Telecommagazine 01/20109

34E JAARGANG // VOORJAAR- 2019

TELECOMMAGAZINE onafhankelijk vakblad over telecommunicatie en netwerken

5g dekking binnenshuis P3-mobiliteitstest Hoe telefoonnummers te noteren Panel: Skype for Business www.telecommagazine.nl

VERBIND INTEGREER VEREENVOUDIG

Ontdek de nieuwste e-BRIDGE Next systemen van Toshiba Technologie voor iedere werkplek door middel van geavanceerde functionaliteit, gebruiksgemak en de laatste technologie op gebied van beveiliging

Meer informatie op www.toshibatec.nl

The right solution for every vision.

Sennheiser Business Solutions Integrated Systems Europe I Amsterdam 5–8 February 2019 Hall 2 Booth B-50 www.sennheiser.com/ise

ISE2019_190x128_OfficeMag_NL.indd 1

03.12.18 09:58

VOORWOORD

Colofon Telecommagazine is een uitgave van www.magentacommunicatie.nl

5Gekte Kerkenbos 1015L, 6546 BB Nijmegen Telefoon +31 (0)24 34 54 150 http://www.telecommagazine.nl/

Als toonaangevend medium in de ICT zijn we niet vies van een beetje reuring in de

HOOFDREDACTEUR Joost Heessels

markt. De komst van 5G spant in deze wel de kroon. En dat is niet zo gek,omdat de

REDACTIE & MEDEWERKERS Eldert van Dijken, Martijn Kregting, Daniëlle Vogels, Antal Giesbers, Lisette Biesenbeek, Marcel Ederveen, Gijs Ettes, Emiel te Walvaart, Evert Jan Westera

grote publiek mateloos aanspreken en die ook daadwerkelijk voor grote veranderingen

SALES & MARKETING Simone Brands, (024) 3454150,

tal van nieuwe toepassingen mogelijk zijn. De voordelen van 5G zijn een aanzienlijk

simone@magentacommunicatie.nl VORMGEVING Wendy van Cuijk Wendy@magentacommunicatie.nl DRUK Vellendrukkerij BDU Barneveld.

ABONNEMENTEN & ADRESWIJZIGINGEN abonnement@magentacommunicatie.nl Een abonnement wordt automatisch verlengd, mits 2 maanden voor de vervaldatum via mail of post opgezegd.

ADMINISTRATIE Silvia Wijers administratie@magentacommunicatie.nl ALGEMENE INFORMATIE info@magentacommunicatie.nl Onze algemene leverings- en betalingsvoorwaarden zijn gedeponeerd bij de KvK in Arnhem onder nummer 09109239.

Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd en openbaar gemaakt door middel van druk, internet, fotokopie, microfilm of welke andere wijze dan ook zonder voorafgaande toestemming van de uitgever. De uitgever kan niet aansprakelijk worden gesteld voor persoonlijke of materiële schade veroorzaakt door onjuistheden in deze uitgave.

belofte enorm is. Zelfrijdende auto’s, operaties op afstand. Het zijn voorbeelden die het kunnen zorgen.

Eerlijk gezegd denk ik dat de uitrol van deze voorbeelden nog wel even op zich laat wachten. Aan de andere kant biedt 5G enorme kansen rondom ICT, omdat er ineens kortere reactietijd (latency), hogere datasnelheid en hogere capaciteit. Overigens vallen die voordelen niet allemaal samen in één van de frequenties, maar zijn verdeeld over de drie frequenties die 5G gaan doorgeven.

Het is dus zaak een goede analyse te maken van de behoefte bij een project of een locatie.

Inmiddels duikelen de business cases over elkaar heen. In Nederland zijn tal van fieldlabs actief, en de cases in de Rotterdamse haven en rond 5Groningen geven aan dat er al veel startklaar staat of al werkt.. Het is ook zeker de moeite waard om internationaal te volgen waar projecten uitgerold worden. Zeker omdat veel andere landen in Europa al een stuk sneller zijn met de implementatie van 5G. Dat kan snel gaan.

Enkele dagen na de veiling in Zwitserland was 5G al actief in de grote steden. Voor de operators is het vaak niet meer dan het omzetten van wat knoppen als de kavels van de veiling verdeeld zijn.

Voor iedereen die in de ICT actief is, is het dan ook zaak om goed in de gaten te houden wanneer 5G aangaat en waar aansprekende cases zijn waar u binnen uw organisatie het verschil kunt maken.We houden u op de hoogte!

Joost Heessels

ISSN 0920-413X © Copyright 2019

TELECOMMAGAZINE

3

Connectivity

Mission Critical

Cyber Security

Aanbestedingen

Wat biedt BTG: • Events, bijeenkomsten, strategische tafels en netwerken • Leden & Partners • Samenwerking & belangenbehartiging • Kennisinstituut & Sourcing • Added value & producten en diensten, uitrol via TGG

Kennisinstituut

Indoordekking

Internet of Things

Innovatie

BTG verbindt organisaties in hun gezamenlijke belangen op het gebied van ICT en Telecommunicatie. Binnen BTG bundelen overheidsorganisaties, commerciële bedrijven, kennisorganisaties, leveranciers van telecomdiensten en providers hun wensen, kennis en expertise.

BTG is bruggenbouwer in het digitale domein. Hiervoor organiseren we een structurele lobby tussen overheid, leveranciers en leden. Ook bieden we onze leden een netwerk voor ontmoeting en kennisdeling. BTG signaleert trends en vertaalt deze in strategie, duiding en activiteiten.

Daarnaast realiseren we ledenvoordeel door de bundeling van vraag en de daarop gebaseerde dienstverlening binnen de BTG-serviceorganisatie TGG.

Heidestein 7 – 3971 ND Driebergen – officemanager@btg.org – Telefoon: 0348 495045 – www.btg.org

INHOUD

3

Voorwoord

14

Beeldbellen op de juiste manier

6 Nieuws

16

Panel: Skype for Business

8

Maurice Schellekens:

19

Artificial Intelligence

Hoe ver tot 5G?

20

Hoe telefoonnummers te noteren

10

Hoe regel ik 5G dekking binnenshuis

22 P3-mobiliteitstest

13

Marcel Ederveer: The Netherlands,

28

Veiligheid smartphones op het spel

twelve points

32

Evert Jan Westera: I spy with my little eye

8

14

20

28

TELECOMMAGAZINE

5

NIEUWS

Sandberg claimt positie in de de B2B headsetmarkt Met de lancering van de ‘BT Office Headset Pro’ betreedt Sandberg de B2B-markt voor professionele headsets. De headset wordt geleverd met een voet met ingebouwde oplader en gebruikt een draadloze Bluetooth-verbinding.

De tweekanaals Bluetooth betekent dat de gebruiker uw mobiel en IP-telefonie tegelijkertijd kunt verbinden.

Sandberg is een nieuwkomer in deze markt.

Sales Director Erling Hoff Petersen: “We hebben meer dan 30 jaar ervaring met geluidsproducten. We willen deze ervaring gebruiken om bedrijven goede oplossingen te bieden tegen een goede prijs. Als nieuwkomer in de markt moeten we duidelijk een product aanbieden met een uitzonderlijke prijs-prestatieverhouding.”

Medewerkers staan klagende klanten liefst telefonisch te woord Wanneer een klant contact opneemt met een bedrijf om zijn beklag te doen, helpen Nederlandse klantcontactmedewerkers diegene liever via spraak dan met schriftelijke communicatie, zoals mail of chat. 53 procent kiest voor de telefoon, terwijl 47 procent de voorkeur geeft aan tekst. Mannen gebruiken net iets liever de telefoon voor het afhandelen van klachten (56

procent) dan vrouwen (51 procent). Dit blijkt uit de resultaten van de Customer Contact Radar van PeterConnects, leverancier van communicatiesoftwareoplossingen voor de platformen van Cisco en Microsoft. Dit onderzoek onder ruim 2.600 servicedeskmedewerkers, receptionisten, telefonisten en overige kantoormedewerkers brengt klantcontact internationaal in kaart.

Italiaanse markt goedkoopst voor mobiel postpaid in West-Europa Italië is het goedkoopste land voor postpaid-mobiele diensten in West-Europa geworden, na de lancering van Iliad als vierde operator. Nederland behoort gemiddeld nog steeds tot de goedkopere landen. De jaarlijkse vergelijking van mobiele prijzen tussen 16 Europese landen door de marktonderzoeker toont ook dat exploitanten in de meeste landen steeds meer data opnemen in hun sim-only postpaid-abonnementen, zonder dat de prijzen fors meestijgen.

6

TELECOMMAGAZINE

De jaarlijkse EU Benchmark-studie bekijkt de totale kosten van mobiele bundels (TCO), met én zonder high-end smartphone. Ook worden de laagste en mediane prijzen vergeleken, na correctie voor koopkrachtpariteit (PPP). De mediaan wordt hierbij gebruikt als alternatief voor gemiddeld, omdat de hoogste en laagste prijzen - die een vertekend beeld kunnen veroorzaken - buiten beschouwing blijven.

Raamovereenkomst GT Connect naar Atos De raamovereenkomst voor de gezamenlijke aanbesteding GT Connect is gegund aan Atos Nederland B.V. Gemeentelijke Telecommunicatie (GT) is een initiatief van de gemeenten Amsterdam, Den Haag, Eindhoven, Hardenberg, Rotterdam, Utrecht en VNG. Doel is om voor gemeenten in Nederland telecommunicatie- en ICT-diensten van de beste kwaliteit tegen de laagste kosten te realiseren.

Voordat gemeenten de overstap naar GT Connect maken, toetst de VNG, in samenwerking met externe partijen, door middel van een PoD (Proof of Delivery) de functionaliteit en veiligheid van de nieuwe omgeving. Deze PoD loopt van 12 april tot 7 augustus 2019.

Gemeenten hebben bij hun aanmelding aangegeven per wanneer zij gebruik willen maken van de diensten onder de raamovereenkomst. Die gemeenten die als eerste gaan, kunnen al vanaf april contact hebben met Atos Nederland B.V.

Aantal fraudes door ICT-specialisten neemt toe Hoffman Bedrijfsrecherche signaleert de laatste tijd een een flinke toename in het aantal fraudeonderzoeken naar ICT-personeel. Een groep die toegang heeft tot zeer vertrouwelijke informatie.

Hoffman vindt het dan ook opvallend om te zien dat het aantal screenings van ICT’ers niet toeneemt.

ICT-toepassingen worden steeds belangrijker in onze samenleving. ICT-specialisten hebben binnen organisaties dan ook steeds vaker een cruciale rol. En omdat zij toegang hebben tot zeer vertrouwelijke informatie kan dat integriteitsrisico’s met zich meebrengen. Hoffmann signaleert de laatste tijd dan ook een flinke toename in het aantal fraudeonderzoeken naar ICT-personeel. ‘Maar opvallend genoeg zien we het aantal screenings voor deze beroepsgroep niet toenemen’, zo stelt de organisatie.

NIEUWS

DINL: Telcowet is onuitvoerbaar en slecht voor mkb De voorgestelde Wet ongewenste zeggenschap telecommunicatie is volgens Stichting Digitale Infrastructuur Nederland (DINL) onduidelijk en ineffectief. De wet is bedoeld om het kwaadwillende buitenlandse partijen onmogelijk te maken de beschikbaarheid, veiligheid of integriteit van telecomvoorzieningen in gevaar te brengen. De belangenorganisatie vindt de wet niet de juiste weg om met zo’n risico om te gaan en pleit voor een grondige herziening van het wetsvoorstel.

Dat schrijft DINL in haar standpunt voor de ronde tafel in de Tweede Kamer over deze wet waaraan de stichting deelneemt. De belangenorganisatie vindt dat de impact van het wetsvoorstel niet in verhouding staat tot

Google met vertaaltool van spraak naar spraak Google introduceert Traslatotron, een tool die het mogelijk maakt spraak in één taal direct om te zetten in een andere gesproken taal. Bijzonder is dat het bij de spraakomzetting ook de karakteristieken van de oorspronkelijke stem meeneemt.

Iedereen kent Google Translate, maar dit nieuwe concept gaat een stuk verder. De spraak wordt namelijk direct omgezet via AI in de spraak in de andere taal. In feite omvat het spraakherkenning, machine translation en zogeheten text-to-speech synthesis in één. Bijzonder is ook dat het de karakteristieken van de stem in de originele taal meeneemt naar de nieuwe taal. Google werkt al enkele jaren aan de ontwikkeling van deze tool. Het moment van introductie voor de markt lijkt nu wel heel dichtbij.

het beoogde resultaat. Het stelt dat ‘kwade intenties’ niet goed te definiëren zijn, waardoor het valt te betwijfelen of de wet wel uitvoerbaar is. Daarnaast heeft de wet een negatieve impact op het midden- en kleinbedrijf, meent DINL. Michiel Steltman, directeur van DINL, legt uit: ‘De definitie van telecomaanbieders in deze wet is zo breed dat ook alle hosters, datacenters, vertrouwensdiensten en eventuele andere netwerkdiensten er onder vallen. Heel concreet betekent dit dat de staatssecretaris van Economische Zaken en Klimaat zeggenschap krijgt over het eigendom en de beheerscontracten van mogelijk duizenden digitale infrastructuuraanbieders, van eenpitters tot multinationals.’

