1.
Hanna Krauss, Magdalena Gibas-Dorna, Emilia Korek
2.
Monika Mielus 3.
Magdalena Andrzejewska
Paulina Gulbicka
Klaudia Cugini 7.
Alina Kanikowska, Martyna Marciniak
Martyna Marciniak
Martyna Marciniak
1.10. Regulatory łaknienia syntetyzowane obwodowo
1.10.1. Hormony uwalniane w adipocytach – leptyna leptos -
body mass index
jest proporcjonalne
tumor necrosis factor
peroxisome proliferator-activated receptors , PPAR-
growth hormone secretagogues receptor
1.10.2. Hormony uwalniane w przewodzie pokarmowym
Grelina
Cholecystokinina
R O Z D Z I A Ł
Żywienie dzieci i młodzieży
HANNA SZAJEWSKA, HALINA WEKER, PIOTR SOCHA, MONIKA MIELUS
2.1. Żywienie w okresie niemowlęcym i poniemowlęcym
HANNA SZAJEWSKA, PIOTR SOCHA
Żywienie w okresie niemowlęcym jest szczególnie istotne ze względu na konieczność zapewnienia składników odżywczych do optymalnego rozwoju, ale również z uwagi na odległe efekty żywienia, w tym ryzyko wystąpienia w życiu dorosłym niektórych chorób cywilizacyjnych, takich jak: otyłość, cukrzyca typu 2, osteoporoza, miażdżyca, alergia, nowotwory. Według teorii programowania żywieniowego (metabolicznego) ekspozycja na czynniki środowiskowe i doświadczenia żywieniowe w tzw. krytycznych okresach życia, m.in. w okresie wczesnego rozwoju pre- i postnatalnego, może wpływać na rozwój osobniczy i zdrowie w kolejnych latach życia. Czynniki środowiskowe to m.in. niedobór lub nadmiar pewnych składników odżywczych. Doświadczenia żywieniowe obejmują np. doświadczenia smakowe i zapachowe, które wpływają na preferencje żywieniowe w późniejszych okresach życia. Jedne i drugie stanowią podstawę zdrowego życia w wieku dorosłym. Poniżej przedstawiono podsumowanie aktualnych zaleceń towarzystw naukowych, w tym m.in. Polskiego Towarzystwa Gastroenterologii, Hepatologii i Żywienia Dzieci, Komitetu Żywienia Europejskiego Towarzystwa ds. Gastroenterologii, Hepatologii i Żywienia Dzieci (European Society for Paediatric Gastroenterology, Hepatology and Nutrition, ESPGHAN) oraz Amerykańskiej Akademii Pediatrii.
2.1.1. Fizjologia przewodu pokarmowego dziecka w wieku niemowlęcym
Przewód pokarmowy donoszonego niemowlęcia dojrzewa w ciągu 1. roku życia dziecka. Ważne funkcje dla pobierania pokarmu rozwijają się już w okresie płodowym, np. rozwój koordynacji ssania i połykania następuje w 34. tygodniu życia płodowego i dlatego znaczne wcześniactwo wiąże się z zaburzeniami ssania i połykania.
Niemniej w dalszym okresie, również po urodzeniu, obserwujemy dojrzewanie motoryki żołądka, zwiększa się zagęszczenie komórek zwojowych splotu Auerbacha jelit u młodszych niemowląt, a także wraz z wiekiem zmniejsza się częstość skurczów masowych o dużej amplitudzie w jelicie grubym, co wpływa na rytm wypróżnień. Dojrzewa również funkcja trawienna przewodu pokarmowego: enzymy trzustkowe u niemowlęcia są wydzielane w ilości 60–90% w stosunku do osoby dorosłej, jednak nie stwierdza się początkowo aktywności amylazy trzustkowej w treści dwunastniczej, a aktywność lipazy trzustkowej jest niska. Mimo stopniowego dojrzewania funkcji trawiennych skuteczność trawienia białka u niemowląt jest dobra, a lipaza śliniankowa zastępuje lipazę trzustkową. Wysoka jest aktywność disacharydaz w rąbku szczoteczkowym i dlatego obserwuje się sprawne trawienie dwucukrów. Pełne dojrzewanie zdolności trawiennej następuje w ciągu 12 miesięcy życia. Zasadniczo u niemowlęcia nie obserwuje się istotnych problemów w zakresie trawienia i wchłaniania substancji odżywczych.
