Kalaallit Meerartaat // Ukiumoortumik Nalunaarusiaq 2022-23

Kalaallit Meerartaat

Meeqqat aallaavigalugit allannguinerit ataavartussat pilersinniarpagut

Kalaallit Nunaanni Danmarkimilu ullut tamaasa meeqqat, inuusuttut ilaqutariillu naapittarpagut. Tusarnaartarpagut, oqaloqatigiittuarpugullu qularnaarniarlugu, inuit piviusut inuuneranni allannguinerit piviusut pilersinnissaasa neqeroorutiginissaat.

Tamanna ilaatigut ersarippoq ilaqutariinnik Danmarkimi sullissinitsinni – tamanna ukiut qulit sinnerlugit ingerlaneranni ineriartuaarluni maanna tassaavoq allanngupallanneqarsinnaasumik neqeroorut, ilaqutariit ulluinnarni unammilligassarisaasigut naapitsiffigisarput. Taamaaliorsinnaasarpugut ilaqutariit oqartussaasunik ataatsimeeqateqarneranni tapersersornerisigut imaluunniit ataatsimooqatigiiffiit assigiinngitsut sinaakkutissaannik pilersitsinikkut, maannakkorpiaq nuannaarnermik pilersitsiffiusumik ungasinnerusorlu eqqarsaatigalugu aalaakkaasumik ataatsimooqatigiilernermik pilersitsisumik.

Assingisaanik suleriaaseqarluta Kalaallit Nunaanni illoqarfinni nunaqarfinnilu aasaanerani katerisimaartitsisarnitsigut, najukkami inuiaqatigiit suleqatigalugit meeqqat inuusuttullu nuannersunik misigisaqarnissaat sulissutigisarparput. Aasaanerani katerisimaartitsinerit ilaat pingaarutillit tassaapput najukkami namminneq kajumissutsimikkut sulisut, ingerlatsinerup nalaani sulillutillu namminneq kajumissutsimikkut sulisut nunanit tamalaaneersut aallaraangata ataatsimooqatigiiffimmik ingerlatitseqqittartut.

Aamma suliniutit nutaat pingasut piareersarpagut, taakkulu pilersikkiartorneqarput Kalaallit Nunaanni Danmarkimilu suleqatigisartakkatta, meeqqat, inuusuttut ilaqutariillu oqaloqatigisarneri aqqutigalugit pisariaqartitsinerit uagut iliuuseqarfigisinnaasorisagut misiginikuugatsigit.

Kalaallit Nunaanni pilersikkiartuaarpagut ataatsimooqatigiiffiit, inuiaqatigiinni mikinerusuni meeqqanik atugarliortunik isumaginninnissamut ikiuussinnaasut. Ukiumoortumik nalunaarusiami uani atuakkiortup Laila Andrésip inersimasunut tamanut meeqqanik inuusuttunillu artornarsinnaasut pillugit oqaloqateqartaqqullugit kaammattuutaa atuarsinnaavat. Ataqatigiissuseq taamaattorpiaq pilersitseqataaffigerusupparput.

Danmarkimi ataatsimooqatigiiffik nutaaq neqeroorutigisalissavarput, suliniut ’Uagut’ aqqutigalugu, ’Uagut’ inuusuttunut kalaallinut saaffiginnippoq. Tassani ingerlatsineq unamminartulik aqqutigalugu imminnut ilinniarsinnaapput inuunerminnilu pisariaqartitatik naapertorlugit allannguinissamut sapiissuseqalerlutillu

iliuuseqarsinnaassuseqalerlutik. Naggasiullugu minnerunngitsumilli Kalaallit Meerartaat siunnersuisartoqatigiinnut Danmarkimi kalaallit ilaqutariit meerartaat pillugit sulianik suleqatigiinnermillu pitsanngorsaanissaq anguniarlugu sulisussanut tunuliaqutaassaaq. Tamanna ukiumoortumik nalunaarusiami matumani annertunerusumik paasisaqarfigisinnaavat.

