Nauczyciel i Szkoła - nr 105 (2) - 2020

Miesięcznik Podkarpackiego Centrum Edukacji Nauczycieli w Rzeszowie

nr 2 nr (105) marzec-kwiecień 2020 ••ISSN ISSN2080-6698 2080-6698 9 (62) październik 2015

Muzeum Lalek w Pilźnie

Filia Lipiny Gospoda u Wiedźmy

Konferencja Jak uczyć o Holokauście?, organizowana przez PCEN w Rzeszowie Polacy ratujący Żydów podczas II wojny światowej jako materiał edukacyjny Fotografie Edwarda Janusza ze zbiorów Muzeum Okręgowego w Rzeszowie Odkrywajmy Europę! Przystanek: FINLANDIA – cykl spotkań PIE Europe Direct - Rzeszów Pomysł na edukację Akademickiego Liceum Ogólnokształcącego w Rzeszowie

Redaguje: dr Janusz Ustrzycki – redaktor naczelny Projekt okładki i skład komputerowy: Janusz Ustrzycki Współpraca: Urząd Marszałkowski Województwa Podkarpackiego w Rzeszowie Kuratorium Oświaty w Rzeszowie Muzeum Dobranocek w Rzeszowie Pedagogiczna Biblioteka Wojewódzka w Rzeszowie Muzeum Okręgowe w Rzeszowie Muzeum Etnograficzne w Rzeszowie PIE Europe Direct - Rzeszów

Z PODKARPACKIEGO CENTRUM EDUKACJI NAUCZYCIELI Konferencja Jak uczyć o Holokauście?, organizowana przez PCEN w Rzeszowie

1

Z ŻYCIA SZKÓŁ I PL ACÓWEK OŚWIATOWYCH PODKARPACIA Pomysł na edukację Akademickiego Liceum Ogólnokształcącego w Rzeszowie

3

Z DZIAŁALNOŚCI INSTYTUCJI SPOŁECZNYCH I KULTURALNYCH PODKARPACIA Polacy ratujący Żydów podczas II wojny światowej – Muzeum im. Rodziny Ulmów w Markowej

6

Pr zed Holokaustem. Mieszkańcy Rzeszowa narodowości żydowskiej w 1. poł. XX w. – fotografie Edwarda Janusza ze zbiorów Muzeum Okręgowego w Rzeszowie

9, 16

Muzeum Lalek w Pilźnie

10

Meritum. Pismo Podkarpackiego Kuratora Oświaty

11

Z DZIAŁALNOŚCI INSTYTUCJI SPOŁECZNYCH I KULTURALNYCH PODKARPACIA O teatrze, lalkach, Muzeum Lalek w Pilźnie i o „Podstawie programowej”

17

Z ŻYCIA SZKÓŁ I PLACÓWEK OŚWIATOWYCH PODKARPACIA Prace wyróżnione na I etapie IV edycji Konkursu Historycznego „Od unii lubelskiej do Unii Europejskiej”

19

Z PEDAGOGICZNEJ BIBLIOTEKI WOJEWÓDZKIEJ W RZESZOWIE Wybrane nowości ze zbiorów PBW w Rzeszowie

21

Z DZIAŁALNOŚCI INSTYTUCJI SPOŁECZNYCH I KULTURALNYCH PODKARPACIA Odkrywajmy Europę! Przystanek: FINLANDIA – cykl spotkań PIE Europe Direct – Rzeszów I , IV str. – Lalki, pacynki, marionetki z Muzeum Lalek w Pilźnie III str. – Uczestnicy spotkań PIE Europe Direct – Rzeszów Odkrywajmy Europę! Przystanek: FINLANDIA

© Copyright by Podkarpackie Centrum Edukacji Nauczycieli w Rzeszowie, Rzeszów 2020 Wydawca: Podkarpackie Centrum Edukacji Nauczycieli w Rzeszowie, 35-036 Rzeszów, ul. Niedzielskiego 2 tel. 17 853 40 97, fax. 17 853 46 82, www.pcen.pl, e-mail: justrzycki@pcen.pl Druk i oprawa: Agencja Reklamy Eureka Plus Nakład: 1000 egz.

ISSN 2080-6698

23

Z działalności Podkarpackiego Centrum Edukacji Nauczycieli w Rzeszowie

Konferencja Jak uczyć o Holokauście?, organizowana przez PCEN w Rzeszowie

W

ramach obchodów XII Międzynarodowego Dnia Pamięci o Ofiarach Holokaustu 28 stycznia 2020 r. w Podkarpackim Centrum Edukacji Nauczycieli w Rzeszowie odbyła się III edycja międzynarodowej konferencji Jak uczyć o Holokauście?

Tematyka styczniowej konferencji koncentrowała się wokół zagadnień: Jak uczyć o Holocauście bez bezpośrednich świadków? Czy osoby z drugiego i trzeciego pokolenia mogą nam w tym pomóc?

W konferencji swój udział zapowiedziało 14 gości z Izraela, Stanów Zjednoczonych, Ukrainy i Polski. Wydarzenie współorganizowane było we współpracy z Zakładem Historii i Kultury Żydów w Instytucie Historii Uniwersytetu Rzeszowskiego, Instytutem Pamięci Narodowej Oddział w Rzeszowie, Fundacją Ochrony Dziedzictwa Żydowskiego i Podkarpackim Kuratorium Oświaty w Rzeszowie.

Obchody Międzynarodowego Dnia Pamięci o Ofiarach Holokaustu na Podkarpaciu corocznie organizowane są pod patronatem Marszałka Województwa Podkarpackiego, a ich celem jest uczczenie pamięci o żydowskich ofiarach Holokaustu. Na obchody od 12 lat przyjeżdżają osoby pochodzące z różnych państw i reprezentujące pierwsze, drugie, a nawet trzecie pokolenie rodzin ocalonych z Holokaustu.

Powitania wszystkich uczestników i otwarcia konferencji dokonała Izabela Pyra – dyrektor PCEN w Rzeszowie.

Wystąpienia konferencyjne rozpoczęła Nina Talbot, zamieszkała w Nowym Yorku amerykańska malarka, która przedstawiła losy swojej rodziny pochodzącej z Dynowa. W przeważającej części najbliżsi artystki zostali wymordowani. Nina Talbot jest autorką obrazów składających się na wystawę noszącą tytuł Twarze Dynowa; prezentuje ona portrety tych członków rodziny, którzy ocaleli dzięki emigracji do Stanów Zjednoczonych w okresie międzywojennym.

Kolejnym prelegentem był Yacov Blasbalg, obecnie zamieszkały w Tel Awiwie. Prelegent przedstawił interesujące fotografie dokumentujące historię jego rodziny, która żyła w przedwojennym Rzeszowie. Z kolei Marta Lasota z Muzeum Uniwersytetu Rzeszowskiego w swoim wystąpieniu mówiła o tym, jak szukać śladów o Holokauście oraz jak wykorzystać pozyskane materiały historyczne i archiwalne.

Agata Śmierzyńska z krakowskiej Fundacji Anioły Kultury dokonała prezentacji instytucji, omówiła jej zadania oraz dokonania organizacji działających na rzecz dialogu w Polsce.

Dr Renata Frankl, przed wojną zamieszkała w okolicach Przeworska, jako jedna z ocalałych z Holokaustu podzieliła się świadectwem osoby doświadczonej okrucieństwem wojny i zagłady.

Wśród występujących osób nie zabrakło organizatora i koordynatora obchodów Międzynawowych Dni Pamięci o Ofiarach Holokaustu profesora UR Wacława Wierzbieńca,

Roman Zych – współorganizator i prowadzący konferencję

który w krótkim wystąpieniu przedstawił sposoby wykorzystania relacji potomków ofiar Holokaustu w nauczaniu o zagładzie Żydów studentów Uniwersytetu Rzeszowskiego. Podobną tematykę zaprezentował filozof dr Sergiusz Hirik z Uniwersytetu Narodowego Akademii Kijowsko-Mohylańskiej w Kijowie, który tematykę Holokaustu od wielu lat przybliża studentom kierunków humanistycznych w Kijowie.

Pochodzący z tej samej kijowskiej uczelni dr Witalij Czernoiwanenko odniósł się do tragicznych wydarzeń mających miejsce na terenie niemieckiego obozu koncentracyjnego w Babim Jarze i wykorzystania tej wiedzy w nauczaniu o Holokauście.

Z kolei stosunek cerkwi prawosławnej na Ukrainie do problematyki Holokaustu omówił dr Andrij Cebenko z Uniwersytetu we Lwowie.

Na zakończenie konferencji Joanna Albigowska – nauczycielka z Zespołu Szkół nr 1 w Sanoku, w ramach prezentacji przykładów dobrych praktyk pedagogicznych podzieliła się z uczestnikami konferencji wiedzą z zakresu praktycznej realizacji tematyki dotyczącej Holokaustu w szkołach ponadpodstawowych.

W tym roku ze względu na kłopoty zdrowotne we współorganizowanym przez rzeszowski PCEN wydarzeniu nie mogła wziąć udziału zamieszkała w Miami na Florydzie Judith Elkin, która chciała się podzielić doświadczeniami wynikającymi z przekazywania wiedzy młodzieży amerykańskiej na temat wojny i Holokaustu. Pani Elkin zapowiedziała swój udział w przyszłorocznym spotkaniu z nauczycielami.

W konferencji wzięło udział 68 nauczycieli z Podkarpacia.

W przeważającej większości są to pedagodzy, którzy od wielu już lat uczestniczą w konferencji pt. Jak uczyć o Holokauście?

Są to osoby posiadające ogromną wiedzę historyczną i metodologiczną dotyczącą nauczania na temat II wojny światowej i zagłady Żydów.

Opracował: Roman Zych nauczyciel konsultant PCEN w Rzeszowie współorganizator i prowadzący konferencję Jak uczyć o Holokauście?

Nauczyciel i Szkoła nr 2 (105)

1

Z działalności Podkarpackiego Centrum Edukacji Nauczycieli w Rzeszowie

Agata Wiktoria Śmierzyńska – „Przegląd organizacji działających obecnie w Polsce na rzecz dialogu”

Dr Renata Frankl – jako jed- Nina Talbot – „Niemal cała Yacov Blasbalg – „Ciągle szukam w Rzeszowie śladów na z ocalałych z Holokaustu – moja rodzina zginęła pod- mojej żydowskiej rodziny” podzieliła się świadectwem czas Holokaustu” osoby doświadczonej okrucieństwem wojny i zagłady

Marta Lasota – „Gdzie i jak szukam śladów o Holokauście i co robię z tymi informacjami”

Dr hab. prof. UR Wacław Wierzbieniec Dr Andrij Cebenko z Uniwersytetu we Lwowie

Joanna Albigowska – nauczycielka z Zespołu Szkół nr 1 w Sanoku

Elle Mayer i Kalteri Leo Mayer z Holandii – potom- Dr Witalij Czernoiwanenko – „Babi kowie pochodzącej z Rzeszowa rodziny żydowskiej Jar w nauczaniu o Holokauście”

2

Nauczyciel i Szkoła nr 2 (105)

Z życia szkół i placówek oświatowych

Pomysł na edukację Akademickiego Liceum Ogólnokształcącego w Rzeszowie

A

kademickie Liceum Ogólnokształcące WSIiZ w Rzeszowie dzięki realizacji projektu współfinansowanego ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Podkarpackiego na lata 20142020 ma możliwość wyposażenia uczniów w kompetencje ułatwiające im start w dorosłe życie.

Projekt edukacyjny Akademickiego Liceum Ogólnokształcącego pod tytułem Innowacyjna szkoła – lepsza przyszłość ma na celu wzrost kompetencji kluczowych wśród uczniów oraz nauczycieli. Realizowany był w roku szkolnym 2018/2019 oraz w roku 2019/2020. Wpisuje się on w podstawowe kierunki realizacji polityki oświatowej państwa tj. rozwijanie kreatywności, przedsiębiorczości i kompetencji cyfrowych uczniów, w tym bezpieczne i celowe wykorzystywanie technologii informacyjno-komunikacyjnych w realizacji podstawy programowej kształcenia ogólnego.

Programy szkoleń, warsztatów, projektów interdyscyplinarnych są przygotowywane pod kątem predyspozycji i zainteresowań uczniów.

Uczniowie z profilu Technologie internetowe biorą udział w Warsztatach z programowania obiektowego w wybranych językach C#, Java lub Python.