Na skutek niedojrzałości przewodu pokarmowego u niemowląt obserwujemy często czynnościowe zaburzenia przewodu pokarmowego: zaparcie, regurgitacje i kolkę jelitową.
2.1.2. Karmienie piersią
Podstawą żywienia niemowląt jest karmienie piersią. Według aktualnych (2017) wytycznych ESPGHAN należy promować wyłączne karmienie piersią przez co najmniej pierwsze 4 miesiące życia (do 17. tygodnia, tj. początku 5. miesiąca życia). Jednakże celem, do którego należy dążyć w żywieniu niemowląt, jest wyłączne karmienie piersią przez pierwszych 6 miesięcy życia. Oznacza to, że w tym czasie niemowlę otrzymuje jedynie mleko matki. Nie należy podawać innych płynów (np. wody, soków, mieszanek). Wyjątek stanowią witaminy lub leki. Zalecenie wyłącznego karmienia piersią przez 6 miesięcy odnosi się do całej populacji. U niektórych niemowląt (np. z dużym zapotrzebowaniem na żelazo) korzystne może być wcześniejsze (przed upływem 6. miesiąca życia) wprowadzenie pokarmów uzupełniających. Na podstawie konsensusu ekspertów sformułowano zalecenie, że po 12. miesiącu życia karmienie piersią powinno być kontynuowane tak długo, jak będzie to pożądane przez matkę i dziecko. W tym czasie wskazane jest uzupełnianie diety produktami żywnościowymi występującymi w danym regionie.
R O Z D Z I A
Dietoprofilaktyka i dietoterapia gerontologiczna
ROMA KRZYMIŃSKA-SIEMASZKO, MARTA LEWANDOWICZ-UMYSZKIEWICZ, KATARZYNA WIECZOROWSKA-TOBIS
3.1. Wprowadzenie
W ciągu ostatnich dziesięcioleci wyniki wielu badań potwierdziły znaczenie prawidłowo zbilansowanej diety w optymalizacji procesu starzenia i leczenia chorób związanych z wiekiem. Mimo to w codziennej praktyce zalecenia dotyczące zmian w diecie, wymagające najczęściej modyfikacji utrwalonych nieprawidłowych nawyków żywieniowych, nie są traktowane z należytą powagą ani przez profesjonalistów zaangażowanych w opiekę nad osobami starszymi i osoby, które opiekę tę organizują, ani przez same osoby starsze i ich opiekunów. Utrwalane jest też przekonanie o nieskuteczności modyfikacji dietetycznych w starości.
Starość jednak jest heterogeniczna, obok osób charakteryzujących się złym stanem zdrowia jest wiele osób w dobrej kondycji zdrowotnej, które podejmują działania sprzyjające wydłużeniu życia (np. regularną aktywność fizyczną, ćwiczenia pamięci czy zmianę diety). Zwraca się również uwagę, że pokolenie będące obecnie na przedpolu starości, czyli osoby w wieku 50–60 lat, jest znacznie bardziej świadome w porównaniu z poprzednimi, w efekcie czego należy się spodziewać wzrostu odsetka osób prezentujących bardziej otwartą postawę wobec rekomendacji dietetycznych modyfikujących dotychczasowy sposób żywienia. Próbując zdefiniować optymalny sposób żywienia dla osób w wieku podeszłym konieczne jest zdanie sobie sprawy, że istnieją dwa rodzaje rekomendacji, których elementy muszą być brane pod uwagę w zależności od indywidualnej sytuacji analizowanej osoby starszej: rekomendacje dietetyczne dla normalnego starzenia (które uwzględniają powstające wraz z upływem czasu zmiany w organizmie) oraz rekomendacje dietetyczne dla patologicznego starzenia (które biorą pod uwagę występujące u poszczególnych osób procesy chorobowe).
3.2. Starzenie normalne a patologiczne
Starzenie normalne (zwyczajne) to takie, które zachodzi w nieobecności chorób, a więc w trakcie którego obserwuje się jedynie występowanie zmian wynikających z upływu czasu. Jego efektem jest stosunkowo niewielkie pogorszenie funkcji narządów. W warunkach podstawowych równowaga wewnątrzustrojowa nie zostaje zachwiana, ale zadziałanie stresu (rozumianego jako dowolny działający czynnik potencjalnie patogenny) utrudnia utrzymanie homeostazy. Choć więc samo starzenie nie wywołuje chorób, to jednak ułatwia ich występowanie, gdyż wraz z wiekiem coraz słabsze bodźce są potrzebne do wytrącenia organizmu z zakresu homeostazy. Podstawowe zmiany w przewodzie pokarmowym wynikające z normalnego starzenia przedstawiono w tabeli 3.1.