MobileIron en IDEMIA vereenvoudigen beheer eSIM connectiviteit MobileIron en IDEMIA hebben een samenwerkingsovereenkomst getekend om het beheer van eSIM connectiviteit op Windows-devices te vereenvoudigen. De combinatie van het Unified Endpoint Management (UEM)-platform van MobileIron en de augmented identity-oplossing van IDEMIA biedt organisaties de gelegenheid om keuzevrijheid en modern werken te faciliteren, zonder extra werk te creëren voor de IT-afdeling.

ISDN2 verdwijnt: 50.000 bedrijven uit de lucht In september van dit jaar is het gedaan met de traditionele kabel uit de muur die jarenlang toegang bood tot internet en telefonie. Het inmiddels zwaar verouderde ISDN2 is dan voorgoed verleden tijd. Naar schatting van Tele2 Zakelijk blijkt dat 50.000 Nederlandse bedrijven per september letterlijk ‘uit de lucht’ zijn als ze niet tijdig actie ondernemen.

Het definitief stoppen van ISDN2 betekent dat bedrijven die vóór september geen alternatief regelen, onbereikbaar zijn voor klanten,

investeerders, collega’s en andere geïnteresseerden. Omdat de gevolgen hiervan desastreus kunnen zijn voor desbetreffende ondernemers, luidt Tele2 Zakelijk de noodklok. Het moderniseren van het traditionele telefonienetwerk is een noodzakelijke transitie, in het voorjaar van 2017 werd voor het eerst aangekondigd dat de stekker uit ISDN2 gaat. Gemiddeld duurt het 4 en 16 weken - afhankelijk van het pakket - om volledig over te stappen naar een digitaal alternatief.

Vodafone Business biedt volledig bedrijfsnetwerk binnen 24 uur Met het nieuwe platform Vodafone Flex biedt Vodafone Business als eerste bedrijven binnen 24 uur een veilig en betrouwbaar bedrijfsnetwerk inclusief aanvullende communicatiediensten. Klanten kunnen zelf diensten direct naar behoefte aanpassen.

Voor een nieuwe vestiging of na een verhuizing moeten bedrijven vaak weken wachten op een veilig en betrouwbaar netwerk, terwijl ze juist zo snel mogelijk operationeel willen zijn. Met het

nieuwe platform Vodafone Flex is de aansluiting binnen 24 uur geregeld, op elk beschikbare internetaansluiting, dus ook bij andere providers.

Klanten zitten daarna zelf aan de knoppen. Ze kiezen zelf de gewenste diensten, bijvoorbeeld internet, een spraakdienst (SIP trunk) en een inlogmogelijkheid voor thuiswerkers. Vodafone Business is de eerste in de markt met dit aanbod.

TELECOMMAGAZINE

7

COLUMN

Hoe ver is ’t nog tot 5G? Zelfs wie niet in de telecom zit, heeft er iets van meegekregen: het Mobile Word Congress. Tijdens dit jaarlijkse feestje van de wereldwijde telecomindustrie loopt de helft van de mensen in Barcelona met een beursbadge rond. En een groot deel daarvan heeft een Chinese of Koreaanse achtergrond. Niet zo gek, als je bedenkt dat het event jaarlijks meer dan honderdduizend vakgenoten aantrekt en dat de grootste telecomreuzen in Azië resideren. Tijdens het event waren er twee belangrijke onderwerpen: Huawei en 5G. Maar: hoe ver is ’t eigenlijk nog tot 5G? En in hoeverre speelt Huawei daarin een rol?

Huawei had de grootste, mooiste en meest indrukwekkende stand van de beurs, pal bij de ingang. En dat niet alleen, het regende aankondigingen, introducties en samenwerkingsovereenkomsten. Huawei had duidelijk een mega charmeoffensief ingezet om landen in de hele wereld te overtuigen van zijn kwaliteit én neutraliteit. Ook buiten de beurs strooide Huawei de afgelopen maanden met geld en opdrachten, om bij de Europese overheden in het gevlei te komen. Zo gaan er miljoenen geïnvesteerd worden in een onderzoekscentrum in Nederland, krijgt Groot-Brittanië een investering van enkele miljarden toegeschoven en België krijgt een cybersecuritycenter cadeau.

Het mag bekend zijn dat er met name vanuit de VS veel scepsis is over de rol van de Chinese

8

TELECOMMAGAZINE

telecomreus. En de daarbij behorende angst dat er in veel apparatuur van Huawei Chinese spionageapparatuur is verwerkt. Maar de belangen zijn groot voor de Chinese techreus: Huawei-apparatuur en -technologie zit in vrijwel alle telecomnetwerken van de wereld. En op de smartphone-markt is het merk, na Apple en Samsung, de derde grootste speler ter wereld.

5G vraagt forse investeringen

Dat brengt ons direct bij het tweede belangrijke onderwerp in Barcelona: 5G. De komende jaren zal 5G wereldwijd worden uitgerold. Dat betekent forse investeringen in de netwerken.

Huawei is, naast de Europese netwerkleveranciers Ericsson en Nokia en het Zuid-Koreaanse Samsung, de belangrijkste leverancier

van telecominfrastructuur. De 5G-netwerken worden gebouwd ‘on top of’ de bestaande 4G-netwerken. En die zijn, zoals gezegd, in de hele wereld voor een groot deel gevuld met apparatuur van Huawei. Met uitzondering van de VS, die Huawei al langer geleden grotendeels in de ban hebben gedaan.

Voordelen

Het was wel een beetje lachwekkend om te zien dat elke introductie op MWC gekoppeld werd aan 5G. Mobiele telefoons en netwerken die klaar waren gestoomd voor 5G, en dat terwijl 5G nog nergens actief is. Wel in tal van testopstellingen, zoals 5Groningen, waar een aantal 5G-testen plaatsvinden. Maar wat ís 5G eigenlijk? De meeste mensen zullen direct denken aan opereren op afstand en zelfrijdende auto’s. Niet zo gek, want de grootste voordelen van 5G zijn de aanzienlijk kortere reactietijd (latency), hogere datasnelheid en hogere capaciteit. De reactietijd gaat van vijftig milliseconden bij 4G naar één milliseconde bij 5G! Die voordelen hebben we te danken aan de hogere frequentie die voor 5G gebruikt wordt.

Dat gaat overigens wel weer samen met een

COLUMN

Maurice Schellekens is commercieel manager van KeenSystems. KeenSystems verkoopt oplossingen op het gebied van VoIP/Sip trunking, Hosted PBX, Mobiele Telefonie en Verbindingen exclusief via partners.

kleiner bereik van de antenne. Daardoor is een dichter netwerk aan zenders nodig. En omdat in telecom alles in elkaar grijpt, vraagt dat weer veel van het onderliggende glasvezelnet. Want veel mensen beseffen niet dat het grootste deel van de mobiele telecommunicatie via het onderliggende vaste netwerk verloopt.

De topsnelheid van 5G in de stad ligt tussen ĂŠĂŠn en twee gigabit per seconde. Omgerekend is dat 125 tot 250 megabyte. Er werd de afgelopen jaren ook gesproken van veel hogere snelheden, zoals tien gigabit per seconde, maar dat zijn geen snelheden die consumenten moeten verwachten. Overigens zijn de grootste voordelen van 5G niet voor de dataverslindende consument, maar voor specifieke toepassingen als - daar zijn ze weer: autonome voertuigen en apparaten, en (medische) handelingen op afstand. Omdat de beeldkwaliteit veel beter wordt, zal ook streaming naar virtual realitybrillen een grote vlucht nemen.

Nog even geduld

5G gaat straks lopen over drie frequentiebanden. Allereerst de UMTS-700 MHz-band, die het beste bereik heeft, maar ook - relatief - de

laagste snelheid. Daardoor is deze bijvoorbeeld heel geschikt voor het opzetten van een internet der dingen-netwerk. De aanzienlijk hogere frequentieband 3,5 GHz heeft een minder groot bereik, maar kan wel veel meer data versturen.

En als laatste komt er de 26 GHz-band, die een zeer klein bereik heeft, maar wel weer heel veel data kan overbrengen. Die is dus handig op drukke plekken.

frequenties aangezet worden en dus ook alle bijzondere toepassingen mogelijk zijn, zullen we nog even geduld moeten hebben.

De telecom staat bol van de technologische innovaties en 5G gaat weer nieuwe horizonten openen. Dat is mooi om te zien. Wij van KeenSystems houden de ontwikkelingen in de gaten en zullen ze inzetten waar dat nodig en mogelijk is. We houden u op de hoogte.

En wanneer kunnen we al dat moois dan verwachten in ons land? Het Agentschap Telecom die de veiling begeleidt, denkt dat de veiling van de 700 mHz-band al eind dit jaar kan zijn, en van 3,5 GH en 26 GHz eind 2021 of begin 2022. Rijkelijk laat, als je beseft dat de veilingen in landen als Spanje (opbrengst 438 miljoen euro), Zwitserland (335 miljoen euro) al achter de rug zijn. In ItaliĂŤ gingen de frequenties voor maar liefst 6,5 miljard euro van de hand.

Voor Nederland heeft T-Mobile als eerste van de operators aangekondigd eind volgend jaar 5G aan te bieden, zodra de 700 MHz-vergunning binnen is. En al dit jaar wil de provider experimenteel 5G uitrollen in Den Haag. De andere providers hullen zich nog in stilzwijgen. 5G Komt er dus al snel, maar voordat de interessante

TELECOMMAGAZINE

9

REDACTIE

Hoe regel ik 5G dekking binnenshuis?

Binnenkort is 5G niet meer een belofte, maar een realiteit. 5G biedt vooral voordelen door gebruik te maken van hogere frequenties. Helaas zijn het juist deze hoge frequenties die heel moeilijk gebouwen binnen komen. Uit onderzoeken blijkt dat minstens 70 procent van het mobiele verkeer door gebruikers in gebouwen en kantoren wordt gegenereerd.

Al dit verkeer wordt met 5G dus problematisch. In dit artikel willen we kijken naar mogelijke oplossingen en manieren die nu al worden toegepast.

Verkeersgroei & Augmented Reality Een grote uitdaging voor mobiele operators is de continue groei van verkeer. Vooral op centrale plekken wordt het mobiele netwerk al zwaar belast. Operators passen daar regelmatig 4 frequentiebanden toe, maar de grenzen van de groei worden al bereikt. Dat is ook een belangrijke reden voor de komst van 5G: door nieuwe frequentiebanden en nog hogere datasnelheden, kan het verkeer verder groeien.

Toch ontkomt men er niet aan: om echt hoge 5G-snelheden te halen (tot 20 Gbit/s!) zullen de zendlocaties dichter bij elkaar moeten komen.

Overigens gaat het er bij de allerhoogste 5G-snelheden niet om dat één gebruiker 20 Gbit/s krijgt, maar dat het netwerk in staat is om 2000 mensen 10 Mbit/s te geven. Op die manier kunnen we zelfs op hele drukke punten altijd onze video’s blijven kijken. De verwachting is dat we zelfs met Augmented Reality(AR)- of eXtended Reality(XR)-brillen kunnen rondlopen, waarbij het beeld dat we zien continue wordt gevoed door de cloud. De datasnelheid en latency die daarvoor nodig zijn, kunnen alleen door 5G-netwerken worden geleverd.

Indoordekking

Mobiele operators hebben een netwerk gebouwd dat voornamelijk gericht is op buitendekking. Dit netwerk bestaat uit veel hoge zendmasten met antennes en basestations (de zendapparatuur). Door het behoorlijk fijnmazige netwerk werkt het ook binnen redelijk goed.

Moderne gebouwen hebben vaak energie-

10

TELECOMMAGAZINE

REDACTIE

zuinige beglazing, wat behalve warmte helaas ook radiosignalen heel goed tegenhoudt.

Het grootste probleem met indoorgebruikers is het feit dat de verbindingen door de moeilijke connnectiviteit veel meer capaciteit vragen van het buitennetwerk. Bij sommige operators wordt maar liefst 90 procent van de radiocapaciteit gebruikt voor verbindingen met gebruikers die binnen zijn. Omdat deze gebruikers vaak een relatief slechte verbinding hebben, moet het netwerk daar extra voor compenseren. Dit vraagt extra capaciteit. Een alternatief is een indoor antennesysteem, wat ook vaak `DAS’ wordt genoemd, de afkorting van Distributed Antenna Systeem.

