Labinsights-2023-04

Veiligheid en met name veilig werken in het laboratorium staat al jaren hoog op de agenda van laboratoria. zijn is gegroeid dat de medewerkers goed beschermd moeten worden tegen de impact van langdurige blootstelling aan lage concentraties schadelijke stoffen, micro-organismen of straling. Juist die klein beetjes maken het voor wie in een laboratorium werkt zo verleidelijk even minder scherp te zijn op je persoon lijke beschermingsmiddelen. Probleem is dat we wel weten dat geringe en korte blootstelling aan gevaarlijke stoffen vrijwel zeker geen blijvende schade veroorzaakt, maar dat we niets weten over de langetermijneffecten. Inmiddels is van schilders wel bekend dat die schade zeer ernstig kan zijn, al is de blootstelling daar een stuk hoger. Hoe dan ook, beter het zekere voor het onzekere nemen en juist wél altijd die veiligheidsprotocollen volgen. Het is een beetje zoals autorijden, een keer die riem niet omdoen, en je zult net zien dat je een ongeluk krijgt. Over de risico’s van werken met gevaarlijke organismen kunnen we kort zijn. Daar is ‘eventjes niet beschermd’ totaal uit den boze. Vreemd genoeg zijn er nog steeds analisten en laboranten die denken dat ze resistentie opbouwen door steeds blootgesteld te worden aan allerlei virussen, bacteriën of vreemd DNA, maar dat is lariekoek. In het microbiologische onderzoek kunnen door ophoping van organismen zulke hoge concentraties optreden dat een giftige cocktail ontstaat. Ja, we kunnen allemaal best tegen een beetje E. coli, maar niet tegen de hoeveelheid van 10.000 wc-brillen tegelijk, sorry voor deze plastische manier van uitdrukken.

Blootstelling aan schadelijke chemicaliën en stoffen kan leiden tot ademhalingsproblemen, huidirritatie, oogletsel en soms erger, dus die beschermende kleding, handschoenen en veiligheids brillen liggen er niet voor niets. Let daarbij op de duur van het handschoengebruik. Dit staat op de doos: afhankelijk van de kwaliteit is een stof er met een kwartier door of pas na een uur of langer. De veilige opslag van chemicaliën is ook een topic. Het gaat hier nog te vaak mis. Er worden verkeerde opslagsystemen gebruikt, verkeerde stoffen staan bij elkaar en er is onvoldoende onderhoud aan het opslagsysteem (denk aan het blijven halen van de ventilatievoud). Lastig? Zeker. In deze editie staan twee artikelen met een checklist over het juist labelen van gevaar lijke stoffen en waaraan te denken bij de opslag. Plak ze aan de muur… Interessant is ook de visie van Anita te Riet op pagina 8 van deze editie die constateert dat de kwaliteits- en QSHEmanager naar elkaar toe groeien. Het is namelijk zo dat het bor gen van veiligheid meer en meer een systeem aan het worden is. Op termijn zal veiligheid net als kwaliteit zo geprotocolleerd zijn dat niets meer vrijblijvend is. Een goede ontwikkeling, denk ik, even niet veilig werken is er dan niet meer bij. Dat is veiliger voor iedereen. Ik adviseer iedereen die op de hoogte wil zijn van de laatste ontwikkelingen over veilig werken in laboratoria ‘Lab Safety Event’ op 23 mei in Vianen te bezoeken. Heel praktisch ingestoken, ga er eens rondneuzen en daarna direct aan de slag met het nog veiliger maken van je eigen lab.

Is jouw lab systematisch veilig?

Vincent Hentzepeter, hoofdredacteur

INHOUD

SPECIAL VEILIGHEID IN HET LAB

X Elk lab kent het belang van juiste etikettering van chemicalien volgens CLP/GHS. Maar de praktijk is weerbarstig. Hoe ziet correcte identificatie eruit volgens de Europese verordening over de classificatie, labeling en verpakking van chemische stoffen en mengsels?

X Alles op een rij voor de opslag van gevaarlijke stoffen volgens de wet- en regelgeving zoals beschreven in de Europese CLP-verordening (EG) nr. 1272/2008, de PGS 15-richtlijn en de ADR-transportrichtlijnen.

X Bezoek LabSafety op 23 mei in Vianen. Volg een hand-on lezingenprogramma over veligheidstopics en bezoek de exposantenbeurs voor de laatste trends en ontwikkelingen.

Nedlab: nichespecialist in gasmetingen

Een monsterzak met een gasmonster hangt klaar voor analyse bij Nedlab, dat gespecialiseerd is in analyses van pers- en ademlucht en zuivere gassen, CO2 en steeds vaker waterstof.

(Fotografie: Marco Vellinga)

Verschijnt 9x per jaar

Hoofdredactie: Vincent Hentzepeter, redactie@labinsights.nl, +31 (0)6 20592436

Aan dit nummer werkten mee: Marjan Hammink, Marco Vellinga, Leendert van der Ent, Hans van Eerden

Eindredactie: Sylvie Hoyinck

Redactiecommissie: Dr Ineke Joosten (Senior Onderzoeker/Researcher Ministerie Onderwijs, Cultuur en Wetenschap,Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed, Rijkserfgoedlaboratorium), Alex Muntendam (Manager Clinical Pharmacology and Bioanalytics bij Abbott), Bas van Driel (Business Development Manager Food Netherlands GBA), Henk Heijthuijsen (manager Quality Assurance & Assistance, TLR International Laboratories), Jules Hoenderop (consultant Roche Diagnostics), Taco van der Maten (productmanager XRF Panalytical, chairman of the board of directors van ASTM International), Anita te Riet (Bergenius Labadvies), Han te Vaanhold (international sales representative Seastar Chemicals Inc.).

Media-adviseur: Erik ten Haaf, +31 (0)297 223462, +31 (0)6 10031781 erik@maxusmedia.nl

Vormgeving: Marjan Hammink, marjan@maxusmedia.nl

Abonnementen: SP Abonneeservice, Postbus 105, NL-2400 AC Alphen aan den Rijn. Tel +31 (0)88 1102028, abo@labinsights.nl. Abonnement Nederland 1 jaar € 275,-, 2 jaar € 375,-. Opzeggingen dienen 8 weken voor afloop van de abonnementsperiode in ons bezit te zijn. Vraag een proefnummer aan en/of neem een abonnement op de digitale editie en nieuwsbrief door u op www.labinsights.nl te registreren.

Druk: Veldhuis Media, Meppel

Uitgever: maXus media publishers, 1421 AC Uithoorn

© 2023 maXus media

Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand of openbaar gemaakt worden in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch of door fotokopieën, opname, of op enige andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de auteur en/of de uitgever. ISSN: 2468-6417

Mei 2023 59e jaargang www.labinsights.nl

‘4-O-systematiek is probleemoplosser in het lab’

Veiligheid: het belang van opslagvoorzieningen

Nedlab: van algemeen lab tot lucht- en gasspecialist.

Voor laboratoria is het waarborgen en verbeteren van de kwaliteit van de dienstverlening cruciaal. Een van de belangrijkste gereedschappen om dit te bereiken is de 4-O-aanpak of de 4-stappenmethode.

Lab Safety Event 2023 in teken van RI&E

Voor laboratoria is veiligheid geen optie, maar een absolute noodzaak. Dit vraagt niet alleen om investeringen in veiligheidsvoorzieningen, maar ook het trainen en bewust maken van medewerkers.

Labeling van chemicaliën volgens CLP/GHS

Nedlab (Middelharnis) is uitgegroeid tot gespecialiseerd laboratorium voor lucht en gassen. In deze niche profileert het zich met het waarborgen van veiligheid en proceszekerheid.

Dit was LabAutomation 2023

Op 23 mei vindt het Lab Safety Event plaats. Risico Inventarisatie en Evaluatie is het centrale thema dit jaar. Organisator FHI noteerde vorig jaar zo’n 230 geïnteresseerden, inclusief exposanten.

Van onderzoek en ontwikkeling tot en met productie: elk lab heeft te maken met chemische stoffen. Voor de veiligheid van medewerkers en klanten is het correct labelen van deze chemicaliën cruciaal.

LabAutomation 2023 was een echte publiekstrekker voor geïnteresseerden in labautomatisering, robotisering en labsoftware. Deze dag had fors hogere bezoekersaantallen dan editie-2022.

Update lijst van Zeer Zorgwekkende Stoffen – RIVM

In Artikel 57 van REACH Verordening (EG) zijn de criteria voor Zeer Zorgwekkende Stoffen (ZZS) vastgelegd. Het is wettelijk verplicht om de inventarisatie van Zeer Zorgwekkende Stoffen op orde te hebben en te houden. Op 24 april jl. heeft het RIVM in totaal 10 nieuwe stoffen toegevoegd aan de lijst van Zeer Zorgwekkende Stoffen. Kortom; tijd voor een update van het register gevaarlijke stoffen dus!

