HCO magazine voorjaar 2019

magazine

Inspiratie en kennis voor je onderwijspraktijk

LEREN VAN EN MET ELKAAR

Met een Growth Mindset breng je kinderen verder, en jezelf!

Een frisse blik op leren in groep 3 HCO lentefestival: nieuw gezicht HET GESPREK

Passend onderwijs in Haaglanden, waar staan we nu?

voorjaar 2019

2 HCO IN CIJFERS

29

FOTOMODELLEN HCO VERTELLEN

MODELLEN

uit het netwerk van HCO deden mee aan de fotoshoot op 22 november voor de nieuwe huisstijl. Deze peuters, kleuters, leerlingen uit PO en VO, leraren, intern begeleiders en directeuren geven samen vorm aan het nieuwe gezicht van HCO. Redactie Gaby Ammerlaan Lieke de Jonge Anna-Marie Kooiman Brenda van der Meer Susanne Reiss Marjolein Wennekers Tekstuele bijdragen Chèrelle Bouwen Brenda van de Fliert Fotografie Michel Mees Bart van Vliet en anderen Ontwerp Ontwerpwerk Druk Opmeer papier pixels projecten HCO Magazine verschijnt 3x per jaar.

Redactieadres communicatie@hco.nl

HCO Zandvoortselaan 146 Postbus 53509 2505 AM Den Haag 070 448 28 28 www.hco.nl Volg ons via   

3000 LEERLINGEN

namen afgelopen januari deel aan het Derde Groeps Onderzoek (DGO) dat op 70 scholen werd afgenomen in Den Haag en omgeving.

Een aantal leerlingen van Praktijkschool de Einder stond model voor de nieuwe stijl van HCO. Wat vonden ze daarvan?

‘Ik vond het een hele leuke opdracht om te doen, samen met mijn eigen klasgenoten’ Dilara

‘Door de fotoshoot voelde ik mij heel bijzonder’ Khaled

‘Ik vond het erg leuk om die shoot te doen’ Denis

‘De samenwerking was ook heel leuk en de foto’s zijn heel mooi gelukt’ Wiktoria

3 TROTS OP

INHOUD

Op Valentijnsdag presenteerden we voor het eerst ons nieuwe gezicht op www.hco.nl en social media kanalen. Een nieuw dynamisch logo, frisse eigentijdse kleuren, en foto’s van leerlingen, leraren en anderen uit ons netwerk, typeren de nieuwe HCO huisstijl.

Nieuwe lente, frisse start Een frisse start. Dat is het thema van dit voorjaarsnummer. In onze voorjaarsschoonmaak van de huisstijl HCO mag restyling van dit magazine natuurlijk niet ontbreken. Een nieuwe buitenkant is prachtig en nodigt uit om door te bladeren en verder te lezen. Maar net als bij onderwijsvernieuwing geloven we niet in de kracht van een nieuwe buitenkant alleen. Bovendien zijn we ervan overtuigd dat je moet voortbouwen op wat al aanwezig is en wat goed werkt.

Daarom namen we in de donkere wintermaanden de tijd om eens goed na te denken over de bladformule van dit magazine. Dat resulteerde in deze nieuwe opzet. Met meer afwisseling in tekst en beeld, veel praktijkverhalen en nog meer onderwijsmensen aan het woord. In elke editie vind je voortaan ook een verslag van een goed gesprek over een actueel onderwijsthema.

En je kunt voortaan de werkweek van een van onze collega’s volgen.

We zochten scholen op die elkaar hebben geïnspireerd. En vroegen in ons netwerk een eigen frisse start in beeld te delen. Veel leesplezier!

VAN DE REDACTIE

Waarom een nieuwe huisstijl? Bestuurder Annemarie Kaptein licht toe: ‘De organisatie is in de afgelopen 10 jaar veranderd, eerst van gemeentelijke dienst naar zelfstandige stichting, daarna tot samenwerkingspartner in de Bazalt Groep. Onze missie en visie zijn in de kern hetzelfde gebleven. We streven naar een optimale ontwikkeling van ieder kind en ondersteunen de omgeving rondom kinderen en jongeren. In het afgelopen jaar hebben we onze positionering opnieuw aangescherpt. Duurzame onderwijsverbetering staat bij ons voorop. Daarom werken we nauw samen met scholen, besturen, gemeenten en alle betrokkenen in ons netwerk. We koesteren de intensieve banden met het onderwijs, jagen vernieuwing aan en ontzorgen scholen ook met directe ondersteuning. We willen alle onderwijsprofessionals uitdagen het beste uit zichzelf te halen. Door hun nieuwsgierigheid te prikkelen en de nieuwste inzichten en kennis praktisch toepasbaar te maken.

We werken al lang niet meer uitsluitend in het PO, de kinderopvang en welzijn in Den Haag. Tegenwoordig zie je ons ook in het voortgezet onderwijs en MBO en in de regio rondom Den Haag.’

4

HET GESPREK

Passend onderwijs in Haaglanden, waar staan we nu?

TERUGBLIK

HCO lente­festival op 21 maart

14

De week van

7

Leren van en met elkaar

8

Wie of wat heeft je kijk op het vak veranderd?