Kortom: de groei van het verkeer, de relatief hoge capaciteitsvraag op de zenders van het buitennetwerk en de waarde van goede indoordekking voor de gebruikers, maken indoorsystemen belangrijk voor mobiele operators

Wie betaalt waarvoor?

In heel veel landen zijn indoorsystemen inderdaad big business: er wordt geen nieuw pand gebouwd zonder indoorvoorziening. Mobiele operators betalen daarbij voor toegang tot het indoor antennesysteem. Daarnaast installeren zij op eigen kosten basestations om het verkeer lokaal te kunnen afhandelen.

Voor tunnels op de snelwegen is zoiets ook geregeld: daarbij leggen operators gezamenlijk een antennesysteem aan en installeren ze hun eigen basestations met zendapparatuur.

Voor private en publieke gebouwen in Nederland liggen de verhoudingen heel anders: er is voor zover bekend maar één plek waar operators meebetalen aan de aanleg van het indoorsysteem, namelijk Schiphol. Daarnaast zijn maar een paar plekken waar operators op eigen kosten basestations plaatsen. De Johan Cruijff Arena is zo’n plaats. De operators moeten vaak grote investeringen doen, waarbij het maar de vraag is of dit ooit wordt terugverdiend. Voor

operators is het belangrijk dat er tijdens grote evenementen voor de vele duizenden gebruikersvoldoende netwerkcapaciteit is, dus wordt het toch maar gedaan.Voor veel gebouweigenaren is een indooroplossing dringend gewenst.

Om dat te realiseren moeten ze normaliter zelf investeren in het DAS. Tevens moeten ze vaak betalen voor de engineering en installatie van de basestations van de operators. Door operators worden de gebouwgebonden systemen steeds vaker vergeleken met nutsvoorzieningen als gas, water en licht. Ook die gebouwgebonden infrastructuur moet je normaal zelf regelen als gebouweigenaar, de nutsvoorzieningen sluiten vervolgens daarop aan. Als dit niet volgens de

Illegale repeaters zorgen regelmatig voor storingen op het buitennetwerk.

regels is gebouwd (zoals de stroombekabeling of de gasleidingen), kunnen er problemen ontstaan.

Een belangrijk issue is dat er bij de operator maar beperkte capaciteit is om indoorinstallaties te faciliteren. Er zijn vele duizenden gebouwen in Nederland die baat zouden hebben bij een indoorinstallatie, terwijl operators misschien 50 tot 100 projecten per jaar aankunnen. Er is maar een beperkt aantal bedrijven die een indooroplossing kunnen bouwen die voldoet aan de kwaliteitseisen van de operators. Maar dat geeft nog geen garantie dat de indoorinstallatie ook daadwerkelijk door de operators wordt aangesloten.

Ondertussen is er ook een behoorlijke wildgroei

ontstaan van illegale repeaters. Het is namelijk mogelijk om een eenvoudig systeem te kopen dat dekkingsproblemen op een kantoor kan verhelpen. Helaas zorgen deze systemen regelmatig voor storingen op het buitennetwerk.

Agentschap Telecom is samen met mobiele operators bezig om deze illegale repeaters te deactiveren.

Waarom niet standaardiseren?

Er zijn in Nederland al meer dan tien jaar initiatieven om indoorinstallaties te standaardiseren en de kwaliteitseisen gezamenlijk vast te leggen Ook de brancheorganisatie BTG is sinds een paar jaar met alle operators bezig om een standaard voor indoor te beschrijven, zodat gebouweigenaren beter weten waar ze aan toe zijn. Dit betreft dan puur een passief ontwerp, waarbij het systeem bestaat uit coax kabels, connectoren en antennes. Het publiekelijk beschikbaar stellen van de kwaliteitseisen (zoals in Engeland wel het geval is), stuit op veel weerstand van de operators. Daarnaast is het nog maar een eerste stap. In grote gebouwen zijn passieve systemen namelijk niet goed toepasbaar, omdat coaxkabels maximaal ongeveer 100 meter lang kunnen zijn. Vaak worden dan hybride oplossingen gebouwd, met een deel actief en alleen op de verdieping een passief deel met de antennes. Hiervoor een standaard uitwerken is nog veel lastiger.

Dit jaar worden door verschillende operators al 2G- of 3G-netwerken uitgezet, wat ook een grote impact heeft op de bestaande indoorinstallaties, die meestal voor 2G en/of 3G zijn gebouwd.

Een ander probleem is dat operators geen extra omzet krijgen door meer (indoor)capaciteit te bouwen. Het is daardoor heel lastig om aan het hogere management en aan de aandeelhouders uit te leggen waarom je daarin geld investeert.

Wat helaas vaak vergeten wordt, is dat

TELECOMMAGAZINE

11

REDACTIE

investeren in indoornetwerken veel capaciteit vrijmaakt op de zenders van het buitennetwerk.

Neutral Host

Om de markt vooruit te helpen, heeft een aantal organisaties voorstellen gedaan om als Neutral Host aan de slag te gaan. Er wordt daarbij bijvoorbeeld een indoorsysteem gebouwd met actieve componenten, bedoeld voor alle operators. De Neutral Host-partij zorgt voor de verbinding met de operators en ontzorgt zo de gebouweigenaar. De operators zijn echter niet enthousiast om hierop in te haken, omdat ze daarmee de controle op het radionetwerk eigenlijk overdragen aan een andere partij.

Operators hebben namelijk allerlei verplichtingen, functionele behoeften en kwaliteitseisen; een ander radionetwerk voldoet daar niet zomaar aan. De eerste plannen voor Neutral Host-oplossingen zijn al enkele jaren geleden gelanceerd, maar het blijft een moeilijke weg.

Indoor 5G

Met de komst van 5G wordt de indoorproblematiek alleen maar erger. 5G In Nederland komt waarschijnlijk op de 700 MHz-band, de 3500 MHz-band en op de 26 GHz-band. De 700 MHz-band heeft maar een beperkte capaciteit voor 5G-verbindingen. De 3500 MHz-band wordt door de huidige indoorinstallaties niet

Over de auteur Eildert van Dijken is tijdens zijn studie al begonnen met (mobiele) telecom, iets wat in 1992 nog lang niet gebruikelijk was. Direct na zijn studie is hij bij Ericsson begonnen, waar hij via interessante projecten voor KPN en Telfort de stap maakte naar training. Als trainer heeft hij alle aspecten van GSM, GPRS, UMTS en de toepassing daarvan aan technici en managers mogen uitleggen. Als Account Manager Enterprise heeft hij overheden, zorginstellingen en de industrie bezocht om Ericsson-producten en -diensten te verkopen. De veranderende markt en technologiestap naar VoIP hebben hem daarbij beziggehouden. Na bijna 12 jaar Ericsson heeft hij de overstap gemaakt naar Comsys Telecom & Media, een bedrijf dat al 25 jaar gespecialiseerd is in telecomdiensten.

Sinds 2010 is hij bij Strict actief in Business Development, met als speerpunten mobiliteit, Het Nieuwe Werken, indoor radiodekking en de integratie van communicatietechnologie met bedrijfsprocessen. De ontwikkelingen rondom IoT, LTE, 5G en WiFi volgt hij van dichtbij.

Vanuit zijn brede kennis van technologie en marktbewegingen beoordeelt hij nieuwe ontwikkelingen!

12

TELECOMMAGAZINE

ondersteund (die gaan normaal maximaal tot 2700 MHz). De 26 GHz-bandfrequenties liggen zo hoog dat dit signaal niet goed door een coax kan worden getransporteerd. Voor een 5G-indoorinstallatie zijn dus actieve componenten nodig, zoals bijvoorbeeld de Huawei Lampsite-zenders. Op de foto is een 4G-variant te zien die ongeveer even groot is al een WiFizender, maar een groter bereik heeft. Er zijn verschillende manieren om actieve netwerken te bouwen, waarbij operators meer of minder eigenaar van de componenten zijn. Actieve componenten van een ander type of leverancier goedkeuren, is voor een operator heel lastig, omdat alle apparatuur moet voldoen aan hoge kwaliteitseisen en veel testprotocollen moet doorlopen.

Op het Mobile World Congres in Barcelona werden ook door grote leveranciers oplossingen gedemonstreerd, waarbij 4G en 5G konden worden gemengd in bestaande frequentiebanden. Hiermee is het niet mogelijk om alle voordelen van 5G te behalen, maar het geeft wel meer mogelijkheden voor de integratie met de huidige netwerken of het gebruik van bestaande antennes. Met name passieve indoornetwerken zouden hiermee potentieel in staat zijn om 5G- signalen te verspreiden.

Conclusie

De wereld van indooroplossingen is op dit moment volop in beweging. Nieuwe initiatieven volgen elkaar op, bestaande netwerken als 2G (GSM) en 3G (UMTS) worden voor een deel afgeschakeld, en door de komst van 5G zijn er weer nieuwe uitdagingen voor gebouweigenaren. De focus van de operators ligt de komende jaren op de uitrol van 5G en verbeteringen in het buitennetwerk. De aandacht ligt daarom maar beperkt op de indoorvoorzieningen die voor veel gebruikers zo belangrijk is. Daarnaast is het realiseren van een goede indoordekking technisch nog steeds uitdagend!

COLUMN

The Netherlands, twelve points We did it! Of eigenlijk, Duncan Laurence en zijn team hebben het gedaan. Volgend jaar vindt het 65e Eurovisie Songfestival plaats in Nederland, dankzij de overwinning van Duncan met het nummer ‘Arcade’.

Heeft u ook zo genoten van het Eurovisie Songfestival en vooral van de finale op 18 mei? Normaal ben ik niet zo’n fan van het evenement, maar nu ging ik er maar eens goed voor zitten. En wat was het spannend. Tot op het laatste moment en de presentatoren maakten er een echt ‘Voice-of-Holland moment’ van.

Nu de confetti en de slingers zijn opgeruimd tijd voor een analyse. Want wat hebben we gezien? De leden van de Eurovisie gemeenschap hebben hun jaarlijkse inzending ingestuurd. Er is hard gerepeteerd, er is gewerkt aan de styling, de appearance, alles moest kloppen. Het ene land slaagde daar beter in dan het andere, de ene inzending was sterker dan de andere en de ene inzending sloot beter aan bij de mainstream smaak in Europa dan het andere.

We zagen nog meer, waar we inmiddels aan gewend zijn geraakt: landen die elkaar hoge punten geven omdat ze van elkaar houden, politieke stemmen. En nu toegespitst op onze Duncan, in de halve finale werd hij beter gewaardeerd door de vakjury dan tijdens de finale. En dat terwijl vriend en vijand het erover eens was dat zijn performance in de finale het sterkst was. Ik heb daar geen verklaring voor.

Wat mij vooral opviel is dat de waardering van de vakjury de Nederlands inzending liet bungelen tussen de 3e en de 6e plaats en dat dus de kijkers in Europa voor de uiteindelijke winst zorgden in de zenuwslopende laatste minuten. Hoe kan het dat een vakjury er zo anders tegenaan kijkt (en luistert) dan de mensen die de muziek moeten waarderen en uiteindelijk kopen (want het commerciële traject volgt).

Heeft de Europese bevolking geen verstand van muziek? Wat heeft de vakjury gehoord wat wij niet hebben gehoord? Of was er toch nog sprake van politiek? Als het aan de vakjury had gelegen had de ‘klant’ niet gekregen wat hij/zij wilde.

In mijn projecten zie ik niet zelden dat de afdeling ICT/Informatievoorziening denkt te weten wat de eindgebruiker/klant wil. Of dat er oplossingen worden geboden die niet helemaal aansluiten bij de eisen of wensen, maar die wel passen in de geformaliseerde architectuur of omdat de licentiestructuur zo goed past. Vervolgens moet de oplossing dan nog wel even ‘intern’ verkocht worden als nieuwe gebruikerstool.

Marcel Ederveen Senior Consultant MEcom Consulting (verbonden aan Nivo network architects)

De klant is niet dom en heeft dit soort spelletjes direct door. En als dan de implementatie niet slaagt of met veel gemor wordt geaccepteerd dan worden de eindgebruikers voor ‘dom’ versleten.