Nieuwe stoffen op de ZZS-lijst

In april 2023 zijn onderstaande stoffen toegevoegd aan de totale ZZS-lijst van het RIVM.

 Kerosine (CAS nr. 8008-20-6)

 Kerosine (petroleum), straight-run wide-cut (CAS nr. 92045-37-9)

 Disodium 4-amino-5-hydroxy-6-[[4'-[(4-hydroxyphenyl)azo][1,1'-biphenyl]-4-yl]azo]-3[(4-nitrophenyl)azo]naphthalene-2,7-disulphonate (CAS nr. 4335-09-5)

 Frits, chemicaliën (CAS nr. 65997-18-4)

 3-broombifenyl (CAS nr. 2113-57-7)

 4,4'-dibroombifenyl (CAS nr. 92-86-4)

 4-broombifenyl (CAS nr. 92-66-0)

 Nonabroom-1,1'-bifenyl (CAS nr. 27753-52-2)

 Tetrabroom(tetrabroomfenyl)benzeen (CAS nr. 27858-07-7)

 tellurium, slakken (CAS nr. 69029-86-3)

Beleid Zeer Zorgwekkende Stoffen in Nederland

In Nederland richt het beleid zich op het weren van Zeer Zorgwekkende Stoffen uit de leefomgeving. Deze stoffen worden met voorrang vanuit de overheid aangepakt om het risico voor mens en milieu te minimaliseren. Het is verplicht om voor deze stoffen op zoek te gaan naar een minder schadelijk alternatief. Wanneer dat niet mogelijk is, moet men er alles aan doen om de uitstoot te beperken tot het minimum. Daarnaast zijn bedrijven wettelijk verplicht om elke vijf jaar te onderzoeken of vervanging van een zeer zorgwekkende stof mogelijk is. Wanneer vervanging nog steeds niet mogelijk, is dient het bedrijf te onderzoeken of men de uitstoot van de zeer zorgwekkende stof verder kan verminderen.

Bron: ITIS

Universiteit Twente opent Waterlab

Universiteit Twente opent Waterlab ter ere van vijftig jaar membraanonderzoek. Het lab, gelegen aan de vijver bij het Hogekampplein, biedt een unieke plek voor onderzoek en educatie op het gebied van wateren membraantechnologie. Het Waterlab beschikt onder andere over de Water Miracle, een slimme ultrafiltratie-installatie die water zuivert uit de naastgelegen vijver en regenwater omzet in irrigatiewater. Daarnaast biedt het lab ruimte voor vijf kleinschalige pilots en is het een plek waar onderzoek, onderwijs en wetenschapscommunicatie samenkomen. Het Waterlab vormt de ideale tussenstap tussen fundamenteel onderzoek en industriële pilots.

Verkorte lijst van Zeer Zorgwekkende Stoffen op de website van het RIVM

Bouw nieuw laboratorium ‘Plus Ultra’ op de Uithof gestart

Kadans Science Partner en Stichting Utrecht Science Park hebben het startsein gegeven voor de bouw van Plus Ultra Utrecht. Het energieneutrale gebouw van circa 23.000 m2 is gericht op innovatieve startups en scale-ups in de Life Sciences & Health. De faciliteiten worden op maat gemaakt en zijn volledig naar wens in te delen. Het gebouw, ontworpen door cepezed, wordt een ontmoetingsplaats voor ondernemers en organisaties op het Utrecht Science Park. Deerns is als adviseur betrokken bij het ontwerp en het certificeringsproces. Utrecht Science Park is een community waar meer dan 30.000 wetenschappers, medewerkers en studenten samenwerken aan duurzame oplossingen op het gebied van gezondheidszorg en life sciences.

DNV opent nieuw waterstof-laboratorium in Groningen

DNV opent nieuw laboratorium voor duurzame gassen op de Zernike Campus in Groningen. Naast waterstof, zal er onderzoek worden gedaan naar CO2, ammoniak, biomethanol en biogas. Het elektrotechnisch onderzoek dat voorheen in Arnhem plaatsvond, wordt nu ook naar Groningen verplaatst. Het nieuwe gebouw ligt in de buurt van andere onderzoeksinstellingen en bedrijven zoals EnTranCe, TNO en WarmteStad.

Uitbreiding laboratorium Qlip

Qlip opende op 12 mei haar uitbreiding van het laboratorium. Tijdens de officiële opening werd een forumdiscussie gehouden worden over de impact van het stikstofbeleid, het nieuwe landbouwakkoord en de transitie en toekomst van de Nederlandse melkveehouderij en zuivelsector. Drie experts voerden met de genodigden een levendige discussie. Het afgelopen jaar heeft Qlip verschillende integraties en uitbreidingen ondergaan, waaronder de uitbreiding van het laboratorium om de activiteiten van Ansynth naar Zutphen te halen.

Impressie van het 'Plus Ultra'-gebouw (Beeld: Kadans).

Impressie van het DNV-gebouw (Beeld: DNV).

Een deel van het Ansynth-laboratorium (Beeld: Qlip).

Kwaliteitsexpert Anita te Riet, consultant en docent bij QAducation:

Voor laboratoria is het waarborgen en verbeteren van de kwaliteit van de dienstverlening cruciaal. Een van de belangrijkste gereedschappen om dit te bereiken is de 4xO-aanpak, ook wel bekend als de 4-stappenmethode. Die biedt een gestructureerde aanpak voor het identificeren, analyseren, oplossen en voorkómen van voorkomende problemen en afwijkingen in een lab.

Door deze stappen te volgen kan een organisatie grondoorzaken van problemen aanpakken, de impact van afwijkingen bepalen en maatregelen nemen om deze in de toekomst te voorkomen. Het doel van de beproefde 4xO methode: de kwaliteit van de dienstverlening verbeteren en te waarborgen, en tegelijkertijd de efficiëntie en effectiviteit van de laboratoriumprocessen te verhogen. Als geen ander weet kwaliteitsexpert Anita te Riet, consultant en docent bij QAducation, waar analisten tegenaan lopen: “Ze bellen mij vanwege mijn kennis. Ik begrijp de uitdagingen waar analisten mee te maken hebben, omdat ik ook als analist en later als kwaliteitsmanager in het laboratorium heb gewerkt. Mijn aanpak is praktisch en pragmatisch en ik geloof in de integratie van normen binnen bestaande systemen. Bedrijven moeten namelijk weten hoe ze kunnen voldoen aan bepaalde normen, zelfs als ze de expertise niet in huis hebben. Er komt namelijk altijd een moment waarop de deadline nadert en er hoe dan ook actie ondernomen moet worden.”

4xO-methode

Waar staat de afkorting 4xO voor? Anita: “Oorzaak, omvang, oplossing en operationaliteit. Een mooi voorbeeld van ‘zoeken naar de echte oorzaak’ is een geval van onbeheerste kwaliteit tijdens een audit bij een lab waar meerdere mensen aan het werk waren. Bij het invullen van een formulier na een afwijking

‘Zet de 4-O-systematiek in als probleemoplosser in het lab’

Anita te Riet, consultant en docent.

Marjan Hammink | fotografie: FOODnote

werd steeds ‘pipetteerfout’ als oorzaak aangegeven volgens de 4xO systematiek. Analisten werden herhaaldelijk over dit probleem aangesproken, maar dat hielp niet. Daarom vroeg ik aan de hoofdanalist of zijn mensen wel konden pipetteren. Gezien de moeilijkheden die het lab had bij het aantrekken van goed personeel was dit een logische vraag. Het lab bood vervolgens een pipetteercursus aan en de situatie verbeterde aanzienlijk. Het probleem was dat het toetsen van de basisvaardigheden van de analisten niet op orde was en het opleidingsprogramma moest worden aangepast, zodat iedereen goed kon pipetteren.” Er werden – door het gebrek aan goede kandidaten – concessies gedaan aan het niveau waarop nieuwe mensen binnen werden gehaald.

Oorzaak

Bij een afwijking of probleem is het daarom niet genoeg om alleen te kijken naar de symptomen, maar juist naar de onderliggende oorzaken. Hierbij is het cruciaal om de grondoorzaak te achterhalen en niet te blijven hangen bij oppervlakkige oorzaken. De ‘Five Times Why’ methodiek, oftwel ‘doorvragen’, kan daarbij

bepalen en om adequate maatregelen te nemen. Zo nauwkeurig en feitelijk mogelijk het probleem of de afwijking beschrijven staat hierbij voorop.

Oplossing

Tijdens de cursussen moedigt Anita deelnemers aan om aan de slag gaan met eigen cases om oplossingen te bedenken. “Mijn eerste vraag is dan altijd: neemt deze oplossing de grondoorzaak weg? Bij de laatste training werd bijvoorbeeld als oorzaak ‘personeelsgebrek’ gevonden. De oplossing die daarvoor bedacht werd, was extra controles uitvoeren. Maar lost deze oplossing de oorzaak op? En is het haalbaar gezien het gebrek aan personeel? Niet echt logisch om dat als oplossing te bedenken, dat levert immers meer werk op.”