10

School in beeld

11

Een frisse blik op leren in groep 3

12

Robot in de klas

15

Boeken en congressen

16

4 HET GESPREK

Arjan Reniers

Teammanager bij HCO

Irene van Harten Manager bij SPPOH

Ingeborg Hendriks Adviseur passend onderwijs bij SPPOH

Jeannette Berckenkamp

Intern begeleider bij de J.H. Snijdersschool

5

Passend onderwijs is veel in het nieuws.

Er is maatschappelijke discussie over wat wel en wat niet goed werkt. Het gaat over kinderen die buiten de boot vallen, voor wie het onderwijs niet passend is. En over de werkdruk die passend onderwijs oplevert bij leerkrachten. In de zomer van 2017 heeft het samenwerkingsverband SPPOH samen met scholen en besturen in de regio Haaglanden een nieuwe start gemaakt met passend onderwijs. Hoe staat het er hier nu voor?

Aan tafel met een aantal betrokkenen in deze regio evalueren we wat er goed gaat, wat de knelpunten zijn en de toekomstwensen.

Irene van Harten (SPPOH): ‘Sinds 2017 hebben we passend onderwijs anders ingericht in deze regio.

We hebben afgesproken dat de basisscholen de regie hebben. Vanuit het samenwerkingsverband zijn we faciliterend naar scholen ouders en leerlingen. Het gaat erom dat een kind de juiste aanpak krijgt om zich te ontwikkelen. Daar maken we ons sterk voor.’

Ingeborg Hendriks (SPPOH) vult aan: ‘Een ander uitgangspunt is dat we vanuit een handelingsgerichte aanpak werken. Het is echt een kracht, dat iedereen vanuit hetzelfde kader start. We zetten in op goede basisondersteuning op alle scholen. We begeleiden en ondersteunen scholen hierin maar kinderen kunnen nog steeds een plekje vinden in het SBO en SO indien nodig. Dat is in sommige regio’s anders. De discussie gaat vaak over zorgleerlingen die niet meer kunnen worden doorverwezen, maar dat is hier niet het geval.’

Regie bij de scholen Irene benadrukt: ‘In plaats van de centrale regie bij het samenwerkingsverband ligt de regie nu bij de scholen.

Besluiten over wat een kind nodig heeft, worden aan tafel genomen met alle betrokkenen, dus ouders, school en leerlingen.’ Jeannette Berckenkamp bevestigt dat dit merkbaar is in haar dagelijkse praktijk als intern begeleider: ‘Vroeger hadden we veel meer het idee dat we examen moesten doen bij het samenwerkingsverband. Je leverde zo goed mogelijk een aanvraag in en hoopte dan op een goede uitkomst: een toelaatbaarheidsverklaring of een bepaald arrangement dat werd toegekend. Nu is het allemaal veel gebruiksvriendelijker.

De nieuwe aanpak dwingt je wel om verantwoordelijk-

heid te nemen als school, maar als je alle stappen zorgvuldig doorloopt werkt het prima. Ik ervaar het niet als extra administratieve last. Ik vind het logisch dat je doelen stelt en een ondersteuningsplan maakt voor een kind. Het beste werkt het als leraren daar zelf ook actief in zijn. Bij ons op school hebben we daarvoor coaching on the job ingezet. Dat werkt heel goed. Het is fijn als je de extra zorg die voor een leerling nodig is in je eigen school kunt vormgeven. Dat is soms nog lastig omdat we niet altijd over voldoende beschikbare krachten beschikken. De middelen zijn er wel vanuit het samenwerkingsverband. Maar de mensen om het te doen niet altijd.’

Arjan Reniers (HCO): ‘De ontwikkeling die ik in de afgelopen jaren heb gezien is dat scholen, SPPOH en intern begeleiders dichter bij elkaar zijn gekomen.

Er is een veilige situatie ontstaan waarin alle betrok­ kenen kunnen samenwerken en weten wat ze aan elkaar hebben.’ Irene: ‘Dat sluit aan bij onze uitgangs­ punten verbinden, vertrouwen en verantwoorden.

Verantwoorden doen we nu meer in kwalitatieve zin, maar we blijven natuurlijk ook de financiën monitoren.’

Andere rol voor intern begeleiders De nieuwe werkwijze heeft gevolgen voor de rol van intern begeleiders. Irene: ‘De intern begeleider is een kwaliteitsmedewerker voor de zorg rondom leerlingen geworden.’ Ingeborg: ‘Dat is soms best complex, je moet plannen maken, contact met instanties onderhouden, alles in het werk zetten om een kind goed te onder­steunen.’

‘Het is een kracht, dat iedereen vanuit hetzelfde kader start’ Ingeborg Hendriks, adviseur passend onderwijs

Jeannette: ‘Ik vind dat juist leuk, vooral ook het contact met de ouders en de diversiteit in zorgvragen. Elk kind en elke situatie vragen om een andere aanpak. Ik ervaar de samenwerking met zorgaanbieders en hulpverleners soms wel als een knelpunt. Iedere betrok­kene moet wel zijn verantwoordelijkheid nemen. Je kunt allerlei interventies op school doen, maar als de thuis­situatie niet veilig is kom je niet verder. Ik ervaar geen werkdruk van plannen schrijven, maar wel van de zorg om een kind dat dan niet vooruitkomt.’

