1.2.
1.3.
2. ZBIORY
2.1.
3. KATASTROFY BUDOWL ANE W POLSCE W LATACH 1995–
4. ANALIZA KATASTROF W LATACH 2008– 2015
4.1.
4.4.
5. ZDARZENIA
5.1.
5.2.1. Zjawiska przyrodnicze jako potencjalne przyczyny katastrof budowlanych
5.2.2. Analizy katastrof spowodowanych siłami natury i minimalizowanie skutków katastrof 66
5.2.3. Katastrofy spowodowane silnymi wiatrami 70
5.2.4. Katastrofy spowodowane intensywnymi opadami atmosferycznymi, powodziami i osuwiskami
5.3. Katastrofy losowe spowodowane wybuchem gazu ������������
5.4. Katastrofy losowe spowodowane pożarami ������������������
6. BŁĘDY LUD ZKIE W CYKLU ŻY CIA OBIEKTU JAK O PRZY CZYNY
6.1. Błędy podczas utrzymania obiektu budowlanego
6.2. Błędy podczas budowy nowego obiektu lub wykonywania robót budowlanych
7. SKUTKI
7.1. Elementy obiektu
10.1. Minimalizacja ryzyka powstania katastrofy budowlanej na etapie
10.2. Działania informacyjne, prewencyjne oraz korekty aktów
2.3.
REJESTR KATASTROF BUDOWL ANYCH PROWAD ZONY W GŁÓWNYM URZĘD ZIE NAD ZORU BUDOWL ANEGO
Rejestr katastrof budowlanych jest podstawowym źródłem wiedzy Głównego Inspektora Nadzoru Budowlanego o katastrofach budowlanych. Rejestr ten prowadzony jest od 1995 roku, tj. od wejścia w życie ustawy – Prawo budowlane, na podstawie informacji o katastrofach budowlanych przekazywanych przez terenowe organy nadzoru budowlanego w ramach zadań i kompetencji określonych w art. 76 ust. 1 pkt 2 tej ustawy. Na podstawie rejestru sporządzane są coroczne analizy przyczyn występowania katastrof w Polsce, a ich wyniki publikowane są od 2006 roku na stronie internetowej Głównego Urzędu Nadzoru Budowlanego. Co istotne, w wyniku dokonywanych analiz formułowane są wnioski, które następnie zamieszczane są w miesięcznikach branżowych oraz prezentowane na konferencjach poruszających zagadnienia dotyczące bezpieczeństwa w budownictwie. Dane z rejestru i analizy katastrof, publikowane przez Główny Urząd Nadzoru Budowlanego, wykorzystywane są również przez inne instytucje, np. rokrocznie przez Instytut Techniki Budowlanej.
Rejestr prowadzony w Głównym Urzędzie Nadzoru Budowlanego mógł powstać dlatego, że, po pierwsze, w ustawie – Prawo budowlane został w jednoznaczny sposób zapisany obowiązek niezwłocznego zawiadamiania Głównego Inspektora Nadzoru Budowlanego o każdej katastrofie budowlanej, o której informacje powzięły terenowe organy nadzoru budowlanego, a po drugie, ten ustawowy obowiązek został spożytkowany do zbudowania centralnego systemu rejestrowania tych zdarzeń. Stworzenie rejestru katastrof budowlanych podyktowane było od początku świadomością, że analizowanie jego zawartości może przynieść wymierne korzyści, czyli wiedzę, w jaki sposób ograniczyć ryzyko powstania katastrof budowlanych lub zminimalizować ich skutki.
W latach 1995–2007 układ i zawartość informacyjna rejestru katastrof budowlanych wynikały z opracowanych w Głównym Urzędzie Nadzoru Budowlanego, wypełnianych przez organy nadzoru budowlanego, które prowadziły postępowania wyjaśniające w sprawie przyczyn katastrof, formularzy:
» „Wstępna ankieta dotycząca katastrofy budowlanej” (zawierająca podstawowe informacje ze wstępną przyczyną katastrofy budowlanej),
» „Ankieta dotycząca katastrofy budowlanej” (zawierająca rozszerzone informacje z ostateczną przyczyną powstania katastrofy oraz wystąpienia organów o ukaranie z tytułu odpowiedzialności karnej i zawodowej).