Warsztaty mają na celu naukę logicznego myślenia, zapoznanie uczniów z programowaniem obiektywnym i narzędziami programistycznymi, a przede wszystkim rozwijanie pasji jaką jest umiejętność programowania w różnych językach.

Natomiast uczniowie z profilu Sztuka i projektowanie biorą udziału w Kursie Grafiki komputerowej.

Kurs ma na celu naukę podstaw projektowania graficznego w oparciu o nabywanie umiejętności pracy z grafiką rastrową i wektorową, a także rozwijanie kreatywności, wrażliwości i estetyki graficznej. Podczas kursu poruszane są zagadnienia dotyczące kompozycji, typografii, koloru, druku i grafiki użytkowej.

Zajęcia rozwijające kreatywne myślenie „Juggle it up”, oparte na pedagogice cyrku

Nauczyciel i Szkoła nr 2 (105)

3

Z życia szkół i placówek oświatowych

Warsztaty z wykorzystaniem metody KLANZY „Animacja w rozwijaniu współpracy” W ramach projektu „Innowacyjna szkoła – lepsza przyszłość” zrealizowane zostało Zadanie 1.

Akademia skutecznego uczenia się i kreatywności – warsztaty dla uczniów i uczennic Akademickiego Liceum Ogólnokształcącego w Rzeszowie.

Siedemdziesięciu pięciu uczniów ALO z klas pierwszych i drugich uczestniczyło w warsztatach z wykorzystaniem metody KLANZY „Animacja w rozwijaniu współpracy”.

Zajęcia projektowe prowadziło Polskie Stowarzyszenie Pedagogów i Animatorów KLANZA Oddział w Rzeszowie.

4

Nauczyciel i Szkoła nr 2 (105)

Z życia szkół i placówek oświatowych

Uczniowie profilu Zdrowie i farmacja, mogą łączyć wiedzę teoretyczną dzięki zakupowi z funduszy projektu, laboratorium mobilnego „LAB – BOX”, w skład którego wchodzą min.: mikroskop optyczny stereoskopowy, mikrotom ręczny, palnik spirytusowy, czasze grzejne, tace laboratoryjne. Zakupiony sprzęt laboratoryjny jest wykorzystywany na lekcjach chemii i biologii oraz na zajęciach laboratoryjnych z przedmiotu biologia medyczna.

Kreatywność i przedsiębiorczość uczniowie Akademickiego Liceum Ogólnokształcącego mogą rozwijać dzięki interdyscyplinarnym projektom edukacyjnym.

Zadanie to realizowane jest w formie przeznaczonego dla nich konkursu. Uczniowie zgłaszają swoje projekty obejmujące jeden z czterech obszarów: artystyczne, IT, biologiczno-chemiczne lub z dziedziny przedsiębiorczości. Spośród zgłoszonych propozycji wybrano 9 najciekawszych projektów, które są realizowane w II półroczu roku szkolnego 2019/2020.

Projekt może realizować zespół kilku uczniów. Temat projektu musi wykraczać poza podstawę programową, mieć charakter praktyczny, rozwijający zainteresowania i uzdolnienia.

Wygrane projekty zostają dofinansowane w kwocie 1 000 zł na jeden projekt, z przeznaczeniem na zakup pomocy, materiałów, itp. niezbędnych do wdrożenia projektu.

Od początku roku szkolnego 2019/2020 uczniowie Akademickiego Liceum Ogólnokształcącego mają możliwość zapoznania się z technikami skutecznego uczenia się, zapamiętywania i koncentracji, co ma im pomóc w lepszym przyswajaniu wiedzy oraz wdrażać do samokształcenia. Mają również okazję wypróbowania innowacyjnego sposobu oceniania, polegającego na gamifikacji, czyli wykorzystania w ocenianiu i motywowaniu uczniów do nauki mechanizmów znanych z gier. Uczniowie biorą udział w wymyślonej na cele edukacyjne grze, zdobywają punkty, które są na koniec roku przeliczne na oceny. Pilotażowy system oceniania został wprowadzony na lekcjach podstaw przedsiębiorczości.

Kim chcesz być w przyszłości? To pytanie, które często jest zadawane uczniom. Dzięki projektowi uczniowie klas I, II Akademickiego Liceum Ogólnokształcącego poznają swoje mocne i słabe strony oraz predyspozycje zawodowe podczas indywidualnych spotkań z doradcą zawodowym. Natomiast dla uczniów klas maturalnych indywidualne doradztwo jest prowadzone pod kątem wyboru studiów. W ciągu dwóch lat odbędzie się łącznie 960 godzin indywidualnych spotkań uczniów

z doradcą zawodowym. Dla każdego z uczniów tworzona jest Indywidualna ścieżka rozwoju edukacyjno-zawodowego, która pozwala na usystematyzowanie wiedzy dotyczącej własnych umiejętności, cech osobowości oraz wartości w pracy. Indywidualne konsultacje ułatwiają wybór przyszłej ścieżki zawodowej z podziałem na zawód wiodący i alternatywny, a rozwiązywane testy wskazują, jakie ścieżki zawodowe znajdują się w kręgu zainteresowań ucznia, a jakie należy odrzucić. Uczniowie w trakcie zajęć z doradcami zawodowymi korzystają z profesjonalnych testów i otrzymują materiały ułatwiające dokonanie wyborów edukacyjno-zawodowych.

Z projektu unijnego korzystają nie tylko uczniowie.

Nauczyciele Akademickiego Liceum Ogólnokształcącego mają możliwość podnoszenia swoich kwalifikacji zawodowych. Biorą udział w szkoleniach i warsztatach m. in. takich jak: Doradztwo zawodowe w pracy z uczniami, Gamifikacja w edukacji, Innowacyjne narzędzia dydaktyczne w pracy nauczyciela, Praca z uczniem metodą projektu i eksperymentu.

Nowoczesna szkoła nie może istnieć bez nowoczesnych narzędzi, które ułatwiają pracę nauczycielom i podnoszą atrakcyjność lekcji. Dzięki funduszom z projektu zakupiono: 11 laptopów, 1 rzutnik medialny, 4 zestawy układów logicznych – Brick’R’Knowledge, licencje na pakiet oprogramowania do tworzenia i edycji grafiki oraz wideo wraz z narzędziami pomocniczymi. Sprzęt jest wykorzystywany podczas lekcji, kółek oraz warsztatów z programowania w języku Java. Uczniowie podczas zajęć wykorzystują odpowiednie oprogramowanie, tj. kompilator Javy wraz ze środowiskiem NetBeans IDE 8.0.2. Dodatkowo korzystają z materiałów przygotowywanych przez prowadzącego, do uruchomienia których potrzebny jest edytor tekstowy Word oraz program 7-zip służący do kompresji plików.

Realizacja projektu została przewidziana na 2 lata i obejmuje 9 działań. W tym momencie z różnych form doskonalenia i doradztwa skorzystało 318 uczniów.

Projekt „Innowacyjna szkoła – lepsza przyszłość” zakończą warsztaty z Desing thinking.

Pomimo ogromnego wkładu pracy związanego z szerokim zakresem podjętych działań, warto realizować projekty unijne, dzięki którym uczniowie i nauczyciele mają szanse rozwijania różnorodnych kompetencji przydatnych we współczesnym świecie.

Opracowała: Renata Łunarska Dyrektor Akademickiego Liceum Ogólnokształcącego w Rzeszowie

Nauczyciel i Szkoła nr 2 (105)

5

Z działalności instytucji społecznych, kulturalnych i naukowych Podkarpacia

Polacy ratujący Żydów podczas II wojny światowej

R

atowanie Żydów przez Polaków to główny temat wystawienniczy, badawczy, dokumentacyjny, upamiętniający i edukacyjny Muzeum Polaków Ratujących Żydów w Markowej. Kolejne równie zajmujące tematy to dzieje relacji polsko-żydowskich, szczególnie jeśli chodzi o tereny dzisiejszego Podkarpacia, a ponadto wydarzenia, osoby i instytucje dbające o upamiętnienie tych, którzy okazali się być ludzcy w nieludzkich czasach wojny, okupacji i Holokaustu.

Rys historyczny Jednym z wielu niebezpieczeństw czyhających na Polaków próbujących reagować na tragiczny los Żydów podczas II wojny światowej i okupacji niemieckiej była utrata życia. Informował o tym dekret upubliczniony w dniu 15 października 1941 r. w każdej części Generalnego Gubernatorstwa. Inną forma karania za próbę udzielania pomocy były represje, w tym aresztowanie i wywózka do obozu. Mimo tak zaostrzonego prawa wielu decydowało się na empatię względem prześladowanej części polskiego społeczeństwa, grupy społecznej, która przed wybuchem wojny stanowiła 10% polskich obywateli, a we wszystkich regionach kraju przebywała od setek lat. Sytuacja, do jakiej doszło podczas niemieckiej okupacji Polski, w tym szeroko zakrojone prześladowanie żydowskich obywateli II RP, zmobilizowała dość szeroką grupę ludzi do przeciwdziałania temu procederowi. Na początku grudnia 1942 r. polskie i żydowskie środowiska polityczne oraz charytatywne podjęły skuteczną próbę powołania do życia tajnej organizacji, której celem było organizowanie życia Żydom poza gettem i za wszelką cenę ratowania ich. Tą organizacją była Rada Pomocy Żydom pod konspiracyjnym pseudonimem „Żegota”.

Jednak najczęściej spotykaną formą ratunku dla Żydów spotykaną szczególnie poza ośrodkami miejskimi, była pomoc udzielana żydowskim sąsiadom przez polskich znajomych. Wówczas też zdarzało się, że w próbę ratowania nawet jednej osoby zaangażowanych było kilka, a nawet jeszcze więcej osób jednocześnie.

Czasami w ratowanie rodziny żydowskiej zaangażowanych było dwa, trzy lub większa liczba gospodarstw w jednej bądź dwóch wioskach. Wszystko to zależało od możliwości, chęci, ale co najważniejsze – od przezwyciężenia obaw, a czasem i niechęci do Żydów z okresu przedwojennego, czy też nabytej w wyniku propagandy okupacyjnej. Dziś nie jesteśmy w stanie stwierdzić ile 6

Nauczyciel i Szkoła nr 2 (105)

Ściana pamięci

Dzieci Ulmów

osób Polsce okupowanej przez Niemców zaangażowanych było w pomoc prześladowanym Żydom. Nie wiemy też, ilu ludzi z takiej pomocy skorzystało. Jedyną policzalną i dobrze udokumentowaną grupą niosącą pomoc Żydom są Sprawiedliwi wśród Narodów Świata. Izraelski Instytut Yad Vashem w Jerozolimie od połowy lat 60. XX w. nadaje takie odznaczenia.

Już ponad 27,5 tysiąca osób, w tym 7 tysięcy Polaków otrzymało to najwyższe izraelskie odznaczenie cywilne nadawane nie-Żydom.

Co z tymi, którzy pomagali, ale tytułu nie uzyskali?

To między innymi oni są bohaterami badań, popularyzacji i edukacji powstałego w 2016 r. Muzeum w Markowej. Impulsem do powołania do życia placówki muzealnej była dobrze udokumentowana historia rodziny Ulmów. Niestety, ich historia ratowania zakończyła się tragicznie, bowiem zarówno polska rodzina, jak i grupa Żydów ukrywająca się u nich zostały zamordowane. Sami Ulmowie (Wiktoria i Józef ) doczekali się pośmiertnego tytułu Sprawiedliwy wśród Narodów Świata.

W samej wsi Markowa pomoc Żydom niosły inne rodziny, jak na przykład małżeństwo Szylarów, Dorota

Z działalności instytucji społecznych, kulturalnych i naukowych Podkarpacia

i Antoni wraz z dziećmi Dorota i Antoni Szylarowie, którzy zdołali uratować od Zagłady siedmioosobową rodzinę Weltzów; małżeństwo Cwynarów, Helena i Jan, Cwynarowie, którzy przygarnęli żydowską sierotę, kilkunastoletniego chłopca przedstawiającego się wówczas jako Romek Kaliszewski. W rezultacie Cwynarowie uratowali życie Abrahamowi Segalowi.

Podobnie postąpiły również rodziny Barów i Przybylaków. Im również udało się uratować Żydów. Ogółem spośród 21 Żydów, którzy przeżyli wojnę w Markowej, 19 osób zawdzięcza życie lokalnym mieszkańcom.

