonowego w Łobzie Arkadiuszem Krupą (Ślepym Okiem Temidy).

Cieszymy się z rozwoju Kwartalnika, z tego, że udaje się zachęcić do współpracy coraz więcej osób, w tym, gościnnie, przedstawicieli innych izb adwokackich. W bieżącym numerze gościnnie publikuje dla nas członkini Izby Warszawskiej.

Jak Państwo zapewne zauważyliście, odświeżyliśmy layout czasopisma, wierzymy, że przypadnie Wam do gustu.

Przypominamy, że materiały do kolejnego numeru „Gdańskiego Kwartalnika Adwokackiego” zbieramy do końca maja br. Zachęcamy do współpracy- mail: kwartalnik@adwokatura.gdansk.pl.

Adw. Agnieszka Kapała-Sokalska Redaktorka naczelna

Redakcja

Adw. Dominika Merchel-Hinc Redaktorka

3

Informacja Dziekana Okręgowej Rady Adwokackiej Szanowni Państwo, Piszę te słowa w szóstym dniu zbrodniczej napaści reżimu Putina na Niepodległą Ukrainę. Niepokoje we wschodniej części kraju naszych sąsiadów trwały od kilku lat, a wzmożona agresywność Rosji była widoczna nie tylko dla najbardziej zaangażowanych obserwatorów zdarzeń geopolitycznych. Nie zmienia to faktu, iż rozpętanie krwawej wojny w Europie, która dotyka bezbronnych tuż poza granicami naszego Państwa, musiało nas wszystkich zaskoczyć i postawić w zupełnie nowej rzeczywistości. Strach, niepewność i niedowierzanie stały się udziałem wielu milionów ludzi na całym świecie, w szczególności w naszym regionie.

W tej niebywale trudnej sytuacji, stała się jednak także rzecz, która wlewa w nasze serca nadzieję i otuchę. Dzielny Naród Ukraiński podjął walkę z oprawcą, pokazując niebywały hart ducha i stając się wzorem honoru dla całego Świata. Również my Polacy, jak zwykle w sytuacjach najtrudniejszych, stajemy na wysokości zadania. Z całego kraju płynie strumień pomocy humanitarnej dla ofiar wojny i uchodźców. W tym trudnym czasie okazujemy niebywałą jedność i solidarność. Angażują się wszyscy niezależnie od miejsca zamieszkania, wieku czy wykonywanego zawodu.

4

Również adwokatura nie pozostaje bezczynna.

W dniu 24 lutego 2022 r. odbyło się nadzwyczajne posiedzenie plenarne Naczelnej Rady Adwokackiej, które podjęło ważne uchwały i wyznaczyło kierunki działania dla wszystkich Rad Adwokackich i przedstawicieli Palestry w całej Polsce.

Zaniepokojeni i przygnębieni aktualnymi doniesieniami o kolejnych aktach nieprawdopodobnej militarnej agresji, na bieżąco reagując na pojawiające się potrzeby, organizujemy w Pomorskiej Izbie pomoc prawną i humanitarną dla przybywających do nas ofiar konfliktu zbrojnego.

I mimo iż dziś wieczorem wszystko wskazuje na to, że czeka nas czas bardzo ciężkiej próby, czas wymagający niezłomnej postawy, solidarności i wytrwałości, to w głębi serca tli się nadzieja, że koszmarny czas wojny szczęśliwe niedługo się skończy.

Adw. Bartosz Golejewski

Gdański Kwartalnik Adwokacki nr 59/2022

Gdański Kwartalnik Adwokacki nr 59/2022

5

6

Gdański Kwartalnik Adwokacki nr 59/2022

Informacja Sztab pomocy prawnej Pomorskiej Izby Adwokackiej

• Pomorska Izba Adwokacka w Gdańsku powołała adw. Adrianę Duks-Taniewską (kancelaria@ duks.pl nr tel. 602 711 486) oraz adw. Antoniego Koprowskiego (antoni.koprowski@kancelaria-kgg. pl nr tel. 502 031 149) na stanowiska koordynatorów nieodpłatnej pomocy prawnej obywatelom Ukrainy dotkniętym działaniami wojennymi na terenie Ukrainy. Uruchomiono także specjalny numer telefonu: (+48) 609 187 900.

• Ze sztabem współpracują tłumacze języka ukraińskiego lub rosyjskiego (wolontariusze, studenci V roku filologii słowiańskiej), którzy służą pomocą w razie konieczności tłumaczenia (odbywa się to poprzez dodanie do połączenia telefonicznego lub poprzez połączenie w trybie głośnomówiącym).

• Sztab działa codziennie w godzinach 9-20 i znajduje się w sali szkoleniowej ORA na Chlebnickiej. ORA zapewniła wyposażenie w sprzęt biurowy.

Wolontariusze otrzymują lunche z restauracji na określone hasło.

• Tymczasem na stronie internetowej PIA w zakładce "Materiały szkoleniowe akcji Ukrainie-Adwokatura", zamieszczone zostały przydatne dla adwokatów materiały dotyczące aspektów prawnych pomocy dla uchodźców z Ukrainy. Zakładka ta jest na bieżąco uaktualniana, i w założeniu ma stanowić istotną pomoc dla adwokatów , w szczególności dla tych którzy na co dzień nie parają się prawem cudzoziemców.

• Współpracę ze sztabem rozpoczęło także 3 ekspertów z zakresu prawa cudzoziemców, stanowiących zaplecze konsultacyjne dla adwokatów PIA pomagających uchodźcom (kontakt dostępny dla adwokatów, którzy zadeklarowali pomoc).

• Komisja Praw Człowieka przy Naczelnej Radzie Adwokackiej organizuje szkolenia online: Warunki wjazdu i pobytu cudzoziemców na terytorium PolGdański Kwartalnik Adwokacki nr 59/2022

ski. Wydarzenie skierowane jest do wszystkich zainteresowanych członków Palestry w szczególności tych gotowych w najbliższym czasie udzielać pomocy pro bono osobom dotkniętym wojną w Ukrainie. Ze względu na duże zainteresowanie tematem i szybkie wyczerpanie limitu miejsc, proszę o śledzenie strony internetowej NRA celem weryfikacji, kiedy i w jakim czasie szkolenia będą powtarzane.

• Nadto Pomorska Izba Adwokacka prosi o wyrażenie gotowości podejmowania się roli kuratorów dla dzieci z terenu Ukrainy w postępowaniach z udziałem nieletnich. Listy przekazane zostaną do Sądów Rejonowych zgodnie z prośbą wystosowaną przez Prezesa Sądu Okręgowego w Gdańsku SSA Rafała Terleckiego. Zgłaszać można się przez specjalny formularz udostępniony na stronie Izby.

• Ruszyła także koleżeńska zbiórka darów na rzecz dzieci uchodźców z Ukrainy organizowanej przez Komisję Wizerunku przy Naczelnej Radzie Adwokackiej. Ogólnopolskim koordynatorem zbiórki jest adw. Agnieszka Aleksandruk-Dutkiewicz, w poszczególnych okręgowych radach adwokackich zbiórką zajmować się będą izbowi koordynatorzy Komisji Wizerunku NRA. W Pomorskiej Izbie Adwokackiej akcję koordynuje adw. Jan Suchanek (jan.suchanek@ kancelaria-ssw.pl). Zebrane dary zostają przesyłane do ośrodków dla cudzoziemców, w ramach współpracy z nimi i w porozumieniu co do ich potrzeb.

Informacje zebrała Adw. Dominika Merchel-Hinc 7

Artykuł Przegląd orzecznictwa Sądu Najwyższego I. Wynagrodzenie kuratora strony nieznanej z miejsca pobytu.

Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 21 stycznia 2022 roku, wydanej pod sygn. akt: III CZP 37/22, wskazał, że na postanowienie sądu pierwszej instancji w przedmiocie wynagrodzenia kuratora strony, której miejsce pobytu nie jest znane, przysługuje zażalenie do innego składu tego sądu (art. 3941a § 1 pkt 9 k.p.c. per analogiam). Jeżeli kuratorem takim jest adwokat, jego wynagrodzenie podlega podwyższeniu o należny podatek od towarów i usług.

II. Zażalenie na postanowienie sądu pierwszej instancji co do składu grupy w postępowaniu grupowym.

W postępowaniu pod sygn. akt: III CZP 51/22, Sąd Najwyższy rozważał, czy po wejściu w życie ustawy z dnia 4 lipca 2019 r. o zmianie ustawy - kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2019 r. poz. 1469), na postanowienie w przedmiocie składu grupy zgodnie z art.

17 ust. 2 ustawy z dnia 17 grudnia 2009 r. (t.j. Dz.U. z 2020 r. poz. 446) o dochodzeniu roszczeń w postępowaniu grupowym, zażalenie na postanowienie sądu przysługuje do sądu II instancji na podstawie art. 394 § 1 k.p.c., czy też do innego składu sądu I instancji zgodne z art. 3941a k.p.c. Podejmując uchwałę Sąd Najwyższy przesądził, że na postanowienie sądu pierwszej instancji co do składu grupy wydane w postępowaniu grupowym przysługuje zażalenie do sądu drugiej instancji (art. 394 k.p.c. w zw. z art.

24 ust. 1 ustawy z dnia 17 grudnia 2009 r. o dochodzeniu roszczeń w postępowaniu grupowym, jedn. tekst: Dz.U. z 2020 r., poz. 446 ze zm.).

III. Opłata stała w przypadku kumulacji roszczeń wynikających z czynności bankowych.

W sprawie o sygn. akt: III CZP 38/22 Sąd Najwyższy wydał w dniu 28 stycznia br. uchwałę, w której odpowiedział na pytanie, czy w przypadku kumulacji roszczeń wynikających z czynności bankowych, przy wartości przedmiotu sporu przekraczającej 20.000 zł odnośnie do każdego z nich, od strony 8

będącej konsumentem pobiera się na podstawie art. 13a ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych jedną opłatę stałą w kwocie 1.000 zł, czy też odpowiednią wielokrotność tej opłaty? Zgodnie z uchwałą Sądu Najwyższego od powoda będącego konsumentem, dochodzącego w jednym pozwie kilku roszczeń wynikających z czynności bankowych, pobiera się na podstawie art. 13a ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (tekst jedn. Dz. U. z 2020 r., poz. 755 ze zm.) jedną opłatę stałą, jeżeli wartość przedmiotu sporu dla tych roszczeń, ustalona na podstawie art.

21 k.p.c., przewyższa kwotę 20 000 zł.

IV. Dobrowolne ubezpieczenie chorobowe osoby prowadzącej pozarolniczą działalność.

W uchwale z dnia 10 lutego 2022 roku zapadłej pod sygn. akt: III UZP 10/21, orzekając w składzie 7 sędziów, Sąd Najwyższy odpowiedział na pytanie prawne, czy dobrowolne ubezpieczenie chorobowe osoby prowadzącej pozarolniczą działalność ustaje na podstawie art. 14 ust. 2 pkt 2 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (jedn. tekst Dz. U. z 2021 r., poz. 423) również w przypadku opłacenia przez tę osobę składki w terminie, ale w wysokości niższej niż należna?

Sąd Najwyższy przedstawił interpretację, z której wynika, że dobrowolne ubezpieczenie chorobowe osoby prowadzącej pozarolniczą działalność ustaje w przypadku opłacenia składki w terminie, ale w wysokości niższej niż należna (art. 14 ust. 2 pkt 2 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych; jednolity tekst: Dz. U. z 2021 r., poz. 423 ze zm., w brzmieniu obowiązującym przed 1 stycznia 2022 r.).

Adw. Agnieszka Kapała-Sokalska Gdański Kwartalnik Adwokacki nr 59/2022

Artykuł Sądowy podział majątku wspólnego – wybrane zagadnienia praktyczne Część pierwsza

Wstęp.

Opracowanie to nie pretenduje do miana wyczerpującej monografii dotyczącej sądowego podziału majątku wspólnego. Chciałbym zaprezentować wybrane zagadnienia, jakie pojawiają się w sądowej praktyce, tak by były one przydatne w prowadzeniu spraw sądowych o podział majątku wspólnego.

1. Obowiązujące przepisy prawa materialnego i przepisy postępowania dotyczącego sądowego podziału majątku wspólnego 2. Zakres rozstrzygania przez sąd w postępowaniu o podział majątku wspólnego 3. Ustalenie składu i wartości majątku podlegającego podziałowi 4. Wierzytelności, jako składnik majątku wspólnego 5. Prawa obligacyjne jako składnik majątku wspólnego 6. Ustalanie nierównych udziałów w majątku wspólnym 7. Spór o prawo - ustalanie przez sąd działowy przynależności składników majątkowych do majątku wspólnego 8. Braki formalne wniosku o podział majątku wspólnego 9. Rozliczanie nakładów z majątku wspólnego na majątki osobiste małżonków 10. Rozliczenia nakładów w majątków osobistych małżonków na majątek wspólny 11. Dopuszczalność rozliczania w postępowaniu o podział majątku wspólnego nakładów w majątku osobistego jednego z małżonków na majątek osobisty drugiego małżonka 12. Rozliczenie roszczeń o wynagrodzenie za korzystanie ze składników majątku wspólnego przez drugiego małżonka ponad przysługujący mu udział 13. Rozliczenie małżonków z tytułu nieuzasadnionego zbycia i roztrwonienia przez drugiego małżonka składników majątku wspólnego 14. Zagadnienie zwrot kosztów w sprawach o podział majątku wspólnego 15. Rozliczenie nakładów z majątku wspólnego na wkład do spółki cywilnej i spółki z ograniczoną odpowiedzialnością 16. Inne zagadnienia szczegółowe Gdański Kwartalnik Adwokacki nr 59/2022

I. Obowiązujące przepisy. a) Przepisy prawa materialnego.

W myśl art. 46 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego (po nowelizacji z 17 czerwca 2004) w sprawach nieunormowanych w artykułach poprzedzających od chwili ustania wspólności ustawowej do majątku, który był nią objęty, jak również do podziału tego majątku, stosuje się odpowiednio przepisy o wspólności majątku spadkowego i o dziale spadku.

Mają tu zatem odpowiednio1 zastosowanie przepisy prawa materialnego cywilnego takie jak: 1070 i 1079 kc. Przepisy te jednakże nie regulują działu spadku w sposób wyczerpujący i samodzielny, lecz w art. 1035 i 1070 k.c. odsyłają co spraw w nich nie uregulowanych, do przepisów o zniesieniu współwłasności w częściach ułamkowych, tzn. art. 210-221 kc, które do działu spadku stosuje się odpowiednio.

Nadto stosuje się też w tych sprawach np. art.

226 kc, a nawet art. 415 kc. b) Przepisy postępowania.

Zgodnie z art. 567 § 1 k.p.c., w postępowaniu o podział majątku wspólnego po ustaniu wspólności majątkowej między małżonkami sąd rozstrzyga także o żądaniu ustalenia nierównych udziałów małżonków w majątku wspólnym oraz o tym, jakie wydatki, nakłady i inne świadczenia z majątku wspólnego na majątek osobisty lub odwrotnie podlegają zwrotowi. Natomiast według art. 567 § 3 k.p.c., do postępowania o podział majątku wspólnego po ustaniu wspólności do odrębnego postępowania w sprawach wymienionych w paragrafie pierwszym stosuje się odpowiednio przepisy o dziale spadku. Ten ostatni przepis odsyła do przepisów art. 680-689 k.p.c. dotyczących działu spadku. Zgodnie z art. 686 k.p.c., w postępowaniu działowym sąd rozstrzyga o istnieniu zapisów zwykłych, których przedmiotem są rzeczy lub prawa należące do spadku, jak również o wzajemnych roszczeniach pomiędzy współspadkobiercami z tytułu posiadania poszczególnych przedmiotów spadkowych, pobranych pożytków i innych przychodów, poczynionych na spadek nakładów i spłaconych długów spadkowych. Przepis art. 567 § 1 k.p.c. ma ścisły związek z przepisami zawartymi w art. 43 i art. 45 k.r.o.

1

Odpowiednie stosowanie przepisu - w zależności od charakteru i celu przepisu polegać na zastosowaniu przepisu bez zmian, na jego zastosowaniu z określonymi modyfikacjami albo na jego niezastosowaniu.

9

c) Przepisy kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, dotyczące wyłącznie podziału.

Zgodnie z art. 43 § 1 k.r.o., oboje małżonkowie mają równe udziały w majątku wspólnym. Jak jednak stanowi art. 43 § 2 k.r.o., z ważnych powodów każdy z małżonków może żądać, ażeby ustalenie udziałów w majątku wspólnym nastąpiło z uwzględnieniem stopnia, w którym każdy z nich przyczynił się do powstania tego majątku.

Natomiast według art. 45 § k.r.o. każdy z małżonków powinien zwrócić wydatki i nakłady poczynione z majątku wspólnego na majątek osobisty, z wyjątkiem wydatków i nakładów koniecznych na przedmioty majątkowe przynoszące dochód. Może żądać zwrotu wydatków i nakładów, które poczynił ze swojego majątku osobistego na majątek wspólny. Nie można jednak żądać zwrotu wydatków i nakładów zużytych w celu zaspokojenia potrzeb rodziny, chyba że zwiększyły wartość majątku w chwili ustania wspólności. Według art. 45 § 2 k.r.o., zwrotu dokonuje się przy podziale majątku wspólnego, jednakże sąd może nakazać wcześniejszy zwrot, jeżeli wymaga tego dobro rodziny. Zgodnie natomiast z art. 45 § 3 k.r.o., przepisy powyższe stosuje się odpowiednio w wypadku, gdy dług jednego z małżonków został zaspokojony z majątku wspólnego. W sprawach nieunormowanych w artykułach poprzedzających art.

46 k.r.o. przewiduje, że od chwili ustania wspólności ustawowej do majątku, który był nią objęty, jak również do podziału tego majątku, stosuje się odpowiednio przepisy o wspólności majątku spadkowego i o dziale spadku. Powołane wcześniej przepisy Kodeksu postępowania cywilnego regulują więc postępowanie sądowe o podział majątku wspólnego, w ramach którego można żądać dochodzić ustalenia nierównych udziałów w majątku wspólnym, zwrotu wydatków i nakładów dokonanych z majątku wspólnego na majątek osobisty jednego z małżonków lub odwrotnie oraz zaspokojonego długu jednego z małżonków z majątku wspólnego. Prawo do zgłoszenia tego rodzaju żądań wynika z powołanych przepisów Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego (art. 43 i art.

45 k.r.o.). Z przepisów tych nie wynika podstawa uzasadniająca możliwość żądania zwrotu wydatków i nakładów dokonanych w trakcie trwania wspólności ustawowej z majątku osobistego jednego z małżonków na majątek osobisty drugiego z małżonków po ustaniu wspólności majątkowej.

W art. 686 k.p.c. mowa jest o roszczeniach pomiędzy współspadkobiercami (odpowiednio pomiędzy małżonkami) z tytułu posiadania poszczególnych 10

przedmiotów spadkowych (odpowiednio z tytułu posiadania poszczególnych składników majątku wspólnego), pobranych pożytków i innych przychodów (odpowiednio pożytków i innych przychodów z majątku wspólnego), poczynionych na spadek (odpowiednio na majątek wspólny) nakładów i spłaconych długów spadkowych (długów małżonków).

Roszczenia o zwrot wydatków i nakładów poczynionych z majątku wspólnego na majątek osobisty i o zwrot wydatków i nakładów z majątku osobistego na majątek wspólny mają podstawę prawną w art.

45 § 1 k.r.o. Roszczenia te uzasadnione są wówczas, gdy ze środków pochodzących z majątku wspólnego zostały w okresie trwania wspólności ustawowej sfinansowane wydatki i nakłady na majątek osobisty jednego z małżonków lub, gdy ze środków pochodzących z majątku osobistego jednego z małżonków dokonano wydatków i nakładów na majątek wspólny. Natomiast roszczenie o zwrot nakładów dokonanych z majątku osobistego jednego z małżonków na majątek osobisty drugiego z małżonków opiera się na odmiennych niż wyżej przedstawionych okolicznościach faktycznych, tj. gdy środki pochodzące z majątku osobistego jednego z małżonków służyły finansowaniu nakładów i wydatków na majątek osobisty drugiego z nich.

W myśl art. 567 § 3 kpc do postępowania o podział majątku wspólnego po ustaniu wspólności majątkowej między małżonkami stosuje się odpowiednio przepisy o dziale spadku. Te zaś, w art. 688 kpc odwołują się do odpowiedniego stosowania przepisów o zniesieniu współwłasności, a w szczególności art. 618 § 2 i 3 kpc. Oznacza to, że w postępowaniu o podział majątku wspólnego występuje obligatoryjna kumulacja roszczeń. Wprawdzie przepis art. 688 kpc (w zw. z art. 567 § 3 kpc) stanowi, że do działu spadku stosuje się odpowiednio przepisy dotyczące współwłasności, a w szczególności art. 618 § 2 i 3 kpc, to należy przyjąć, że ma również zastosowanie § 1 art. 618 kpc, gdyż do tego uregulowania odwołują się przepisy zawarte w § 2 i 3 art. 618 kpc.2 II. Zakres rozstrzygania przez sąd w postępowaniu o podział majątku wspólnego.

W sprawie o podział majątku wspólnego ustala skład i wartość majątku wspólnego podlegającego podziałowi i dokonuje jego podziału.

Sąd rozstrzyga nadto: 1) spór o istnienie po stronic wnioskodawcy 2

Por. postanowienie Sądu Najwyższego 17.12.1998 r., I CKN 934/97

z

dnia

Gdański Kwartalnik Adwokacki nr 59/2022

uprawnienia do żądania podziału majątku wspólnego (art. 685 k.p.c.), 2) zarzut uczestnika postępowania co do nieważności zawartej przez małżonków umowy majątkowej (art. 618 § 1 k.p.c.)3, 3) o żądaniu ustalenia nierównych udziałów w majątku wspólnym (art. 567 § 1 k.p.c.), w sprawie o podział majątku wspólnego niedopuszczalne jest zgłoszenie żądania ustalenia nierównych udziałów w tym majątku dopiero w postępowaniu apelacyjnym4, 4) spór o to, czy pewien przedmiot należy do majątku wspólnego (art. 685 k.p.c.), czyli tzw. spór o prawo, 5) o zwrocie wydatków i nakładów poczynionych w czasie trwania wspólności ustawowej z majątku wspólnego na rzecz majątku odrębnego każdego z małżonków, lub odwrotnie, 6) o długach jednego z małżonków zaspokojonych z majątku wspólnego (art. 45 k.r.o.), 7) w szczególnych przypadkach o zwrocie wydatków i nakładów poczynionych z majątku osobistego małżonka na majątek osobistych drugiego małżonka, 8) o wzajemnych roszczeniach małżonków z tytułu posiadania poszczególnych składników majątku wspólnego, pobranych pożytków i innych przychodów, poczynionych na te składniki majątkowe nakładów i spłaconych długów w czasie od chwili ustania wspólności ustawowej do chwili podziału majątku wspólnego (art. 567 § 1, art. 686 k.p.c.); podstawę materialnoprawną tych roszczeń stanowią przepisy o współwłasności w częściach ułamkowych, a zwłaszcza art. 207 k.c., a także przepisy o czynach niedozwolonych, przede wszystkim art. 415 k.c.

Do długów, o których mowa, należą długi spłacone przez jedno z małżonków z jego środków po ustaniu wspólności ustawowej, a przed podziałem majątku wspólnego, które powstały w czasie trwania wspólności ustawowej i obciążały oboje małżonków jako współdłużników oraz które zostały zaciągnięte w czasie trwania wspólności przez jedno z małżonków w związku z zarządem majątkiem wspólnym, jeżeli nie podlegają rozliczeniu jako nakłady na majątek, który był objęty wspólnością.

3

Tak uchwala SN z dnia 7 lipca 1971 r., III CZP 35/71

4

Post. SN z 27.5.1998 r., I CKN 730/97, OSNC 1998, Nr 12, poz. 221; tak samo post. SN z 6.4.1998 r., I CKN 1113/97, Prok. i Pr. 1999, Nr 5, s. 35

(OSNCP 1972, nr 1. poz. 4

Gdański Kwartalnik Adwokacki nr 59/2022

III. Ustalanie składu i wartości majątku wspólnego.

W sprawie o podział majątku wspólnego między byłymi małżonkami sąd z urzędu, na podstawie art.

567 § 3 k.p.c. w zw. z art. 684 k.p.c., ustala skład i wartość majątku wspólnego byłych małżonków.

Sąd ustala skład majątku wspólnego według stanu z chwili ustania wspólności małżeńskiej, zaś jego wartość według cen z chwili dokonywania podziału.

Rozliczeniu podlega całość stosunków majątkowych między małżonkami według stanu na dzień ustania wspólności ustawowej, natomiast podziałowi podlega stan czynny masy majątkowej w chwili dokonywania podziału. Przy dokonywaniu podziału nie uwzględnia się tych wspólnych składników majątkowych, które w czasie trwania wspólności ustawowej lub po jej ustaniu zostały zużyte zgodnie z prawem, natomiast uwzględnia się, ale tylko w ramach rozliczeń, tj. rachunkowo, składniki majątkowe, które zostały bezprawnie zbyte, zniszczone, zużyte lub roztrwonione przez jedno z małżonków.5 W tym wypadku, przy podziale majątku wspólnego ich wartość podlega zaliczeniu na poczet udziału przypadającego drugiemu małżonkowi.

Podział majątku wspólnego obejmuje w zasadzie jedynie aktywa (długów się nie dzieli), nie rozciąga się natomiast na pasywa.

Jak trafnie wyjaśnił Sąd Okręgowy w Poznaniu w postanowieniu z dnia 9 kwietnia 2019 r., sygn. akt XV Ca 1198/18, wpis w księdze wieczystej udziałów byłych małżonków w prawie własności (po ½), dokonany po rozwodzie, nie uprawnia do złożenia wniosku o samo zniesienie współwłasności wspólnej nieruchomości. Choć taki wpis akcentuje fakt przekształcenia się bezudziałowej wspólności majątkowej małżeńskiej we współwłasność w częściach ułamkowych, to wyłączną drogą wyjścia ze wspólności nieruchomości jest podział majątku wspólnego stron. Podział majątku wspólnego obejmuje składniki majątkowe, które były objęte wspólnością ustawową małżeńską (współwłasnością łączną), ale wskutek rozwodu stały się przedmiotem współwłasności ułamkowej. Nie mogłoby być inaczej, ponieważ zgodnie z art. 35 k.r.o. w czasie trwania wspólności ustawowej (bezudziałowej) nie można dokonywać podziału majątku wspólnego. Skoro podział taki jest możliwy dopiero po ustaniu wspólności łącznej, która uległa przekształceniu we wspólność w częściach 5

Bezprawnie zużyte, dotyczy zazwyczaj środków pieniężnych, bezprawnie zbyte innych składników majątkowych, głównie ruchomości czy nieruchomości.