De klant heeft altijd gelijk en we doen het allemaal voor de klant, maar echt luisteren naar de klant en partner zijn van de klant, dat valt nog niet mee. De uitkomst kan dan toch een andere zijn, die niet zo mooi past in dat theoretische architectuurplaatje of met die o zo goedkope licentiestructuur. Echt luisteren naar die interne klant/gebruiker en dan ook nog als partner de meest goede oplossing kiezen levert een hoge mate van tevreden medewerkers op die super gemotiveerd het bedrijfsresultaat opstuwen, waardoor er meer ruimte komt voor innovaties, die weer meer bijdragen tot het bedrijfsresultaat en….

Het blijft verbazingwekkend dat de vakjury in haar beoordeling zo afwijkt van wat de fans willen.

Het blijft verbazingwekkend dat ICT-afdelingen met oplossingen komen die zo afwijken van wat de gebruikers willen.

Het is aan ons, serviceproviders, consultants, leveranciers, managers ICT, om het gat tussen vraag en aanbod te dichten en zo te zorgen voor tevreden klanten. De medewerkers kunnen niet anders dan accepteren wat hun wordt aangeboden door ICT. De Eurovisie-kijkers konden de vakjury gelukkig nog corrigeren.

Ik wens u een empathisch voorjaar.

TELECOMMAGAZINE

13

LEVERANCIER

WeSeeDo’en in de Dikke van Dale?

Beeldbellen op de juiste manier Communicatie via beeldbellen wint de laatste paar jaar aan populariteit.

Maar te vaak wordt het verkeerd ingezet. Webrtc via WeSeeDo is niet de zoveelste tool in de rij van Skype en Facetime, maar voegt persoonlijke communicatie en eenvoud toe. En met succes. WeSeeDo wint aan populariteit. We richten ons op de gezondheidszorg en advocatuur, maar ook op andere markten. Een gesprek met directeur en oprichter Iebele Otten over de kansen voor het kanaal.

Klanten zeggen vaak al: ‘ik ga een WeSeeDo’tje met je doen als ze het hebben over een call via onze tool. ‘Het is nog altijd mijn droom dat WeSeeDo’en ooit de Dikke van Dale haalt’, vertelt Otten enthousiast. ‘En wie weet, want het enthousiasme onder gebruikers is groot.

WeSeeDo’en is daadwerkelijk iets anders dan Skypen.’

Groeiende behoefte

Otten heeft een achtergrond als instrumentenmaker en is al een aantal jaren actief in de telecom via Eilie Telecom. Hij zag dat er

14

TELECOMMAGAZINE

geen eenvoudige en veilige videotool was, en dat webRTC de mogelijkheid bood om die te bouwen. ‘Natuurlijk zijn er andere videotools en heeft vrijwel elke softpbx met VoIP wel een videotool aan boord, maar dat gaat vaak fout als het een extra platform is. Zo’n platform werkt niet zonder downloads, logins of accountregistraties. En vanuit die frustratie dacht ik: we gaan een 100 procent browser based platform bouwen waarmee de digitale meeting room makkelijker beschikbaar komt.’

Stabiliteit, status, gemak, veiligheid en eenvoud staan centraal.

‘WeSeeDo is er voor alles waar direct en indirect een factuur aan gekoppeld is. Dat kan gaan om een arts, die samen met zijn assistent afspraken op afstand kan beheren en inplannen, compleet met een digitale wachtkamer, waar een klant kan wachten tot hij door de arts in de call wordt gehaald. En verder in elke situatie waar klantcontact op afstand een rol speelt. Buiten afspraken op afstand kun je het ook inzetten voor service of als button op je site, om een beter contact te krijgen met je potentiële klant.’

Persoonlijk contact

Otten benadrukt voortdurend het belang van non-verbale communicatie en persoonlijk contact, dat bij WeSeeDo centraal staat.

‘Dankzij internet kunnen we wereldwijd communiceren. Maar tijdens het mailen, chatten en bellen gaat er belangrijke non-verbale informatie verloren: onze communicatie ‘verarmt’. We hebben een oplossing nodig

LEVERANCIER

die onze lichaamstaal weer in beeld brengt en het oogcontact herstelt. Die oplossing moet zo eenvoudig en veilig mogelijk zijn, zodat iedereen ermee kan werken. WeSeeDo biedt die oplossing. Compleet met chatfuncties, sturen van bijlages en de mogelijkheid door te verbinden. En het enige dat je nodig hebt, is internet en een camera. En het vraagt weinig bandbreedte.’

Veel voordelen

‘Voor veel van onze klanten betekent het minder reistijd, beter persoonlijk contact en minder miscommunicatie. Daarbij is het eenvoudig te integreren met een REST Api, ook een groot voordeel. En: de online videochat tool van WeSeeDo slaat geen data op, voldoet aan de AVG en is beroepsgeheim proof.

Voor veel partijen is het verder van belang dat ze de garantie hebben dat vertrouwelijke gespreksdata niet op Amerikaanse servers worden opgeslagen. Daarnaast is het bedrijf binnenkort gecertificeerd volgens ISO 27001 en NEN 7510. Een single-userklant betaalt voor het meest uitgebreide WeSeeDo- pakket 12 euro/ maand en 10 cent/minuut, of een bedrag van 49 euro voor onbeperkt gebruik.

Resellerkanaal

WeSeeDo gaat vanaf nu ook actief inzetten op het aan boord halen van (meer) resellers. Otten wil uitsluitend verkopen via het kanaal. ‘Dan kunnen wij ons focussen op productverbetering en –uitbreiding en op groei in het buitenland.

Denk aan België en Duitsland op korte termijn.

Tot nu toe doen we een stuk direct sales, maar dat is puur bedoeld om cases op te bouwen.

We hebben nu een paar resellers waarmee we veel ervaring hebben opgedaan. We zijn klaar voor groei. We bieden een mooie marge, tot 35 procent bij een abonnement van 24 maanden.

Resellers kunnen hiermee upsellen en houden ook de concurrentie buiten de deur. Daarnaast is het makkelijk om hardware mee te verkopen.’

WeSeeDo is er ook als white label. Hierbij krijgt de videotool de look and feel van je eigen organisatie, compleet met logo en huisstijl.

Dealers hebben hun eigen WeSeeDo-beheeromgeving om alles te kunnen regelen.

Resellers kunnen WeSeeDo als videotool aanbieden aan scholen, advocaten, e-tailers, horeca, ziekenhuizen, dokters, consultants, coaches, etc. ‘Misschien net zo belangrijk: ze kunnen het zelf gaan gebruiken om online hun klanten beter van dienst te zijn of contact

te maken met prospects. Een nieuw marktsegment ligt open, aan de reseller om erin te springen’.

WeSeeDo Direct

Vers van de pers is het allernieuwste product WeSeeDo Direct. Een heel mooie aanvulling op de standaard WeSeeDo. Deze nieuwe tool is een uitkomst bij calamiteiten en het snel kunnen oplossen van problemen, waarbij een visueel beeld van de situatie op afstand van toegevoegde waarde is.

Denk aan het oplossen van een storing of een snelle reactie bij een ongeluk.

‘Stel je hebt een probleem en je belt een servicenummer. Iemand van de helpdesk wil dan met je meekijken. Die stuurt de klant een sms met een link, zodra de link op de telefoon geactiveerd is, kan de helpdesk-medewerker meekijken en opnames of foto’s maken. Als het nodig is, kan alleen de agent de chatfunctie activeren. Ook om rust te bewaren in het gesprek. En ondertussen loopt het telefoongesprek door.”

Winnaar

WeSeeDo is zeker geen onbekende in Telecomland. Na de start ruim twee jaar geleden werden al snel de eerste projecten opgeleverd. Dat bleef niet onopgemerkt. Eind 2017 werd WeSeeDo uitgeroepen tot winnaar in de categorie Best Video Communications Project tijdens de feestelijke uitreiking van de Telecom Inspirience Awards 2017. Het ging daarbij om de unieke videotechniek die WeSeeDo inzet voor het platform Hallo Dokter.

WeSeeDo bleek bij de vakjury in de smaak te vallen vanwege de vernieuwende propositie. De jury sprak zelfs van “Video Communications, Next Level.

Een super complexe en innovatieve oplossing, toegepast in de hedendaagse problematiek. Een topconcept!”

Afgelopen jaar is WeSeeDo tweemaal genomineerd door de vakjury van de Telecom Inspirience Awards 2018! Met de cases van Meldkamer NoordNederland voor de categorie ‘Best Contact Center Project’ en van Fysiotherapie Rijnmond voor de categorie ‘Best Healthcare Project’. www.weseedo.nl

TELECOMMAGAZINE

15

PANEL

Expert Panel Skype for Business / Microsoft Teams

SKYPE FOR: BUSINESS OVERBODIG, OF NOG NIET? De collaboratietool Microsoft Teams lijkt zijn voorganger Skype for Business bijna overbodig te hebben gemaakt. Microsoft is, via Office 365, begonnen met het terugdringen van het gebruik van Skype for Business online, bedrijven onder 500 werkplekken worden niet meer automatisch ‘ontsloten’. Maar heeft Teams dezelfde telefonie features die Skype for Business ook had?

En kun je zomaar over? Moeten bedrijven die zwaar hebben ingezet op S4B zich nu zorgen maken? Genoeg te vragen aan het TBM Skype for Business Expert Panel.

16

TELECOMMAGAZINE

PANEL

Patrick Scherbeijn, Ask Roger

Frank van Veen, Jabra

Of Teams dezelfde telefonie features heeft als Skype for Business is afhankelijk van het type S4B-implementatie waarmee je het vergelijkt. Kijk je naar de “Cloud PBX S4B-versie” die MS “Phone System” noemt, dan zijn features op een aantal details na gelijkwaardig. Vergelijk je Teams met een on-prem of private hosted (eigenlijk ook on-prem) situatie, dan blijft Teams nog achter. Dat Teams nog niet klaar is voor integratie met third-partyoplossingen, geeft beperkingen. Hier hebben vrijwel alle S4B-oplossingen last van. Zo is onze ToastAR-oplossing nog niet geschikt voor Teams. Inmiddels is er wel een mooie work-aroundoplossing die we samen met Workstreampeople kunnen leveren, maar dat is nog geen oplossing die we full feature kunnen mappen op de S4B-oplossing (icm Anywhere365).

Werkt je organisatie nu met een phone-systemsomgeving, dan kun je, voor waar het gaat om de telefonie features, zonder problemen migreren. Maar over het algemeen werken verreweg de meeste klanten op dit moment vanuit een on-prem/privatehostedomgeving en wordt er in 80% van de gevallen extra functionaliteit vanuit A365 geleverd. De kans is dan groot dat ze features zullen missen en of anders moeten gaan werken. Het is belangrijk hier dan even goed onderzoek naar te doen.

Even los van de telefonie features, moet je een migratie naar Teams goed voorbereiden, een goed adoptieplan is daarbij onmisbaar.

S4B 2015 is mainstream supported tot oktober 2020 en extended support loopt tot oktober 2025. S4B 2019 heeft mainstream support tot 2024. Voor de meeste organisaties is het momenteel het meest raadzaam de komende jaren op een supported versie van S4B te blijven, totdat Teams verder is doorontwikkeld.

Teams heeft de features-parity met S4B bereikt in september 2018, wat betekent dat alles wat mogelijk was op S4B, mogelijk is op Teams. Vanuit het oogpunt van telecom kun je binnen Teams nog meer gecertificeerde audio devices koppelen om te zorgen dat gebruikers via het apparaat toegang krijgen tot een nieuwe reeks voicegerelateerde functies, die in Teams worden geïmplementeerd.

Klanten kunnen gewoon overstappen naar Teams.

Elk voor S4B gecertificeerd audio device werkt plug & play met Teams op een geïntegreerde manier, zoals synchroniseren van belangrijke callfuncties als Mute, Volume, Call Pick-up/ Ophangen, en deze nieuwe Teams-unieke functies worden zeer binnenkort gelanceerd .

Vanuit de backend bezien heeft Microsoft S4B Server 2019 gelanceerd en ondersteunt dit nog, maar gelijktijdig biedt Microsoft gedetailleerde richtlijnen over hoe klanten hun overgang van S4B naar Teams kunnen plannen.

Jeroen André de la Porte, SoftApp-distribution Teams heeft vandaag de dag niet de ‘telefonie feature set’ die in Skype for Business voorhanden is. Dit is begrijpelijk omdat Skype for Business sinds 2010 op de markt is en PSTN telefonie in juli 2018 aan Teams werd toegevoegd. Microsoft heeft de benodigde telefoniekennis, maar om deze know-how ‘even’ om te zetten naar een on-line multi-tenantomgeving – lees Microsoft 365 | Office 365 - is er een die tijd en inspanning vergt. Wat opvalt, is de toevoeging van nieuwe functionaliteiten in de afgelopen 6 à 8 weken.