Markowa nie była żadnym wyjątkiem. Dobrze udokumentowane jest ponad 1000 przypadków pomocy ludności żydowskiej ze strony polskich sąsiadów na terenie dzisiejszego województwa podkarpackiego. Spośród nich ponad 120 osób było represjonowanych w wyniku podjęcia próby udzielania pomocy prześladowanym Żydom, a 450 osób z Podkarpacia otrzymało tytuły Sprawiedliwy wśród Narodów Świata.

Edukacja w Markowej Działalność edukacyjna w zarysowanych wyżej ramach tematycznych jest jedną z kilku najważniejszych działalności Muzeum Polaków Ratujących Żydów podczas II wojny światowej im. Rodziny Ulmów w Markowej. Okazuje się, że ten wcale niełatwy temat, jest świetnym materiałem do współpracy z młodzieżą, nauczycielami oraz edukatorami i animatorami kultury.

W markowskim Muzeum w każdy wtorek i środę odbywają się zajęcia edukacyjne w czterech tematach do wyboru. Każdy z nich dotyka konkretnych zjawisk, wydarzeń, osób i zagadnień, których wspólnym mianownikiem jest okres II wojny światowej, a szczególnie trudna tematyka polskiej pomocy skierowanej do prześladowanej w okresie okupacji niemieckiej ludności żydowskiej. Właściwie każdy z czterech bloków tematycznych stara się nawiązywać do tematu głównego Muzeum, lecz przedstawia ten problem z różnych ujęć. Luźna forma zajęć prowadzona na zasadzie konwersatorium przy wsparciu prezentacji multimedialnej oraz pomocy naukowych w postaci zdjęć, reprodukcji dokumentów, korespondencji i notatek, ułatwia kontakt z grupą, a jednocześnie powoduje większe zainteresowanie tematem.

Uczniowie koła penitencjarnego z Liceum Ogólnokształcącego w Tyczynie Fot. Zakład Karny w Rzeszowie

Wystawa w Muzeum w Markowej

Nauczyciel i Szkoła nr 2 (105)

7

Z działalności instytucji społecznych, kulturalnych i naukowych Podkarpacia

Warsztaty nr 1 Temat: Dzieje relacji polsko-żydowskich na przykładzie Podkarpacia Warsztaty obejmują zarys dziejów Żydów na terenie Polski od wczesnego średniowiecza (okres piastowski) po II wojnę światową. Część zasadnicza poświęcona podkarpackim dziejom Żydów: okresowi przybycia i pojawianiu się ich w różnych częściach obecnego województwa, migracjom w okresie nowożytnym, zarysowi kultury i religii żydowskiej, omówienie tematu pod kątem znanych Żydów mających rodowód podkarpacki, a którzy zrobili kariery w kraju i zagranicą w różnych dziedzinach. Wśród nich m.in: np. jedyny noblista z Podkarpacia – Izydor Izaak Rabi z Rymanowa; producent filmowy z Hollywood – Sam Spiegel z Jarosławia; historyk, rabin i senator II RP – Mojżesz Schorr z Przemyśla. Za pośrednictwem warsztatów zwracamy uwagę na wielowiekową i złożoną koegzystencję Polaków i Żydów – to, co ich łączyło, co dzieliło i co w czasie terroru okupacyjnego przełożyło się na konkretne postawy, włączając to pomoc w najtrudniejszych momentach wojny.

Warsztaty nr 2 Temat: Zagłada Żydów podczas II wojny światowej Celem warsztatów jest zwrócenie uwagi na tragiczne położenie Żydów w Polsce okupowanej przez nazistowskie Niemcy. Podczas warsztatów wykorzystywana jest stała ekspozycja Polacy ratujący Żydów na Podkarpaciu podczas II wojny światowej, m.in.: fragmenty Dzienniczka Basi Rosenberg z Przeworska i odezwy niemieckich władz okupacyjnych skierowane do Polaków i Żydów z terenów obecnego Podkarpacia. Warsztaty mają za cel uświadomienie uczestnikom dramat ludności żydowskiej oraz bohaterstwo tych, którzy zdecydowali się mimo wielkiego terroru nieść pomoc prześladowanym.

Warsztaty nr 3 Temat: Postawy Polaków wobec społeczności żydowskiej w czasie okupacji niemieckiej Warsztaty prezentują postawy polskich obywateli wobec Zagłady dokonującej się na okupowanych terenach.

Wykorzystują przykłady zarówno pozytywne, jak i postawy obojętne/bierne, tzw. „bystanders”, czy wreszcie zachowania negatywne. Pełne spektrum postaw polskiej społeczności pokazywane jest w kontekście okupacyjnego terroru, bo tylko na tle realiów tamtej epoki można prezentować je rzetelnie. Podczas zajęć przywoływane są przykłady reakcji indywidualnych, jak i zorganizowane działania zbiorowe, np. działalność Rady Pomocy Żydom „Żegota”, jako organu polskiego rządu na uchodźstwie, działalność tzw. Grupy Ładosia czy też raporty o Holokauście, przekazywane Zachodowi przez emisariusza Jana Karskiego, późniejszego Sprawiedliwego wśród Narodów Świata.

8

Nauczyciel i Szkoła nr 2 (105)

Warsztaty nr 4.

Temat: Kim byli Sprawiedliwi wśród Narodów Świata?

Warsztaty popularyzują osoby uhonorowane odznaczeniem Sprawiedliwy wśród Narodów Świata. Podczas zajęć wyjaśniamy pokrótce zawiłe niuanse sposobów zgłaszania i weryfikacji spraw ratowania Żydów, a także nadawania osobom, które kryły się za tą działalnością, tytułów Sprawiedliwego. W trakcie warsztatów prezentowane są sylwetki Sprawiedliwych polskich i zagranicznych jak: Irena Sendlerowa, Henryk Sławik, Zofia Kossak, Wiktoria i Józef Ulmowie, Magdalena i Franciszek Banasiewiczowie, a także Józef Antall senior, Raoul Wallenberg czy Oskar Schindler. Ponadto omawiane są najważniejsze inicjatywy upamiętniające Sprawiedliwych, podejmowane w ostatnich czasach, w tym rola Muzeum w Markowej, w którym polscy Sprawiedliwi są szczególnie często przywoływani.

To im np. poświęcony w całości jest Sad Pamięci pod Muzeum, gdzie upamiętnia się blisko 1500 wiosek, miasteczek i miast II RP, w których doszło do przypadków ukrywania Żydów. Warsztaty mają też na celu przypomnienie o występowaniu motywu Sprawiedliwego wśród Narodów Świata w szeroko pojętej kulturze i sztuce.

Zamiast epilogu Warto zasygnalizować fakt, że propozycja oferty edukacyjnej przygotowanej i realizowanej przez Muzeum Polaków Ratujących Żydów jest propozycją poprowadzenia podobnych pod względem tematu zajęć i dyskusji dla nauczycieli, wychowawców, edukatorów i animatorów kultury ze swoimi podopiecznymi.

Tematy zajęć w Muzeum można wybierać dowolnie, w zależności od potrzeb, można też je traktować jako wstęp do przyszłych zajęć w klasie. Za pośrednictwem wyżej opisanej oferty młodzież może poznać relacje polsko-żydowskie na przestrzeni wieków, okres okupacji Polski, Holokaustu oraz zagadnienie, jakim była pomoc prześladowanym Żydom udzielana przez Polaków. Niewątpliwym atutem zajęć w Markowej jest możliwość skonfrontowania zdobytej wiedzy z ekspozycją podczas zwiedzania Muzeum Polaków Ratujących Żydów.

Opracował: Jakub Pawłowski Specjalista ds. Edukacji i Upowszechniania w Muzeum Polaków Ratujących Żydów w Markowej

Mieszkańcy Rzeszowa narodowości żydowskiej w 1. poł. XX wieku

Przed Holokaustem

1 1. Czarownica. Profesjonalna marionetka teatralna. Lata 60 XX w. - Polska 2. Kukiełki. Masa papierowa i drewno.

Lata 70 XX w. - Polska 3. Trzy profesjonalne marionetki teatralne. Lata 60 XX w. - Polska 4. Szkolny kolega. Profesjonalna marionetka teatralna. Lata 70 XX. w. - Polska

2

3

4

7

8

6

11

9

10

13 6.Para drewnianych, niemieckich „jawajek”, lata 50 XX w. Niemcy 7. Akademik. Profesjonalna marionetka teatralna. Lata 60 XX w. - Niemcy 8 . „Kasper Teather”. Pacynki z lat 60 XX w. Niemcy 9. Scena teatrzyku cieni z przełomu XIX/XX w. Papier. Niemcy 10. Nieuczciwy dentysta. Scenka do teatrzyku cieni z przełomu XIX/XX w. Papier . Niemcy 11. Latarnia morska. Scenka do teatrzyku cieni z przełomu XIX/XX w. Papier. Niemcy 13. Nauczyciel z twarda ręką. Scenka do teatrzyku cieni z przełomu XIX/XX w. Papier . Niemcy 14. Niemiecki papierowy „Kasper Teather”. Lata 50 XX w. Niemcy 17. Francuskie, ręcznie wykonane figurki do teatrzyku cieni. Motywy stroju i sylwetki drapane igłą.

Przełom XIX/XX w. - Francja 17

14

16 15. Francuski polityczny teatrzyk cieni do samodzielnego wykonania dołączany do codziennych gazet. Lata 20, XX w. - Francja 16. Scena do francuskiego politycznego teatrzyku cieni. Lata 20, XX w. - Francja

19

15

19. Unikalny, wykonany w Epinal na pocz. XX w. Teatrzyk papierowy z postaciami do różnych bajek i dwa teatrzyki cieni z przeł. XIX i XX w. Epinal to słynące od połowy XVIII w. z wyrobów papierniczych zdobionych litografiami, miasto w środkowo wschodniej Francji.

Jeden z nich zasługuje na szczególną uwagę ze względy na technikę wykonania postaci. Ręcznie wycinane z czernionego kartonu postacie dam i mężczyzn w strojach barokowych, fragmenty architektury ogrodowej, którym dla nadania plastyczności detale strojów, fryzur, roślin, kamieni są drapane igłą. Techniką już dziś całkowicie zapomnianą. Drugi teatrzyk wraz z ekranem był sprzedawany wraz gazetami. Scenki wycinało się samemu, a były komentarzem aktualnych wydarzeń politycznych. Uzupełnienie stanowi broszurka o tych scenkach.

MERITUM Pismo Podkarpackiego Kuratora Oświaty

MERITUM Pismo Podkarpackiego Kuratora Oświaty nr 2 (30) marzec-kwiecień 2020 Z Szanowni Państwo, Dyrektorzy, Nauczyciele !

Musicie przyznać, że w kalendarzu zapełnionym planami i ambitnymi zamierzeniami, nie przewidzieliśmy zdarzeń, które stały się naszym udziałem. Epidemia, koronawirus, kwarantanna, choroba – to tylko nieliczne słowa, które zdominowały narrację codziennego życia, rozproszyły skupiska ludzkie, a z planów wymazały wszelkie spotkania, czy to biznesowe, czy rodzinne. Ograniczenia wynikające z trwającej cały czas pandemii, nie pozostały bez wpływu na szkolną rzeczywistość, wybijając Uczniów, Nauczycieli i Rodziców z dotychczasowych schematów klasowo-lekcyjnych, pozbawiając komfortu nauczania – uczenia się, czy w ogóle normalnego życia. Powrót do szkoły czy egzaminy uzależnione zostały od statystyk i prognoz zachorowań. W kontekście zagrożenia priorytetem jest wszak bezpieczeństwo życia i zdrowia. Ono też determinuje w tej chwili wszystkie decyzje nie tylko osobiste. Pandemia tworząca sytuację bez precedensu, wymagała uruchomienia procedur zarządzania kryzysowego. Mam świadomość, że choć w sytuacji kryzysu byliśmy już nie raz, to jednak żadne znane schematy nie dały się w tym przypadku zastosować. Wszyscy uczyliśmy się, a może nadal uczymy się nowych zachowań i organizacji pracy, która najlepiej odpowie na potrzeby zmieniającej się rzeczywistości. Dla szkół to zapewne trudna, nowa, ale i ważna lekcja. Organizacja nauczania w warunkach szczególnych, bo czasowego ograniczenia funkcjonowania szkół i placówek, wymaga zmiany przyzwyczajeń, tworzenia nowego warsztatu pracy, wysiłku i czasu.