Het risico van dingen aan elkaar koppelen die geen oorzaak en gevolg hebben, is een gegeven waar deelnemers zich bewust van moeten worden. “Het is leuk om ze hierin te triggeren, omdat ze vaak direct in oplossingen denken zonder naar de grondoorzaak te kijken. Ook moeten cursisten voorkomen dat

behulpzaam zijn. Het kan ook verstandig zijn om andere collega's uit te nodigen om mee te denken: de oorzaak kan mogelijk op een ander gebied liggen dan oorspronkelijk gedacht. Niet alleen verstandig, ook leuker en zeker efficiënter!

Omvang

Vervolgens is het binnen de systematiek zaak om de impact te beoordelen. “Dan hebben we het over de omvanganalyse, waarbij je kijkt of het probleem geïsoleerd is of dat het op meerdere plekken voorkomt (in de breedte). Andere afdelingen en monsters moeten in dat traject ook geanalyseerd worden. En vervolgens: hoe lang speelt dit probleem al (in de diepte), zijn er mogelijk verkeerde resultaten gerapporteerd? In zo’n geval moet je zelfs nadenken over een recall-actie.”

Maar je kunt ook overdrijven. Zo was er een analist die ontdekte dat zijn printer was uitgevallen en uiteindelijk tot de conclusie kwam dat daarom het hele proces stilgelegd moest worden. “Dit ging veel te ver en getuigt van een gebrek aan begrip van de situatie. Een extra printer installeren, pen en papier kunnen immers altijd van pas komen,” vindt Anita.

Tijdens de stap van omvang wordt afgebakend hoe groot de afwijking of het probleem is en of het in de toekomst weer zou kunnen voorkomen. Wat zijn de mogelijke consequenties op andere gebieden en wat is het risico voor het laboratorium? Deze stap helpt om de impact en het effect van het probleem te

ze hun oplossingen te veel op hun eigen afdeling toespitsen, waardoor andere afdelingen het wiel opnieuw gaan uitvinden.” Daarin schuilt dan ook de kracht van de buitenstaander: “Ik stel soms voor om te kijken of alle taken wel goed verdeeld zijn – zit de juiste persoon op de juiste plek? Hierover was al intern wat onenigheid, omdat sommigen vonden dat bepaalde taken door anderen gedaan konden worden. Om dit te onderzoeken heb ik voorgesteld om eens goed te kijken naar wat iedereen precies doet en of er taken zijn die bij iemand anders beter tot hun recht komen. Misschien zijn er te veel controles? Worden er lijstjes bijgehouden die eigenlijk niet meer nodig zijn en waarvan men soms niet eens meer weet waar ze ooit uit ontstaan zijn? Het is soms lastig om in het systeem te snijden en oude gewoonten los te laten. Soms moet je wel kijken of bepaalde zaken nog wel zinvol zijn en de processen niet onnodig vertragen. Dit is iets wat we vaak tegenkomen.”

Mirrorgroup 17025

Omdat Anita actief heeft bijgedragen aan de Mirrorgroup 17025 vanwege de herziening van deze laboratoriumnorm, is ze goed op de hoogte van de wijzigingen en wat deze betekenen voor een laboratoriumorganisatie. “Zo werd vanuit een organisatie mijn hulp ingeroepen om mee te denken over de afhandeling van geconstateerde afwijkingen. Ik heb ze meegenomen om het probleem vanuit een andere hoek te benaderen. Daarbij heb ik een dag met het team samengewerkt. Door de afwijkingen op een andere manier te bekijken en ook te laten inzien dat je het

‘ Misschien zijn er te veel controles? Worden er lijstjes bijgehouden die eigenlijk niet meer nodig zijn? ’

beste open kaart kunt spelen, werd toegegeven dat ze iets over het hoofd hadden gezien en normteksten op een andere manier hadden geïnterpreteerd. Vanuit mijn ervaring wist ik dat de op deze wijze geformuleerde grondoorzaak de juiste was en ook door de RvA geaccepteerd zou worden: een paar weken later kreeg ik het goede nieuws dat alles nu wel in één keer als goed was beoordeeld, zodat het onderzoek kon worden afgerond. Dan is mijn dag goed.”

Operationaliteit

Na het implementeren van de oplossing verdient de stap ‘operationaliteit’ soms meer aandacht. Dit kan bijvoorbeeld via extra trainingen of het aanpassen van procedures. Werkt de gekozen oplossing daadwerkelijk, is deze in de organisatie geïntegreerd? Is de oplossing goed ingebed in de organisatie, zodat het probleem in de toekomst niet opnieuw optreedt, met andere woorden : is de gekozen oplossing effectief? Anita heeft daarpraktisch en pragmatisch – een antwoord op: “Vandaar dat we hebben besloten om een soort 100-dagen-cursus te ontwikkelen. Vaak zien we dat mensen worden opgeleid tot intern auditor, maar dat het lang duurt voordat ze daadwerkelijk in de organisatie worden ingezet. Bij onze cursus ligt de nadruk op het belang van het zo snel mogelijk zelf uitvoeren van een audit, nadat het certificaat is behaald: je moet het even vasthouden voordat je het onder de knie hebt. Ons idee was om een combinatie te maken van interne audit training, communicatievaardigheden en praktijkbegeleiding, zodat we deelnemers in de praktijk kunnen opleiden en begeleiden. Dit is samengebracht in de nieuwe 100-dagen-cursus, waarin we competente interne auditoren opleiden die direct inzetbaar zijn in de praktijk. Een mooie combinatie van theorie en praktijk die het leerproces vergemakkelijkt, zodat deelnemers effectief kunnen functioneren en hun kennis goed kunnen inzetten binnen de organisatie.”

QAducation

Cedeo-erkenning sinds 2022

De cursussen van QAducation zijn voor:

medische laboranten

(hoofd)analisten

inspecteurs

methodeontwikkelaars

laboratoriummanagers

kwaliteitsfunctionarissen

medische labspecialisten

interne auditoren

inspecteurs

technische managers

IT-specialisten van laboratoria

Danny Immenga, Sales Catalogue Products bij Denios in Alphen aan den Rijn:

Veiligheid in het laboratorium: het belang van opslagvoorzieningen

Voor laboratoria is veiligheid geen optie, maar absolute noodzaak. Dit vraagt niet alleen om investeringen in veiligheidsvoorzieningen, maar ook om het trainen en bewustmaken van medewerkers over de risico’s en veiligheidsvoorschriften.

Marjan Hammink | beeldmateriaal: Denios

Een veilige werkomgeving moet de hoogste prioriteit hebben voor iedereen die in het laboratorium werkt. Voor de opslag van gevaarlijke stoffen gelden de wet- en regelgeving zoals beschreven in de Europese CLP-verordening (EG) nr. 1272/2008, de PGS 15-richtlijn en de ADR-transportrichtlijnen. In deze richtlijnen staat exact omschreven hoe de verschillende stoffen opgeslagen dienen te worden.

Publicatiereeks Gevaarlijke Stoffen 15 (PGS 15)

“Zuren en logen bijvoorbeeld. Die wil je niet bij elkaar hebben.” Danny Immenga, Sales Catalogue Products bij Denios in Alphen aan den Rijn, ziet nog steeds ongelukjes gebeuren, ook al is de wetgeving en controle strenger. En dat wil de specialist in opslag van gevaarlijke stoffen en arbeidsveiligheid zoveel mogelijk voorkomen. Er is vrijwel geen enkele laboratoriumomgeving, of dat nu in ziekenhuizen, productiebedrijven of binnen een researchafdeling is, waar niet wordt gewerkt met een flinke hoeveelheid gevaarlijke stoffen, zoals licht ontvlambare, giftige en corrosieve stoffen, plus de verschillende mengsels. Om de veiligheid van het personeel en het milieu te waarborgen moet een lab daarom de juiste opslagvoorziening voor elke stof in huis hebben. In de Publicatiereeks Gevaarlijke Stoffen 15 (PGS 15) zijn de eisen voor brandveiligheid, arbeidsveiligheid en milieuveiligheid samengevoegd.

GHS-symbolen gebruiken voor risicobeperking

Een van de meest voorkomende stoffen in laboratoria zijn oplosmiddelen zoals alcohol. “Dat moet adequaat opgeslagen worden, want stel je voor dat er brand uitbreekt. Verder is het belangrijk om zuren en logen apart van elkaar op te slaan, deze kunnen heel sterk reageren als ze met elkaar in contact komen,” verduidelijkt Immenga. “Het identificeren en labelen van gevaarlijke stoffen volgens richtlijnen is ook een belangrijk aspect. Om gevaarlijke stoffen aan te duiden worden de negen bekende Globally Harmonised System of Classification and Labelling of Chemicals (GHS)-symbolen gebruikt, die zijn wereldwijd erkend. Deze symbolen zijn heel herkenbaar en brengen uniformiteit in de gevarenaanduiding. Een verplicht bijgevoegde zogeheten MSDS (Material Safety Data Sheet) geeft de gevaarsaspecten weer, inclusief regels voor het transport en etikettering op Europees

Brandveiligheidskast met schuiflades

niveau. Als we het over een risicoinventarisatie hebben, dan kunnen bedrijven dit zelf doen of door een externe partij laten uitvoeren.” Immenga, gespecialiseerd in deze materie, is bekend met het uitvoeren van zo’n inventarisatie.