Je kunt over, mits de organisatie accepteert dat bepaalde telefoniefuncties nog niet voorhanden zijn. Een mooie tussenoplossing is Teams en Skype for Business in eilandenmodes te plaatsen.

Een organisatie maakt dan verantwoord gebruik van beide werelden (het is immers belangrijk om te ervaren).

En Skype for Business is niet vertrokken, de 2019 versie is in ons midden.

TELECOMMAGAZINE

17

PANEL

Nico Dammers , oneCentral GertJan Coolen, CC4Skype Microsoft Teams wordt op dit moment veel gebruikt voor onderlinge samenwerking tussen meerdere personen (collaboratie). Fysiek is het een aparte omgeving ten opzichte van Skype voor Business, maar dat is van tijdelijke aard. Microsoft werkt hard aan het toevoegen van telefoniefunctionaliteiten aan Teams.

Bedrijven kunnen ervoor kiezen om hun lijnen naar Teams te routeren, nadeel is echter dat Teams op dit moment nog geen API heeft om klant contactcenter -functionaliteit toe te voegen. Dit staat op de nabije roadmap van Microsoft.

Skype for business op klantlocatie (on premise) wordt door Microsoft actief ondersteund tot 2024.

In toekomstige releases komen meer mogelijkheden om met Teams te integreren, zoals federatie, zodat men gebruik kan blijven maken van eventuele gewenste klant/contactcenterfunctionaliteit in combinatie met Teams.

De komende jaren zal je in de markt nog veel S4B tegenkomen, maar Teams is het platform waar Microsoft vol op ingezet heeft. Dat zal de standaard worden en uiteindelijk zal S4B helemaal verdwijnen. Als Voip-operator werkt de Teams-architectuur veel beter en is het ook gemakkelijker te combineren met traditionele vormen van telefonie waardoor features die niet binnen Teams ondersteund worden wel geleverd kunnen worden in combinatie met bijvoorbeeld een Unify- of Avaya-centrale. Ons partnerkanaal kan dus echt op maat gemaakte oplossingen aan bedrijven leveren, met de ‘best of both worlds’ -componenten daarin verwerkt.

Thijs Paree, New Media 2Day “Microsoft Teams heeft op het gebied van Artificial Intelligence hele mooie en zeer aangename toepassingen. Het feit dat het een aparte app heeft die dagelijks wordt gestart bij het opstarten van je laptop en daarbij je bestanden vanuit de cloud kan benaderen alsof men werkt in een verkenner, heeft meerwaarde. Alleen blijkt de overgang naar Microsoft Teams weerbarstiger dan we hadden gehoopt. Microsoft Teams loopt voorop met het opnemen van je meetings, maar blijft achter waar het gaat om het eenvoudig benaderen en opslaan van je contacten. Belangrijk is om als organisatie niet simpelweg een migratie uit te voeren, maar even na te gaan welke stappen je gaat maken. Deze wijziging heeft impact op gebruikers en de functionaliteiten die je krijgt, en die stap terug is minder eenvoudig dan vooruit. Plan deze verandering! Niet voor je organisatie, maar voor de mensen die werken met deze applicatie.”

18

TELECOMMAGAZINE

EVENT

Klantcontact centraal bij Artificial Intelligence Begin april verzamelde Avaya zijn klanten en partners uit de Benelux in Wernhout. Ter plaatse draaide het vooral om klantbeleving en hoe bedrijven deze door gebruik van de juiste technologie kunnen verbeteren.

Twee technologieën stonden hierbij centraal: cloud computing en artificial intelligence (AI).

“Met onze open- platformaanpak zien wij onszelf als enabler voor onze klanten”, aldus Ronald Hoeijenbos, managing director van Avaya Nederland. “Binnen ons Avaya & Friends-programma werken wij nauw samen met partners om klanten te voorzien van de oplossingen die het beste bij hen passen. Vandaag de dag kan en hoef je niet meer op alle technologische vlakken zelf de leider te zijn. Als je een sterk platform en goede partners hebt, zoals wij, kun je klanten stap voor stap op hun weg naar volledige digitalisatie in de cloud begeleiden. Inclusief de toepassing van AI.”

Keuzevrijheid

Wat betreft cloud computing kan Avaya zijn klanten nu volledige keuzevrijheid bieden tussen private cloud, public cloud of hybride. Bijna geen van de huidige klanten, die in Nederland vooral werkzaam zijn in de financiële dienstverlening en de overheid, zet volledig in op de cloud. Klanten maken geleidelijk de overgang van hun huidige situatie naar een infrastructuur die voor een groot deel in de cloud draait. Volgens Hoeijenbos is het belangrijk dat Avaya zijn klanten op hun reis naar de cloud bij elke stap kan begeleiden. Hij ziet ook dat de vraag naar en adoptie van de cloud in Nederland voorloopt op de meeste andere landen, bijvoorbeeld de VS.

Oplossingen voor klantcontact

Voor wat betreft AI is de situatie juist andersom. De VS loopt duidelijk vooruit in technologie en adoptie. In Nederland hebben bedrijven nog vaak een onduidelijk beeld hoe de toepassing van AI eruit gaat zien en wat het hen gaat opleveren. Op de Avaya Experience kwamen vooral drie toepassingen van AI voor klantcontactoplossingen naar boven. Ten eerste chat bots. De chat bots die je vandaag de dag tegenkomt, zijn nog redelijk dom. Stel je een vraag die ook maar een ietsje ingewikkeld is, dan word je meestal direct doorverwezen naar een mens. Dit lijkt echter niet aan de technologie op zich te liggen, maar aan de integratie van AI en de juiste training hiervan. Goede chat bots zijn afhankelijk van een omvangrijke set goede data. Veel organisaties moeten dit soort data eerst nog verzamelen of prepareren, omdat AI slecht overweg kan met ongestructureerde data.

Ten tweede gelooft Avaya erg in het succes van taal voor toekomstige klanten-interactie. In plaats van via chat bots zullen we steeds meer op een Alexa-achtige manier door natuurlijk taalgebruik communiceren met bedrijven. Dat zou wel een degelijke paradigmawisseling betekenen.

Momenteel gaat de trend voor klantcontact-oplossingen juist richting gebruik van Twitter en chats.

Een derde toepassing van AI die steeds belangrijker wordt voor klantcontact, is volgens Avaya de ondersteuning van contactcenter-medewerkers. AI luistert steeds vaker mee, en voorziet straks de agent op het juiste moment van informatie waarmee hij de klant goed kan helpen.

AI zal de menselijke medewerkers in klantcontactcenters dan ook niet vervangen, maar steeds efficiënter met hen samenwerken.

TELECOMMAGAZINE

19

REDACTIE

Wat is de beste manier om telefoonnummers te noteren?

Op de redactie kregen we laatst een mail van een telecompartner.

In de handtekening stond een tiencijferig telefoonnummer, aan elkaar geschreven. Echt lastig als je dat nummer moet intoetsen‌vandaar dat we op zoek gingen naar de ongeschreven regels rondom de notatie van telefoonnummers.

20

TELECOMMAGAZINE

REDACTIE

Er zijn verschillende manieren, maar de volgende notatie ligt het meest voor de hand: 0546 - 78 89 90 070 - 356 12 20 088 - 123 45 67 06 - 98 76 54 32 0900 - 345 45 85 Dus: netnummer, streepje (met of zonder spaties eromheen) en het abonneenummer in groepjes van twee (eventueel beginnen met drie).

Sommigen zetten haakjes rond het netnummer in plaats van het streepje: (070) 356 12 20. In België worden geen streepjes gebruikt; in plaats daarvan staat er een spatie: 03 456 78 90.

Er kunnen redenen zijn om de getallen iets anders te groeperen. Bijvoorbeeld omdat het nummer dan makkelijker te onthouden is of omdat daardoor beter zichtbaar is dat een reeks nummers steeds op dezelfde manier is opgebouwd: 072 - 55 66 400, 072 - 55 66 500, 072 - 55 66 600.

Gebruik bij connecties met het buitenland de internationale notatiewijze: +31 546 78 89 90 +31 70 356 12 20 +32 3 456 78 90 +31 6 98 76 54 32 Gelukkig, of jammer genoeg, is er geen uniforme aanpak. In het Engelstalige gebied is de notatie overigens heel anders. Daar wordt veel met streepjes gewerkt. Zoals 206-782-8410 Of zo 206/782-8410 206.782.8410 206 782 8410

Onderstaand advies komt uit “Microsoft Manual of Style for Technical Publication” (206) 782-8410

Nummers noemen

Dan is het ook handig om te weten hoe je een telefoonnummer in een bericht benoemt.

Volgens Prisma Voorzetsels (1999) wordt bij een direct telefoonnummer het voorzetsel op gebruikt, en bij een indirect nummer onder: Ik ben bereikbaar op mijn eigen nummer.

Ik ben bereikbaar onder het nummer van MIMOSA B.V. Prisma Voorzetsels is echter het enige naslagwerk dat dit onderscheid strikt hanteert.

Ook bij een indirect nummer is op mogelijk, en bij directe nummers is onder eveneens heel gewoon. Het voorzetsel op klinkt in de meeste gevallen wat actiever, en heeft daarom (licht) de voorkeur. Op en onder geven antwoord op de vraag: waar kan ik u bereiken?

‘U kunt mij bereiken via telefoonnummer ... ’ is ook mogelijk. Via geeft antwoord op de vraag: hoe kan ik u bereiken? In een zin als ‘U kunt de politie in uw regio bereiken via het algemene nummer 0900-8844’ is via zelfs iets beter dan op, omdat via duidelijker maakt dat wie dit nummer belt, pas na doorschakelen bij de politie van zijn regio terechtkomt.

Meer vergelijkbare voorbeelden: Wilt u meepraten? U kunt reageren op/via telefoonnummer ...

U kunt uw vraag stellen op/via telefoonnummer ...

Heb je een vraag? Leg hem voor op/via telefoonnummer ...

Al uw reacties zijn welkom op telefoonnummer ...

In Nederland is het volgende telefoonalfabet het gebruikelijkst (bij sommige letters bestaan twee mogelijkheden): letter naam A Anna, Anton B Bernard C Cornelis D Dirk E Eduard F Ferdinand G Gerard H Hendrik I Isaak, Izaak J Jan, Johannes K Karel L Lodewijk M Maria, Marie N Nico O Otto P Pieter Q Quotiënt, Quirinus R Rudolf S Simon T Teunis, Theodoor, Tinus U Utrecht V Victor W Willem X Xantippe Y Ypsilon IJ IJsbrand Z Zaandam, Zacharias

TELECOMMAGAZINE

21

TEST

T-Mobile voor vierde jaar op rij winnaar P3-mobiliteitstest T-Mobile is de overall winnaar van de P3 connect Mobile Benchmark van dit jaar voor Nederland. De operator is hiermee voor het vierde achtereenvolgende jaar nummer 1 en dat met de hoogste score ooit gemeten door P3 wereldwijd. KPN laat de grootste verbetering zien ten opzichte van vorig jaar, terwijl Vodafone zijn hoge niveau vasthoudt.

De P3 connect Mobile Benchmark in Nederland laat ook dit jaar sterke resultaten zien. Resulterend in drie keer de kwalificatie “uitstekend”.

P3’s netwerkbenchmarks worden in de hele wereld geaccepteerd als zijnde zeer objectief en definiëren de de-facto industrie standaard. De zorgvuldig ontworpen methodiek van de 2019 Mobile Benchmark in Nederland combineert rijtestsen en wandeltestsen voor het registreren

van gedetailleerde spraak en data. Nieuw is de categorie crowdsourcing, waarbij via pre-installed meetpunten in apps van zo’n 26.000 Android gebruikers de resultaten van de drie netwerken op de voet kunnen worden gevolgd. Dit met toestemming en zonder de privacy van de gebruikers te schenden uiteraard.

Dit biedt diepgaande inzichten in de algemene dekking van Voice, Dataen 4G-services, downloadsnelheden van echte gebruikers en beschikbaarheid van dataservices.

Deze toevoeging aan de test laat de prestatie en dekking daadwerkelijk ervaren door de gebruikers. Deze componenten zijn grondig gewogen om een ​​realistische en gezaghebbende beoordeling te geven van het werkelijke potentieel en de prestaties van het beoordeelde netwerk.

In 2019 hebben we de P3 connect Mobile Benchmark Nederland voor de vijfde keer uitgevoerd. Kan T-Mobile de winning mood doortrekken, voor de vierde keer?(!)

En heeft de recente acquisitie van Tele2 invloed op de algehele prestaties?

22

TELECOMMAGAZINE

TEST

Voice Veel klanten maken minder gebruik van spraakdiensten dan van data. Echter, wanneer ze daadwerkelijk een telefoongesprek voeren, verwachten ze betrouwbare verbindingen. Slagen deNederlandse mobiele netwerken erin om aan deze verwachtingen te voldoen?

