Optimaliseer je labprocessen met AI
De impact van kunstmatige intelligentie gaat de manier waarop we laboratoria managen ingrijpend veranderen. Nee, niet morgen, wel in de nabije toekomst, daar heb ik geen glazen bol voor nodig. Het is niet de vraag of artificial intelligence zaken op zijn kop gaat zetten, maar wanneer. Onze sector loopt niet voorop, maar wat zich nu bijvoorbeeld afspeelt in de luchtvaartsector en in de medische diagnostiek staat straks ook de laboratoriumindustrie te wachten. Waarom? Simpelweg omdat de introductie van kunstmatige intelligentie in de laboratoriumsector enorme mogelijkheden biedt om processen te verbeteren, workflows te optimaliseren, kosten te verlagen, de kwaliteit te borgen en mensen slimmer in te zetten. AI kan een boost geven aan innovatie, efficiëntie en precisie. Dat is wel de kern denk ik.
Het gaat hierbij om de inzet van generatieve AI. Dat is kunstmatige intelligentie die meer doet dan alleen verwerken, en echt oplossingen creëert, dus een stuk verder gaat dan intelligente taalmodellen als ChatGPT. Het is namelijk zo dat kunstmatige intelligentie de afgelopen jaren een enorme ontwikkeling heeft doorgemaakt. AI is niet alleen in staat om gegevens te verwerken en patronen te herkennen, maar kan ook creatief zijn. Generatieve AI, een subset van kunstmatige intelligentie, kan nieuwe oplossingen creëren op basis van gegevens en bestaande kennis. Dit biedt laboratoria de mogelijkheid om niet alleen processen te verbeteren, maar AI ook in te zetten voor nieuwe vormen van onderzoek en productinnovatie. Denk bijvoorbeeld aan het genereren van nieuwe moleculaire structuren of het ontwerpen van experimenten op basis van historische data.
Er is wel een ‘maar’, en die zet ook een rem op het uitrollen van AI op korte termijn. In de laboratoriumsector, waar nauwkeurigheid essentieel is, moet AI werkelijk met laserprecisie werken. Foutjes, verzinsels, wel bekend van fantaserende AI-taalmodellen, zijn taboe en kunnen leiden tot gevaarlijke situaties. Het gebruik van AI zal daarom stap voor stap gaan, waarbij eerst en vooral de data op orde moeten zijn.
Als eerste verwacht ik dat AI beslissingsbevoegden op basis van data-gedreven inzichten gaat helpen bij interpretaties en het trekken van conclusies om dit sneller en beter te doen. Bijvoorbeeld: AI is inzetbaar om afwijkingen in testresultaten te detecteren, of om de werking van instrumenten te monitoren en te voorspellen wanneer onderhoud nodig is. Dit eerste gebeurt al meer en meer, denk aan beeldanalyse, dat al veel langer uitgerust is met slimme software, maar nu met AI steeds meer intelligentie krijgt. Steeds vaker hoor je dat dit zelfs betere resultaten oplevert. Ook zijn LIMS-leveranciers volop bezig om hun systemen uit te rusten met AI. Ik kan me voorstellen dat je je LIMS zo kunt trainen en het steeds beter voor je gaat werken.
Kortom, spannende tijden breken aan. Ik zeg wel: stap tijdig op de AI-trein, want de praktijk wijst nu al uit dat dit soort technologie een sector kan ontwrichten. Te laat instappen kan betekenen dat je als laborganisatie straks achter de feiten aanloopt en de concurrentie je te snel af is. ‘Blokker’ bestaat ook niet meer, om maar een dwarstraat te noemen. Momenteel is hooguit zo’n 5% van de bedrijven wereldwijd bezig met AI. Het aantal zal snel groeien. Kijk deze ontwikkeling niet weg, ga er met je team eens over brainstormen en ontdek hoe jij AI voor je lab kunt laten werken.
Vincent Hentzepeter, hoofdredacteur
INHOUD
Special ‘Lab van de Toekomst’
X CSRD-richtlijn legt de milieulat in de labsector hoger. Is jouw lab klaar voor de Europese duurzaamheidsrichtlijn?
X Toekomstbestendige labgebouwen. Kadans Science Partner opent zijn nieuwe locatie voor life sciences-onderzoek + health-tech in Londen.
X Hoe toekomstbestendig is het proefdieronderzoek? Organs-on-a-chip en kweekhuidmodellen lijken veelbelovende proefdieralternatieven.
Marcel Zoons, manager gebouwen en techniek bij AZ Rivierenland op Campus Rumst bij Antwerpen: “Door temperatuurmonitoring zijn we processen heel anders gaan inrichten.”
(Foto: Davy Coghe)
December 2024 60e jaargang www.labinsights.nl
Verschijnt 9x per jaar
Hoofdredactie: Vincent Hentzepeter, redactie@labinsights.nl, +31 6 20592436
Aan dit nummer werkten mee: Vanessa Appelman, Patrick Kromhout, Patrick Mulder, Ilse Bos
Eindredactie: Sylvie Hoyinck
Redactiecommissie: Dr Ineke Joosten (Senior Onderzoeker/Researcher Ministerie Onderwijs, Cultuur en Wetenschap,Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed, Rijkserfgoedlaboratorium), Bas van Driel (Business Development Manager Food Netherlands GBA), Jules Hoenderop (consultant Roche Diagnostics), Taco van der Maten (productmanager XRF Panalytical, chairman of the board of directors van ASTM International), Anita te Riet (Bergenius Labadvies), Han te Vaanhold (international sales representative Seastar Chemicals Inc.).
Media-advies: Erik ten Haaf, +31 297 223462, +31 6 10031781 erik@maxusmedia.nl
Debbie van den Dool en Marion van Sinderen, +31 3 16 227155, sales@maxusmedia.nl
Vormgeving: Marjan Hammink, marjan@maxusmedia.nl
Abonnementen: SP Abonneeservice, Postbus 105, NL-2400 AC Alphen aan den Rijn. Tel +31 (0)88 1102028, abo@labinsights.nl. Abonnement Nederland 1 jaar € 320,-, 2 jaar € 420,-. Opzeggingen dienen 8 weken voor afloop van de abonnementsperiode in ons bezit te zijn. Vraag een proefnummer aan en/of neem een abonnement op de digitale editie en nieuwsbrief door u op www.labinsights.nl te registreren.
Druk: Veldhuis Media, Meppel
Uitgever: maXus media publishers, 1421 AC Uithoorn
© 2024 maXus media
Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand of openbaar gemaakt worden in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch of door fotokopieën, opname, of op enige andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de auteur en/of de uitgever. ISSN: 2468-6417
Kadans Science Partner opent nieuwe locatie in Londen
10
Voorafgaand aan de jaarlijkse Kadans Innovation Summit 2024 nodigde Kadans haar zakenrelaties en huurders uit om een kijkje te nemen op de hippe en hypermoderne business sites in Londen.
Real-time monitoring: 100% controle op 3 locaties
22
Via real-time monitoring heeft ziekenhuis AZ Rivierenland op drie locaties altijd zicht op de temperatuur in haar labs, koelkasten en diepvriezers. Het systeem werkt zo soepel dat je haast vergeet dat het er is.
‘Maak lab toekomstbestendig met een CSRD-rapport’
16
De nieuwe Europese CSRD-richtlijn voor duurzaamheid legt ook bij laboratoria de milieulat hoger. Hoe kun je je het best conformeren aan deze complexe set van regels? Sta je er al goed voor?
Kiwa Dare: EMC-onderzoek en meer
26
Is elektronica geen stoorzender voor andere elektrische apparaten volgens de EMC-richtlijnen? Blijft interferentie binnen de wettelijke bandbreedte? En geeft een veldinstrument de juiste meetwaarde aan?
LabAutomation: slimme oplossingen
21
Ontdek de nieuwste ontwikkelingen in labautomatisering tijdens LabAutomation op 11 maart 2025. Hoe kan automatisering bijdragen aan een efficiëntere, nauwkeurigere en snellere werkomgeving?
Matchmaking in het lab bij werving en selectie
30
Hoe gaat het werven van de juiste laboratoriumprofessional in zijn werk en hoe vind je de perfecte match? Zo’n ‘klik’ waarbij alles klopt zit in details en ervaring in werving en selectie in chemie en life sciences.
Next-generation sequencing als routinediagnostiek voor infectieziekten
Impact Omnics is de eerste die in Europa een DNA-analysetechniek introduceert voor routinetests bij huisartsen. Deze methode, voordien beperkt tot academische en gespecialiseerde instellingen, biedt een betaalbare en snelle oplossing voor complexe ziektebeelden zoals luchtweg-, urineweg- en gastro-intestinale infecties. CEO Nicolas Vergauwe benadrukt dat huidige testen vaak duur zijn, trager werken en weinig specifieke resultaten opleveren. De nieuwe techniek identificeert de veroorzaker van een ziekte nauwkeurig en vermindert onnodig antibioticagebruik, wat doorslaggevend is gezien de toenemende bacteriële resistentie.
Met een lagere kostprijs en verbeterde snelheid maakt Impact Omics DNA-analyse toegankelijk voor routinediagnostiek. Het Nederlandse Diagnostiek voor U werkt reeds samen met Impact Omics om deze technologie breed toe te passen bij infectieziekten. De techniek heeft ook potentieel voor preventieve gezondheidszorg, zoals interventies gericht op een gezond microbioom.