11

ułamkowych, to nie może budzić wątpliwości, że podział majątku wspólnego powinien objąć również nieruchomość, a dopuszczenie do samego zniesienia współwłasności nieruchomości stanowiłoby zlekceważenie reguł postępowania przewidzianych przez ustawodawcę dla składników majątkowych, które były w przeszłości objęte wspólnością ustawową (por. art. 46 k.r.o. oraz art. 567 k.p.c.). Dla składników tych ustawodawca przewidział podział majątku wspólnego (w sensie materialnoprawnym) i postępowanie o podział majątku wspólnego (w sensie proceduralnym).

Podział powinien obejmować cały majątek wspólny byłych małżonków (art. 1038 § 1 k.c. w zw. z art. 46 k.r.o.), a w postępowaniu o podział skład majątku podlegającego podziałowi ustala sąd, dążąc do tego, by – niezależnie od stanowiska uczestników postępowania – uwzględnić wszelki majątek wymagający podziału (art. 684 k.p.c. w zw. z art. 567 § 3 k.p.c.).

Sądowe sprawy o podział majątku wspólnego mają za zadanie kompleksowo rozstrzygać o wszystkich kwestiach związanych z majątkiem wspólnym i jego podziałem, a więc również o przynależności poszczególnych przedmiotów do majątku wspólnego, o żądaniu ustalenia nierównych udziałów w majątku wspólnym, o tym, jakie wydatki, nakłady i inne świadczenia z majątku wspólnego na rzecz majątku osobistego – i odwrotnie – podlegają zwrotowi, a także o roszczeniach z tytułu posiadania rzeczy, pobranych pożytkach, wierzytelnościach, czy spłaconych długach.

IV. Wierzytelności jako składnik majątku wspólnego.

W skład majątku wspólnego objętego wspólnością ustawową małżeńską mogą wchodzić wierzytelności, jako prawa majątkowe o charakterze względnym. Wierzytelności cywilnoprawne mogą stanowić składniki majątku wspólnego niezależnie od zdarzenia prawnego, z którego wynikają, z wyłączeniami określonymi w przepisie art. 33 k.r.o.

Składnikiem majątku wspólnego mogą być również wierzytelności z tytułu wydatków i nakładów, które oboje małżonkowie lub jeden z nich poczynili na majątek osoby trzeciej ze środków stanowiących majątek wspólny.6

6

Por. postanowienie Sądu Okręgowego w Białymstoku z dnia 29 marca 2013 r., sygn. akt II Ca 985/12 - przedmiotami majątkowymi, które wchodzą w skład majątku wspólnego są - obok rzeczy - prawa i wierzytelności z tytułu nakładów poczynionych z majątku wspólnego na majątek innej osoby, przy czym jeżeli osobą tą nie jest jeden z małżonków, wierzytelności przysługujące małżonkom względem osoby trzeciej podlegają uwzględnieniu w sprawie o podział majątku wspólnego przy ustaleniu składu majątku podlegającego pod-

12

Przepisy prawa cywilnego, w szczególności przepisy Kodeksu cywilnego, nie regulują w sposób ogólny i jednolity zagadnienia wierzytelności, której przedmiotem byłby zwrot nakładów lub wydatków poczynionych przez jedną osobę na majątek innej osoby. Problematyki zwrotu wydatków lub nakładów dotyczą w szczególności takie przepisy jak: a) art. 226 k.c. i art. 227 k.c. – dotyczące problematyki rozliczeń między posiadaczem samoistnym rzeczy a jej właścicielem, b) art. 226 k.c. i art. 227 k.c. w związku z art. 230 k.c. – dotyczące problematyki rozliczeń między posiadaczem zależnym rzeczy a jej właścicielem, o ile z przepisów regulujących stosunek miedzy nimi nie wynika nic innego, c) art. 231 k.c. – dotyczący roszczeń odpowiednio samoistnego posiadacza gruntu i właściciela gruntu, w wypadku wznowienia przez samoistnego posiadacza na powierzchni lub pod powierzchnią gruntu budynku lub innego urządzenia o wartości przenoszącej znacznie wartość zajętej na ten cel działki, d) art. 405 k.c. – art. 410 k.c. – dotyczące zwrotu bezpodstawnego wzbogacenia lub nienależnego świadczenia, e) art. 408 k.c. – dotyczący zwrotu nakładów zobowiązanemu do wydania korzyści uzyskanej bez podstawy prawnej, f) art. 662 k.c., art. 676 k.c., art. 677 k.c., art. 681 k.c. – dotyczące rozliczeń między najemcą a wynajmującym, g) art. 694 k.c., art. 706 k.c. – dotyczące rozliczeń między dzierżawcą a wydzierżawiającym, h) art. 713 k.c. – dotyczący rozliczeń między biorącym rzecz w użyczenie a użyczającym, i) art. 753 § 2 k.c., art. 754 k.c. – dotyczące problematyki rozliczeń pomiędzy prowadzącym cudzą sprawę bez zlecenia a osobą, której sprawa jest prowadzona.

Problematykę rozliczania nakładów na majątek osób trzecich trafnie zaprezentował Sąd Okręgowy w Szczecinie w postanowieniu z dnia 27 grudnia 2016 roku, sygn. akt II Ca 588/16, wskazując, że zakresem unormowania § 1 art. 45 kro nie są objęte nakłady z majątku wspólnego na majątek osoby trzeciej, lecz jeżeli z tytułu takich nakładów przysłuziałowi. Nie uwzględnia się natomiast przy ustaleniu składu majątku wspólnego objętego podziałem roszczeń o zwrot nakładów z majątku wspólnego na majątek osobisty jednego z małżonków, chociaż nakłady te podlegają rozliczeniu w ramach postępowania działowego (uchwała SN z dnia 3 kwietnia 1970 r., III CZP 18/70, OSNC 1971/2/18; uchwała SN z dnia 21 lutego 2008 r., III CZP 148/07, OSNC 2009/2/23).

Gdański Kwartalnik Adwokacki nr 59/2022

guje małżonkom wobec osoby trzeciej jakiekolwiek roszczenie o charakterze majątkowym, to winno być one z urzędu ustalone przez sąd w postępowaniu o podział majątku, jako składnik majątku wspólnego i uwzględnione w postanowieniu o podziale majątku wspólnego.

Moim zdaniem, wierzytelność taką, przy braku zgody uczestników postępowania, należałoby przyznać łącznie obojgu małżonkom. Nie uważam by przeciw takiemu rozstrzygnięciu przemawiała zasada definitywnego wyjścia ze wspólności majątku dorobkowego, w skład którego wchodzi wierzytelność o zwrot równowartości nakładów poczynionych z majątku wspólnego na majątek osoby trzeciej. Za takim rozwiązaniem przemawia i to, że dochodzenie rozliczenia tej wierzytelność może być nadmiernie utrudnione, a przyznanie wierzytelności w całości jednemu z małżonków z obowiązkiem dokonania spłaty na rzecz drugiego, byłoby wówczas rozwiązaniem rażąco niesprawiedliwym. Zdaję sobie sprawę z tego, że przytaczam tu argument nie w pełni jurydyczny, a zatem nie wykluczam tego, że sąd może uznać, iż ważniejszą jest zasada definitywnego wyjścia ze wspólności tego prawa.

Często w takich przypadkach chodzi o nakłady dokonane z majątku wspólnego małżonków na majątek członków rodziny jednego z małżonków, najczęściej na nieruchomość rodziców jednego z małżonków, na której b. małżonkowie zamieszkiwali.

Uważam, że i w tym przypadku Sąd nie może przyznać wierzytelność z tytułu tych nakładów na rzecz jednego z małżonków bez jego zgody.

V. Prawa obligacyjne wchodzące w skład majątku wspólnego.

Jak wskazał Sąd Okręgowy w Płocku w sprawie sygn. akt IV Ca 900/15, odwołując się do przykładu prawa dzierżawy działki gruntu, w sytuacji gdy to prawo obligacyjne powstało w chwili istnienia wspólności małżeńskiej majątkowej pomiędzy małżonkami, ocenie podlega to czy umowa była zawarta na preferencyjnych warunkach. Odwołując się do uchwały SN z dnia 9.05.2008 r. III CZP 33/08, dodał Sąd Okręgowy, że intencją orzecznictwa Sadu Najwyższego, w zakresie objęciem w rozliczeniem w sprawie o podział majątku wspólnego praw obligacyjnych, jest uwzględnienie głównie takich prawa w których odpłatność z korzystanie z rzecz odbywa się na preferencyjnych warunkach. Wówczas wartość takiego prawa obligacyjnego (najmu lub dzierżawy) odpowiada różnicy pomiędzy czynszem Gdański Kwartalnik Adwokacki nr 59/2022

rzeczywiście opłacanym a czynszem wolnym, z uwzględnieniem, w konkretnych okolicznościach, okresu prawdopodobnego trwania stosunku prawnego.

Do majątku wspólnego należą prawa nabyte przez oboje małżonków lub jednego z nich w czasie trwania wspólności ustawowej, w tym także prawa ze stosunku najmu lokalu mieszkalnego.7 Prawo najmu lokalu komunalnego, za który opłacany jest czynsz w wysokości ustalonej w uchwale rady gminy, wydanej na podstawie art. 8 pkt 1 ustawy o ochronie praw lokatorów, stanowi składnik majątku wspólnego małżonków i podlega rozliczeniu przy podziale tego majątku. Jego wartość odpowiada różnicy pomiędzy czynszem opłacanym a czynszem wolnym, z uwzględnieniem, w konkretnych okolicznościach, okresu prawdopodobnego trwania stosunku najmu. Przy ustalaniu tej wartości nie uwzględnia się, zdaniem Sądu Najwyższego, możliwości preferencyjnego zakupu lokalu przez najemcę.

W wypadku, gdy czynsz opłacany za lokal jest równy czynszowi „wolnemu” lub jest czynszem wolnym, wtedy wartość prawa najmu przyznawanego jednemu z byłych małżonków jest „zerowa”.

Zgodnie ze stanowiskiem SN, określonym w wyroku z 21 lutego 2002 r., IV CKN 799/00, prawa wynikające ze stosunku najmu, uzyskane w czasie trwania małżeństwa, stanowią dorobek wchodzący w skład majątku objętego wspólnością ustawową.

Jeżeli więc umowa najmu została zawarta tylko przez jednego z małżonków lub na rzecz jednego z nich została wydana decyzja władzy kwaterunkowej o przydziale lokalu, to prawa do lokalu przysługują obojgu małżonkom łącznie jako prawa niepodzielne.8 Podsumowując prawo najmu lokalu mieszkalnego jest przedmiotem majątkowym, który może zostać włączony w skład majątku wspólnego na zasadach określonych w art. 31 KRO 9.

7

8

9

Tak np.: wyrok SN z 13 czerwca 1967 r., III CR 107/67, OSNCP 1968, Nr 4, poz. 66; uchwała SN z 29 października 1991 r., III CZP 107/91, OSNCP 1992, Nr 5, poz. 75).

Por. wyrok SN z 13 czerwca 1967 r., III CR 107/67, OSNCP 1968, Nr 4, poz. 66) - prawa wynikające ze stosunku najmu, uzyskane w czasie trwania małżeństwa, stanowią dorobek wchodzący w skład majątku objętego wspólnością ustawową.

Chociaż więc umowa najmu zostanie zawarta tylko przez jednego z małżonków bądź na rzecz jednego z nich zostanie wydana decyzja władzy kwaterunkowej o przydziale lokalu, to jednak prawa do lokalu przysługują obojgu małżonkom łącznie.

Por. np. uchwala SN z 29 października 1991 r., III CZP 107/91; postanowienie SN z 19 kwietnia 1996 r., I CRN 55/96; uchwala SN z 24 maja 2002 r., III CZP 28/02; uchwała SN z 9 maja 2008 r., III CZP 33/08; postanowienie SN z 11 lutego 2016 r., V CNP 44/15.

13

Jak się wydaje urealnienie wysokości czynszów najmu w lokalach komunalnych, doprowadzi do marginalizacji gospodarczej tego problemu.

Uważam jednakże, że przy ustalaniu wartości prawa najmu, nie należy pomijać, jak to zaleca Sąd Najwyższy, potencjalnej możliwość tzw. wykupu mieszkania od Gminy. Nie ma, moim zdaniem przeszkód by sprawie działowej wyliczyć sumę niezbędną do dokonania wykupu mieszkania, a następnie dokonać wyliczenia różnicy między wartością rynkową lokalu i sumą wydatków na jego wykup.

Przy ustalaniu tego prawa nie można też oczywiście pominąć czasowego ograniczenia w zbywaniu tego prawa związanego z udzielonymi przy wykupie bonifikatami.

Przy ustalaniu wartości prawa najmu nie do się pominąć elementu trwałości stosunku najmu, występującego w najmie lokali komunalnych, który to element nie występuje w pełni w najmie lokali mieszkalnych w domach stanowiących własność osób fizycznych, nawet gdy najemca korzysta z ochrony trwałości najmu.

Regulacja szczególna, określająca przynależność tego prawa najmu w kontekście małżeńskich stosunków majątkowych, zawarta jest w art. 6801 kc.

Omawianie tego przepisu wykracza poza zakres niniejszego opracowania.

Jak wyjaśnił Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia 19 czerwca 2018 r., V CSK 21/18, wierzytelności z tytułu działalności gospodarczej prowadzonej na dzierżawionej nieruchomości przez jednego z małżonków nie wchodzą do majątku wspólnego małżonków; czym innym są pobrane dochody z działalności zarobkowej każdego z małżonków (art. 31 § 2 pkt 1 KRO).

VI. Ustalanie nierównych udziałów w majątku wspólnym.

Zgodnie z art. 43 § 1 k.r.i op. oboje małżonkowie mają równe udziały w majątku wspólnym. Jednakże z ważnych powodów każdy z małżonków może żądać, ażeby ustalenie udziałów w majątku wspólnym nastąpiło z uwzględnieniem stopnia, w którym każdy z nich przyczynił się do powstania tego majątku (§ 2). Przy ocenie, w jakim stopniu każdy z małżonków przyczynił się do powstania majątku wspólnego, uwzględnia się także nakład osobistej pracy przy wychowywaniu dzieci i we wspólnym gospodarstwie domowym.

Na równi z zarobkami jednego z małżonków traktuje się starania o wspólne gospodarstwo domo14

we i wychowanie dzieci (por. art. 43 § 3 k.r.o.), a zatem same okoliczność, że dochody osiągał przede wszystkim jeden z małżonków, nie mają decydującego znaczenia ani dla zaliczenia czynionych nakładów do majątku wspólnego, ani też dla ustalenia nierównych udziałów w majątku wspólnym.

Warunkiem ustalenia nierównych udziałów małżonków w majątku wspólnym jest łączne spełnienie dwóch wskazanych w tym przepisie przesłanek, a to, istnienia ważnych powodów oraz przyczynienia się małżonków do powstania majątku wspólnego w różnym stopniu.10 Wskazane w art. 43 § 2 k.r.o.”ważne powody”, dotyczą oceny zachowania małżonka oraz spowodowanych przezeń takich stanów rzeczy, które stanowią przyczynę niższej wartości majątku wspólnego niż ta, która wystąpiłaby, gdyby małżonek ten postępował właściwie. Zachowanie to winno sprowadzać się do nieprawidłowego, rażącego lub uporczywego nieprzyczyniania się do zwiększania majątku wspólnego, mimo posiadanych przez małżonka możliwości zdrowotnych i zarobkowych.11 Ocena takiego zachowania uwzględniać musi całokształt postępowania małżonka w czasie wspólności majątkowej w zakresie wykonywania ciążących na nim obowiązków względem rodziny. Przez ważne powody rozumie się zatem okoliczności, które oceniane z punktu widzenia zasad współżycia społecznego sprzeciwiają się przyznaniu jednemu z małżonków korzyści z tej części majątku wspólnego, do powstania której ten małżonek się nie przyczynił, lub wręcz nawet swoim działaniem lub zaniechaniem, majątek wspólny pomniejszył.12 Co do przesłanki przyczyniania się małżonków do powstania majątku wspólnego należy wskazać, iż są to nie tylko działania małżonków prowadzące bezpośrednio do powiększenia substancji tegoż majątku, ale kształtuje je całokształt starań małżonka o założoną przez zawarcie małżeństwa rodzinę i zaspokojenie jej wszelkich potrzeb. W konsekwencji o stopniu tego przyczynienia się nie decyduje wyłącznie wysokość zarobków lub innych dochodów osiąganych przez małżonków, wykorzystanych na zaspokojenie potrzeb rodziny. Dla jego określenia ma znaczenie, czy posiadanymi zasobami małżonkowie gospodarują racjonalnie, lub czy lekkomyślnie ich nie trwonią. Dysproporcja w stopniu przyczynie10 Por. postanowienia SN z dnia 24 kwietnia 2013 r., IV CSK 553/12 oraz z dnia 21 listopada 2002 r., III CKN 1018/00.

11 Por. postanowienie SN z dnia 30 listopada 1972 r., III CRN 235/72.

12 Por. postanowienia SN z dnia 19 grudnia 2012 r., II CSK 259/12 oraz z dnia 28 kwietnia 1972 r., III CRN 626/71.

Gdański Kwartalnik Adwokacki nr 59/2022

nia się do powstania majątku wspólnego może przybierać dwojaką postać: bądź braku po stronie jednego z małżonków właściwych starań o pomnażanie majątku wspólnego, bądź też wręcz postępowania skutkującego jego trwonieniem.

Mając na uwadze domniemanie istnienia równych udziałów w majątku wspólnym (art. 43 § 1 k.r.o.), zgodnie z ogólną zasadą ciężaru dowodu (art.

6 k.c.), wszystkie przesłanki o których była mowa powyżej, musi udowodnić małżonek, który wystąpił z żądaniem ustalenia nierównych udziałów w majątku wspólnym.

Zastosowanie art. 43 § 2 KRO możliwe jest dopiero wówczas, gdy małżonek, przeciwko któremu skierowane jest żądanie ustalenia nierównego udziału, w sposób rażący lub uporczywy nie przyczynia się do powstania dorobku stosownie do posiadanych sił i możliwości zarobkowych. Aspekt etyczny mający znaczenie dla oceny zaistnienia ważnych powodów nie może być jednak utożsamiany bezpośrednio z przyczynami uznania winy rozkładu pożycia małżeńskiego.13 Ocena ważnych powodów ustalenia nierównych udziałów powinna być w tym zakresie kompleksowa, wobec czego należy mieć na względzie całokształt postępowania obojga małżonków w czasie trwania wspólności majątkowej14, jako, że nie można pominąć przy ocenie działań lub zaniechań jednego z małżonków, ogólnego stylu i poziomu życia w rodzinie i jego akceptowania przez drugiego małżonka.

W postanowieniu z dnia 11 czerwca 2019 r., I CSK 782/18 Sąd Najwyższego uznał, że drugą konieczną przesłanką dopuszczalności ustalenia nierównych udziałów jest wykazanie, że za takim rozstrzygnięciem przemawiają ważne powody, oceniane przez wzgląd na zasady współżycia społecznego, bo otrzymanie przez jednego z małżonków korzyści z tej części majątku wspólnego, do której powstania on się nie przyczynił, pozostawałoby w sprzeczności z tymi zasadami. Nie jest możliwe zdefiniowanie pojęcia „ważnych powodów”; o tym w konkretnej sprawie decyduje całokształt okoliczności.

Ważnym powodem jest w szczególności naganne postępowanie małżonka, przeciwko któremu jest skierowane żądanie ustalenia nierównych udziałów, polegające na tym, że w sposób rażący lub uporczy13 Oczywiście nie dotyczy to przypadków gdy w sprawie rozwodowej ustalone zostanie zawinienie małżonka, przejawiające się w trwonieniu majątku wspólnego, czy nawet trwałej niechęci do podjęcia pracy zarobkowej.

14 Tak: Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia 15 maja 2020 r., IV CSK 474/19.

Gdański Kwartalnik Adwokacki nr 59/2022

wy nie przyczyniał się on do powstania dorobku stosownie do sił i możliwości zarobkowych.15 U podstaw regulacji art. 43 § 2 k.r.o. leży założenie, że w prawidłowo funkcjonującym małżeństwie usprawiedliwione są równe udziały w majątku wspólnym, mimo iż małżonkowie przyczyniali się do jego powstania w różnym stopniu. Obie przesłanki ustalenia nierównych udziałów małżonków w majątku wspólnym, to jest niejednakowy stopień przyczynienia się małżonków do powstania tego majątku oraz „ważne powody” muszą być spełnione łącznie i pozostawać w określonej relacji.

Z jednej strony żadne „ważne powody” nie uzasadniają same przez się ustalenia nierównych udziałów, jeżeli stopień przyczynienia się małżonków do powstania majątku wspólnego jest równy, z drugiej - różny stopień przyczynienia się małżonków do powstania tego majątku bierze się pod uwagę dopiero wtedy, gdy za ustaleniem nierównych udziałów przemawiają „ważne powody”.16 Błędnym jest zapatrywanie sprowadzające ocenę „stopnia”, w którym każdy z małżonków przyczynił się do powstania majątku wspólnego, do faktycznej nierówności dochodów z pracy jakie przez czas wspólności ustawowej każde z nich uzyskiwało.

Zgodnie z tym stanowiskiem ocena, w jakim stopniu każdy z byłych małżonków przyczynił się do powstania majątku dorobkowego sprowadzałaby się do czysto rachunkowego wyliczenia uzyskiwanych przez nich dochodów.17 Wbrew temu poglądowi przez przyczynienie się do powstania majątku wspólnego rozumie się całokształt starań każdego z małżonków o założoną przez nich rodzinę i zaspokojenie jej potrzeb, a więc nie tylko wysokość zarobków czy innych dochodów osiąganych przez każde z nich, lecz także i to, jaki użytek czynią oni z tych dochodów, czy gospodarują nimi należycie i nie trwonią ich lekkomyślnie.18 15

Por. postanowienie Sądu Okręgowego w Krakowie z dnia 1 lutego 2019 r. sygn. akt II Ca 1283/18 -Powody te dotyczą oceny, kwalifikacji zachowania drugiego małżonka oraz spowodowanych przez niego takich stanów rzeczy, które stanowią przyczynę niższej wartości majątku wspólnego niż ta, która wystąpiłaby, gdyby postępował właściwe. Chodzi zatem o nieprawidłowe, rażące lub uporczywe nieprzyczynianie się do zwiększenia majątku wspólnego, pomimo posiadanych możliwości zdrowotnych i zarobkowych. Ocena ważnych powodów musi zatem być kompleksowa, ponieważ częściowe tylko negatywne postępowanie może być skutecznie skompensowane inną, pozytywną formą aktywności, kształtującą majątek wspólny.

16 Por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 27 czerwca 2003 r., IV CKN 278/01, OSNC 2004/9/146, Lex nr 82435).

17 Por wyrok Sądu Okręgowego w Suwałkach z dnia 16 grudnia 2016r., Sygn. akt I.Ca 278/16 – uzasadnienie.

18 Por. postanowienia Sądu Najwyższego z dnia: 3 grudnia 1968 r., III CRN 100/68, OSNCP 1969, poz. 205, z 30 listopada 1972 r., III CRN 235/72, OSNCP 1973, poz. 174, 26 listopada 1973 r., III CRN 227/73, OSNCP 1974, poz. 189.

15

Ustalone przez sąd przyczyny dla których orzeczony został nierówny podział muszą mieć ewidentny i konkretny wymiar.

Na temat stosowania art. 567 § 1 kpc - dopuszczalności rozstrzygania o żądaniu ustalenia nierównych udziałów małżonków w majątku wspólnym, także i w postępowaniu procesowym, wypowiedział się Sąd Okręgowy w Gdańsku w wyroku z dnia 17 grudnia 2013 roku, sygn. akt I C 767/12. Wskazał tamże, że zasadniczo drogą przeprowadzenia rozliczeń między małżonkami jest sprawa o podział majątku wspólnego, jednakże w sytuacji, gdy byli małżonkowie nie posiadają majątku wspólnego, właściwym do dokonania rozliczeń nakładów będzie tryb procesowy (por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 25 stycznia 2000 r. w sprawie I CKN 367/98 ).19 Dodał Sąd Okręgowy, że zgodnie z art. 31 § 2 pkt 1 k.r.o. do majątku wspólnego należą w szczególności pobrane wynagrodzenie za pracę i dochody z innej działalności zarobkowej każdego z małżonków a bez znaczenia pozostawała wysokość wynagrodzenia osiąganego przez każdego z małżonków.

Zarobki stron stanowiły ich majątek wspólny (art. 31 § 2 pkt 1 kro), w którym małżonkowie mieli równe udziały (art. 43 § 1 kro).

Tym samym rozliczenie nakładów pochodzących z majątku wspólnego na majątek osobisty pozwanej musiało nastąpić z uwzględnieniem zasady równych udziałów małżonków w majątku wspólnym. Żądanie ustalenia nierównych udziałów nie podlega przedawnieniu.20 Przypomnieć trzeba, że zgłoszenia żądania ustalenia nierównych udziałów mogą dokonać także spadkobiercy małżonka w sprawie o podział majątku wspólnego i dział spadku, a to żądanie podlega rozpoznaniu w pierwszej kolejności, bo bez rozstrzygnięcia tej sprawy niemożliwe jest ustalenie wysokości udziałów zmarłego małżonka w spadku.21 Niedopuszczalne jest jednakże całkowite pozbawienie małżonka udziału w majątku wspólnym.

Adw. Andrzej Koziołkiewicz

19 Zagadnienie to omówię w dalszej części opracowania.

16

20 Tak słusznie: Agata Karnicka-Kawczyńska, Jarosław Kawczyński Współwłasność jako szczególna forma własności. Problematyka i wzory pism. Wydanie 2. W. Pr. W-wa 2004, s. 223.

21 Szerzej: A. Koziołkiewicz w: Prawo cywilne Podręcznik dla aplikantów, część 4.15 Wniosek o dział spadku, Wydawnictwo C.H.Beck, W-wa 2019, , s. 199-201.

Gdański Kwartalnik Adwokacki nr 59/2022

Artykuł Przegląd zmian prawa i orzecznictwo w sprawach dotyczących błędów medycznych i odszkodowawczych I. Zmiany w przepisach kodeksu cywilnego.

1. Zadośćuczynienie pieniężne dla najbliższych członków rodziny poszkodowanego Niedawna zmiana przepisów kodeksu cywilnego, bez wątpienia dotyka niezwykle delikatnej i jednocześnie doniosłej w sprawach błędów medycznych kwestii, a mianowicie zadośćuczynienia dla najbliższych członków rodziny poszkodowanego. Zgodnie z art. 1 ustawy z dnia 24 czerwca 2021 r. o zmianie ustawy – kodeks cywilny (Dz.U. z 2021 r. poz 1509), do kodeksu cywilnego został dodany przepis art.