Tabela 3.1. Zmiany w przewodzie pokarmowym towarzyszące procesowi starzenia
Odcinek przewodu pokarmowego
Jama ustna
Przełyk
Żołądek
Jelita
Obserwowane zmiany wynikające z procesu starzenia Konsekwencje
• Zmiany atroficzne błony śluzowej
• Zmniejszenie wydzielania śliny
• Zmniejszenie wrażliwości receptorów czuciowych zlokalizowanych w jamie ustnej oraz gardle
• Spowolnienie transportu kęsa w obrębie gardła w związku z osłabieniem sprawności mięśni zaangażowanych w akt przełykania
• Zwolnienie motoryki żołądka
• Zmniejszenie kwasowości soku żołądkowego wynikające ze zmian atroficznych śluzówki (zmniejszenie liczby komórek okładzinowych i zmniejszone wytwarzanie czynnika wewnętrznego Castle’a);
• Zwolnienie perystaltyki jelit
• Zmniejszenie powierzchni wchłaniania
• Pogorszenie ukrwienia jelit
• Zmniejszenie aktywności laktazy
• Tendencja do suchości śluzówek
• Gorsza sprawność przebiegu aktu przełykania (faza ustna, gardłowa)
• Gorsza sprawność przebiegu aktu przełykania (faza przełykowa)
• Zwiększone ryzyko choroby refluksowej przełyku
• Gorsze wchłanianie np. żelaza i wapnia oraz witaminy B12; tendencja do niedokrwistości
• Tendencja do zaparć
• Zwiększone ryzyko powstawania uchyłków jelita grubego
• Gorsza tolerancja laktozy
Odcinek przewodu pokarmowego
Wątroba
Obserwowane zmiany wynikające z procesu starzenia
• Zmniejszenie masy narządu (o > 30% do 90. r.ż.)
• Zmniejszenie wątrobowego przepływu krwi (o 30–35%)
• Zmiany atroficzne w wątrobie (brown atrophy) wynikające z gromadzenia w hepatocytach lipofuscyny (brązowego barwnika określanego jako barwnik starczy)
• Zmniejszenie liczby mitochondriów przypadających na jednostkę objętości świadczące o zmniejszeniu intensywności procesów metabolicznych
Trzustka • Zmniejszone wytwarzanie enzymów trawiennych
• Zmniejszenie masy komórek β wysp trzustkowych
• Opóźnienie wyrzutu insuliny po obciążeniu glukozą
• Osłabienie reakcji tkanek na insulinę
Konsekwencje
• Zmniejszenie zdolności wątroby do regeneracji po uszkodzeniu
• Pogorszenie funkcjonowania wielu szlaków metabolicznych
• Tendencja do zaburzeń wchłaniania
• Zmniejszenie insulinowrażliwości
• Pogorszenie metabolizmu glukozy
• Wzrost ryzyka zaburzeń gospodarki węglowodanowej
Starzenie patologiczne to takie, które jest przyspieszane przez występujące procesy chorobowe. W jego efekcie obserwuje się zmiany narządowe, które są sumą tych wynikających z normalnego starzenia i tych wynikających z chorób. Istnieje wiele chorób, których ryzyko narasta z wiekiem. Należą do nich również choroby dietozależne, np. cukrzyca typu 2, nadciśnienie tętnicze, miażdżyca czy osteoporoza. Coraz więcej badań wskazuje również na potencjalny związek sposobu żywienia ze zwiększonym ryzykiem zaburzeń funkcji poznawczych.