Daarnaast breidt Impact Omics haar aanbod uit met farmacogenetische testen, waarmee bepaald kan worden hoe efficiënt een patiënt geneesmiddelen afbreekt. Dit maakt gerichte dosering mogelijk, minimaliseert risico’s op overdosering en verhoogt de efficiëntie van behandelingen. Ook worden nieuwe testen ontwikkeld, zoals een mpox-test en uitgebreidere gastro-intestinale testen met resistentie-markers.
Met financiële steun van investeringsmaatschappij LRM, in de vorm van een doorbraaklening, zet Impact Omics in op internationale groei. De lening ondersteunt innovatieve bedrijven die focussen op digitalisering, duurzaamheid en internationalisering. Impact Omics positioneert zich zo als pionier in betaalbare, datagedreven medische diagnostiek.
Van links naar rechts: Marilien Debruyn (LRM), Nicolas Vergauwe (Impact Omics) en Gunter Plevoets (LRM)
Lab geopend voor groene waterstof op kleine schaal
SYNTRA (specialist in praktijkgerichte, toekomstgerichte opleidingen in België) Midden-Vlaanderen/NXTPro lanceert dit najaar een waterstoflab op de campus in Sint-Niklaas, gefinancierd door het Europees Fonds voor Regionale Ontwikkeling (EFRO). In dit laboratorium wordt groene waterstof kleinschalig geproduceerd, waarmee SYNTRA inspeelt op de technologische en arbeidsmarktevoluties binnen de energietransitie. Het nieuwe lab dient als praktijkruimte voor professionals en bedrijven die waterstof willen integreren in hun processen.
SYNTRA ontwikkelt vier nieuwe opleidingen rond waterstoftechnologie, gericht op specifieke thema’s zoals productie, opslag, transport en brandstofcellen. Deze trainingen combineren theoretische kennis met praktijkervaring en worden afgestemd op de behoeften van bedrijven in de sector. Wim Van Stappen, opleidingsinnovator energietransitie, benadrukt het belang van kwalitatieve, praktijkgerichte opleidingen voor de ruim tachtig bedrijven in België die actief zijn in de waterstofsector. De uitgebreide opleidingsmogelijkheden omvatten zowel een algemene cursus waterstoftechniek als korte, maatgerichte trainingen. Hiermee speelt het opleidingsinstituut een belangrijke rol in het versterken van expertise binnen de industrie en het ondersteunen van bedrijven in de omschakeling naar duurzame energieoplossingen. Het nieuwe waterstoflab en het opleidingsaanbod positioneren de campus Sint-Niklaas als een belangrijke schakel in de vorming van professionals binnen de opkomende waterstofeconomie.
Bureau Veritas neemt Versatec Energy over
Bureau Veritas versterkt zijn positie in de energie- en hergebruiksector door de overname van Versatec Energy, een onafhankelijk technisch adviesbureau gespecialiseerd in de off- en onshore-energiesector. Met deze strategische zet breidt Bureau Veritas zijn expertise uit in technische regelnaleving, operationele veiligheid en risicobeheer binnen de energiesector. De overname ondersteunt de LEAP | 28-strategie en richt zich op hernieuwbare energie, low carbon technologieën (zoals waterstof), en CO2-afvang en -opslag (CCUS). Versatec Energy, gevestigd in Woerden, heeft 40 jaar ervaring in health, safety & environment, technische documentatie en digitale oplossingen. De overname biedt Bureau Veritas toegang tot Versatec’s gespecialiseerde kennis en innovatieve en veilige methodologieën.
Klaas-Otto Ykema en Marijke Paalvast ondertekenen de contracten voor de overname (foto Bureau Veritas/Steven Lammering).
Medicijn tegen schizofrenie doodt blaaskankercellen
Baanbrekend onderzoek Leidse wetenschappers tegen
blaaskanker
Onderzoekers van het Leids Universitair Medisch Centrum (LUMC), onder leiding van dr. Gabri van der Pluijm, hebben in het laboratorium ontdekt dat het antipsychoticum Penfluridol blaaskankercellen effectief vernietigt.
Deze bevinding volgt op bevolkingsonderzoek waaruit bleek dat patiënten met chronische schizofrenie, die dit medicijn gebruiken, minder vaak blaaskanker ontwikkelen. Het onderzoek richt zich op een variant van blaaskanker die in 80% van de gevallen terugkeert na behandeling. Van der Pluijm onderzoekt nu of het middel veilig lokaal in de blaas kan worden toegediend om schadelijke bijwerkingen te minimaliseren. Als de methode effectief blijkt, zal het op grotere schaal bij patiënten worden getest.
Steun nodig voor onderzoek
Om dit veelbelovende onderzoek voort te zetten, zoekt het team
financiële ondersteuning via het Leids Universiteits Fonds (LUF). Het fonds benadrukt het belang van particuliere giften voor de voortgang van wetenschappelijk onderzoek en biedt subsidies voor baanbrekende projecten. Lilian Visscher, directeur van het LUF, benadrukt dat donateurs van het grootste belang zijn voor de ontwikkeling van innovatieve behandelingen zoals deze.
Verdere klinische studies zijn essentieel om de veiligheid en effectiviteit van Penfluridol bij blaaskankerpatiënten te garanderen. Een succesvolle implementatie van deze methode kan duizenden patiënten helpen en hun levenskwaliteit aanzienlijk verbeteren. Meer informatie en mogelijkheden tot donatie zijn beschikbaar via de website van het LUF.
Dr. Gabri van der Pluijm
Organs-on-a-chip en kweekhuidmodellen veelbelovende proefdieralternatieven
Toekomstproef 2024 bevestigt transitie naar proefdiervrij
Toekomstproef 2024 stond in het teken van de transitie naar proefdiervrij onderzoek door jonge onderzoekers, met bijdragen over innovaties zoals organ-on-a-chip en kweekhuidmodellen, en natuurlijk de uitreiking van de Hugo van Poelgeest Prijs.
Patrick Mulder
De transitie naar proefdiervrij onderzoek gaat door, zo bleek tijdens ‘Toekomstproef 2024’. Het evenement vond op 15 november 2024 in Utrecht plaats. De organisatie was in handen van Stichting Proefdiervrij en Stichting Bouwstenen voor Dierenwelzijn. Debbie Weijers, directeur van Stichting Proefdiervrij, benadrukte dat proefdiervrije alternatieven sterk in opkomst zijn. Wetenschappelijke innovaties en maatschappelijke steun maken een toekomst zonder dierproeven namelijk steeds realistischer.
Transitie Proefdiervrije Innovaties
Drie onderzoekers die werken binnen het programma Transitie Proefdiervrije Innovaties (TPI) bespraken hun onderzoeksmethoden. Hoewel dierproeven voor cosmetica sinds 2013 verboden zijn, worden er uitzonderingen gemaakt. Dit geeft wel aan dat er extra stappen gezet moeten worden om op dit punt volledig proefdiervrije oplossingen te bereiken.
Hugo van Poelgeest Prijs
Een hoogtepunt van de dag was de uitreiking van de Hugo van Poelgeest Prijs aan Giulia Moreni. Zij is klinisch viroloog aan
Uitreiking van de Hugo van Poelgeest Prijs aan Giulia Moreni, klinisch viroloog aan het Amsterdam UMC, voor haar onderzoek naar virusinfecties met mensgerichte onderzoeksmodellen (Foto: Patrick Mulder, Stichting Proefdiervrij).
het Amsterdam UMC en doet onderzoek naar virusinfecties met mensgerichte onderzoeksmodellen. Deze modellen bootsen menselijke organen na, waaronder luchtwegen, brein en darmen. Genomineerden Henrique Pinto en Patrick Mulder ontvingen eervolle vermeldingen voor hun bijdrage aan de ontwikkeling van proefdiervrije methoden.
Mulder werkt met menselijke kweekhuid om brandwonden beter te begrijpen en te behandelen. Pinto bootst de menselijke bloed-hersenbarrière na in het lab en koppelt deze aan hersenorganoïdes (kunstmatig gekweekte miniatuurorganen) voor neurologisch onderzoek.
Life en health sciences in het zakenhart van Londen
Kadans Science Partner opent nieuwe locatie in Londen
Voorafgaand aan de jaarlijkse Kadans Innovation Summit 2024, dit jaar gehouden in Londen, nodigde Kadans haar zakenrelaties en huurders uit om een kijkje te nemen op de hippe en hypermoderne business sites in Londen. Het moment werd aangegrepen om een nieuwe locatie te openen: het MAYDE-gebouw, gelegen in King’s Cross, in het hart van de stad.