4462, który stanowi, że: „W razie ciężkiego i trwałego uszkodzenia ciała lub wywołania rozstroju zdrowia, skutkującego niemożnością nawiązania lub kontynuowania więzi rodzinnej, sąd może przyznać najbliższym członkom rodziny poszkodowanego odpowiednią sumę tytułem zadośćuczynienia pieniężnego za doznaną krzywdę.” Wprowadzenie wspomnianego przepisu jednoznacznie kończy stan niepewności prawnej, która towarzyszyła procesom sądowym, w których swoje roszczenia zgłaszali najbliżsi członkowie rodziny osób - a często dzieci - które na skutek np. błędu przy porodzie, znalazły się w stanie wegetatywnym. Chodzi o sytuacje, kiedy poszkodowany żyje, lecz nie ma z nim żadnego kontaktu lub kontakt ten jest bardzo ograniczony, a leczenie nie rokuje poprawy. Dla przykładu, jeśli na skutek błędnego opóźnienia decyzji o cięciu cesarskim, dochodzi do niedotlenienia okołoporodowego płodu, a następnie dziecko rodzi się w zamartwicy, to częstym następstwem takiego zdarzenia są trwałe uszkodzenia mózgu dziecka, które nigdy nie będzie miało szansy na poprawę. Dzieci głęboko niedotlenione nie widzą, nie chodzą, nie mówią, nie są zdolne do jakiejkolwiek samodzielności, wymagając stałej 24-godzinnej opieki. W mojej ocenie, nie powinno być wątpliwości, że w takiej sytuacji dochodzi do naruszenia dobra osobistego rodziców w postaci prawa do życia rodzinnego i wydawać by się mogło, że jest to kwestia oczywista. Warto bowiem wspomnieć, że przed wprowadzeniem art. 4462 do kodeksu cywilnego, osoby pośrednio poszkodowane, czyli najczęściej rodzice dzieci, o których mowa wyżej, dochodzili skutecznie zadośćuczynienia za krzywdę, wywodząc podstawę roszczenia z art. 448 kc, powołując się na naruszenie dobra osobistego Gdański Kwartalnik Adwokacki nr 59/2022

w postaci prawa do życia w rodzinie, czy też więzi rodzinnych. Niemniej, w orzecznictwie pojawił się poważny rozłam mający źródło w uchwale Siedmiu Sędziów Sądu Najwyższego Izby Kontroli Nadzwyczajnej i Spraw Publicznych z 22.10.2019 r. I NSNZP 2/19, zgodnie z którą: „Osobie bliskiej poszkodowanego, który na skutek czynu niedozwolonego doznał ciężkiego i trwałego rozstroju zdrowia, nie przysługuje zadośćuczynienie pieniężne na podstawie art.

448 kodeksu cywilnego.” Stąd też ustanowienie podstawy normatywnej do uzyskania zadośćuczynienia dla osób pośrednio poszkodowanych poprzez dodanie uregulowania z art. 4462 kodeksu cywilnego, było bardzo potrzebną i konieczną zmianą sytuacji osób pośrednio poszkodowanych.

Co ważne, nowy art. 4462 kc ma moc retrospektywną, gdyż ma zastosowanie do zdarzeń, których skutkiem jest niemożność nawiązania lub kontynuowania więzi rodzinnej przez najbliższych członków rodziny z poszkodowanym z powodu powstania u niego ciężkiego i trwałego uszkodzenia ciała lub wywołania rozstroju zdrowia, powstałych przed dniem wejścia w życie wspomnianej wyżej noweli.

2. Zawezwanie do próby ugodowej nie przerwie terminu przedawniania Instytucja zawezwania do próby ugodowej jest szansą dla pacjenta, na wydłużenie czasu na właściwe przygotowanie do procesu w sprawie błędu medycznego. Nie jest rzadkością sytuacja, w której pacjenci zwlekają ze skierowaniem swojej sprawy na drogę sądową z uwagi na fakt, że w pierwszej kolejności muszą zatroszczyć się o swoje zdrowie. Kiedy sytuacja zdrowotna powoli się stabilizuje często okazuje się, że do terminu przedawnienia roszczeń wynikających z błędu medycznego pozostaje niewiele czasu. Dlatego negatywnie oceniam zmianę przepisów kodeksu cywilnego w zakresie art. 121 kc.

Ustawą z dnia 2 grudnia 2021 r. o zmianie ustawy – Kodeks cywilny, ustawy – Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2021 r. poz. 2459), na mocy której m.in. w art. 121 kc dodano pkt. 6, zgodnie z którym bieg przedawnienia nie rozpoczyna się, a rozpoczęty ulega zawieszeniu co do roszczeń objętych wnioskiem o zawezwanie do próby ugodowej na czas trwania postępowania pojednawczego. Takie samo rozwiązanie wprowa17

dzono w zakresie roszczeń objętych umową o mediację – przez czas trwania mediacji. Zmiana ta wejdzie w życie z dniem 30 czerwca 2022 r., lecz warto zapamiętać, że do mediacji oraz postępowania pojednawczego wszczętych i niezakończonych przed dniem wejścia w życie niniejszej ustawy, stosuje się przepisy dotychczasowe, de facto przepisy art. 123 § 1 pkt 1 i 3 kc.

3. Świadczenie kompensacyjne za działania niepożądane na skutek szczepień ochronnych przeciwko Covid-19 Od dnia 12 lutego 2022 r., na podstawie art. 17a Ustawy o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi z dnia 5 grudnia 2008 r. (Dz. U. Nr 234, poz. 1570), można złożyć wniosek o wypłatę świadczenia kompensacyjnego za działania niepożądane, które wystąpiły na skutek szczepień ochronnych przeciwko Covid-19. Podstawą do ubiegania się o wypłatę świadczenia jest wystąpienie w wyniku szczepienia przeciwko COVID-19 działania niepożądanego wymienionego w Charakterystyce Produktu Leczniczego danej szczepionki, które spowodowało konieczność pobytu w szpitalu przez co najmniej 14 dni lub wystąpienie wstrząsu anafilaktycznego powodującego konieczność obserwacji w szpitalnym oddziale ratunkowym lub izbie przyjęć albo hospitalizacji o dowolnej długości. Wniosek o wypłatę świadczenia podlega opłacie 200 zł i składa się go do Rzecznika Praw Pacjenta, który w ciągu dwóch miesięcy od złożenia kompletnego wniosku wydaje decyzję administracyjną o przyznaniu lub odmowie przyznania świadczenia. Maksymalna kwota świadczenia wynosi 100 tys. złotych. Na decyzję Rzecznika Praw Pacjenta przysługuje skarga do sądu administracyjnego. Wypłata świadczenia następować będzie z Funduszu Kompensacyjnego Szczepień Ochronnych. Istotne jest, że o wypłatę świadczenia mogą wystąpić również osoby, u których działania niepożądane wystąpiły przed wejściem w życie przepisu art. 17a ww. ustawy, czyli przed 27 stycznia 2022 r. Od 2023 roku, poza działaniami niepożądanymi po szczepieniu przeciwko Covid-19, Fundusz ma objąć też wszystkie szczepienia obowiązkowe. Niedoskonałością opisanego rozwiązania jest pominięcie sytuacji, w której osoba zaszczepiona zmarła na skutek działań niepożądanych po szczepieniu, a świadczenia dochodziłaby osoba bliska dla zmarłego. Gdyby takie rozwiązanie zostało wprowadzone, niewątpliwie powinna wówczas wzrosnąć górna granica wysokości świadczenia kompensacyjnego.

18

II. Przegląd orzecznictwa w sprawach cywilnych.

1. Zadośćuczynienie pieniężne za śmierć trzyletniego brata dla 9-miesięcznej siostry Sprawa dotyczyła śmierci trzy letniego chłopca, u którego wykonano zabieg laparoskopii zwiadowczej. Podczas zabiegu doszło do krwotoku wewnętrznego. W szpitalu wdrożono postępowanie, które nie było wystarczające i chłopiec zmarł na skutek wykrwawienia. Biegły sądowy w zakresie chirurgii ogólnej, naczyniowej i torakochirurgii sporządzający opinię na potrzeby sprawy zauważył, że objawy krwotoku wewnętrznego są znane każdemu chirurgowi podejmującemu się operacji brzusznych i anestezjologowi. Krwawienie dało pierwsze objawy o godz. 13.00, a relaparotomię przeprowadzono dopiero po godz. 20.10. Zatem miało miejsce 7 godzin czynnego krwawienia, w wyniku czego doszło do utraty ponad 50% objętości krwi krążącej ze skutkiem śmiertelnym. Biegły wskazywał na liczne nieprawidłowości takie jak: dostęp operacyjny z cięcia poprzecznego w podbrzuszu do rewizji okolicy nadbrzusza, niewystarczająca kontrola toru wkłucia trokara, mylna identyfikacja źródła krwawienia, niedostateczne zaopatrzenie krwawiących naczyń, transport krwawiącego pacjenta, opóźnienie w próbie uzyskania zatamowania krwawienia.

Przedmiotem sprawy była kwestia zadośćuczynienia za śmierć osoby bliskiej wywodzonego z art.

446 par. 4 k.c., w tym wypadku dla siostry za śmierć brata. Siostra zmarłego miała w chwili jego śmierci 9-mięsięcy, zaś w dniu wyroku 6 lat. Pełnomocnik powódki domagał się zadośćuczynienia w wysokości 50 tys. zł. Sąd ustalił, że z uwagi na wiek powódki i związaną z tym ograniczoną możliwość rozumienia przez nią utraty brata trudno określić, jakie były przeżycia wewnętrzne powódki bezpośrednio po utracie brata. Matka powódki nie zaobserwowała żadnych znaczących zmian w zachowaniu powódki oprócz tego, że córka stała się spokojna i cicha, co można odczytać jako jej reakcję na stan smutku i żałoby w rodzinie. Więź emocjonalna pomiędzy rodzeństwem w zbliżonym wieku bywa bardzo silna. Inna sprawa, że wykształca się ona z upływem czasu na skutek wspólnego przebywania i wspólnego uczestniczenia w życiu tej samej rodziny. Trudno jest jednoznacznie ocenić, jak ukształtowałaby się więź emocjonalna pomiędzy powódką i jej bratem, gdyby ten nie zmarł. Ponadto powódka ma jeszcze drugiego brata. Mając na uwadze wszystkie wskazane okoliczności Sąd uznał za adekwatne zadośćuczyGdański Kwartalnik Adwokacki nr 59/2022

nienie w kwocie 30 000 złotych wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie liczonymi od dnia posiedzenia pojednawczego, podczas którego nie doszło do ugody.

Sąd podkreślił, że w zakresie prawidłowości zastosowania art. 446 § 4 k.c. przypomnienia wymaga, że na podstawie tego przepisu zrekompensowaniu podlega krzywda wynikająca ze śmierci członka najbliższej rodziny. Rozmiar tej krzywdy należy określić więc każdorazowo, biorąc pod uwagę całokształt okoliczności danej sprawy. Brak stwierdzonych u powódki zaburzeń psychicznych, czy też pewne trudności w odtworzeniu przeżyć dziewięciomiesięcznego dziecka nie usprawiedliwiają tezy o braku odczuwania po stronie powódki smutku i tęsknoty po śmierci brata. Co ważne, z uwagi na niewymierny charakter krzywdy ustalenie, jaka kwota w konkretnych okolicznościach jest „odpowiednia”, należy do sfery swobodnego uznania sędziowskiego. (vide: Wyrok Sądu Okręgowego w Sieradzu I Wydział Cywilny z dnia 16 listopada 2021 roku, sygn. akt I Ca 519/21 wydany na skutek apelacji od wyroku Sądu Rejonowego w Łasku z dnia 20 sierpnia 2021 roku, sygn. akt I C 899/19).

2. Odpowiedzialność szpitala za samobójczą śmierć pacjenta Sprawa dotyczyła śmierci 27-letniego pacjenta od siedmiu lat leczonego psychiatrycznie z powodu choroby afektywnej dwubiegunowej. Według zaleceń lekarskich pacjent nie mógł opuszczać oddziału bez opieki personelu szpitala bądź członka rodziny.

Pacjent zgłosił się do szpitala sygnalizując myśli samobójcze i obawiając się o własne życie. Za śmierć syna ojciec obarczał odpowiedzialnością szpital domagając się łącznie kwoty 1 mln zł w tym 900 tys. zł tytułem zadośćuczynienia, a kwoty 100 tys. zł tytułem odszkodowania. Sąd pierwszej instancji, opierając się na opinii biegłego stwierdzającej brak nieprawidłowości w opiece nad pacjentem, oddalił powództwo w całości. Sąd drugiej instancji uzupełnił postępowanie dowodowe dopuszczając dowód z opinii biegłego z innego postępowania, w którym zadośćuczynienia za śmierć 27-latka dochodziła jego matka i babka. Z opinii tej wynikało, że pozostawienie pacjenta bez opieki poza oddziałem bez uprzedniego zbadania go po powrocie z przepustki, mogło nasilić ryzyko samobójstwa. Co istotne, biegła wskazała, iż zachowanie pielęgniarza oddziałowego nie było zgodne z kartą zleceń lekarskich. Pielęgniarz miał prawo wypuścić pacjenta z oddziału, jednakże miał obowiązek sprawować nad nim opiekę i zaGdański Kwartalnik Adwokacki nr 59/2022

pewnić jego powrót na oddział. Tak się jednak nie stało. Na wniosek pozwanego szpitala przeprowadzony został również dowód z uzupełniającej opinii biegłego wydającego opinię podczas rozpoznawania sprawy przez sąd I instancji, który pomimo tego, że w swej pisemnej opinii uznał, że nie doszło do zaniecania czynności, które mogłyby zapobiec przedsięwzięciu lub zrealizowaniu przez pacjenta próby samobójczej, w swej opinii uzupełniającej stwierdził, że zachowanie pielęgniarza oddziałowego nie było zgodne z kartą zleceń lekarskich i umożliwiło pacjentowi samowolne oddalenie z terenu szpitala i śmierć samobójczą. Podstawy odpowiedzialności pozwanego szpitala za czyn niedozwolony wynikający z zaniechań personelu medycznego w procesie udzielania świadczeń medycznych należy, upatrywać w art. 430 k.c. Odpowiedzialność uregulowana w art. 430 k.c. to odpowiedzialność na zasadzie ryzyka, dla której zaistnienia konieczne jest ustalenie winy osób z personelu medycznego, czyli podwładnych szpitala. Zdaniem Sądu Apelacyjnego należało uznać, że zachodzą podstawy do przypisania pozwanemu szpitalowi odpowiedzialności za skutki śmierci pacjenta. Za odpowiednią sumę zadośćuczynienia sąd uznał kwotę 180 tys. zł. Sąd Apelacyjny oparł się na poglądzie Sądu Najwyższego z dnia 17 kwietnia 2015 r, III CSK 173/14, że w sprawach o zadośćuczynienie pieniężne na podstawie art. 446 §4 k.c. indywidualizacja ocen co do rozmiaru krzywdy i wysokości zadośćuczynienia musi doznawać ograniczeń.

SN wskazał, że sądy powinny w miarę możliwości dokonywać jednolitej oceny podobnych przypadków. W zamożniejszym społeczeństwie osiągniecie celu kompensacyjnego zadośćuczynienia poprzez użycie zasądzonej sumy na zaspokojenie potrzeb konsumpcyjnych uzasadnia zasądzenie wyższych sum niż w społeczeństwie uboższym. Ponadto, nieuwzględnienie przy ustalaniu wysokości zadośćuczynienia przeciętnej stopy życiowej społeczeństwa mogłoby prowadzić do wzbogacenia uprawnionego, co również nie jest istotą zadośćuczynienia.

Wyrok Sądu Apelacyjnego jest interesujący również z uwagi na rozstrzygnięcie o kosztach postępowania. W oparciu o art. 100 zd. pierwsze k.p.c., powód ponosi koszty procesu w 82%, a pozwany w 18%. (vide: Wyrok z dnia 5 października 2021 r. Sądu Apelacyjnego w Warszawie I Wydział Cywilny, Sygn. akt I ACa 478/19, wydany na skutek apelacji powoda od wyroku Sądu Okręgowego w Warszawie z dnia 19 grudnia 2018 r., sygn. akt I C 753/14).

19

3. Ryzyko ubezpieczyciela przy nieprawidłowym oszacowaniu krzywdy albo bezpodstawnym uznaniu, że nie ma podstaw do wypłaty świadczenia W omawianej sprawie sąd zasądził 40 tys. zł zadośćuczynienia za krzywdę syna w związku ze śmiercią matki oraz 35 tys. zł za krzywdę wnuczki w związku ze śmiercią dziadków. Matka powoda, a zarazem babka powódki zginęła w wypadku samochodowym, w którym zginął również dziadek powódki, będący kierowcą auta. Obie kwoty zostały zasądzone wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie. Przedmiotowe orzeczenie jest ciekawe, z uwagi na argumentację sądu uzasadniającą zasądzenie roszczenia o odsetki ustawowe za opóźnienie na podstawie art. 455 k.c. Sąd przyjął zasadę, że zarówno odszkodowanie, jak i zadośćuczynienie za krzywdę stają się wymagalne po wezwaniu ubezpieczyciela przez poszkodowanego do spełnienia świadczenia odszkodowawczego. Choć pozwany kwestionował takie stanowisko w apelacji, to zdaniem sądu odwoławczego okoliczności ujawnione w toku postępowania nie były na tyle nowe, by przesądzić o konieczności przyjęcia powstania opóźnienia pozwanego dopiero po ich ujawnieniu się. Sąd wskazał, że nie można też w tej ocenie abstrahować od nieakceptowalnej, lecz powszechnej praktyki na rynku ubezpieczeniowym, polegającej na rażącym niedostosowaniu przez ubezpieczycieli wysokości dobrowolnie wypłacanych odszkodowań (za szkodę majątkową i niemajątkową) do średnich stawek wypracowanych w orzecznictwie sądowym.

Orzekanie o odsetkach od zadośćuczynienia zgodnie z zasadą wyrażoną w art. 455 k.c. może przyczynić się do powstrzymania tego niekorzystnego zjawiska. Ponadto, biorąc pod uwagę status pozwanej spółki - ubezpieczyciela prowadzona tu ocena nie może abstrahować od regulacji przyjętej w art. 14 ust. 1 ustawy z dnia 22 maja 2003 r. o ubezpieczeniach obowiązkowych, Ubezpieczeniowym Funduszu Gwarancyjnym i Polskim Biurze Ubezpieczycieli Komunikacyjnych (Dz. U. z 2018 r., poz. 473).

W świetle tego przepisu pozwany powinien spełnić świadczenie w terminie 30 dni od dnia zgłoszenia szkody. Jest rzeczą oczywistą, że o wymagalności roszczenia można mówić sensownie w odniesieniu do roszczenia już istniejącego. W sprawie niniejszej, podobnie jak we wszystkich sprawach, gdzie roszczenie opiera się na art. 446 § 4 k.c., krzywda ma charakter długotrwały. Tym niemniej, jak wynikało z ustaleń sądu I instancji, w dacie wezwania do zapłaty rozmiar krzywdy powodów dał się zidentyfikować i od tej chwili nie uległ istotnej zmianie (por.

20

uzasadnienie wyroku Sądu Najwyższego z 28 marca 2018 r., IV CSK 121/17), a strona pozwana nie powołała się na żadne okoliczności, które po myśli art. 14 ust. 2 tej ustawy o ubezpieczeniach obowiązkowych (…) przesuwałyby wymagalność roszczenia w czasie.

To, że w toku procesu sąd przeprowadził postępowanie dowodowe, nie zwalniało ubezpieczyciela od obowiązku przeprowadzenia takiego dochodzenia we własnym zakresie po dacie zgłoszenia szkody, a ostatecznie – poniesienia konsekwencji zaniechania analizy podstaw żądania albo wadliwej oceny rozmiaru uszczerbku. Ubezpieczyciel ponosi ryzyko tego, że nieprawidłowo oszacuje krzywdę osoby uprawnionej albo bezpodstawnie uzna, że nie należy jej się z tego tytułu świadczenie. (vide: Wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie VI Wydział Cywilny z dnia 11 czerwca 2021 r., sygn. akt VI ACa 101/20, na skutek apelacji od wyroku Sądu Okręgowego w Warszawie z dnia 25 listopada 2019 r., sygn. akt XXV C 2089/17).

Adw. Joanna Lazer - adwokat Izby Adwokackiej w Warszawie.

Honorowa Przewodnicząca Sekcji Prawa Medycznego i Farmaceutycznego przy ORA Warszawa.

Gdański Kwartalnik Adwokacki nr 59/2022

Edukacja prawna Program edukacyjny „Adwokat przydaje się w życiu” realizowany przez Komisję Edukacji Prawnej przy Okręgowej Radzie Adwokackiej w Gdańsku I. OPIS PROJEKTU Adwokat przydaje się w życiu jest sztandarowym projektem edukacyjnym Pomorskiej Izby Adwokackiej funkcjonującym nieprzerwanie od 2014 roku realizowanym w ramach działalności Komisji Edukacji Prawnej przy Okręgowej Radzie Adwokackiej.

Obecnie opiera się na dwóch filarach -,,Akcji Młodzież” i ,,Akcji Senior”.

AKCJA MŁODZIEŻ Celem podejmowanych inicjatyw w ramach ,,Akcji Młodzież” jest upowszechnienie szeroko pojętej edukacji prawnej wśród dzieci i młodzieży, jak również wzmocnienie roli Adwokatury w dziedzinie nauki, edukacji i promocji kultury prawnej społeczeństwa, w tym właśnie poprzez zaangażowanie w proces kształcenia oraz współpracę z powszechnym systemem edukacji.

Realizacja programu odbywa się poprzez organizowanie różnego rodzaju form edukacji dzieci i młodzieży (spotkań, lekcji tematycznych, symulacji rozpraw, inscenizacji znanych procesów sądowych, pokazów filmów o tematyce prawniczej), podczas których edukacja prawnicza połączona jest z zapoznawaniem uczniów z zawodem adwokata oraz wyjaśnieniem jego roli w wymiarze sprawiedliwości.

Wszystko odbywa się w przystępnej formie dostosowanej do wieku i stopnia rozwoju słuchaczy, w tym również poprzez zabawę i rozrywkę.

Adresatami programu są uczniowie szkół podstawowych i ponadpodstawowych – zarówno liceów ogólnokształcących, jak i szkół zawodowych, dla dorosłych oraz szkół specjalnych. W okresie funkcjonowania programu udział w nim wzięło kilkadziesiąt szkół z terenu województwa pomorskiego, z czego zdecydowaną większość stanowiły placówki zlokalizowane na terenie Trójmiasta i okolic. Projekt ten zyskał bardzo pozytywny oddźwięk na terenie całego kraju czego dowodami są m.in. liczne patronaty, rekomendacja Naczelnej Rady Adwokackiej i jego sukcesywna implementacja w kolejnych izbach adwokackich w Polsce.

Od 2021 roku ,,Akcja Młodzież” jest realizowana i koordynowana przez nowo utworzoną Sekcję ds. edukacji dzieci i młodzieży działającą w ramach KoGdański Kwartalnik Adwokacki nr 59/2022

misji Edukacji Prawnej przy Okręgowej Radzie Adwokackiej w Gdańsku.

AKCJA SENIOR Celem zajęć prowadzonych w ramach ,,Akcji Senior” jest podniesienie świadomości prawnej w tej grupie wiekowej, przeciwdziałanie wykluczeniu prawno-społecznemu osób starszych, jak również przekazanie seniorom, że poznanie oraz właściwe zrozumienie praw i obowiązków, jakie wynikają z przepisów prawa, jest kluczowe do prawidłowego funkcjonowania w społeczeństwie. Naszym zadaniem jest wskazanie seniorom, na czym polega rola adwokata, w czym adwokat może pomóc i kiedy warto się do adwokata o tę pomoc zwrócić. Program szkoleń ma również wyczulić seniorów na nieuczciwe praktyki rynkowe, a nawet próby oszustw i wyłudzeń.

Zakres poruszanych zagadnień jest zawsze ustalany indywidualnie z daną grupą odbiorców, do których kierowane są szkolenia. Do najpopularniejszych należą warsztaty prowadzone pod hasłem: Senior jako pacjent, Senior w rodzinie, Senior jako konsument, a także Senior jako spadkodawca oraz Senior jako pokrzywdzony. Zawsze odbywa się kilka spotkań z daną grupą seniorów, a każde dotyczy innej dziedziny prawa. Szkolenia kierowane są z reguły do grup w pewien sposób zorganizowanych, np. w klubach seniora, bądź też do seniorów spotykających się w centrach aktywizacji osób starszych lub spędzających czas w dziennych domach opieki społecznej.

Koordynatorem ,,Akcji Senior” jest pani Mecenas Agnieszka Kapała - Sokalska.

II. FORMY WSPÓŁPRACY w ramach ,,Akcji Młodzież” Przewidujemy dwie podstawowe formy udziału placówek edukacyjnych w programie realizowane w oparciu o: 1. Porozumienie o współpracy; 2. Patronat honorowy Pomorskiej Izby Adwokackiej w Gdańsku.

21

POROZUMIENIE O WSPÓŁPRACY Porozumienie o współpracy jest podstawą i najczęściej realizowaną formą udziału placówek edukacyjnych w projekcie.

A. Cele współpracy 1. zapoznanie młodzieży szkolnej ze sposobem organizacji oraz podstawowymi zasadami funkcjonowania polskiego wymiaru sprawiedliwości; 2. przybliżenie uczniom specyfiki zawodu adwokata oraz wyjaśnienie roli jaką pełni w wymiarze sprawiedliwości; 3. kształtowanie w świadomości uczniów potrzeby korzystania w określonych sytuacjach z pomocy adwokata, w tym w szczególności budowanie nawyku prewencyjnego korzystania z jego usług; 4. utrwalanie w przestrzeni społecznej wizerunku adwokata jako podmiotu skutecznie i profesjonalnie świadczącego usługi pomocy prawnej.

5. podniesienie wiedzy w zakresie podstawowych instytucji państwa i prawa; 6. budowanie postaw obywatelskich oraz etycznych wśród młodzieży; 7. zainteresowanie młodzieży prawem pod kątem dalszego kształcenia się młodzieży w tym kierunku.

B. Wymiar godzinowy i tematyka zajęć W ramach omawianej formy współpracy Pomorska Izba Adwokacka zobowiązuje się do zrealizowania na terenie danej placówki dwóch spotkań młodzieży szkolnej z udziałem adwokatów i aplikantów adwokackich w łącznym wymiarze 4 (słownie: czterech) godzin lekcyjnych w roku szkolnym o następującej tematyce: Spotkanie I – 2 godziny lekcyjne (semestr zimowy) – Organizacja oraz podstawowe zasady funkcjonowania polskiego wymiaru sprawiedliwości; Spotkanie II – 2 godziny lekcyjne (semestr letni) - Specyfika zawodu adwokata oraz wyjaśnienie roli jaką pełni w wymiarze sprawiedliwości.