3.3. Rekomendacje żywieniowe dla normalnego starzenia
3.3.1. Znaczenie dobrego stanu odżywienia w starości
Stan odżywienia – definiowany jako stan organizmu człowieka, który wynika ze zwyczajowego spożycia żywności i związanego z nim procesu wchłaniania oraz wykorzystania wchodzących w skład posiłku składników odżywczych – wpływa na stan
4.8. Żywienie kobiet karmiących
4.8.1. Karmienie piersią
W 2014 r. Polskie Towarzystwo Gastroenterologii, Hepatologii i Żywienia Dzieci wydało zalecenie o konieczności dążenia do wyłącznego karmienia piersią niemowląt przez pierwsze 6 miesięcy życia. Z wyjątkiem witamin D i K pokarm kobiecy zapewnia dziecku podaż wszystkich substancji odżywczych niezbędnych do jego prawidłowego wzrostu i rozwoju. Wprawdzie nie ma doniesień naukowych pozwalających jednoznacznie stwierdzić, jak długo należy karmienie piersią kontynuować, jednak Komitet Żywienia Europejskiego Towarzystwa ds. Gastroenterologii, Hepatologii i Żywienia Dzieci (European Society for Paediatric Gastroenterology, Hepatology and Nutrition, ESPGHAN) zaleca, by karmienie kontynuować tak długo, jak będzie to pożądane przez matkę i dziecko. Z kolei WHO podaje, że karmienie piersią powinno trwać co najmniej 2 lata. Dla matki jest to czas, w którym znacząco zmieniają się zapotrzebowanie na makroskładniki oraz wydolność organizmu do wyrównania niedoborów makro- i mikroelementów. Wymaga on żywienia zgodnego z zaleceniami racjonalnej, różnorodnej diety zabezpieczającej kobietę przez rozwojem niedoborów pokarmowych i tym samym sprzyjającej zachowaniu zdrowia oraz zapewniającej jak najlepsze warunki przebiegu laktacji. Model diety powinien być oparty na zasadach żywienia rekomendowanych przez IŻŻ zgodnych z aktualną piramidą żywieniową. Zaleca się, aby dieta kobiet karmiących była bogata w chude mięso, tłuste ryby morskie obfitujące w kwasy omega-3, oleje roślinne, orzechy i nasiona, produkty pełnoziarniste, rośliny strączkowe, warzywa i owoce oraz mleko i produkty mleczne.
Należy pamiętać, że produkcja mleka pełni nadrzędną funkcję nad innymi potrzebami metabolicznymi matki, dlatego w sytuacji nieprawidłowo zbilansowanej diety narażenie kobiety karmiącej na rozwój deficytu makro- i mikroskładników jest wysokie.
4.8.2. Wpływ diety kobiety karmiącej na jakość i wielkość produkcji mleka
Wielkość produkcji mleka uzależniona jest przede wszystkim od konstytucyjnych cech budowy gruczołów piersiowych, sprawności neurohormonalnych mechanizmów wydzielania mleka oraz tzw. wskaźnika ssania wyrażonego częstotliwością i czasem trwania karmień oraz intensywnością ssania przez dziecko. Dodatkowym czynnikiem wpływającym na ilość produkowanego mleka może być stan odżywienia matki karmiącej (uzależniony także od sposobu odżywiania w ciąży) czy palenie papierosów (zmniejsza produkcję mleka o 250–300 ml/24 h). Dieta matki wpływa również na jakość mleka (tab. 4.7). Badania pokazują, że blisko 25-procentowe różnice
w zawartości lipidów w mleku kobiecym uzależnione są od udziału białka w diecie karmiącej.
Tabela 4.7. Wpływ sposobu odżywiania kobiety karmiącej na jakość mleka
Występowanie zależności
Tłuszcz
Kwasy tłuszczowe (szczególnie LCPUFAs)
Podczas równowagi energetycznej tłuszcze mleka składem odpowiadają tłuszczom pożywienia, w okresie niedożywienia tłuszcze mleka składem odpowiadają tłuszczom podskórnej tkanki tłuszczowej matki
Jod Aktywnie wydzielany do mleka
Witaminy rozpuszczalne w wodzie
Brak zależności
Białko
Laktoza
Składniki mineralne: Fe, Cu, Zn, Ca, Mg, Mn, Cr, K
Częściowa zależność
Witaminy rozpuszczalne w tłuszczach (A, D)
Zależne częściowo od zawartości w pożywieniu, jak również od zapasów zgromadzonych podczas ciąży, zawartość witaminy D w mleku kobiecym jest mała nawet przy dużym udziale w diecie matki
LCPUFAs (long-chain polyunsaturated fatty acids) – długołańcuchowe wielonienasycone kwasy tłuszczowe.