Rejestr prowadzony w Głównym Urzędzie Nadzoru Budowlanego w początkowym okresie zawierał następujące informacje:
» nazwę organu zgłaszającego katastrofę,
» nazwę, adres, kubaturę obiektu, który uległ katastrofie,
» datę katastrofy,
» krótki opis katastrofy i przyczyny jej powstania,
» liczbę osób poszkodowanych, w tym wypadków śmiertelnych oraz osób rannych,
» inne istotne uwagi o zdarzeniu.
Od 2003 roku w analizie katastrof uwzględniano również informacje o:
» rodzajach obiektów, które uległy katastrofie, z podziałem na obiekty w budowie i obiekty w użytkowaniu (z uwzględnieniem ich okresu eksploatacji),
» okolicznościach, które spowodowały katastrofę,
Najwięcej jednak uwagi poświęca się osuwiskom karpackim, ze względu na fakt, że stanowią 95% wszystkich osuwisk w Polsce. Ich rozwojowi sprzyja zarówno budowa geologiczna podłoża, specyficzna rzeźba terenu (charakteryzująca się wysokimi i stromo nachylonymi zboczami dolin), jak i duża siła erozyjna rzek, katastrofalne opady deszczu oraz często nieprzemyślana ingerencja człowieka w środowisko. W 2005 roku liczbę osuwisk i terenów zagrożonych osuwiskami w Karpatach oceniono wstępnie na ponad 20 tys. Prace prowadzone w latach 2008–2010, w ramach realizowanego przez Państwowy Instytut Geologiczny, z inicjatywy ministra środowiska, Projektu SOPO (System Osłony Przeciwosuwiskowej), mającego na celu rozpoznanie, udokumentowanie i zaznaczenie na mapie wszystkich osuwisk oraz terenów potencjalnie zagrożonych ruchami masowymi ziemi w Polsce, pozwoliły te dane uszczegółowić. Obecnie szacuje się, że liczba osuwisk w Karpatach może zawierać się w przedziale 50–60 tys.46
Zjawiska takie jak powodzie i osuwiska, nawet bardzo intensywne, nie zawsze będą powodować katastrofy budowlane. Przykładem jest rok 2010, w którym do RKB zgłoszono tylko 56 katastrof obiektów spowodowanych przez powodzie oraz 98 katastrof osuwiskowych. Są to stosunkowo małe liczby w porównaniu do tych podawanych przez media. Także organy nadzoru budowlanego, oceniające stan techniczny obiektów na terenach objętych powodziami i osuwiskami, przekazały do Głównego Urzędu Nadzoru Budowlanego informacje o znacznie większej liczbie zniszczonych obiektów budowlanych (ocenie poddano ponad 25 tys. obiektów, z czego ponad 1,2 tys. uznano za nadające się do rozbiórki). Dlatego należy wyjaśnić, że do RKB wpisywane są wyłącznie przypadki zniszczenia obiektu lub jego części, które spełniają kryteria definicyjne
46 Gdzie występują osuwiska w Polsce?, strona internetowa Ministerstwa Środowiska, https://www.mos.gov.pl/srodowisko/geologia/osuwiska/gdzie-wystepuja-osuwiska-w -polsce/ (dostęp: maj 2017).
