Наврўз на ќавмист, на динї, на маконї, Ин љашн бувад љашни љањониву љавонї.
ХАТЛОН
БАНЇ - ОДАМ АЪЗОИ ЯКДИГАРАНД
Нашрияи маќомоти иљроияи њокимияти давлатии вилояти Хатлон №11 (3148)
чорШАНБЕ, 21 марти соли 2018
www.khatlon-ruznoma.tj
E-mail: khatlon.tj@mail.ru
ПЕШВОИ МИЛЛАТ: «НАВРЎЗ БО ОБУ ХОК ВА РЎЊИ ТАМАДДУНСОЗИ НИЁГОНИ МО ПАЙВАНДИ АЗАЛЇ ДОРАД» тамаддунсози ниёгони мо пайванди азалї дошта, расму ойинњои он рамзњое доранд, ки аз замонњои бостонї то имрўз рўзгори мардуми фарњангиву ободгар ва инсондўсту тањаммулгарои моро њамроњї мекунанд. Наврўз аз муборактарин љашнњои миллии мо – тољикон ва дигар мардумони њавзаи Наврўз аст, ки аз замонњои ќадим то ба имрўз бо ѓояњои олии башардўстона - дўстиву њамкорї, созандагиву ободкорї, инсондўстиву хайрхоњї ва шукргузорї аз зебоиву неъматњои табиат мардумро гирди њам меорад. Яъне Наврўз њамчун љашни зодрўзи Хуршеди ховарон, ки њамеша барои њамагон ва дар њама љо нуру гармї мебахшад, сарвати љумла фарзандони Одам аст.
Дар фарњанги мардуми мо љашни фархундаи Наврўз нињоят азизу арљманд буда, махсусан ба шарофати соњибистиќлолї ба таври оммавї, бо иштироки хурду бузурги мардум доир мегардад. Ин љашни умумимиллї барои халќи мо мероси таърихї ба шумор меравад, зеро он аз гузаштагони дурамон ба ёдгор мондааст. Боиси ифтихор аст, ки дар поку беолоиш ва бегазанд ба насли имрўз расонидани ин суннати бисёр гиромии таърихї сањми фарзандони фарзонаи миллати тољик беназир мебошад. Аз љониби Созмони Милали Муттањид ба њайси љашни љањонї пазируфта шудани Наврўз гувоњи он аст, ки одамони сайёра ба
ин ойини воќеан ва моњиятан фарњангиву инсонпарварона эњтиром доранд ва онро њамчун воситаи сулњу субот, покиву садоќат ва зебоиву бедорї эътироф менамоянд. Љањонишавии Наврўз, мо, ворисони ин љашни зебову њумоюни аљдодиро водор месозад, ки дар баробари ифтихор кардан, инчунин барои минбаъд дар сатњи баланд таљлил ва эњё намудани суннатњои ахлоќиву маънавї ва фарњангиву миллии он иќдомњои бештар намоем ва ба ањли олам љињати муаррифї намудани фазилатњои волои инсондўстонаи он пайваста азму талош кунем. Наврўз бо обу хок, марзу бум ва рўњи
Фазилати Наврўз њамчун љашни пайванди инсон бо табиат аз вусъати амалњои созандагиву ободкорї, сабзонидану парвариши нињолњо ва бунёди боѓњо иборат аст, ки дар тамоми марњалањои ташаккули Наврўзи Аљам мукаммал гардида, на танњо аљдоди мо, балки мардумони мухталифро ба сўйи чунин амалњои нек њидоят кардааст. Маќоми љањониро соњиб шудани Наврўз њам имрўз дар шароити љањонишавии проблемањои башарї тамоми мардуми сайёраро ба анљоми амалњои олии инсонї рањнамун месозад. Аз њамин љост, ки фалсафаи маънавии Наврўз дар иљрои се рукни муњимтарини ахлоќї - пиндори нек, гуфтори нек ва рафтори нек таљассум ёфтааст. Бедории табиат ва хусусан суннатњои писандидаи љашни Наврўз таќозо менамояд, ки дар баробари чорабинињои љашнї аз њар рўзи мусоиди бањорї оќилонаву самаранок истифода карда, барои киштукори бањорї ва коштани донаи умед, ки файзу неъмати хони наврўзии мо мебошад, камари њиммат бандем.