Ivo Horn | Fotografie: Kadans Science Partner
Moderne gebouwen, het faciliteren van toegepast en wetenschappelijk onderzoek en mensen bij elkaar brengen. En dat alles om wereldwijde problemen aan te pakken: dat is waar het bij Kadans Science Partner om draait. Het Londense 5-10 Brandon Road is waar Kadans Science Partner sinds dit najaar haar klanten verwelkomt. Kadans was sinds enige jaren al actief in Canary Wharf met het ‘London Innovation Centre’, een scienceen innovationhub die deel uitmaakt van Londens bruisende centrale zakendistrict. Nu is het met het MAYDE-gebouw op Brandon Road dus ook aanwezig in het beroemde ‘knowledge quarter’ in King’s Cross. De aanwezigheid van King’s College, waar de pioniers van DNA-structuuronderzoek werkzaam waren, het Francis Crick Institute voor medisch onderzoek doen meer dan recht aan deze benaming. Er zitten hier grote bedrijven als Google, AstraZeneca, Merck en GSK. Onder de culturele instellingen bevinden zich het beroemde British Museum en de British Library. Feitelijk herbergt het district meer dan 100 academische, culturele, research- en mediaorganisaties. Voor biotech-, medtech- en healthtechbedrijven een geweldige omgeving om aan de slag te gaan.
10.590 m2 lab- en kantoorruimte
Voorafgaand aan de officiële opening door Kadans Science Partner vond de rondleiding plaats door het Innovation Center en MAYDE. Katie Nelson, hoofd Leasing UK & Ireland, gaf toelichting over de faciliteiten. MAYDE heeft 10.590 m2 laboratorium/ kantoorruimte beschikbaar en plek voor werkzaamheden onder good manufacturing practice (GMP). Voor het werken onder GMP zijn er ook cleanrooms beschikbaar.
Daarmee richt het gebouw zich zowel op R&D als de productie van geneesmiddelen. Een speciale ruimte faciliteert transport van en naar het MAYDE-gebouw. De opening vond plaats met toespraken van Steve Bates, CEO BioIndustry Association, en James Sheppard, international head of Asset Management van Kadans Science Partner. Met een dame in een labjas, die het officiële gedeelte leek te interrumperen, maar zich ontpopte tot een swingende danseres, vergezeld van twee zangers en vele glazen champagne, werd het gebouw om 17.30 uur feestelijk geopend.
Een van de laboratoria in het London Innovation Centre.
Keynote over toepassingen van een Omics-platform.
Levendig science cluster
MAYDE is het eerste van een viertal gebouwen dat Kadans in bezit heeft in King’s Cross binnen een levendig sciencecluster. In totaal zal Kadans hierdoor een oppervlak van 32.000 m2 aan laboratorium/kantoorruimte realiseren voor de life- en health tech-sector. De focus ligt hierbij zeker niet alleen op middelgrote bedrijven, want Kadans rekent ook de vroege start-ups tot haar klanten. De ankers ‘hoogwaardige bedrijfsruimte, faciliteren van onderzoek en communityvorming’ staan ook hier centraal. Kadans biedt bovendien een volledig ingericht laboratorium voor verhuur: een uitkomst voor start-ups die niet direct in dure apparatuur kunnen investeren.
Werken in King’s Cross betekent werken op een historische én culturele plek met beroemde namen als Rosalind Franklin en Maurice Wilkins (DNA-onderzoekers), Charles Lyell (geoloog), en Florence Nightingale (verpleegkundige). Werken in zo’n bakermat moet toch leiden tot baanbrekende innovaties.
Kadans Innovation Summit 2024
Op 14 november vond de derde Kadans Innovation Summit plaats. Het evenement, sterk gericht op netwerken en uitwisseling van ideeën, werd geopend door Kadans CIO Steijn Ribbens die aangaf dat Kadans nu al op meer dan 5 campussen in het Verenigd Koninkrijk actief is. Keynote spreker professor Peter van der Spek, hoofd bioinformatica in het Erasmus Medisch Centrum, gaf het belang van moleculaire diagnostiek aan: 4% van het ziekenhuisbudget gaat naar moleculaire diagnostiek, terwijl maar liefst 72% van de beslissingen in de kliniek op moleculaire uit-
‘ Kadans biedt een volledig ingericht laboratorium voor verhuur: een uitkomst voor start-ups die niet direct in dure apparatuur kunnen investeren’
slagen gebaseerd wordt. Zijn team legt met big data belangrijke connecties tussen gevonden mutaties en ziektes.
De hieropvolgende sessies waren gericht op data en artificial intelligence in life sciences, vooruitgang in regeneratieve geneeskunde, nieuwe therapieën in kankeronderzoek en het stimuleren van vernieuwing in geneesmiddelenproductie. Eyeopener was dat patiënten geen angst hebben voor kunstmatige intelligentie zolang duidelijk is dat de nieuwe technologie hen iets goeds brengt: “Neem patiënten mee gedurende de hele reis en luister naar hun behoeftes”, benadrukte een van de panelleden. Er was onder de leden verder een algemene consensus dat data zoveel mogelijk gedeeld zouden moeten worden. Al met al vielen de termen ‘samenwerking’ en ‘innovatie’ meer dan eens tijdens deze dag.
Wondverzorgers blikken tijdens 19 e WCS Wond Congres naar de toekomst
Artificial Intelligence ‘beter’ dan dermatoloog bij huidkankerdiagnose
Dat kunstmatige intelligentie zich leent voor snelle herkenning van huidkanker, maar dat ook ‘beter’ doet dan de dermatoloog, was een van de opmerkelijke conclusies tijdens het 19e WCS Wond Congres. Er werd naar de toekomst geblikt met als topics onder meer ‘van zorgtekort naar passende zorg’ en ‘schadelijke invloed van onzinfluencers op de consument of patiënt’.
Redactie en fotografie: Patrick Mulder
Dit en meer stond centraal tijdens het WCS Wond Congres 2024. Wondverzorgers kwamen op 26 november 2024 samen in het Beatrix Theater Utrecht voor de 2-jaarlijkse bijeenkomst van het WCS kenniscentrum voor de wondzorg. Enkele hoogtepunten: de inzet van AI bij huidkankerdiagnose, het oplossen van de tekorten in de zorgsector en hoe influencers consumenten en patiënten vals voorlichten en wat daaraan te doen.
AI voor huidkankerdiagnose
Dr. Marlies Wakkee van het Kanker Instituut Rotterdam presenteerde hoe artificial intelligence huidkanker in een vroeg stadium kan herkennen. De app SkinVision analyseert foto’s van verdachte huidplekjes met een nauwkeurigheid die zelfs beter bleek dan die van een gemiddelde dermatoloog. Hoewel verdere tests nodig zijn om deze software verder uit te rollen, is dit een belangrijke stap voor AI in de dermatologie.
Van zorgtekort naar passende zorg voor iedereen
Karin Timm, bestuurslid van Zorginstituut Nederland, benadrukte dat zorg meer moet aansluiten op de behoeften van patiënten. Samen beslissen door zorgverlener en patiënt, kortere wachttijden en focus op gezondheid van de patiënt in brede zin. Om dit te bereiken is het cruciaal dat de personeelstekorten en budgetproblemen aangepakt worden.
Invloed van onzinfluencers
Adriaan ter Braack, alias Sjamadriaan, waarschuwde voor ‘onzinfluencers’ die angst zaaien met pseudowetenschap, anekdotes en misleidende producten zonder bewezen effect. Dit leidt tot risicogedrag zoals het vermijden van zonnebrand, overmatig supplementengebruik en wantrouwen in artsen. Hij benadrukte het belang van goede voorlichting om deze zorgelijke trends tegen te gaan.
2 3
Foto 3: Presentatie van Marlies Wakkee over AI in de dermatologie 1
Foto 1: Openingssessie in het Beatrix Theater tijdens ‘WCS 2024’.
Foto 2: Presentatie van Karin Timm over passende zorg
Life Science event 2025:
alles over celbiologie
De nieuwste trends en ontwikkelingen in de life sciences en celbiologie zijn te zien tijdens het Life Science event op 13 februari bij FHI in Leusden. Kennispartners staan klaar om de laatste inzichten in celbiologie te delen.
Dit eendaagse event is interactief. Neem deel aan workshops, inspirerende lezingen en netwerkmogelijkheden om zo kennis te vergaren en te netwerken. Deze dag richt zich op life sciencesonderzoekers, zorgprofessionals en voor wie actief is in de regelgeving.
Seminarprogramma en workshops
Het seminarprogramma zoomt in op drie verschillende toepassingen binnen de celbiologie. Het middagprogramma biedt workshops over 3D-celkweek, ergonomie, duurzaamheid, decontaminatie en pipetteren.
Speekselklierstamceltransplantatie
Hoogleraar Celbiologie Rob Coppes van Universitair Medisch Centrum Groningen (UMCG) vertelt over zijn onderzoek naar speekselklierstamceltransplantatie. Deze behandeling kan de schade aan speekselklieren na bestraling in het hoofd- en halsgebied herstellen. Voor de behandeling halen Coppes en zijn team de stamcellen uit de speekselklieren om deze op te kweken en na de bestraling terug te plaatsen. Zo gaan de speekselklieren zichzelf repareren.
CAR T-celtherapie onderzoek
Brigitta Witte, analytisch-onderzoeker QC, vertelt namens Galapagos over het onderzoek naar CAR T-celtherapie. Dit is een vorm van immuuntherapie met eigen witte bloedcellen (T-cellen). Hierop wordt een speciale receptor of ‘ CAR ’
geplaatst, waardoor deze cellen toch kankercellen kunnen herkennen en vernietigen. CAR T-celtherapie ondersteunt behandelingen van patiënten met een slechte kankerprognose. De methode van Galapagos is uniek door de gedecentraliseerde aanpak. Hierdoor wordt het celtherapieproces ingekort tot zeven dagen.
