Kalaallit Meerartaat // Ukiumoortumik Nalunaarusiaq 2023-24

Ukiuni 100-ni meeqqanik kalaallinik sullissineq

Kalaallit Meerartaasa pilersinneqarnerannit 2024-mi ukiut 100-nngornerat nalliussivarput. Kingumut qiviarsinnaavagut ukiut 100-t Kalaallit Nunaanni meeqqat inuusuttullu aamma meeqqat inuusuttullu

kalaallit Danmarkimiittut pitsaasunik atugassaqartinniarlugit peqataaffigisimasagut. 1924-mi aallarniutigalugu sakialluttunut sanatoriat pilersippagut, taamaani meeqqanik napparsimasunik angajoqqaaveruttunillu annertuumik ajornartorsiutaasut iliuuseqarfiginiarlugit. Tamatuma kingorna suliniutigut tamatigut ukiuni aqqusaakkani ajornartorsiutaasunut naleqqussartuarpagut, Kalaallit Nunaanni Danmarkimilu. Taamani maannalu anguniakkagut tassaajuarput meeqqat inuusuttullu pisariaqartitsinerpaat tapersersornissaat aamma meeqqat inuusuttullu kalaallit tamarmik toqqissisimasumik peroriartornissaannut qaamasumillu siunissaqarnissaannut ilalerinissaq.

Kalaallit Nuaanni Danmarkimilu ineriartorneq ilutigalugu Kalaallit Meerartaat kattuffittut allanngoriartorpoq. Pissusissamisuuginnarpoq siulittaasoqarfipput maanna Danmarkimeersunik Kalaallit Nunaanneersunillu naligiimmik inuttaqarmat, siulersuisullu nunanit taakkunannga marlunneersunik naligiimmik inuttaqarlutik. 2012-imiit Kalaallit Nunaanni suliniutigut Nuummi allattoqarfitsinnit aallaaveqarput, pilersinniartarpugullu sumiiffinni ataasiakkaani suliniutit sunniuteqarluarnerpaasussat imminnullu napatissinnaasut, Kalaallit Nunaannit aallaaveqartut, inuiaqatigiillu patajaallisarnissaannut peqataasut. Upperaarput inuiaqatigiit nukittuut meeqqat inuusuttullu ingerlalluarlutillu ineriartorluarnissaannut pinngitsoorneqarsinnaanngitsut.

Kalaallit Nunaani sumiiffinni mikinerusuni ukiorpassuarni meeqqanik inuusuttunillu aasarsiortitsisarnitsigut nalunngilarput sumiiffinni ataatsiakkaani nukissaqarluartoqartoq. Inuinnaat peqataalluarnerat suliniutitsinni nutaami 2024-mi aallartittumi ’Ikioqatigiinnermi’ aallaaviorpiarpoq, aallaqqaammut Nanortalimmi Kullorsuarmilu ingerlanneqartumi. ’Ikioqatigiinneq’ sumiiffinni ataasiakkaani piffissaq ungasinnerusoq eqqarsaatigalugu suliniutaavoq, inuiaqatigiinni mikinerusuni meeqqat, inuusuttut ilaqutariillu inuunerissuunissaannik qularnaarisussaq. Sumiiffinni ataasiakkaani suliniutit qup. 8-mi annertunerusumik allaaserineqarput.

Kalaallit Nunaanni meeqqanik illersuisoqartitsisarnerput ’Najorti’ – 2015-imi pilersinneqartoq – aqqutigalugu anguniarparput, meeqqat inuusuttullu amerlanerusut kommunimi isumaginninnikkut suliamut ilaalernerminni peqataatinneqartarnissaat. Danmarkimi 2023-mi aallartipparput, ilaqutariit kalaallit kommunimi suliassaatillugit suleqatigiilluartoqarlunilu kulturikkut tunuliaqutaasunik paasinnilluartoqarnissaa qularnaarniarlugit siunnerfeqarluartumik suliaq. Danmarkimi Kalaallit Nunaannilu pisortani Sulianik suliaqartarneq patajaallisarniarlugu suliagut qup. 4-mi annertunerusumik allaaserineqarput.

Aamma atuarsinnaavat Pilu pillugu allaaserisaq, Pilu inuusuttunut suliniutitsinnut ’Siammartumut’ peqataanikuuvoq. Ilaatigut oqaluttuaraa Kalaallit Nunaanniit Danmarkimut nuunneq, Danmarkimilu inuusuttut kalaallit allat peqatigalugit ataatsimooqatigiiffimmullu ilanngunnerup qanoq pingaaruteqartiginera – ataatsimooqatigiiffik Pilumik peroriartorlualersitsillunilu ineriartortitsiffiulluartoq.

Kalaallit Meerartaanni upperivarput ataatsimooqatigiinneq immikkut ittumik iluaqutaasartoq. Suliassatta pingaarnerit ilagaat meeqqanut, inuusuttunut ilaqutariinnullu ataatsimooqatigiiffiit ineriartorfiusut pilersinnissaannut sinaakkusiinissaq. Ataatsimooqatigiiffiit peqataasut allanut naleqartutut misigiffigisaat, siornatigullu misilissimanngisanik misiliinissamut periarfissiisut. Tamanna sapiissuseqartitsilerlunilu iliuuseqarsinnaalersitsisarpoq, inuunermilu nammineq aqqutigisassap pilersinnissaanut tunngavissiilluni.

Meeqqat pillugit suliniuteqarfittut, meeqqallu tamarmik toqqissisimasumik pitsaasumillu meeqqatut inuuneqarnissaannik anguniagaqarluni suliaqartutut, takorloorsinnaasatta pingaarnersarigaluarpaat, siunissaq uagutsinnik pisariaqatitsiffiunngitsoq; neriussaagut ukiut 100-t qaangiuppata pisariaqartinneqassanata! Allatulli ajornartumik ukiut 100-t tullii maanna aallartikkatsigit, piumassuseqangaarluta sorsuttuarumallutalu suliarput ingerlateqqissavarput, kalaallinut meeqqanut inuusuttunullu atugassarititat pitsaanerpaat pilersikkumallugit.

Atuarluarisi!