Risicobeheersing

Het grootste risico is dat stoffen kunnen ontbranden vanwege hun lage vlampunt of ontstekingstemperatuur. Om dit risico te beheersen, kan een lab verschillende voorzorgsmaatregelen nemen:

X Opslag: een goed geventileerde omgeving in een goed gesloten kast die voldoet aan de veiligheidsnormen

X Etikettering : naam, gevarenklasse, hoeveelheid en ontvangstdatum

X Persoonlijke beschermingsmiddelen: veiligheidsbrillen, handschoenen, oogdouches, nooddouches en brandwerende kleding

X Werkplek vrij van ontstekingsbronnen: met voldoende ventilatie, vermijd open vuur en ontstekingsbronnen

X Brandblusmiddelen : brandblussers en blusdekens op strategische plaatsen

X Veiligheidsinstructies: regelmatig veiligheidstrainingen en oefeningen om de veiligheidskennis van de medewerkers op peil te houden

X Beperk de hoeveelheid ontvlambare stoffen: voer overtollige stoffen veilig af conform de richtlijnen

“We raden aan om absorptiemiddelen te gebruiken in geval van een spill. Dan worden de gevaarlijke stoffen direct opgenomen en wordt grotere schade voorkomen. Vergeet bij de oog- en nooddouches vooral niet dat die binnen 10 seconden bereikbaar moeten zijn om het leed zoveel mogelijk te beperken. Ook moet je voldoende (lauw) water binnen bereik hebben om een kwartier te kunnen spoelen. Deze zaken staan ook omschreven in de eerdergenoemde PGS 15,” waarschuwt Immenga.

NEN 14470-1 bepaalt de brandwerendheid

De brandwerendheid van een kast wordt bepaald aan de hand van de norm NEN 14470-1. In Nederland zijn de meeste brandwerende kasten 90 minuten brandwerend, waar de eis minimaal 60 minuten brandwerendheid is. De opslag van licht ontvlambare stoffen en/of CMR-stoffen (Carcinogeen, Mutageen en Reprotoxisch) die onder PGS 15 vallen dient conform PGS 15 te worden opgeslagen. Dit betekent een opslagvoorziening met een brandwerendheid van tenminste 30 minuten. In een 30

Gevaarstofsymbolen

Sinds 2009 zijn de 9 GHS-Symbolen actief in de Europese Unie. Deze symbolen hebben een witte ruit met een rode rand als kenmerk:

1. GHS01 – Explosief

Ontplofbare producten die door een vlam, warmte of wrijving kunnen ontploffen

2. GHS02 – Ontvlambaar

Producten die makkelijk ontbranden als er een vlam of warmtebron aanwezig is

3. GHS03 – Brandbevorderend (oxiderend)

Producten die veel zuurstof bevatten en de verbranding van ontvlambare of brandbare stoffen bevorderen

4. GHS04 – Houder onder druk

Producten die onder druk worden opgeslagen

5. GHS05 – Corrosief (bijtend)

Corrosieve en bijtende producten die de huid en slijmvliezen bij contact kunnen aantasten en (brand)wonden kunnen veroorzaken

6. GHS06 – Giftig

Giftige producten die een gevaar veroorzaken voor de gezondheid en dodelijk kunnen zijn bij inademing, of bij opname via de huid of mond

7. GHS07 – Schadelijk

Producten die irritatie, jeuk, roodheid van de uit of ontstekingen kunnen veroorzaken bij direct, langdurig of herhaald contact

8. GHS08 – Schadelijk voor de gezondheid

Producten die schadelijk kunnen zijn voor de organen en voortplanting en mogelijk kankerverwekkend zijn

9. GHS09 – Milieugevaarlijk

Producten die schadelijk zijn voor plant- en dieromgeving wanneer deze in het milieu terecht komen

‘Juist het voorkomen van gevaar heeft bij ons de hoogste prioriteit ’

Opslagvoorschriften

gevaarlijke stoffen

X Houd verschillende gevaarcategorieën gescheiden

X Bewaar schadelijke/irriterende en corrosieve stoffen in aparte kasten

X Voorkom reacties tussen stoffen door ze gescheiden te houden en vloeistoffen elk in hun eigen lekbak te bewaren

X Brandbare stoffen hebben een brandwerende veiligheidskast nodig van minstens 60 minuten

X Toxische stoffen kunnen ook in een veiligheidskast worden opgeslagen, met zeer toxische stoffen in een afgesloten deel van de kast

X Bewaar oxiderende stoffen in kleine hoeveelheden in flessen/potten en niet in de buurt van organische stoffen vanwege explosiegevaar

X Bestrijdingsmiddelen en sommige geneesmiddelen moeten in een afgesloten kast of ruimte worden opgeslagen, met goed sleutelbeheer

X Er mag een werkvoorraad op de werkvloer zijn, maar niet meer dan van één dag of van één batchvoorraad. Bewaar het op een veilige plek en niet in de rijroute van transportmiddelen

minuten brandwerende kast mogen geen spuitbussen worden opgeslagen en is de maximale opslag 150 liter. In een 90 minuten brandwerende kast is een maximale opslag van 250 liter toegestaan. Een brandwerende Asecoskast heeft zelfsluitende deuren die automatisch dichtgaan als de kast getriggerd wordt door bijvoorbeeld een brand. Er zijn twee typen veiligheidskasten beschikbaar: de klassieke, waarvan de deur direct dichtgaat als je hem loslaat en de modernere kast waarvan de deur geopend blijft. Immenga: “Uiteraard behalve bij brand, dan trekt deze modernere kast de deur automatisch dicht.”

Brandveiligheidskast of opvangbakken?

Waar het in het verleden verplicht was om alle zuren, logen en licht ontvlambare stoffen in brandveilige kasten op te slaan, is dit tegenwoordig niet meer verplicht voor zuren en logen (ADR8). Deze stoffen mogen onder de 2.500 liter opgeslagen worden in stellingen met opvangcapaciteit of bovenop een opvangbak. “Het materiaal van de opvangbak hangt af van de stof(fen) die erop worden gezet. In de basis kan uitgegaan worden dat voor zuren en logen een kunststof opvangbak wordt gebruikt. PE reageert niet of nauwelijks met de meeste zuren en logen, terwijl metaal snel wordt aangetast. Voor (licht) ontvlambare stoffen is een stalen opvangbak beter geschikt. Deze voorkomt dat bij een brand de brandende vloeistof zich verspreidt.”

24/7 Controle met een lekkagedetector

Mocht er toch iets omgevallen of gemorst zijn, dan kan een Denios SpillGuard dit meteen signaleren om nóg erger te voorkomen. De schijf met een doorsnede van 110 mm detecteert betrouwbaar (gevaarlijke) lekkages en geeft 24/7 onmiddellijk een alarm. Via SMS en/of e-mail naar een smartphone, tablet en/of desktop PC. Het Denios Connect platform biedt zo een continu geborgd lekkagebeheer. De bewezen lekkagedetector is oneindig schaalbaar en kan bijna overal worden gebruikt. In zo’n geval moeten medewerkers natuurlijk nog steeds weten welke maatregelen nodig zijn, eventueel (gespecialiseerde) hulp inschakelen en het juiste absorptiemateriaal beschikbaar hebben voor verschillende soorten chemicaliën. “Persoonlijke beschermingsmiddelen, beschermende kleding en brillen zien we als het laatste redmiddel en zijn meer een serviceproduct. Juist het voorkomen van gevaar via correcte opslag, afzuiging en andere veiligheidsmaatregelen heeft bij ons de hoogste prioriteit,” besluit Immenga.

‘ Bij brand trekt zo’n moderne kast de deur automatisch dicht ’

Lekkagedetector SpillGuard Connect

Kwaliteitsmanager evolueert naar QESH-manager

Anita te Riet adviseert de redactiecommissie van LABinsights

Steeds vaker zie ik de move van kwaliteitsmanager naar QESH-manager. Betekent dat dat kwaliteit nu samengaat met veiligheid? Dat de taken, verantwoordelijkheden en bevoegdheden op het bordje van een en dezelfde persoon komen te liggen? En waarom is dat? Een van de gedachten die bij me opkomen is dat de ‘oude’ kwaliteitsmanager de organisatie rondom kwaliteit gewoon goed voor elkaar heeft. Dus het werken volgens de geldende norm(en), controles uitoefenen, goede borgingspunten inregelen – dit steeds meer op basis van risicogebaseerd denken. Dat zou een mogelijke verklaring kunnen zijn. Immers, kwaliteit en veiligheid moeten beide aan normen voldoen, zijn beide afhankelijk ook van medewerkers die zich al dan niet aan instructies houden en onvolkomenheden signaleren en melden. Zoals je procedures hebt om aan kwaliteitseisen te voldoen, zo zijn er ook procedures om de veiligheid in het laboratorium te borgen. Waar kwaliteit inmiddels behoorlijk ingeburgerd en geaccepteerd is – het is belangrijk dat de klant op de resultaten kan vertrouwen en dat vinden we normaal – valt er soms op het gebied van veiligheid nog winst te behalen.