Dit levert het Life Science event je op:
X Nieuwe kennis en inspiratie over celbiologie
X Praktische workshops direct toepasbaar op je werk
X Waardevolle contacten met branchegenoten
X Tips en tricks om vraagstukken aan te pakken
In het kort
Datum: 13 februari 2025
Tijd: 09.00 - 15.30 uur
Locatie: FHI, Leusden
Schrijf je kosteloos in voor een bezoek aan het Life Science event. Houd de website in de gaten om op de hoogte te blijven van het programma: fhi.nl/lifescience
Nieuwe Europese CSRD-richtlijn; de trends en tips voor je bedrijf en laboratorium ‘
Maak je lab toekomstbestendig met een
CSRD-rapport’
De nieuwe Europese CSRD-richtlijn voor duurzaamheid legt ook bij laboratoria de milieulat hoger.
Hoe kun je je het best conformeren aan deze complexe set van regels? Moet je al je labprocessen aanpassen of sta je er al goed voor? En wat betekent dit voor je mensen? Ontwerpbureau KuiperCompagnons neemt ons mee in het doel van de CSRD-richtlijnen en geeft tips.
Vanessa Appelman | Fotografie: Marco Vellinga
De nieuwe Europese CSRD-richtlijn voor duurzaamheid
– Corporate Sustainability Reporting Directive – verplicht bedrijven en hun laboratoria om zich te verantwoorden over hun impact op de natuur en maatschappij. Niet aansluiten bij de Europese ‘Green Deal’ [zie kader] is geen optie meer. Vanaf nu moet je je bedrijf en afdelingen scoren op het gebied van Environment, Social en Governance (ESG); oftewel duurzaamheid en werkbaarheid. Voor bedrijven zal dit direct impact hebben op hun vastgoed, bedrijfsprocessen en omgang met medewerkers. Hoe kun je hier als bedrijf en laboratorium het beste mee omgaan?
Nieuwe
CSRD-richtlijn ook voor laboratoria
Betty Aarts is architect en programmamanager Healthcare & Life Science bij ontwerpbureau KuiperCompagnons in Rotterdam en vertelt ons meer over het doel. “De CSRD-richtlijnen zorgen voor meer transparantie over en betere kwaliteit van duurzaamheidsinformatie. Bedrijven moeten met sustainability rapportages in hun jaarverslagen aangeven hoe duurzaam ze zijn en kunnen hiermee op verschillende vlakken scoren. Denk aan de impact die je als bedrijf hebt op de CO2-uitstoot, het sociaal kapitaal, de biodiversiteit of mensenrechten. Je wordt hier grijs, lichtgroen of donkergroen op gescoord.”
Betty Aarts (architect en programmamanager Healthcare & Life Science), Rob Kanbier (programmadirecteur Healthcare & Life Science) en Evert Slootweg (architect en programmamanager Healthcare & Life Science)
“Het doel is om een totaalbeeld te krijgen van de organisatie. Hoe ver ben je al op de ‘schaal van duurzaamheid’? Voor life-sciencegebouwen met laboratoria gaat dit ook over het gehele productieproces en het gebouw zelf. Denk hierbij aan het energieverbruik, de luchtkwaliteit, gebruikte bouwmaterialen, inrichting, recycling van grondstoffen en disposables, afvalstromen. Als je hier al op voorhand rekening mee houdt in je ontwerp en processen, loop je al een flinke stap voor qua duurzaamheid en vergroot je snel je impact.”
Een toekomstbestendig laboratorium
Haar collega Rob Kanbier (programmadirecteur Healthcare & Life Science) legt uit waarom dit belangrijk is. “Deze richtlijn gaat voor veel van onze klanten een rol spelen en daarom vinden wij het belangrijk om ons goed te verdiepen in dit onderwerp. Verduurzamen valt of staat bij bewustwording. Maak je straks een CSRD-rapport van je lab omdat het moet en geld oplevert, of wil je als bedrijf ook echt toekomstbestendig zijn?”
Hij vervolgt: “Subsidies, rentevoordelen en minder belasting betalen zijn voor veel bedrijven een prima motivator. Daar is op zich niets mis mee. Toch zou het mooier zijn als bedrijven besluiten om vanuit hun eigen intrinsieke waarden en visie mee te
Europese ‘Green Deal’: zes mlieudoelen
die impact kunnen hebben op je lab
De Europese Green Deal heeft als doel om de EU om te vormen tot een moderne, grondstoffenefficiënte en concurrerende economie. Bedrijven, waaronder laboratoria, moeten hiervoor aansluiten bij de zes milieudoelen uit de EU taxonomie:
X Beperking van klimaatverandering (mitigatie)
X Aanpassing aan klimaatverandering en de gevolgen
X Duurzaam gebruik en bescherming van water en mariene hulpbronnen
X Transitie naar een circulaire economie
X Preventie en beheersing van verontreiniging
X Bescherming en herstel van biodiversiteit en ecosystemen
Deze set van regels is in november 2022 wettelijk aangenomen om de klimaat- en energiedoelstellingen van de EU voor 2030 te behalen. De richtlijn is sinds 2024 van kracht voor alle beursgenoteerde bedrijven met meer dan 250 medewerkers. Alle midden- en kleinbedrijven moeten vanaf 2026 aan de CSRD voldoen. Meer lezen over de Green Deal kan via de QR-code, links:
De Europese Green Deal - Europese Commissie
‘ Maak je straks een
CSRD-rapport van je lab omdat het moet en geld oplevert of wil je als bedrijf ook echt toekomstbestendig zijn? ’
doen aan de Europese Green Deal. Met als simpele reden dat we met zijn allen een fijne en schone aarde hebben om op te leven. De meeste bedrijven hebben nog 3-4 jaar de tijd en kunnen nu al vele, kleine stappen maken.”
Verduurzamen in kleine stappen
“Welke stappen je neemt en tot hoever je wilt verduurzamen, hangt af van het ambitieniveau van je bedrijf en laboratorium. Wij adviseren om dat als eerste te bepalen,” zegt Aarts. Het is
‘ Bepaal eerst het ambitieniveau van je bedrijf en lab’
daarbij belangrijk om haalbare doelen te stellen. Je kunt op het gebied van verduurzaming voor alles gaan, of het stap voor stap doen. Dat helpt enorm in de mindset van ‘laat maar dan’ naar ‘wat kan er wel’.
Haar collega Evert Slootweg (architect en programmamanager Healthcare & Life Science) is het hiermee eens: “Houd het haalbaar en kijk daarbij naar wat er al wel is.” Hij geeft hier een goed voorbeeld van: “Neem een GMO/Biosafety Lab. Daar wordt in de cleanrooms 100% van de lucht ververst, dus de luchtkwaliteit is al meer dan goed. Dit noemen wij het ‘laaghangend fruit’.”
‘ Neem een GMO/Biosafety lab: daar wordt in de cleanrooms 100% van de lucht ververst, dus de luchtkwaliteit is al meer dan goed. Dit noemen wij het ‘laaghangend fruit’’
‘ Wij staan als bedrijf voor gelukkig en gezond leven en werken’
Aarts: “Men denkt al gauw aan zaken als het in kaart brengen van het energieverbruik van het gebouw. En daar kun je zeker wat mee. Alleen is dat niet 1-2-3 gedaan. Dat je hier 10-20% energiewinst mee kunt behalen, is natuurlijk wel heel mooi.”
Laboratoriumprocessen in kaart brengen
Slootweg: “Begin eerst gewoon eens met een gesprek waarin je samen kritisch kijkt naar de laboratoriumprocessen. Zijn deze logisch en efficiënt ingedeeld? Kunnen bepaalde ruimtes worden gedeeld of staan er ruimtes leeg? Kunnen de koelunits van de koelkasten en -80 °C vriezers gecombineerd worden? Kunnen afdelingen de analyseapparatuur delen? Of kun je de apparatuur misschien tussentijds uitzetten? Wat zijn de energielabels van je koelkasten?”
“Bij ASML voeren ze bepaalde processen alleen op de piekmomenten in het stroomnet uit. Dat is slim. Dus denk verder met je team. Denk ook na over het gebruik van disposables, misschien zijn daar alternatieven voor op de markt. En zou je het afval kunnen verminderen door stoffen circulair te gebruiken? Wees creatief en durf hardop te denken.”
“Zelfs met een ambitieniveau nul, geven we graag inzicht in wat je makkelijk beter kunt doen. Misschien zijn de afvalstromen nog niet optimaal, maar is jullie koffie wel van fairtrade-bonen en neemt iedereen zijn eigen mok mee. Ook dat soort kleine zaken tellen,” zegt Aarts.
‘ Kijk vooral eerst naar wat je al wel hebt ’
Labmedewerkers bepalen de CSRD-reporting
Kanbier: “Zoals mijn collega’s al zeggen kun je veel doen met wat er al is. Toch staat de CSRD-richtlijn voor veel meer dan afvalstromen, bedrijfsprocessen en vastgoed. Van de E-, S- en G-gebieden spreekt Environment weliswaar het meest tot de verbeelding, maar wij zien dat de S (Social) en G (Government) een steeds belangrijkere rol gaan spelen in de toekomstbestendigheid van bedrijven.”