6 Irene: ‘Het regievraagstuk blijft ingewikkeld als je besluiten moet nemen op het snijvlak van zorg en onderwijs.

Vooral bij complexe problematiek. Gemeenten worstelen hiermee ook. Wie heeft de regie als het niet goed gaat?

Denk aan leerlingen met ingewikkelde zorgvragen en thuiszitters. Een idee is om nog eerder een jeugd­ regisseur te betrekken.’

Succesfactoren Uit onderzoek door DUO (2018) blijkt dat de nieuwe werkwijze in Haaglanden door de scholen positief ervaren en breed ondersteund wordt. Wat zijn de ingrediënten voor een succesvolle aanpak van passend onderwijs? Irene: ‘Ik zie drie succesfactoren in onze wijkgerichte aanpak. Allereerst zitten we met alle betrokkenen uit de buurt om de tafel. Daarnaast maken we afspraken over de basisuitgangspunten, zoals het handelingsgericht werken. En ten slotte borgen we de betrokkenheid van ouders in alle fasen van het proces.’

‘Het helpt als je elkaar leert kennen’ Jeannette Berckenkamp, intern begeleider

Jeannette: ‘Het is jullie ook echt gelukt om mensen samen te brengen. In netwerkbijeenkomsten van intern begeleiders bijvoorbeeld wisselen we uit. Daarnaast vind ik de samenwerking met de adviseurs passend onderwijs van SPPOH heel prettig. We krijgen tips en hulp maar ook kritische feedback. Dat ervaar ik als positief.’ Ingeborg: ‘We proberen ook als adviseurs scholen en mensen met elkaar te verbinden. Je kan

SPPOH Stichting Passend Primair

Onderwijs Haaglanden ondersteunt scholen bij het vormgeven van passend onderwijs in Haaglanden. Het samen­ werkingsverband is opgericht om de samenwerking in het kader van passend onderwijs te organiseren en te faciliteren.

We willen passend onderwijs in onze regio mogelijk maken, door alle scholen en expertise bij elkaar te brengen, te leren van elkaar met professionele mede­werkers op alle fronten.

Het samenwerkingsverband ondersteunt hierbij op inhoudelijk en financieel gebied. www.sppoh.nl

zoveel hebben aan de kennis en ervaring van anderen.’

Jeannette: ‘Dit is een proces van lange adem, maar het is al aan het veranderen. Het helpt als je elkaar leert kennen.’ Irene: ‘Bij de nieuwe subsidie rondom begeleiding van hoog­begaafden willen we ook scholen met elkaar verbinden op dit thema.’ Arjan: ‘Bij passend onderwijs in onze regio gaat het gelukkig steeds minder om de beheersing van middelen, en steeds meer over gezamenlijke uitgangspunten, over wat basisonder­ steuning betekent en over wat een kind nodig heeft.’

Wensen voor de toekomst De gesprekpartners zijn positief en hoopvol maar hebben ook wensen en plannen. Irene: ‘We willen nog meer preventief werken en passend onderwijs in de scholen versterken. We zullen de kwaliteit van de basisondersteuning blijven monitoren. Er zijn verschillen tussen werkgebieden en scholen, bijvoorbeeld als het gaat om toelaatbaarheidsverklaringen en arrangementen.

Dat geeft op zich niet, maar het is nuttig om te kijken hoe anderen het doen. Daarnaast blijft een goede samenwerking tussen zorg/jeugdhulp en onderwijs bij kinderen met multiproblematiek een aandachtspunt.

Ten slotte zien we dat de arrangementen nu vaak helpend zijn voor één kind, maar zouden we willen dat ze nog meer van toegevoegde waarde zijn voor anderen in de school.’ Ingeborg licht toe: ‘Het gaat om een kwaliteitsslag die scholen kunnen maken. Wat is het grotere effect van een arrangement?’ Jeannette bevestigt: ‘Natuurlijk leert een leraar iets van die ene casus waarin een kind iets anders nodig heeft van jou als begeleider. Als je je hierin ontwikkelt kun je dit ook toepassen bij andere leerlingen.’ Arjan: ‘Het zou mooi zijn als we hier nog meer op een onderzoekende manier van leren met elkaar. Denk bijvoorbeeld aan het bespreken van succesvolle casussen als het gaat om thuiszitters.’

HCO is een expertisecentrum voor onderwijs in de regio Haaglanden.

De trainers, adviseurs, psychologen, orthopedagogen en andere onderwijs­ experts zijn veel bij leerlingen betrok­ ken, denken mee in MDO’s, schrijven tweede deskundigenadviezen, doen onderzoek naar leerlingen, vervullen soms interim ib-taken. Zo helpen zij scholen om onderwijsbehoeften in kaart te brengen en hier plannen bij op te stellen. In samen­werking met SPPOH verzorgt HCO ook een deel van het scholings­aanbod dat het samenwerkingsverband aanbiedt aan

onderwijsprofessionals in deze regio. www.hco.nl

J.H. Snijdersschool is een basisschool in Rijswijk met een visie op onderwijs vanuit natuurlijk leren.