Ik zie helaas toch nog dat er op sommige plekken te weinig gebruik wordt gemaakt van de Persoonlijke Beschermings Middelen (PBM’s) die de werkgever nota bene verplicht beschikbaar moet stellen. Dat gebruik, zo leert de ervaring, staat of valt met toezicht, durven aanspreken, handhaven. Als binnen de organisatie dan de beslising wordt genomen komt om ook hier een – al dan niet gecertificeerd – managementsysteem voor in te richten, met de bijbehorende procedures, controles en actiepunten, dan houdt men zich mogelijk wel aan de geldende veiligheidsvoorschriften. Met de QESH-afdeling als toezichthouder.

En wees je ervan bewust dat je dat vooral voor je eigen veiligheid doet, naast die van je collega’s. Hoe fijn is het dat je na het werk weer gewoon lekker thuis aan tafel kunt schuiven, alle ogen, vingers e.d. nog intact?

Tja, dan wordt het ooit ook normaal om je aan veiligheidsregels te houden, net zoals kwaliteit al behoorlijk ingebakken is! Wat er dan volgt na QESH? Misschien wel iets met milieu er bij in, de tijd zal het leren. Ik wens eenieder een veilige werkomgeving.

Nedlab: van algemeen lab tot nichespecialist in lucht en gassen

“Expertlab voor de kwaliteitscontrole van pers- en ademlucht en zuivere gassen”

Van algemeen analytisch-chemisch lab is Nedlab in Middelharnis uitgegroeid tot gespecialiseerd laboratorium voor lucht en gassen. In deze niche profileert het zich met het waarborgen van veiligheid en proceszekerheid. Oprichter Willem Struijk: “Dat groeit ongelooflijk, in ziekenhuizen, de farmaceutische industrie, de voedingsmiddelenindustrie en voor het veilig werken met ademlucht. Het belang van schone lucht en gassen wordt nog wel eens onderschat.”

Als jongen voelde Willem Struijk zich aangetrokken tot het analistenvak. “Dat zat ’m in het puzzelen, de complexiteit van de organische chemie. In de Condensed Chemical Dictionary, zeg maar een chemische voorloper van Wikipedia, zocht ik altijd op hoe een molecuul in elkaar zat.” Via omwegen – een blauwe maandag HTS Weg- en Waterbouw, kantoor, fabriek – ging hij toch naar de analistenschool. Hij knoopte er de avond-HTS Chemie aan vast en ging in de buitendienst van een lab werken. Met een eigen bedrijf deed Struijk nog een tijdje smeerolieanalyses voor de pleziervaart en uiteindelijk startte hij in 1999 Nedlab als algemeen analytisch-chemisch lab. “Die naam klonk goed, ik krijg nog steeds post gericht aan het Nederlands Laboratorium. Ik wilde complexere analyses uitvoeren en onderzoekswerk doen. De eerste klant was een afvalverwerker uit de Botlek, waarvoor ik chemisch afval moest analyseren. Dat was meteen een ultieme uitdaging qua puzzelen.”

Kwaliteitscontrole

Zo groeide Nedlab uit tot een gerespecteerd laboratorium. Het idee van algemeen analytisch-chemisch lab heeft Struijk echter losgelaten. In die tak van sport heeft een kleiner lab als Nedlab (elf medewerkers) vanwege de schaalvergroting nog weinig bestaansrecht. “We blijven bestaande klanten bedienen en gaan door met onderzoekswerk. Bijvoorbeeld een methode ontwikkelen voor een product waarvoor nog geen analyse is. Voor het overige driekwart richten we ons op de niche

van kwaliteitscontrole van lucht en gassen. De basis daarvoor werd gelegd toen ik ooit een mobiel gaslab moest inrichten voor bepaling van koolwaterstoffen zoals ethyleen, propeen en butadieen. Nu ligt onze focus meer op pers- en ademlucht en zuivere gassen, zoals zuurstof, stikstof, CO2 en waterstof, dat nu waanzinnig populair wordt.”

Aanscherpende regelgeving

In zijn niche heeft Nedlab geen serieuze concurrenten, aldus Struijk. “Wij zijn in Nederland als enige hiervoor geaccrediteerd. De Raad voor Accreditatie heeft zelfs moeite om een gasmeetdeskundige te vinden en moet voor ons een expert van VSL [Nationaal Metrologisch Instituut, red.] laten invliegen. We rijden met drie mobiele testunits door heel Nederland en België. Ook zien we kansen in Duitsland.” Een belangrijke aanjager van de groei is aanscherpende regelgeving. “Er is nu bijvoorbeeld veel te doen rond ademlucht. Zo zijn in Engeland de eisen aanmerkelijk strenger geworden. In ons land wordt de kwaliteit vaak één keer per jaar gecontroleerd op vrijwillige basis, in Engeland moet dat nu verplicht vier keer per jaar. Dat zit er hier ook aan te komen.”

Hans van Eerden | Fotografie: Marco Vellinga

‘ Wij hebben toen alles rond de beademing van patiënten gecontroleerd’

De uitslagen van stikstofen persluchtanalyses met een Trace 1300 GC van Thermo verschijnen op het scherm.

Ziekenhuizen

Struijk noemt de ziekenhuizen. “Daar komen we al meer dan vijftien jaar voor ademlucht en medicinale gassen, waarop de Inspectie Gezondheidszorg en Jeugd toezicht houdt. Vroeger stonden bijvoorbeeld de compressoren voor beademingslucht

ad hoc iets gebeuren, zoals in 2020, toen in het Maastrichtse MECC een corona-noodhospitaal werd ingericht. “Wij hebben toen alles rond de beademing van patiënten gecontroleerd.”

Voedingsmiddelenindustrie

in de kelder en kwam de luchtinlaat soms van een plek waar dieselmotoren stonden te ronken. Nu staan die compressoren op het dak, waar ze schone lucht kunnen innemen. Wij adviseren ziekenhuizen daarover; bijvoorbeeld wat ze precies moeten laten controleren en met welke frequentie. Samen met hun technici stellen we een meetplan op, onder verantwoordelijkheid van de apotheker, want die gaat over de ademlucht.” En soms moet er

Nieuwe vragen komen onder meer uit de voedingsmiddelenindustrie. “Daar gebruiken ze ongelooflijk veel lucht en gassen. We doen bijvoorbeeld veel CO2-analyses voor de frisdrankenindustrie. Daar werken ze met meerdere bronnen voor CO2, onder meer uit de chemische industrie; die kan verontreinigingen bevatten. Wanneer lucht en gassen bij de productie worden gebruikt, gelden ze als ingrediënten, waarvoor tegenwoordig strenge regels gelden. Is de kwaliteit van de perslucht slecht, dan wordt de kwaliteit van de producten ook slecht. Dat wordt nog wel onderschat. Als bijvoorbeeld flessen voor het vullen worden schoongeblazen, moet dat wel met schone perslucht gebeuren.” Industriebreed leeft inmiddels het besef dat perslucht veel energie kost. Compressoren worden daarom goed onderhouden en lekkages in leidingen worden opgespoord, maar controle op de kwaliteit van perslucht kan nog beter, aldus Struijk.

‘ De laboratoriumopleidingen gaan vooral over vloeistoffen’

Een monsterzak met een gasmonster hangt klaar voor analyse.

Groeiend kwaliteitsbewustzijn

Er zijn meer sectoren waar Nedlab groeit. Zoals de farmaceutische industrie, waar vergelijkbare eisen gelden als voor ziekenhuizen. “Je hebt er veel global players en dan komt al snel de FDA [U.S. Food and Drug Administration, red.] aankloppen.” Ademlucht voor mensen die in de hulpverlening of industrie veilig moeten kunnen werken, krijgt ook steeds meer aandacht. “We hebben al aardig wat verontreinigingen in die lucht gezien.” Te vaak gaat er nog wat mis met lucht en gassen. “Dan wordt bijvoorbeeld een verkeerde gasfles gepakt of een verkeerde aan -

sluiting gemaakt. Zo hebben we aan industriële gasmengsels gemeten die niet zouden mogen branden, maar dat toch deden.” Of men heeft niet de complete luchtvoorzieningsketen niet in beeld. “Dan laten ze bijvoorbeeld de luchtkwaliteit controleren, maar gooien ze de slangen na gebruik gewoon ergens neer. Die kunnen dan vervuild raken.” Toch is het kwaliteitsbewustzijn over het algemeen wel gegroeid, signaleert Struijk, maar soms trekken organisaties nog te laat aan de bel. “Als er leidingen worden vervangen of nieuw aangelegd, bellen ze nog wel eens last minute voor controle.”