PATRONAT HONOROWY POMORSKIEJ IZBY ADWOKACKIEJ Patronat honorowy Pomorskiej Izby Adwokackiej jest bardziej zaawansowaną formą współpracy dedykowaną placówkom edukacyjnym, które oferują uczniom możliwość wyboru klas o profilu prawnicym, w ramach których realizowany jest rozszerzony program nauczania z zakresu nauk 22

społecznych, humanistycznych, w tym w szczególności nauk prawnych.

A. Cele współpracy 1. zapoznanie młodzieży szkolnej ze sposobem organizacji oraz zasadami funkcjonowania polskiego wymiaru sprawiedliwości; 2. poszerzenie wiedzy na temat alternatywnych metod rozwiązywania sporów; 3. przybliżenie uczniom specyfiki zawodu adwokata i innych zawodów prawniczych, w tym wyjaśnienie roli jaką pełnią w wymiarze sprawiedliwości oraz szeroko pojętym obrocie prawnym; 4. kształtowanie w świadomości uczniów potrzeby korzystania w określonych sytuacjach z pomocy adwokata, w tym w szczególności budowanie nawyku prewencyjnego korzystania z jego usług, jak również utrwalanie w przestrzeni społecznej wizerunku adwokata jako podmiotu skutecznie i profesjonalnie świadczącego usługi pomocy prawnej.

5. zapoznanie młodzieży z praktycznymi zagadnieniami z poszczególnych gałęzi prawa; 6. zainteresowanie młodzieży prawem oraz wskazanie możliwości dalszego kształcenia się w tym kierunku.

B. Wymiar godzinowy i tematyka zajęć W ramach omawianej formy współpracy Pomorska Izba Adwokacka zobowiązuje się do zrealizowania na terenie danej placówki czterech spotkań młodzieży szkolnej z udziałem adwokatów i aplikantów adwokackich w łącznym wymiarze 8 (słownie: ośmiu) godzin lekcyjnych w roku szkolnym o następującej tematyce: Spotkanie I – 2 godziny lekcyjne (semestr zimowy) – Organizacja oraz zasady funkcjonowania polskiego wymiaru sprawiedliwości. Poszerzenie wiedzy na temat alternatywnych sposobów rozwiązywania sporów; Spotkanie II – 2 godziny lekcyjne (semestr zimowy) - Specyfika zawodu adwokata i innych zawodów prawniczych, w tym wyjaśnienie roli jaką pełnią w wymiarze sprawiedliwości oraz szeroko pojętym obrocie prawnym; Spotkanie III – 2 godziny lekcyjne (semestr letni) – Zapoznanie młodzieży z praktycznymi zagadnieniami z zakresu prawa karnego i prawa wykroczeń; Spotkanie IV – 2 godziny lekcyjne (semestr letni) – Zapoznanie młodzieży z praktycznymi zagadnieniami z zakresu prawa cywilnego i gospodarczego.

Gdański Kwartalnik Adwokacki nr 59/2022

Omawiana forma współpracy przewiduje również udział Uczniów w wydarzeniach i akcjach edukacyjnych realizowanych przez Pomorską Izbę Adwokacką, o których miejscu i terminie placówka będzie informowana z odpowiednim wyprzedzeniem przez wyznaczonego z ramienia PIA Koordynatora. Na wniosek placówki istnieje możliwość wprowadzenia zmian do przedstawionego wyżej schematu i proponowanej tematyki zajęć, jak również zwiększenia liczby przewidzianych godzin.

III. ZAPRASZAMY DO WSPÓŁPRACY!

adw. Agnieszka Kapała-Sokalska (e-mail: a.kapala.sokalska@gmail.com, tel. 888438168); adw. Małgorzata Głódkowska (e-mail: m.glodkowska@gmail.com, tel. 883513924).

Więcej informacji o programie znajdziecie Państwo na stronie internetowej Pomorskiej Izby Adwokackiej w Gdańsku (www.adwokatura.gdansk.pl) w zakładce ,,Adwokat przydaje się w życiu” oraz na Facebooku PIA.

Serdecznie zapraszamy Adwokatów i Aplikantów Adwokackich do współpracy przy realizacji programu. Przypominamy, że za przeprowadzone zajęcia Adwokaci otrzymują punkty szkoleniowe, które są zobowiązani uzyskać w ramach obowiązku doskonalenia zawodowego! Osoby chętne do wzięcia udziału w programie prosimy o kontakt z koordynatorami:

Zapraszamy do współpracy

Adw. Małgorzata Głódkowska Przewodnicząca Komisji Edukacji Prawnej przy Okręgowej Radzie Adwokackiej w Gdańsku

adw. dr Łukasz Kodłubański (e-mail: lukasz.kod@gmail.com, tel. 730010840); neg o Źró d ła pra wa kar Kod eks karn y

PRA W KAR O NE

Kod eks wyk rocz eń

YJN Y PR OG R AM ED UK AC

fun kcjo now ania Zas ady jt nie jes t ok !

He

arowy m ci się w życiu jest sztand i aru s pra wi edl i woś wym Adwo kat przyd aje pol s ki ego kackie j Praw nej Pomo rskiej Izby Adwo Ko misj i Ed uk acji projek tem eduka cyjnym Celem ie Adw okac kiej roku.

2014 erwan ie od przy Okrę gow ej Radz funkc jonują cym nieprz nienie Gda ń sku w yw jest upow szech inicjat h ramac jego podej mowa nych w /202 2 arowy m dziec i i młodz ieży, Rok szko lny 2021 cji prawn ej wśród się w życiu jest sztand Adwo kat przyd aje szero ko pojęt ej eduka nauki, kackie j katury w dzied zinie Pomo rskiej Izby Adwo cnien ie roli Adwo jak równi eż wzmo projek tem eduka cyjnym tym w twa, Celem czeńs erwan ie od 2014 roku. kultur y prawn ej społe eduka cji i promo cji funkc jonują cym nieprz szech nienie s kształ cenia oraz upow proce jest w yw nie ażowa jego ramac h inicjat właśn ie poprz ez zaang podej mowa nych w młodz ieży, eduka cji. ej wśród dziec i i echny m system em prawn powsz z cji pracę eduka współ szero ko pojęt ej e w siec i wan nauki, ejmo zinie pod dzied w łania katury dzia nie izowa organ Wsz ystk ezie cnien ie roli Adwo ym. odbyw a się poprz jak równi eż wzmo tym ncje w życiu realn Realiz acja progr amu ekwe społe czeńs twa, w ę w kons ej as prawn podcz mieć y ą ieży, kultur mog młodz eduka cji i promo cji cie, wpis eduka cji dziec i i zdję nej form ju kackie ione Praw oraz rodza Adwo acji tępn go cenia Izby uk różne s kształ rz, udos omors kiej iem entanawan Ko misj i Ed kom ażowa nie w proce z zapoz Każd yjest ą kiej właśn ie poprz ez zaang okaccja prawn icza połąc zona Adw Celem ie y ,,me m” nie mog Radz h eduka rzon ej eduka cji. któryc em gow stwo wanie od 2014 roku. czy w system Okrę m m roli przy echny na foru ieniem jego współ pracę z powsz adwok ata oraz wyjaśn ch osób , a szech nienie w Gda ń sku nośc ucznió w z zawod em god j i inny h inicjat yw jest upow tępne naru w przys a sięszać ez organ izowa nie staw ą /202 2 odbyw a się poprz ości. Wszys tko odbyw i i młodz ieży, icy moż e być pod Realiz acja progr amu wymia rze spraw iedliw Rok szko lny 2021 tej gran awne j wśród dziec aczy, kroc zeni e słuch prze ieży, podcz as i stopn ia rozwo ju ci. wieku lnoś cji dziec i i młodz do ej nauki, dzia eduka zinie formi e dosto sowan esie nia odp owie różne go rodza ju form Adwo katury w dzied ponikę. iem do rozryw i ę jest z zapoz nawan ez zabaw twa, w tym prawn icza połąc zona w tym równi eż poprz któryc h eduka cja prawn ej społe czeńs I. ania ym ieniem jego roli w now jedn się wyjaśn kcjo e ych oraz fun uguj awow ata oraz podst adwok cenia Zas ady szkół owie praw o nie posł kie są uczni ucznió w z zawod em Pols wanie w proce s kształ amu j progr i tępne c cza, atami przys Adres ozna a się w s pra wi edl i woś ie funkc jonow ania progr amu ości. Wszys tko odbyw ,,hej tu”, ale to nie eduka cji. wymia rze spraw iedliw pol s ki ego wym i aru chnym system em ych. W okres ogó lnym poję ciem ju słuch aczy, i ponad podst awow a nie istni eje. Podo bnie ództw wieku i stopn ia rozwo wojew stwo z terenu stęp szkół tże OJĘ CIA prze e dosto sowan ej do ziesią takie formi nie kilkad izowa wzięło organ i kę. udział w nim ż uryk Dż dbywa się poprz ez wiłyularn ymi inter neto wym ez zabaw ę i rozryw stano adw . Alicj a D zość mi pop ą więks w tym równi eż poprz z inny zdecy dowan jest ieży, podcz as pomo rskieg o, z czego cultu re, acji dziec i i młodz II. ych i okolic catfitshin g, canc ell i jak. Projek Trójm iasta szkół podst awow iskam na tereni e zjaw amu są uczni owie nawan iem arowy wkimzlokal izowa ne sztand.arowy m placó strea Adres atami progr jest ming połąc zona jest z zapoz pato życiu jest sztand życiu kraju w w o czy się się całeg aje aje ling e progr amu rbul przyd przyd ania tereni jonow ięk naing, cybe Adwo kat Adwo kat ywny oddźwtroll ych. W okres ie funkc jego roli w j Praw nej zyskałj bardz o pozyt tenkackie acji ja uk endac i ponad podst awow Ko misj i Ed uk acji Praw nej ata oraz wyjaśn ieniem rskiej Izby Adwo rskiej Izby Adwo kackie i Ed misj Ko rekomtem wojew ództw a aty, eduka cyjnym Pomo eduka cyjnym Pomo terenu tem patron z projek projek szkół liczne t j m.in. są okac kiej okac kiej kilkad ziesią k, języ się w przys tępne Celem Celem ie Adw czego dowo dami roku. e jak Radz ej imple udział w nim wzięło Okrę gow ej Radz ie Adw obni od 2014 cjanieprz gow Wszys tko odbyw a pod ie menta e i erwan erwan ie od 2014 roku.

Okrę onał stano wiły przy przy cym sywna dosk sukce jest jonują funkc jonują cym nieprz funkc i jego o nie dowan ą więks zość Praw nienie ju słuch aczy, ymi.

Rady Adwo kackie j szech szech nienie pomo rskieg o, z czego zdecy w Gda ń sku lnej eczn upow Nacze w Gda. ń sku i społ yw jest ieku i stopn ia rozwo h inicjat yw jest upow h inicjat za zmia ramacnam w Polsce okolic . Projek t w jego nadą nych w jego ramac nychża Trójm iasta i /202 adwok mowa III. zaws podejze 2 2 nieackich na tereni e lny kę. podej mowa w kolejn ych izbach ei zi młodz ieży,placó wki zlokal izowa ne 2021 /202 2021 i i młodz ieży, lny walc w dziec dziec szko szko adni wśród wśród Rok Rok przez zabaw ę i rozryw ej ej bezr akcji prawn o kraju cji prawn jedn eduka pojęt ej jeste ięk na tereni e całeg ko śmy Nieszero szero ko pojęt ej eduka pozyt ywny oddźw nauki, nauki, ten zyskał bardz o du niem owa katury w dzied zinie katury !w dzied zinie s ąAdwo zach ja o do roli podst awow ych ie anym Praw cnien ie roli Adwo cnien eż wzmo patron aty, rekom endac ą uczni owie szkół równiożąd jak równi eż wzmo jakniep dami są m.in. liczne twa, w tym twa, w tym dowo czeńs czeńs czego społe społe amu ej ej y prawn ania progr menta cja kultur y prawn cji i promo cji kultur sukce sywna imple W okres ie funkc jonow eduka cji i promo cji eduka jego i j kackie cenia oraz cenia oraz Nacze lnej Rady Adwo ództw a nie w proce s kształ nie w proce s kształ ska wojew ażowa ażowa kow . terenu zaang zaang z ez ez Głód Polsce ziesią t szkół właśn ie poprz właśn ie poprz adwok ackich w a . Mał gorz ata adw wska cji. owsk w kolejn ańskych izbach ódko G łódk em eduka cji. ataeduka m system gorz em / 5 1 , 8 0 -83 0 Gd a il.co m echny echny m system . Mał zość stano wiły adw ka@ gma ul . Chl e b ni c k a 4 8 współ pracę z powsz współ pracę z powsz decyd owaną więks e-m ail: m.g lodk ows kara lne; tura.gdansk.pl nie dwoka i okolic . Projek t izowa www.a 190 k.k. - groź by odbyw a się poprz ez organ ez organ izowa nie Art. 924 a tereni e Trójm iasta 883 513 ) odbyw a się poprz e (+48 amu amu i n a tel. progr progr k ę n roku acja acja e 18.

Realiz Realiz zyw yła jeszc ze as as . - u p ocjir cdziec tereni e całeg o kraju 0 a k . k form młodz ieży, podcz i i młodz ieży, podcz ny oddźw ięk na A r t . 1 9 go eduka cji dziec i i eduka rodza ju mało letni, którz y różne go rodza ju form różne iem aty, rekom endac ja tożs amo ści;icza połąc zona jest z zapoz nawan iem Głód kow ska jest z zapoz nawan liczneĄ patron n. i krad zieżh eduka ZDOL NOŚĆ prawn icza połąc zona CZON cja prawn adw . Mał gorz ata ślon ego któryc któryc cjah eduka cja okreieniem do roli w roli w imple menta ie jego jego sywna szan ieniem sukce zmu ka@ gma il.co m jego i k.k. cza, że mają adwok ata oraz wyjaśn adwok ata oraz wyjaśn oiejozna Art. 191 e-m ail: m.g lodk ows ucznió w z zawod em ucznió w z zawod em tępne j tępne j w Polsce . unów ackich 924 odbyw a się w przys odbyw a się w przys lub opiek ach tko tko 513 ów adwok nia; Wszys Wszys 883 owa ) cza ości. ości. zachwymia rze spraw iedliw ozna tel. (+48 go skie wymia rze spraw iedliw łaciń aczy, aczy, języ ka zi stopn słuch słuch ju ju ; ących spraw ach życia rozwo rozwo ienie ia ia - znie do wieku i stopn k.k. sowan ej do wieku ej sław 212e dosto ać Art. formi pom oc praw ną” formi e dosto sowan a także rozpo rządz ,,wo łanie o kę. kę. ci awiś i rozryw do ęnien anie ez zabaw ę i rozryw ez zabaw poprz oływ - naw równi eż k.k. w tym równi eż poprz w tym nymi im do

ia Kod eks pos tępo wan karn ego ia Kod eks pos tępo wan rocz enia w spra wac h o wyk wan iu Usta wa o pos tępo ch w spra wac h niel etni wy (np. Usta wa *Inn e usta m nii)R AM oma życiu jest sztand arowy OG niu nark PR o prze ciwd ziała j

Po ds taw y pra wa ka rne go

ED UK AC YJN Y

AC YJN Y PR OG R AM ED UK Praw nej

Et apy neg o po s tęp ow ani a kar

Ko misj i Ed uk acji ie Adw okac kiej przy Okrę gow ej Radz w Gda ń sku /202 2 Rok szko lny 2021

Pra wo int ern etu

ad y Org ani zac ja i zas adw oka t?

ow e

jest AW CZ E Kim o lsk ieg o wy mia r u PRZ YG OT OW fun k c j o no wa nia p

IE ied liw ośc i nują cą zawó d HOD ZENraw ŚLE DZT WO LUB DOC Adwsp okat jest osob ą wyko Wią że się to z zauf ania publ iczn ego. egu z usta wod awc ę szer ureg ulow anie m prze OG R AM E lifika cji zaró PRwno OW kwa SĄD wym ogów w zakr esie ch dla osób , dow ych jak i mor alny d I i II INS TAN CJAzawo ać. Adw okat to zawó chcą cych go wyko nyw du na zasa dach sam orzą woln y, zor gani zow any ego. dow zawo

WY KO NA WC ZE

ED UK AC YJN Y

YJN Y PR OG R AM ED UK AC

ółp rac y!

Zap ras zam y do wsp

Izb a Adw oka cka

y kar ny:Pom ors ka taweks s ku Po dsKod w Gda ńs eg o iln cyw pra wa

NI

Adv oca tio

Adw oka cka Pom ors ka Izb apodst awow ych

Art. 256

szkół ńs ku szkół ytku. ska Adres atami progr amu są uczni owie amu są uczni owie w Gda Adres atami progr ałgo rzat a Głód kow i zas ad amu w ogó ania progr wym jonow ania progr amu ńsk d łajonow ie funkc m Źró W okres 5 1 , 8 0 -8 30 Gd ańsk ych. ul ych. W okres ie funkc . Chl eb ni c k a 4 8 / ows ka@ gma il.co i ponad podst awow i ponad podst awow a m.g lodk ództw ów t wojew wojew ództw a oka terenu z z t szkół LET NIA ni al adw ziesią t szkół terenu tura.gdansk.p owa kilkad ziesią kilkad dwoka tęp wzięłohelwww.a pos w nimMerc Hinc udział w nim wzięło udział 8) 883 513 924 wiły wiły inika . Dom adw ą więks zość stano ą więks zość stano dowan dowan zdecy zdecy z czego z czego

ła a 18 lat i nie zosta ość ba ma pełną zdoln o nacza , że ma praw ane stkie decy zje związ

m mają tkiem

NI

ne i ości za czyny karal czyły by, które nie ukoń przed wania zacho takie ch karny m. W wyjąt kowy sąd iektó rych czynó w lat 15 czyła ukoń a, która m. a przed sąde m karny

Ad wo ka t

ółp rac y!

Zap ras zam y do wsp

wsp ółp rac y! ymi do odda

pomo rskieg o,

t iasta i okolic . Projek ne na tereni e Trójm placó wki zlokal izowa o kraju ięk na tereni e całeg pozyt ywny oddźw ten zyskał bardz o ja endac aty, rekom są m.in. liczne patron czego dowo dami cja sywna imple menta kackie j i jego sukce Nacze lnej Rady Adwo ackich w Polsce . adwok izbach ych w kolejn

e-m ail: m.g 924 tel. (+48 ) 883 513 Praw o do s ą du

pomo rskieg o,

t iasta i okolic . Projek ne na tereni e Trójm placó wki zlokal izowa o kraju ięk na tereni e całeg pozyt ywny oddźw ten zyskał bardz o ja endac aty, rekom są m.in. liczne patron czego dowo dami cja sywna imple menta kackie j i jego sukce Nacze lnej Rady Adwo ackich w Polsce . adwok izbach ych w kolejn

/51, 8 ul . Chl e b nic k a 4 8 ail: e-m ansk.pl www.adwokatura.gd

Gdański Kwartalnik Adwokacki nr 59/2022

oka cka Pom ors ka Izb a Adw w Gda ńs ku / 5 1 , 8 0 -83 0 Gd ul . Chl e b ni c k a 4 8 ansk.pl www.adwokatura.gd

ańsk a

podst awow ych

zaw odu adw okat a Zasa dy wyk ony wan ia wie z dnia 26 maja ureg ulow ane są w usta urze (t.j. z dnia okat 198 2 r. pr awo o adw 202 0 poz . 165 1) or az 25.0 9.20 20 r., Dz.U . kor por ację z w uchw alon ym przey! rac rze Zasa d Etyk i wsp wsp ółp rac y!

Zbio do odo wąółp y do cka zamoka Zap ras zam y zaw Zap a Adw Izbras God nośc i Zaw oduPom ors ka Adw okac kiej ikow Gda ńs ku ska okac kiej) . w Głód Głód kow ska ata ata Adw i gorz gorz . Mał adw . Mał (Kod eksi e Etyk adw 0 -8 30 Gd ańsk m lodk ows ka@ gma il.co

hel- Hinc adw . Dom inika Merc

m lodk ows ka@ gma il.co

m.g 924 tel. (+48 ) 883 513

ubań ski adw . dr Ł ukas z Kodł

oka cka Pom ors ka Izb a Adw w Gda ńs ku / 5 1 , 8 0 -83 0 Gd ul . Chl e b ni c k a 4 8 ansk.pl www.adwokatura.gd

ańsk

23

Artykuł Kryminologiczne i kryminalistyczne aspekty sprawców pedofilii. Zarys problematyki.

Część 4 (ostatnia).

Rozdział IV. Modus operandi sprawcy pedofilii.

Modus operandi sprawców pedofilii należy podzieli na dwie grupy, które istnieją/występują we wzajemnej korelacji. Co to oznacza? Oznacza to, że faza np. „przedkryminalna” zbiega się w czasie z fazą wyszukiwania ofiary. Środowiskiem do tego oraz impulsami są czynniki, o których mowa wyżej, mianowicie proces motywacji, w którym wyróżniamy tzw.

Podfazę fantazji seksualnych, następnie rodząca się frustracja, dalej agresja, których spoiwem jest zaburzenie w sferze preferencji seksualnej. Skutkiem tego dochodzi od fantazji do przygotowania, wdrażania, realizacji, kamuflowania, minimalizowania skutków. Można także wyróżnić fazę świadomości lub uniknięcia odpowiedzialności, co powoduje ten skutek, że cały wyżej oraz niżej zaprezentowany proces zachodzi ponownie – czyli. Tzw. Seryjność.

4.1. Fazy modus operandi Faza przedkryminalna. Jest to faza najdłuższa czasami trwająca latami. Ogólnie rzecz ujmując głównym przejawem tego stadium są marzenia i fantazje na temat coraz to bardziej wynaturzonych i przez to niemożliwy do spełnienia w sposób akceptowany przez prawo i normy współżycia społecznego, form zaspokojenia płciowego, które jakby nie było organ ścigania, spotyka oraz zderza się z tym na miejscu przestępstwa1.

Faza organizacji przestępstwa. Poprzedzający akt przestępczy fantazje i marzenia znajdują swój wyraz w scenie przestępstwa. Stadium to obejmuje 3 elementy: 1) wybór ofiary, 2) obmyślanie miejsca przestępstwa 3) oraz sposobu wykonania czynu. Elementy te mają różne stopnie zorganizowania lub niezorganizowania co również daje niezbędne informacje co do wizualizacji przestępstwa będących fantazją sprawcy. Np. zorganizowany wybiera określony typ pod względem urody, płci, wieku, określone starannie wybrane miejsca, w których zamierza dokonać zbrodni itp.2 Faza uprzątnięcia sceny przestępstwa.

Przede wszystkim charakteryzujący w tym etapie jest postępowanie ze zwłokami oraz stopień zacierania śladów identyfikujących sprawce. W ramach tej fazy wyróżnić można tzw.

1 2

K. Pośpieszył, Przestępstwa…, s. 36-38.

Ibidem., s. 36-38.

24

Symbiozy, które przejawiają się w tym, iż sprawca, w wyniku dokonanych czynów na małoletniej ofierze tworzy z niej swojego „wspólnika zbrodni”, współdzielenie odpowiedzialności, co do popełnionego przez sprawcę czynu. W przypadku sprawcy o cechach rytualizacji, dochodzi nierzadko do zabójstwa z lubieżności. Najbardziej znanym przypadkiem RP, jest Trynkiewicz. U tego typu sprawców, faza uprzątnięcia sceny, charakteryzuje obsesyjna pedanteria tj. ukrywanie swoich ofiar, w skrupulatnie zaplanowany sposób, które wywodzą się z elementów wizualizacji od samego początku do samego końca zaplanowanego typu czynu zabronionego. Charakterystyczna u tego typu sprawców występująca w tej fazie jest zabór, jakiejś rzeczy ruchomej, ofiar/ofiary, w którym jest lokowany tzw. Zapis pamięciowy (na zabranej rzeczy należącej do ofiary), który jest dostępny dla sprawcy w każdym możliwym momencie, w którym to następuje odtwarzanie dokonanego przestępstwa oraz drogi prowadzącej do niego w szczególności „euforia” towarzysząca w trakcie jego dokonywania, nazywane niekiedy -> „Trofeami”.

Faza postkryminalna. Jest to etap, który obejmuje proces psychicznego przetworzenia całego zbrodniczego aktu, którego efektem może być zainteresowanie skutkami tego czynu np. powrót na miejsce zbrodni przez sprawcę lub zainteresowanie przebiegiem śledztwa przez niego, niekiedy fałszywie proponując pomoc w jakiejkolwiek formie organom ścigania np. prób poszukiwania ofiary3.

4.2. Sposób działania sprawcy sensu stricto.

Jak już wspomniano, w ramach tych wyżej wymienionych faz w korelacji występuje druga grupa, mianowicie sposób działania sensu stricto Anna Salter w szeregu podanych przykładów z przebadanych sprawców seksualnych wskazuje, że to co czyni dzieci ofiarami przestępstw seksualnych są: 1) cechy osobowości wykorzystywanego dziecka, 2) pochodzenie z dysfunkcjonalnej rodziny 3) problemy, które dziecku towarzyszą np. narkotykowe, rodzinne4.

Ponadto z przesłuchiwanych sprawców pedofili przez A.C. Salter, wynika, że wykorzystywanie seksualne dziecka, nie dzieje się ot tak, jest to pewien 3 4

K. Pośpieszył, Przestępstwa…, s. 36-38.

A.C. Salter, Drapieżcy…, s. 35-104.

Gdański Kwartalnik Adwokacki nr 59/2022

ściśle określony sposób działania, bardziej lub mniej świadomy5.

Na podstawie przeprowadzonych badań na osadzonych sprawcach pedofilii, wyłania się powtarzalny schemat działania. Przybiera on postać pięcioetapowego działania na przedpolu wykorzystywania seksualnego oraz dwuetapowego działania właściwego (Wykorzystywania seksualnego). W szczególnych typach sprawców faza powstrzymywania przybiera inny skutek niż zastraszanie.

Proces wyszukiwania. W tym procesie sprawca wyszukuje swojej ofiary. W przeważającej większości sprawcy tacy wybierają dzieci z rodzin dysfunkcyjnych, rozbitych, niemających pełnej rodziny, wychowywani bez ojca, w rodzinach patologicznych.

Biorą na cel grupkę podobających się sprawcy dzieci i z tej grupy dokonują selekcji, wybierając dziecko, które nie ma wzoru ojca, są zaniedbywane przez ojców, rodziców.

Proces obserwacji. Nie jest to zwykły proces przyglądania się i wyszukiwania okazji, jest to proces zbierania informacji o dziecku i o jego rodzinie, tj. czy jest to rodzina kochająca, czy nie zaniedbują swoje dzieci, czy jest to rodzina patologiczna, pełna czy też nie. Na podstawie takich zebranych danych sprawcy dokonują wyboru i przechodzą do następnego etapu6.