De school richt het onderwijs en de omgeving zo in dat elk kind op zoek kan gaan naar een manier van leren die het meest natuurlijk bij hem of haar past. https://snijders.school

7 DE WEEK VAN BRENDA VAN DE FLIERT, ONDERWIJSADVISEUR

‘Onderwijs­ adviseur is een veelzijdig en afwis­selend beroep’

1

3

2

TEKST/FOTOGRAFIE: BRENDA VAN DE FLIERT

Brenda van de Fliert: b.vande.fliert@hco.nl

4

Maandag De dag begint met co-teaching bij een leerkracht die werkt als zij-­instromer. Samen bereiden we een les voor en geven we deze. Vandaag staat een rekenles op het programma en laten we de leerlingen oefenen met het wisbordje. Zo kun je ze goed feedback geven op de oplossings­strategie. ’s Middags staat er een heel andere activiteit op het programma: het coachen van een leerkracht beeldende vorming. Vandaag werken de leerlingen met textiel. Ze zijn zeer betrokken bij het maken/naaien van een broekje.

Dinsdag Op onze kantoordag in Kijkduin vieren we vandaag dat we een nieuwe huisstijl hebben op een feestelijke manier 1 .

Na deze bijeenkomst en teamvergadering reis ik naar Amsterdam. Hier doe ik een ronde lesson study. We bereiden met een groep leraren een rekenles voor aan de hand van een onderzoeksvraag. Één van de leerkrachten gaat volgende week de les geven. We interviewen daarna leerlingen, schaven de les bij en doen onderzoek naar wat goed werkt.

Woensdag Vandaag aan de slag met een andere doelgroep. Ik geef een training rekenen voor pedagogisch medewerkers 2 .

Ze hebben hard gewerkt met de materialen die ik had klaargelegd. ’s Middags bereid ik een workshop voor met de NAO-robot 3 voor het lentefestival van HCO op 21 maart.

Donderdag Vandaag verzorg ik op een school momentcoaching. Hierbij geef ik ter plekke een tip als de leerkracht een structuur (werkvorm) uitvoert van Kagan Coöperatief Leren 4 . Altijd geweldig om te zien hoe betrokken de leerlingen aan de slag gaan.

Vrijdag In de ochtend ga ik zelf aan de slag met coöperatief leren. Ik doe een Binnen/ Buitenkring bij een groep 1-2. De leerkracht kan zo zien, hoe deze structuur werkt in haar groep. Daarna coach ik haar collega. Aan het einde van de ochtend maak ik kennis met een leerkracht die als zij-instromer is gestart.

Ik ga deze leerkracht coachen en we starten met het vast stellen van de doelen. Daarna terug naar kantoor om nog wat mails te sturen, administratie te doen en alvast vooruit te blikken naar volgende week.

Dan ga ik met collega’s op studiereis naar Schotland. Even tijd om zelf bij te leren en inspiratie op te doen.

8 LEREN VAN EN MET ELKAAR

Met een Growth Mindset breng je kinderen verder, en jezelf!

Openbare basisschool De Kleine Wereld en de Cor Emousschool zijn twee scholen in Moerwijk. Elk met een eigen visie, organisatie en leerlingenpopulatie, maar naast een gebouw delen ze nog iets.

Beide teams lieten zich inspireren door het gedachtengoed van Growth Mindsets.

In gesprek met Paulien van Katwijk (teamleider Cor Emousschool), Marleen Van Landschoot-Fretz (adjunct directeur De Kleine Wereld), Kathelijne Visser (intern begeleider / bouwcoördinator De Kleine Wereld) en Sanne Dullaert (leerkracht groep 4 en bouwleider Cor Emousschool).

TEKST: GABY AMMERLAAN FOTOGRAFIE: BART VAN VLIET

Kinderen eigenaar maken van hun leerproces Marleen: ‘Een paar jaar geleden zijn we bij De Kleine Wereld begonnen om vanuit een nieuwe visie te werken. Wij vinden het belangrijk dat kinderen zoveel mogelijk eigenaar worden van hun eigen leerproces.

Daarom werken wij met heldere doelen en formuleren we met de kinderen succes­ criteria. Feedback speelt ook een belang­ rijke rol. Met het team ontwikkelen we ons hier voortdurend in tijdens studiedagen, klassenbezoeken en lesson study.

De adviseur van HCO die ons begeleidde, stelde voor om ook met Growth Mindset aan de slag te gaan. Dat sloot hier mooi bij aan.’ Kathelijne, die de werkgroep op dit thema leidt, vult aan: ‘Je kunt kinderen niet in een niveau duwen. We hebben gemerkt dat het beter is om hoge verwachtingen uit te spreken naar de leerlingen. Daag ze bijvoorbeeld uit om zelf te kiezen welke verwerkingsopdracht ze aan kunnen.

Als ze zichzelf overschatten of onder­ schatten laten we dat ook gebeuren.

En we belonen het ‘proberen’. We zijn als leraren meer coachend bezig in plaats van sturend.’ Marleen: ‘We hoorden vaak “jullie werken vooral hard, hoe kun je de kinderen meer activeren?” Loslaten betekent

9

Paulien van Katwijk , Kathelijne Visser, Sanne Dullaert, Marleen Van Landschoot-Fretz

“anders vasthouden”. Kinderen kunnen vaak meer dan we denken. Met Growth Mindset breng je ook een andere taal in de school.

Het gaat meer over uitdagen en proberen, en fouten mogen maken.’

Minder beschermen, meer uitdagen Op de Cor Emousschool (SO, cluster 2) zitten leerlingen van 3 tot 13 jaar met ernstige communicatieve problemen.