Hart voor personeel

Kortom, meer dan voldoende werk voor Nedlab en dus zijn aanwas en behoud van personeel een uitdaging. Dat heeft volgens Struijk meerdere redenen. “Er is bijvoorbeeld geen opleiding in onze richting; de laboratoriumopleidingen gaan vooral over vloeistoffen. Daarnaast heeft de labwereld last van detacheringsbureaus die mensen ergens wegplukken en elders weer plaatsen. De grote labs lijken wel een duiventil. Daar komt nog de rare economische situatie met hoge inflatie bij. Ik wil goed voor mijn mensen zorgen en daarom heb ik ze een forse loonsverhoging gegeven.” Goed voor zichzelf zorgen heeft Struijk, zeventig inmiddels, ook wel verdiend. Momenteel even aan huis gekluisterd met een onwillige heup, zit hij nog vol energie. “Sinds afgelopen najaar hebben we een nieuwe operations manager, Patrick Verolme, die mij binnenkort gaat opvolgen als general manager. Dan kan ik me richten op marketing en onderzoeksprojecten. Daar ligt mijn hart.”

Nedlabs tips voor lucht- en gaskwaliteit

X Maak een meetprogramma voor minimaal de verplichte controles.

X Volg aanscherpingen van de regelgeving.

X Controleer meteen de lucht- en gasvoorziening, na inbreuk op het leidingnet, incident en verbouw of nieuwbouw.

X Houd rekening met mogelijke verontreinigingen vanuit de bron van lucht of gas.

X Laat een persluchtcompressor schone lucht aanzuigen.

X Houd de aanvoerleidingen voor pers- en ademlucht ook buiten gebruik schoon.

X Besef dat de strenge kwaliteitsregels voor ingrediënten ook gelden voor perslucht en gassen die met voedingsmiddelen in aanraking komen tijdens de productie.

Meer informatie:

www.luchtengassen.nl

www.nedlab.eu

Nedlab-directeur Willem Struijk.

‘Controle op de kwaliteit van perslucht kan nog beter’

Lab Safety Event 2023 in teken van RI&E

Op 23 mei vindt in het Van der Valk-hotel in Vianen de 2023-editie van Lab Safety Event plaats. Risico Inventarisatie en Evaluatie is het centrale thema dit jaar. Organisator FHI noteerde vorig jaar zo’n 230 geïnteresseerden, inclusief exposanten, waarmee het een van de betere bezochte evenementen is in de labsector.

Redactie: LabInsights | Fotografie: FOODnote

Lab Safety Event vindt net als vorig jaar doorgang in Van der Valk Vianen. Veiligheid blijft een hot issue binnen de laboratoria. Leveranciers van veiligheidsoplossingen hebben hun handen vol aan het plaatsen van veiligheidskabinetten, zuurkasten, brandwerende chemicaliënkasten, en het leveren van persoonlijke beschermingsmiddelen en praktische hygiënische opbergsystemen om chemisch afval snel veilig op te slaan. Wie direct wil weten wat er op labveiligheidsgebied te koop is, bezoekt de informatiemarkt. Leveranciers tonen hier producten en diensten om het lab veiliger in te richten. Tijdens de pauzes is er volop gelegenheid hierover in conclaaf te gaan.

Risico Inventarisatie en Evaluatie

LabSafety 2023 biedt een gevarieerd lezingenprogramma waarbij Risico Inventarisatie en Evaluatie (RI&E) centraal staan. De dag biedt veel hands-on informatie. Bezoekers kunnen rekenen op tips en tricks uit de praktijk om direct in het lab aan de slag te kunnen gaan met veiligheid. Experts en veiligheidsdeskundigen delen kennis over persoonlijke veiligheid en een veilige werkomgeving. Dagvoorzitter en spreker Corné Bulkmans, Arbeidshygienist bij De Veiligheidskundige, zegt hierover: “Chemisch afval netjes verwerken, handschoenen uit bij het opnemen van de telefoon en de zuurkast correct gebruiken. Natuurlijk gaat dat in veel laboratoria hartstikke goed. Maar toch kán en vooral móet veilig werken nog een stuk beter.”

Juist omdat processen in laboratoria kleinschalig zijn, vallen risico’s minder op of worden ze minder serieus genomen. Toch zit een ongeluk in een klein hoekje en kunnen de gevolgen groot zijn voor de gezondheid van een labmederwerker. En dan is er het stapeleffect. Dag in, dag uit werken met gevaarlijke stoffen kan op de lange duur wel degelijk schadelijk uitpakken: “Een laborant is vaak met heel veel kleine hoeveelheden stofjes bezig. Dat maakt voor even niet uit, daar merk je niks van. Maar wat doen al die stofjes samen op termijn met je lichaam? Daar weten

we wetenschappelijk nog veel te weinig van”, weet Bulkmans. “Maar wees bewust van de risico’s, dat is al stap één.”

Veiligheidsinformatiebladen

Datamanager Ilja de Lange van Stoffenmanager gaat in haar presentatie in op de toepassing van veiligheidsinformatiebladen. “Wat staat er nou in? Werken met gevaarlijke stoffen op het laboratorium: waar moet je op letten? Bij alle gevaarlijke stoffen worden tegenwoordig VIB’s geleverd, daarmee heb je alle informatie bij elkaar. Maar de praktijk wijst uit dat zelfs analisten nog wel eens moeite hebben met het uitlezen van de veiligheidsinformatiebladen van gevaarlijke stoffen.”

Advocaat Arbeidsrecht Lise van den Heuvel van Vestius Advocaten stipt het thema ‘Privacy op de werkvloer’ aan. “Binnen iedere organisatie worden door de werkgever persoonsgegevens van werknemers verzameld en verwerkt. Steeds vaker komt het voor dat biometrische gegevens, zoals vingerafdrukken of irisscans, worden gebruikt voor identificatie of toegangscontrole. Maar is dat wel altijd toegestaan?”

Bezoeken van Lab Safety Event 2023

Wanneer? Dinsdag 23 mei 2023

Waar? Van der Valk Hotel Vianen Kosten Gratis voor iedereen die in of voor een laboratorium werkt Hoe inschrijven? Ga naar www.fhi.nl/labsafety

Impressie van LabSafety Event 2022

Impressie van LabSafety Event 2022

Fearghal Jones, Territory Sales Manager van Brady:

Het belang van juiste labeling van chemicaliën volgens CLP/GHS

De Europese verordening over de classificatie, labeling en verpakking van chemische stoffen en mengsels (CLP) is daarvoor de leidraad. Van onderzoek en ontwikkeling tot en met productie: elk laboratorium heeft te maken met chemische stoffen. Voor de veiligheid van medewerkers en klanten is het correct labelen van deze chemicaliën van cruciaal belang. Hoe ziet correcte identificatie eruit?

Marjan Hammink | Fotografie: Brady

“In principe doe je al aan identificatie als je een etiket plaatst en er met de hand op schrijft wat erin zit, plus een uitroepteken ernaast. De keerzijde is natuurlijk: stel je voor: er gebeurt iets, er komt inspectie en je doet het op die manier zoals ik net schets, dan heb je wel iets uit te leggen,” legt Fearghal Jones uit, Territory Sales Manager van Brady. Het bedrijf verzorgt veiligheidssignalisatie en industriële identificatie zoals etiketten, draad- en leidingmerkers, labelprinters en pictogrammen. “Uiteindelijk ben je als werkgever ook te allen tijde verplicht om je werknemers op een zo veilig mogelijke manier professioneel te laten werken. En sancties of reputatieschade wil niemand.”

Kleurcodering en identificatie

“De nog steeds gebruikte handmatige houtje-touwtje identificatie kan leiden tot inconsistentie, gevaarlijke situaties, fouten en verwarring,” weet Jones uit ervaring. Altijd nog beter dan ‘geen etiket’, maar het is echt een aanrader om gebruik te maken van gestandaardiseerde en gedrukte etiketten met juiste informatie: de naam van de (vloei)stof, gevareninformatie, veiligheidsvoorschriften en noodprocedures. “Bovendien, naast het identificeren van vloeistoffen is het ook belangrijk om ander materiaal in het lab te identificeren, zoals kabels, leidingen en vloeren. Dit kan de werkomgeving een stuk veiliger maken, je minimaliseert

het risico op ongevallen en verwarring,” voegt Jones toe. Denk hierbij aan het gebruik van kleurgecodeerde labels en/of (vloer) markeringen.