Wszelkie podjęte decyzje, ustalone metody i sposoby

docierania do uczniów i rodziców, odpowiadają standardom i realiom, w jakich szkoły się znalazły, respektują kompetencje i ograniczenia. Najważniejsze jest to, że podjęte przez Was działania stworzyły uczniom możliwość nauki w kontekście ograniczeń, dały pewność w niepewności, zapewniły porządek jako przeciwwagę dla chaosu, bezradności i bezczynności. Efekty tych działań, mimo wszelkich niedogodności, są tylko pozytywne.

Trzeba wyraźnie powiedzieć, że zaproponowane rozwiązania to jedyna rzecz, dająca nam nauczycielom nie tylko poczucie sensu, sprawstwa, ale i panowania nad tym wycinkiem rzeczywistości, którą mamy szansę w ramach posiadanych kompetencji i możliwości wykreować. Ten sukces jest Waszą zasługą. W sposób niestandardowy realizujecie nie tylko misję nauczania, ale co ważniejsze, opieki i wychowania, udowadniając po raz kolejny, że najważniejszy jest Człowiek. Dajecie dowody empatii i zrozumienia dla potrzeb słabszych, starszych, potrzebujących. Słowa podziękowania kieruję szczególnie do tych, którzy w ramach wolontariatu włączają się w szereg inicjatyw służących dobru wspólnemu. Wasze działania napawają dumą i wiarą w drugiego człowieka.

W tym kontekście także wszystkie ciepłe słowa życzeń, którymi dzielimy się z racji świąt Wielkiej Nocy, nabierają wyjątkowego sensu. Zwłaszcza te, które mówią o nadziei, pokonywaniu trudności czy wypatrywaniu lepszej przyszłości. W tym szczególnym czasie, tym orędziem dzielę się także z Wami.

Podkarpacki Kurator Oświaty Małgorzata Rauch

Mediacja szkolna ma moc W stosunkach międzyludzkich konflikty są zjawiskiem powszechnym. W każdej szkole nauczyciele, uczniowie jak również ich rodzice bywają świadkami i uczestnikami rozmaitych nieporozumień. Sytuacje konfliktowe zdarzają się codziennie. Niekiedy nawet drobne nieporozumienia są początkiem długotrwałych sporów. Analizując ich przyczyny można dostrzec, że powstawaniu konfliktów sprzyjają najczęściej: sprzeczne interesy stron, kłopoty w porozumiewaniu się, różnice poglądów, odmienne doświadczenia indywidualne itp.

Każda porażka jest szansą, żeby spróbować jeszcze raz tylko, że mądrzej Henry Ford

Powstawanie sytuacji konfliktowych w szkole jest nieuniknione i nauczyciele często są obserwatorami oraz uczestnikami sytuacji wychowawczych, podczas których dochodzi do sporów. Podejmują wówczas działania, które mogą łagodzić, eskalować lub rozwiązać konflikt. Rozwiązywanie sporów wymaga od nauczyciela nie tylko posiadania wiedzy i umiejętności komunikacyjnych, ale przede wszystkim kluczowych kompetencji, czyli połączenia wiedzy, umiejętności i postaw odpowiednich do każdej sytuacji. Jest oczywistym, 11

MERITUM Pismo Podkarpackiego Kuratora Oświaty

iż każdy uczeń jest inny i każda szkolna sytuacja jest odrębna – nauczyciele stają więc przed trudnym zadaniem radzenia sobie w wielu różnych sytuacjach konfliktowych. Rozwijanie ww. kompetencji nauczycieli wymaga poznania metod rozwiązywania konfliktów międzyludzkich. Sprawdzonym sposobem reagowania w sytuacji konfliktu jest mediacja. Szczególny rodzaj mediacji, to mediacje szkolne.

Szkoła jest swoistym laboratorium, w którym kształtuje się wiedza oraz umiejętności społeczne dzieci i młodzieży. Jest też jednym z miejsc, gdzie w sposób nieunikniony stykamy się ze „światem konfliktów”.

W dorosłym życiu wykorzystywane są wzorce zachowań nabyte w dzieciństwie, także w szkole. Obecnie, tradycyjnym sposobem radzenia sobie z konfliktami w środowisku szkolnym jest rozstrzyganie ich z pozycji autorytetu wynikającego z roli dyrektora, wychowawcy, pedagoga, psychologa czy nauczyciela.

Czas nauki w szkole jest okresem rozwoju psychospołecznego dziecka, nabywania umiejętności radzenia sobie z sytuacjami konfliktowymi. Już w przedszkolu powinno uczyć się mediacji, a nie rywalizacji – słowa wypowiedziane przez prof. dr hab. Hannę KnysiakSudykę wskazują na potrzebę kształtowania kultury dialogu od najmłodszych lat. Upowszechnianie wzorców konstruktywnego rozwiązywania sporów wzbogaca stosowane metody wychowawcze oraz stymuluje kompetencje społeczno-emocjonalne uczniów.

Wzmacnia to podmiotowość i godność osoby oraz szacunek do drugiego człowieka, a także przygotowuje dzieci i młodzież do życia w społeczeństwie obywatelskim.

Czym jest mediacja?

Szeroko rozumiana definicja mówi, że Mediacja to taki sposób rozwiązywania konfliktu, w którym w osiągnięciu porozumienia pomaga osoba niezaangażowana w spór, neutralna, darzona zaufaniem – mediator. Celem mediacji jest wypracowanie wspólnego rozwiązania konfliktu, w którym obie strony sporu z przyjętego rozwiązania odnoszą korzyści i nie ma wygranych, czy przegranych. Mediacja jest procesem dobrowolnym i poufnym. Definicja ta ma tę zaletę, iż określa nie tylko cele mediacji, lecz przywołuje także podstawowe zasady, które jej towarzyszą. Mówi o roli mediatora; wyraźnie akcentuje to, że porozumienie wypracowują strony konfliktu; to one są aktywne, poszukują rozwiązań. Mediator tylko ułatwia im rozmowę, pomaga osiągnąć porozumienie, który obie strony bez zastrzeżeń akceptują. Wydaje się, iż w przypadku mediacji w szkole ma to szczególne znaczenie.

Pozwala każdej ze stron konfliktu „zmierzyć się z problemem”, a to jest niezwykle istotne z punktu widze12

nia wychowawczego. Jest bowiem początkiem procesu, w którym sprawca uświadamia sobie prawdziwe znaczenie swojego działania, a pokrzywdzony czuje, że nie został pozostawiony sam sobie – dowie się (w czasie mediacji), dlaczego stał się ofiarą i będzie miał wpływ na dalszy przebieg zdarzeń.

Mediacje są stosowane w różnych obszarach życia społecznego, do których zalicza się konflikty w miejscach pracy i nauki, spory z instytucjami, konflikty regionalne, etniczne i międzynarodowe, sprawy obywatelskie i społeczne, a także konflikty rodzinne: rozwody i spory międzypokoleniowe. Mediacje są stosowane także w szkołach i palcówkach oświatowych w sytuacjach konfliktów w grupach rówieśniczych oraz sporów pomiędzy rodzicami i nauczycielami.

Szkoła jako teren częstych społecznych kontaktów jest miejscem konfrontacji różnych potrzeb i oczekiwań członków jej społeczności. W szkole każdy uczeń i nauczyciel jest inny i żaden ze szkolnych konfliktów nie wygląda tak samo. Niektóre z nich można bardzo łatwo i szybko rozwiązać, inne warto rozwiązać przy pomocy zastosowania procedur mediacyjnych. Do konfliktów może dochodzić między uczniem i uczniem, uczniem i nauczycielem, nauczycielem i nauczycielem lub przełożonym, nauczycielem i rodzicem. Na terenie szkoły może także dochodzić do konfliktów międzygrupowych. W takich sytuacjach, zastosowanie mediacji sprzyja rozwiązywaniu konfliktów szkolnych, ponieważ odbywają się one według ustalonych reguł, z poszanowaniem stron sporu.

Zaletą mediacji w szkole jest nie tylko rozwiązywanie konfliktów bez przemocy. W perspektywie rozwoju osobistego nauczycieli i uczniów jest to także doskonalenie umiejętności komunikacyjnych, możliwość lepszego rozumienia siebie i innych, rozwijanie empatii i tolerancji. W kontekście społecznym – aktywizacja i motywowanie do działania oraz dbałość o bezpieczeństwo psychiczne i fizyczne wszystkich członków społeczności.

Odpowiednio rozwiązane konflikty w szkole są dobrym gruntem do nauki rozwiązywania trudnych spraw w oparciu o etykę, znajomość prawa i dobre praktyki, służące do budowania relacji międzyludzkich i wzbogacania rozwoju osobistego.

Zasady stosowane w mediacji Mediacja jest postępowaniem nieformalnym, a mediator nie jest ani sędzią, ani arbitrem.

Podstawowymi zasadami mediacji są: • dobrowolność Do mediacji strony przystępują całkowicie dobrowolnie. Nikt nie może ich do tej decyzji przymusić.

Całkowita dobrowolność udziału, wyboru kwestii,

MERITUM Pismo Podkarpackiego Kuratora Oświaty

które strony podejmą się omawiać oraz rozwiązań, które uzgodnią, wpływa na zwiększenie ich odpowiedzialności za proces mediacji oraz na wywiązanie się z podjętych decyzji. Strony dobrowolnie mogą wybrać również osobę mediatora.

• bezstronność mediatora Mediator nie opowiada się po żadnej ze stron, w równy sposób angażuje się w pomoc obu stronom konfliktu. Nie ocenia ani stron, ani ich zachowań.

Nie wskazuje też winnego.

• neutralność Mediator nie narzuca żadnych rozwiązań. Akceptuje wszystkie, które strony wypracują i postanowią podjąć decyzję o ich wprowadzeniu w życie.

• samodzielność w podejmowaniu decyzji Mediator nie podejmuje za strony konfliktu żadnych decyzji, a jedynie zachęca do przejęcia sprawy w swoje ręce.

• poufność Mediacja jest procesem całkowicie poufnym. Cały jej przebieg oraz treść rozmów nie zostają nikomu ujawnione.

Zadaniem mediatora jest dbałość o to, aby wszystkie decyzje zostały oparte na zgodzie samych zainteresowanych oraz ich świadomości co do dostępnych możliwości postępowania. Mediator dba, aby każda ze stron była traktowana z szacunkiem i życzliwością. Mediator poprzez zarządzanie komunikacją, dba o przestrzeganie reguł mediacji, o porządek omawianych zagadnień, tworzy warunki, w których strony będą mogły przyjrzeć się swojej sytuacji i potrzebom, rozważyć możliwe rozwiązania i dokonać ważnych dla siebie wyborów.

Przestrzeganie tych zasad jest istotne, ponieważ daje obu stronom poczucie satysfakcji. Obie strony konfliktu mają poczucie satysfakcji proceduralnej – reguły były od początku znane i zapewniły sprawiedliwość i porządek w czasie całego procesu mediacji. Odczuwają także satysfakcję merytoryczną – sporna kwestia została rozwiązana przy aktywnym udziale obu stron i w sposób przez nie wskazany. Pojawia się także satysfakcja psychologiczna – obie strony są zadowolone, że rozwiązały spór. Czują się lepiej niż przed rozpoczęciem procesu mediacji, bo mają poczucie „sprawstwa” w odniesieniu do osiągniętego porozumienia. Nie ulega wątpliwości, że jeśli obie strony konfliktu będą odczuwały zadowolenie psychologiczne, to będzie im łatwiej zapomnieć o całej sprawie i skoncentrować się na sprawach bieżących.

Właściwie przeprowadzona mediacja pozwala w większości przypadków wypracować porozumienie, dzięki czemu konflikt zostaje wygaszony. W przypadku pro-

wadzenia mediacji rówieśniczych łatwiej jest osiągnąć to porozumienie, ponieważ dzieci nie chowają długo urazy, wybaczają chętniej niż dorośli; czują silny dyskomfort, gdy są w sporze.

Mediacja rówieśnicza Mediacja rówieśnicza jest metodą rozwiązywania konfliktów wśród dzieci i młodzieży na terenie szkoły, placówki opiekuńczo-wychowawczej lub resocjalizacyjnej, w obecności mediatora rówieśnika. Na terenie województwa podkarpackiego w kilkunastu szkołach funkcjonują kluby mediatorów rówieśniczych prowadzone przez profesjonalnie przygotowanych nauczycieli – mediatorów.