Paulien licht toe hoe Growth Mindset hier betekenis kreeg: ‘Ook wij waren steeds meer aan het nadenken over eigenaarschap van onze leerlingen. In het speciaal onderwijs zijn we vaak heel beschermend naar de leerlingen. Onze leerlingen hebben vaak een wat afwachtende houding. Vorig jaar deed onze schoolpsycholoog een onderzoek waarbij de leerlingen zelf doelen gingen stellen. De leraren waren enthousiast over de resultaten. We zagen dat kinderen gingen groeien door zichzelf in te schatten.’

Sanne, coördinator van de werkgroep Growth Mindset: ‘We zijn gestart met een studiedag met adviseurs van HCO en zijn op klassenbezoek gegaan bij onze buren, om een les te volgen waarin kennis over brein en mindset bewust aan bod kwam.

Wat ons direct opviel was het taalgebruik van de kinderen. In de kleutergroep

werd gezegd “Juf, probeer het nog een keer, foutjes maken mag”. En de kinderen gingen echt een uitdaging aan na de uitleg van de leerkracht. Wij hebben daarna ook lessen Growth Mindset omgebouwd naar onze praktijk.’

Werken aan je eigen mindset In de gezamenlijke lerarenkamer van de buurscholen hangen uitspraken en tips voor het stimuleren van een Growth Mindset.

Om impact te hebben is het vooral belangrijk om je eigen mindset te ontwikkelen, bevestigen ze allen. Marleen: ‘Wat helpt is als mensen tegen elkaar zeggen: “Hee, wat je nu zegt is heel fixed”. Vooral bij het geven van feedback naar leerlingen blijft dat een aandachtspunt.’ Sanne: ‘Vanuit onze werkgroep sturen we nu iedere week een uitspraak naar alle leraren, dat helpt om je de taal eigen te maken.’

Wat de leerlingen erover zeggen De leraren zijn enthousiast, maar wat vinden de leerlingen? Marleen: ‘Een meisje vertelde dat ze alles dat ze geleerd had over mindset niet alleen kon toepassen bij het leren. Maar ook bijvoorbeeld bij het oplossen van een ruzie buiten school.

Dat vond ik heel verrassend.’

Kathelijne vult aan: ‘Kort geleden sprak ik met groep 8 leerlingen en het viel me op dat zij al heel goed nadachten over hun eigen verantwoordelijkheid bij het leren. Ze gaven mij ook advies: “Leerlingen vanaf groep 5 en 6 kunnen echt nog meer bepalen wat ze zelf kunnen. Straks in het VO moeten we dit toch ook kunnen?”’ Paulien: ‘We helpen leerlingen zo meer zelfstandig te worden. Laat je vooral verrassen door de kinderen!’

Meer weten over Growth Mindset en de toepassing ervan in je onderwijs?

Kijk op www.growthmindsets.nl of neem contact op met Wessel Stet (w.stet@hco.nl), Jan Ververs (j.ververs@hco.nl) of Wilma van der Vlugt (w.vander.vlugt@hco.nl).

Op 4 september komt Carol Dweck naar Nederland voor het congres over Growth Mindset dat HCO met partners organiseert. Kijk voor meer informatie op www.hco.nl/agenda.

10 WIE OF WAT HEEFT JE KIJK OP HET VAK VERANDERD?

In elke editie van ons magazine stellen we deze vraag aan een collega binnen of buiten onze organisatie.

Deze keer het antwoord van Chèrelle Bouwen, leerkracht en winnaar van Klasse voor de Klas 2018.

‘Ik kan me totaal niet meer vinden in de leerkracht die ik was toen ik begon’ TEKST: CHÈRELLE BOUWEN FOTOGRAFIE: BART VAN VLIET

Chèrelle Bouwen

is leraar in groep 8 op OBS de Spoorzoeker in Den Haag. In het najaar van 2018 nam zij deel aan het project Klasse voor de Klas, een gezamenlijk initiatief van Librijn, HCO en De Haagse Scholen. Het was een intensief traject waarin vijf startende leerkrachten vier masterclasses volgden in een vernieuwende onder­ wijsaanpak, beoordeeld werden door een vakjury en het geleerde direct leerden toepassen in de klas.

‘Wat wil je later worden?’ Volmondig riep ik als 5-jarig meisje: ‘Juf!’ En dat werd ik.

Ik begon aan de PABO met het idee dat het klassikale onderwijs ‘het’ was. Ik was niet te porren voor al die nieuwigheid. Ik vond het onderwijs dat ik vroeger gehad heb, heel goed. Ik ben daar toch groot mee geworden?

Ik heb geleerd wat ik moest leren, om te worden wat ik wilde worden. Mijn basis­ school gaf mij alles mee wat ik nodig had.

Ik wilde op mijn oude school werken na mijn LIO-stage en lesgeven op de manier waarop ik zelf onderwijs heb gekregen. Jammer genoeg (vond ik toen) kon dat niet. Ik ben op de Spoorzoeker terecht gekomen, waar ik startte in groep 3.

Het eerste jaar op de Spoorzoeker heeft mij positief veranderd. In eerste instantie voelde het alsof ik zelf minder mocht.