Тавре аз сиришту таърихи ин љашн бармеояд, Наврўз борњо бо њодисаву монеањои сиёсиву иљтимої дучор гардида, бо мазмуну муњтавои зиндагисози худ њамчун ойини покиву зебоипарастї ва љашни хоси табиат побарљо мондааст. Ин љашни бостонї дар замони давлатдории хонадони Сомониён бо тамоми русуму суннатњои худ дубора эњё гардидааст, ки шањодати эътирофу гиромї доштани он дар осори ањли адаби ин давра, бахусус дар эљодиёти устод Рўдакї тараннум ёфтааст. Дар даврањои баъдина низ суннатњои наврўзї ривољу густариш пайдо карда, бо сиришти поки худ то замони мо боќї мондааст. Бузургдошти Наврўз – умуман бузургдошти таърих ва тамаддуни башарист, ки дар тўли садсолањо арзишњои неки инсониро дар худ таљассум кардааст. Љањонишавии Наврўз воќеияти таърихии ба асолати худ баргаштану эътироф шудани ин суннати аљдодиро барќарор намуд. Яке аз суннатњои бисёр неку шоистаи Наврўз он аст, ки одамон ба истиќболи ин љашни фархунда натанњо макони зисту ашёи рўзгор ва сару либоси хешро нав ё тозаву озода мегардонанд, балки ќалбу ботини худ-ро аз кинаву адоват ва хушунату бадбинї пок месозанд, њамдигарро бо чењраи кушоду оѓўши пурмењр истиќбол мегиранд. Мо дар рўзњои љашни Наврўз тантанаи воќеии шиори абадзиндаи ниёгони хирадмандамон - «Гуфтори нек, пиндори нек, рафтори нек»-ро мушоњида мекунем. Вобаста ба ин, мехоњам ба тамоми мардуми фарњангиву шарифи Тољикистон хотирнишон созам, ки ин шиори пурфазилату пурманфиати гузаштагонамонро, ки пояи љовидонии суботу оромии љомеа, дўстиву њамбастагї ва вањдати миллии мо ва умуман иттињоди байни инсонњо мебошад, дастури амали њаррўзаи худ ќарор дињанд.
Наврўз рамзи њувияти миллист Паёми табрикии раиси вилояти Хатлон Гулмањмадзода Давлатшоњ Ќурбоналї бахшида ба Наврўзи байналмилалї Њамдиёрони азиз! Наврўз дар фарњанги мо - тољикон рўзи нав, рўзи зиндагии нав, рўзи шодї, рўзи адлу эътидол, рўзи бахшоиши гуноњњои якдигар, рўзи оштї аст. Табиат, таърих ва инсон дар ин рўз љони тоза меёбанд. Наврўз љањонро ба бењтар зистан даъват мекунад. Дилњо, андешањо ва дастњо метавонанд дар ин рўз ба љониби якдигар майл кунанд, некуиро пеш бигиранд. Дар давраи истиќлолияти давлатї дар кишвари азизамон Наврўз шукўњу таљаллои тоза пайдо карда, боиси ифтихори мо - миллати тољик аст, ки бевосита бо ташаббуси Асосгузори сулњу вањдати миллї - Пешвои миллат, Президенти Љумњурии Тољикистон муњтарам Эмомалї Рањмон ва дастгирии давлатњои њавзаи Наврўз ин љашни бузург байналмилалї гашт. Мо-тољикон ин љашнро њамчун мероси муќаддастарини ниёгон ва љашни покию зебої ва бањору эњё бисту њафт сол аст, ки дар марњилаи нави таърихи худ, яъне дар шароити истиќлоли давлатї, дар даврони созандагиву бунёдкорињо ва рушди устувор таљлил менамоем. Тољикистони соњибистиќлол имрўз волотарин суннатњои Наврўзро чун дар ањди