Proces zaprzyjaźnienia się. Na tym etapie sprawcy zaprzyjaźniają się z wybranym dzieckiem oraz nierzadko z jego rodziną w celu pozyskania zaufania7. Następuje w tej fazie, zainteresowanie niezdrowe osobą dziecka, jego problemami, zachęcaniem do zwierzania się, byciem zawsze obecnym wsparciem, w sytuacjach kryzysowych, występujących w rodzinie, szkole dotyczących jego osoby.

Możliwość liczenia na pomoc, wsparcie, pocieszenie dobrym słowem i rozmową. Wykorzystywany nierzadko element „braku męskiego wzorca w rodzinie”.

Proces przygotowania. W fazie tej sprawcy w trakcie zdobywania zaufania, kupują im prezenty, wysłuchują, doradzają w problemach, z którymi do nich przychodzą, są dla nich wsparciem osobą, z którą zawsze mogą porozmawiać, która zawsze jest gotowa ich wysłuchać. Faza przygotowania kończy się w momencie zdobycia bezgranicznego zaufania dziecka do sprawcy8. Sprawcy przestępstw, przebadani przez A.C.Salter, na pytanie, skąd wiedzą kiedy z fazy przygotowania mogą przejść do następnego etapu – wyko5 6 7 8

Ibidem, s. 35-104, 87, 60-63.

Ibidem, s. 35-104, 87, 60-63.

Ibidem, s. 35-104, 87, 60-63.

Ibidem, s. 35-104, 87, 60-63.

Gdański Kwartalnik Adwokacki nr 59/2022

rzystywania. Każdy z tego typu sprawców stwierdzał, że jest to moment, w którym dziecko pokłada bezgraniczne w nim zaufanie, staje się jej powiernikiem, wskazywali również, że potrafią poznać po oczach małoletniej ofiary, kiedy mogą przejść dalej.

Proces przygotowania rodziny. Sprawcy budują wśród rodziców swój autorytet, uczciwego, bogobojnego, chętnego do pomocy, udzielającego się społecznie, miłego, uprzejmego, kulturalnego, przedstawienia siebie jako przywódcę wspólnoty kościelnej, nauczycielskiej, społecznik itp. przeświadczając tym sposobem rodzinę, o swoim nieskazitelnym charakterze, szczerych intencjach a co najważniejsze dobrodusznego i oddanego sprawie w pomocy innym w szczególności ich dziecku. Jest to tego rodzaju podstęp, który skłania rodzinę do tego by uwierzyli, że jest najbardziej godną zaufania osobą na świecie. Cel takiego postępowania jest oczywisty, uświadomienie rodziców, że jest on ostatnią osobą, która byłaby zdolna do skrzywdzenia ich dziecka. Wówczas, gdy rodzice nabierają takiego przekonania i w przypadku, gdy pada oskarżenie, występują oni nierzadko jako jego pierwsi obrońcy.

Proces wykorzystywania seksualnego.

W fazie tej dochodzi do wykorzystywania wybranego dziecka, które zdaniem sprawcy jest najłatwiejszym celem spośród grupy, które sprawdzał9. W procesie tym współwystępuje10.

Proces powstrzymywania. W fazie tej sprawca posiada już bezgraniczne zaufanie swojej ofiary, zaufanie jej rodziny, u których wypracował wizerunek, dobrego, miłego, uprzejmego itp. Dochodzi w tej fazie do wykorzystywania seksualnego dziecka oraz uczynienia dziecka współwinnym tj. uczynienie z tego wykorzystywania ich wspólnej tajemnicy11.

Podsumowanie W podsumowaniu chciałbym poruszyć jeszcze jedną kwestię, którą w przestrzeni publicznej coraz częściej można zaobserwować, mianowicie przyczynienie się ofiary. Na podstawie przeprowadzonych analiz, należy jasno stwierdzić, iż tego typu sprawcy, zawsze działają z zamiarem bezpośrednim, wcześniej zawsze w sposób bardziej lub mniej szczegółowo zaplanowany.

Niedawno w kwestii tego typu sprawców w przestrzeni publicznej pojawiła się opinia, która zasugerowała, że małoletnia ofiara, zmierza do bliskiej relacji z męskimi osobnikami.

9 A.C. Salter, Drapieżcy…, s. 35-104, 87, 60-63.

10 Ibidem, s. 35-104, 87, 60-63.

11 Op.cit., s. 62.

25

Pogląd taki należy w sposób zdecydowany potępić.

Istnieje wiele teorii na temat przyczyniania się ofiary. Problematyka przyczynienia się ofiary do zaistnienia przestępstwa jest obecna w wiktymologii właściwie od początku istnienia tej gałęzi wiedzy12.

Jedna z nich głosi, że ofiary, które zostały zgwałcone nieświadomie tego pożądały. Takie podejście w obecnym postępie naukowym w tej dziedzinie jest wątpliwe. W tym miejscu należałoby przywołać w szczególności dwie teorie, z którymi zgodzić się nie można w kontekście badanego zjawiska. Mianowicie chodzi o teorię Menachema Amira, który na grunt zgwałceń przeszczepił koncepcję victim precipitation (spowodowania, wywołania, sprowokowania przez ofiarę). Teoria ta głosi, że zgwałcenie „spowodowane (sprowokowane) przez ofiarę” ma miejsce wówczas, „gdy ofiara faktycznie albo tylko w przekonaniu sprawcy zgodziła się na odbycie stosunku płciowego, lecz w ostatniej chwili tę zgodę cofnęła, lub też nie zareagowała dostatecznie zdecydowanie na seksualną propozycję sprawcy, bądź zachowywała się w taki sposób, iż mogło to zostać odebrane przez sprawcę, jako zaproszenie do odbycia stosunku płciowego”.13 Na poziomie tego etapu artykułu z uwzględnieniem wiedzy, opisanej wyżej można z całą pewnością stwierdzić, że w przypadku przestępstw oraz sprawców pedofilii, jakiekolwiek przyczynianie się ofiary jest wykluczone. Zgodnie z tym co zostało opisane wyżej sprawcy pedofilii, działają w zaplanowany sposób, celem zdobycia bezgranicznego zaufania. By tego typu stan osiągnąć dochodzi do wyboru ofiary ze względu na jej cechy, a następnie rozpoczęcie fazy przygotowywania. Co do zasady w każdym tego typu sprawcy, występuje, jeden cel, którym jest uzyskanie bezgranicznego zaufania. Osoby, które twierdzą, że dziecko w wyniku, jak już wiemy działania sprawcy, bezgranicznie mu zaufało, a które interpretowane jest, jako forma przyczynienia się ofiary, jest w opinii autora propagowaniem i pochwalaniem przestępstwa pedofilii.

Gdyby dopuścić w przedmiocie badanego zjawiska teorię przytoczoną w poprzednim zdaniu, to o przyczynieniu ofiary mowa byłaby w wielu przy12 Hans von Henting, - uznawany za jednego z pierwszych twórców Wiktymologii. Jego praca pt. Przestępca i jego ofiara, uznawana jest za początek literatury wiktymologicznej. Z dwóch powodów; 1) zwrócił uwagę na problematykę ofiary w nauce o przestępstwie w ogóle, 2) na kwestie związane z rolą ofiary w genezie przestępstwa w szczególności. H.J. Schneider, Wiktymologia – nauka o ofierze przestępstwa, Studia Kryminologiczne, Kryminalistyczne i Penitencjarne 1980, t. 11, s. 57.

13 E. Bieńkowska, Wpływ zachowania ofiary na rozstrzygnięcie sprawy o zgwałcenie, Wrocław 1984, s. 24.

26

padkach, w których sprawca uroił sobie (a bywa i tak), że ofiara taka zgodę „dorozumianą” w jego wyobrażeniu wyraziła. W tym miejscu możemy przytoczyć przykład prof. Lwa Starowicza, który opisywał przypadek sprawcy zgwałcenia pedofilskiego, w którego idealizacji fantazji seksualnej, wykorzystywana ofiara wyrażała „chcenie”. Co w rzeczywistości nie miało miejsca.14 Natomiast drugą teorią, z którą zgodzić się nie można jest teoria poprzedzona badaniami Marvina Wolfganga wyrażona w pracy pt. Patterns in Criminal Homicide. Marvin Wolfgang opublikował w niej wyniki swoich badań, które stanowiły pierwsze empiryczne potwierdzenie hipotez stawianych przez pionierów wiktymologii15. W tym przypadku jako uzasadnienie krytycznego podejścia do tych badań możemy podać przykład A.C.Salter, która opisuje przypadek mężczyzny, który był sfrustrowany pracą a małżonka w wyniku choroby nie mogła zaspokoić jego potrzeb, swoją agresję uzewnętrznił dokonując zgwałcenia kazirodczego16. W myśl teorii Marvina Wolfganga należałoby przypisać winę przyczynienia się zarówno małżonce, jak i córce.

Podsumowując powyższe w analizowanym zjawisku szczegółowe opisy typów sprawców, sprowadzić można do trzech.

Pierwszy typ sprawcy. Sprawcy ci nie działają w sposób przypadkowy, ich sposób działania jest zawsze poprzedzony określonym przygotowaniem, wyszukiwania, obserwacją, przygotowaniem, pozyskaniem bezgranicznego zaufania, symbiozy, kamuflowania, zastraszania. Jest to sprawca typu podstawowego.

Drugi typ sprawcy. To taki, do którego znajduje zastosowanie ten sam sposób działania co w przypadku sprawcy typu podstawowego. Jednakże jego realizacja, nie odnosi się tylko do wykorzystania małoletniego. Obejmują swoim zamiarem inny skutek zaspokojenia, wynikający z bardziej zaawansowanego zaburzenia preferencji seksualnej. W tych przypadkach dochodzi do zgwałceń. Występują rysy sadystyczne oraz psychopatyczne, manipulacja i zastraszanie występuję w stopniu o wyższym poziomie agresji, dochodzi do manipulacji, zastraszania, wykorzystywania dokonanego czynu, jako element szantażu ujawnienia tego czynu, w szkole, rodzinie, mediach społecznościowych.

14 L. Starowicz, Z.L. Starowicz, Seksuologia…, s. 127; Z.L. Starowicz, Podstawy…, s. 235.

15 M. Bocheński Krytyczne spojrzenie na koncepcję przyczynienia się ofiary do zaistnienia przestępstwa zgwałcenia, Czasopismo Prawa karnego i Nauk penalnych 2010, nr.3, s. 58.

16 C .Salter, Drapieżcy…, s. 147.

Gdański Kwartalnik Adwokacki nr 59/2022

Może dochodzić do wielokrotnych zgwałceń. Typ osobowości nierzadko jest to osoba blisko związana z rodziną.

Idealnie tę osobowość opisuje przypadek sprawcy zgwałcenia pedofilskiego, który opisuje A.C. Salter.

Sprawca ten był przyjacielem rodziny, blisko z nimi związany, często zapraszany na rożnego rodzaju wydarzenia rodzinne, wycieczki itp. W momencie kiedy sprawca ten został zatrzymany w związku z wyjściem na jaw informacji o licznych zgwałceniach małoletnich, byli pierwszymi, którzy stawili się, oferując mu pomoc oraz zapewniając, że wymiar sprawiedliwości, w tym konkretnym przypadku się pomylił, a ich przyjaciel jest niewinny oraz, że jest to z pewnością pomyłka. Byli na każdej rozprawie, po zapadnięciu wyroku, oni nadal do niego przychodzili, nie mogli uwierzyć, że to faktycznie on. Sprawca ten w trakcie badania oznajmił, że sam nie mógł uwierzyć w naiwność tych osób. To oni czekali na niego w momencie opuszczania zakładu karnego, z kolei on, jak podaje, na tylnym siedzeniu wykorzystywał seksualnie, ich małoletniego syna. Dali mu pokój w ich domu.

Podczas ich nieobecności, dokonał zgwałcenia sadystycznego na ich małoletnim synu. Został nakryty, wyniku tego że małoletni skarżył się na ból. Rodzice

zabrali go w związku z tym do szpitala. Po wstępnych oględzinach lekarz powiadomił Policję. Małoletni zeznał, że to kolega rodziców. Rodzice i tym razem nie byli w stanie uwierzyć w to co się stało.

Trzeci typ sprawcy. Jest to typ, do którego zastosowanie znajdują opisy wyżej, jednakże skutek, który obejmują swym zamiarem nie kończy się tylko na wykorzystaniu małoletniego. Obejmują również inne elementy sadystyczne z okaleczaniem, wiązaniem, rozczłonkowywaniem włącznie. Najprostszym obrazem takiego sprawcy jest Trynkiewicz. Sprawca wyszukiwał ofiary, zdobywał ich zaufanie, dochodziło do wykorzystywania, jednakże element satysfakcji w związku z wizualizowaną fantazją obejmowały skutek w postaci śmierci ofiary, w szczególny i zaplanowany sposób. Następnie ukrycie. Nierzadko dochodzi do rozczłonkowania.

Bibliografia Ackermann M. J., Podstawy psychologii Sądowej, Gdańsk 2005.

Antoniak-Dróżdż A., Przesłuchanie dziecka w procesie karnym – uwagi praktyczne, PiP 6/2006.

Beisert M., Kazirodztwo. Rodzice w Roli Sprawców, Warszawa 2004.

Bieńkowska E., Wpływ zachowania ofiary na rozstrzygnięcie sprawy o zgwałcenie, Wrocław 1984.

Bielska T., Wybrane cechy osobowości sprawców zabójstw i innych przestępstw, Szczytno 2003.

Bielski M., Wykładnia znamion obcowanie płciowe i inna czynność seksualna w doktrynie i orzecznictwie sądowym CzPKiNP, Kraków 3/2008.

Bocheński M., Krytyczne spojrzenia na przyczynienie się ofiary do zaistnienia przestępstwa zgwałcenia CzPKiNP 3/2010.

Bogusiewicz M.P., Postępowanie karne w przedmiocie przestępstw z lubieżności, Szczecin 2016.

Budziński. S., O przestępstwach w Szczególności, Warszawa 1883.

Carson R., Butcher J., Mineka., S., Psychologia zaburzeń, Gdańsk 2003.

Ciosek M., Psychologia sądowa i penitencjarna, Warszawa 2001.

Chodorowska A.,. Lisiecki M.J, Sołtyszewski I., Zabezpieczenie śladów i dowodów przestępstwa zgwałcenia a skuteczność procesu wykrywczo-dowodowego, PiP 5, 2006.

Czerwińska E., Sprawcy zabójstw na tle seksualnym, Psychologia 10/2003.

Czerwiński A., Gradoń K, Seryjni mordercy, Warszawa 2000.

Fromm E., Analiza ludzkiej destruktywności, Poznań 1998.

Gałęska-Śliwa A., Zabójca seryjny na przykładzie T.R. Bundy ARCH. MED. SĄD. KRYM., LVIII, Poznań 2008.

Gierowski J.K., Zabójcy i ich ofiary, Kraków 2003.

Gierowski J.K., Motywacja Zabójców, Kraków 1989.

Gierowski J.K., Paprzycki L.K., Niepoczytalność i psychiatryczne środki zabezpieczające. Zagadnienia prawno-materialne, procesowe, psychiatryczne i psychologiczne, Warszawa 2013.

Golonka A., Zaburzenia preferencji seksualnych a inne zakłócenia czynności psychicznych CzPKiNP 3/2011.

Gdański Kwartalnik Adwokacki nr 59/2022

Apl. adw. Marek Piotr Bogusiewicz

27

Gruza E., Goc M., Moszczyński J., Kryminalistyka – czyli rzecz o metodach śledczych, Warszawa 2008.

Habazda – Siwek E., Opinia o stanie zdrowia psychicznego oskarżonego. Aktualne problemy, CzPKiNP 2/2006 Habazda - Śiwek E., Zaburzenia osobowości jako problem psychologicznej diagnozy penitencjarnej CzPKiNP 2/2007.

Hanausek T., Kryminalistyka, Kraków 2000.

Hołyst B., Wiktymologia, Warszawa 2004.

Hołyst B., Wielka encyklopedia prawa, Warszawa 2005.

Hołyst B, Psychologia kryminalistyczna Warszawa 2009.

Imieliński K., Zaburzenia psychoseksualne, Warszawa 1973.

Jarząbek G., Fabiś A, Przemoc seksualna wobec kobiet na przykładzie zjawiska Kuby Rozpruwacza Arch.

Med. sąd. krym. Poznań 2006.

Jurasz-Dudzik Ł., Człowiek i Agresja. Głosy o nienawiści i przemocy ujęcie interdyscyplinarne Warszawa 2002.

Kasperak K., Banaś P., Neuropoznawcze modele przestępczości i ich zastosowanie w psychologii sądowej na przykładzie dewiacyjnych preferencji seksualnych, Rocznik kognitywistyczny nr V, Kraków 2011.

Kocur J., Trendak W., Psychiatryczno-sądowe kryteria oceny zdolności do świadomego albo swobodnego powzięcia decyzji i wyrażenia woli ARCH. MED. SĄD. KRYM., LIX 2009.

Konopka T., Woźniak K., Kunz J., Frączek D., Kozioł J., Zabójstwa z głębokimi obrażeniami narządów rodnych ARCH. MED. SĄD. KRYM., LIX 2009.

Kurzępa B. Inna czynność seksualna” jako znamię przestępstw PiP nr 5/2005.

Leszczyński J., Zabójstwo na tle seksualnym, Warszawa 1995.

Marzec-Holka K., Przemoc seksualna wobec dziecka.

Studium pedagogiczno- kryminologiczne Kraków 2011.

Miler A.G., Dobro i zło z perspektywy psychologii społecznej Kraków 2008 Mozgowa M. Budyn-Kulik M., Prawnokarne aspekty pedofili. Analiza dogmatyczna i wyniki badań empirycznych CzPKiNP Kraków 2006.

Mozgowa M., Przestępstwo zgwałcenia, Warszawa 2012.

Niemcunowicz-Janica A., Janica J., Rydzewska-Dudek M, Załuski J., Dopierała T., Wardaszka Z., Ptaszyńska-Sarosiek I., Okłota M., Sądowo-lekarskie, wiktymologiczne aspekty zabójstw na podstawie danych Zakładu Medycyny Sądowej AM w Białymstoku ARCH. MED. SĄD. KRYM. LVI, Poznań 2006.

28

Olechała F., Strona M., Konopka T., Modus operandi niepoczytalnych sprawców w zabójstwach wielokrotnych ARCH. MED. SĄD. KRYMINOL., 2010, LX Poznań 2010.

Płatek M., Kryminologiczno-epistemologiczne i Genderowe aspekty przestępstwa zgwałcenia, Archiwum Kryminologii t XXXII Warszawa 2010.

Pośpieszył K., Przestępstwa seksualne, Warszawa 2006.

Ratajczak M., Czynności pedofilskie – ujęcie prawne i kryminologiczne PiP 2/2014.

Raczek E., Kazirodztwo – ujęcie sądowo genetyczne ARCH. MED. SĄD. KRYMINOL. LXII 2012.

Raszeja S., W. Nasiłowski, J. Markiewicz, Medycyna sądowa, Warszawa 1990.

Salter A.C., Pokonywanie traumy Poznań 1999.

Salter A.C., Drapieżcy. Pedofile, gwałciciele i inni przestępcy seksualni Poznań 2005.

Selingman M.E.P., Rozenhan D.L.,Walker E.F., Psychopatologia, Poznań 2003.

Schneider H. J., Wiktymologia – nauka o ofierze przestępstwa, Studia Kryminologiczne, Kryminalistyczne i Penitencjarne 1980.

Siemaszko A., Granice Tolerancji. O teoriach zachowń dewiacyjnych, Warszawa 1993.

Sygit B., Palka P., Zabójstwo w związku ze zgwałceniem – jako kwalifikowany typ zabójstwa, PiP nr 10 Warszawa 2005.

Staszak A., Przemoc, szczególne udręczenie i szczególne okrucieństwo jako znamię czynu zabronionego PiP 12/ 2008.

Stanik M., Psychologia a prawo- płaszczyzny teoretyczne i aplikacyjne t. II, Katowice 2011.

Starowicz Z.L., Przemoc Seksualna, Warszawa 2000.

Starowicz Z.L., Seksuologia sądowa, Warszawa 2000.

Suchańska. A, Rozmowa i obserwacja w diagnozie psychologicznej, Warszawa 2007.

Trawin Sh., Porter B., Dewiacje Seksualne, Warszawa 1995.

Warecki. W, Warecki. M, Portret Złego. Klasyczne manipulacje morderców seryjnych, Warszawa 2011.

Wądołowska A., Wolność seksualna jako przedmiot ochrony Prawnokarnej PiP 4/2007.

Wciórka J., Kryteria diagnostyczne według DSM-IV-TR, Warszawa 2008.

Wach E., Szaszkiewicz M., Psychologiczna Analiza działania oraz motywacji sprawcy podejrzanego o seryjne zabójstwa opis przypadku [w:] Problems of Forensic Sciences, 2005, LXIV Widacki J., Zabójca z motywów seksualnych. Studium przypadku, Kraków 2006.

Gdański Kwartalnik Adwokacki nr 59/2022

Artykuł Prawo w literaturze – „Kupiec wenecki” Williama Shakespeare’a

Ważnym kierunkiem badań we współczesnej literaturze prawniczej jest nurt określany jako „prawo w literaturze” (law in literature), w ramach którego podejmuje się refleksję na temat wzajemnej relacji między prawem a literaturą oraz znaczenia badań literatury w dyskusji dotyczącej prawa. Jednym z bardziej znanych twórców, którzy w swoich utworach poruszali zagadnienia prawne, był słynny angielski dramaturg William Shakespeare. Według amerykańskiego adwokata Daniela Kornsteina każdy prawnik powinien czytać sztuki Shakespeare’a ze względu na piękno języka i trwałą siłę przekazu jego dzieł, dzięki temu prawnicy mogą ćwiczyć swój warsztat poprzez odkrywanie ukrytych znaczeń Gdański Kwartalnik Adwokacki nr 59/2022

i niuansów w utworach literackich. Warto podkreślić, że sztuki mistrza ze Stratfordu są cytowane nawet w uzasadnieniach orzeczeń Sądu Najwyższego USA, Trybunału Sprawiedliwości UE oraz Europejskiego Trybunału Praw Człowieka. „Kupiec wenecki” (The Merchant of Venice) to komedia napisana przez Shakespeare’a w latach 1596 r. – 1598 r., w której przedstawiono scenę rozprawy sądowej toczącej się przed weneckim dożą, mającym rozstrzygnąć spór o zwrot pożyczki. Tytułowy kupiec, Antonio, chce pomóc swemu przyjacielowi, Bassanio, w staraniach o rękę zamożnej panny Porcji. Obaj uzgadniają, że Bassanio podpisze umowę pożyczki na kwotę 3000 dukatów z żydowskim 29

lichwiarzem Shylockiem, za którą Antonio udzieli poręczenia. Antonio inwestuje cały swój kapitał w przewóz towarów drogą morską, jednocześnie zobowiązuje się zwrócić zaległą kwotę po powrocie swoich statków do Wenecji. Na żądanie Shylocka, w przypadku nieuregulowania długu, wierzyciel będzie miał prawo domagać się od poręczyciela funta jego ciała. Po pewnym czasie okazuje się, że wszystkie statki Antonia zatonęły, przez co traci on możliwość zwrotu pożyczki.

W związku z zaistniałymi okolicznościami Shylock decyduje się złożyć pozew do sądu, aby domagać się od poręczyciela wykonania umowy, przy czym zamiast pieniędzy chce otrzymać funt ciała Antonia: „(…) funt ciała / Którego żądam, został zakupiony / Za znaczną sumę, jest moją własnością / I chce go mieć. A jeśli odmówicie, / Hańba waszemu prawu! Każda z ustaw / Weneckich stanie się świstkiem papieru” (cyt. „Kupiec wenecki”, tłum. S. Barańczak, 2004). W celu rozstrzygnięcia swoich wątpliwości, wenecki doża kierujący rozprawą, prosi biegłego prawnika Bellario o wydanie opinii w sprawie. Okazuje się, że to narzeczona Bassanio Porcja, używając podstępu, udaje uczonego prawnika w męskim przebraniu, aby pomóc Antoniemu. Porcja nakłania Shylocka do zmiany stanowiska, odwołując się do jego sumienia: „Do miłosierdzia nie można przymusić: / Ono opada jak ciepły deszcz z nieba, / Błogosławieństwo przynosząc podwójne – Temu, kto daje, i temu, kto bierze. / Najpotężniejsza z potęg tego świata, / Królom przystoi bardziej niż korona” (cyt. „Kupiec wenecki”, tłum. S. Barańczak, 2004).

W sztuce „Kupiec wenecki” pojawia się ważki problem interpretacji prawa, które może być odczytywane albo ściśle literalnie (sprawiedliwość formalna), albo w kontekście określonych wartości (zasady słuszności). W czasach Shakespeare’a angielskie sądy, które orzekały na podstawie prawa zwyczajowego (common law), opierały się na jego dosłownej interpretacji, co powodowało nadmierną petryfikację orzecznictwa i brak elastyczności prawa. Takie podejście jest reprezentowane przez lichwiarza Shylocka, trzymającego się przede wszystkim litery prawa, poszukującego sprawiedliwości opartej na zemście, a nie uczciwości. Jak słusznie zauważył Alexis Tocqeuville „nie ma kraju, w którym prawo byłoby w stanie przewidzieć wszystkie sytuacje, a instytucje polityczne mogły zastąpić bez reszty rozum i obyczaje” (cyt.

O demokracji w Ameryce, tłum. B. Janicka i M. Król, 2005). Potrzeba uwzględnienia w angielskim 30

orzecznictwie bardziej ogólnych, nieformalnych zasad przyczyniła się do powstania sądownictwa kanclerskiego, które rozstrzygało sprawy cywilne na podstawie zasad słuszności (equity), tym samym podstawą wyrokowania nie były przesłanki stricte prawne, ale moralne. Opisane podejście jest bliskie interpretacji przyjętej przez Porcję, przeciwstawiającej ślepemu odwetowi ideał chrześcijańskiego miłosierdzia.

W ocenie Michaela J. Willsona „język Shakespeare’a jest oknem do naszych serc. Poprzez to okno prawnicy mogą zobaczyć, w jaki sposób <<miłosierdzie>> wspomaga ideę sprawiedliwości” (cyt. View of Justice in Shakespeare’s…, 1993). Odczytując problematykę „Kupca weneckiego” w kontekście współczesnego dyskursu prawniczego, zastanawiające jest to, w jaki sposób relacja między sprawiedliwością a miłosierdziem odzwierciedla się w działalności orzeczniczej. Można się zgodzić z tezą, że sędzia powinien być w czasie wyrokowania sprawiedliwy, ale czy to samo odnosi się do miłosierdzia?