Korzyści wychowawcze, jakie uzyskiwane są w procesie mediacji, są nie do przecenienia. W tym kontekście wprowadzenie do szkół mediacji rówieśniczej jest szczególnie cenne i ważne. Jest ona bowiem bezpiecznym i skutecznym sposobem rozwiązywania konfliktów między uczniami.

Siłą mediacji jest rozmowa skonfliktowanych stron o tym co dzieli, wspólne poszukiwanie rozwiązań oraz świadome przyjęcie odpowiedzialności za wypracowane porozumienie. Mediacja chroni prawa i interesy stron konfliktu. Sprzyja budowaniu relacji pomiędzy nauczycielami, innymi pracownikami szkoły, uczniami oraz rodzicami nawet w sytuacjach sporu. Kreuje pozytywny wizerunek wewnętrzny i zewnętrzny szkoły/ placówki oświatowej.

Mediacja wprowadza kulturę dialogu i współodpowiedzialności za kształtowanie klimatu w szkole. Stanowi ważne i skuteczne narzędzie w pracy z dziećmi i młodzieżą. W 2017 r. Minister Edukacji Narodowej wprowadził zapis, który obliguje szkoły do upowszechniania wśród uczniów szkół podstawowych alternatywnych sposobów rozwiązywania sporów, również z wykorzystaniem technik mediacyjnych. Zapis ten znalazł się w podstawie programowej kształcenia ogólnego (Dz. U. z 2017 r. poz. 356 ze zm.) jako jedna z siedmiu najważniejszych umiejętności rozwijanych w szkole podstawowej: 1. sprawne komunikowanie się w języku polskim oraz w językach obcych nowożytnych; 2. sprawne wykorzystywanie narzędzi matematyki w życiu codziennym, a także kształcenie myślenia matematycznego; 3. poszukiwanie, porządkowanie, krytyczna analiza oraz wykorzystanie informacji z różnych źródeł; 4. kreatywne rozwiązywanie problemów z różnyc dziedzin ze świadomym wykorzystaniem metod i narzędzi wywodzących się z informatyki, w tym programowanie; 13

MERITUM Pismo Podkarpackiego Kuratora Oświaty

5. rozwiązywanie problemów, również z wykorzystaniem technik mediacyjnych; 6. praca w zespole i społeczna aktywność; 7. aktywny udział w życiu kulturalnym szkoły, środowiska lokalnego oraz kraju.

Mediacja jako metoda rozwiązywania konfliktów ma szansę funkcjonować wtedy, gdy jest znana i akceptowana przez społeczność szkoły. Jest wprowadzana jako wieloetapowy proces, sprawiający, że mediacja stanie się powszechnie stosowanym instrumentem rozwiązywania konfliktów w codziennym życiu. Mediacja ma swoje miejsce w systemie wychowawczym szkoły, przynosząc korzyści dla: 1. skonfliktowanych uczniów i środowiska rówieśniczego; 2. pracowników szkoły i środowiska szkolnego; 3. rodziców/opiekunów prawnych; 4. instytucji współpracujących ze szkołą.

Stosowanie mediacji w szkole kształtuje umiejętności konstruktywnego podejścia do konfliktów, w tym myślenia o konflikcie w kategoriach problemu do rozwiązania. Sprzyja tworzeniu bezpiecznej i przyjaznej szkoły, służy wzmacnianiu kompetencji społecznych w środowisku szkolnym.

Podkarpacki Kurator Oświaty dostrzega już od kilku lat duże zainteresowanie tematyką mediacji nie tylko

wśród nauczycieli, ale także dzieci i młodzieży. Nauczyciele i uczniowie chętnie odpowiadają na zaproszenia, czego przykładem może być ubiegłoroczny V Kongres Mediatorów Szkolnych, który miał miejsce w Rzeszowie.Uczestniczyło w nim 161 uczniów, 71 nauczycieli i 29 dyrektorów szkół podstawowych i ponadpodstawowych z całego Podkarpacia. Inną formą popularyzowania mediacji jest np. organizowanie konkursów dla uczniów.

Mediacja ma moc – to tematyka konkursów dla dzieci i młodzieży organizowanych przez Podkarpackiego Kuratora Oświaty wraz z Sądem Okręgowym w Rzeszowie. To również temat przewodni konferencji organizowanej przez Sąd Okręgowy w Rzeszowie 17 października 2019 r. (w tygodniu mediacji), w czasie której odbyło się wręczenie nagród laureatom konkursów: I Ogólnopolskiego konkursu plastycznego Mediacja ma moc oraz I Ogólnopolskiego konkursu na symulację mediacji Mediacja ma moc. Ponadto, w Zamku Lubomirskich będącym siedzibą Sądu Okręgowego w Rzeszowie, zorganizowano wystawę prac plastycznych, a uczniowie zwycięskiej drużyny zaprezentowali w czasie konferencji symulację mediacji. Wystąpienie dla uczestników konferencji na temat mediacji w oświacie miała również Pani Małgorzata Rauch – Podkarpacki Kurator Oświaty.

Wystąpienie Pani Małgorzaty Rauch - Podkarpackiego Kuratora Oświaty w Sądzie Okręgowym w Rzeszowie na konferencji „Mediacja ma moc na Podkarpaciu” – Rzeszów, 17. 10. 2019 r.

Opracowała: Lucyna Małek-Adamiak Starszy Wizytator Kuratorium Oświaty w Rzeszowie

14

Muzeum Lalek w Pilźnie

20

21

22

20. Zestaw trzech lalek papierowych na patyku z służących do przedstawienia bardzo popu- 22. Męska pacynka w stroju larnej opowieści pt. „Yotomba”. Japonia pocz. XX w. Opowiada ona o parze małżeńskiej, która śpiewaka operowego. jak mówią mity przeżyła w związku małżeńskim 300 lat. Są oni w Japonii symbolem długiego Chiny - XIX/XX w. godnego i zgodnego pożycia małżeńskiego i godnej starości.

21. Jeden z bohaterów, herosów japońskich Minamoto Yoshitsune .

Lalka typu takeda w charakterystycznej pozie teatralnej teatralnym makijażu. Japonia - XIX/XX w.

25

27

29

27. Ruchoma lalka drewniana. Drewno, tkanina.

1 poł. XX w. - Afryka.

Mali

30

29, 30. Uzupełnieniem wystaw w Muzeum Lalek w Pilźnie są dwa teatrzyki, w których dzieci mogą się bawić w teatr 25. Papierowy teatr dworski.

Postacie wysuwane są z bocznej kulisy.

Koniec XX w. - Dania.

25

33 31

34

Sceny z bajek: 31. Pan Twardowski 32. Czerwony Kapturek 33. Królowa Zima 34. Koźlątka 35. Kopciuszek

32

35

Muzeum Lalek w Pilźnie 39 220 Pilzno ul. Grodzka 24 tel. 14 672 13 21 e-mail: info@ muzeumlalek.pl http://www.muzeumlalek.pl/pl/

Fotografie Edwarda Janusza ze zbiorรณw Muzeum Okrฤ gowego w Rzeszowie

Z działalności instytucji społecznych, kulturalnych i naukowych Podkarpacia

O teatrze, lalkach, Muzeum Lalek w Pilźnie i o „Podstawie programowej” Z zachowanych obiektów wykopaliskowych datowanych na, 22 000 do 4 000 lat przed Chrystusem, wynika, że w tamtym czasie lalki najczęściej kojarzone były z kultem urodzaju i płodności. (np. Wenus z Willendorfu w Europie czy dogu w Japonii). A to znaczyć może tylko tyle, że dobre zbiory, liczne i zdrowe potomstwo, stanowiło podstawę przetrwania rodów, plemion, klanów. To z kolei nasuwa przypuszczenie, że istoty ludzkie nie do końca zawierzały sobie. W sytuacjach, mówiąc dzisiejszym językiem, kryzysowych, stresujących, szukały sposobu na zjednanie sobie niezrozumiałych i nieokiełznanych sił przyrody. Płaczące niemowlę uspokajało się gdy w rączce poczuło jakiś bezpieczny przedmiot, na którym zaciskało piąstkę (doświadczamy tego i dzisiaj). Dla bezpieczeństwa przedmiot ten pozbawiano ostrych krawędzi, czasami upodabniano go do otaczających przedmiotów lub tworzono figurki człekopodobne, które używano wielokrotnie celem uspokojenia płaczącego dziecka tym samym przypisując im moc niezwykłą. Dziś my sami, światli, współcześni, wykształceni ludzie mamy swoje tajemnicze przedmioty, ubiory lub ich elementy, gesty, słowa, liczby poprawiające nam samopoczucie w stresujących sytuacjach. Z czasem tym prymitywnym przedmiotom wykonanym z drewna, kości, skóry czy kamienia przypisywano moc tajemną, magiczną. W sytuacjach trudnych, strasznych, niewytłumaczalnych, przedmioty takie lub im podobne stawały się wyobrażeniem sił nadprzyrodzonych, których się bano, oddawano im części, składano ofiary. W miarę upływu czasu, przedmioty takie stawały się coraz strojniejsze a rytuały czczenia coraz bardziej wzniosłe, wiara w ich moc nadprzyrodzoną coraz mocniejsza i powszechniejsza. (Doświadczamy tego i dzisiaj). I tak od pozornie nic nie znaczącego przedmiotu przeszliśmy do rytuałów religijnych, które dały początek teatrowi, początkowo obrzędowemu a w miarę upływu czasu przekształconego w spektakle o zupełnie innym charakterze.

Geneza teatru.

Słowem teatr określa się ciąg obrazów tworzonych przez ludzi opowiadających jakąś historię. Rzecz dzieje się w określonej przestrzeni zwanej sceną. Teatrem zwie się również budynek, w którym prezentowane są na scenie spektakle teatralne. To dziś.

Już Perykles zabiegał u władz (a był wybitnym mężem stanu starożytnej Grecji), o przydzielenie środków na udostępnienie teatru masom. Wiedział jaką moc odziaływania na człowieka mają emocje wywołane oglądanym przedstawieniem.Wiedział o tym i wie Kościół, organizując misteria z okazji różnych świąt. Wiedział o tym dramaturg skandynawski Strindberg, który twierdził, że teatr silniej przemawia do ludzi niż książka ,ucząc poprawnie mówić, czuć, kochać.

Teatr europejski ma swoje korzenie w starożytnej Grecji.

Pierwsze przedstawienia kilka razy do roku prezentowano na cześć Dionizosa. Były to proste formy teatralne czczące recytacją, tańcem, śpiewem jego postać, przez lud przebrany w przeróżne stroje i maski. W innych regionach świata początki teatru były bardzo podobne. Wywodziły się z obrzędów religijnych, którymi czczono bóstwa i bogów. Do dziś w Italii, Grecji i innych krajach basenu Morza Śródziemnego zachowały się ruiny amfiteatrów, w których odbywały się spektakle teatralne.

Do odegrania spektaklu wykorzystywano różne formy prezentacji. Zawsze jednak podstawową rolę pełnił człowiek, jako aktor, recytator, operator lalki czy śpiewak. Jednym z rodzajów teatru, jest teatr lalkowy, który najwcześniej powstał w Chinach. A ma różne odmiany. Nie możemy zapominać o teatrze w którym grają ludzie.

Spektakle teatralne w wykonaniu lub uczestnictwie w nich dzieci, mają bardzo wiele zalet. Wykorzystując naturalną wśród nich potrzebę rywalizacji, dominacji można w trakcie takich zajęć w sposób nienachalny zrealizować bardzo wiele zadań wynikających z „podstawy programowej”.

W zależności od rodzaju użytych w spektaklu lalek można mówić o teatrze kukiełkowym, marionetkowym, teatrze cieni, mieszanym (lalki i ludzie) np.; telewizyjny Piątek z Pankracym, w których grają lalki różnych typów: Pacynki – lalki rękawiczkowe, nakładane na dłoń aktora i poruszane palcami.

Marionetki – lalki poruszane od góry nitkami zawieszane na krzyżaku, za którego pośrednictwem kierują nimi animatorzy z górnej krawędzi portalu sceny.

Jawajki – rodzaj lalki teatralnej z głową osadzoną na kiju, animowanej nad parawanem; z ruchomymi rączkami prowadzonymi za pomocą czempurytów (drutów). Pochodzi z azjatyckiego teatru lalkowego, zwłaszcza jawajskiego wayang.