Alle drie operatoren in Nederland ondersteunen Voice over LTE (VoLTE).

VoLTE verzendt spraakoproepen als datapakketten via een 4G-verbinding.

Zo vermijd je de “circuit-switched fallback”, die smartphones forceert om terug te schakelen naar 3G om een telefoongesprek te voeren of te plaatsen. VoLTE ondersteunt ook betere audiocodecs voor operators om hogere spraakkwaliteit aan hun klanten te kunnen leveren. Voor de stemwaardering werd elke aangedreven auto en elk meestuurteam uitgerust met een Samsung Galaxy S9-smartphone per operator. De telefoons in de auto’s bellen een tegenhanger in een van de andere auto’s.

De telefoons van de wandeltest-teams, bellen een stationaire tegenhanger.

De verbonden testapparatuur registreert succes ratio’s, call setup-tijden en spraakkwaliteit. Om normaal smartphonegebruik te simuleren, vonden gegevensoverdrachten plaats in de achtergrond van de testoproepen. Een paar van de testresultaten.

T-Mobile neemt een kleine voorsprong in de stem-rijtest in de grote steden.

T-Mobile dankt zijn smalle voorsprong met een call-succesratio van 100 per cent, maar met 99,5 en 99,7 per cent, KPN en Vodafone scoren slechts marginaal minder.

Vodafone gaat licht aan kop in de voice wandeltesten in de steden.

De wandelresultaten voor T-Mobile en Vodafone waren hoger dan in de rijtest.

T-Mobile en KPN aan kop in de rijtest in de overige plaatsen.

Terwijl T-Mobile en KPN hier 100 procent van de oproeppogingen zien connecten, bereikt Vodafone een nog steeds zeer goed 99,4 procent.

Zeer goede resultaten in de rijtest. Ook hier T-Mobile en KPN aan de leiding, Vodafone staat op de derde plaats. Terwijl de KPI’s dalen in deze veeleisende categorie, zijn ze nog steeds op een zeer hoog niveau. T-Mobile en KPN behalen een all-succes van 99,9, terwijl Vodafone volgt op een korte afstand met een zeer goede 99,6 procent.

Alle drie operatoren scoren iets lager bij metingen in de treinen. Maar beter dan in de rest van Europa.

Sinds vorig jaar meet de P3 Mobile Benchmark ook de spraak in treinen.

In directe vergelijking, alle drie Nederlands operators scoren iets lager in deze discipline dan vorig jaar. Een reden kan zijn dat de testroutes van het jaar zijn anders van die van de vorige jaar - en / of dat meer reizigers extra druk op de netwerken veroorzaken KPN is licht vooruit als gevolg van een oproep succesratio van 98,9 procent en kortere insteltijden voor oproepen. T-Mobile en Vodafone scoren praktisch hetzelfde niveau. Al met al zijn de resultaten op Nederlandse treinen nog steeds duidelijk beter dan die van andere Europese landen zoals Duitsland of het VK.

Voiceresultaten: T-Mobile wint de categorie voice vanwege algemene hoge KPI’s en vooral dankzij hoge call-ratio in steden, steden en op de wegen. Vodafone en KPN volgen op slechts één punt.

TELECOMMAGAZINE

23

TEST

Data Het volume aan verzonden gegevens groeit snel, waarin het belang van gegevensconnectiviteit steeds groter wordt. Welke operator in Nederland slaagt er het beste in om bij te blijven met de toenemende vraag?

Dataconnectiviteit is de meest prestigieuze discipline in onze benchmark, en ook in de marketing van de operatoren. Alledrie de Nederlandse netwerken claimen een groot deel van de bevolking te kunnen voorzien van LTE-diensten – met percentages hoog in de negentig. En alledrie de operators blijven veel investeren in het upgraden en uitbreiden van hun netwerken, om aan de groeiende vraag te voldoen - inclusief de installatie van vroege 5G-netwerkcellen. Alledrie de operators hebben hun 4G-netwerken zo uitgerust dat ze de combinatie van vier LTE-dragers in verschillende frequenties cy bands aan kunnen bieden. arrier Aggregation (of in het kort “4CA”) is de technische basis voor de zogeheten 4G +’ -diensten, die theoretisch gegevenssnelheden tot 1 Gbps ondersteunen.

De Samsung Galaxy S9 die we hebben gebruikt voor de metingen, is een zogenaamde LTE-categorie 18- apparaat en kan in het algemeen profiteren van 4CA met download versneld tot 1,2 Gpbs. Echter, T-Mobile Nederland maakt gebruik van specifieke carriercombinaties die niet volledig worden ondersteund door de Galaxy S9 met Android Oreo, die werd gebruikt op het moment van testen. Gebruikers van T-Mobile die upgraden naar de nieuwste Android OS-versie zouden moeten profiteren van nog hogere datasnelheden.

Performance en stabiliteit

De benchmarking kijkt naar de snelheid van van webpagina-downloads ook zoals bestandsdownloads en uploads. Tegelijkertijd beoordeelt P3 de netwerken op beschikbaarheid en stabiliteit, door succesratio’s te meten. Daarboven hebben we de minimale datasnelheden bepaald die beschikbaar zijn in 90 procent van de gevallen, plus de piek-datasnelheden die zouden worden overtroffen in 10 procent van de gevallen.

YouTube-evaluaties concentreren zich op succesratio’s, starttijden en weergaven zonder onderbrekingen, evenals de ontvangen gemiddeldevideo resolutie. Hieronder de belangrijkste conclusies.

T-Mobile leidt in rijtest in de steden.

Net als bij Voice ook hier de leiding voor T-Mobile, met een succesratio van tegen de of precies 100 procent. KPN en Vodafone volgen op de voet.

Een gedetailleerd overzicht van de metingen laat zien dat KPN het hoogste aandeel heeft van 4CA - meer dan 30 procent. Vodafone’s 4CAaandeel is iets meer dan 10 procent, maar biedt de breedste bandbreedte (60 MHz). T-Mobile heeft 4CA ook, maar zoals eerder uitgelegd, ondersteunt het niet volledig de Galaxy S9.

In de wandeltest in de steden troeft Vodafone T-Mobile nipt af.

Nog steeds: beide operatoren presteren op fenomenaal hoog niveau.

KPN laat ook goede resultaten zien, maar blijft duidelijker achter bij zijn concurrenten.

T-Mobile, de datakampioen buiten de grote steden.

In deze discipline staat KPN op de tweede plaats en Vodafone op de derde. Vodafone echter maakt indruk met even hoog succesratio als T-Mobile, terwijl KPN iets meer verbroken verbindingen telt, maar aan de andere kant hogere datasnelheden.

24

TELECOMMAGAZINE

T-Mobile en KPN leiden op de weg.

Beiden bereiken hier hoge succesratio’s en snelle datadoorvoer. Vodafone blijft nipt achter op de twee toppers.

Treinen kan beter, T-Mobile leidt Zoals al vermeld in de stemcategorie, blijven de resultaten van dit jaar in treinen een beetje achter op die van vorig jaar. T-Mobile scoort (ook hier) duidelijk het beste, KPN staat op de tweede plaats en Vodafone derde. In vergelijking met andere landen presteren de Nederlandse operatoren heel goed, maar vooral in de datacategorie is ruimte voor verbetering.

Data results at a glance Net als in de stemcategorie scoort T-Mobile ook het best in de datacategorie. In alle scenario’s bereikt deze operator bijna 100 procent van de beschikbare punten. Vodafone en KPN volgen op enige afstand, maar dicht bij elkaar. Vodafone toont de beste prestaties in de grote steden in de wandeltest, terwijl KPN een bijzonder hoge score op de wegen laat zien.

TEST

Crowdsoursing Voor het eerst maken dit jaar de resultaten van crowdsourcinganalyses deel uit van de totale score. 26.000 Gebruikers in Nederland hebben bijgedragen aan de gegevensverzameling, die plaatsvond tussen december 2018 en februari 2019.

Terwijl de drivetests en de looptesten bepalend zijn voor de topprestaties van de onderzochte netwerken, kan de crowdsourcing belangrijke dimensies toevoegen zoals tijd, geografie of variëteit in apparaten en tarifering - indien op de juiste manier gedaan.

Voor het verzamelen van publieksgegevens is P3 geïntegreerd in een achtergronddiagnoseproces in meer dan 800 Android-apps. Als een van deze toepassingen is geïnstalleerd op de telefoon van de eindgebruiker, en de gebruiker machtigt de achtergrondanalyse, dan vindt dataverzameling 24/7, 365 dagen per jaar plaats. Rapporten worden elk kwartier gegenereerd en dagelijks verzonden naar de cloudservers van P3. Dergelijke rapporten brengen slechts een klein aantal bytes per bericht voort en bevatten geen persoonlijk gebruikersgegevens. Gebaseerd op het totale aantal inwoners van 17 miljoen mensen, eeheeft n op de 654 inwoners van Nederland heeft bijgedragen aan het verzamelen van 174 miljoen meetpunten. Het beschouwde testgebied vertegenwoordigt 68 procent van de bebouwde kom van het land. Hieronder de conclusies.

Alle operators scoren hoog bij Voice en Data, 4G-coverage kan beter.

Alleen bij datadekking (3G plus 4G), neemt KPN een kleine voorsprong op T-Mobile en iets meer afstand van Vodafone. Vodafone daarentegen biedt de beste kwaliteit van 4G Coverage (de waarschijnlijkheid om daadwerkelijk 4G-services te kunnen gebruiken) voor KPN en op enige afstand van T-Mobile. Deze KPI laat nog wat ruimte voor verbetering voor alledrie de Nederlandse netwerken.

T-Mobile snelste data in de top 10 procent van het spectrum.

In deze categorie, evenals bij de beoordeling van de gemiddelde downloadsnelheden, scoort KPN als tweede en Vodafone volgt op korte afstand. Hier kan een verschil in abonnementen en dus datamogelijkheden van de gebruikers een rol spelen.

Goede continue service T-Mobile en KPN, drop Vodafone in de zomer van 2018.

Anders dan de rest van de KPI’s strekken de resultaten van het onderdeel data-beschikbaarheid zich uit over negen maanden (juni 2018 tot februari 2019). KPN scoort hierin het beste met slechts één uitval tot maximaal een uur in de waargenomen periode. T-Mobile staat op de tweede plaats met maximaal twee uur in januari. Vodafone leed aan drie uitvallen - waarvan die in augustus en oktober tot 8 uur duurden en nog een in september maximaal een uur.

Alle Nederlandse operatoren behalen hoge cijfers scores voor hun stem- en gegevensdekking. Over het algemeen verzamelt T-Mobile de meeste punten in de crowdsourcing categorieën, waarbij KPN volgt op slechts één punt. Vodafone bereikt ook goed resultaten, maar verliest een paar punten vanwege diverse uitvallen tijdens de zomer van 2018.

TELECOMMAGAZINE

25

TEST

Eindconclusie T-Mobile is de overall winnaar - voor de vierde keer op rij. KPN toont de grootste verbetering van de score in vergelijking met het voorgaande jaar, terwijl Vodafone zijn hoge prestatieniveau behoudt.

Voor de vierde keer op rij is T-Mobile de duidelijke winnaar van de P3 connect Mobile Benchmark Nederland - en dat met de hoogste score ooit behaald in een soortgelijke benchmark van P3 wereldwijd. Extra bijzonder, omdat de recente acquisitie en de integratie van Tele2 niet tot een vermindering van de prestaties hebben geleid. Integendeel en dat is zeker niet vanzelfsprekend bij een fusie, benadrukt P3 KPN en Vodafone volgen de winnaar op gepaste afstand. Met hun scores slechts twee punten uit elkaar, zitten ze elkaar op de hielen. Dat en het feit dat alle drie Nederlandse operatoren het predikaat “uitstekend” krijgen, benadrukt het zeer hoge niveau prestatieniveau van de mobiele netwerken van Nederland.

Op dit zeer hoge niveau laat de benchmark enkele verschillen zien: Waar T-Mobile de leiding heeft bij alle drie de beoordeelde categorieën, presteert KPN iets beter dan Vodafone in de categorie Voice, terwijl de rangorde andersom is in de categorie Gegevens. In de Crowdsourcing evaluaties verlies Vodafone een paar punten vanwege een terugval in de dienstverlening in augustus, september en oktober 2018. Deze keer liet KPN de grootste score verbetering zien ten opzichte van het resultaat van vorig jaar - maar voor volgend jaar is het weer een open race..