Sprawiedliwość jest często kojarzona z odpłatą za wyrządzoną szkodę, jednak taka perspektywa wydaje się zbyt wąska, abstrahując od moralnego wymiaru prawa. Dyskrecjonalna władza sędziego pozwala mu przecież podejmować decyzje w sposób nieskrępowany konkretnymi normami prawa, jednak nie oznacza dowolności. W tym obszarze strażnicy Temidy mają możliwość bezpośredniego odwołania się do zasad słuszności, np. w celu rekonstrukcji znaczenia klauzul generalnych w konkretnych przypadkach sądowych, rozstrzygnięcia trudnego przypadku sądowego (hard case), w sytuacji sędziowskiego nieposłuszeństwa wobec władzy ustawodawczej lub wykonawczej.

Na koniec, ku refleksji, warto jeszcze raz przytoczyć fragment opisanej sztuki: „Wiedz: hartowały je płomienie; / Podobnie tylko doświadczenie / Kształci sąd, daje zrozumienie / Prawdy, odsłania nam korzenie / Błędu – a życia przedstawienie, / Choćby wyjaśniać je uczenie, / Zyskuje sens w ostatniej scenie. / Wcześniej – widzimy tylko cienie” (cyt. „Kupiec wenecki”, tłum. S. Barańczak, 2004).

Adw. Karol Gregorczuk Gdański Kwartalnik Adwokacki nr 59/2022

Artykuł Zadzwoń do Saula… czy aby na pewno?

Nie samymi ustawami i rozprawami adwokatka i adwokat żyją i czasem trzeba zregenerować siły – np. relaksując się oglądaniem filmu o… prawnikach (sic!). W roku 2015 na małe ekrany trafił amerykański serial autorstwa Vince’a Gilligana i Petera Goulda pt. Zadzwoń do Saula (org. Better Call Saul) będący tzw. spin-off’em (a więc nowym serialem powstałym na bazie dużej popularności innego serialu, jego bohaterów i wątków) bardzo popularnego po obu stronach Atlantyku serialu Breaking Bad, który opowiada historię stopniowej przemiany spokojnego nauczyciela chemii, ojca i męża w producenta narkotyków parającego się współpracą z przestępczością zorganizowaną i mającego krew na rękach.

Better Call Saul to serial dramatyczny, zawierający jednak sporą dawkę czarnego humoru, który stanowi nie tylko spin-off wobec Breaking Bad, ale jest także jego prequelem, ponieważ opowiada wcześniejsze wydarzenia niż przedstawione w pierwowzorze.

W serialu Zadzwoń do Saula poznajemy losy niejakiego Jimmiego McGilla – faceta w średnim wieku, który tak bardzo chce zostać adwokatem, że nie cofa się przed różnymi krętactwami by do tego doprowadzić i gdy w końcu się to udaje, stopniowo, to krok po kroku obserwujemy jego stopniową przemianę z (na ogół) sympatycznego, choć nie zawsze przestrzegającego prawa, Jimmiego w kogoś, kogo za sympatycznego już za bardzo uznać nie możemy – to jest w prawnika, dla którego etyka stanowi nic nie znaczące słowo, zaś współpraca z kartelem narkotykowym i wiążące się z tym ciągłe poważne łamanie prawa stają się czymś naturalnym, jakby częścią wykonywanego zawodu. Popularność serialu rosła wraz z kolejnymi sezonami, których dotychczas ukazało się pięć, a w 2022 r. pojawić się ma ostatnia – szósta seria.

Serial rozkręca się powoli, w swoim nieśpiesznym rytmie. Podglądamy głównego (anty)bohatera Jimmiego McGilla, granego genialnie przez Boba Odenkirka, w jego perypetiach towarzyszących uzyskaniu upragnionych przez niego uprawnień do wykonywania zawodu adwokata, próbach uczciwego życia, staraniach o miłosne względy koleżanki – ambitnej prawniczki Kim Wexler (w tej roli Rhea Seehorn) i zdobyciu uznania w oczach starszego brata - Chucka McGilla (grany przez Michaela McKeana) cieszącego się statusem uznanego dojrzałego adwokata, wierzącego, że tylko postępowanie słuszGdański Kwartalnik Adwokacki nr 59/2022

nie i uczciwie stanowi jedyną prawdziwą drogę do sukcesu. Niestety Jimmy od samego początku ma tendencję do naginania litery prawa i lekko podchodzi do wyznaczanych przez nie norm postępowania.

Tym samym jest w nim właściwie od zawsze coś takiego, co w pewnych okolicznościach może doprowadzić do eskalacji zachowań niezgodnych nie tylko z prawem, ale i moralnością.

Obserwując losy Jimmiego McGilla widzimy, jak drzemiąca w nim mroczna strona stopniowo, pod wpływem następujących wydarzeń, ujawnia się coraz częściej, aż w końcu staje się dominującym elementem jego charakteru. Tej przemianie towarzyszy nawet dokonana przez (anty)bohatera zmiana imienia i nazwiska, która następuje w ostatnim odcinku czwartego sezonu – gdy w końcu rozpoczyna swoją solową karierę adwokacką, to nie jako Jimmy McGill, ale… Saul Goodman czyli Szaweł Dobryczłowiek. Lecz, czy traktując salę sądową wyłącznie jako scenę, na której zaczyna bez opamiętania prezentować festiwal kłamstw, wysługując się kryminalistom z meksykańskiego kartelu, i kłamiąc na lewo i prawo - czy faktycznie Jimmy, przepraszam! Saul – jest Dobrym Człowiekiem? Czy też stał się już tylko zepsutym do cna kryminalistą w garniturze, który zamiast używać broni palnej - (nad)używa przepisów prawa? Żeby odpowiedzieć na to pytanie – trzeba obejrzeć ten film, do czego serdecznie zapraszam, bo stanowi on dobrą pozycję na długie zimowe wieczory.

Na koniec warto jeszcze zwrócić uwagę na kunszt wizualny i techniczny serialu, jego estetykę. Zadzwoń do Saula to obraz, w którym większość sekwencji stanowią stabilne długie ujęcia, w których ważne jest osadzenie głównego bohatera i jego związek z towarzyszącą mu przestrzenią. Film pełen jest sugestywnych, znaczących ujęć doskonale komponujących wszystkie zawarte w nim szczegóły, kadrowanie jest perfekcyjne, podobnie jak towarzysząca obrazowi ścieżka dźwiękowa.

Adw. dr Paweł Petasz 31

Kultura Muzeum – Kaszubski Park Etnograficzny im. Teodory i Izydora Gulgowskich we Wdzydzach

Muzeum – Kaszubski Park Etnograficzny we Wdzydzach to instytucja, od której zaczyna się historia muzealnictwa skansenowskiego w Polsce.

Działalność tej placówki, założonej w 1906 r., wpływała na powstawanie innych muzeów na Pomorzu, służyła jako lokalna „dobra praktyka” – przykład i inspiracja dla ówczesnych aktywności na polu muzeologicznym oraz społecznym i kulturalnym. Miejsce to stało się małym centrum kaszubszczyzny, którego działania wpłynęły na sposób definiowania roli muzeum etnograficznego, kształt tzw. współczesnej sztuki ludowej oraz dzisiejszych wizualnych znaków identyfikacji kaszubskiej.

Kim byli założyciele muzeum i dlaczego wiedza o nich jest dla nas ważna?

Teodora z d. Fethke (1860–1951) była awangardową artystką wykształconą w Berlinie. Pochodziła ze skaszubizowanej i spolonizowanej rodziny niemieckiego nauczyciela z Małych Chełmów. Izydor Gulgowski (1874–1925) urodził się w Iwicznie na Kociewiu. Do Wdzydz, w tym czasie niewielkiej wsi w głębi lasu, przyjechał w 1898 r., żeby objąć stanowisko nauczyciela. Okoliczności poznania się Izydora i o 14 lat starszej od niego Teodory obrosły 32

legendą. Dzielił ich nie tylko wiek, ale też wyższa pozycja społeczna i wykształcenie Teodory. Ślub zawarty w 1899 r., podobno wymuszony na rodzinie Teodory jej głodówką, był mezaliansem i w pewnej mierze skandalem. Małżeństwo przybyło z kościoła w Wielu do Wdzydz powozem zaprzężonym w cztery białe konie. W 1906 r. Gulgowscy zakupili od Michała Hinza około 150-letnią chëcz, w której stworzyli muzeum i pierwszą kaszubską kolekcję etnograficzną. Gulgowski nie tylko kolekcjonował przedmioty mające zilustrować kulturę kaszubską, publikował również jedne z najważniejszych w tamtych czasach prace o Kaszubach. Co więcej, T. i I. Gulgowscy prowadzili szereg inicjatyw mających na celu wskrzeszenie „przemysłu ludowego” na Kaszubach, aby w ten sposób podnieść ekonomiczny poziom życia okolicznej ludności. Zajmowali się ożywianiem rzemiosł: plecionkarstwa, garncarstwa, tkactwa i sieciarstwa.

Jednak najważniejszy okazał się haft. T. Gulgowska na podstawie dostępnego materiału ikonograficznego wymyśliła rodzaj haftu, który w wyniku nauczania się upowszechnił i bardzo szybko został uznany w niektórych środowiskach za oryginalny (rdzenny) haft kaszubski. Paradoksalnie przyczyniło się do tego plastyczne dopasowanie wzoru do trendów wzorniczych, mody i zapotrzebowania na produkGdański Kwartalnik Adwokacki nr 59/2022

ty artystyczne. Gulgowski doprowadził również do otwarcia w Kościerzynie Szkoły Przemysłu Ludowego. Zmarł w 1925 r.

Cztery lata później Teodora, chcąc trwale zabezpieczyć zbiory, odsprzedała państwu kolekcję etnograficzną wraz z chałupą i należącą do niej ziemią.

Nadal pełniła funkcje kustosza muzeum. 16 czerwca 1932 r. siedlisko Gulgowskich spłonęło w pożarze wsi. Ogień pochłonął zabytkową chałupę, drewnianą willę i zgromadzone w nich przedmioty. Teodora nie poddała się. Zamieszkała w budynku tzw. pralni i postanowiła odtworzyć muzeum. Dzięki finansowej pomocy siostrzeńca, Witolda Kukowskiego, zamówiła u wdzydzkiego cieśli Franciszka Jaszewskiego chałupę zrębową z podcieniem. Do budowy użyto drewna z rozebranej stodoły z 1810 r. z obejścia Zabrockich. Odtworzony obiekt powstał w 1936 r.

Stopniowo Teodora wyposażała go w eksponaty ilustrujące kulturę kaszubską. W czasie II wojny światowej w muzeum stacjonowali niemieccy żołnierze, a następnie w chałupie zamieszkali niemieccy przesiedleńcy z krajów nadbałtyckich. Teodora, chroniąc kolekcjonerski i artystyczny dorobek życia swojego i męża, zmagała się z biedą i osamotnieniem. Zmarła 21 lutego 1951 r.

Rozmaite rodzaje działalności Gulgowskich ściśle się ze sobą wiązały, a ich nadrzędnym celem było poznanie kultury kaszubskiej. Dziedzictwo Gulgowskich to przede wszystkich integralne i wielokontekstowe podejście do zgłębiania i upowszechniania wiedzy o kulturze Kaszub i Pomorza. Ale spuścizna

Gdański Kwartalnik Adwokacki nr 59/2022

założycieli obejmuje również wartości i umiejętności, które zawsze powinny być obecne w działalności wdzydzkiego muzeum: umiejętność kreatywnego myślenia, tworzenia, realizowania zamierzeń i planów, łączenia ludzi, przejmowania odpowiedzialności, sprawnego działania nawet wtedy, gdy napotyka się przeszkody, sprzeciwiania się utartym regułom, by osiągnąć to, co uważa się za słuszne.

To konsekwencja, refleksja, wyobraźnia, inicjatywa, samodzielność, odwaga, szacunek i troska o innych, zaciekawienie drugim człowiekiem. Zaprojektowane przez Teodorę Gulgowską wzory haftu, czasem nieco uproszczone oraz zmodyfikowane, stały się jednym z najbardziej rozpoznawalnych elementów i symboli kultury kaszubskiej – pojawiają się nie tylko na płótnie, ale i na budynkach, przystankach autobusowych, granicach gmin i miast, w restauracjach i sklepach oraz na wielu przedmiotach użytkowych i pamiątkach z regionu. Bez wydarzeń, które miały miejsce we Wdzydzach na początku XX w., współczesna kultura kaszubska miałaby inny charakter i kształt.

Obrazy przeszłości W 1954 r. na terenie przylegającym do odtworzonego budynku postawiono chałupę z Wdzydz Tucholskich. Wokół idei rozbudowy muzeum we Wdzydzach gromadziła się coraz większa grupa zaangażowanych osób. 1 stycznia 1970 r. powołano Kaszubski Pak Etnograficzny, a do końca lat 70. znalazły się w nim 23 budynki. W ten sposób spełniło się marzenie Izydora, by zakupiony w 1906 r. obiekt był jedynie pierwszym z wielu zabytkowych. Obecnie Muzeum – Kaszubski Park Etnograficzny im. Teodory i Izydora Gulgowskich liczy 22 ha i 52 obiekty wystawowe: chałupy, często połączone w zagrody z budynkami gospodarczymi, dworki, warsztat kołodziejski, tartak, kuźnię, wiatraki, szkołę, karczmę oraz kościoły. Prezentuje architekturę, układy przestrzenne oraz typy osadnicze z wiejskich terenów Kaszub, Kociewia i Borów Tucholskich. Przedstawia wybrane przestrzenie życia gospodarczego, społecznego i kulturalnego wsi z uwzględnieniem zróżnicowania majątkowego, zawodowego oraz etnicznego charakterystycznego dla tego obszaru. Oto kilka – według mnie – najciekawszych obiektów. Wiatrak typu holenderskiego z Brus powstał w 1876 r., a w muzeum odbudowano go w latach 1992–1994. Wiąże się z nim interesująca historia. Otóż, w XIX w. w Brusach istniały trzy wiatraki o charakterystycznych imionach. Najstarszy nazywano „Wygodą”, 33

gdyż jego budowa ułatwiła życie mieszkańcom. Kolejny, zwany „Przeszkodą”, psuł interes właścicielowi „Wygody”, odbierając mu część klienteli. „Zazdrość” wybudowano najpóźniej – rzekomo z niskich pobudek. Wiatraki z Brus były też znane jako „Wiara”, „Nadzieja” i „Miłość”. Do naszych czasów przetrwał jedynie wiatrak zwany „Przeszkodą” („Nadzieją”), który ostatecznie znalazł swoje miejsce w M-KPE. Jednym z najstarszych obiektów w muzealnej kolekcji dawnego budownictwa jest dwór z Luzina.

Wybudowany w 1663 r., został odbudowany na terenie muzeum w latach 1991–2003 r. Wystrój dworu, charakterem zbliżony do wnętrz mieszczańskich kamienic, nawiązuje do ostatniego ćwierćwiecza XIX w. i jest przykładem siedliska szlachecko-ziemiańskiego. Duże wrażenie na zwiedzających robi także kościół ze wsi Swornegacie. Powstał ok. 1700 r. i został odbudowany w muzeum w latach 1982–1986.

Ogólne proporcje bryły oraz niektóre detale konstrukcyjne wskazują na barokowe inspiracje anonimowego budowniczego kościoła. W 1916 r., z chwilą poświęcenia w Swornegaciach murowanej świątyni neobarokowej, stary kościół opustoszał. Istotną rolę w zachowaniu obiektu we wsi odegrał Władysław Drapiewski – pomorski artysta, malarz i konserwator. Po przekazaniu budynku Kaszubskiemu Parkowi Etnograficznemu i poświęceniu gmachu w 1987 r., przywrócono jego sakralną funkcję. Co ciekawe, już Izydor Gulgowski widział możliwość ocalenia budowli dla przyszłych pokoleń przez przeniesienie jej do muzeum we Wdzydzach. Z kolei rozplanowanie oraz konstrukcję chałupy z Zazdrości, wybudowanej po 1802 r., a relokowanej do muzeum ze śródleśnej polany w Borach Tucholskich w latach 1985–1987 zalicza się do najskromniejszych rozwiązań wśród zabytków budownictwa zachowanych na Pomorzu.

Niewielka powierzchnia budynku i zagrody była uwarunkowana materialną i społeczną pozycją jej użytkowników – jednej z najniżej sytuowanych grup ludności wiejskiej określanej jako „chałupnicy”.

W zamian za odstąpioną działkę chałupnik zobowiązywał się do świadczenia pracy na rzecz właściciela gruntu, w tym przypadku do pomocy przy sianokosach i jesiennych pracach polowych.

Muzeum nadal prężnie się rozwija. W budynku z Osieka, powstałym w latach 10. XX w. a relokowanym w latach 2014–2015, znajduje się wystawa dla dzieci „Muzeum do zabawy?”, nagrodzona w 2017 r. Pomorską Nagrodą Muzealną oraz wyróżniona w XXXVIII Konkursie na Wydarzenie Muzealne Roku Sybilla 2017. W 2018 r. odbudowaliśmy chałupę ze Zdrójna, zachowując bryłę i rozkład pomiesz34

czeń z 1975 r. Wyposażenie wnętrz pochodzi również z tego czasu. W kolejnych latach dzięki stałemu wsparciu Samorządu Województwa Pomorskiego odtworzyliśmy następne budynki, pochodzące z Oskiego Pieca i Porąbu. Opublikowaliśmy książki istotne dla upowszechniania historii muzeum: „Teodora z Fethków i Izydor Gulgowscy – ich życie i dzieła, rodzina i przyjaciele we Wdzydzach”, „Katalog tradycyjnego budownictwa w Muzeum – Kaszubskim Parku Etnograficznym we Wdzydzach”, „Katalog >>wdzydzkiego haftu kolorowego<<”, „Zorze odrodzenia kaszubskiego. Teodora i Izydor Gulgowscy: konteksty, kreacje, kontynuacje” oraz „Wdzydzanie” – album poświęcony naszym sąsiadom, mieszkańcom Wdzydz.

Gdański Kwartalnik Adwokacki nr 59/2022

Dokumentowanie teraźniejszości To bardzo ważne, żeby muzeum we Wdzydzach obserwowało także współczesną kulturę regionu. Do takiej wizji działania tej instytucji skłaniają zarówno jej związki z naukami etnologicznymi (etnografią, etnologią, antropologią kulturową), które badają bieżącą rzeczywistość, jak i działalność założycieli. Co istotne, punktem wyjścia w tych eksploracjach kultury (etnicznej i regionalnej) powinny być sensy i treści wytwarzane przez „użytkowników” kultury, ich sposoby interpretacji. Tradycja to nie niezmienny i obiektywny przekaz minionych pokoleń, ona tworzy się na naszych oczach. Rejestrujemy ten proces poprzez działania kolekcjonerskie, wystawiennicze i wydawnicze.

W październiku 2021 r. otworzyliśmy nową wystawę wstępną „Zorze”. W pierwszej części ekspozycji skupiamy się na wczesnej kolekcji muzeum we Wdzydzach, bo to ona w dużej mierze wpływała na dwudziestowieczny sposób myślenia o kulturze kaszubskiej. Natomiast w drugiej części podjęliśmy próbę opowiedzenia o współczesnej kulturze kaszubskiej. Co dzisiaj można uznać za kaszubskie? I co to określenie może obecnie oznaczać? To dwa główne pytania, które postawiliśmy sobie i zwiedzającym.

Zaprezentowaliśmy zupełnie nowe elementy tej kultury – zarówno materialne, jak i niematerialne, oraz różnorodne sposoby reinterpretowania dziedzictwa.

Oddaliśmy głos członkom społeczności kaszubskiej, zwykłym ludziom, twórcom kultury oraz producentom – zarówno tym, którzy identyfikują się z kulturą kaszubską, jak i tym, którzy takiej identyfikacji nie przejawiają, ale wytwarzają produkty związane z tą kulturą. Sformułowaliśmy kolejne pytania, bo wierzę, że taki sposób działania wzmacnia w nas wszystkich refleksyjność, samodzielność myślenia i prowadzi do rozwoju – zarówno jednostkowego, jak i w skali społeczności. Spytaliśmy więc, kto dzisiaj tworzy kulturę kaszubską, kto jest jej odbiorcą i jakie są jej elementy? W jaki sposób na co dzień praktykuje się kulturę kaszubską? Jakie jej elementy wyróżniają Kaszubów od innych a jakie łączą z innymi? Czy istnieje coś, co jest tylko kaszubskie? Czy współczesna kultura kaszubska integruje? A może kogoś wyklucza? Jakie elementy współczesnej kultury kaszubskiej mają dawny rodowód? A jakie zostały wymyślone niedawno? Czy współczesna kultura kaszubska jest jednolita? Czy jest lokalną niszą? Czy jest zauważalna z perspektywy ogólnopolskiej? Czy jest konkurencyjna wobec kultury ogólnopolskiej? Czy istnieją dla niej jakieś zagrożenia? Czy istnieje kanon współczesnej kultury kaszubskiej? Czy może ona być marką regionu? Czy Gdański Kwartalnik Adwokacki nr 59/2022

współczesna kultura kaszubska jest popularna? Czy jest wyłącznie towarem na sprzedaż? Czy współczesna kultura kaszubska wpływa na tożsamość Kaszubów?

Buduje ją? Rozpowszechnia? Zmienia? Czy utrwala stereotypy postrzegania Kaszubów czy je burzy? Czy współczesna kultura kaszubska jest atrakcyjna?

Od kilku lat obserwujemy, jak kaszubskie staje się to, co sami Kaszubi i szerzej – mieszkańcy Kaszub za takowe uznają i takowym czynią. Jest to proces dynamiczny, zmienny, przebiegający nieustannie. To on stanowi o żywotności kultury kaszubskiej. Dokumentujemy go m.in. zlecając wykonanie kolejnych fotografii i wydając w oparciu o nie albumy z serii „Znaki tożsamości”. Kolejne tomy dotyczą wzoru haftu kaszubskiego, znaku gryfa i barw kaszubskich w przestrzeni publicznej. Nasze teraźniejsze otoczenie wizualne rejestrujemy również, podejmując się realizacji takich tematów wydawniczych, jak „Boże Narodzenie w przestrzeni publicznej Kaszub” i „Pocztówki z raju.

Dekorowane ogrody przydomowe na Kaszubach”.

W plenerze Istotną częścią działalności muzeum jest edukacja i organizacja wydarzeń plenerowych. W M-KPE można wziąć udział w lekcji języka kaszubskiego, lekcji w zabytkowej szkole, warsztatach tkactwa, malarstwa na szkle, wyrobu kwiatów z papieru i haftu, można zapoznać się z kaszubskimi instrumentami obrzędowymi, dawnymi zabawami i zabawkami; obserwować pokazy wyrobu tabaki, obróbki lnu i przędzenia wełny, powroźnictwa, pracy z drewnem oraz kowalstwa. Zapraszamy również do uczestnictwa w grach terenowych. Imprezy plenerowe zaczynają się Majówką, a kończą jesiennym wydarzeniem „Z motyką na bulwy”, podczas którego prowadzone są wykopki, orka i bronowanie zagonów. Jednak najważniejszą z nich jest Jarmark Wdzydzki, odbywający się od 1973 r. Pandemia nieco ograniczyła rozmach wydarzeń plenerowych w muzeum, ale mamy nadzieję, że wkrótce będzie możliwy powrót do „normalności”.

dr Katarzyna Kulikowska Dyrektorka Kaszubskiego Parku Etnograficznego we Wdzydzach 35

Artykuł Kwartalny przegląd wydarzeń Przedstawiam krótki, subiektywny przegląd wydarzeń minionego kwartału, a także wskazuję na jakie wydarzenia nadchodzące warto zwrócić uwagę i co zrobić, aby nic nas nie ominęło.

• Adwokacki Klub Filmowy - Komisja Kultury organizuje seanse filmowe, które są prawdziwą gratką dla koneserów dziesiątej muzy. Spotkania odbywają się w przepięknych wnętrzach Kina Kameralna Cafe i poprzedza je integracja a kończy dyskusja nad przesłaniem filmu. Chociaż ilość miejsc jest ograniczona to wydaje się, że jeszcze nie wykorzystujemy potencjału tej świetnej inicjatywy i wszystkie nowe twarze są serdecznie witane przez organizatorów.

Osobiście 24 lutego br. wzięłam udział w pokazie filmu „Człowiek, który sprzedał swoją skórę” w reżyserii Kaouther Ben Hania, a spotkanie to miało wręcz wymiar symboliczny, gdyż film traktował o zachowaniu godności w obliczu konieczności uchodźstwa.

• „Sekcja” Koszykówki - z inicjatywy Mecenasa Adama Pawłowskiego we wtorki w godz. 17:45 19:50 w I Liceum Ogólnokształcącym im. Mikołaja Kopernika w Gdańsku członkowie naszej Izby spotykają się na nieodpłatną koszykówkę. Sala gimnastyczna została zarezerwowana aż do 31 maja.

Wszyscy chętni proszeni są o kontakt bezpośrednio z Panem Mecenasem lub do dołączenia do dedykowanej grupy na facebooku.

• Impreza inauguracyjna sezonu wiosennego - organizowana przez Komisję Sportu i Kultury 8 kwietnia od godziny 19.00 w Baszcie Białej w Gdańsku. Wydarzenie uświetni obecność Kingi Baranowskiej - polskiej himalaistki, zdobywczyni dziewięciu ośmiotysięczników, która podzieli się z nami opowieściami z wypraw.

• Wiosenne Szkolenie Wyjazdowe - 27-29 maja w Starych Sadach (okolice Mikołajek) w Hotelu Robert’s Port. Wydaje się, że to wydarzenie nie wymaga reklamy, gdyż bez wątpienia jest to jedna z najbardziej popularnych imprez wśród pomorskich adwokatów. Program szkolenia jeszcze nie został podany do wiadomości, niemniej nie mam wątpliwości, że już teraz należy zarezerwować sobie czas na ten wyjazd.

Niestety z uwagi na pandemię w tym roku nie zorganizowano niektórych wydarzeń cyklicznych jak Gwiazdka dla dzieci i Bal Adwokacki. Dynamiczna zmiana sytuacji na świecie może spowodować dalsze przesunięcia w kalendarzu imprez. Proszę o śledzenie informacji na bieżąco jak zawsze na stronie internetowej Izby, mediach społecznościowych i w pokojach adwokackich.

Oczywiście ponownie zachęcam do dzielenia się inicjatywami indywidualnie przez Państwa podejmowanymi w ramach wzmacniania więzi koleżeńskich i promocji zawodu.

Pragnę zwrócić Państwa uwagę także na nadchodzące wydarzenia.