Ik ging lesgeven volgens DIM, moest op een bepaalde manier werken en in mijn ogen mocht ik ineens veel minder dan op mijn vorige school. Ik deed dit allemaal braaf, maar ik had de grootste moeite om me alles in één keer eigen te maken.

Al die instructiegroepen, al die verschillende vormen van uitleg geven, een reken/taal/ spelling muur met doelen die ik ook nog bij mijn lessen moest gebruiken. Ik vond het een opgave. Toen ik dit volledig onder de knie had en hier mijn eigen draai aan had gegeven, stond ik inmiddels 2 jaar voor de klas en had ik groep 5.

In het tweede jaar van groep 5 deed ik mee aan het project Klasse voor de Klas en maakte ik kennis met Assessment for Learning, ofwel een formatieve aanpak.

In een rap tempo veranderde mijn hele lesgeven. Nadat ik Klasse voor de Klas heb gewonnen, ben ik nog enthousiaster geworden over deze manier van werken.

Ik heb mijn collega’s aangestoken en als team zijn we hierin aan het groeien. Ik straal nog meer plezier uit dan ik al deed, want wat ik doe dát werkt! Hoe mooi is dat?

Ik ben veel meer op de kinderen en hun behoeftes gericht. Ik kan me totaal niet meer vinden in de leerkracht die ik was toen ik begon. Benieuwd naar mijn groei?

Bekijk de filmpjes op het YouTube kanaal van Klasse voor de Klas! YOUTUBE

11 SCHOOL IN BEELD

HCO vernieuwt haar gezicht. Intussen zijn er scholen of andere onderwijspartners die in de afgelopen periode ook iets aan hun visuele identiteit hebben vernieuwd. We deden een oproep op social media: ‘Deel met ons je fotobeelden van een nieuw lokaal, schoolplein, nieuwbouw of een nieuwe huisstijl.’ Hieronder delen we de inzendingen.

Nieuwe teamkamer Eerste Westlandse Montessorischool Monster Sinds september 2018 heeft deze school een geheel nieuwe teamkamer. Na de uitbreiding van de lokalen, het muzieklab, het groenlab, het leerlab en de directieruimten was de teamkamer aan de beurt! Samen met ouders die hun talenten in hebben gezet in ontwerp, uitvoering en decoratie, is er nu een prachtige ruimte!

Nieuw groen schoolplein SO Inspecteur de Vriesschool Op deze school is de afgelopen maanden hard gewerkt om het schoolplein om te toveren tot een echte Duintuin, die de leerlingen uitnodigt lekker te spelen en te ontspannen in de pauze.

Nieuwe teamkamer openbare basschool Galvani De Galvanischool is tijdelijk gevestigd in een gebouw aan de Stokroosstraat, in afwachting van nieuwbouw. Twee leerkrachten hebben samen met de conciërge de tijdelijke team­ kamer opnieuw gestyled.

Nieuw uitdagend speeltoestel Basisschool Cosmicus

12

Een frisse blik op leren in groep 3

TEKST: MARJOLEIN WENNEKERS FOTOGRAFIE: MICHEL MEES

‘Benut de sterke aspecten uit het kleuter­onderwijs’ Louise Lichtendahl, onderwijsadviseur

Tanja Riebroek, Louise Lichtendahl, Willy Anna van den Hoff

13

Voor de doorstroom van kleuters naar groep 3 is de afgelopen jaren veel aandacht. Bij steeds meer scholen leeft de behoefte om het onderwijs in groep 3 onder de loep te nemen en een betere doorgaande lijn vanuit de kleutergroepen te realiseren. Om scholen in dit proces te ondersteunen, ontwikkelden Louise Lichtendahl en Tanja Riebroek de training Spelkriebels in groep 3.

Beide onderwijsadviseurs van HCO hebben veel praktijkervaring in groep 3 én de kleutergroepen.

Louise: ‘In mijn eigen onderwijspraktijk heb ik altijd ervaren dat groep 3 te weinig aansluit bij de onderwijsbehoeften van jonge kinderen. We weten dat jonge kinderen én hun brein tot ongeveer 7,5 jaar nog volop in ontwikkeling zijn en nog niet echt toe zijn aan input-leren. Toch is het onderwijs in groep 3 erg aanbod- en methodegericht. Met als gevolg dat leerlingen in groep 3 na een paar weken al gedesillusioneerd kunnen raken en leerkrachten te maken krijgen met onrustige en wiebelige leerlingen.’ Tanja vult aan: ‘Leerlingen in groep 3 hebben nog behoefte aan beweging, een betekenisvolle aanpak en de mogelijkheid om spelend te leren en te verwerken. Samen met groep 3 leerkrachten zoeken we naar een balans tussen een strakke programmatische aanpak en de onderwijsbehoeften van hun leerlingen.’

Tanja en Louise stimuleren groep 3 leerkrachten om sterke aspecten uit het kleuteronderwijs te benutten. Bijvoorbeeld door het planbord, inloop en kringactiviteiten voort te zetten in groep 3. Louise: ‘Je kunt het leren betekenisvoller maken door elke 6 à 8 weken te werken aan een overkoepelend thema. In de training bespreken we veel concrete materialen die leerkrachten kunnen inzetten voor het spelend verwerken. Door bijvoorbeeld een kleedje over een tafel te leggen of door te werken met een trolley, kun je heel gemakkelijk mobiele hoeken creëren

in je klas.’ Tanja voegt toe: ‘Het circuit is een hele mooie werkvorm om de basislessen uit groep 3 in vorm te geven. Hier kun je spelelementen aan toevoegen en door te werken met homogene groepjes kun je gemakkelijker differentiëren.’