Куруши Кабиру Доро, Исмоили Сомонию Рўдакї аз нав эњё намуд ва шукўњи тоза бахшид. Халќњо ва мамлакатњои љањон дар заминаи расму ойинњои наврўзї роњи сулњу њамкорї ва њамзистии осоиштаро пеш гирифта, муносибатњои дўстонаву мусолиматомезро дар саросари љањон тањким мебахшанд. Чунонки њамагон медонем, доираи љуѓрофиёии љашни Наврўз дар љањони имрўз хеле васеъ арзёбї мешавад ва кишварњоеро дар бар мегирад, ки аз ѓарби сарзамини Чин шурўъ шуда, то Осиёи Марказї, нимкураи Њинд, Ќафќозу Русия, сарњадоти Аврупои Шарќї, Туркия, кишварњои арабї ва Африќои Шимолї љойгир мебошанд. Њар як љашни миллї вобаста ба хусусиятњои худ дорои рамзњоест, ки орзую ниятњои мардум тавассути он ифода меёбад. Наврўз бо эътидоли бањоронаи шабу рўз, эњёи табиати хуфта ва оѓози мавсими киштукор рост меояд ва дар ин миён
аз мањбубияти зиёде бархўрдор аст. Чи хеле ки Пешвои миллат, Президенти Љумњурии Тољикистон муњтарам Эмомалї Рањмон таъкид намудаанд: «Наврўз барои миллати тољик китоби сарнавишт буда, ниёгони мо њатто дар даврањои мушкилтарини таърихї ин љашни муќаддас ва хуљастаи худро њимоят мекарданд ва бо Наврўз дубора зинда мешуданд. Наврўз њамчун љавњари тобнок ва нишонаи љовидонаи тамаддуни халќи тољик њамеша нигоњдорандаи мардум, забон, расму ойин, фарњангу таърих ва нињоят, Ватан будааст». Аз ин љост, ки дар ягон давру замон њељ як идеология, љањонбинї, дину мазњаб, сиёсат ва неруи њукмрон натавонист монеае дар баргузории љашни Наврўз эљод карда, мардумро аз љашнгирии он манъ намояд. Мардум дар даврони мухталифи таърихї гоњ ошкоро, гоње пинњон ва њатто баъзан бар зидди неруњое, ки мухолифи Наврўз буданд, ин љашни фархундаро истиќбол мегирифтанд. Ин љашн минбаъд дар миёни ќавмњои дигари ѓайриэронї, аз љумла ўзбекњо, ќазоќњо, озарињо, туркњо, мардумони Ќафќоз интишор гардида, мањбубият пайдо намуд ва љузъи тамаддуни ононро ташкил дод. Яъне, Наврўз дар вуљуди худ муњимтарин арзишњои башариро љой дода, дар дилу дидаи мардум наќши бориз гузоштааст. Он аз њудуди миллї берун рафта, дар фарњанги миллии халќњои дигар ба хушї пазируфта шудааст. Њамватанони гиромї! Яке аз суннатњои бисёр неку шоистаи Наврўз он аст, ки одамон ба истиќболи ин љашни фархунда на танњо макони зисту ашёи рўзгор ва сарулибоси хешро нав ё тозаву озода мегардонанд, балки ќалбу ботини худро аз кинаву адоват ва хушунату бадбинї пок месозанд, њамдигарро бо чењраи кушоду оѓўши пурмењр истиќбол мегиранд. Бузургони илму адаби мо њамин дўстиву њамбастагї, ифтихори милливу ватандорї, хештаншиносї ва расидан ба ќадри сулњу субот ва оромиву осоишро њамеша васфу ситоиш кардаанд. Мо њам бояд шукрона кунем, ки имрўз дар фазои озод,