1

De overall winnaar van de 2019 P3 connect Mobile Benchmark in Nederland is T-Mobile – met het hoogste scorelevel ooit van al onze Mobile Benchmarks. T-Mobile leidt duidelijk in alle geteste disciplines inclusief de nieuw geïntroduceerde crowdsourcing categorie en voert ook het veld aan in de meeste van de onderdelen in de categorieën.

Over P3

2

KPN toont de grootste verbetering van de score vergeleken met de resultaten van het voorgaande jaar. In een nek-aan-nekrace met een bijna even sterk Vodafone, scoorde KPN net iets beter in de stem en crowdsourcing categorieën. KPN scoort vooral sterk in de stemtests in kleinere plaatsen en in de datatests op de verbindingswegen.

3

Effectief zijn de prestaties van Vodafone op hetzelfde niveau als dat van KPN. Vodafone scoort iets beter dan KPN in de datacategorie en toont bijzonder sterk resultaat in de wandeltest uitgevoerd in grotere steden.

Een verminderd serviceniveau tijdens de zomer van 2018, kost deze operator punten op het onderdeel crowdsourcing.

P3 Communications GmbH uit het Duitse Aken is zonder twijfel de wereldwijde leider in het testen van mobiele netwerken. Het bedrijf maakt deel uit van de P3 Group, met meer dan 3.500 werknemers en een omzet van meer dan 350 miljoen euro. Zeker geen kleine speler dus. P3 test de Duitse netwerken al meer dan 15 jaar en is in 2009 begonnen, samen met het mediaplatform connect, met vergelijkbare testen in Oostenrijk en Zwitserland. In 2014 begon P3 in Australië en Engeland. In 2015 werden de Nederlandse providers voor het eerst getest. Dit jaar test P3 de Nederlandse operatoren nu voor de vijfde keer op rij.

26

TELECOMMAGAZINE

TEST

Hoe test P3 De testmethode van P3, die gebruikt is voor het testen van de Nederlandse operatoren, is het resultaat van meer dan vijftien jaar ervaring in het onderzoeken van mobiele netwerken, nu al in meer dan 80 verschillende landen. De methode is zorgvuldig ontwikkeld om de prestaties en servicekwaliteit van de Nederlandse providers objectief te kunnen evalueren, vanuit het oogpunt van een gewone gebruiker.

Dit jaar testte P3 in Nederland van 12 maart tot en met 1 maart. De onderzoeksgegevens werden allemaal verzameld tussen 08:00 uur ’s-morgens en 22:00 uur in de avond. De benchmark werd uitgevoerd in steden, dorpen en op de verbindende wegen tussen deze dorpen en steden. Bij het uitkiezen van de testregio’s is geprobeerd om een significante meting te doen onder zoveel mogelijk Nederlanders. De gekozen testgebieden in de 2019 benchmark beslaan meer dan 6.490 kilometer weg, goed voor een bereik van 5,7 miljoen mensen, oftewel 33,5 procent van de Nederlandse bevolking.

P3 voerde de test dit jaar uit met vier verschillende testauto’s, met ieder een rij van 12 verschillende Samsung Galaxy S9 testtoestellen. Acht van deze S9 smartphones werden specifiek gebruikt voor het testen van de spreekkwaliteit, de vier andere S9’s werden ingezet voor het testen van dataservices.

Het testen van spraak

In iedere auto werden twee smartphones per netwerk gebruikt voor spraaktesten; er werden continu gesprekken opgezet van de ene naar de andere auto. De geluidskwaliteit van de verzonden tekstmonsters werd geëvalueerd met behulp van het zogeheten gestandaardiseerde POLQA wideband-algoritme, dat HD-spraak kan testen en voldoet aan de International Telecommunication Union(ITU)-eisen. Alledrie de Nederlandse providers bieden 4G-abonnementen aan. Om het hoge percentage 4G-abonnementen recht te doen, werden tekstmonsters met 4G naar 4G-verbindingen verzameld, en daarnaast ook 4G naar 3G. Als gevolg hiervan moesten toestellen teruggaan van 4G naar 3G, of zelfs 2G. Dit wordt ‘circuit-switched fall back’ of CSFB genoemd.

Om een typisch alledaags smartphonegebruik-scenario te simuleren tijdens het uitvoeren van spraaktesten, werd op de achter grond op het toestel ook gecontroleerd data

gebruikt door min of meer toevallig gekozen kleine hoeveelheden webverkeer te generen.

De spraaktestresultaten maken 34 procent van de totaalscore uit. Nieuw vanaf 2018 is de toevoeging van het meten van de set-uptijd voor een gesprek.

Het testen van data

Dataoverdracht prestaties werden gemeten door drie smartphones in ieder auto te gebruiken: één toestel per netwerk. De gebruikte radiotechnologie werd standaard in de ‘LTE voorkeursmodus’ gezet om hiermee de normale gebruikerservaring na te bootsen. De webtest bestond uit het bezoeken van 10 verschillende webpagina’s, op basis van de alom-erkende Alexa-rangschikking. Bovendien werd de statische Kepler-webtest gebruikt, zoals in detail gespecificeerd door ETSI (European Telecommunications Standards Institute) voor verdere testdoeleinden.

Om de gegevensoverdacht te testen, werden bestanden van 3 en 1MB gebruikt, die zowel werden gedownload als geüpload van en naar een speciale testserver, die bereikbaar was via internet. Bovendien werd de maximale gegevensoverdracht getest door te onderzoeken en bij te houden hoeveel data er werd geüpload en gedownload in 10 seconden.

Een geheel ander verhaal is het testen van het afspelen van YouTube-video’s, waarbij rekening gehouden moet worden met het feit dat YouTube dynamisch de resolutie aanpast aan de beschikbare bandbreedte. Dus hield P3, naast het succesvol starten van een YouTube-video, hoe snel dit ging en het naadloos afspelen, ook bij wat de resolutie van de afgespeelde YouTube- video’s was.

Alle testen werden gedaan met simkaarten, met daarop het beste mobiele data-abonnement van de geteste netwerken, met de hoogst mogelijke snelheid en grootste hoeveel GB aan data De uitkomsten van de data-testen bepaalden voor 51 procent de eindscore.

Route en monsters

De testauto’s die in de 21 grote steden en 31 dorpen reden, moesten een vantevoren vastgestelde route rijden. Samen reden de P3 auto’s in totaal 6.490 kilometer, waarvan 2.140 kilometer in de steden en de rest door dorpen en over de verbindingswegen.

Indicatoren voor prestatie en hun verdeling

De manier waarop de eindscore werd bepaald is een reflectie van de geografische verdeling van de Nederlandse bevolking en de rangschikking van de mogelijke gebruiksscenario’s. Daarom werden 600 van de 1.000 maximale punten toegewezen aan de steden, waarvan 240 aan spraak en 360 aan data. Voor de dorpen en wegen waren respectievelijk 200 en 200 punten beschikbaar, waarvan 120 aan de data-testresultaten en 80 voor spraak.

crowdsourcing

Bovendien voerde P3 met behulp van gebruikers crowdsourcing-analyses uit van de Nederlandse netwerken, die 15 procent bijdragen aan de eindresultaat. Ze zijn gebaseerd op gegevens die werden verzameld in december 2018, en in januari en februari 2019. Voor de collectie van crowd data is bij meer dan 800 Android-apps een achtergrond diagnoseprocess geïnstalleerd.

Is een van deze toepassingen geinstalleerd op de telefoon van de eindgebruiker, en de gebruiker machtigt de achtergrondanalyse, dan vindt er een gegevensverzameling plaats van 24/7, 365 dagen per jaar. Rapporten worden gegenereerd voor elk kwartier en dagelijks verzonden naar de cloudservers van P3. De rapporten bevatten slechts een klein aantal bytes per bericht, zonder persoonlijk gebruikersgegevens.

Netwerk dekking

Om statistische relevantie te waarborgen, is een bepaald aantal gebruikers en meetwaarden per operator voor elk meet gebied vereist. Als deze drempels niet worden gehaald door een van de operators, telt dit gebied niet mee.

We specificeren deze waarden voor de dekking van spraakdiensten (3G en 4G gecombineerd), gegevens (3G en 4G gecombineerd) en alleen 4G.

TELECOMMAGAZINE

27

REDACTIE

Veiligheid van onze smartphones staat op het spel

Authenticatie cruciaal in goed gebruik smartphone Onze smartphone gebruiken we voor heel veel verschillende dingen. Het geeft toegang tot privĂŠ-informatie (bankzaken), maar ook tot bedrijfsgevoelige informatie. Er zijn verschillende manieren om de informatie op de smartphone te beveiligen. In alle gevallen begint dit met identificatie en authenticatie.

In dit artikel willen we verder ingaan op dit proces en op de ontwikkelingen rondom de beveiliging van smartphones.

In onze wereld maken we steeds meer gebruik van digitale diensten. Niet alleen ons werk gebeurt steeds meer met behulp van beeldschermen en elektronische communicatie, ook het contact met de overheid gaat steeds vaker digitaal, en zelfs de boodschappen kun je via apps regelen. In alle gevallen is het belangrijk dat jij bent wie je zegt dat je bent, zodat niet iemand anders bij belangrijke gegevens kan komen of in jouw naam iets kan bestellen. Criminelen zijn steeds meer verschoven naar online-activiteiten, en goede bescherming is cruciaal. Authenticatie speelt daar een grote rol in.

Vroeger werden wachtwoorden gebruikt om je te authentiseren, vooral in oorlogssituaties is het belangrijk om te zien of je met een vriend of een vijand te maken hebt. Tijdens de Amerikaanse burgeroorlog is een belangrijke generaal aan zijn einde gekomen omdat hij zich bij een wachtpost niet tijdig kon authentiseren. In ons dagelijks leven maken we heel vaak

28

TELECOMMAGAZINE

gebruik van identificatie processen: als we met de trein gaan, onze auto willen openmaken met de afstandsbediening, als we onze smartphone opstarten, als we een pas gebruiken om het bedrijfspand binnen te komen: overal is onze identiteit belangrijk.

Authenticatieproces

Eigenlijk bestaat het authenticatieproces uit drie stappen. Hier is een voorbeeld van het proces om een gebouw binnen te komen: 1. Identificatie: Hallo, ik ben (vul je eigen naam in) - een bepaalde persoon 2. Authenticatie: Ik bewijs dat ik die persoon ben door middel van een geldige pas 3. Autorisatie: Ik krijg toegang tot het gebouw Autorisatie gaat over rechten, bijvoorbeeld over welke delen je toegang hebt. Een normale medewerker mag typisch niet in de IT -ruimtes, een ICT -medewerker mag dit wel.

Authenticatie gebeurt meestal op basis van 3 verschillende zaken: 1. Iets dat je hebt (paspoort, beveilingsdongle, ABN AMRO e.dentifier, TAN codes, Rabo Scanner, beveiligingsapps) 2. Iets dat je weet (pincode, wachtwoord) 3. Iets dat jij fysiek bent (biometrische zaken als vingerafdruk, irisscan of gezichtsscan)

Smartphone authenticatie

Authenticatie en beveiliging van Smartphones heeft de

REDACTIE

afgelopen jaren ook veel veranderingen meegemaakt. De eerste mobiele telefoons hadden allemaal een pincode voor de sim-kaart en eventueel een pincode voor het toestel. De pincode had je nodig als je het toestel aan zette. Een pincode als schermbeveiliging was niet zo gebruikelijk, want dat was alleen maar lastig.

In de afgelopen jaren is schermbeveiliging veel normaler geworden, juist omdat we onze toestellen voor allerlei diensten gebruiken. Het gebruik van een ‘swipe’-patroon maakte de pincode makkelijker in gebruik. Maar een pincode of ‘swipe’ is niet altijd even handig, vooral niet in publieke ruimtes. Als je vlak bij iemand staat, is het niet zo moeilijk om zijn ‘swipe’ patroon of pincode te zien. Gelukkig zijn er nu alternatieven met fysieke authenticatie.

Fysieke authenticatie

Er zijn verschillende manieren van fysieke identificatie en authenticatie: vingerafdruk, irisscan, gezichtsherkenning, spraakpatroon, hartslag, DNA… zelfs je manier van lopen is uniek.

Toen organisaties schermbeveiliging verplichtten, maakte Apple het ook verplicht om een pincode te gebruiken voor de Apple-ID, zodat gebruikers wel moesten. In die tijd kwam de vingerafdruk als alternatief voor de pincode. Gelukkig was de vingerafdruk- scanner eenvoudig in gebruik en werkte bijvoorbeeld samen met de homeknop. Op andere toestellen zit de vingerscanner aan de achterkant. Bij sommige nieuwe toestellen zit de vingerscanner nu onder het scherm verstopt (zie foto Huawei Mate 20 Pro). Het toestel ontsluiten met je vingerafdruk is meestal heel natuurlijk en werkt tegelijk ook heel snel. De belangrijke aspecten van je vingerafdruk worden als code in een beveiligde chip opgeslagen. Zelfs als je die chip kan hacken, kun je nooit de vingerafdruk terugvinden.