“Social gaat over de inspraak van je medewerkers en de gebruikers van de laboratoriumapparatuur. Of over hoe je als bedrijf omgaat met gender, multiculturaliteit en mensenrechten
De belangrijkste eerste stappen naar een ‘CSRD-proof’ laboratorium:
STAP 1
Ambitieniveau bepalen
STAP 2
Manier van vastleggen bepalen
STAP 3
Met z’n allen kijken naar wat er al wel is, het zg. ‘laaghangend fruit’ ontdekken
STAP 4
Overige processen kritisch bekijken: kunnen ze logischer en efficiënter? Denk aan energieverbruik, lege ruimtes, grondstof- en afvalstromen, samenvoegen van analyses, gebruik van disposables, etc.
STAP 5
Blijf met elkaar in gesprek en schakel eventueel een externe partij in
binnen je bedrijf. Ook het welbevinden van je medewerkers telt hierin mee en kun je scoren volgens het zogenaamde WELL-certificaat. Die bevat vragen zoals: Hoe staat het met de mentale gezondheid en inrichting van de werkplekken? Is er een fruitschaal in de kantine? Kun je gemakkelijk kiezen voor de trap in plaats van de lift?”
Op naar een gelukkig en gezond lab
‘ Pas als je weet wat je wilt meten, kun je de methode kiezen die je wilt gebruiken voor je certificering’
“Government staat voor hoe je het bedrijf stuurt en leidt en hoe je hierin met je medewerkers omgaat. Ook dat kan simpel. Geef bijvoorbeeld transparantie over het beleid en de risico’s door informatieschermen bij de entree van je bedrijf op te hangen. De onderliggende trend van het hele ESG-verhaal is dat geluk en gezondheid eigenlijk gaan bepalen of een gebouw toekomstbestendig is.”
“Voor bestaande bedrijven is het de kunst om in kaart te brengen hoe je nu al scoort op het gebied van E, S en G”, besluit Aarts.
“Pas als je weet wat je wilt meten, kun je de methode kiezen die je wilt gebruiken voor je certificering. In het begin zul je er best wat extra werk aan hebben. Maar is het niet zo dat het goed is dat bedrijven wat bewuster gaan nadenken over hun gebouw en hun medewerkers? Zo zetten we met zijn allen een stapje in de richting van een betere en schonere samenleving.”
LabAutomation: slimme
oplossingen in systemen, software en services
Ontdek de nieuwste ontwikkelingen en innovaties in laboratoriumautomatisering tijdens het LabAutomation event op 11 maart 2025 in Congrescentrum 1931. Deze inspirerende dag laat zien hoe automatisering kan bijdragen aan een efficiëntere, nauwkeurigere, en snellere werkomgeving. Met interessante lezingen, praktische oplossingen én een heleboel kennis belooft het een waardevolle dag te worden. Wat kun je verwachten?
Tijdens dit eendaagse event staan de exposanten klaar om te helpen met jouw automatiseringsvraagstukken. Op de informatiemarkt vind je robots, geautomatiseerde systemen en integratieoplossingen die zijn ontworpen om aan de behoefte van diverse laboratoria te voldoen.
Het uitgebreide seminarprogramma inspireert je om zelf aan de slag te gaan. Diverse sprekers delen hoe zij met succes hun processen hebben geautomatiseerd. Verder volg je lezingen over het belang van standaarden en de toepassing daarvan in dataverwerking, de rol van kunstmatige intelligentie en de integratie van systemen.
Dit neem je na het event mee naar huis:
X Veel nieuwe kennis over automatiseringsoplossingen
X Inspiratie om zelf aan de slag te gaan met automatisering
X Een uitgebreid netwerk van collega’s en professionals uit de branche
X Praktische tips om problemen aan te pakken
Kom in contact met de branche
Het LabAutomation event is niet alleen een platform voor de nieuwste technologieën, maar is ook een uitgelezen kans om in contact te komen collega’s uit de branche. Deel je kennis en ervaringen, breid je professionele netwerk uit en ontdek samen hoe de toekomst van laboratoriumautomatisering eruit ziet.
In het kort
Datum: 11 maart 2025
Tijd: 9:00 tot 17:00
Locatie: Congrescentrum 1931, Den Bosch De inschrijving voor een kosteloos bezoek aan LabAutomation gaat open in januari 2025. Houd de website in de gaten voor het programma en om in te schijven LabAutomation - FHI, federatie van technologiebranches.
AZ Rivierenland gebruikt de Captos-sensoren voor temperatuurcontrole vooral in hun labs, koelkasten en diepvriezers.
Voordelen goed monitoringsysteem: temperatuur op orde, gebruikers blij, processen logischer ingedeeld
Real-time monitoring geeft AZ Rivierenland volledige temperatuurcontrole op drie locaties
Via real-time monitoring heeft ziekenhuis AZ Rivierenland op drie locaties altijd zicht op de temperatuur in haar laboratoria, koelkasten en diepvriezers. Het systeem werkt zo soepel dat je haast vergeet dat het er is. Bovendien kreeg AZ Rivierenland waardevolle inzichten door met een frisse blik naar het gebouw, de processen en de klimaatdata te kijken, met een logischere indeling en goedkopere koelapparatuur tot gevolg.
Vanessa Appelman | Fotografie: Davy Coghe
Met de uitbreiding van haar real-time temperatuurmonitoringsysteem Captos heeft AZ Rivierenland volledige temperatuurcontrole op haar drie locaties en transporten bereikt.
Vanuit technisch oogpunt een zeer stabiel systeem dat vrijwel geen storingen vertoont. Voor de gebruikers biedt het een compleet systeem met een gebruiksvriendelijke alarmservice. Door beter inzicht in de processen en klimaatdata is de indeling van de koelapparatuur nu logischer en zijn er goedkopere modellen aangeschaft.
Meten van ruimtetemperatuur
Voorheen werkten de Sint-Jozefkliniek met locaties in Bornem en Willebroek en AZ Heilige Familie in Rumst nog zelfstandig. Begin 2019 zijn ze gefuseerd, wat leidde tot een verdere professionalisering van hun zorg. Al ruim voor de fusie was het Captos
monitoringssysteem van Bitos al in actie voor het meten van de ruimtetemperatuur op de campus in Rumst. De campus in Bornem maakte toen nog gebruik van een ander monitoringssysteem voor haar laboratoria.
Marcel Zoons (manager gebouwen en techniek): “Toen wij merkten dat deze niet meer compatibel was met onze computersystemen, hebben wij een aanbesteding uitgezet. Al was Bitos daarbij iets in het voordeel, doordat onze collega’s in Rumst al met het systeem werkten, hebben we alle leveranciers een eerlijke kans gegeven.”
Real-time monitoring op transport
Zoons vervolgt: “Een van de voordelen die Captos ons kon bieden was dat het monitoringsysteem zowel bedraad als via wifi werkt. Dat is uiteraard handig als de wifi zou uitvallen. Maar
Marcel Zoons (links), manager gebouwen en techniek, en Pascal Burm, diensthoofd gebouwen en techniek: “Door temperatuurmonitoring zijn we processen heel anders gaan inrichten.”
voor ons speelde vooral mee dat wij vaste datapunten moeten hebben bij onze medische vriezers. Omdat deze in afgesloten medicatielokalen staan met een ander soort beveiliging, is een bedraad systeem daar beter toepasbaar.”
Zijn collega Pascal Burm (diensthoofd gebouwen en techniek), vult hem aan. “Een ander voordeel was dat Captos de temperatuurdata kan bijhouden tijdens transporten. Dat is natuurlijk handig met drie locaties binnen één ziekenhuis. Bij aankomst worden de gegevens dan direct richting het netwerk gepusht.”
Of er dan ook een nadeel is? “Jazeker,” zegt Burm, “Captos biedt geen meetcapsules voor in de puree. Daar bedoel ik mee dat we voor de temperatuurcontrole van onze ziekenhuismaaltijden of melkflesjes voor pasgeborenen een ander systeem nodig hebben.” Dus gebruikt AZ Rivierenland de Captos sensoren op hun labs en in hun koelkasten en diepvriezers. Zoons: “Qua hygiene is het ontzettend handig dat de meetcapsules in hars zijn geïntegreerd, zo kan je ze gemakkelijk schoonmaken.”
‘ We hebben een belangrijke verandering teweeggebracht binnen het ziekenhuis’
Voordelige neveneffecten van monitoring-systeem
“Over voeding gesproken”, vervolgt Zoons, “we kwamen er tijdens de inventarisatie van onze koelkasten achter dat sommige vooral voor de boterhammen van de artsen werden gebruikt. We hebben door die ontdekking de locaties van de koelkasten logischer ingedeeld. Een mooi, positief neveneffect van het installeren van ons nieuwe monitoringssysteem.”
“Eigenlijk hebben we een belangrijke verandering teweeggebracht binnen het ziekenhuis. We wilden in eerste instantie alleen de temperatuur monitoren, maar kregen tegelijkertijd zoveel andere waardevolle inzichten. Doordat we met een frisse blik naar ons gebouw en onze processen keken, zagen we nieuwe mogelijkheden die voorheen onopgemerkt bleven.”