W świadomości przeciętnego obywatela, teatr lalkowy kojarzy się z rozrywką dla dzieci. Nic bardziej błędnego.

Teatry lalkowe pełniły i pełnią taka samą rolę jak teatry dramatyczne, w których grają ludzie. Repertuar teatrów lalkowych jest taki sam jak w teatrach dramatycznych z obsadą ludzką.

Kukiełki czyli lalki polskie, umieszczone na kiju, mające swobodnie zwisające kończyny poruszane od dołu lub siłą bezwładności.

Lalki teatru cieni poruszane za pomocą kijów, odpowiednio oświetlone od tyłu widziane są w postaci cieni na ekranie. Czasami bywają kolorowe.

Sycylijki – lalki z uchwytami u głowy, pleców i rąk za które aktor trzyma lalkę.

Nauczyciel i Szkoła nr 2 (105)

17

Z działalności instytucji społecznych, kulturalnych i naukowych Podkarpacia

Innym typem lalek teatralnych o odmiennym sposobie animacji jest japoński teatr bunraku – trzech lub czterech mężczyzn ubranych na czarno, manipuluje głową i twarzą lalki, osobno rękami i nogami lalki. Lalka bunraku jest wielkości małego dziecka.

Lalki do teatrzyków dziecięcych można wykonać w szkole czy przedszkolu praktycznie ze wszystkiego co jest pod ręką.

Mogą to być owoce, warzywa, papier, korki, sprzęt kuchenny, patyki tkaniny itp., itd. Wszystko zależy od inwencji i fantazji animującego zajęcia teatralne.

Teatrzyki lalkowe, teatrzyki cieni, pacynkowe, kukiełkowe stanowiły i stanowią popularną na całym świecie, doskonałą formę zabawy edukacyjnej dla dzieci i dorosłych, o czym można się przekonać oglądając je w naszym Muzeum Lalek w Pilźnie. Prezentowane są w nim różne rodzaje lalek teatralnych z różnych regionów i krajów świata. Najliczniej prezentowane są polskie profesjonalne lalki teatralne, sycylijki, kukiełki i pacynki, z lat 70-tych XX w. do zabaw z dziećmi.

Kukiełki w większości wypadków wykonane są niezwykle starannie z masy papierowej i przedstawiają przeróżne postacie ludzkie i zwierzęce. Pacynki to pluszowe rękawice z głowami zwierząt, wykonanymi również z masy papierowej. Wszystkie te lalki wraz ze scenografią stanowiły obowiązkowe wyposażenie przedszkoli. Posługiwano się nimi w czasie zajęć teatralnych i zabaw z dziećmi. (Fot.: 1-4 – Polska) Drugą liczną grupą lalek, marionetek (jawajek), są lalki z Dalekiego Wschodu, z rejonu Tajlnandii i Indonezji z lat 50-70 XX w. (fot. - okładka: lewa strona). Przedstawiają dostojników w strojach dworskich, tancerki. W części środkowej zdjęcia typowe jawajki, pozostałe to marionetki.

Do najciekawszych należy lalka kobiety we wzorzystej spódnicy (sarongu), oraz płaska lalka wykonana z płaskiej polichromowanej deseczki przedstawiająca bóstwo. Podobnie lalka niebieska ze stylizowaną na demona głową. Odrębną marionetką z podwójnym obliczem (z Nepalu) jest lalka z głową białego słonia (dobro) i czarną twarzą demona (zło). Przedstawia ona wnętrze człowieka, w którym walczy dobro ze złem. Lalki pochodzą z pocz. XX w. (okładka: lewa strona).

Odrębną grupę stanowią profesjonalne, teatralne lalki niemieckie, profesora w birecie, oraz dwa zestawy pacynek „Kacper Teather”, oraz papierowy Teatrzyk Kacpra. Prawdziwym rarytasem jest jednak teatrzyk cieni z zestawem ruchomych lalek z czarnego kartonu, ekranem do demonstracji i broszurką z tekstami do recytacji podczas spektaklu, z pocz. XX w. (fot.: 6-14 – Niemcy).

Fotografie: 15-19 – Francja, 21 – Japonia, 22 – Chiny, 25 – Dania, 27 – Mali /Afryka.

Fot. 20 – Zestaw trzech lalek papierowych na patyku, służących do przedstawienia bardzo popularnej opowieści pt. „Yotomba”. Pocz. XX w. – Japonia

18

Nauczyciel i Szkoła nr 2 (105)

Na okładce: Trzy marionetki firmy „Pelham” przedstawiające: Pinokia, Dżepetta i czarownicę. Mają charakterystyczne dłonie i mobilne kończyny w łokciach i kolanach. Poł. XX w. – Anglia (fot.: góra strony).

Dwie marionetki przedstawiające wykonanego w całości z drewna mużyka w tradycyjnym rosyjskim stroju grającego na bałałajce. Towarzyszy mu pasąca gęsi dziewczynka wykonana z ceramiki. 2 poł. XX w. – Rosja (fot.: prawa strona).

Marionetka rzymskiego żołnierza. 2 poł. XX w. – Rosja (fot.: w centrum okładki).

Muzeum w trosce o jak najpełniejsze zrealizowanie podstawy programowej, wykonuje i prezentuje wystawy przekrojowe w formie teatrzyków marionetkowych. W takiej formie wykonana została wystawa „Bracia mniejsi” złożona z 10 scen z bajek Jeana de La Fontaine’a. Z rozłożonych ksiąg nadnaturalnej wielkości wyłaniają się marionetki, bohaterowie bajek obok których są zacytowane teksty utworów. (Fot.: 31-38) Podobnie zaprojektowana została wystawa Za siedmioma górami… gdzie prezentowane są bajki braci Grimm. Tłem dla scen są miniatury domów, pałaców, murów obronnych. Andersen w oczach Polaków to tytuł kolejnej wystawy ilustrowanych marionetkami 10 baśni J. Ch. Andersena.

W formie statycznych scen zatytułowanych Świat baśni prezentowanych jest 10 scen marionetkowych które opowiadają 10 znanych baśni polskich.

W formie „światło dźwięk” prezentowany jest spektakl zatytułowany Jak pory roku po świecie wędrowały. Nie wymienione zostały wszystkie wystawy z prostego powodu, że jest ich o wiele więcej i nie wszystkie ze względu na szczupłość powierzchni wystawienniczych mogą być równolegle wystawiane. Innym powodem nie trafienia na którąś z wystaw jest to, że wypożyczane są do muzeów na terenie Polski i po prostu fizycznie ich w muzeum nie mamy.

Warto śledzić w internecie aktualizacje naszych zamierzeń i wtedy będzie można dobrać odpowiednią wystawę celem lepszego zrealizowania zadań wynikających z „Podstawy programowej”.

Wszystkie wystawy, lekcje muzealne o bardzo różnej tematyce, są podporządkowane realizacji programu nauczania do realizacji którego, szkoła nie zawsze dysponuje odpowiednim zestawem pomocy, środków i możliwości.

Przytoczone powyżej opisy wpisują się w realizowany cykl wystaw zatytułowany Europo opowiedz mi bajkę.

W tym cyklu zaprezentowane zostały właśnie w formie teatrzyków (ale nie tylko) spektakle: Bajki braci Grimm, Bracia mniejsi, Judaizm kultura i obrzędy żydowskie, Andersen w oczach Polaków. Celem ich jest pokazywanie szeroko rozumianej kultury narodów Europy, przybliżenie dziecięcej literatury europejskiej, obyczajów, ubiorów, języka, architektury (fot.: 31-35).

Opracował: Włodzimierz Bohaczyk Muzeum Lalek w Pilźnie Fot. W. Bohaczyk

Z życia szkół i placówek oświatowych

Prace wyróżnione na I etapie IV edycji Konkursu Historycznego „Od unii lubelskiej do Unii Europejskiej” Wywiad na temat zmian klimatu, utraty różnorodności biologicznej, zagrożenia bezpieczeństwa żywnościowego, wylesiania i degradacji gleb Zuzanna Brózda: Co według Pana mogą zrobić zwykli mało wpływowi ludzie by nie szkodzić tak bardzo środowisku?

Sławomir Brózda: Zmieniając swoje codzienne przyzwyczajenia każdy z nas może przyczynić się do poprawy warunków ekologicznych i klimatycznych. Małe rzeczy liczą się, gdy robią je miliony ludzi na co dzień.

ZB: Czy może Pan podać przykłady takich zachowań?

SB: Proszę bardzo, ludzie mogą np. zrezygnować z jedzenia mięsa przynajmniej raz w tygodniu. Takie nieduże wyrzeczenie a wspomaga zachowanie różnorodności gatunków i pozwoli pozostać przy życiu wielu zwierzętom, których mięso zjadamy. Takie jednodniowe odstawienie mięsa wpłynie też korzystnie na zdrowie człowieka zmniejszając np. ryzyko zachorowania na choroby serca. Warto także sprawdzać, czy kupowane przez nas produkty są testowane na zwierzętach, jeśli tak nie należy ich kupować, ponieważ przeprowadzanie doświadczeń – testów na bezbronnych zwierzętach jest niehumanitarne, może sprawiać im ból i powodować różnego rodzaju powikłania chorobowe.

Przykładów jest o wiele więcej. Nie należy wspierać firm, które organizują polowania na dzikie zwierzęta w czasie których codziennie, gdzieś na świecie ginie ponad 20 zwierząt. Niby nie dużo, ale w skali roku… . Nawet tak oczywiste dla nas rzeczy jak segregowanie odpadów może bardzo pomóc naszej planecie. Odzyskiwanie surowców wtórnych to konieczność. Przecież już każdy chyba wie, że np. szklane butelki czy słoiki można przetopić, a stare podręczniki można przetworzyć na papier toaletowy.

ZB: Co Pan sądzi o teorii globalnego ocieplenia?

Uważa Pan, że to prawda czy kolejny z chwytów marketingowych?

SB: Uważam, że jest to poważny światowy problem.

My w Polsce nie widzimy może zbyt wielu skutków tego zjawiska. Ale nawet brak śniegu czy upały latem powinny budzić nasze obawy, susza bowiem to poważny problem.

W Australii płoną lasy, a na Grenlandii topnieją lodowce.

Przyczyna jest znana, wiemy, że wokół ziemi tworzy się coś w rodzaju bariery, która zatrzymuje ciepło w atmosferze.

Nasza ziemia, z roku na rok, coraz bardziej zaczyna przypominać szklarnię.

ZB: Co jest według Pana przyczyną utraty różnorodności biologicznej? Jak możemy temu zapobiegać?

SB: Główną przyczyną utraty różnorodności biologicznej jest dążenie do maksymalizacji produkcji spożywczej przez tworzenie wielkoobszarowych gospodarstw rolnych. Przez to zanikają różne gatunki owadów i gadów. To samo dotyczy nadmiernej eksploatacji drzewostanu w lasach. Tak wielkie zmiany powodują zaburzenia w zasobach wód gruntowych. Zapobiegać temu możemy tworząc mniejsze plantacje o większej różnorodności gatunkowej.

ZB: Czym może być spowodowane zagrożenie bezpieczeństwa żywnościowego?

SB: Stosowanie środków wspomagających przy uprawie roślin i hodowli zwierząt może negatywnie wpłynąć na rozwój człowieka.

ZB: Co według Pana może zrobić młodzież, ludzie w moim wieku, żeby przeciwdziałać zmianom klimatycznym?

SB: Ty, twoje koleżanki i koledzy możecie zrobić naprawdę dużo. W twoim wieku wystarczy nie wyrzucać, byle gdzie śmieci, sięgać po zamienne opakowania, oszczędzać wodę przy myciu, czyli wykonywać właśnie te na pozór nieważne i małe rzeczy.

ZB: Chciałabym na koniec zapytać, co Pan uważa za swój największy sukces jak chodzi o ochronę przyrody?

SB: Myślę, że jest nim przede wszystkim przywrócenie do istnienia pięknych, starych stawów w rezerwacie na Zabłociu. Nie tylko żyje tam wiele ryb i innych zwierząt.

Stawy te pełnią ważną funkcję retencyjną, zapobiegając np. wylewaniu pobliskich rzek. Stanowią naturalny wodopój dla dzikich zwierząt.

Zuzanna Brózda: Dziękuję Panu za rozmowę.