ЊАР РЎЗ ТУРО ДАВЛАТИ НАВРЎЗЇ БОД! Истилоњи Наврўз Наврўз вожаи пањлавист, ки аввал «некрўз» ном бурда мешуд ва баъд шакли «Наврўз»-ро гирифт. Маънои рўзи нав, соли нав, иди сари солро дорад. Гоњо Наврўзро иди бањор, арўси сол низ мегўянд. Маќоми љањонии Наврўз Наврўз бо пешнињоди Љумњурии Тољикистон, Афѓонистон, Озарбойљон, Эрон ва Туркия бо дастури Созмони Милали Муттањид дар љаласаи 64-уми он аз 29 феврали соли 2010 маќоми байналмилалиро гирифт. Љанбањои зуњури Наврўз Вуруди Наврўзро бо дарназардошти се љанба – дидгоњ таъин мекунанд: асотирї (мифологї), нуљумї ва моддї. Наврўз таърихи беш аз 6000-сола дорад. Дар «Авесто» омадааст, ки баъди 3000 соли подшоњї мабдаи некї – Ањуро Маздо аз тарафи мабдаи бадї – Ањриман таарруз мегардад. Љамшед ба муќобили ў рўшноиро равона месозад ва нур бар зулмот ѓолиб мебарояд, ки он рўзро Наврўз номиданд. Офтоб баъди паймудани 12 бурљ ба хатти экватор баробар мешавад. Шабу рўз мусовї мегарданд, ки онро офтобтарозу мегўянд. Зуњури Наврўз аз рўйи њисоби дењќонї дар аввали моњи њамал, аз рўйи њисоби мусулмонї дар оѓози фарвардинмоњ ва тибќи солшумории мелодї ба 2122 март рост меояд. Табиат зинда мешавад, хок љон гирифта, гарм мешавад, љонварон аз хоби зимистона бармехезанд. Сарчашмањои таърихии Наврўз Оид ба Наврўз дар «Наврўзнома»-и Умари Хайём, «Осорулбоќия»-и Абўрайњони Берунї, «Форснома»-и Ибни Балхї, дар асарњои таърихии «Таърихи Бухоро»-и Муњаммад Наршахї, дар «Таърихи Гардезї», «Зайн-ул-ахбор», дар баёзњо, тазкирањои адабї, луѓатњо, махсусан дар «Луѓатномаи Дењхудо», дар асарњои мардумшиносї, фолклорї маълумот дарёфт кардан мумкин аст. Дар ањди Шўравї асарњои маъмули фолклоршиносї ин «Наврўзи оламафрўз»-и Рўзї Ањмадов ва «Љашни Наврўз ва љањоншиносї»-и Мирбобо Миррањим буд. Муносибати ислом ба Наврўз Дини ислом Наврўзро аз байн набурд, балки онро такмил додааст. Мегўянд, ки падари Имоми Аъзам Абўњанифа ваќте ки ба њазрати Алї (р) асал њадя мебарад ва мефањмад, ки ба муносибати иди Наврўз аст, дуо мекунад: «Наврузул анна кулла явмин», яъне њар рўзи моро Наврўз бигардон. Асњоби раъй аз пазироии Наврўз фатво додаанд. Хулафои Уммавї, Аббосї, Сомониён, Салљуќиён аз Наврўз бо хушї истиќбол мегирифтанд. Фаќат онњо таркиби њафтмеваи Наврўзро таѓйир доданд: ба љойи њафтшин, ки дар таркибаш шароб буд, њафтсинро љорї карданд. Њоло низ дар аксарияти давлатњои исломии арабу Аљам аз Наврўз пазирої мекунанд. Таркиби њафтшин Шир, шакар, шамъ, шароб, шањд, шона, шамшод. Љашни Наврўз аз замони Каён, Менињоданд мардуми Эрон: Шањду ширу шакару шароби ноб, Шамъу шамшоду шона андар хон. Таркиби њафтсин Вобаста ба тавсияњои Вазорати маориф ва илми Љумњурии Тољикистон, аз 25.02.2011, таркиби њафтсин чунин аст: Суманак, себ, самак (моњї), сир, санљид, сирко, сипанд. Давлати Шўравї ва таљлили Наврўз Баъди ба сари ќудрат омадани Ковал, дар ЉШС Тољикистон љашнгирии Наврўз мамнўъ гардид. Онро иди њосилот меномиданд. Бо