Adw. Dominika Merchel-Hinc

36

Gdański Kwartalnik Adwokacki nr 59/2022

Sprawozdanie Sprawozdanie z uroczystego ślubowania aplikantów adwokackich Dnia 4 stycznia 2022 r. w Centrum Szkoleniowym PIA w Gdańsku, przy ul. Szymanowskiego 2 odbyło się uroczyste ślubowanie aplikantów rozpoczynających aplikację adwokacką przy Pomorskiej Izbie Adwokackiej w 2022 r. Ze względu na sytuację epidemiologiczną w kraju, aplikanci zostali podzieleni na dwie grupy w celu złożenia ślubowania.

Temu uroczystemu wydarzeniu przewodniczyli Wicedziekani ORA adw. Sylwia Grzybowska i adw.

Marcin Derlacz, którzy po krótkim przywitaniu aplikantów przez Kierownika Szkolenia adw. dr Dominikę Wetoszkę, odebrali ślubowanie od 58 nowych członków palestry. Wicedziekani w wygłaszanych wystąpieniach skierowanych do aplikantów wyrazili gotowość do współpracy i wsparcie we wszystkich sprawach związanych z przebiegiem aplikacji.

Po oficjalnej części przystąpiono do wyboru starostów i wicestarostów grup. Starostą grupy Ia została apl. adw. Milena Mataczyńska, na wicestarostę wybrano apl. adw. Joannę Klepczyńską. W grupie Ib funkcje te sprawują odpowiednio apl. adw. Anna Winiecka oraz apl. adw. Roksana Michalska.

Dla aplikantów Izba przygotowała pakiety powitalne, w których skład wchodziły m.in. torby materiałowe, publikacja adw. dr Dominiki Wetoszki „Prawo gospodarcze”, czasopismo izbowe oraz brelok w kształcie misia ubranego w togę.

Aplikanci po podpisaniu protokołów ślubowania stali się pełnoprawnymi członkami Pomorskiej Izby Adwokackiej.

Apl. adw. Roksana Michalska

Gdański Kwartalnik Adwokacki nr 59/2022

37

Sprawozdanie Sympozjum na temat „Gdańskiej koncepcji praw człowieka”

W dniu 10 grudnia 2021 roku o godz. 18.00 w siedzibie Pomorskiej Izby Adwokackiej przy ul. Chlebnickiej 48/51 odbyło się otwarte spotkanie Komisji ds. Współpracy Zagranicznej i Praw Człowieka Pomorskiej Izby Adwokackiej, podczas której miało miejsce sympozjum z okazji Międzynarodowego Dnia Praw Człowieka pt. „Gdańska koncepcja praw człowieka”. Było ono znakomitą okazją do wymiany spostrzeżeń i poglądów na temat praw człowieka w naszym kraju, Europie i na świecie. Na spotkanie przybyli zarówno praktycy prawa, jak i akademicy oraz nauczyciele wraz z młodzieżą. Wydarzenie otworzyło krótkie przemówienie adw. Dariusza Strzeleckiego Przewodniczącego Komisji ds. Współpracy Zagranicznej i Praw Człowieka Pomorskiej Izby Adwokackiej, który przypomniał o znaczeniu praw człowieka w obecnych czasach.

W trakcie sympozjum swój referat wygłosił adw. dr Tomasz Snarski. Dokładny tytuł referatu to: „Gdańska koncepcja praw człowieka”. Szkic z filozofii praw człowieka wokół treści Karty Powinności Człowieka proklamowanej 2 września 2000 roku w Gdańsku”.

Stanowił on główną oś dyskusji, która miała miejsce po jego wygłoszeniu.

Tytuł sympozjum oraz referat odnosił się do treści Karty Powinności Człowieka, podpisanej i proklamowanej 2 września 2000 r. w Gdańsku. Jej sygnatariuszami zostali wybitni przedstawiciele życia społecznego, naukowego, kulturalnego i religijnego: Norman Davies, ks. Bruno Forte, abp Tadeusz Gocłowski CM, Józefa Hennelowa, Agnieszka Holland, Jan Nowak38

Jeziorański, Siergiej Kowaliow, Janina Ochojska, Krzysztof Piesiewicz, Andrzej Wajda, Krzysztof Zanussi, Andrzej Zoll. Gdańska Karta składa się z siedmiu wyodrębnionych części o następujących tytułach: Preambuła, Odpowiedzialność za dobro wspólne, Respektowanie sprawiedliwości, Dążenie do poznania i działania w imię prawdy, Odpowiedzialność za słowo, Szacunek dla życia i natury, Rodzina.

Jak przypomniał adw. dr Tomasz Snarski, Karta traktuje o horyzontalnym znaczeniu respektowania praw człowieka, tj. nie tyle w prawnym znaczeniu państwo-jednostka, ile w znaczeniu moralnego wezwania do ich przestrzegania w relacjach jednostkajednostka. Mecenas Snarski wskazał również, że Karcie zarzucano banalność i przywołał w tym kontekście zarzuty jej stawiane oraz polemikę choćby jej sygnatariuszy, m.in. J. Hennelowej, która przypominała, że prawa człowieka są czymś, co powinno łączyć, być powszechne, a wręcz banalne. Na koniec adw. dr Tomasz Snarski wywiódł, dlaczego wobec treści Karty możemy mówić niejako o „Gdańskiej koncepcji praw człowieka” niosącej w sobie dziedzictwo „Solidarności”, europejskiego humanizmu i wartości chrześcijańskich. W trakcie referatu uczestnicy sympozjum mogli zapoznać się z dokładną treścią Karty.

Następnie na sali rozgorzała dyskusja oraz stawiano prelegentowi liczne pytania dotyczące zarówno samej Karty, jak i systemu ochrony praw człowieka.

Nie obyło się bez pytań o sprawy fundamentalne, a nawet kontrowersyjne, takie jak prawo do życia, prawa osób LGBT czy prawa migrantów i uchodźców. Przybyła na salę młodzież licealna zadawała pytania o przyszłość praw człowieka, gwarancje ich przestrzegania i ochrony. Sympozjum podsumowywało stwierdzenie, że najważniejszym aspektem, jaki wyróżnia gdańską Karta, a co w szerokim kontekście jest ważne dla ochrony praw człowieka w oderwaniu od jej treści, to powinności jednostki i społeczeństwa.

Adw. Jakub Żak Gdański Kwartalnik Adwokacki nr 59/2022

Sprawozdanie Aby zrównoważyć świat duchowy ze światem materii potrzeba integracji (Amil Goswami „Kwantowy Świat”)

Relacja z wyjazdu integracyjnego adwokatów Pomorskiej Izby Adwokackiej na Sycylię w dniach 3 - 6.12.2021 r.

Michał Majkowski: Na początku grudnia odbył się znakomity wyjazd przedstawicieli gdańskiej Palestry na Sycylię. Już w autobusie do Modlina wyraźnie odczuć można było ducha imprezy, który towarzyszył nam na dalszych jej etapach – w języku młodzieżowym, czyli uczestników – sztos.

Urzeczeni i otumanieni lotem wylądowawszy na włoskiej ziemi, przeżywszy logowanie hotelowe poddaliśmy się biegowi wydarzeń.

W zapachu surowej ryby i wszelakiej maści wiszących mięs postawiliśmy pierwsze kroki na głównym deptaku Katanii, postawiwszy sobie za ambicję udanie się w pierwszej kolejności do lokalu z wszelkiej maści napitkiem i jedzeniem. Zresztą jedzenie i wiadome napoje, kolacje i zwiedzanie barów oraz lokali od początku stało się jednym z zasadniczych celów tej zacnej imprezy. Psychodeliczne pesci (ryby) mieniące się kolorami i spożywane przez Sycylijczyków na surowo wciągnęły nas, a potem my je (one).

Mieliśmy szczęście i przyjemność zwiedzić cudowną Taorminę, gdzie o tej porze roku, heh, pła-

Gdański Kwartalnik Adwokacki nr 59/2022

wiliśmy się w morzu i słońcu, wspięliśmy się na malowniczą górę i podziwialiśmy nieskończenie piękną panoramę morską, florę i faunę wybrzeża, zostawiając po sobie miłe wrażenia po stronie włoskiej.

Piękno dworca w Taorminie urzekło nas w sposób metafizyczny, zaś zwiedzanie amfiteatru odłożyliśmy na kiedy indziej z powodu przybycia 1 minutę za późno i okoliczności nielegalnego forsowania włoskich murów spełzły na niczem.

Szczególnym zaś wydarzeniem okazała się wycieczka na Etnę, która pozostawiła w nas wrażenia niezapomniane i ekstremalne (panie w adidasach mogą to potwierdzić).

Generalnie siłą tego wyjazdu były nasze Koleżanki, które mając przewagę liczebną nadawały niezapomniany urok wszelkim eskapadom.

Należy podkreślić szczególnie sukces naszej korporacyjnej drużyny piłkarskiej, która pokonując wielu znamienitych przeciwników zebrała zasłużone laury, wspierana przez potężny doping uczestników wyjazdu.

Z łezką w oku opuściliśmy powróciliśmy samolotem z ziemi włoskiej do polskiej, obiecując sobie ponowny przyjazd w przyszłości. Koniec i bomba, a kto nie był ten trąba.

39

Beata Nowakowska i Zuzanna Nowakowska: 10 powodów, dla których wyjazd na Sycylię miał sens.

Specyfiką naszego zawodu jest to, że spotykamy się siedząc po przeciwnej stronie sali sądowej.

Specyfiką naszego zawodu jest to, że z reguły działamy w pośpiechu, bo pędzimy z często opóźnionej rozprawy na inną. Specyfiką naszego zawodu jest to, że w większości pracujemy indywidualnie, więc nie mamy czasu na wspólne wypicie kawy i pogadanie o pogodzie i pierwszym zębie dziecka.

Dobrze więc się stało, że Komisja Kultury zorganizowała wyjazd reprezentacji adwokatów na mistrzostwa piłkarskie adwokatów na Sycylii.

1. Po pierwsze musieliśmy chwycić kalendarze i wykreślić kilkadziesiąt godzin z kołowrotka zadań.

2. Po drugie zmniejszyliśmy poziom kortyzolu w organizmie, za co nasze ciało będzie wdzięczne mózgowi i Komisji!

3. Po trzecie spotkaliśmy się w końcu nie w przelocie, nie w todze, a na luzie, w lekkim, wygodnym ubraniu, w którym wygodnie było kibicować z werwą naszym chłopakom.

4. Po czwarte mogliśmy cieszyć się popisami naszych sportowców, którzy niczym atleci z czasów rzymskich rywalizowali o laurowy wieniec zwycięzcy w sportowej rywalizacji – i spisali się zdecydowanie doskonale!

5. Po piąte mogliśmy się rzetelnie zmęczyć zdrowym trudem zdobywania Etny (akurat my wybrałyśmy zwiedzanie Syrakuz).

6. Po szóste mogliśmy poznać zabytki Catanii.

7. Po siódme nasz kubki smakowe porażone doskonałym sycylijskim jedzeniem, eksplodowały endorfinami.

8. Po ósme kolejna fala endorfin popłynęła do mózgu po weryfikacji jakości włoskiego wina (w granicach rozsądku!).

9. Po dziewiąte pogadaliśmy jak normalni ludzie, a słowa ze słownika prawniczego nie były w użyciu (no może poza słowem „wina”, które używano mówiąc dla przykładu, „czy chcesz jeszcze wina?” lub podobnie).

10. Po dziesiąte i chyba w tym wszystkim najważniejsze, przekonaliśmy się, że takie wyjazdy mają sens i dają siłę na kolejny okres pracy zgodnej ze specyfiką naszego zawodu.

Pozostaje tylko zadać pytanie o to, kiedy i gdzie tym razem.

40

Katarzyna Korzeniewska: Sycylia w grudniu okazała się bardzo łaskawa pod względem temperatur. W ciągu dnia było ciepło do tego stopnia, że możliwe okazały się kąpiele w morzu. Na każdym kroku można było zobaczyć coś interesującego, pyszne jedzenie dopełniało poczucia błogości.

Marta Straszewska: Sycylia - wyspa 300 słonecznych dni w roku ;) Gdański Kwartalnik Adwokacki nr 59/2022

Honorata Puc: Taormina - miasto, które trzeba zobaczyć.

Armanda Pietraś, Bożena Niemczyk i Łukasz Komar: Trójka klasowa na Sycylii.

Dominik Kokoszka: Przygotowania do ataku szczytowego na Etnę Dawid Moskal: Wyjazd do Katanii z ramienia PIA był świetną okazją do poznania włoskiej kultury, kuchni, architektury oraz integracji naszego środowiska.

Mi osobiście najbardziej podobała się wycieczka na Etnę.

Kasia Piceluk – Stefaniak: Po tej wycieczce każdy wie, jak to jest być adwokatem na Sycylii

Gdański Kwartalnik Adwokacki nr 59/2022

– mają piękną pogodę, wspaniałe jedzenie, a wokandy długie, co pół godziny, ze sprawami z 2013 i 2014 roku.

Małgosia Jurewicz: Lekko nie było ;) Agnieszka Derezińska – Jankowska: Były kąpiele piaskowe i wodne, w bąbelkach i słońcu.

Wolność kocham i rozumiem :) Agnieszka Kanawka: Sycylia- wymarzona wyspa do integracji izbowej ze wspaniałymi ludźmi! Już czekam na następny raz!

Praca zbiorowa.

41

Sprawozdanie Zawody narciarskie

W niedzielę 6 lutego 2022 roku w Ośrodku narciarskim Koszałkowo - Wieżyca (gm. Stężyca) odbyły się Zawody Narciarskie o Puchar Pomorskich Samorządów Prawniczych współorganizowane przez Komisję Sportu przy Okręgowej Radzie Adwokackiej w Gdańsku. Było to pierwsze wydarzenie w tym sezonie zorganizowane przez samorząd adwokacki, w którym udział wzięli przedstawiciele zawodów prawniczych oraz członkowie ich rodzin.

Na starcie zawodów stawiło się niemal trzydziestu uczestników, którzy rywalizowali w dwunastu kategoriach, w tym kategorii rodzinnej. Mając na uwadze niesprzyjającą tego dnia aurę i trudne warunki, które odstraszyły tych mniej zagorzałych amatorów białego szaleństwa, frekwencję tę można ocenić jako zadowalającą.

Zawodnicy konkurowali na specjalnie przygotowanej trasie złożonej z kilkunastu gigantowych bramek oraz wyposażoną w elektroniczny pomiar czasu. Nad prawidłowym przebiegiem zawodów i ich oprawą tradycyjnie już czuwali profesjonaliści i instruktorzy z gdańskiej szkoły narciarskiej i snowboardowej Qbasport.

Po krótkiej rozgrzewce każdy z uczestników miał prawo do dwóch zjazdów.

42

W ostatecznej klasyfikacji liczył się lepszy czas.

Rywalizacja była zacięta, a o miejscu na podium niekiedy decydowały setne sekundy. Warto odnotować, że najlepszy czas zawodów uzyskał Jarosław Mydlarski, który jako jedyny spośród uczestników pokonał trasę w mniej niż dwadzieścia sekund (18,68).

Najszybsza wśród Juniorek okazała się Karolina Masiak (21,13).

Na zakończenie zawodów Dziekan ORA w Gdańsku adw. Bartosz Golejewski wraz z Wicedziekan OIRP w Gdańsku r. pr. Anną Kluczek-Kollar udekorowali laureatów trzech pierwszych miejsc w poszczególnych kategoriach, w tym kategorii rodzinnej. W imieniu wszystkich uczestników podziękował też mec. Januszowi Masiakowi za inicjatywę i wzorową - jak co roku - organizację wydarzenia z ramienia ORA w Gdańsku.

Nie sposób nie wspomnieć również o ciepłej i rodzinnej atmosferze panującej przez cały czas trwania imprezy, jak i po jej zakończeniu. Można śmiało stwierdzić, że współzawodnictwo sportowe stanowiło w istocie jedynie dodatek do mile (i zdrowo!) spędzonego czasu w gronie przyjaciół i rodziny. Miejmy nadzieję, że impreza ta na stałe wpisze się w nasz zimowy kalendarz. Do zobaczenia za rok!

Gdański Kwartalnik Adwokacki nr 59/2022

Zwycięzcy poszczególnych kategorii: Narty: Dziewczynki K1

- Janina Kosicka

Dziewczynki K2

- Oliwia Pstrong

Dziewczynki K3

- Martyna Surdykowska

Juniorki K1

- Karolina Masiak

Juniorki K2

- Katarzyna Derezińska - Kosicka

Juniorki K3

- Małgorzata Derezińska

Chłopcy

- Antoni Kosicki

Juniorzy K1

- Mikołaj Masiak

Juniorzy K2

- Jakub Kłosowski

Juniorzy K3

- Jarosław Mydlarski

Juniorzy K4

- Mariusz Jankowski

Snowboard: Juniorki - Katarzyna Derezińska - Kosicka Juniorzy

- Kamil Lewandowscy

Kategoria rodzinna: - Klara, Filip i Marcin Łopacińscy

Adw. Małgorzata Głódkowska Gdański Kwartalnik Adwokacki nr 59/2022

43

Sprawozdanie „Rodzina w Europie: Międzynarodowe prawo rodzinne w praktyce sądowej” Szanowne Koleżanki Szanowni Koledzy, W dniu 20 stycznia 2022 roku w Europejskim Centrum Solidarności w Gdańsku odbyły się wykłady pod tytułem „Rodzina w Europie: Międzynarodowe prawo rodzinne w praktyce sądowej”.

Pomysłodawcą i organizatorem wydarzenia był Zespół Komisji do spraw Współpracy Zagranicznej i Praw Człowieka przy Okręgowej Radzie Adwokackiej. Konferencje uroczyście otworzył dziekan Pomorskiej Izby Adwokackiej adwokat Bartosz Golejewski. Następnie gości oraz prelegenta powitali Wicedziekan Pomorskiej Izby Adwokackiej adwokat Sylwia Grzybowska oraz członkowie Komisji do spraw Współpracy Zagranicznej adwokat Elżbieta Bansleben i adwokat Tomasz Snarski.

W roli prelegenta wystąpiła Sędzia dr Joanna Guttzeit, która po kilkuletniej pracy jako sędzia w Kolonii (Niemcy), w latach 2015-2017 została oddelegowana do Europejskiego Trybunału Praw Człowieka w Strasburgu we Francji. Obecnie jest sędzią Sądu Rodzinnego Berlin – Pankom i Sędzią łącznikowym w międzynarodowej Haskiej Sieci Sądowniczej oraz Europejskiej Sieci Sądowej.

Zostały przeprowadzone prelekcje połączone z dyskusją dotyczące międzynarodowego prawa rodzinnego z uwzględnieniem postępowania w sprawach z udziałem dzieci na tle Konwencji Haskiej.

Tematyka wykładów obejmowała postępowania dotyczące uprowadzeń rodzicielskich oraz znaczenia przesłuchania dziecka w ramach Konwencji Haskiej.

Sędzia Joanna Guttzeit przybliżyła przebieg postępowania w sprawach o wydanie dziecka w trybie Konwencji dotyczącej cywilnych aspektów uprowadzenia dziecka za granicę sporządzonej w Hadze 25 października 1980 roku przed sądem pierwszej instancji.

Konferencja stanowiła okazję do wymiany poglądów w zakresie wykładni i stosowania przepisów prawa dotyczących praw dziecka w ujęciu międzynarodowym.

Apl. adw. Joanna Klepczyńska

44

Gdański Kwartalnik Adwokacki nr 59/2022

Sprawozdanie Konferencja poświęcona przygotowaniu zawodowemu do zawodów prawniczych oraz praworządności w państwach członkowskich UE Jako członek Komisji ds. Zagranicznych Naczelnej Rady Adwokackiej, członek Komitetu ds. Szkoleń CCBE i członek Komisji ds. Współpracy Zagranicznej i Praw Człowieka Pomorskiej Izby Adwokackiej miałem przyjemność uczestniczyć w ogólnoeuropejskiej konferencji „Initial training of justice professionals serving the rule of law”, odbywającej się w dniach od 22 do 23 lutego, w Bordeaux. Konferencja została zorganizowana przez Komisję Europejską, w ramach trwającej obecnie francuskiej prezydencji w Radzie UE. W konferencji wziął udział także adw. Mikołaj Pietrzak (Dziekan Okręgowej Rady Adwokackiej w Warszawie), który poprowadził panel poświęcony znaczeniu Karty Praw Podstawowych UE podczas gdy ja byłem członkiem panelu dotyczącego ochrony zasady rządów prawa i wyzwań etycznych dla prawników z nią związanych. W swoim wystąpieniu podkreśliłem potrzebę zadbania o kształcenie odpowiednich postaw etycznych prawników już od samego początku edukacji prawniczej, w tym na poziomie uniwersyteckim.

Podczas konferencji zaprezentowano m.in. opracowanie Komisji Europejskiej dotyczący odbywania aplikacji prawniczych w państwach członkowskich UE. Dyskutowano również nad wyzwaniami związanymi ze zróżnicowaniem aplikacji prawniczych w państwach członkowskich UE. W wydarzeniu odbywającym się stacjonarnie w Bordeaux, jak i transmitowanym on-line uczestniczyło kilkuset prawników z całej Europy.

Adw. dr Tomasz Snarski

Gdański Kwartalnik Adwokacki nr 59/2022

45

Szpalty Pamięci Adwokat Władysław Kulis Władysław Kulis urodził się 20 kwietnia 1932 r. w Jędrzejowie. W 1955 r. ukończył studia prawnicze na Wydziale Prawa Uniwersytetu Jagiellońskiego. Po studiach pracował między innymi w Prokuraturze Powiatowej dla miasta Gdańska, najpierw na stanowisku asesora a następnie podprokuratora powiatowego, oraz wykonywał zawód radcy prawnego. Na mocy uchwały Rady Adwokackiej w Gdańsku podjętej w dniu 6 lipca 1967 r. został wpisany na listę adwokatów Wojewódzkiej Izby Adwokackiej w Gdańsku. W 1973 r. dołączył do Zespołu Adwokackiego w Kościerzynie. W 1978 r. przeniósł siedzibę zawodową do Gdańska, gdzie kontynuował wykonywanie zawodu w Zespole Adwokackim nr 12 w Gdańsku, w którym pracował do jego likwidacji w 1993 r. i którego był ostatnim Kierownikiem. Od 1 kwietnia 1993 r. wykonywał zawód w ramach indyado 31 marca 2015 r. Mecenas Kulis brał czynny udział w pracach samorządu Izby Adwokackiej w Gdańsku. W 1970 r. został powołany do Komisji do spraw adwokatów – radców prawnych, w 1976 r. do Komisji Dyscyplinarnej. W latach 1979 – 1992 był Zastępcą Rzecznika Dyscyplinarnego, w latach 1983 - 1992 był członkiem Zespołu Wizytatorów.

30 stycznia 1990 r. Rada Adwokacka wyznaczyła adw. Kulisa opiekunem „Domu Adwokata”. W latach 2001 -2004 był członkiem Sądu Dyscyplinarnego Izby Adwokackiej w Gdańsku. Działał także w strukturach samorządu adwokackiego na szcze-

blu krajowym. W latach 1992 – 2004 był członkiem Centralnego Zespołu Wizytatorów Naczelnej Rady Adwokackiej.

Pan Mecenas był osobą niezwykle skrupulatną i sumienną. W sprawach zawodowych był zasadniczy i bezkompromisowy. Jednocześnie był osobą ciepłą i towarzyską. Miał dwie pasje: kolekcjonowanie starych zegarów, których posiadał ponad sto sztuk, oraz działka rekreacyjna, którą z sercem pielęgnował i sukcesywnie upiększał. Był animatorem spotkań towarzyskich.

Władysław Kulis zmarł 11.11.2021 r. Został pochowany 17 listopada 2021 r. na cmentarzu w Baninie. Udział w uroczystościach pogrzebowych wzięło wielu adwokatów. Dziekana oraz Okręgową Radę Adwokacką w Gdańsku reprezentował adw. Dariusz Strzelecki, który w wygłoszonej mowie pogrzebowej przedstawił działalność zmarłego w adwokaturze.

Głos zabrał także adw. Włodzimierz Wolański, Dziekan Okręgowej Rady Adwokackiej w Gdańsku w latach 1995-2001, który podzielił się wspomnieniami o zmarłym. Pogrzeb odbył się z udziałem sztandaru Adwokatury Polskiej. Symbolicznym upamiętnieniem pracy Pana Mecenasa w samorządzie adwokackim były zapalone trzy znicze z napisem: „Adwokatura Polska Pamięta”. „Człowiek żyje tak długo, jak trwa pamięć o nim”.

Adw. Krzysztof Dąbrowski

46

Gdański Kwartalnik Adwokacki nr 59/2022

Ekonomia społeczna O fundacji PRZYSTAŃ - przedsiębiorstwie społecznym, jako miejscu pełnoprawnych w pracy niepełnosprawnych intelektualnie Przedsiębiorstwo społeczne to specyficzny typ podmiotu gospodarczego, w działalności którego na pierwszy plan nie wysuwają się zyski i ich maksymalizacja, lecz cele społeczne. Przedsiębiorstwa społeczne działają pod postacią różnych form prawnych: stowarzyszeń, fundacji, spółdzielni socjalnych, spółek non-profit. Łączy je jedno- wszelkie nadwyżki związane z prowadzeniem działalności są w takich organizacjach inwestowane w realizację celów, takich jak integracja społeczna i zawodowa członków przedsiębiorstwa, czy działania na rzecz społeczności lokalnej.

Przedsiębiorstwa społeczne stanowią element szeroko pojętej ekonomii społecznej. Ich działalność określana jest poprzez Ustawę z dnia 27 kwietnia 2006 roku o spółdzielniach socjalnych (Dz.U. nr 94. poz. 651). Od momentu wprowadzenia pojęcia spółdzielni socjalnych ich liczba w Polsce rośnie.

O ile w 2009 roku zarejestrowanych było jedynie 187 podmiotów, o tyle na koniec 2015 roku już prawie 1400. Nie wszystkie są jednak aktywne. Szacuje się, że faktycznie działa zaledwie około 1/3 z nich. (źródło: praca.pl).

Pojęcie przedsiębiorstwa społecznego powstało na potrzeby Krajowego Programu Rozwoju Ekonomii Społecznej. Jest to podmiot z pogranicza sektora prywatnego i publicznego, można nawet stwierdzić, iż jest to ich brakujące ogniwo. Przedsiębiorstwa społeczne mają wiele cech NGO i działają na rzecz zwiększenia zatrudnienia wśród osób potrzebujących.

Aktualna definicja przedsiębiorstwa społecznego została sformułowana 8 lipca 2019 roku w wytycznych w zakresie realizacji przedsięwzięć w obszarze włączenia społecznego i zwalczania ubóstwa z wykorzystaniem środków Europejskiego Funduszu Społecznego i Europejskiego Rozwoju Regionalnego na lata 2014-2020. Tam też określono szczegółowe instrukcje, dotyczące funkcjonowania przedsiębiorstw społecznych.