Beide onderwijsadviseurs bruisen van de ideeën en willen leraren in groep 3 vooral aanmoedigen zelf ook creatief te zijn. ‘Deze manier van werken vraagt om kennis van de leerlijnen en tussendoelen, creativiteit en lef om los te laten. Je hoeft echt niet alle verwerkings­opdrachten uit de methode aan te bieden.’

Tips om te werken aan een doorgaande lijn van groep 1-2 naar 3

°°

Creëer een gezamenlijke schoolvisie én doorgaande leerlijn voor het jonge lerende kind.

Zorg voor structurele afstemming tussen leerkrachten van groep 2 en groep 3.

Laat groep 2 en groep 3 ruimtes (denk aan speellokaal, speelplein) en materialen delen.

Geef leerkrachten de ruimte om in ‘proef­tuintjes’ te experimenteren en betrek ouders hier ook bij.

°° °° °°

Leraar Willy Anna van den Hoff van basisschool De Zonnebloem: ‘Voor de post hbo-opleiding Jonge Kind Specialist die ik bij HCO volgde, deed ik onderzoek naar spelend leren in groep 3.

In de groepen 3 bij ons op school hebben we een speel­werkles ingevoerd.

Vier keer per week spelen en werken kinderen binnen een thema of kiezen ze vrij van een keuzebord. Ook hebben we materialen aangeschaft en hoeken ingericht. Door een extra buitenspeelmoment komen we beter tegemoet aan de bewegingsbehoefte van de leerlingen.

Bij rekenen en lezen werken we begin groep 3 voor­namelijk met concreet materiaal. In de loop van het schooljaar werken we steeds meer op het platte vlak in de werkboeken van de methodes.

Dit maakt de overgang van groep 2 naar 3 minder groot. Het leren gaat natuurlijker en we zien bij de kinderen een grotere betrokkenheid en veel enthousiasme.

Ouders herkennen dit ook en brengen materiaal mee voor de thema’s. Samen met Tanja en Louise en mijn collega’s uit de onderbouw en groep 3 werken we dit schooljaar aan het opstellen van een doorgaande leerlijn, met bijpassende doelen en materialen.’

Wil je meer weten of ervaringen uitwis­selen? Neem contact op met Willy Anna van den Hoff (w.vandenHoff@zonnebloem-­denhaag.nl).

Training met je team of op open inschrijving In de training Spelkriebels in groep 3 kun je in teamverband werken aan de doorgaande lijn van groep 1-2 naar 3. Vanaf 11 september start de training op open inschrijving. Kijk voor meer informatie en inschrijven op www.hco.nl/agenda Neem voor advies en vragen contact op met Tanja Riebroek (t.riebroek@hco.nl) en Louise Lichtendahl (l.lichtendahl@hco.nl).

14

HCO lente festival op 21 maart

Op de eerste dag van de lente organiseerde HCO in Kijkduin een festival voor 150 leraren en andere onderwijsprofessionals. Met een opening door jeugdtheaterschool Rabarber, een tijdmachine, Wie is de Mol? en inspiratiesessies over actuele onderwijsthema’s: van eigenaarschap van de leerling tot positief schoolklimaat.

15 TOEKOMSTGERICHT ONDERWIJS

‘Lesgeven met een robot spreekt aan en verrijkt je les’ Wendelien Romijn, ICT-coördinator

Tips van Wendelien en Roelf

Daltonbasisschool Waterland zet al een aantal jaar hoog in op digitale geletterdheid van de leerlingen.

Als je in de school rondloopt, kom je bijvoorbeeld een QR-speurtocht tegen, een green screen in een klaslokaal en vakkundig uit elkaar gehaalde laptops.

Een robot in de klas!

TEKST: SUSANNE REISS FOTOGRAFIE: BART VAN VLIET

Een robot in de klas? Dat vinden de kinderen op deze school dan ook maar wát interessant. Hoe worden robots op deze school ingezet bij het leerproces? Ik vroeg het Wendelien Romijn, ICT-coördinator van de school, en Roelf Wiersma, onderwijsadviseur bij HCO. Hij ondersteunt scholen bij het maken en praktisch vertalen van beleid op het gebied van digitale geletterdheid.

Wendelien: ‘We zijn een aantal jaar geleden gestart met het maken van een beleidsplan op het gebied van ICT, media­wijs­heid en computational thinking. Wát willen we de leer­lingen leren en hoe gaan we dat doen?’ Roelf vult aan: ‘In dialoog zijn we gekomen tot een hele praktische uitwerking die we constant weer aanscherpen.’ Wendelien: ‘Het werkt goed om digitale middelen te koppelen aan thema’s en projecten. Een les over architectuur krijgt veel meer betekenis als je een huis in 3D mag ontwerpen en printen. En met een green screen halen kinderen een Rembrandt de klas in bij het thema kunst. Op school werken

een ICT-coördinator aan om een leerlijn °°Stel van groep 1 tot en met groep 8 vorm te geven. niet zozeer het materiaal of de technologie, °°Zet maar het ‘waarom’ voorop. de inzet van ICT-middelen met een °°Verbind thema of project. elkaar inspireren! Organiseer bijvoorbeeld °°Blijf inspiratielunches met je team waarin je demonstraties geeft.

we met ICT-expertleerlingen in de bovenbouw die elkaar opleiden en lesgeven aan kinderen in de onderbouw.