Burm herinnert zich nog hoe ze het management wisten te verrassen door hun verouderde koelkasten te vervangen door gewone huis-tuin-en-keukenmodellen in plaats van de duurdere industriële varianten. “Dankzij het Captos-systeem konden we aantonen dat deze koelkasten net zo goed aan alle eisen voldoen, waardoor we aanzienlijk konden besparen.”
Efficiënte kalibratie
“Wat we nu wel uitbesteden, is de jaarlijkse kalibratie van het systeem. Voorheen deden we dit zelf, maar de technici van Bitos doen dit veel efficiënter. En wanneer vervanging nodig is, regelen zij dat direct. Het mooie van dit monitoringssysteem is dat het
zo betrouwbaar is dat je bijna zou vergeten dat het er is: het systeem is uiterst stabiel en storingen komen nauwelijks voor.”
De samenwerking tussen AZ Rivierenland en Bitos was al vanaf het begin efficiënt. De twee gebouwtechnici werken met twee vaste contactpersonen, zodat de lijnen altijd heel kort zijn. Zoons: “Bijvoorbeeld toen we relatief vaak valse alarmen kregen, omdat de deuren van de koelkasten te langzaam sloten. Bitos heeft toen de sensoren vertraagd, waardoor dit nu niet meer voorkomt.”
Gebruiksvriendelijk systeem voor monitoring
Er was wel een aanzienlijke mentaliteitsverandering nodig binnen AZ Rivierenland voor het beheer van de alarmen. Burm: “We werken met één grote serverruimte voor drie campussen, zodat we alle data centraal kunnen bekijken. Deze hoeveelheid data is te veel om door één persoon te laten reguleren. Daarom hebben we de verantwoordelijkheid voor de data en de alarmen bij de (hoofd)gebruikers gelegd.”
Zoons voegt hieraan toe: “Dat is ook veel logischer. Een apotheker of laboratoriummedewerker kan veel beter inschatten welke actie er nodig is bij een alarm en of de kwaliteit van een
‘ Het is een heel
stabiel systeem, er zijn nauwelijks storingen’
monster of medicatie is aangetast, bijvoorbeeld als de deur van een koelkast iets te lang open stond.”
“Het overdragen van deze verantwoordelijkheid en het ‘lokaal’ beheer van de data was niet in één keer geleerd, omdat men gewend was om bij een alarm direct de technische dienst te bellen om het op te lossen. Bitos speelde hierin een belangrijke dienstverlenende rol: zij gaven alle afdelingen trainingen over het gebruik van het Captos-monitoringssysteem. De alarmservice is nu op een gebruiksvriendelijke manier gekoppeld aan mobiele telefoons, e-mailservers en de schermen op de verpleegafdelingen.”
Burm besluit: “Wij hebben – zeker ook als gebouwtechnici –mooie stappen gezet met de implementatie van het Captosmonitoringssysteem binnen ons ziekenhuis. En misschien is er nog meer mogelijk. Wij gebruiken het systeem eigenlijk nog maar beperkt, op drie campussen en twee labs. De evolutie van onze laboratoria zal bepalend zijn voor de verdere ontwikkeling en de toekomst van Bitos bij AZ Rivierenland.”
AZ Rivierenland
Vandaag de dag is AZ Rivierenland een middelgroot ziekenhuis met ongeveer 1500 medewerkers, dat zich inzet voor kwalitatieve zorg. AZ Rivierenland biedt vanuit drie locaties (campussen) een breed scala aan zorg aan voor de regio Rupelstreek in België, variërend van acute zorg tot bevallingen en palliatieve zorg. In 2022 is er op de campus in Rumst 5300 m2 nieuwbouw toegevoegd.
Real-time monitoring, zoals in dit lab, geeft het ziekenhuis AZ Rivierenland zicht op temperaturen in laboratoria, koelkasten en diepvriezers op drie locaties.
Is nieuwe elektronica geen stoorzender voor andere elektrische apparaten volgens de EMC richtlijnen? Blijft eventuele interferentie binnen de wettelijke bandbreedte? En geeft een veldinstrument nog steeds de juiste meetwaarde aan? Dit en meer kan geïnspecteerd worden bij Kiwa Dare, leert een rondgang langs de beproevingsruimtes voor elektromagnetische compatibiliteit en kalibratielaboratoria.
Vincent Hentzepeter | Fotografie: FOODnote
Of het nu gaat om het testen van de elektromagnetische compatibiliteit of het kalibreren van instrumentatie, beide vragen om specialistische kennis en geavanceerde testfaciliteiten. Kiwa Dare heeft beide in huis. Het bedrijf richt zich naast EMC-onderzoek en kalibratie onder meer ook op het beproeven van draadloze technologie (telefonie en internet) en medische hulpmiddelen. Verder beschikt de Kiwa-dochter over een certificeringsafdeling en kan het audits op locatie uitvoeren. Kortom, ze is van veel markten thuis. Hoe veelzijdig de expertise is en hoe hightech de voorzieningen, blijkt tijdens een rondleiding door unitmanager Dennis van der Vlugt langs de EMC-testkamers en kalibratielaboratoria op de locatie Woerden
EMC-onderzoek en meer
Maar eerst terug naar januari 2021, toen werd het in 1992 opgerichte DARE!! Services onderdeel van de Kiwa-divisie ‘Products, Installations and Technology’ (PIT). De locatie Woerden (zo’n 50 medewerkers) met haar EMC-onderzoek en kalibratielaboratoria bleef operationeel, evenals de locatie in Taiwan. Wat erbij kwam was onderzoek in samenwerking met de labs en testruimtes van de PIT-divisie in Apeldoorn. Van der Vlugt is er wekelijks te vinden. “Waar wij in ons in Woerden vooral richten op EMC-onderzoek van elektronische apparatuur, kalibraties en of medische hulpmiddelen voldoen aan de wettelijk vastgestelde eisen van de Medical Devices Regulation (MDR), zitten Apeldoorn en Taiwan op Wireless technologie, EMC-testen en certificaties. In Apeldoorn worden radioproducten getest, waaronder bijvoorbeeld Wifi, Bluetooth, 4G, en 5G-apparatuur. Er is nu veel vraag naar testen van Wifi 7. Veel van deze producten komen uit Azië, waar de ontwikkeling van de technologie plaatsvindt.”
Certificeren van zendapparatuur
De Taiwanese vestiging zit daar niet voor niets. Er bevindt zich het hart van de chipindustrie, waaronder de Taiwan Semiconductor Manufacturing Corporation (TSMC) die de chips maakt voor bijvoorbeeld de mobiele telefoonindustrie. Onze taak is om te controleren of deze producten voldoen aan de geldende
W Unit manager Dennis van der Vlugt en zijn collega George Ramkisoen, test engineer, overleggen over de testopstelling van een onderdeel van een MRIscanner in een anechoïsche kamer.
‘ In ons laboratorium werken we met absorptiemateriaal ferriet, dat radiofrequentieenergie absorbeert ’
regelgeving voor zendapparatuur.”
Dit omvat certificering voor markten zoals Amerika, Canada, Japan en Europa. “De labs in Taiwan voeren de tests uit en stellen een testrapport op. Vervolgens zorgen wij voor de certificering, waarbij we kijken of de juiste testmethoden en normen zijn gebruikt en of de resultaten aannemelijk zijn. We werken uitsluitend met geaccrediteerde bedrijven. Toevallig was ik onlangs nog in Taiwan.”
Testen volgens de EMC-richtlijn.
Terug naar Woerden, waar Van de Vlugt een blik achter de schermen biedt in de EMC-testruimtes. Als geaccrediteerd laboratorium voldoet Kiwa Dare aan alle eisen voor immuniteits- en emissiemetingen voor normen die onder andere geharmoniseerd zijn onder de EMC-richtlijn. Dit houdt in dat de te testen apparatuur geen last mag ondervinden van elektromagnetische velden van andere elektrische apparaten in de omgeving (immuniteit). Omgekeerd mag dat wat de te testen apparatuur zelf uitzendt, andere apparatuur niet storen. De emissies moeten binnen vastgestelde grenswaarden blijven.
Breed scala aan elektronica
Wat wordt er zoal EMC-technisch getest? Een breed scala aan elektronica dat rijp is voor marktintroductie. Zo staat er bij het bezoek in een van de kamers een cirkelvormig onderdeel van een medisch product opgesteld, maar het kunnen ook koffieapparaten, auto-elektronica, beveiligingsapparatuur, trapliften, verkeerslichtsystemen voor verkeer, elektrische fietsen en kleine landbouwmachines zijn. Er wordt getest volgens de daarvoor geldende normen. “Voor productcertificatie van innovatieve producten die op de EU-markt of internationaal op
‘ We onderzoeken ook de productveiligheid volgens de Laagspanningsrichtlijn’
In deze anechoïsche kamer test Kiwa Dare in het kader van kalibraties onder meer probes die gebruikt worden voor het EMC-onderzoek. Deze worden veel gebruikt in de auto-industrie.
de markt worden gezet, onderzoeken we ook de productveiligheid volgens verschillende richtlijnen, zoals bijvoorbeeld de Laagspanningsrichtlijn.”