Atuarluarisi

Puk Draiby, Kalaallit Meerartaanni allattaaneq

4 · ‘Nuan’ pisariaqartinneqarpoq

6 · Kinguaariit nutaat persuttaanertaqanngitsumik peroriartussapput

8 · Asasakka inoqatit: Qiviarlusi

12 · Kiserliorunnaarnissamut aqqutissaq

10 · Aasaanerani tammaarsimaaqataagit

14 · Ima amerlatigisut anguagut

17 · Suliniut nutaaq: Sulianik suliaqarnermik pitsanngorsaaneq

16 · ”Kulturikkut oqaatsitigullu nutserisuuvugut”

’Nuan’

pisariaqartinneqarpoq

Kalaallit Meerartaasa meeqqanut kalaallinut ilaqutaannullu suliniutaat ukiuni 10-ni ingerlareerput. Taamani suliniut taaguuteqarpoq Danmarkimi Inuuneq Pitsaanerusoq. Suliniut qanittukkut taaguutitaarpoq, taaguutigilerlugu ’Nuan’. Kalaallit qallunaallu akornanni pissutsinut piviusunut suliffigisatsinnut naapertuunnerunermi saniatigut taaguutip ersersippaa suliniut ukiut ingerlanerini allanngoriartorsimasoq.

’ Nuan’’-imi sulisut kajumissutsimikkullu suliaqartut ilaqutariit ataatsimut isigalugit neqerooruteqartarput, meeqqat qitiutillugit.

‘Nuan’-imi neqeroorutaapput meeqqanut inuusuttunullu ataatsimooqatigiiffiit ineriartuutaasut, ilaqutariinnut café-t, juullikkunni ataatsimooqatigiinnerit aasaaneranilu tammaarsimaaqatigiinnerit. Angajoqqaat angajoqqaajuneq pillugu ilitsersorneqarsinnaapput, Oqartussaasunik atuarfimmillu naapeqateqarnerminni illersorteqarsinnaallutik Ilaqutariinnullu ullorititani patajaatsunik attaveqaqatigiiffiulersuni peqataasinnaallutik.

2022-mi meeqqat inuusuttullu 279-it angajoqqaallu 195-it ’Nuan’-imut peqataapput.

’Nuan’ neqeroorutaavoq Aalborgimi, Aarhusimi, Esbjergimi, Vejle-mi Københavnimilu ukunanngalu tapersigaalluni: Socialstyrelsen aamma Social- og Ældreministeriet.

’Nuan’ pisariaqartinneqarpoq. Oqarusunnarsinnaavoq ajoraluartumik. Qujanartumik kalaallit ilaqutariippassuit Danmarkimi ingerlalluarput, kisianni kisitsisit naapertorlugit kalaallit Danmarkimiittut innuttaasunut allanut naleqqiullutik malunnaatilimmik annertunerusumik suliffissaaleqillutik, isertitakillutik atugarliornerullutillu inuuneqarnissaminnut qaninnerupput. Qaavatigut ilaqutariit Danmarkimiittut arajutsineqaqqajaasutut inissisimapput. Kalaallit Danmarkimi innuttaassuseqarput nalinginnaasumillu inuiattut Danmarkimi ikinnerussuteqartutut isigineqassanatik. Tamatuma kinguneraa arlalitsigut arajutsineqartarnerat ikiorserneqarnissaminnik pisariaqartitsisinnaanerminnut naleqqiullugu - inuttut, oqaatsitigut kulturikkullu.

Tamanna ukiut 10-t matuma siorna Danmarkimi Inuuneq Pitsaanerusoq pilersinneqarmat tunuliaqutaavoq. Pissutsit tamakku ullumikkut suli atuupput, aamma inooqatigiissutsikkut ajornartorsiutit malunnaatilimmik annikillinikuunngillat; suli ilaqutariit kalaallit inissilluarnissaminnut ikiorneqarnissaminnik pisariaqartitsisut Danmarkimut nuuttarput.