CLP

CLP staat voor Classification, Labelling and Packaging en verwijst naar de Europese verordening 1272/2008 over de classificatie en labeling van chemische stoffen en mengsels. Voordat ze op de Europese markt worden gebracht moeten alle leveranciers ervoor zorgen dat hun stoffen en mengsels gelabeld en verpakt zijn in overeenstemming met de bepalingen van deze CLP-verordening. Het systeem is gebaseerd op het wereldwijd geharmoniseerd systeem Globally Harmonised System of Classification and Labelling of Chemicals (GHS) van de Verenigde Naties. De CLP/GHS-symbolen gelden sinds januari 2009, en sinds eind

2010 is het verplicht om chemische stoffen te labelen conform de verordening. Jones: “Vanaf 1 juni 2015 geldt dit ook voor chemische mengsels. Iedereen is ondertussen wel bekend met de negen gevaarpictogrammen (zoals een vlam, een doodshoofd in een ruit) en de CLP/GHS-signaalwoorden ‘gevaar’ en ‘waarschuwing’, afhankelijk van de aard van de stof.”

GHS

Volgens de voorschriften van GHS moeten gevaarlijke stoffen of mengsels ingedeeld worden in een of meer categorieën. Voor elke categorie schrijft GHS voor welk pictogram, signaalwoord, bijhorende gevarenaanduidingen en voorzorgsmaatregelen op het etiket moeten staan. De gevarenaanduidingen komen tot uitdrukking in de zogeheten H-zinnen (Hazard); voor de voorzorgsmaatregelen gelden de P-zinnen (Precautionary). De H- en P-zinnen moeten op de verpakkingen van alle gevaarlijke stoffen staan. “Maar als je onder de 125 ml komt, dan ben je niet verplicht om dat hele label op die manier te doen met de PH-zinnen”, volgens Jones.

Opslag

Bij het opslaan van materialen, zoals monsters in een vriezer of bij mogelijk contact met chemicaliën, is het essentieel om labels te gebruiken die onder de meest extreme omstandigheden leesbaar blijven. “We kijken altijd vanuit het oogpunt van het label en de specifieke toepassing. Waar moet het aan voldoen, welke

‘ Houtje-touwtje identificatie kan leiden tot inconsistentie, gevaarlijke situaties, fouten en verwarring’

Import van gegevens uit veiligheidsinformatiebladen (VIB) voor het maken van CLP/GHS-labels

omstandigheden zijn er? Wil je de labels voorbedrukt aangeleverd krijgen? Vanuit je laboratoriuminformatiemanagementsysteem (LIMS) kun je ook zelf informatie op het label gaan printen, inclusief 1- of 2D-barcodes en andere relevante informatie,” aldus Jones.

RFID-technologie

Het gebruik van barcodes en geavanceerde labeltechnologie, zoals bulk scanning, heeft als bijkomend voordeel dat de inventarisatie van materialen en chemicaliën er aanzienlijk sneller en efficiënter mee af te ronden is. “Zo kunnen met RFID-technologie meerdere items tegelijkertijd worden gescand, wat tijd en moeite bespaart en de kans op menselijke fouten verkleint,” legt Jones uit.

Label opslaan en printen

“We bieden via distributeur Salm en Kipp gespecialiseerde printers – ook draagbare – aan voor het printen van veiligheids-

pictogrammen en leidingmerkers in verschillende kleuren en afmetingen, met duurzame materialen voor zowel binnen- als buitengebruik. Met de Workstation CLP/GHS-labels-app kan de gebruiker eenvoudig labels afstemmen op de geldende CLP-verordening en het GHS-systeem, door informatie uit de door de leverancier meegeleverde veiligheidsinformatiebladen te uploaden en labels aan te maken. In de praktijk komt het ook wel voor dat bedrijven hun eigen vloeistoffen creëren. Heb je eenmaal zo’n label daarvoor aangemaakt, kan je dat ook opslaan, dan kan je dat weer reproduceren.” zegt Jones. Zo heeft een laboratorium altijd de zekerheid van het voldoen aan de geldende veiligheidsvoorschriften en -normen. “En hoewel de Arbeidsinspectie er vanwege onderbezetting niet aan toe komt, kan een inspectie bij een incident wel degelijk ernstige gevolgen hebben voor het laboratorium en haar medewerkers.”

Daarom is het in het kader van zowel de veiligheid als de professionaliteit een heldere doelstelling om medewerkers te doordringen van het belang van veiligheid: er is veel aanbod in opleidingen en trainingen. “Dat veiligheid een belangrijk onderwerp is zien we telkens weer op beurzen en evenementen, het staat duidelijk hoog op de agenda. Veel mensen tonen belangstelling voor veiligheidssymbolen en -zinnen en weten echt wel hoe belangrijk het is. Labs nemen het serieus en streven naar een professionele aanpak van veiligheid.”

‘ Dat veiligheid een belangrijk onderwerp is zien we telkens weer op beurzen’

Dit was LabAutomation 2023

LabAutomation 2023 was een echte publiekstrekker voor geïnteresseerden in labautomatisering, robotisering en labsoftware. Deze dag had fors hogere bezoekersaantallen dan de eerste post-corona editie van 2022. Bijna 300 geïnteresseerden bezochte de seminars rond de praktische inzet van software en hardware in de laboratoria. Een fotoimpressie van een geslaagd evenement.

Redactie: LabInsights | Fotografie: FOODnote

Uit gesprekken met leveranciers blijkt dat er ten tijde van corona door laboratoria fors geïnvesteerd is in automatiseringsoplossingen. Er werden door laboratoria heel veel robotiseringstechnieken aangeschaft, deels natuurlijk om de enorme toestroom van Covid-19 monsters te kunnen verwerken. Ook gebruiksartikelen waren niet aan te slepen, de tekorten van destijds, behoren nu tot het verleden. Maar ook post-corona blijft de belangstelling voor automatisering van laboratoria hoog. Van leverancierszijde werd duidelijk dat de pandemie de behoefte aan automatiseringsoplossingen alleen maar heeft aangezwengeld. Het chronisch tekort aan geschoold personeel, maar ook aan handjes, is alleen zo op te lossen. Bovendien blijft het aantal analyses alleen maar toenemen. Er kan meer onderzocht worden, en er wordt steeds meer onderzocht. Nog steeds zijn er labs die hun labprocessen proberen te managen in Excel. Ook dat wordt steeds lastiger, zeker als organisaties groeien en de kwaliteitseisen strenger worden. Vandaar dat LIMS-leveranciers een aanhoudend grote vraag naar Laboratorium Informatie Management Systemen melden – specifiek configureerbare. Die bieden de flexibiliteit om de labsoftware soepel mee te laten groeien met de laboratoriumorganisatie met een minimum aan maatwerk.

Opstelling met stappenmotor en PLC van Festo voor het aansturen van een automatische vloeistofdosering.

Dick Bruynzeel van BCON Instruments samen met zijn zoon Dennis Bruynzeel die bezig is het stokje van vader over te nemen.

Verkoopdirecteur Robert Keizer van Eppendorf demonstreert deze oplossing voor liquid handling.

Frank Hendriks, Territory Manager LabWare Benelux van Labware, legt de mogelijkheden uit van Labware Lims aan een klant uit de farmahoek.

Belangstelling voor de life sciences-oplossingen van Sopachem, waaronder vloeistofverwerking, real-time PCR en bijbehorende gebruiksartikelen.

S Sophie Lintermans, automatiseringsspecialist bij Waters, praat bezoekers bij over automatisering op de Waters-stand

W Het Microlab Starlet pipeteerrobotstation van Hamilton voor 24/7 volautomatische vloeistofhandling.

LabAutomation 2023 was een echte publiekstrekker voor geïnteresseerden in labautomatsiering, robotisering en labsoftware met tegen de 300 professionals.

Overname Synchron Lab Automation

MolGen heeft het Synchron Lab Automation overgenomen. Met deze overname zal het zijn bestaande portfolio en mogelijkheden uitbreiden om hoogwaardige automatiseringsoplossingen te bouwen voor DNA/RNA-zuivering, bibliotheekvoorbereiding en NGS-setup om de reagentiabusiness te ondersteunen. De op maat gemaakte vloeistofhandling-platforms en snelle prototypingmogelijkheden van Synchron zullen worden gebruikt om het automatiseringsportfolio verder uit te breiden.

Beide bedrijven hebben de afgelopen jaren al verschillende geautomatiseerde oplossingen samen ontwikkeld, variërend van systemen voor monsteroverdracht van afgesloten monsterbuizen naar microtitratieplaten tot een platform voor ultrahoogrendements-DNA/RNA-zuivering, genaamd de DNA Factory. Laatstgenoemd systeem biedt seriële automatisering waarmee laboratoria DNA/RNA-zuivering, PCR-setup en bibliotheekvoorbereiding kunnen schalen voor NGS-toepassingen.

Uitzwaai-rotor zonder invetten

S Deze doppen voor chemicaliënflessen geleverd door onder meer Boom voorkomen dat er onnodig gevaarlijke oplosmiddelen vrijkomen in ruimtes met bijvoorbeeld vloeistofchromatografieapparatuur.