Nauczyciel i Szkoła nr 2 (105)

19

Z życia szkół i placówek oświatowych

Na czym polegał fenomen tolerancji religijnej w Rzeczypospolitej Obojga Narodów w XVI w.

Rozmowa z prof. Uniwersytetu Rzeszowskiego Krzysztofem Bochenkiem – filozofem zajmującym się m.in. historią polskiej filozofii XV i XVI w.

Zuzanna Brózda: Słowo „tolerancja” pojawia się dziś bardzo często. Chciałam na początku zapytać o to, czy dziś rozumiemy przez nie to samo, co w XVI wieku?

Krzysztof Bochenek: O ile dziś tolerancja oznacza akceptację postawy, z którą się nie zgadzamy, to w XVI wieku utożsamiano ją raczej ze „znoszeniem” tego, co nam się nie podoba.

ZB: Kiedy dziś mówimy o tolerancji, to wydaje się, że najczęściej dotyczy ona płci. Dlaczego więc w XVI wieku problem z tolerancją dotyczył przede wszystkim kwestii religijnych?

KB: W odróżnieniu od naszej epoki, ludzie w tamtym okresie przywiązywali dużą wagę do wyznawanej religii. Żyli tym, czy znajdzie się dla nich miejsce w niebie. Zmianę wiary czy też wyznawanie „innej” wiary, traktowano więc jako zagrożenie piekielnym potępieniem. Stąd tak wielkie emocje w sporach religijnych w tamtym czasie.

ZB: Proszę powiedzieć czy polska tolerancja religijna z XVI wieku była czymś specyficznym dla tej epoki, czy też ma swoją genezę we wcześniejszym okresie?

KB: U jej podstaw leży sformułowana przez profesorów Akademii Krakowskiej, na początku XV wieku, teoria Ius gentium, czyli prawa narodów. Polacy udowadniali tu, że wszystkie narody, bez względu na wyznawaną religię, mają prawo istnieć i nikogo nie można nawracać siłą. Z tolerancji wobec innowierców, zwłaszcza Żydów, słynął już Kazimierz Wielki. Brak też było właściwie w Polsce trybunałów Inkwizycji, skazujących w Europie heretyków.

ZB: Polska była jedynym miejscem, gdzie w XVI wieku nie toczono walk religijnych, a miejsce zaciśniętej pięści, zastąpił braterski uścisk dłoni różnowierców. Jakie były tego przyczyny?

KB: W odróżnieniu od wcześniejszych okresów, gdy problemy z tolerancją odnosiły się do Żydów i pogan, po wystąpieniu Lutra w 1517 roku, doszło do rozłamu w chrześcijaństwie.

Pojawił się ruch reformacyjny, który był przyczyną wybuchu wojen religijnych w Europie.

ZB: Dlaczego więc w Polsce udało się uniknąć tych dramatycznych wydarzeń?

KB: Odpowiedź na to pytanie nie jest łatwa i prosta.

Zygmunt I Stary próbował powstrzymać reformację. Wydawał liczne dekrety, ale nie były one przestrzegane, gdyż były niezgodne z konstytucją Nihil Novi. Król nie miał prawa wydać nowych przepisów bez zgody szlachty.

ZB: U podstaw tolerancji stało się więc umiłowanie przez polską szlachtę swojej wolności?

20

Nauczyciel i Szkoła nr 2 (105)

KB: Właśnie tak. Brak akceptacji kontrreformacji w XVI wieku, bo w XVII było już z tym gorzej, spowodowany był sarmackim umiłowaniem wolności. Była to pewna demonstracja.

Szlachta i magnateria pokazywały królowi, że nie pozwolą sobie na ograniczanie ich przywilejów a zwiększenie władzy króla.

ZB: Jestem też ciekawa czy za naszą tolerancję w XVI wieku stały też jakieś cechy, które można by uznać po prostu za jakiś element polskiego charakteru narodowego?

KB: Myślę, że tak. Polacy w tym okresie odznaczali się pragmatyzmem, który podpowiadał, że tolerancja mniejszości sprzyja ekonomicznemu rozwojowi Polski. Dzięki przybyszom z krajów Europy, XVI- i XVII-wieczna Rzeczpospolita przeżywała swój złoty wiek. Byliśmy wtedy krajem wielonarodowym, co wręcz wymuszało kompromisy. Nigdy też w historii nie pojawiały się w Polsce jakieś herezje, które rodziły zarazem „swoich” heretyków, jak to było w innych krajach. Cieszyliśmy się też wtedy i dziś życzliwością dla gości. Jest to zresztą cecha sięgająca już naszej słowiańskości.

ZB: Czym przejawiała się nasza tolerancja w XVI wieku – z czego szczególnie możemy być dumni?

KB: Jeśli chodzi o ewidentny akt prawny to jest nim bez wątpienia Konfederacja Warszawska. Szlachta polska i litewska mądrze doszła do wniosku, że należy uchronić kraj przed fanatyzmem, prześladowaniami i wojnami. W 1573 r. zawiązała konfederację warszawską, która miała wprowadzić tolerancję na ziemiach Rzeczypospolitej. Każdy kolejny władca Polski był zobowiązany ją podpisać, o ile chciał przejąć władzę nad państwem.

ZB: Jakie przykłady naszej tolerancyjnych zachowań w tamtym okresie uznaje profesor za godne wspomnienia?

KB: Zwróciłbym uwagę na gościnę względem arian, którzy byli prześladowani zarówno przez katolików, jak i protestantów, a w Polsce znaleźli spokój. Zwani braćmi polskimi konsekwentnie wierzyli w pacyfizm. W Rakowie założyli akademię kształcącą młodzież nie tylko z Polski. Tutaj drukowano książki zakazane w innych miejscach Europy. Rzadko też pamiętamy o pierwszym akcie międzynarodowym z władcą protestanckim. W 1525 r. Zygmunt Stary podczas hołdu pruskiego prawnie uznał luteranizm religią panującą w sekularyzowanych Prusach. Nota bene nie wyszło to w przyszłości Polsce na dobre (zabory).

Zuzanna Brózda (uczennica Szkoły Podstawowej w Zespole Szkół w Wysokiej Głogowskiej): Dziękuję za interesującą rozmowę.

Z Pedagogicznej Biblioteki Wojewódzkiej w Rzeszowie

DLA NAUCZYCIELI I NIE TYLKO...

Wybrane nowości ze zbiorów PBW w Rzeszowie Polecamy artykuły z najnowszych numerów czasopism: „Dyrektor Szkoły” oraz „Monitor Dyrektora Szkoły”. Omawiają one bardzo istotne dla nauczycieli na różnych poziomach edukacji oraz dla dyrektorów placówek oświatowych, problemy prawne, merytoryczne i dydaktyczne.

Proponujemy skany tych artykułów, które można zamówić w Czytelni PBW Rzeszów zgodnie z poszerzoną ofertą E-usług w Pedagogicznej Bibliotece w Rzeszowie.

Co dalej z awansem zawodowym nauczycieli po dniu 1 września 2018 r., Lewandowski Jan, „Monitor Dyrektora Szkoły”, 2018, nr 6, s. 51-60 Artykuł omawia bardzo szczegółowo nowe zasady awansu zawodowego nauczyciela. Autor podaje podstawy prawne dotyczące stopni awansu na różnych poziomach, od nauczyciela kontraktowego aż do nauczyciela dyplomowanego. Omawia też rolę opiekuna stażu i działania nauczyciela stażysty. Wymagania zgodne z najnowszymi przepisami dotyczącymi zasady oceny nauczyciela są również treścią tego artykułu. Może on posłużyć jako źródło informacji dydaktycznej i merytorycznej dla wszystkich zainteresowanych.

Ocenianie końcoworoczne czas zacząć, Norkowska Ewa, „Monitor Dyrektora Szkoły”, 2018, nr 6, s. 26-30 Zasady oceniania klasyfikowania i promowania uczniów w szkołach publicznych reguluje odpowiednia ustawa.

Przytacza ja autorka artykułu równocześnie analizując zasady klasyfikowania uczniów według najnowszych obowiązujących przepisów. Porusza też w swoim artykule tematy zwolnienia ucznia z przedmiotu i zasad przeprowadzania egzaminów poprawkowych. Tematyka tego typu powinna zainteresować wszystkich nauczycieli czynnych zawodowo.

Nowa rola i zadania opiekuna stażu w procesie awansu zawodowego, Lewandowski Jan, „Monitor Dyrektora Szkoły”,.

2018, nr 10, s. 44-49 Jan Lewandowski w artykule „Nowa rola i zadania opiekuna stażu w procesie awansu zawodowego” omawia zadania osobistego opiekuna stażu. Opiekun stażu ma swoje zadania określone prawnie jak i wynikające z merytoryki pracy nauczyciela. O tym opowiada artykuł przygotowujący nauczyciela do pełnienia tej funkcji.

Przepisy przejściowe, czyli sytuacje nietypowe w procedurze awansowania nauczycieli, Lewandowski Jan, „Monitor Dyrektora Szkoły”, 2018, nr 10, s. 13-17 W bieżącym roku szkolnym weszły w życie przepisy zmieniające procedurę awansowania nauczycieli i oceny pracy nauczyciela. Błąd w interpretacji nowych przepisów może mieć daleko idące skutki, których nauczyciel się nie spodziewa. Rozwiązania przejściowe, szczególnie te dotyczące awansu zawodowego w nowej interpretacji, powodują wiele nieporozumień. Dlatego artykuł na ten temat jest źródłem niezbędnej wiedzy dla nauczyciela podejmującego doskonalenie zawodowe, jak i dla tych wszystkich nauczycieli, którzy podlegają okresowej ocenie swojej pracy.

Nauczyciel i Szkoła nr 2 (105)

21

Z Pedagogicznej Biblioteki Wojewódzkiej w Rzeszowie

Karta Nauczyciela w nowej odsłonie, Lewandowski Jan, „Monitor Dyrektora Szkoły”, nr 1, s. 11-16 W ostatnim roku znacznym modyfikacjom uległy podstawy prawne funkcjonowania systemu oświatowego w Polsce. Z uwagi na ilość dokonywanych zmian i ich znaczenie merytoryczne autor artykułu przedstawia pewne regulacje prawne. Dotyczą one między innymi zmian w zakresie wynagradzania nauczycieli oraz uprawnień socjalnych, zmian w zakresie awansu zawodowego i oceny pracy oraz obowiązków nauczycieli. Wszelkie te regulacje w inny sposób niż do tej pory ujmuje Karta Nauczyciela. Omówienie tych bardzo istotnych zmian jest w polecanym artykule.

Kształcenie zawodowe w polskim systemie oświaty, Norkowska Ewa, „Monitor Dyrektora Szkoły”, 2018, nr 8, s. 21-25 Utworzenie szkół branżowych 2 stopnia formalnie zapoczątkowało reformę kształcenia zawodowego w polskim systemie oświaty od 1 września 2017 roku. Szkoły branżowe to bardzo ważny element współczesnej edukacji. Badania rynku pracy z całą ostrością pokazały jakim błędem było zaniedbanie szkolnictwa zawodowego. Artykuł Ewy Norkowskiej analizuje podstawę programową kształcenia w zawodach. Jest istotny dla dyrektorów szkół, jak i dla wszystkich nauczycieli związanych ze szkolnictwem zawodowym.

Zakupy z NPRCZ oczami bibliotekarzy, Bałchan Agnieszka i in., „Biblioteka w Szkole”, 2018, nr 9, s. 18-33 Jest to obszerna informacja dla nauczycieli bibliotekarzy, szczególnie z bibliotek szkolnych i nauczycieli różnych poziomów edukacji, dotycząca doświadczeń własnych związanych z zakupem książek. Rzeczywistość narzuca bibliotekarzom i pracownikom szkół szereg ograniczeń dotyczących zakupu książek – prawnych, formalnych, merytorycznych. Do tego dochodzą realne dezyderaty nauczycieli, uczniów, rodziców, decyzje dyrektorów szkół, zadania Narodowego Programu Rozwoju Czytelnictwa. Nauczyciele bibliotekarze z różnych szkół dzielą się w niniejszej publikacji swoimi osobistymi doświadczeniami w tym temacie. Dzielenie się wiedzą jest bezcennym źródłem informacji na określony temat, szczególnie w pracy nauczyciela i nauczyciela –bibliotekarza. Artykuł jest wart przeczytania.