Trzeba jednak wspomnieć, że model żywienia matki nie ma wpływu na występowanie alergii u dziecka, a prewencyjne zastosowanie diet eliminujących najczęstsze źródła alergenów nie przekłada się na brak objawów alergicznych czy kolkę niemowlęcą.
4.8.3. Zapotrzebowanie energetyczne i udział makroskładników w diecie kobiety karmiącej
Koszt energetyczny laktacji uwarunkowany czynnikami takimi jak: kaloryczność mleka, ilość produkowanego mleka i jego wydajność, wynosi ok. 670 kcal/24 h. 500 kcal
powinno pochodzić z pożywienia, natomiast reszta pokrywana jest z zapasów tkanki tłuszczowej zgromadzonej w okresie ciąży. Praktycznie kobietom karmiącym zaleca się zwiększenie wartości kalorycznej diety o 505 kcal/24 h (2,1 MJ/24 h) w pierwszych 6 miesiącach laktacji. W przypadku matek karmiących więcej niż jedno dziecko wartość tę należy odpowiednio zwiększyć. Dodatkowa ilość białka (RDA: 1,45 g/kg m.c./24 h) w pożywieniu dobrze odżywionej karmiącej matki jest wskazana tylko ze względu na samą matkę i wielkość produkcji mleka, nie ma natomiast wpływu na jakość produkowanego mleka.
W tabeli 4.8 zestawiono udział makroskładników w diecie kobiety karmiącej.
Tabela 4.8. Udział makroskładników w diecie kobiety karmiącej
Składnik
Normy IŻŻ dla ludności Polskiej, 2017
Zalecenia innych Instytucji
Energia (EER) + 2,1 MJ/24 h; (+ 505 kcal/ 24 h)
EAR: 1,17 g/kg m.c./24 h (53–88 g)
Białko
Tłuszcze całkowite
SFA
RDA: 1,45 g/kg m.c./24 h (65–109 g)
EFSA, 2013 0–6 miesięcy 52 + 19 g > 6 miesięcy 52 + 13 g
Norma dla kobiet (18–59 lat); PRI wyrażone w gramach na dobę przy założeniu średniej masy ciała 62,1 kg
20–35%E 0–6 miesięcy + 11/17/20 g/24 h
Tak niskie. jak to możliwe do osiągnięcia w diecie zapewniającej właściwą wartość żywieniową (maks. 5–6%E)
LA 4%E
ALA
EPA + DHA
Izomery „trans” kwasów tłuszczowych
0,5%E
DHA + EPA 250 mg/24 h najlepiej w postaci 2 porcji ryb na tydzień, w tym raz ryby tłuste + 100–200 mg DHA/24 h
Tak niskie, jak to możliwe do osiągnięcia w diecie zapewniającej właściwą wartość żywieniową
Żywienie w chorobach przewodu pokarmowego
5.1. Żywienie w chorobach górnego odcinka przewodu pokarmowego
MAGDALENA ANDRZEJEWSKA
5.1.1. Choroba refluksowa przełyku
Definicja ,
Barrett's esophagus
Patomechanizm chorobylower esophageal sphincter
mechanizmy to:
przepona
zwieracz dolny przełyku (LES)
żołądek – część wpustowa
przełyk
żołądek – trzon
Rycina 5.1.transient lower osophageal sphincter relaxations
• Przepuklina rozworu
przepony
sekretyny, glukagonu, progesteronu
endogennych
Dietetyczne
wydzielanie CCK
• w kawie, herbacie i kakao • papryka, pieprz, curry
• Cytrusy
• Stres Leki
• Cholinolityki
Azotany • Benzodiazepiny
przeciwdepresyjne
• Inne
lower esophageal sphincter transient lower esophageal sphincter relaxations
Żywienie w cukrzycy
AGNIESZKA ZAWADA, SYLWIA STRÓŻYK
6.1. Wprowadzenie
Zgodnie z danymi udostępnionymi przez Międzynarodową Federację Cukrzycy (International Diabetes Federation, IDF) ok. 415 mln osób choruje obecnie na cukrzycę. Szacuje się, że do 2040 r. liczba ta wzrośnie do 642 mln. Materiały źródłowe podają, że 87–91% pacjentów z cukrzycą stanowią osoby z cukrzycą typu 2, a 7–12% – osoby z cukrzycą typu 1. Zaledwie u 1–3% z tej grupy diagnozuje się inne typy cukrzycy. Niepokojący jest także obserwowany przez IDF wzrost zachorowalności na cukrzycę typu 1, szczególnie wśród członków rodzin osób już chorych, oraz liczby kobiet z cukrzycą ciążową. Ponadto obecnie około pół miliona dzieci na świecie żyje z cukrzycą typu 1. Narastająca zachorowalność związana jest z wcześniejszym i skuteczniejszym rozpoznawaniem schorzenia, ale także z szeroko pojętym wpływem czynników środowiskowych, a w tym jakości i ilości spożywanych pokarmów.