T Deze jonge labmanager van QVQ, een life sciences onderzoekslab aan de Universiteit Utrecht, laat zich adviseren over de mogelijkheden van meerkanaalspipetten.

Sigma introduceerde vorig jaar de Comfort Coating voor hun centrifuges, waardoor de uitzwaai rotoren niet meer gesmeerd hoeven te worden. De inhangbekers draaien om pennen heen, die normaal regelmatig gesmeerd moeten worden om te voorkomen dat deze niet goed of onregelmatig uitzwaaien en er onbalans ontstaat. Nu zijn alle beoogde uitzwaai rotoren geüpgraded. Dit betekent dat de rotor en de inhangbekers voor jaren perfect samenwerken zonder dat regelmatig smeren nodig is. Dankzij de Comfort Coating blijft de centrifugekamer schoon, want de gebruikelijke vetlijn in de centrifugekamer is niet meer nodig. Rotoren met de Comfort Coating zijn herkenbaar aan de ‘C’ achter het artikelnummer. De speciale coating gaat bij normaal laboratoriumgebruik tot 5 jaar mee.

Salm en Kipp, [+31] (0)346-269090 info@salm-en-kipp.nl, www.salmenkipp.nl

Rotoren met de Comfort Coating (foto: Salm en Kipp).

Brandveiligheidskasten: klassieke standaardoplossing

van constante airflowmonitoring en een filterverdedigingssysteem dat de verzadiging van het filter continu meet. Standaard wordt de ChemSTOP geleverd met een pre-filter en een AC-filter voor oplosmiddelen. Daarnaast zijn er verschillende andere filters verkrijgbaar, waaronder ether, zuren, formaldehyde, ammoniak, cyanide, zwavel of een mix van deze stoffen en HEPA-filters.

DUPA, [+31] (0)76-2043015, info@dupa.nl, www.dupa.nl

Innovatie in gelering en viscositeit

De Classic Line brandveiligheidskasten zijn ontworpen om betrouwbaar en veilig te voldoen aan de opslagvereisten van gevaarlijke stoffen volgens de PGS 15-norm. Deze kasten zijn in overeenstemming met EN 14470-1, EN 16121 en EN 16122 en zijn voorzien van een openhoudfunctie. De vleugeldeuren kunnen in elke positie worden geopend en zijn beveiligd met een thermomechaniek die automatisch sluit in geval van brand. De ‘release sensor’ is standaard aanwezig in onze brandveiligheidskasten, waardoor gebruikers veiliger kunnen werken en beide handen vrij hebben om chemicaliën veilig in de kast te plaatsen of te verwijderen. Een ander voordeel van de brandveiligheidskasten is de mogelijkheid om de ChemSTOP te plaatsen, een op zichzelf staand ventilatiesysteem dat geen verbinding met externe ventilatie vereist (met een maximaal vermogen van 75m³). Het systeem is voorzien

Wilten Instrumenten biedt diverse viscositeitsmeters met verschillende meetmethoden aan, waaronder de Prodig-serie van Lamy Rheology. Deze serie is ontworpen om te voldoen aan de meest veeleisende methoden. De viscositeitsmeter heeft een 7’’ touchscreen waarmee gebruikers meetmethoden kunnen maken en opslaan, resultaten en curven kunnen bekijken, gegevens kunnen analyseren, rapporten kunnen afdrukken, gebruikers kunnen beheren en gegevens kunnen beschermen, zonder dat er een externe PC nodig is. Naast de viscositeitsmeter bevat de serie ook de GT300 Prodig, een geltimer waarmee gebruikers uithardingstijden en bijbehorende viscositeit van producten kunnen meten. De timer is beschikbaar met en zonder temperatuurregeling en kan lage volumes meten met verschillende wegwerphaken en -bekers. Het instrument heeft een nauwkeurigheid van +/- 1% van de volledige schaal en een herhaalbaarheid van +/0,2%. Het is betrouwbaar en heeft een laag kostentarief per meting.

Wilten Instrumenten [+31] (0)76-5086500 bas@wilten.nl, www.wilten.nl

Classic Line brandveiligheidskasten met bovenop ChemSTOPs (foto: Dupa).

De GT300 Prodig geltimer (foto: Wilten Instrumenten).

Update voor Termaks stoven en ovens

Afrika en Azië. Het bedrijf biedt een geldbedrag in ruil voor de afgedankte apparatuur, of de eigenaar kan ervoor kiezen om samen met Labrecycling een goed doel te sponsoren. Om te doneren is alleen een e-mail of WhatsApp nodig met informatie over het fabricaat en model, gedetailleerde foto’s, het jaar van aanschaf en of de PC en/of software wordt meegeleverd. Ook andere, ongebruikte chromatografie-instrumenten zijn welkom.

Labrecycling, [+31] (0)6-14122525, labrecycling.com

CleanNA behaalt EN-ISO 13485-certificaat

Termaks heeft de introductie van de 9000-serie aangekondigd, als opvolger van de vertrouwde 8000-serie broedstoven en droogovens. Na een aantal jaren heeft de fabrikant besloten om de 9000 serie te updaten, waarbij enkele constructieve verbeteringen zijn aangebracht en de kleurstelling is aangepast. Daarnaast is de controller aangepakt om de bediening nog eenvoudiger en betrouwbaarder te maken. De eigenschappen waar gebruikers waardering voor hebben, zoals het instellen van temperaturen die slechts 2 °C boven kamertemperatuur liggen en de automatische veiligheidsthermostaat, zijn behouden gebleven. De nieuwe uitvoeringen van de 9000-serie bieden ook de mogelijkheid om de incubatieruimte van de broedstoven te steriliseren met een sterilisatiecyclus van 40 minuten bij 180 °C. De Termaks 9000-serie bestaat uit (koel)broedstoven en ovens met inhouden variërend van 25 tot 430 liter.

Salm en Kipp, [+31] (0)346-269090 info@salm-en-kipp.nl, www.salmenkipp.nl

Oude Agilent HPLC’s gevraagd

CleanNA, een Nederlandse fabrikant van DNA- en RNA-extractiekits, is onlangs EN-ISO 13485 gecertificeerd door Bureau Veritas Certification. Het EN-ISO 13485 certificaat ondersteunt bedrijven in het onderhouden van een kwaliteitsmanagementsysteem dat voldoet aan zowel de wensen van de klanten als aan de regulatoire eisen voor medische apparatuur en onderzoeksproducten.

Nu CleanNA EN-ISO 13485 gecertificeerd is, kan het bedrijf zich blijven richten op continue verbetering van de processen en de ontwikkeling van CE-IVD gecertificeerde producten die gebruikt kunnen worden in de diagnostiek.

CleanNA, [+31] (0)182-223350, cleanna.com

Labrecycling vraagt eigenaars van Agilent HPLC-systemen om hun afgedankte apparatuur te hergebruiken en zo bij te dragen aan een duurzamere wereld en het verminderen van afval. De oude systemen krijgen een tweede leven door ze gereed te maken voor gebruik in labs in het Midden-Oosten, Zuid-Amerika,

De Termaks 9000-serie (foto: Salm en Kipp).

Een Agilent 7890A GC-systeem met FID-detector werkzaam in Kenia (foto: Labrecycling).

23 mei LabSafety

BEURS, CONGRES, SEMINAR

fhi.nl/labsafety/

26-28 september

LabNL 2023

fhi.nl/labnl

CURSUSSEN

5-6 juni

Interne audit voor inspectie-instellingen

QAducation, www.qaducation.nl

8 juni

Gasveiligheid in het laboratorium Avans+, www.avansplus.nl

12 juni

Corrigeren met de 4xO-aanpak voor inspectie-instellingen QAducation, www.qaducation.nl

15 juni

Rol van BHV-ers in een laboratorium Avans+, www.avansplus.nl

24-25 mei

Interne audit

QAducation, www.qaducation.nl

25 mei

Lijncontroles als instrument voor kwaliteitsbeheersing QAducation, www.qaducation.nl

vanaf 30 mei

Praktisch leidinggeven in het laboratorium HAN, www.han.nl

31 mei

Inspectienorm ISO 17020:2012 praktisch interpreteren QAducation, www.qaducation.nl

5-6 juni

Agilent 6890/7890 basic operation, troubleshooting en onderhoud Avans+, www.avansplus.nl

20-22 juni

Gaschromatografie training - Nederlandstalig Da Vinci Laboratory Solutions, www.davinci-ls.com

21-22 juni

Primer en probe design Hogeschool Leiden, www.hsleiden.nl/nascholingen

23 juni

Zakelijk tekenen in het lab Hogeschool Leiden, www.hsleiden.nl/nascholingen

vanaf 5 september

Persoonlijke en professionele ontwikkeling in het laboratorium Avans+, www.avansplus.nl

6-21 september

Praktische statistiek voor het laboratorium

QAducation, www.qaducation.nl

Meer agenda op www.labinsights.nl/evenementen

Kennis delen www.labinsights.nl

Labinsights JUNI verschijnt 23 juni 2023