Biblioteka dla dydaktyka: jak otworzyć bibliotekę dla nauczycieli przedmiotowych?, Majkusiak Danuta, „Biblioteka w Szkole”, 2018, nr 9, s. 6-9 Nauczyciele poszczególnych przedmiotów są drugą, po uczniach, najliczniejszą grupą użytkowników bibliotek, przede wszystkim biblioteki szkolnej. Autorka artykułu poleca bibliotekę jako azyl i miejsce gdzie nauczyciele mogą spokojnie popracować, a także spędzić czas i odpocząć od natłoku obowiązków. Takie właśnie rozwiązania widzi dla biblioteki przedmiotowej i biblioteki szkolnej. Artykuł może być inspiracją dla bibliotekarza szkolnego w jaki sposób obronić role biblioteki w nowym zreformowanym systemie edukacji. Udział dyrektora w działaniach bibliotekarza szkolnego jest tu bardzo istotny.

22

Nauczyciel i Szkoła nr 2 (105)

Nowy awans zawodowy krok po kroku, Skrzyński Dariusz, „Biblioteka w Szkole”, 2018, nr 1, s. 12-19 Nauczyciele, którzy z dniem 1 września otworzyli staże na kolejne stopnie awansu zawodowego zrealizują je według nowych przepisów. W fachowych czasopismach pojawia się szereg artykułów analizujących obowiązujące nauczyciela, ale także dyrektora szkoły, przepisy i zadania dotyczące awansu w nowej odsłonie. Dyrektorzy szkół oraz nauczyciele ubiegający się o awans zawodowy są adresatami tego artykułu. Analizuje on krok po kroku zadania i przepisy.

Opracowała: Ewa Kosiba Czytelnia i Informatorium PBW w Rzeszowie

Zapraszamy do korzystania z naszych zbiorów i usług Pedagogiczna Biblioteka Wojewódzka w Rzeszowie, ul. Gałęzowskiego 4 www.rzeszow.pbw.org.pl

Z działalności instytucji społecznych, kulturalnych i naukowych Podkarpacia

Odkrywajmy Europę! Przystanek: FINLANDIA Kolejny, autorski cykl spotkań PIE Europe Direct - Rzeszów dla mieszkańców Podkarpacia za nami

T

rwająca od lipca do grudnia 2019 r. Prezydencja Finlandii w Radzie UE to dobry moment, aby przybliżyć mieszkańcom Podkarpacia ten kraj.

Dlatego też Punkt Informacji Europejskiej Europe Direct – Rzeszów przy Wyższej Szkole Informatyki i Zarządzania w Rzeszowie wraz z Wojewódzką i Miejską Biblioteką Publiczną w Rzeszowie – pod patronatem Ambasady Finlandii w Warszawie – przygotowały ofertę spotkań edukacyjnych w ramach cyklu pt. Odkrywajmy Europę! Przystanek: FINLANDIA. Finlandia to bardzo różnorodny kraj, nadal w zbyt nikłym stopniu znany mieszkańcom Podkarpacia. Warto to zmienić, dlatego też korzystając ze wzmożonego zainteresowania tym państwem na forum międzynarodowym, trwającej Prezydencji Finlandii w Radzie UE, zaproponowaliśmy mieszkańcom Podkarpacia udział w spotkaniach poświęconych Finlandii.

Warsztaty w ramach cyklu prowadzone były przez Ewę Nowak-Koprowicz – Koordynatorkę Punktu Informacji Europejskiej Europe Direct - Rzeszów przy WSIiZ w Rzeszowie, a realizowane w wybrane środy oraz czwartki od sierpnia do grudnia 2019 r.

Zainteresowanie cyklem przerosło nasze oczekiwania, w związku z powyższym zrealizowano blisko dwukrotnie więcej spotkań niż planowano.

Co cieszy, dla uczestników spotkań, Finlandia, z kraju raczej odległego i mało znanego po warsztatach stawała się bliższa. Jak podkreśliła Agnieszka Drewniak ze Szkoły Podstawowej nr 10 w Rzeszowie: uczniowie z zainteresowaniem i ogromną ciekawością słuchali opowieści o Finlandii, a dr Marcelina Janisz z Oddziału dla Dzieci i Młodzieży

WiMBP w Rzeszowie dodała – uczestnicy poznawali Finlandię z wielu różnych perspektyw, co na pewno zachęci młodych ludzi do dalszego poznawania kultury i historii tego kraju.

Ponadto jak podsumowała Ewa Sowińska – nauczycielka Szkoły Podstawowej nr 10 im. J. Korczaka w Tarnobrzegu: Dzieci z dużym zaangażowaniem i zainteresowaniem uczestniczyły w zajęciach dotyczących poznania Finlandii.

Zdobyły wiele wiadomości i usłyszały dużo ciekawostek dotyczących tego pięknego kraju. Niektóre zwyczaje Finów wzbudzały w nich wiele radości i uśmiechów. Na zajęciach uczniowie współpracowali w grupach, grali w gry edukacyjne, pracowali z mapą Europy. Wszystkie te aktywności, zdobyta wiedza oraz bardzo miła atmosfera sprawiły, że zajęcia się bardzo dzieciom podobały i na pewno Europe Direct w Rzeszowie chętnie odwiedzą po raz kolejny.

Warto podkreślić rolę partnerów cyklu: Ambasady Finlandii w Warszawie, placówki zarządzanej przez Juha Ottmana, Ambasadora oraz Wojewódzkiej i Miejskiej Biblioteki Publicznej w Rzeszowie pod kierownictwem Barbary Chmury – Dyrektor Placówki. W codziennym kontakcie przy organizacji spotkań ważną rolę odgrywali kierownicy Filii WiMBP w Rzeszowie (w których to placówkach odbywały się spotkania) oraz nauczyciele biorący wraz z uczniami udział w cyklu. To oni, w atmosferze otwartości stworzyli przyjazne warunki do odbioru cyklu.

Szczególne podziękowania – w fińskiej formule: kiitos (dziękuję) – kierowane są do: • Agnieszki Drewniak z SP nr 10 w Rzeszowie, • Agnieszki Dworak – Kierownik Oddziału dla Dzieci i Młodzieży WiMBP w Rzeszowie wraz z Zespołem, • Anny Galas z Zespołu Szkół przy Klinicznym Szpitalu Wojewódzkim nr 2 w Rzeszowie,

Nauczyciel i Szkoła nr 2 (105)

23

Z działalności instytucji społecznych, kulturalnych i naukowych Podkarpacia

• Aldony Hałdys z SP nr 10 w Rzeszowie, • Danuty Hulek – Kierownik Filii nr 4 WiMBP w Rzeszowie wraz z Zespołem, • Marii Jastrząb z SP nr 10 w Rzeszowie, • Kariny Kwas – Kierownik Filii nr 2 WiMBP w Rzeszowie wraz z Zespołem, • Katarzyny Mazur-Zuber – Kierownik Filii nr 3 WiMBP w Rzeszowie wraz z Zespołem, • Magdaleny Wrzesień – Dyrektor ZS w Babicy, • Danuty Partyki z SP nr 14 w Rzeszowie, • Alicji Pawełek – Kierownik Filii nr 15 WiMBP w Rzeszowie, • Ewy Sowińskiej z SP nr 10 im. J. Korczaka w Tarnobrzegu, • Natalii Szwedo – Kierownik Filii nr 6 WiMBP w Rzeszowie wraz z Zespołem, • Karoliny Turek z Kierownik Filii nr 9 WiMBP w Rzeszowie wraz z Zespołem, • Małgorzaty Wilk, Wicedyrektor ZSP ds. przedszkola w Krasnem wraz z Zespołem, • Beaty Wojtyś – Kierownik Filii nr 20 WiMBP w Rzeszowie wraz z Zespołem.

• Adriana Sowińskiego z Zakładu Wzornictwa Przemysłowego WSIiZ w Rzeszowie, który opracował plakat towarzyszący cyklowi spotkań.

Kolejna odsłona cyklu Odkrywajmy Europę! Przystanek: CHORWACJA rozpoczeła się w styczniu 2020 r. i potrwa do czerwca 2020 r.

Dla przypomnienia Co 6 miesięcy kolejne państwo członkowskie przejmuje rotacyjną prezydencję w Radzie UE. W tym okresie przewodniczy posiedzeniom tej instytucji na wszystkich szczeblach, pomagając zapewnić ciągłość prac UE. Państwa członkowskie, które mają kolejno sprawować prezydencję, ściśle ze sobą współpracują trójkami. System ten został wprowadzony w 2009 r. traktatem lizbońskim. Każda grupa trzech państw wyznacza długofalowe cele i przygotowuje wspólny program tematów i ważnych spraw, którymi Rada będzie się zajmować przez 18 miesięcy. Na podstawie tego programu każde z trzech państw opracowuje własny, bardziej szczegółowy 6-miesięczny program. Obecna grupa składa się z Rumunii, Finlandii i Chorwacji.

Zainteresowani udziałem w spotkaniach w ramach cyklu Odkrywajmy Europę! proszeni są o kontakt z Punktem Informacji Europejskiej Europe Direct – Rzeszów, tel.: 17 866 11 02, e-mail: europedirect-rzeszow@wsiz.rzeszow.pl lub w siedzibie, WSIiZ w Rzeszowie, ul. Sucharskiego 2, 35-225 Rzeszów, pok. RA143, pon. 14:00-18:00, wt.-pt. 8:00-12:00.

Opracowała: Ewa Nowak-Koprowicz, Lider Zespołu Zarządzającego Punkt Informacji Europejskiej Europe Direct – Rzeszów Regionalny Punkt Informacyjny Eurodesk Polska w Rzeszowie Wyższa Szkoła Informatyki i Zarządzania w Rzeszowie

24

Nauczyciel i Szkoła nr 2 (105)

W ramach cyklu Odkrywajmy Europę! Przystanek: FINLANDIA przeprowadzono w okresie od sierpnia do grudnia 2019 r. warsztaty: 1 sierpnia 2019 r.

Filia nr 6 WiMBP w Rzeszowie uczestnicy spotkań organizowanych przez WiMBP w Rzeszowie 8 sierpnia Oddział dla Dzieci i Młodzieży WiMBP uczestnicy spotkań organizowanych przez WiMBP w Rzeszowie 2 października Wyższa Szkoła Informatyki i Zarządzania w Rzeszowie uczniowie SP nr 10 im. J. Korczaka w Tarnobrzegu Wyższa Szkoła Informatyki i Zarządzania w Rzeszowie uczniowie SP nr 14 im. Orląt Lwowskich w Rzeszowie 23 października Wyższa Szkoła Informatyki i Zarządzania w Rzeszowie uczniowie SP nr 10 w Rzeszowie 30 października Wyższa Szkoła Informatyki i Zarządzania w Rzeszowie uczniowie SP nr 14 im. Orląt Lwowskich w Rzeszowie 31 października Filia nr 20 WiMBP w Rzeszowie uczestnicy spotkań organizowanych przez WiMBP w Rzeszowie Oddział dla Dzieci i Młodzieży WiMBP w Rzeszowie uczniowie SP nr 3 w Rzeszowie 7 listopada Szkoła Podstawowa nr 10 w Rzeszowie uczniowie kl. II a, III a, VI b 21 listopada Filia nr 3 WiMBP w Rzeszowie uczniowie SP nr 21 w Rzeszowie 22 listopada Zespół Szkolno-Przedszkolny w Krasnem dzieci z Gminnego Przedszkola przy ZSP w Krasnem 27 listopada Wyższa Szkoła Informatyki i Zarządzania w Rzeszowie uczniowie SP w Babicy 28 listopada Filia nr 4 WiMBP w Rzeszowie dzieci z pobliskiego przedszkola Filia nr 9 WiMBP w Rzeszowie, uczniowie V LO Szkoły Mistrzostwa Sportowego w Rzeszowie 5 grudnia Filia nr 6 WiMBP w Rzeszowie uczniowie SP nr 11 w Rzeszowie 12 grudnia Filia nr 2 WiMBP w Rzeszowie w Rzeszowie uczniowie SP nr 12 w Rzeszowie Kliniczny Regionalny Ośrodek Rehabilitacyjno-Edukacyjny w Rz. we współpracy z Zespołem Szkół przy Klinicznym Szpitalu Wojewódzkim nr 2 oraz Filią nr 15 WiMBP w Rzeszowie pacjenci Klinicznego Regionalnego Ośrodka Rehabilitacyjno-Edukacyjnego w Rzeszowie

Cykl spotkaล PIE Europe Direct - Rzeszรณw