RYS� 5�12�
Zniszczenie budynku mieszkalnego powstałe po powodzi, Bogatynia, województwo dolnośląskie, rok 2010 (fot. nadzór budowlany)
zawarte w art. 73 ust. 1 ustawy – Prawo budowlane. Natomiast zniszczenia powstałe w wyniku powodzi w zdecydowanej większości przypadków nie miały przebiegu gwałtownego, lecz polegały na stopniowym nasiąkaniu konstrukcji, prowadzącym do powstawania uszkodzeń (spękania, zapadnięcia, odspojenia, odchylenia od pionu, zarysowania itp.) oraz do biodegradacji spowodowanej długotrwałym zalaniem. Choć w rezultacie obiekty te nadawały się w dużej części do rozbiórki, nie mogły być kwalifikowane przez służby nadzoru jako obiekty, które uległy katastrofie budowlanej, ponieważ zniszczenie nie było gwałtowne. Nie zostały zatem wpisane do RKB i nie prowadzono wobec nich postępowań
oraz stanowiące zaledwie 2% wszystkich katastrof tzw. utrzymaniowe. Wśród katastrof spowodowanych czynnikami losowymi, katastrofy spowodowane pożarem należą do drugiej pod względem wielkości kategorii, po najliczniejszej – spowodowanych silnym wiatrem.
RYS� 5�26�
Liczba obiektów budowlanych, które uległy katastrofie wskutek pożaru (dane z lat 2008–2015)
Wskazana statystyka nie wyczerpuje oczywiście wszystkich katastrof pożarowych, wskazuje jedynie, ile wystąpiło pożarów, co do których nie można było wskazać innej głównej przyczyny. Oczywiste jest jednak, że wybuchom gazu lub pieca centralnego ogrzewania na ogół towarzyszą pożary, lecz nie są one ujmowane w statystyce „pożarowej”, a w „gazowej”.
W stosunku do liczby pożarów odnotowywanych w poszczególnych latach liczba katastrof budowlanych spowodowanych pożarem jest w istocie znikoma. Na przykład, biorąc pod uwagę lata 2008–2013, stosunek katastrof budowlanych spowodowanych pożarem do liczby pożarów
wynosi średnio 0,03%. W rekordowym roku 2012, w którym odnotowano 184 tys. pożarów, nastąpiło 29 katastrof budowlanych spowodowanych pożarem, a w roku 2013, w którym odnotowano najmniej pożarów (124 tys.), wydarzyło się 38 katastrof pożarowych. Według danych pozyskanych z biuletynów informacyjnych Państwowej Straży Pożarnej, pożary statystycznie najczęściej dotyczyły kategorii „inne obiekty” i „uprawy, rolnictwo”. Były to, zwłaszcza w latach, w których odnotowano suszę, głównie pożary traw, nieużytków, łąk, rżysk. W skali kraju pod względem liczby pożarów przoduje kategoria „inne obiekty”(46%). Drugą z kolei jest „uprawy i rolnictwo” (23%). Obiekty mieszkalne stanowią trzecią co do liczebności grupę (17%). Po 5% pożarów wystąpiło w środkach transportu i w lasach. Dwuprocentowy odsetek pożarów dotyczy obiektów użyteczności publicznej. Jeden procent wszystkich interwencji nastąpiło w obiektach produkcyjnych i magazynowych93
Przypatrzmy się uważniej kategorii „obiekty mieszkalne”. Według danych PSP najczęściej do pożarów dochodzi w podkategorii „obiekty wielorodzinne” (średnio ok. 13,2 tys. rocznie) i „jednorodzinne” (w tym bliźniaki i zabudowa szeregowa) – ok. 9,1 tys. Średnio ok. 2,8 tys. pożarów w roku zauważa się w innych obiektach mieszkalnych, do których zalicza się altanki, barakowozy, domki letniskowe. Do ok. 1,7 tys. pożarów w roku dochodzi w budynkach mieszkalnych w gospodarstwach rolnych. W obiektach zamieszkania zbiorowego dochodzi średnio do 270 pożarów rocznie94.
Porównanie katastrof budowlanych zaistniałych na skutek pożarów w latach 2008–2015 przedstawiono na rysunku 5.27.
93 R. Mazur, Analiza statystyczna pożarów w Polsce , w: Czerwona Księga Pożarów… , s. 110–117.
94 Tamże, s. 117–122.