Ilaqutariit ataatsimut isigalugit

Ukiut 10-t matuma siorna meeqqanut neqerooruteqarnissaq aallutarivarput. Sap.ak.-nerisa naanerini angalaaqatigiinnerit meeqqanillu sammisaqartitsinerit, meeqqanik ataatsimoortumik pitsaasunillu misigisaqartitsisarput ikinngutitaartillugillu. ”Qujanartumillu suli tamanna aamma ingerlapparput”, Kalaallit Meerartaanni allattaaneq Puk Draiby oqaluttuarpoq nangillunilu: ”Kisianni ullumikkut ilaqutariit isiginiarneruvagut, suliniutillu ilaqutariinnik ataatsimut isiginnittussat inerisarnikuullutigit. Angajoqqaat meeqqanik inuusuttuaqqanillu inooqateqarneq pillugu tapersersorlugillu siunnersortarpagut, kommunimi neqeroorutinut ikaarsaariartitsisarluta, angajoqqaallu oqartussanik atuarfimmillu naapitsineranni tapersersortarlugit. Taamaliornitsinni tamatigut aallaaviusarpoq,

Naja Bernhardtsen anaanaavoq 1-14-inik ukiulinnik sisamanik meeraqarluni, SOSU-assistentitut ilinniartoq, 2015-imiillu Kalaallit Meerartaannut ilaalerluni. Naja Kalaallit Nunaanni peroriartorpoq, Danmarkimili aalajangersimasumik 2007-imiilli najugaqartuulluni.

”Kalaallisut pissusilersorfiusinnaasumik peqataaneq uannut meeqqannullu pingaartuuvoq”, Naja oqarpoq, tassami Kalaallit Meerartaanni anaanat katerisimaartarfianni anaanat kalaallit allat naapittarpai, ilaqutariinnut café-ni peqataasarluni sapaatip-akunneratalu naanerani angalaaqataasarluni ilaqutariit kalaallit allat ilagalugit. Najamut pingaarutillit ilagaat, Christinamit, Kalaallit Meerartaanni meeqqanut ilaqutariinnullu ilitsersuisartumit tapersersorneqartarnera.

”Christinap kommuni atuarfillu ataatsimeeqatigissagaangakkit ilagisarpaanga. Kalaaliullunga misigisarpunga eqqugaaqqajaasarlunga, anaanatullu naammaginartumik iliuuseqartanngitsutut pasisaaqqajaasutut misigisarlunga. Misigisarpunga Christina ilaagaangat pitsaanerujussuarmik pineqartarlunga. Taamatut tapersersorneqarnerma eqqugaaqqajaannginnerulersittarpaanga”, Naja oqaluttuarpoq.

qularinnginnatsigu meeqqat inuunerissuunissamut angajoqqaat meeqqaminnik pisariaqartitaasigut isumassuinissamut sinnilinnik nukissaqarnissaat aallaaviusoq”.

Meeqqat aallaaviusariaqartoq piumasaat aallaavigalugit

Ullumi allaanerusut ilagaattaaq, sammisaqartitsinerit immikkuullarinneri atorunnaartsinnikuugatsigit. Puk Draiby nassuiaavoq: ”Soorlu anaananut meeraannullu nukangasunut immikkuullarissumik – taakkununngaannarlu naatsorsuussaasumik - suliniutaarunnikuuvugut. Kisiannili meeqqanik ilaqutariinnillu ilitsersuisartugut isumaqarpata anaananut immikkut sammisaqartitsarnissaq pisariaqartinneqartoq imaluunniit nukappiaqqat arsaqatigiiffigisinnaasaminnik amigaateqartut paasinarsippat, taava taakkununnga suliniuteqalissaagut. Oqartoqarsinnaaavoq suliniutit meeqqat ilaqutariillu piumasaannit suli annerusumik aallaaveqalersut”, Puk Draiby naggasiivoq. •

”Kalaaliullunga eqqugaaqqajaanerusutut misigisarpunga, kommunimi atuarfimmiluunniit ataatsimeeqateqassagaangama”, Naja Bernhardtsen oqaluttuarpoq.