Puk Draiby

Kalaallit Meerartaanni allattaaneq

Ukiuni 100-ni isumaginninnikkut suliaqarneq

– aamma meeqqanik inuusuttunillu ataatsimooqatigiisitsineq

Ukioq 1929 Uummannami meeqqat sanatoriaanniittut, meeqqat sulisullu angalaaqatigiipput. Kalaallit Meerartaasa sanatoria atoqqaarfissiorpaat 1929-mi – Maniitsumi sanatoriap siulliup pilersinneqarneraniit ukiut tallimat qaangiuttut. Kingusinnerusukkut aammattaaq Kalaallit Nunaanni meeraaqqeriviit siullersaat ingerlappagut, 1960-ikkunni -70-ikkunnilu. Sanatoriat meeraaqqeriviillu Namminersornerullutik Oqartussanut tunniunneqarput 1979-imi.

Ullumikkut tassaavugut kattuffik nutaaliaasoq, Kalaallit Nunaanni Danmarkimilu isumaginninnikkut suliniutinik ingerlatsillunilu sammisaqartitsisartoq. Kalaallit Nunaanni ingerlassatta ilagaat nuna tamakkerlugu meeqqanik illersuisoqartitsisarneq – ”Najorti”, aammattaarli sumiiffinni ataasiakkaani pinnguaqatigiittarnissanut ataatsimooqatigiittarnissanullu aggersaasarpugut, aasat tamaasa nuna tamakkerlugu illoqarfinni mikinerusuni nunaqarfinnilu aasarsiortitsigaangatta. Asseq una Ittoqqortoormiineerpoq 2015imi assilisaalluni, takuneqarsinnaallutik meeqqat aamma namminneq kajumissutsimikkut sulisut qaqqamut aliannaarsaariartut.

Atuarnera nakkutigilluarakku tulluusimaarutigivara.

Ilaquttakka tulluusimaarutigivakka. Sulorarneq sungiusarluarsimagakku tulluusimaarutigivara.

Kikkut tamarmik

TULLUUSIMAARUTISSAQARPUT

Josef Tarrak kalaaliuvoq rappertartoq, kalaallinullu inuusuttunut maligassiissuulluni. Arlalitsigut tassaavoqiluatsitsinermik takussutissiisoq. Nammineq oqaaseq ’iluatsitsineq’ nuannarinngilaa. Oqaaseq ’tulluusimaarneq’ naapertuunneruvoq, isumaqarpoqkikkut tamarmik tulluusimaarutissaqartut.

Inuusuttut 15-it isumalluarpaseqisut nipaarulluinnarput, Josef Tarrak ullup-qeqqata siornani Aalborgimi kulturip illorsuanut Trekantenimut isermat. Kisianni sivitsunngitsoq inuusuttut nipaakkunnaarlutik, inuunermi aqqutissarsiornissaq namminiussutsillu tulluusimaarutigisinnaanera aamma suut tamangajaasa – killisamik qaangiisutut misinnaqqaaraluartulluunniit – akuerisinnaanerat pillugit ammasumik oqallisilerput.

Kukkuluttorneq ajunngilaq

”Isumaqarpunga periarfissanik atorluaaniartuartarnikuullunga. Aamma killissannik qaangiisutut ingattarsernertullu misinnaraluartutigulluunniit. 17-inik ukioqarlunga nipilersortalerpunga. Aallaqqaammut sapikkakka soorunami amerlaqaat. Suut tamarmik nutaajupput, uangalu inuusoqaanga, misilittagaqarnanga pilersaaruteqarnangalu, kisianni ammasuuvunga toqqaannartumillu tamaasa misileralerlugit. Aap, kukkuluttorlungalu sianiilliortarnikuuvunga, kisianni piffissap ingerlanerani ilikkarpara oqarnissara: Taavami? Ajornerpaamik pisinnaasoq sunaava? Paasinikuuara qanorluunniit kukkuluttorlunilu sianiillioraluaraanni, inuit puigulertortaraat. Sapaatip-akunneri marlussunnguit qaangiuttullu arlaannaataluunniit soqutigiun-

naarsimassavai. Taamatut eqqarsarsinnaaneq kiffaanngissuseqalersitsisarpoq,” Josef Tarrak oqaluttuarpoq.

Nipituumik oqarnissara pisussaaffittut misigisimavara Josefip nalunngilaa inuusuttorpassuit iluatsitsilluartutut isigisaraanni, kisianni inuit iluatsitsisut aamma inuupput nalornillutillu ulluluttartut. ”Ilaanni oqarfigineqarsinnaasarpunga: ”Hey, iluatsitsilluarputit”- aap, maluginiarneqalernikuuvunga nipilersukkannillu saqqummersitsillunga, kisianni aamma nalornisarpunga iluatsinngisakkalu amerlasaqaat,” Josef oqaluttuarpoq.

Annermik Joesefip inuusunnerulluni Nuummi alliartornerani ullut nuanninngitsut initusaqaat: ”Peroriartorpunga aalakoortartumik, ilaannilu angajoqqaat ataatsimiinnerinut takkutinngitsoortartumik anaanaqarlunga. Tamanna tulluusimaarutiginngilara, kisianni kalaallit nipilersoqatigiit Prussic ilannguffigigakkit allanngortoqarpoq. Nipilersugaasa ilaat, sumiginnaanermut angajoqqaanullu tunngasuuvoq. Tassuunakkullu siullermeerlunga misigilerpara kisimiinnanga. Tassuuna paasilerparalusooq, tunngavigisannik avatangiiserisannillu aallaaveqarnerma tulluusimaarutiginissaat. Ullumikkut pissutsit nipituumik oqaatiginissaat pisussaaffittut isigivara, oqaaseqanngilluinnartartut amerlaqimmata. Neriuppunga tassuunakkut meeqqat inuusuttullu misigisarsimasama assinginik aqqusaagaqartut, kisimiinnatik misigissasut.”

Josef Tarrak maligassiuisutut imminut isiginngilaq: ”Oqartanngilanga inuit imaluunniit inuusuttut allat uattut iliussasut. Tamatta nammineq sorsuuteqarpugut. Kisianni kikkulluunniit tulluusimaarutissaqartarput. Assersuutigalugu uanga tulluusimaarutigivara nammineq initaarnikuungama. Namminerisannik sumiiffissaqarpunga, piumagumalu tassaneerusaarsinnaavunga. Tamatuma tulluusimaalersillungalu nuannaalersittarpaanga.”