Anechoïsche kamers
Het EMC-onderzoek gebeurt in een zogeheten anechoïsche kamers, ook wel dode kamers genoemd. De wanden van deze ruimtes zijn bekleed met speciale golfabsorberende materialen en reliëfs om hinderlijke reflecties te elimineren. Het dempende effect van de bekleding is goed te merken als je binnen staat: de akoestiek is belabberd. “In ons laboratorium werken we met absorptiemateriaal zoals ferriet, dat radiofrequentie-energie absorbeert”, legt Van der Vlugt uit. “Dit geldt voor al onze anechoïsche kamers. Zo kunnen we testomgevingen creëren voor radioproducten en andere draadloze technologieën.”
EMC-onderzoek in de praktijk
Hoe gaat dit EMC-onderzoek praktisch in zijn werk? “We starten met het maken van een testplan dat met de fabrikant wordt opgesteld, want elk apparaat is uniek. Bij EMC-testen gaan we testen of twee apparaten elkaar niet beïnvloeden. Zo moet een
koffiemachine bijvoorbeeld bestand zijn tegen straling van andere apparaten, zoals een tv. We testen of een apparaat bestand is tegen door ons opgewekte radiofrequentie-energie en of het zelf niet te veel straling produceert, zowel via de lucht als bijvoorbeeld de voedingsstekker. Wat je niet wilt is dat er espresso uit je koffieapparaat komt in plaats van cappuccino, omdat iemand de magnetron aanzet. Of dat je elektronica in je auto raar gaat doen, omdat jij statisch geladen bent. Daar moet de apparatuur tegen kunnen.”
De bandbreedtes bij dit soort testen vereist extreme precisie van de antennes en achterliggende apparatuur. “Met versterkers wordt het elektromagnetische veld opgewekt. We gebruiken signaalgeneratoren om de juiste frequentie op te wekken. Afhankelijk van de situatie zetten we andere antennes in, we hebben hier verschillende types met elk hun eigen frequentiebereik. In elke ruimte hangt een veldprobe die het opgewekte veld kan meten. Die wordt ingezet om zeker te weten dat het juiste vermogen wordt opgewekt voor je testopstelling.”
Kalibraties onder accreditatie
Door naar de kalibratielaboratoria aan de andere zijde van de locatie. Een van Kiwa Dare’s specialisaties is het kalibreren
van fieldprobes, uiteraard onder accreditatie. Hier is peperdure apparatuur voor nodig en een flinke dosis expertise. “Van procesinstrumenten bijvoorbeeld, wil je eens per jaar herbevestigd hebben dat de waarde die je meet ook exact de juiste meetwaarde is. We kalibreren op jaarbasis heel wat van deze apparatuur.”
Hij vult aan: “We doen ook kalibratie van meetapparatuur. Dit houdt in dat we de afwijking ten opzichte van een referentie vaststellen, rekening houdend met meetonzekerheden. Dit gebeurt voor diverse apparatuur, zoals EMC- en RF-apparatuur.”
Een van de specialismes van de locatie Woerden is het kalibreren van probes die gebruikt worden voor het EMC-onderzoek. “Wij gebruiken deze probes zelf ook in onze anechoïsche kamers, maar autofabrikanten hebben ze ook in hun eigen onderzoeksruimtes hangen. We kalibreren per week verschillende soorten en merken probes onder verschillende velden. We zijn een van de weinige bedrijven in de EU die deze kalibraties kunnen uitvoeren in het frequentiebereik van 9 kHz tot 40 GHz.”
Medische hulpmiddelen testen
Van der Vlugts rondleiding eindigt bij een van de testruimtes waar een medisch hulpmiddel wordt getest: een kunstlong, een
soort blaasbalg die automatisch in- en uitgaat. Via bedrading die aan testapparatuur hangt is het functioneren te monitoren. “Dit zijn langdurige beproevingen die zomaar een week duren. Het testen van medische hulpmiddelen is van oudsher een van onze specialismen.”
Medische hulpmiddelen die Kiwa Dare test omvatten niet alleen fysieke apparatuur, maar ook software en apps die onder de Medical Device Regulation (MDR) vallen kunnen worden gecertificeerd.
Niet geheel toevallig bevindt zich in Woerden ook een certificatieafdeling, die medische hulpmiddelen certificeert. “Deze hulpmiddelen moeten voldoen aan de juiste normen voor EMC en elektrische veiligheid. Daarnaast beoordelen we of ze daadwerkelijk doen waarvoor ze zijn bedoeld, waarbij fabrikanten moeten kunnen aantonen dat hun producten voldoen aan alle eisen. Dit geldt ook voor klinische studies. Het is belangrijk dat we onafhankelijk zijn, zodat we objectief kunnen beoordelen of een product aan alle eisen voldoet.”
Hij besluit: “Bij de certificering van medische hulpmiddelen letten we ook op het productieproces van de fabrikant. Dit wordt gecontroleerd via audits, die zowel aangekondigd als onaangekondigd kunnen plaatsvinden.”
Nima Saffarian, lab test engineer, is bezig met het beproeven van een kunstlong in een van de kalibratielaboratoria.
Matchmaking in het lab: laboratoriumachtergrond essentieel bij werving en selectie
Hoe gaat het werven van de juiste laboratoriumprofessional in zijn werk en hoe vind je de perfecte match? Zo’n ‘klik’ waarbij alles klopt zit in de details, jarenlange ervaring in werving en selectie in de food, chemie en life sciences, en een persoonlijke aanpak, aldus Na Rae, senior recruiter bij CheckMark. “Daarom besteden we veel aandacht aan wat deze vacature vraagt en welke potentiële kandidaten het best aansluiten op de behoefte van laboratoria.”
CheckMark
‘Ik heb zelf een achtergrond in de scheikunde en elf jaar geleden heb ik de stap naar recruitment gemaakt’, vertelt Na Rae de Jong, die daarmee de markt van binnenuit kent. Net als
alle recruiters in het team heeft ze een laboratoriumachtergrond en helpt ze bedrijven in de food, chemie en life sciences met het vinden van professionals die aansluiten bij hun expertise en
‘ Lastige vacature? Al moeten we ons soms in bochten wringen, uiteindelijk lukt het samen altijd’
behoeften. “Om de hoogste kwaliteit te kunnen leveren, selecteren we alle kandidaten op hun vaardigheden, maar vooral ook op hun motivatie en potentie. We nemen uitgebreid de tijd om de vacature en de kandidaten te leren kennen, zodat bedrijven verzekerd zijn van een goede match tussen de professional en laboratorium.”
Van laboratorium- naar salesfunctie
Haar collega Jurjen Wilschut, ook senior recruiter bij CheckMark, kan dat beamen. “De vacatures vereisen technieken die je alleen
‘ Laboratoria hebben vaak een plaatje in hun hoofd van de ideale kandidaat, maar dat past niet altijd bij de markt ’
kent als je zelf uit het vakgebied komt. Daarin is mijn eigen ervaring in het lab essentieel bij het vinden van de juiste kandidaat.” Meedenken en buiten de gebaande paden zoeken is Jurjens tweede natuur bij het invullen van vacatures. “Het is fantastisch om te zien hoe kandidaten soms een nieuwe richting inslaan die ze nooit eerder overwogen hadden, en daar nu enorm blij mee zijn”, zegt Jurjen trots. “Bij laboranten op zoek naar een nieuwe carrièrerichting, zoals een salesfunctie, merk ik vaak dat ze meer uit communicatieve vaardigheden, analytisch inzicht en resultaatgerichtheid willen halen. Daarmee kun je ze de stap laten zetten van een laboratoriumfunctie naar een salesfunctie. Prachtig toch.”
De ideale laboratoriumkandidaat?
Matchmaking vergt omdenken, vindt ook Na Rae. “Laboratoria hebben vaak een bepaald plaatje in hun hoofd van de ideale kandidaat, maar dat past niet altijd bij de markt. Dan is het goed om ook buiten de gebaande paden te zoeken. Neem dat bedrijf dat op zoek was naar een ervaren laborant. Die we hebben gematcht met een starter op de arbeidsmarkt. Nadat ze de potentie van die persoon zagen is diegene daar geplaatst en die doet het daar echt heel goed en brengt daar creatieve langetermijnoplossingen in.”
Samenwerking met laboratoria
CheckMark kan bij het invullen van vacatures putten uit een enorm netwerk met kandidaten dat sinds de oprichting in 1996 is opgebouwd. Maar zeker zo belangrijk is de expertise om mee te denken met bedrijven en de persoonlijke benadering. Lillie Merkestijn, sales assistent bij CheckMark, gaat vanuit deze aanpak graag de samenwerking aan met laboratoria. “Aan mij de taak om partnerschappen te vormen met bedrijven en er met ons team alles aan te doen om te voldoen aan hun wensen. Ja, ook voor die vacatures die haast niet zijn in te vullen. Lastige vacature die al maanden open staat? Al moeten we ons soms in bochten wringen, uiteindelijk lukt het samen altijd.”
Droplet PCR voor nauwkeurige kwantificatie van nucleïnezuren
Het Droplet Chip Digital PCR Analyse Systeem, de DigitalGene 1600 van Bioer (foto: Wilten Instrumenten).