Zgodnie z definicją Światowej Organizacji Zdrowia (World Health Organization, WHO) cukrzyca to grupa chorób metabolicznych charakteryzująca się hiperglikemią (podwyższonym stężeniem glukozy we krwi) wynikającą z defektu produkcji lub działania insuliny wydzielanej przez komórki β trzustki. Przewlekła hiperglikemia wiąże się z uszkodzeniem, zaburzeniem czynności i niewydolnością różnych narządów, szczególnie oczu, nerek, nerwów, serca i naczyń krwionośnych. Ze względu na przyczynę i przebieg choroby można wyróżnić cukrzycę typu 1, typu 2, cukrzycę ciężarnych oraz inne wtórne typy cukrzycy.
6.2. Ogólne zalecenia dietetyczne w cukrzycy według wytycznych Polskiego Towarzystwa
Diabetologicznego (PTD)
Celem leczenia żywieniowego i terapii cukrzycy jest uzyskanie optymalnej kontroli glikemii oraz redukcja ryzyka rozwoju ostrych i przewlekłych powikłań cukrzycy.
Właściwie skomponowany jadłospis powinien korzystnie wpływać na masę ciała, gospodarkę lipidową oraz ciśnienie tętnicze.
Edukacja dietetyczna pacjenta z cukrzycą obejmuje:
• wyliczenie indywidualnego zapotrzebowania energetycznego;
• ustalenie liczby posiłków oraz ich właściwego rozkładu w ciągu dnia;
• wskazanie zalecanych produktów w celu zaopatrzenia organizmu we wszystkie składniki odżywcze i uzyskania prawidłowej glikemii poposiłkowej z uwzględnieniem preferencji żywieniowych pacjenta;
• wskazanie produktów, które należy ograniczyć.
Osoba chorująca na cukrzycę powinna każdego dnia:
• kontrolować wielkość spożywanych porcji posiłków;
• kontrolować ilość przyjmowanych węglowodanów zarówno w całym jadłospisie, jak i poszczególnych posiłkach;
• ograniczać spożywanie łatwo przyswajalnych węglowodanów, w tym cukrów dodanych;
• posiłki przyjmować regularnie i o podobnych porach każdego dnia.
6.2.1. Udział składników pokarmowych w diecie pacjenta z cukrzycą
Węglowodany
• W diecie chorych na cukrzycę ze względu na brak wystarczających dowodów naukowych nie ma jednej, optymalnej ilości zalecanych węglowodanów.
• Można przyjąć 45-procentowy udział węglowodanów w dziennej wartości energetycznej. W przypadku osób o bardzo wysokiej aktywności fizycznej możliwy jest większy udział energii pochodzącej z węglowodanów (powyżej 60%). Niski udział energii z węglowodanów w diecie (25–45%) można czasowo zastosować u osób o małej aktywności fizycznej przy współistnieniu innych chorób. W sytuacji podaży węglowodanów o niskim indeksie glikemicznym (IG) oraz dużym udziale błonnika w diecie mogą one stanowić nawet 60% wartości energetycznej diety.
• Węglowodany powinny głównie pochodzić z pełnoziarnistych produktów zbożowych, zwłaszcza o niskim IG (poniżej 55).
• Zaleca się ograniczenie węglowodanów prostych.
• Słodziki zaleca się w dawkach rekomendowanych przez producenta. Korzystną substancją słodzącą w cukrzycy jest stewia.
• Ilość fruktozy w ciągu dnia nie powinna przekroczyć 50 g.
• Błonnik pokarmowy zalecany jest w ilości 25–50 g/24 h lub 15–25 g/1000 kcal, szczególnie jego frakcje rozpuszczalne w wodzie (pektyny, β-glukany).