UAGUT tassaavoq kalaallit inuusuttut ineriartornissaat siunertaralugu ingerlatsineq, inuusuttut inuttut inooqatigiissutsikkullu piginnaanerminnik patajaallisaanissaannik siunnerfeqartoq aamma kissaatigisaminnik takorluukkaminnillu namminnerlu anguniagassaminnik oqaasinnguiffigisinnaasaat.

UAGUT Børnehjælpsdagen suleqatigalugu ingerlanneqarpoq, Børnehjælpsdagenip atortussiai ’EMPOWER4U > DRØMMEJOB’ tunngavigalugit, atortussiallu taakku inuuusuttut angerlarsimaffimmik avataanut inissitat siusinnerusukkullu inissitaasimasut sunniuteqarluartumik ilinniagaqalerlutik suliffeqalerlutillu inuunerminni tunngavissinnissaannik ikiortarpaat.

ATAATSIMOOQATIGIIFFIIT NUKITTORSAATAASUT

Ukiut, klassit killigisartakkallu allat akimorlugit ataatsimooqatigiiffinnik pilersitsinissaq qitiutinneqarpoq. Meeqqat siornatigut pinnguaatigisimanngisaminnik pinnguassapput – pinnguaqatigisartagarinngisaminnillu pinnguaqateqarlutik. Meeqqat imminnut ataqatigiinnerat patajaallisarneqartarpoq, tamannalu malugineqarsinnaavoq – aamma aasaanerani sunngiffeqarnerup kingorna, ulluinnarnut uteqqinnermi.

Welcome to summercamps

Namminneq kajumissutsimikkutsulisut sumiiffinni ataasiakkaaneersut nunanillu tamalaaneersut meeqqanik inuusuttunillu aasarsiornissaannut aggersaagaangata ulapputtoqartaqaaq. Sapaatip- akunneri nutaanik pinnguarfiusut, nutaanik misigisaqarfiusut meeqqat allanik misigisaqarni samut sapiissuseqalersittarpaat, tamannalu malugineqarsinnaasarpoq, aasarsiortitsineq naammassereerluni ulluinnarisaq aallarteqqikkaangat.

SAPIISSUSEQ ILIUUSEQARSINNAASSUSERLU

Meeqqat tamarmik siornatigut misilissimanngisaminnik misiliinissaminnut periarfissinneqartarput. Sapernagu nalusap iluatsinnera sapiissuseqalersitsillunilu iliuuseqarsinnaassuseqalersitsisarpoq.

NAJUKKAMI PEQATAALLUARNEQ

Najukkami isumalluutit nukissaqarluarput najukkaminnilu inuiaqatigiinnut iluaqutaasussanik iliuuseqarnissaminnut piumassuseqarlutik. Najukkami suleqatigisartakkat meeqqanik inuusuttunillu sammisaqartitsinissanik pilersaarusiornermut ingerlatsinernullu peqataasarput.

KULTURIT NAAPINNERAT QITIUTILLUGU

Namminneq kajumissutsimikkut sulisut nunarsuarmit tamarmeersut tikeqqammerput, meeqqat inuusuttullu misigisaqartilluarnissaannut peqataaniarlutik. Nerisassat takornartaapput, nipilersuutit allaapput oqaatsillu tusarsimanngisaannakkat atorneqarlutik.

Ikioqatigiinneq: Najukkami

suleqatigiinnerup

Nanortalimmi Kullorsuarmilu meeqqat inuusuttullu inuunerat patajaallisarpaa.

Ukiuni arlalinni aasarsiortitsisarnitsinnit nalunngilarput, sumiiffinni ataasiakkaani nukissaqarluartoqartoq. Upperivarput sumiiffinni ataasiakkaani piumassuseqarnerup suliniutit ingerlanneqarnerinnaanni sunniuteqarunnaarsillugit allannguinermik ataavartumik kinguneqalersissinnaagai.

Tamannalu suliniutitsinni nutaami ’Ikioqatigiinnermi’ 2023-mi Nanortalimmi

Kullorsuarmilu aallarnisarneqartumi tunngaviuvoq.

Nanortalimmi meeqqerivimmi pisortap Seria Kristoffersenip illoqarfimmi meeqqat uummateqarfigilluaqai, tamannalu sulereernermi meeqqeriviup parnaarneranut killiinnartanngilaq. Pingaartuuvoq meeqqat qassinilluunniit ukiullit sammisassaqartinnissaat, Seria oqarpoq. ”Illoqarfimmi meeqqanut timersuutit ikittuinnaat periarfissaapput, amerlanernilli periarfissaqartoqarnissaa pisariaqartinneqarpoq. Qamuuna kajumissuseqarnera annertuumik aalataartinneqarpoq, illoqarfimmi innuttaasut ataatsimiisinneqarmata, illoqarfimmi meeqqat inuusuttullu sammisassaqartinniarlugit qanoq iliortoqarsinnaanera oqallisigineqarluni.”

Ataatsimiinnerup kinguninngua Seria meeqqanut Santa Luciaartitsivoq. Illoqarfimmi arnat allat ikiortigalugit kjuuliliortoqarpoq, erinarsuullu tusarnersoq sungiusarneqarluni, Kalaallit Meerartaanniillu aaqqissuussinermi – niviarsiaqqat 17-it illoqarfimmi kusanartumik angalaarfigisaanni – nerisassat tunissutigineqarput.

Meeqqat inuusuttullu inuunerissaarnissaannik takorluugarpassuit

Santa Luciaartitsinerup iluatsinnerata Seria suliniuteqaqqinnissamut kajungilersippaa. Meeqqat erinarsoqatigiit aallarterusuppai. ”Erinarsoqatigiit meeqqanit kikkunnilluunniit peqataaffigineqarsinnaassapput. Qassinik ukioqarnissaq qanorluunniit piginnaaneqartigineq piumasaqaataanngillat. Meeqqat

oqalussinnaagunik aamma erinarsorsinnaapput, taamaammat qassinilluunniit ukiullit tikilluaqqusaapput,” Seria oqarpoq. Kisianni tamanna Seriap kisimiilluni saperpaa: ”Inuk ataaseq amerlanerilluunniit uannik suleqatiginnissinnaasut pisariaqartippakka. Aamma ukiorluni silamiinnissaq qiianarpallaalerpat inimik naapiffigisartagassatsinnik pisariaqartitsivugut.”