(of is het een zij?) meestal mee. Het toestel moet hiervoor op ongeveer 50 cm van je gezicht worden gehouden, wat een normale afstand is bij gebruik. In een autohouder is het soms minder makkelijk dan een vingerafdruk, ook omdat je bewust naar het toestel moet kijken. Gezichtsherkenning werkt bij de beste systemen door meerdere camera’s te gebruiken, inclusief bijvoorbeeld een infrarood-camera die temperatuur opneemt.

De overige fysieke authenticatiemethoden, zoals spraakpatroon, hartslag, DNA of manier van lopen, zijn voor smartphones niet eenvoudig uit te voeren. Alleen voor toegang tot extreem beveiligde systemen (zoals in de film Mission: Impossible - Rogue Nation) worden dit soort zaken toegepast.

Hoe veilig is fysieke authenticatie?

Er is een aantal problemen met fysieke authenticatie. Het eerste probleem is dat je je biometrische eigenschappen niet kunt aanpassen als die gehackt zijn. Er zijn manieren om iemands vingerafdruk te kopiëren, op het internet is daar genoeg over te vinden. Het is niet eenvoudig en kost wat tijd, maar is zeker niet onmogelijk. Het tweede probleem is dat je geen volledige controle hebt over de toegang tot je fysieke eigenschappen. Als je ergens een glas met je vingerafdruk hebt achtergelaten, heb je geen controle over wat daarmee gebeurt.

Een paar jaar geleden werd er druk gewerkt aan identificatie op basis van je iris. Bij een device moest je het toestel op 20-25 cm van je gezicht houden, zodat de irisscanner je goed kon scannen. Een infrarode led, vergelijkbaar met een afstandsbediening, belicht je oog, waarna de iriscamera het patroon van je bloedbanen kan herkennen. De handeling van het richten en scannen neemt al snel een paar seconden in beslag. Omdat dit proces omslachtiger is dan moderne vingerafdruk-scanners of gezichtsherkenning, is het momenteel niet veel in gebruik op smartphones.

Sinds een paar jaar is gezichtsherkenning de norm op de duurdere smartphones. Een paar fabrikanten heeft de vingerscanner zelfs vervangen door gezichtsherkenning, om het scherm groter te kunnen maken en de homeknop te verwijderen. Door lief te lachen naar je smartphone, werkt hij

TELECOMMAGAZINE

29

Magenta Communicatie

DĂŠ contentspecialist voor uw branche

Wist u dat Magenta naast vakbladen, websites en meetings ook steeds vaker actief is als contentprovider van leveranciers en vakhandels.

Wilt u uw (online) zichtbaarheid vergroten? Een betere SEO? Wij leveren op regelmatige basis kwalitatieve content in de vorm van artikelen en berichten. En zorgen dat deze via uw en onze kanalen optimaal onder de aandacht van uw doelgroep komen.

www.magentacommunicatie.nl

REDACTIE

Daarnaast is het mogelijk om systemen voor de gek te houden. Een aantal maanden geleden is de veiligheid van een smartphone met gezichtsherkenning getest. Er is een nauwkeurige 3d-kopie van het hoofd van een redacteur van Forbes gemaakt, waarna dit gebruikt is om verschillende Android-telefoons en een Apple iPhone X te ontsluiten (zie foto). Afhankelijk van het licht lukte het bijna altijd om de Android-toestellen om te tuin te leiden. Alleen de iPhone X liet zich niet voor de gek houden. Fabrikanten blijven continue de technieken verder ontwikkelen, maar men geeft meestal ook aan dat de veiligheid van biometrische authenticatie niet 100 procent waterdicht is.

De les die in ieder geval is te trekken: betrek gebruikers bij de implementatie van nieuwe securitymaatregelen op mobiele devices, zodat er een goede balans blijft tussen veiligheid en gebruiksgemak!

De conclusie is wel dat je biometrische gegevens niet veilig zijn voor partijen met genoeg tijd, geld en motivatie. Het wordt daarom geadviseerd om fysieke authenticatie altijd samen met een pincode of wachtwoord te gebruiken.

Combinatie van authenticatiemethoden

Het combineren van verschillende vormen van authenticatie wordt daarom als veiliger gezien. Dat wordt ook MFA – Multi Factor Authenticatie genoemd. Zo is voor het doen van bankzaken tegenwoordig een mobiele app in combinatie met een pincode gebruikelijk, dus iets dat je hebt in combinatie met iets dat je weet. Op de achtergrond kan het ook nog zijn dat je IP-adres of geografische locatie wordt gecheckt, om te voorkomen dat iemand uit een ander werelddeel bij je rekening kan.

Bij grote bedrijven wordt vaak gebruik gemaakt van een token of een app die een unieke veiligheidscode geeft, voordat je kunt inloggen op systemen. Soms krijg je ook een code via SMS die je moet invullen. Ook hier is het een combinatie van iets dat je weet (wachtwoord) met iets dat je hebt (veiligheidscode).

De meeste smartphonefabrikanten maken ook gebruik van meerdere authenticatievormen. Bij het opstarten moet je altijd een pincode invoeren, daarna wordt het mogelijk om ontgrendeling met je vingerafdruk of met gezichtsherkenning te doen.

Bedrijven kunnen toestellen ook met behulp van device management of UEM (Unified Endpoint Management) bepaalde vormen van authenticatie laten forceren. Zo is voor het gebruik van zakelijke email op de smartphone bij sommige organisaties een zescijferige pincode verplicht. Of bij het gebruik van Skype moet elke keer met gebruikersnaam en wachtwoord worden ingelogd. Vooral in combinatie met de verplichte lange wachtwoorden is dit soms onpraktisch.

Conclusie

Veiligheid en goede authenticatie zijn cruciaal in onze digitale wereld en bij het veilig gebruik van smartphones. Maar veiligheid en gebruiksgemak staan regelmatig op gespannen voet: als iets heel veilig is, maar lastig is voor de eindgebruiker, dan wordt het niet geaccepteerd. Daarnaast is de wereld van smartphonebeveiliging nog volop in beweging.

Over de auteur Eildert van Dijken is tijdens zijn studie al begonnen met (mobiele) telecom, iets wat in 1992 nog lang niet gebruikelijk was. Direct na zijn studie is hij bij Ericsson begonnen, waar via interessante projecten voor KPN en Telfort de stap is gemaakt naar training. Als trainer heeft hij alle aspecten van GSM, GPRS, UMTS en de toepassing daarvan aan technici en managers mogen uitleggen.

Als account manager Enterprise heeft hij overheden, zorginstellingen en de industrie bezocht om Ericsson-producten en -diensten te verkopen. De veranderende markt en technologiestap naar VoIP hebben hem daarbij beziggehouden. Na bijna 12 jaar Ericsson heeft hij de overstap gemaakt naar Comsys Telecom & Media, een bedrijf dat al 25 jaar gespecialiseerd is in telecomdiensten.

Sinds 2010 is hij bij Strict actief in Business Development, met als speerpunten mobiliteit, Het Nieuwe Werken, indoor radiodekking en de integratie van communicatie technologie met bedrijfsprocessen. De ontwikkelingen rondom IoT, LTE, 5G en WiFi volgt hij van dichtbij. Vanuit zijn brede kennis van technologie en marktbewegingen beoordeelt hij nieuwe ontwikkelingen!

TELECOMMAGAZINE

31

COLUMN

I spy with my little eye

Evert Jan Westera is eigenaar van Contera Advies IT-Telecom Consultancy & Projectmanagement. Hij was hiervoor onder meer IT-manager bij de Tweede Kamer en was in die hoedanigheid Telecom Manager van het Jaar geworden.

“Wilt u ook een navigatie systeem?”

Vroeg de medewerker van het verhuurbedrijf in Reijkjavick. Op de website van het verhuurbedrijf had ik al gelezen dat volgens hen de Apps op je telefoon niet betrouwbaar zouden zijn.

Maar, als zuinige Nederlander, bedank ik vriendelijk en mijn smartphone leid me overal feilloos naar toe.

Onze mobiele apparaten maken continu verbinding met allerlei systemen. We maken gebruik van de meest actuele informatie en we worden gewaarschuwd als er iets aan de hand is.

De actuele vraag is nu: “Wie kan er nog meer bij mijn telefoon?”. De VS beschuldigd Huawei van spionage of in elk geval het risico dat zij telecommunicatie apparatuur gebruiken om te spioneren of zelfs te saboteren. IT beheerders roepen, “geen Huawei toestellen!”. De pers zit er boven op, maar wat is er nu werkelijk aan de hand? Gebruikt Huawei zijn telecom apparatuur om te spioneren?

“Bewijs dat Huawei dit daadwerkelijk doet, is nooit geleverd”: zegt Frank Groenewegen beveiligingsonderzoeker van Fox-IT in een interview met de Volkskrant. Uit de Snowden-documenten weten we dat de Amerikaanse diensten dit soort dingen ook doen. En zij zijn vast niet de enige. Een vergelijkbare discussie werd onlangs ook gevoerd over het beveiligingsbedrijf Kaspersky.

Je gaat je afvragen hoe veilig je eigenlijk nog bent. Is je data maar vooral je persoonlijke informatie nog wel van jou, of kijkt elke geheime dienst met je mee?

IT bedrijven spenderen miljoenen aan de beveiliging van systemen. Wetgeving probeert te voorkomen dat onbevoegde personen toegang krijgen tot persoonlijke data. Ongeacht of ze deze wel of niet gaan gebruiken.

Tegelijk lezen we dat de dezelfde regelgeving de overdracht van zorgdossiers belemmerd. Recent heeft dit gebrek aan informatie bij een TBS kliniek misschien wel geleid tot gruwelijke misdrijven die mogelijk voorkomen hadden kunnen worden.

We leven in wat we noemen een “Connected World”.

Steeds meer apparaten worden op het Internet

32

TELECOMMAGAZINE

aangesloten en delen of vergaren informatie. Het is lastig om in gesprek iemand een nieuwtje te vertellen, want ze hebben het al gelezen op Facebook of NU.nl We willen deze ontwikkeling ook. Mijn navigatiesysteem moet mij tijdig omleiden bij files en niet pas als ik al stil sta ergens op de snelweg. Ik verwacht ook dat ik kan vertrouwen op mijn parkeer-app. Maar ik zit dan weer niet te wachten op allerlei reclame berichten van artikelen die ik op het Internet bekeken heb of zelfs inmiddels al het gekocht.

Connectiviteit heeft dus een keerzijde. Het houdt je op de hoogte maar je bent ook niet meer anoniem.

Veel gebruikers hebben hun webcam op de Laptop afgeplakt uit angst dat iemand van buitenaf deze overneemt en je bespioneerd.

Kortom we zitten in een dilemma. Een die vooral vanuit commerciële en/of politieke belangen wordt uitgevochten tussen landen zoals de VS, China en Rusland. Ze beschuldigen elkaar voor iets waar ze zelf ook mee bezig zijn. Hoewel het bewijs hiervan natuurlijk niet voor het oprapen ligt.

De vraag is hoe wij, als consument of zakelijke gebruiker, met deze informatie omgaan. Laten we ons beïnvloeden door sensationele berichten in de media of behouden we toch een beetje vertrouwen in de overheid en de beveiligingsmaatregelen die we nemen.

We willen de nieuwste technologie blijven gebruiken en liefst zoveel mogelijk blijven innoveren? “Gemak dient de mens”, is immers het gezegde? Maar wat we uit alle huidige media hype in elk geval kunnen leren, is dat blind vertrouwen onvoldoende is. We zullen moeten nadenken over hoe we omgaan met informatie op onze smartphone, laptops, smartwatch en welke andere IT middelen dan ook. We moeten maatregelen blijven nemen en blijven waken voor spionerende ogen van individuele personen en overheden. Er vanuit gaande dat ze mee kijken natuurlijk.

TGG

Klaar voor de toekomst ontzorgen • samenwerking • versterking • service

Diensten zoals Telecom Expense Management (TEM) en inkoopvoordeel rondom hardware, software, beheerfuncties en RFP-adviezen. Dát is wat Telegrootgebruik B.V. (TGG) biedt. Dat doet zij als serviceorganisatie voor de leden van BTG.

www.telegrootgebruik.nl

Maar we gaan verder. We groeien sterk in onze regiefunctie binnen het ICT-Telecom-ecosysteem. We bieden en ontwikkelen nieuwe producten en diensten, op maat en afgestemd op de vraag van de markt.

Vraag gerust wat we voor ú kunnen betekenen!

TGG