Muszą one posiadać osobowość prawną oraz prowadzić działalność: gospodarczą zarejestrowaną w KRS, odpłatną pożytku publicznego, oświatową lub kulturalną. Wytyczne określają również, iż przedsiębiorstwo społeczne musi zatrudniać minimum 30% osób należących, do co najmniej jednej z grup osób: bezrobotnych, mających status osoby Gdański Kwartalnik Adwokacki nr 59/2022

poszukującej pracy, niepełnosprawnych, z zaburzeniami psychicznymi.

W Słupsku przy ulicy Gdyńskiej 13a działa Przedsiębiorstwo Społeczne PRZYSTAŃ, które jest laureatem nagrody Bursztynowego Mieczyka im. Macieja Płażyńskiego w 2021 roku, a prowadzi je Zofia Stodoła założycielka i prezeska Fundacji Przystań, laureatka nagrody Srebrnego Drzewka Marszałka Województwa Pomorskiego w 2020 roku.

ROZMOWĘ Z ZOFIĄ STODOŁĄ PRZEPROWADZIŁA ADWOKATKA DANUTA WAWROWSKA. Adw. Danuta Wawrowska (DW): Na czym polega prowadzenie działalności w ramach przedsiębiorstwa społecznego?

Zofia Stodoła (ZS): Tak, nasze przedsiębiorstwo ma charakter społeczny, wartością najwyższą dla nas jest możliwość zatrudnienia i usamodzielnienia naszych podopiecznych. Wszystkie środki przeznaczamy właśnie na ten cel– pomoc osobom z autyzmem i niepełnosprawnością intelektualną.

PRZYSTAŃ zatrudnia 21 osób z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu umiarkowanym i znacznym. Wszyscy posiadają niepełnosprawność sprzężoną: z zespołem Downa lub Aspergera, z zaburzeniami neurologicznymi, psychicznymi, są też osoby poruszające się na wózkach inwalidzkich.

Przedsiębiorstwo społeczne powinno zatrudniać co najmniej 30% osób, które należą do grupy zagrożonej wykluczeniem społecznym u nas ten wskaźnik wynosi 100%. Ci młodzi ludzie po zakończeniu nauki w szkole pozostawali bez szans na zatrudnienie i jakikolwiek rozwój. PRZYSTAŃ daje im szanse nie tylko na prace, ale i na usamodzielnienie. Dodatkowo Fundacja PRZYSTAŃ zatrudnia 4 asystentów osobistych osób z niepełnosprawnością, grafika i dyrektora Przedsiębiorstwa Społecznego, księgową.

Zarząd Fundacji pracuje nieodpłatnie.

DW: Kiedy powstała Przystań i dlaczego to właśnie Pani była jej założycielką?

ZS: Przed założeniem fundacji pracowałam w Specjalnym Ośrodku Szkolno- Wychowawczym w Słupsku z młodzieżą z niepełnosprawnością intelektualną. Wszystko zaczęło się od troski o losy mo47

ich wychowanków. Prowadziłam zajęcia socjoterapii i przekonywałam swoich uczniów, że mimo niepełnosprawności mają szansę na sukces, pracę i samodzielność. Tymczasem oni kończyli szkołę i nie mieli szans na zatrudnienie i usamodzielnienie, byli skazani na izolację w domach, postępującą degradację społeczną i regres umysłowy. Nie było miejsc z Warsztatach Terapii Zajęciowej, nikt ich nie chciał zatrudnić, nie mogli już liczyć na żadną pomoc, wpadali w „czarną dziurę systemu”, a przecież, jak każdy z nas, mają prawo do pracy i godnego życia.

Pamiętam wiele spotkań z absolwentami, kiedy w szkole, co roku organizowałam dla nich wigilie. Wiele rozmów było nasiąkniętych smutkiem, goryczą i rozczarowaniem tych młodych ludzi. Nie mogłam się z tym pogodzić, nie chciałam jedynie pocieszać, że jakoś to będzie. Po jednym z takich spotkań postanowiłam, że muszę im pomóc i wzięłam sprawy w swoje ręce! Założyłam stowarzyszenie PRZYSTAŃ, zaczęłam projekty, których celem była aktywizacja zawodowa absolwentów szkoły specjalnej, nawiązywałam kontakty z przedsiębiorcami, którzy zatrudniali moich podopiecznych na staż, a potem na umowę o pracę. Niestety mało staży kończyło się zatrudnieniem. Zrozumiałam, że otwarty rynek pracy, to koniec drogi do usamodzielnienia osób z niepełnosprawnością, a nie początek.

DW: To był ogrom pracy na rzecz Pan podopiecznych. Zatem zaskakuje mnie ta puenta. Dlaczego taka konstatacja?

ZS: Moi podopieczni są wspaniałymi pracownikami, ale wymagają więcej wsparcia. W dużym, obcym zakładzie brakowało im poczucia bezpieczeństwa, zabrakło też przysposobienia do pracy i czujnego oka asystenta. Muszą dobrze wiedzieć co robić, powtarzalność jest tu gwarancją sukcesu. To mi uświadomiło, że muszę podjąć kolejne wyzwanie i co najważniejsze muszę zaangażować inne osoby i instytucje, by sprostać tym działaniom.

48

DW: Kogo i w jaki sposób zaangażowała Pani, by zrealizować swoje zamierzenia?

ZS: Zorganizowałam w mojej szkole konferencję, na którą zaprosiłam wszystkich, którym nie był obojętny los osób dorosłych z niepełnosprawności intelektualną. Stawili się rodzice, nauczyciele, przedstawiciele GOPS-ów, PCPR, MOPR, WTZ i wszystkich NGO działających w Słupsku na rzecz osób z niepełnosprawnością intelektualną: Stowarzyszenie na Rzecz Osób Niepełnosprawnych WIATRACZEK, Stowarzyszenie Przyjaciół Osób Niepełnosprawnych „Dajmy im radość”, Centrum Inicjatyw Obywatelskich, przedstawiciele Urzędu Miasta Słupsk, Starostwa Powiatowego, zaprosiłam także, co okazało się bardzo dobrym posunięciem doradcę z Ośrodka Wsparcia Ekonomii Społecznej (OWES). To była bardzo konstruktywna konferencja - zjednoczyliśmy siły i Partnerstwo Lokalne stało się faktem.

W efekcie wspólnie opracowaliśmy Strategię Pomocy Osobom z Niepełnosprawnością Intelektualną ze Słupska i powiatu słupskiego.

DW: Kto był pomysłodawcą utworzenia Fundacji i skąd ta nazwa, która jest bardzo adekwatna do zakresu swojej działalności?

ZS: Powstała grupa inicjatywna, złożona z osób najbardziej zaangażowanych w opracowanie strategii pomocy osobom z niepełnosprawnością intelek-

Gdański Kwartalnik Adwokacki nr 59/2022

tualną. Podjęliśmy działania w kierunku utworzenia podmiotu, który zajmie się prowadzeniem przedsiębiorstwa społecznego. W wyniku tych działań w dniu 30 sierpnia 2019 roku została zarejestrowana w KRS Fundacja PRZYSTAŃ.

W statucie Fundacji umieściliśmy preambułę, która wskazuje istotę powołania i działania naszej fundacji.

Fundacja PRZYSTAŃ powstała z troski o losy dorosłych z niepełnosprawnością intelektualną i wieloraką. Pomoc i wsparcie tej grupie jest głównym celem statutowym Fundacji. Prowadzona działalność gospodarcza związana jest z funkcjonowaniem fundacji, jako przedsiębiorstwa społecznego, w którym podopieczni podejmą pracę.

Wszystkie wypracowane środki będą przekazane na realizację celów statutowych fundacji. Nazwa PRZYSTAŃ była kontynuacją i chyba też uznaniem dla dotychczasowych działań prowadzonych przeze mnie i moje Stowarzyszenie o nazwie PRZYSTAŃ.

DW: Siedziba Fundacji PRZYSTAŃ anno domini 2022 to piękny nowoczesny obiekt, wyposażony w meble i sprzęt o najwyższym standardzie z uwzględnieniem wszystkich potrzeb osób z niepełnosprawnościami. Jak Pani tego dokonała?

Gdański Kwartalnik Adwokacki nr 59/2022

ZS: W 2019 roku Urząd Miasta w Słupsku nieodpłatnie przekazał nam budynek po noclegowni.

Okazało się, że wymagał on kapitalnego remontu i przystosowania do potrzeb osób z niepełnosprawnością. Nie mieliśmy szans na dofinansowanie remontu ze środków dedykowanych osobom niepełnosprawnym z PFRON, gdyż przepisy prawa są niedoskonałe w tym zakresie.

Nie poddaliśmy się jednak! Rozpoczął się trudny okres zbierania środków na remont. Był koncert charytatywny, zbiórka publiczna, środki z OWES, bezinteresowna praca wielu ludzi o dobrych sercach. Pomagały nam zarówno osoby fizyczne, mieszkańcy Słupska i okolic, jak również przedsiębiorcy, którzy wyposażali nasz obiekt w wiele niezbędnych do funkcjonowania rzeczy.

Tyle pięknych emocji, tyle gestów wsparcia, tyle wiary w sukces- wszystko to wystarczyłoby na napisanie pięknej książki, o tym jak w Polsce działa mechanizm wsparcia społecznego. Jest tyle dobra wśród nas, że trudno uwierzyć, że jest też tyle zła.

Zaczynaliśmy nie mając ani złotówki, ale nasza determinacja sprawiła, że we wrześniu 2019 rozpoczęliśmy kapitalny remont, a już w marcu 2020 roku zatrudniliśmy pierwszą grupę naszych podopiecznych.

49

DW: Osiągnęliście wspólnie niebywały sukces, ale siedziba to dopiero początek wyzwań.

Jak Pani sobie radzi z wyzwaniem, które niesie za sobą odpowiedzialność za zatrudnienie osób z niepełnosprawnością intelektualną, o której Pani wspominała na początku.

ZS: Nasz plan zakładał utworzenie trzech różnych warsztatów pracy i na początek zatrudnienie w nich 10 osób. Mówiąc o warsztatach mam na myśli warsztat monterski, w którym oferujemy przedsiębiorcom wykonanie prostych prac fizycznych, czyli pakowanie, sortowanie, etykietowanie, foliowanie, składanie, oklejanie, warsztat poligraficzny, który właściwie przekształcił się w agencję reklamową, zatrudniliśmy grafika komputerowego, z dotacji kupiliśmy plotery, urządzenie do druku kubków, prasownice itp. Przyjmujemy zlecenia na kalendarze, plakaty, ulotki, druk wielkoformatowy, gadżety reklamowe.

Ponadto jest jeszcze warsztat rękodzieła, stworzony z myślą o sytuacji braku innych zleceń, wtedy możemy robić własne prace, a następnie sprzedawać w „po drodze” otwartej Galerii Charytatywnej.

DW: Dziś PRZYSTAŃ zatrudnia 21 osób z niepełnosprawnościami, rzec by można, że idziecie jak burza. Czy może Pani zdradzić receptę na ten sukces?

ZS: Przyznam, że nie jest łatwo, ale nie poddajemy się. Po oswojeniu się z pandemiczną rzeczywistością po prostu robimy swoje, ciągle zabiegając o nowe zlecenia, które pozwolą nam utrzymać

zatrudnienie. To nasze być albo nie być! Warsztat monterski pracuje, chociaż czasami brak ciągłości zleceń. Rozwijamy warsztat poligraficzny, który przekształciliśmy w Agencję Reklamową. Zatrudniliśmy super grafika, który cudownie potrafi wykorzystać potencjał naszych podopiecznych. Naszym znakiem firmowym są indywidualne projekty kubków wykonywanych przez Przemka – chłopca z zespołem Aspergera. Poza tym mamy w swojej ofercie wszystko to, co prawdziwa agencja reklamowa: od kalendarzy po plakaty, ulotki, wizytówki, teczki ofertowe, druki wielkoformatowe.

Korzystając z okazji chciałabym zachęcić adwokatów i wszystkich czytelników Kwartalnika do dołożenia swojej cegiełki poprzez złożenie u nas zamówienia na wizytówki, druki, ulotki czy na teczki, mamy naprawdę konkurencyjne ceny.

W ten sposób nie tylko realizujecie własne zamówienie, ale dajecie pracę osobom z niepełnosprawnością! Nie chcemy pieniędzy, chcemy pracy!

Przy poszukiwaniu poligrafii, bardzo proszę, pomyśleć o PRZYSTANI ze Słupska! Z satysfakcją mogę powiedzieć, że nasi zleceniodawcy już wiedzą, że niepełnosprawność nie oznacza bylejakość!

DW: Pani Zofio, podopieczni Fundacji PRZYSTAŃ traktują Was jak swoją rodzinę. Duża w tym niewątpliwie Pani zasługa.

Czy w swoich działaniach ogranicza się Pani jedynie do zarządzania tym specyficznym przedsiębiorstwem?

Podaruj

swojego podatku

Dziekujemy Panstwu za wsparcie!

59 844 88 57

SŁUPSK, UL. GDYŃSKA 13A

fundacja@fundacjaprzystan.com.pl

FUNDACJAPRZYSTAN.COM.PL

50

Fundacja PRZYSTAŃ

KRS 0000801289 NR KONTA BANKOWEGO:

42 1090 2590 0000 0001 4329 6371

Gdański Kwartalnik Adwokacki nr 59/2022

ZS: Naszym celem jest nie tylko prowadzenie przedsiębiorstwa społecznego. To, co nas odróżnia od innych tego typu przedsięwzięć, to fakt, że młodzież po pracy lub przed nią przychodzi na zajęcia rehabilitacyjne i warsztaty z zakresu usamodzielniania. Mamy w fundacji pięknie urządzoną kuchnię, podopieczni uczą się gotować, przeliczają budżet, spotykają się z prawnikiem, uczą się wypełniać dokumenty i druki. Czasem idą do kina lub teatru, a czasem spotykają się z ekipą „Down the road”, Jaśkiem Melą lub Marcinem Prusem. Udało nam się pozyskać środki z UE na realizację projektu „Sieć Oparcia Społecznego – spersonalizowane usługi społeczne katalizatorem rozwoju indywidualnego osób z niepełnosprawnościami i ich opiekunów”.

W skrócie mówimy na projekt SOS i jest to prawda najszczersza, ponieważ dzięki projektowi mogliśmy zatrudnić asystentów dla naszych podopiecznych, a co najważniejsze, mamy środki na realizację misji naszej Fundacji.

DW: I jeszcze na koniec poproszę o kilka zdań dotyczących planów na przyszłość PRZYSTANI i Pani marzeń związanych z pracą w tym wyjątkowym przedsiębiorstwie, w tej rodzinie.

ZS: W najbliższym czasie będziemy otwierać pierwszy w Słupsku sklep charytatywny. Podpisaliśmy już umowę z Samorządem Województwa Pomorskiego na użyczenie lokalu w centrum miasta. Ciągle szukamy pomysłów na pracę i działalność gospodarczą. Trzeba przecież płacić młodym ludziom pensję.

Długoterminowo- naszym marzeniem jest rozbudowa ośrodka. Chcemy stworzyć miejsce dające Gdański Kwartalnik Adwokacki nr 59/2022

naszym podopiecznym poczucie bezpieczeństwa, stabilizację.

Chciałabym umieć odpowiadać na pytania rodziców: „co będzie z moim dzieckiem, kiedy umrę?”

Marzą nam się mieszkania wspierane, gdzie nasi podopieczni będą samodzielnie prowadzić swoje gospodarstwa domowe. Rozbudowa jest konieczna, bo ciągle zgłaszają się do nas nowe osoby, w tej chwili mamy ponad 40 osób oczekujących na przyjęcie. Brakuje nam miejsca na nowe stanowiska pracy, na magazyn, nie mówiąc o tak prozaicznej rzeczy jak biuro, bo wszystko jest podporządkowane zleceniom. Poza tym potrzebujemy miejsca na różnego rodzaju terapie i rehabilitację. To wielka odpowiedzialność- dać nadzieję!

Przed Fundacją jeszcze mnóstwo pracy, nie tracimy jednak wiary, że dorośli z autyzmem i niepełnosprawnością intelektualną ze Słupska i powiatu będą mogli żyć jak ich zdrowi koledzy!

DW: Dziękuję bardzo za rozmowę i życzę realizacji tych planów i marzeń.

Zofia Stodoła

Adw. Danuta Wawrowska

51

Felieton (...) bądź odważny gdy rozum zawodzi bądź odważny w ostatecznym rachunku jedynie to się liczy a Gniew twój bezsilny niech będzie jak morze ilekroć usłyszysz głos poniżonych i bitych niech nie opuszcza ciebie twoja siostra Pogarda dla szpiclów katów tchórzy (…) i nie przebaczaj zaiste nie w twojej mocy przebaczać w imieniu tych których zdradzono o świcie (…)

Bądź wierny Idź Zbigniew Herbert Przesłanie Pana Cogito Felieton miał być o wiośnie, może kończącej się – przynajmniej na razie – pandemii. Dokładnie cztery dni przed terminem oddania tekstu wybuchła wojna.

Niemrawa reakcja świata zachodu do złudzenia – upiornego złudzenia – przypominała karykaturalne podrygi Ligi Narodów. Z włoskim premierem walczącym o możliwość sprzedaży dóbr luksusowych przez swój kraj i amerykańskim prezydentem oferującym ewakuację zamiast broni i pomocy. Amerykanie popełniali wiele błędów w polityce prowadzonych wojen czy interwencji, ale trzymani za pewną część ciała przez Chiny stali się karykaturą swojego dawnego odbicia.

Na dzień 28 lutego Ukraina walczy i jest. Jej postawa i absolutnie heroiczne bohaterstwo jakby sprowadziło zachodnią dyplomację partykularnych interesów na tory człowieczeństwa. Współczesny świat bardzo potrzebuje tych bohaterów. Tak łatwo zapomina się o tym co podstawowe. Jest taki obszar materii gdzie zło jest po prostu złem, okrucieństwo okrucieństwem, a wojna – prawdziwa wojna z czołgami na ulicach – wojną, którą należy zwalczać przy użyciu wszelkich sił i środków.

Nie ma miejsca na uprawianie własnej demagogii, próby umywania rąk, twierdzenia, że jakaś 52

dyscyplina jest poza polityką. Jak długo Rosja ma twarz Putina czy też jego padawanów, tak długo nie ma dla niej miejsca nigdzie. Wątpliwości niektórych grup interesów były w tym zakresie po prostu dyskwalifikujące i niezwykle pouczające – zawsze należy pamiętać o tym, że znajdą się ludzie tak tchórzliwi, sprzedajni i wypruci z podstawowych ludzkich odruchów, że cechy te pozwolą im przyłożyć rękę do najgorszych zbrodni.

Nadzieją są zaś wszyscy, którzy potrafią przyporządkować desygnat zła do nazwy i oby nadziei nigdy nie zabrakło, od niej bowiem będzie brać początek każda aktywność zwrócona przeciwko nieprawości.

Bardzo możliwe, że właśnie tej nadziei zabrakło zachodowi, a zwróciła ją walcząca Ukraina.

Adw. Dagna Maciejewska Gdański Kwartalnik Adwokacki nr 59/2022

Felieton Naród - zbrodniarz Gdy piszę te słowa, kolejne rakiety niszczą bloki Charkowa, jakże podobne do betonowych osiedli Zaspy. Dzieci ranione odłamkami szyb, umierają płacząc w przedszkolach udekorowanych papierowymi kwiatami, które pamiętam z zerówki, do której chodziłem na Demptowie. Widzę płonące czołgi pomiędzy bezlistnymi drzewami, jakie mijam codziennie jadąc do pracy. Oglądam żołnierzy znoszących w okopach pogodę byle jaką, jak w marcu na Wybrzeżu.

Tak jak my wszyscy, przyglądam się wojnie tak bliskiej, że z polskiej granicy widać dym nad bombardowanym Włodzimierzem. Próbuję dusić krzyk, nie chodzić bezsilnie z kąta w kąt, skupić myśli zastanawiać się co robić, jak nie być bezradnym.

Ten felieton miał być kolejnym tekstem o tym, że obcowanie z pięknem sztuki czyni nas lepszymi, a filozofia pozwala przeżywać życie godnie, świadomie i w poczuciu przydatności dla innych.

Lecz dziś rozumiem więcej. Sztuka nie ma w sobie takiej mocy sprawczej. To człowiek nadaje znaczenie pięknu. Przeglądając się w dziele sztuki, widzimy jak w lustrze odbicie naszego ja.

Czy Rosja nie kojarzy nam się z cudowną muzyką, baletem, literaturą? Czy kraj poetów opiewających wolność, pisarzy wypełniających moralitetem o istocie zła kryminalna fabułę, mógł wydać przywódców, którzy za cel rakiet wyznaczyli sierociniec i szpital onkologiczny dla dzieci? Przywódców, którzy na swoje stanowiska zostali niegdyś wybrani w demokratycznych procedurach?

I wtedy zrozumiałem. Bramę Isztar - możesz podziwiać w Berlinie – której piękno nie z tego świata musiało wprawiać w osłupienie babilońskich chłopów, nie wybudowali ludzie wolni. Piramidy, łączące według Egipcjan niebo z ziemią, wznosili niewolnicy.

Rzymska rzeźba portretowa nie zawsze była dziełem ludzi mogących sobą dysponować. Piękna sztuka nie jest jedynie domeną ludzi wolnych. Potrafią ją tworzyć też niewolnicy. I wtedy służy ona tyranom.

Czy za dzieci, zabijane kasetowymi bombami, odpowiada tylko Putin, Szojgu, Gierasimow i Łukaszenka? Czy może odpowiedzialność ponosi cały naród?

Społeczeństwo, które w ponad osiemdziesięciu procentach akceptowało aneksję Krymu? Kobiety, które zwierzały się przed kamerami z marzenia, aby Władimir Władimirowicz był ojcem ich dzieci? Chłopcy, którzy zaciągali się do wojska i milicji, podziwiając nagi tors czekisty na koniu?

Gdański Kwartalnik Adwokacki nr 59/2022

Wzbraniamy się przed tą tezą. Tak, wiem- nie istnieje odpowiedzialność zbiorowa. To fundament europejskiej kultury prawnej.

Leży przede mną wydana w 1945 r. książka Emila Rappaporta, człowieka wyważonego i powściągliwego, jakim powinien być profesor prawa, członek sądzącego zbrodniarzy wojennych Najwyższego Trybunału Narodowego: „Naród – zbrodniarz. Przestępstwa hitleryzmu a naród niemiecki. Szkic analityczny przestępczości i odpowiedzialności osobowo – zespołowej”. Praca naukowa, próbująca uchwycić odpowiedzialność za niewyobrażalne zbrodnie, popełniane przy biernej akceptacji prawie wszystkich obywateli.

Koncepcja odpowiedzialności zbiorowej nie została wprowadzona w życie. Osądzono kilka tysięcy osób, aby tak oczyszczone społeczeństwo mogło funkcjonować. Ale brak odpowiedzialności karnej nie oznacza braku moralnej winy. Dlaczego nacisk na Federację Rosyjską odbywa się zewnętrznymi sankcjami, które mają uderzyć w zwykłych mieszkańców? Czy bez załamania rubla, który wpędzi zwykłych Rosjan w nędzę nie można obudzić sumień? Czy do sprzeciwu rodzin, dotychczas dumnych ze swoich synów w mundurach, konieczna jest rozpacz matek, dla których Putin zamiast wymarzonym ojcem dzieci, stał się ich grabarzem, palącym zabitych w polowych krematoriach?

Patrząc na horyzont na polskiej granicy czujemy, że stało się coś niewyobrażalnego, co nakazuje na nowo zdefiniować pojęcie zbrodni, winy i odpowiedzialności.

Tak jak zawsze, obejrzyj ze mną obraz i niech każdy z nas zachowa w sobie to, co w nim zobaczył.

Dziś to będzie „Requiem” Wasilija Wierieszczagina.

XIX wiecznego malarza batalisty, o którym car Aleksander III mówił, że tak pokazując wojnę jest albo szaleńcem, albo demonem – a był tylko naocznym świadkiem kilku wojen.

I tak Cię dzisiaj zostawię.

Adw. Marek Karczmarzyk 53

Felieton Naród - zbrodniarz

Vasily Vereshchagin, Defeated. Requiem.

Gdański Kwartalnik Adwokacki nr 59/2022

53a

Ogłoszenie Program edukacyjny - Prosto w Prawo realizowany przez Komisję Edukacji Prawnej przy Okręgowej Radzie Adwokackiej w Gdańsku

Komisja Edukacji Prawnej przy ORA w Gdańsku serdecznie zaprasza Adwokatów i Aplikantów Adwokackich do współpracy przy nowym projekcie realizowanym w ramach działalności Sekcji ds. akcji edukacyjnych - ,,Prosto w prawo”.

Zasadniczymi celami programu są: 1/ promocja wiedzy prawnej wśród różnych grup społecznych i zawodowych m. in. młodzieży, pokolenia obecnie aktywnego zawodowo i seniorów; 2/ sukcesywne podnoszenie poziomu świadomości i kultury prawnej społeczeństwa; 3/ kształtowanie wśród uczestników obrotu prawnego nawyku prewencyjnego korzystania z usług adwokata, w tym umiejętności rozpoznawania sytuacji, w których pomoc profesjonalisty jest konieczna.

Przestrzeń edukacyjną programu z założenia stanowić będą media społecznościowe oraz inne platformy edukacyjne i komunikacyjne, które - wobec postępującej informatyzacji kolejnych dziedzin życia - coraz częściej są wykorzystywane do tworzenia tzw. miejsc ,,edukacji nieformalnej" - często bardziej skutecznej od tradycyjnych metod.

Edukacja będzie odbywać się w różnych formach, których zakres będziemy starali się nieustannie poszerzać i uatrakcyjniać. Dlatego też jesteśmy otwarci na wszelkie opinie i sugestie, do których formułowania serdecznie zachęcamy.

54

Pierwszym projektem będzie cykl Webinarów, w trakcie których będziemy poruszać ważne i aktualne zagadnienia prawne. Więcej informacji już wkrótce!

Osoby chcące się zaangażować w tworzenie i rozwój programu prosimy o kontakt z koordynatorami: • adw. Małgorzata Glodkowska m.glodkowska@gmail.com) • adw. Dominika Merchel-Hinc (e-mail: dominika.merchel@gmail.com) Więcej informacji o programie znajdziecie Państwo na stronie internetowej Pomorskiej Izby Adwokackiej w Gdańsku (www.adwokatura.gdansk.pl) oraz na Facebooku PIA. Zapraszamy do współpracy!

Adw. Małgorzata Głódkowska Przewodnicząca Komisji Edukacji Prawnej przy Okręgowej Radzie Adwokackiej w Gdańsku Gdański Kwartalnik Adwokacki nr 59/2022

Ślepym Okiem Temidy

Rys. Arkadiusz Krupa, Sędzia Sądu Rejonowego w Łobzie Gdański Kwartalnik Adwokacki nr 59/2022

55

56

Gdański Kwartalnik Adwokacki nr 59/2022