ибтикори Б. Ѓафуров, М. Турсунзода, М. Осимї, М. Шакурї ва дигарњо соли 1978 ба љашнгирии Наврўз бо номи Иди бањор иљозат доданд ва соли 1978 он нахустин бор дар пояи њайкали Рўдакї дар шањри Душанбе љашн гирифта шуд. Аввалин рўзномаи тарѓибгари Наврўз Аввалин рўзномае, ки ба тарѓиби Наврўз камари њиммат баст, «Газетаи муаллимон» буд, ки дар он Бозор Собир, Њикмат Рањмат, Љумъа Одина ва дигарон бо сарварии Бўриннисо Бердиева кор мекарданд. Б. Бердиеваро борњо дар Комитети марказии партияи коммунистии Тољикистон барои чопи маќолањои «зиддисотсиалистї», яъне наврўзї танбењ додаанд. Гулњои аввалини наврўзї Гулњои нахустини наврўзї, ки муждарасони бањоранд, сиёњгўш ва бойчечак мебошанд. Гули сиёњгўш дар минтаќаи вилояти Хатлон ва умуман, љануби Тољикистон ва бойчечак дар шимоли Тољикистон мањбубият доранд. Гули бойчечак Бойчечак аз ду ќисм: бой+чечак таркиб ёфтааст. Бой – одами доро, тавонгар ва чечак – калимаи туркист, ки маънии гул (як намуди беморї) ва обиларо дорад. Бойи чорводор нисбат ба гули бойчечак нафрат дорад, зеро бо рўйидани ин гул рамаи гўсфандону бузњояш ба сўйи алафи сабз њуљум мекунанд ва аз истеъмоли алафи барфолуд љигару шушашон варам карда, яксара мемиранд, ки ин барои бой дањшат аст. Бойкандак низ ба маънии болої наздик аст: бой бо дидани ин гул канда мешавад (аз њуш меравад) ё бой ин гуна гулро дидан замон канда мепартояд. Бойчечакро дар љануб гули таѓорашиканак, низ мегўянд. Мардум бо дидани ин гул њис мекунанд, ки бањор дар мекўбад. Бинобар ин, сару либоси чиркини дар зимистон љамъшуда, рахти хоб ва палосу љињози хонаро покшўї мекунанд, ба њадде, ки њатто таѓорањо мешикананд. Бойчечакро дар русї подснежник мегўянд. Онро эронињо гули сурї меноманд. Сур – тўй аст, яъне бо дидани он хушнудї мекунанд, ки бањор шуд. Аллома Маликушшуаро Бањор мегўяд: Андалебон гули сурї ба чаман карда вуруд, Бањри шодбоши ќудумаш њама фарёд кунед.
дар мамлакати соњибихтиёру обод ва дар шароити сулњу суботи комил бузургтарин љашни аљдодиамон-Наврўзро таљлил менамоем. Ба муносибати фарорасии Наврўзи оламафрўз тамоми мардуми шарифи вилоят ва Тољикистони азизро табрик гуфта, бахту саодат ва хайру баракатро дар њар хонадони тољик, сулњу субот ва вањдати миллиро таманно менамоям. Сарбаланду хонаобод бошед!
Бойчечак дар адабиёт Бойчечакро дар забони адабиёти классикї гули бањман меноманд, чунки он мањз дар моњи бањман (аз 21.02 то 21.03) мерўяд. Бойчечакро дар адабиёти китобї наргис низ меноманд, зеро наргис низ чун бойчечак гиёњи пиёзбехи хурду нозук буда, гулњои сафеди хушбўйи сафед ё зард дорад. Амир Хусрав пайки бањор будани наргисро таъкид кардааст: Боѓ дар айёми бањорон хуш аст, Мавсими гул бо рухи ёрон хуш аст. Чун дами Наврўз кунад нофа боз, Наргиси сармаст барояд ба ноз…. (Идома дар сањ. 3)