Het Droplet Chip Digital PCR Analyse Systeem, de DigitalGene 1600 van Bioer, levert nauwkeurige nucleïnezuuranalyses zonder standaardcurves. Het systeem verdeelt monsters in duizenden microscopisch kleine druppels, die afzonderlijk PCR ondergaan en worden geanalyseerd. Deze technologie combineert hoge gevoeligheid met multiplexing, waardoor het mogelijk is om genetisch materiaal betrouwbaar te kwantificeren, zelfs bij zeer lage concentraties. De DigitalGene 1600 speelt een rol van belang in de life sciences, waar het wordt ingezet voor toepassingen zoals het detecteren van zeldzame genetische varianten, het kwantificeren van virale ladingen en het analyseren van genexpressie, bijvoorbeeld in kankeronderzoek. Het systeem ondersteunt ook evaluaties van CRISPR-bewerkingen, belangrijk voor geavanceerde genetische studies.
In de voedingsindustrie maakt droplet-PCR gedetailleerde analyses mogelijk voor het opsporen van pathogenen zoals salmonella, listeria en E. coli. Daarnaast detecteert het allergenen, verontreinigingen en genetisch gemodificeerde organismen (GMO’s). De hoge gevoeligheid en de mogelijkheid tot multiplexing versnellen voedselveiligheids- en kwaliteitscontroles, met als resultaat betrouwbaardere processen.
Wilten Instrumenten, +31 76 5086500 natasja.vanest@wilten.nl, www.wilten.nl
Draagbare labelprinter voor op het lab
De Brady M510-labelprinter biedt laboratoria een gebruiksvriendelijke en efficiënte oplossing voor hoogwaardige labeling. Dankzij de snel te wisselen labelcassette met het juiste inktlint kunnen gebruikers moeiteloos schakelen tussen verschillende labeltypen. Met het geïntegreerde QWERTY-toetsenbord en de compatibiliteit met de Brady Workstation-software is het eenvoudig om labels te ontwerpen met tekst, logo’s, barcodes, datamatrixcodes of symbolen. De 300 dpi-printkwaliteit garandeert goed leesbare teksten, zelfs op uiterst kleine labels, zoals die voor 0,2 ml PCR-buisjes.
De printer ondersteunt een breed scala aan laboratoriumlabels, ontworpen om bestand te zijn tegen extreme omstandigheden, zoals cryogene opslag, vriezers, hete waterbaden, autoclaafprocessen en chemicaliën zoals xyleen. Met zijn handzame ontwerp
De Brady M510-labelprinter (foto: Salm en Kipp).
en verbeterde Gen3 Li-ION-batterij kan de M510 een volledige dag functioneren zonder tussentijds opladen. Daarnaast biedt de M510 honderden labelopties en combineert hij gegevensbronnen en labelontwerpen tot een gestroomlijnd systeem. Dit versnelt de labelingprocessen en voorkomt kostbare fouten.
Salm en Kipp, +31 346 269090 info@salm-en-kipp.nl, www.salmenkipp.nl
Zuren en logen wel of niet in een brandveiligheidskast?
De opslag van gevaarlijke stoffen, zuren en logen in een brandveiligheidskast vraagt om een zorgvuldige afweging. Veel zuren en logen zijn namelijk niet brandgevaarlijk en vereisen geen brandveiligheidskast. In dergelijke gevallen biedt een ACID-opslagkast een goedkoper alternatief. Brandveiligheidskasten hebben een standaard ventilatievoud van tien keer de inhoud van de kast, terwijl voor zuren en logen een hogere ventilatievoud van 120 keer is aan te bevelen om schadelijke dampen adequaat af te voeren en de veiligheid te waarborgen. De opslag van verschillende stoffen in een Classic brandveiligheidskast is in compartimenten. Polypropyleen (PP)-inzetbakken zijn hierbij geschikter dan polyethyleen (PE)-inzetbakken vanwege hun hogere smeltpunt en specifieke chemische weerstand.
Naast het type kast en ventilatievereisten spelen capaciteit en correcte etikettering een belangrijke rol in veilige opslag. Elk detail, van opslagmethode tot ventilatiesysteem, beïnvloedt de effectiviteit en veiligheid.
DUPA, +31 76 2043015, info@dupa.nl, www.dupa.nl
Classic brandveiligheidskast en ACID opslagkast (foto: DUPA).
Veilige magneetroerders
De Velp AREC 10 magneetroerder (foto: Salm en Kipp).
De nieuwe VELP AREC 4, AREC 4 Digital en AREC 10 Digital magneetroerders bieden geavanceerde oplossingen voor verwarmings- en mengtoepassingen in laboratoria. De vierkante keramische verwarmingsplaat, bestand tegen chemicaliën, is een stabiel platform voor verschillende soorten laboratoriumglaswerk en heeft een optimaal contactoppervlak voor efficiënte verwarming. Dit ontwerp vermindert het risico op morsen en daarmee de veiligheid in het laboratorium. De AREC-roerders zijn beschikbaar in twee formaten: een compact 4-inch model voor ruimtebesparende toepassingen en een groter 10-inch model dat geschikt is voor grotere volumes en uitgebreid onderzoek. Beide modellen ondersteunen nauwkeurige temperatuurregulatie dankzij compatibiliteit met externe sondes zoals de Pt100, Pt1000 en de VTF Digital Thermoregulator. De digitale modellen hebben een intuïtieve interface waarmee gebruikers eenvoudig temperatuur- en roersnelheden kunnen instellen. De borstelloze motoren zorgen voor precieze menging en elimineren interne wrijving.
Salm en Kipp, +31 346 269090 info@salm-en-kipp.nl, www.salmenkipp.nl
Snelle moleculaire POCT-diagnostiek
Analis introduceert via een exclusief partnerschap met FlashDx Inc. moleculaire Point-of-Care Testing (POCT)-systemen gebaseerd op semi-Solid Phase Real-Time PCR (sSPRT). Deze systemen vereisen geen monstervoorbereiding en leveren binnen één minuut nauwkeurige diagnostische resultaten. De technologie ondersteunt directe diagnosepanels voor respiratoire infecties, Streptokokken B (GBS) en SOA’s, met verdere panels in ontwikkeling. Deze gebruiksvriendelijke en kosteneffectieve oplossing biedt een ideale combinatie van snelheid en precisie, specifiek ontworpen voor syndromische testen en directe patiëntdiagnostiek.
Analis, +32 81 255050 mail@analis.be, www.analis.com
LAB AGENDA
BEURS,
CONGRES, SEMINAR
13 februari 2025
Life Science Event
fhi.nl/lifescience
1-5 maart 2025
Pittcon 2025 Conference + Expo pittcon.org/
11 maart 2025
Lab Automation
fhi.nl/labautomation
20-21 maart 2025
Laborama Expo
expo.laborama.be
20 mei 2025
LabSafety
fhi.nl/labsafety
23-25 september 2025
LabNL
fhi.nl/labnl
CURSUSSEN
Vanaf 2 januari 2025
Persoonlijke en professionele ontwikkeling in het laboratorium Avans+, www.avansplus.nl
7 januari-11 februari 2025
Effectieve communicatie in het lab
CBD - Hogeschool Leiden, www.hsleiden.nl
9 januari-20 februari 2025
Bio-informatica voor beginners
CBD - Hogeschool Leiden, www.hsleiden.nl
14 januari-8 maart 2025
Python voor beginners
CBD - Hogeschool Leiden, www.hsleiden.nl
16-17 januari 2025
Malaria
CBD - Hogeschool Leiden, www.hsleiden.nl
20 januari 2025
Inspectienorm ISO 17020:2012 praktisch interpreteren QAducation, www.qaducation.nl
23 januari 2025
ISO 15189: 2022 praktisch interpreteren QAducation, www.qaducation.nl
27-29 januari 2025
Introductie (real-time) PCR
CBD - Hogeschool Leiden, www.hsleiden.nl
29-30 januari 2025
Interne audit QAducation, www.qaducation.nl
30 januari 2025
NEN-EN-ISO/IEC 17065: 2012 praktisch interpreteren QAducation, www.qaducation.nl
Vanaf 30 januari
Basischemie niveau 4 (havo) Avans+, www.avansplus.nl
31 januari 2025
ISO/IEC 17025:2017 praktisch interpreteren QAducation, www.qaducation.nl
3 februari 2025
Corrigeren met de 4-O-Systematiek QAducation, www.qaducation.nl
3-6 februari 2025
Parasitologie
CBD - Hogeschool Leiden, www.hsleiden.nl
4 februari 2025
Corrigeren met de 4-O-Systematiek voor medische labratoria QAducation, www.qaducation.nl
Vanaf 4 februari 2025
Post-hbo Cursus Molecular and Cell Biology
HAN_University of Applied Science, www.hanuniversity.com
5 en 6 februari 2025
De kwaliteit van praktisch leidinggeven – basis training QAducation, www.qaducation.nl
6 februari 2025
Transitie ISO 15189:2022 QAducation, www.qaducation.nl
7 februari 2025
Point of care testing (POCT)
CBD - Hogeschool Leiden, www.hsleiden.nl
IN HET
X Special Duurzaamheid: hoe groen zijn je analyses?
X Antibioticaresistentie: de laatste wetenschappelijke inzichten in deze complexe, microbiologische problematiek
X Klinische chemie en hematologie: 5 grote veranderingen die de komende jaren een impact hebben op het KHCL-lab