Meeqqanik erinarsoqatigiinnik pilersitsinissamik kissaateqarneq, assersuutaavoq ’Ikioqatigiinnerup’ najukkami pisariaqartitatigut suliniutinillu qanoq tapersiisinnaaneranut. ”Assersuutigalugu Seriap meeqqanik erinarsoqatigiinnik pilersitsiniarneranik tapersernerani, allannguutaasussanut annertuunut arlalitsigut akimmiffissat annikitsuinnaasarput. Erinarsoqatigiit immaqa takorluukkatut annertunngeqisutut taaneqarsinnaagaluarpoq, kisianni meeqqat erinarsoqatigiit ilimanarpoq meerarpassuit ilaqutariippassuillu peqataalersissinnaagaat, taamaalillutillu annertuumik allannguisuusumik ataatsimooqatigiinneq peqataajumassuserlu pilersillugit,” taama oqarpoq suliniutinut inerisaanermullu siunnersorti Rikke Louise Kuhn.

IKIOQATIGIINNEQ

Aasarsiortitsisarnitsinni sumiiffinni ataasiakkaani suleqatigiilluartarnerit pilersinnikuusagut aallaavigalugit, 2023-mi suliniut ataavartussanngorlugu annertusivarput, sumiiffinni ataasiakkaani inuiaqatigiinni mikinerusuni meeqqat inuusuttullu inuunerissaarnissaat patajaallisarumallugu. Suliniut taanna atserparput ’Ikioqatigiinneq’. Sumiiffinni ataasiakkaani inuit nukissallit suleqatigalugit najukkami suliniutit najugaqarfimmut naleqquttut suussusilerneqartarput, inerisarneqarlutik ingerlanneqarlutillu. ’Ikioqatigiinneq’ maannamuugallartoq Nanortalimmi Kullorsuarmilu ingerlanneqarpoq.

INNUTTAASUNIK ATAATSIMISITSINERIT AQQUTISSIUIPPUT

’Ikioqatigiinnermi’ innuttaasunik ataatsimiisitsisarpugut, tassanilu illoqarfimmi innuttaasut sammisassaqartitsinissanik meeqqanut inuusuttunullu allanngueqataasussanik isumassarsiniaqatigisarpagut. ”Suliassagut tassaapput sumiiffinni ataasiakkaani suliniutit tapersernissaat, ataavassutsimik pilersitsinissaq suliniutillu meeqqanut inuusuttunullu suli amerlanernut iluaqutaasussanngorluni alliartortinnissaa,” taama oqarpoq Rikke Louise Kuhn.

MAANNA MEEQQAT AMERLANERIT INNARTORSINNAALERPUT

Emil Nanortalimmi poltiiuvoq – meeqallu innartornermik ilinniartittarlugit. Kisianni meeqqat amerlanerit peqataasarusupput Emililu sungiusaaqataasinnaasunik ikiortissaaleqivoq, meeqqanullu allunaasanik skuunillu amigaateqarluni. ’Ikioqatigiinneq’ aqqutigalugu maanna innartornissamut atortussanik pissarsisoqarpoq, sungiusaaqataasartussallu pingasut ilinniartinneqarlutik, taamaalillunilu meeqqat arfineq-marlunnik ukiullit ilanngullugit peqataasinnaalerput.

Ajatsisassaagut

– iperaanatali

Pilu Danmarkimut nuukkami inuusuttunut suliniummut ’Siammartumut’ ilaalerpoq. Ataatsimooqatigiiffimmi nukittuumi tassani suulluunniit oqaloqatigiissutiginissaat akuerisaavoq – aamma artornarsinnaasut. Upernaakkut ualinerani pueqqukujuttoq

Pilup Kalaallit Meerartaanni meeqqanut inuusuttunullu suliniummi pisortaq, Jeanne, naapippaa. Aarhusip eqqaani sissakkut pisuttuaqatigiipput oqaloqatigiissutigivaallu inuunermi silarsuarisat, qajassuartumik ajattaasinnaaneq – allallu peqatigalugit ataatsimooqatigiiffinni ineriartortarneq.

”Suut tamarmik nutaajullutillu takornartaapput, naallu Skive-mi ilaqutaqaraluarlunga, sivisuumik kisimiittarnissara toqqarpara. Tamannalu arlalitsigut eqqugaaqqajaanarpoq”, Pilu Zakariassen oqaluttuarpoq – Avannaani Upernaviup eqqaani Tasiusamit 3.000 km sinnerlugit ungasitsigisumut Jyllandip qeqqani Skive-mut nuunnini oqaluttuarigamiuk. Piffissap ingerlanerani Pilu, kalaallinut inuusuttunut ineriartuutaasussamik ilinniartitsillunilu ingerlatsinermut ’Siammartumut’ ilannguppoq. Tassani Pilup ataatsimooqatigiffimmut toqqissinartumut peqataalerneq misigivaa, aammattaarli misigalugu ”ajanneqalaartarluni”. ”Tamanna unamminartuuvoq, kisianni ”ajanneqarnerat” pingaaruteqaqaat,” oqaluttuarpoq nangillunilu: ”Taamani assut annilaangasarpunga inuillu amerlasuut akornanniippiarsinnaananga, taamaammat sapaatip-akunneranik naanersioriarnialeraangatta, Vejle-mut ilassannik naapitsiartorlunga qimuttuitsunut ikinissara ajornakusoortittarpara. Kalaallit Meerartaanni sulisut ilaata qimuttuitsut unittarfianni aanissara neqeroorutigaa. Taanna uanut assamminik isaassivoq, peqataasarnissannullu pisariaqartitannik toqqissisillunga. Pisimasoq taannarpiaq uannut pingaaruteqaqaaq,” taama Pilup Kalaallit Meerartaannik naapitseqqaarnini oqaluttuarivaa.