Dat past goed binnen ons daltononderwijs.’

Wendelien vervolgt: ’Vaardigheden als probleem­oplossend denken en logisch redeneren worden steeds belangrijker met zoveel vrije toegang tot informatie om ons heen.

Die vaardigheden kun je trainen door te leren programmeren. En daarmee beginnen we al bij de kleuters, met Bee-Bots, maar bijvoorbeeld ook met het spel Levend programmeren, waarbij leerlingen met aanwijzingen een route lopen over een groot vakken­stelsel. In de hogere groepen werken we met het programma Scratch en doen we mee aan de FIRST LEGO League. En een tijdje terug hebben we de NAO-robot geïntroduceerd.’

Roelf: ‘Omdat de kinderen al veel ervaring hebben met programmeren, was het werken met de NAO-robot een logische volgende stap. Kinderen gaan aan de slag en zien de robot meteen praten, bewegen of zelfs dansen.

Dat werkt erg motiverend.’ Wendelien: ‘Met een robot kun je je les ook veel interactiever maken. De NAO-robot kan quizvragen stellen over een tekst die je net met je klas gelezen hebt. Dit activeert kinderen en verrijkt je les.’

Roelf tot slot: ‘Op deze school vinden de leerlingen gebruik van ICT-toepassingen al heel vanzelfsprekend.

Daarmee geef je ze alvast belangrijke bagage mee.’

Wil je de NAO-robot ook in je klas? Of wil je aan de slag met digitale geletterdheid op jouw school?

Neem contact op met Roelf Wiersma (r.wiersma@hco.nl).

LEESTIP!

Breinhelden voor groep 1-2 Belinda Herrewijn en Esther Monfils

Ingrid Paling, onderwijs­adviseur HCO: ‘Kinderen worden al jong bewust gemaakt waarom ze moeten kunnen optellen, terwijl belangrijke leervoorwaarden zoals executieve vaardigheden soms minder expliciete aandacht krijgen in het onderwijs.

Breinhelden is een programma voor leraren in groep 1 en 2 om in 20 weken te werken aan het trainen van deze belangrijke leervoor­waarden. Elke week staan er 2 verschillende executieve functies centraal waarmee de hoofd­ personen Effi en Furon te maken krijgen. Deze functies zijn vertaald naar ‘brein­krachten’. Zo is ‘inhibitie’ bijvoorbeeld ‘stopkracht’. Dit wordt op een praktische manieren uitgewerkt, zodat veel verschillende zintuigen van kleuters worden geprikkeld. Denk aan een zinnetje als ‘Stop, sta stil, doe niet!’ en aan een handgebaar voor stopkracht. Je kunt de kinderen zo bewust maken waarom het bijvoorbeeld belangrijk is om te kunnen wachten.

Elke les start met een verhaaltje waarin kinderen zich herkennen. Vanuit mijn expertise op het gebied van executieve functies heb ik een bijdrage geleverd aan Breinhelden. Zo heb ik de auteurs feedback gegeven op de eerste versie van deze uitgave. In onze trainingen bevelen we dit programma ook aan, omdat het zo praktisch is en vanuit een hele positieve insteek werkt.’

Meer over brein en executieve functies? verschijnen er ook programma’s Breinhelden voor de groepen 3-4 en hoger. °°Binnenkort Kijk voor meer informatie in onze webshop: shop.bazalt.nl starten er bij HCO weer trainingen over het stimuleren van executieve °°Binnenkort functies. Kijk voor meer informatie op www.hco.nl/agenda.

NIEUWE UITGAVEN Bestel deze nieuwe uitgaven in onze webshop: shop.bazalt.nl Tip! We geven van elke nieuwe uitgave een exemplaar weg op onze Facebookpagina /HCOactiviteiten

€ 48,00

Breinhelden voor groep 1-2

€ 15,50

Prentenboek De allerergste dag van mijn leven!

€ 4,00

Poster Luisteren

€ 19,95

Heftige Hersens!

€ 4,00

€ 34,00

Het Flexmodel VO

€ 10,50

Poster Beknopte uitgave Je aan opdrachten Leren zichtbaar maken met houden formatieve assessment

AGENDA

Internationale onderwijs­ experts in Nederland We organiseren in 2019 opnieuw met onze partners Bazalt en RPCZ een serie congressen met internationale topsprekers. Op 24 mei deelt prof. Andy Hargreaves zijn kennis en aansprekende praktijkvoorbeelden over de meest effectieve samen­werking tussen collega’s. Na de zomer­vakantie zetten we de congresreeks voort.

Op 4 september komt hoogleraar psychologie Carol Dweck, grondlegger van de theorie Growth Mindset, naar Nederland. We organiseren dit congres samen met onze partners van de Bazalt Groep, Challenging Learning en Platform Mindset. En in oktober en november volgen nog meer events.

Houd voor meer informatie onze agenda in de gaten: www.hco.nl/agenda. Of kijk op: www.bazaltgroep.nl/congressen.