• Zaleca się zwiększenie podaży skrobi opornej w diecie, gdyż nie wymaga to gruntownej zmiany przyzwyczajeń żywieniowych pacjenta, co zwiększa skuteczność interwencji żywieniowej.
Białka
• Ogólny udział energii z białka powinien wynosić 15–20% (1–1,5 g/kg m.c./24 h). W przypadku zastosowania niskoenergetycznej diety u otyłego pacjenta z cukrzycą typu 2 można zwiększyć udział energii z białka do 20–30%. Natomiast u chorych z przewlekłą chorobą nerek podaż białka powinna wynosić 0,8–1 g/kg m.c./24 h.
• Nie ma konieczności ograniczania białka zwierzęcego, u niektórych pacjentów korzystna będzie jego zamiana na białko roślinne.
Tłuszcze
• Udział tłuszczu w diecie powinien być taki jak w diecie osób zdrowych i może się wahać od 25 do 40% wartości energetycznej diety. Przy wysokiej podaży tłuszczu szczególnie ważny jest udział poszczególnych kwasów tłuszczowych.
• Nasycone kwasy tłuszczowe zaleca się w ilości mniejszej niż 10% wartości energetycznej diety. W przypadku podwyższonego stężenia cholesterolu frakcji LDL (low density lipoprotein – lipoproteina niskiej gęstości) do wartości 100 mg/dl (2,6 mmol/l) lub wyższych powinny stanowić mniej niż 7%.
• Jednonienasycone kwasy tłuszczowe powinny stanowić do 20% dziennej wartości energetycznej diety.
• Wielonienasycone kwasy tłuszczowe zaleca się w ilości 6–10% wartości energetycznej diety.
• Ilość cholesterolu w diecie powinna być mniejsza niż 300 mg/24 h (natomiast przy podwyższonym cholesterolu frakcji LDL powyżej 100 mg/dl mniejsza niż 200 mg/24 h).
• Ogranicza się spożywanie izomerów trans kwasów tłuszczowych.
• W przypadku pacjentów z hipercholesterolemią korzystne może być wprowadzenie do diety żywności zawierającej sterole/stanole roślinne w ilości 2–3 g/24 h.
Witaminy i mikroelementy
• Suplementacja wskazana tylko w sytuacji niedoborów.
• Wyjątek stanowią witamina D3 i kwas foliowy.
Alkohol
• Nie zaleca się spożywania alkoholu w cukrzycy z uwagi na ryzyko wystąpienia niedocukrzenia.
• Dopuszczalna dawka czystego alkoholu etylowego to dla kobiet nie więcej niż 20 g/24 h, dla mężczyzn 30 g/24 h.
Sól kuchenna
• Spożycie soli nie powinno przekraczać 5 g/24 h.
• W przypadku nadciśnienia tętniczego restrykcje są większe, zgodnie z dietą DASH (Dietary Approaches to Stop Hypertension – zalecenia dietetyczne, mające na celu obniżenie nadciśnienia).
Leczenie dietetyczne otyłości
LUCYNA OSTROWSKA
7.1. Otyłość – diagnostyka i patomechanizm
, takich jak: nonalcoholic fatty liver disease,
7.1.1. Diagnostyka otyłości
7.1.2. Etiologia i patogeneza otyłości
wskazuje na dual X-ray absorptiometry
tumor necrosis factor alpha
night eating syndrome sleep-related eating disorder
Leczenie żywieniowe w chorobach nowotworowych
ALEKSANDRA KAPAŁA, AGNIESZKA SURWIŁŁO
10.1. Wpływ sposobu odżywiania na ryzyko rozwoju choroby nowotworowej
, takich jak:
Czynnik -karotenu
Rak jelita grubego
Rak endometrium
Czynnik
Warzywa nieskrobiowe
Rak jelita grubego
Kawa endometrium
CzosnekRak jelita grubego
10.1.1. Masa ciała a ryzyko rozwoju choroby nowotworowej
endometrium
endometrium
innych czynników ryzyka insulin-like growth factor,
Rak nerki
Zaawansowany rak prostaty
Rak jajnika
[kg/m2
Rak trzustki
Rak jelita grubego1
body mass index relative risk
10.1.2. Wybrane antyoksydanty i ich rola w rozwoju choroby nowotworowej