’Ajanneqalaarnerup’ inuttut inerikkiartorneq aallarnisarsinnaavaa ”Pilup oqaluttuaa Kalaallit Meerartaanni pikkoriffitta ilaannut assersuutissatsialaavoq,” taama oqarpoq Jeanne Funch Asmussen, Danmarkimi meeqqanut inuusuttunullu suliniutinut pisortaasoq, nangillunilu: ”Tamatumani pineqarpiarpoq meeqqanik inuusuttunillu ataasiakkaarlugit tamaasa immikkut sammillugit sullissineq, meeqqap inuusuttulluunniit paasilluarnissaa suliassaralugu. Atugarisatit piviusut suuppat, suut pisariaqartippigit, illillu iluatsitsissaguit qanoq pisoqartariaqarpa? Tamatumanilu suleqateqarpugut pisussaaffitik sinnerlugit sullisserusuttunik. Qimuttuitsoqarfimmi ’ajanneqalaarneq’ Pilup misigisaa, tassaasinnaavoq inuusuttup ineriartorlualernissaanut pisariaqartoq. Soorunami ’ajatsineq’ ataasiakkaanut naleqqussartariaqarpoq. Inuusuttoq killissaa qaangerlugu ’ajassanngilarput’, ineriartor-

lualerfissaanulli aqqutissiuutissallugu. Tamannaarpasipporlu Pilup taamani misigisaa.”

Inuunermi naligiinnik periarfissaqarnissaq sulissutigivarput

”Kalaallit Meerartaanni sulinermi kaammattuutaasut ilagaat, inuunermi naligiinnik periarfissaqarnissamik anguniagaqarusunnerput. Inuunermi periarfissat ima paasillugit, tassaasut ineriartornissamut peroriartorluarnissamullu naligiimmik periarfissaqarnissat. Tamatumanilu meqqap inuusuttulluunniit saninnguaniittariaqarpugut, akimmiffiusartunillu qaangiiniarneranni tapersersorlugit,” Jeanne oqaluttuarpoq.

”Akimmiffiusartut amerlasinnaasaqaat assigiinngissinnaasaqalutillu, ilaannilu annertusinnaasaqalutik. Meeqqat naapittarpagut akiorniagassarpassuaqartut, tamatumalu ilaanni kingunerisinnaavaa, namminneq naleqassuserminnik nukissatigullu sillimmatigisimannik takunnisinnaasannginnerat. Taama pisoqartillugu pingaarutilimmik suliassarivarput nukittuffiisa sapinngisaasalu tamarmiusut annertusarnissaat. Meeqqat inuusuttullu tamarmik misigissavaat, ataatsimooqatigiinnermut pingaaruteqartuunertik.

Tamanna ingerlaqqeriarnissamut sapiissuseqalersitsisarpoq Inuusuttunik allanik ataatsimooqateqarneq tassarpiaavortaaq Pilup misigisaa, ineriartorluartutut allatullu iliuuseqarsinnaasutut inissikkiartuaarnermini: ”’Siammartumi’ inuusuttut allat peqatigisarpakka angajoqqaatik sumiginnagaanerillu misigisarsimasatik pillugit ammasumik oqaluttuartartut. Nunaqarfeeqqami peroriartornikuuvunga, tassanilu qanoq misigisimaneq eqqartorneqarpallaarneq ajorpoq. Tamanna kisermaanneqartarpoq, taamaammat misigissutsima ilaasa oqaasertalernissaat uanut nutaajuvoq, aamma ilinniarpara kamaqarlunilu aliasussinnaaneq akuerisaaasut. Aamma tigussaanerusutigut ilinniagaqarniarlunga qinnuteqarnissara inuuninnilu takorluukkama ilaasa anguniarnissaat sapiissuseqarfigilerpakka.”

PILU ZAKARIASSEN Kalaallit Meerartaasa meeqqanut suliniutaanni namminneq kajumissutsimigut sulisuuvoq, Aarhus Business College-mi ilinniartuuvoq allaffimmiutullu ilinniarnini 2025-mi naammassissallugu. 2017-imi Kalaallit Meerartaasa inuusuttunut suliniutaannut ’Siammartumut’ peqataalerpoq. “’Siammartumi’ peqataasartut assigiinngitsorujussuuvugut, assigiinngitsunik tunuliaqutaqarluta, immitsinnulli paarisarpugut. Taamani peqataasartut arlallit ullumikkut ikinngutiginerpaasannut ilaapput”.

JEANNE FUNCH ASMUSSEN 2023-mi Kalaallit Meerartaanni Danmarkimi meeqqanut, inuusuttunut ilaqutariinnullu suliniutinut pisortatut atorfinippoq, sulinerminilu inuunini tamaat meeqqanik, inuusuttunik ilaqutariinnillu, inuunertik aaqqiiviginiarlugu ikiorsertariaqalersunik sullissinikuulluni. ”Tamatta oqaluttuassartaqarpugut, maanna killiffigisatsinnik tunngaviliisuusumik. Ilaanneeriarluni inuit sivisunerusumik sullinneqarnissartik pisariaqartittarpaat, allatigulli inuit inuunerminni sivikitsuinnarmik annikinnerusumillu suliniuteqarfigineqarnerat annertuumik allannguisinnaavoq”, taama oqarpoq Jeanne, siusinnerusukkut Viby Syd-imi ineqarniarnermi isumaginninnikkut pisortatut atorfeqarnikuusoq.

Ataatsimooqatigiiffimmi peroriartortoqartarpoq

Taamani maannalu Kalaallit Meerartaasa meeqqanut suliniutaanni nammineq kajumissutsimigut sulisuunermini Pilup misgisarpaa allanik ataatsimooqateqarneq immikkorluinnaq periarfissiisartoq: ”Kikkut tamarmik pingaaruteqarlutillu inissaqarfianut peqataaneq peroriartuutaavoq. Nammineq kajumissutsikkut sulisutut sapaatip-akunnerisa naanerini meeqqallu angalaaqattigiinnernut peqataakulavunga, aallaqqaataanilu uannut tupinnaqaaq misigigakku upperineqarlunga akisussaaffimmik tunineqarnera. Maanna tamakku uannut pissusissamisuuginnarput, ukiunilu taama amerlatigisuni peqataanikuungama, meeqqat inuuneranni tassaalernikuuvunga, inersimasoq aalaakkaasoq pingaaruteqartorlu.Meeqqanik taakkunannga sullissisinnaanera uannut pingaaruteqartuuvoq”. Jeanne-p oqarnera naapertorlugu, Pilup nammineq kajumissutsimigut sulisutut suliniuteqarnera, Kalaallit Meerartaanni meeqqat inuusuttullu namminneerlutik inuunerminni aqqutissaminnik eqqortumik nassaarniarneranni peqataatinniarlugit sulisarnitsinnut assersuutissatsialaavoq: ”Suliassatta pingaarnersaraat, meeqqanut inuusuttunullu namminneq annertuumik sapinngisaqarnerisa taakkununnga takussaasunngortinnissaat – aamma namminneq naatsorsuutigisaminnit suli annertunerusumik. Assersuutigalugu Pilu oqarfigalugu, meeqqat sammisassaqartinnissaat akisussaaffigigaa. Taamaaliornikkut meeqqat inuusuttullu upperinerat takutittarparput, saninnguannilu inissisimajuartarluta. Ajatsisassaagut – iperaanatali”.

Misigissutsima oqaasinngornissaat sungiunniartariaqarpara, aamma kamaqarneq aliasunnerlu akuerissapput.

– Pilu Zakariassen

Sulianik suliaqarnerup

patajaannerusoq

meeqqanut

iluaqutaassaaq

Ukiut qulit sinnerlugit ilaqutariinnik kalaallinik inuunerminni atugarlioqqajaasunik sullissinitsigut nalunngilarput, kommunini sulianik suliaqartut aamma ilaqutariit kalaallit akornanni suleqatigiinniarneq unamminartoqarsinnaasartoq. Tamatuma ajornerpaaffiatigut kingunerisinnaavaa, iliuutsit kukkusut imaluunniit naammanngitsut aallartinneqarnerat meeqqanut annertuunik kinguneqartunik. Sulianik suliaqarnerup patajaallisarneqarnissaa Kalaallit Meerartaannit suliniutaavoq, kommunini sulianik suliaqartut ilaqutariillu kalaallit kommunimit suliarineqartut akornanni suleqatigiinnerup pitsaanerulernissaanik siunertaqartoq.

2023-mi danskit naalakkersuisuisa ilaqutariit kalaallit meerartallit pisortanit sullinneqartarnerat pitsanngorsarniarlugu suliniutit arlaqartut aallartippaat. Taakkua ilagaat Kalaallit Meerartaasa ataanni nakerisarsiunngitsumik siunnersuisartoqatigiit nutaat pilersinneqarnerat. Jeppe Bülow Sørensen, Kalaallit Meerartaanni siunnersuinermut suleqatigiinnermullu pisortaasoq, siunnersuisartoqatigiit pilersinniarneranni aqutsisuuvoq. Siunnersuisarneq pillugu ima oqarpoq: ”Siunnersuisarneq marlunnik siunertaqarpoq. Siunnersuisartut siullertut kalaallit oqaasii kulturiallu aamma Kalaallit Nunaanni ilaqutariinnut meerartalinnut pissutsit pillugit paasissutissiisassapput, assersuutigalugu sulianik suliaqartut suleqatigiittut ataatsimoornerini.

Aamma siunnersuisartut ilaat kommunini meeqqat ilaqutariillu pillugit suliani ataasiakkaani attaveqatigiilluarnissaq siunertaralugu suliaqartarput, ilaqutariit kalaallit kommunimik naapitsinerminni toqqissisimanissaat kommunimilu suliamik suliaqartut innuttaasunit kalaallinut pitsaanerusumik attaveqartarnissaat siunertaralugit”. Maannakkorpiaq inuit 14-it siunnersuisartoqatigiinnut peqataapput

MAKKU PISSUTIGALUGIT SULIANIK

SULIAQARNERUP PATAJAALLISARNISSAA

SULISSUTIGIVARPUT

2021-mi kisitsisit Danmarks Statistikkimeersut takutippaat, Danmarkimi meeqqat Kalaallit Nunaanni inunngorsimasunik angajoqqaallit 7 %-ii, meeqqallu Dammarkimi inunngorsimasut 5 %-ii angerlarsimaffimmik avataanut inissitaasimasut. Sanilliussissagaanni Danmarkimi meeqqat tamarmik 1 %-iisa missaat angerlarsimaffimmik avataanut inissitaapput.

2022-mi Det Nationale Forsknings- og Analysecenter for Velfærd – VIVE – meeqqat kalaallit Damarkimi kommunini angerlarsimaffimmik avataanut inissitaasimasut pillugit nalunaarusiamik saqqummiivoq. Nalunaarusiami tikkuarneqarput isumaginninnermi siunnersortit angajoqqaallu suleqatigiinniarnerini ajornartorsiutit arlaqartut, tikkuarneqarportaaq ajornartorsiutinut arlalitsigut pissutaasartut tassaasut oqaatsitigut kulturikkullu paatsoornerit.

Siunnersortit suliap allatut paasiniarnissaanik imaluunnit sulianut naleqqiullugu maluginagu takkuitsuukkatsinnik tikkuussisinnaapput. Innuttaasut kalaallit misigisariaqarpaat pitsaasumik sullinneqarlutik, pisinnaatitaaffitillu eqquutsinneqartut.

LIS MONA STENSGAARD JENSEN: ”Innuttaasut kalaallit Danmarkimi aaqqissuussaanermik naapitsinerminni nuanninngilluinnartunik misigisaqartarsimasut amerlaqisut naapinnikuuakka. Paatsoorneqartutut nikanarnerusutullu isigisaasutut misigisarput. Tamanna ajornartorsiutaavoq annertooq. Nalunngilara angerlarsimaffiup avataanut inissiinissat ilaat pinngitsoorneqarsinnaasanngitsut, aammali ilisimavara kulturi pillugu ilisimasaqarfiunerusumik alapernaatsumillu periuseqarnerulluni innuttaasup kalaallip naaperiarneqarneratigut, allatut iliorluni pitsaaliuinerusumillu iliuuseqartoqarsinnaanera takuneqarsinnaasoq. Angerlarsimaffiup avataanut inissiisoqarnerani meeqqap arlalitsigut oqaatsini kulturiminullu attaveqarnini annaasarpai. Tamanna ajoqusiineruvoq annertooq, ilaqutariinni tamani tarnikkut kinguneqartartoq.”

”Siunnersortitut tassaanngilagut oqalutsit, kisianni qularnaassavarput illuatungeriit imminnut paasinartuliorfiginissaat. Innuttaasut kalaallit misigisariaqarpaat pitsaasumik sullinneqarlutik, pisinnaatitaaffitillu eqquutsinneqartut. Tamatumani ilaatigut pisariaqarpoq sulianik suliaqartut kulturikkut pissutsit assigiinngitsunillu attaveqariaaserput pillugit ilisimasaqarnissaat. Tassuunakkut siunnersuisartoqatigiit pingaarutilimmik inissisimapput.”

Lis Mona Stensgaard Jensen isumaginninnermi siunnersortitut ilinniagaqarpoq Kalaallit Nunaannilu ukiuni 15-ini sulinikuulluni. 2021-miit Odense-mi Kalaallit Illuanni isumaginninnermi siunnersortitut namminerlu kajumissutsikkut suliaqarnermik ataqatigiissaarisutut atorfeqarpoq.

HANNE HUSTED MANATA: ”Innuttaasoqarpugut kulturikkut oqaatsitigullu assigiinngitsunik tunuliaqutaqartunik, annermillu Aalborg Østimi innuttaasut kalaallit arlaqarput. Taamaammat sulianik suliaqartutsinnut ullut aalajangersimasumik qulequtsiilluni sammisaqarfiusut aamma ullut paasissutissiiffiusut neqeroorutigisarpagut, ilaatigut Kalaallit Meerartaat suleqatigalugit. Aaqqissuussinerit taakku ornigarneqarluartaqaat, allaat utaqqisoqarfiusarlutik, taamaammat pisariaqartitsisoqarnera malunnarpoq.”

”Taamaammat nuannaarutigivara maanna immikkut ilisimasallit kulturikkullu ikaarsaariarfiliisinnaasut siunnersuisartoqatigiit aqqutigalugit isumalluutigisinnaaleratsigit. Neriuutigalugulu upperivara tamatuma ilaqutariit kalaallit suleqatiginerat pitsaanerulersissagaa. Immaassinnaavoq Siunnersortit suliap allatut paasiniarnissaanik imaluunnit sulianut naleqqiullugu maluginagu takkuitsuukkatsinnik tikkuussisinnaasut. Immaqa allatut attaveqartariaqarpugut. Isumaqarpunga tamakkunuuna ikioqatigiinnitsigut ilisimasaqarnerulersinnaalluta.”

Hanne Husted Manata Aalborgip Kommuniani Meeqqanut Ilaqutariinnullu Ingerlatsivimmi pisortaavoq.

Meeqqat naapikkaangakkit inuunerat eqqissisimaffiusanngeqaaq, taamaammat avatangiisinik tatigeqatigiiffiusunik toqqissinartunillu pilersitsinissara pingaaruteqarpoq.

Suulup meeqqanik sulianik suliaqarneq patajaallisartarpaa

“Najortitut suliassarivara, meeqqamut tunngatillugu suliaq pillugu meeqqap sukumiisumik ilisimatinnissaa, suliallu pissusissamisoortumik ingerlanneqarnissaata sulissutiginissaa. Meeqqat oqaloqatigineranni ataqqeqatigiinneq pilersarpoq. Nalusanngilaat namminneq pillutik sulisunga, naak ilaanni immitsinnut ungasittaraluarluta, taamaallaallu oqarasuaatikkut videokkulluunniit immitsinnut attaveqatigiissinnaagaluarluata.”

Taama oqaluttuarpoq Søren Brønlund, Kangaatsiami najugalik, tassani upalungaarsimanissamut nakkutilliisuullunilu Kalaallit Meerartaanni najortiuvoq. Najortitut Suulut meeqqanik kommunimi isumaginninnikkut suliamut ilaalersunik illersuisuusarpoq.

Kommunit tamarmik Najorti atortarpaat Kalaallit Meerartaannit kommunit tallimaasut tamanik suleqatigiinnissamik isumaqatigiissuteqarfigineqarnikuupput. Tamatumuuna qularnaarneqarpoq, meeqqat tamarmik – sumiluunniit najugaqaraluarunik – najorteqarsinnaanerat, taannalu tassaavoq inersimasoq, meeqqap silarsuaata sussaajunnaarfiani, meeqqallu isumaginninnikkut suliamut ilaalernerani, meeqqamik najuisinnaasoq. Meeqqap najortillu imminnut attavigiissilernerat amerlanertigut kommunimi suliamik suliaqartut aqqutigalugit pisarpoq.

May B. Therkelsen Avannaata Kommuniani meeqqanik inuusuttunillu sulianik suliaqartunut pisortaavoq. Najorti aamma suliat ajornakusoortut aallartinnissaannut ikiuussinnaavoq, May nassuiaavoq: ”Ilaanneeriarluta misigisarparput meeqqap oqaloqatigiumanngikkaatigut, allamik peqquteqarani atugariligaq meeqqamut paasiuminaallunilu toqqissisimananngimmat. Taama pisoqartillugu najortip toqqissisimaneq pisariaqartoq pilersissinnaavaa, meeqqap naapeqatigineratigut, uagullu meeqqallu uagutsinnit oqaloqattigineqarnissaanut piareersarneratigut. Taamaalilluni najorti uagut suliamik aallartitsisinnaanitsinnut pingaaruteqarluinnartumik inissisimavoq. Najortip aamma pissutsinik ernumanarsinnaasunilluunniit uagut

eqqumaffiginngisaraluatsinnik tikkuussinnaavaatigut, najortip meeqqamut qaninnerunera meeqqallu isiginneriaasianik ingerlatitseqqissinnaanera pissutigalugit. Najortimik suleqateqarneq pingaartuuvoq, tamatuma suliamik suliaqarnerup ingerlanera patajaallisartarmagu, naggataatigut meeqqamut iluaqutaasumik.

MEEQQAT ILLERSORTEQARNISSAMINNUT PISINNAATITAAFFEQARPUT

Kalaallit Meerartaasa 2015-imiit meeqqanik illersuisoqartitsisarneq – ’Najorti’ – ingerlappaat. Najortit meeqqat inuusuttullu isumaginninnikkut oqartussanik naapitsineranni tapersersortarpaat. Kalaallit Meerartaat nuna tamakkerlugu 50-inik amerlanernik najorteqarput, taakkulu 2015-imiilli suliani 500-nik amerlanerusuni illersuisuusarnikuupput.

Naalagaaffiit Peqatigiit Meeqqat pillugit Isumaqatigiissutaanni aalajangersarneqarpoq, meeqqat ukiutik inerisimassusertillu naapertorlugit peqataatinneqarlutillu tusarniarneqartassasut, imminnut pingaarutilinnik aalajangiisoqassatillugu. Meeqqat illersuisoqarnissaminnik pisinnaatitaaffeqarnerat Kalaallit Nunaanni Meeqqanik tapersiisarneq pillugu inatsimmi allaqqavoq. 2023-mi aammattaaq erseqqissarneqarpoq, meeqqat illersuisoqarnissaminnik pinngitsoorani neqeroorfigineqartassasut, angerlarsimaffiup avataanut inissiisoqarnissaanik suliani tamani.

Ima

amerlatigisut 2023-mi anguagut

2023-mi Kalaallit Nunaanni Danmarkimilu meeqqat, inuusuttut angajoqqaallu 1.463it ingerlaqqeriarluarnissaannut kattuffitsinnit taperserpagut. Ilutigisaanik suliniutit nutaat marluk aallartinneqarput – ’Ikioqatigiinneq’, Kalaallit Nunaanni sumiiffinni ataasiakkaani meeqqanik inuusuttunillu sullissinermik nukittorsaasussaq aamma suliniut ’Sulianik suliaqarneq patajaannerusoq’, Danmarkimi ilaqutariit eqqugaaqqajaasut atugarissaarnerunissaat siunertaralugu suliaqarfiusoq.

2023-mi Kalaallit Nunaanni suliniutitsinni – ilaatigut illersorteqartitsisarluni aaqqissuussinermi ’Najorti’-mi, persuttaasarneq pitsaaliorniarlugu suliniummi ’Tassa!’-mi sumiiffinnilu marlunni aasarsiortitsinitsinni meeqqat inuusuttullu 658-it attaveqarfigivagut. ’Najorti’ kisiat eqqarsaatigigaanni, illersuisartutta meeqqat inuusuttullu 130-t pisortanik naapitsinneranni tapersersornikuuaat, qularnaarumallugu meeqqat imminnut tunngatillugu suliamik paasinninnissaat aamma siunissartik pillugu aalajangiinernut naammattumik peqatatinneqarnissaat.

Danmarkimi tamatigoortumik ilaqutariinnut suliniutitsinni ’Nuan’-imi, meeqqanut inuusuttunullu angerlarsimaffimmik avataanut inissitanut attaveqaatitsinni ’Sisi’-mi aamma inuusuttunut suliniutitsinni ’Siammartumi’ aamma ’Uagut’-mi meeqqat, inuusuttut ilaqutaallu 355-it naapillugillu tapersersorpagut. Annermik ’Nuan’ ukioq kingulleq alliartorpoq, nuannaarutigaarpullu maanna ilaqutariinnut suli amerlanerusunut anngussinnaaleratta, tassanilu peqataasartut kalaallit ataatsimooqatigiinnerannik

pisariaqalerfiatigullu sulisutsinnit ilinniarsimasunit toqqartumik ikiorserneqarnissamik neqeroorfigisinnaagatsigit.

Namminneq kajumissutsimikkut sulisut misigisaqarluartitsisarput

Nammineq kajumissuseq tunngavigalugu sulineq pingaaruteqartumik suliniutitsinnut ilaavoq – tassuunakkut periarfissinneqarpugut suliniutitta annertunerusumik siammaannissaannut, ilutigisaanillu meeqqanut inuusuttunullu misigisaavoq nuannersoq inersimasunik imminnik ilumut soqutiginnittunik naapitsineq.

Taakku ilagaat Jeanet Århusimeersoq, ’Nuan’-imi nerisassiortuusinnarluni maanna nukappiaqqamik sapaatip-akunneri tamaasa nalunnguariaqateqartartoq – Jeaneteqanngippallu tamanna ajornassagaluarpoq. Jeanet ilaqutariinnut atallualersimavoq, meerartaallu allat feeriani angalaaqatigilaarlugillu pisuttuaqatigisalernikuullugit: ”Meeqqanut tamanut pingaartuusorivara feeriap kingorna ikinngutinut oqaluttuarisinnaasanik feeriarnermi misigisaqarsimanissaq. Uannullu pingaarpoq allanut isumaqarluartumik piffissarisama atornissaa.

ANINGAASAQARNERMUT TAKUSSUTISSIAQ

Kalaallit Meerartaasa 2023-mi kaajalukaartitat katillugit 17,5 mio. kroniupput. Isertitat ilarujussui Danmarkimi Kalaallit Nunaannilu pisortanit tapiissutaapput, namminersortullu tapiissutaat 17 %-iullutik, ilaasortat inuinnaallu tapiissutaat 11 %-iupput, kingornussaneersullu 7 %-iullutik. Aningaasanik katersatta 84 %-iinik ikinnerunngitsut suliniutitsinnut toqqaannartumik atorneqartarput.

Aningaasat suminngaanneerpat

Kingornussat

Suliffeqarfinnit tapiissutit Tunisat Ilaasortat akiliutaat inuinnaallu tunissutaat Aningaasaateqarfiit

Peqatigiiffinnit tapiissutit

Aningaasat ima atorneqarput

DK-mi ilaqutariinnut suliniut ’Nuan’

Kal. Nunaanni suliniutit

QUJANAQ

Sulinerput taamaallaat iluatsissinnaavoq pisortanit, inuinnarnit, suliffeqarfinnit aningaasaateqarfinnillu annertuumik tapersersorneqaratta. Kalaallinik meeqqanik inuusuttunillu tapersersuisunut tamanut qujanarsuaq.

DK-mi suliniutit allat

Kal. Nunaanni pisortanit

Grønlandske Børn – Kaallit Meerartaat

Balders Plads 1, 2200 København N

Telefon: +45 3585 8330

mail: fgb@fgb.dk

www.fgb.dk

Nuukullak 2-002, Nuuk

Postboks 1764, 3900 Nuuk

Telefon: +299 263599

www.fgb.gl

Siulersuisut

Thomas “Tyt” Mogensen (siulittaasoq)

Helene Brochmann (siulittaasup tullia)

Christina Tønder Bell

Tina Hjulmann Meldgaard

Jan Mørch Pedersen

Lise Dalsgaard

Michelle Bech Friis

Tina Bresson (sulisunit peqataatitaq)

Aaqqissuisoq

Kathrine Saxild

Nutserisoq

K. Fleischer

Assiliisut

Fotograferne Vesterbro

Julie Meldhede Kristensen

Nicola Abraham

Peder Trolle

Ilusilersornera assitalersorneralu

Malene Hald Studio

Naqinneqarfia

Grafisk Rådgivning

Ukiumoortumik nalunaarusiap kalaallisuua

Piniarneqarsinnaavoq uunga saaffiginnilluni fgb@fgb.dk