Kinguaariit nutaat persuttaanertaqanngitsumik peroriartussapput

Ilinniartitsineq aqqutigalugu Kalaallit Meerartaat inuusuttut akornanni persuttaasarneq annikillisinniarlugu pitsaaliorniarlugulu suliniuteqarput. Ilinniartitsinermik ingerlatsineq ’Tassa!/Naammaleqaaq!’ aqqutigalugu kissaatigaarput inuusuttut peqqinnartumik

kultureqalernissaannut peqataanissaq, inuusuttut persuttaasarnermut naaggaarnissaat anguniarlugu.

”Meeqqat inuusuttullu persuttaanertaqanngitsumik avatangiiseqarlutik peroriartussapput. Tamannalu sulissutigivarput”, Julie Lynge, Nuummi allattoqarfimmi pisortaq oqarpoq.

Ukiup ingerlanerani ulluni atuarfiusuni pingasuni angajullerni atuartut periusissaminnik tigussaasunik assigiinngitsunik ilinniartinneqarlutillu sungiusarneqartarput, tamarmik persuttaasarnerup tununnissaanut sakkussinneqarlutik allatut periuseqalernissaannik siunertaqartut. Tassa!-mi kalaallit inuusuttut nammineq killissarisaminnik allallu killissaannik ilinniartinneqartarput. Naaggaarnissaq ilinniartarpaat, persuttaasoqalissappallu iliuuserisinnaasatik ilinniartarlugit.

”Tassa!” persuttaasarnermut - minnerunngitsumik Nuummi – ukiuni kingullerni ajoraluartumik annertusiartortumut illuatungiliuttuuvoq. Qujanartumik kisitsisit 2022-meersut takutippaat 18-it inorlugit ukiulinnit persuttaasoqarneranik nalunaarutigineqartut ikiliallassimasut. Akerlianilli angerlarsimaffinni meeqqat akuuffigisaannik persuttaasoqarneranik suliassat amerliartortut takusinnaavagut. Tamanna qisuariarfigisariaqarpoq, neriuppugullu Tassa!”” tamatumani iluaqutaasinnaasoq”, Julie Lynge Nuummi Kalaallit Meerartaanni allattoqarfimmi pisortaq oqaluttuarpoq, nangillunilu: ”Illuatungiliunneq, kinguaariit nutaat ilinniartinneqarsimasut oqarnissaminnut ”Tassa!/ Naammaleqaaq!”

Suleqatigiilluarneq allannguinermik pilersitsivoq

Tassa!-p pitsaaqutaasa ilagaat tamatigoortumik tunngaveqarnini. Tassami Kalaallit Meerartaat

kisimik persuttaasarnermik akiuiniartuunngillat. Pinerlutsaaliuinermut Siunnersuisoqatigiit - PiSiu, Kalaallit Nunaanni Isumaginninnermut Aqutsisoqarfik aamma

Ilinniartitaanermut Aqutsisoqarfik

suleqataasut allat ilagivaat, taakkulu atortussiat suliarinerinut peqataapput , atortussiallu atuartunut 333-nut Tasiilami, Maniitsumi, Nanortalimmi, Kullorsuarmi, Qasigiannguani, Sisimiuni Nuummilu atuartunut misiligarneqarput.

”Tassa!” Ulluinnarlugu suliaanngilaq. Suliniutaavoq sivisuumik piareersaqqaarneqartoq. 2020-mi upernaakkut suleqatigiit tamarmik naapeqqaarput, ”Tassa!”-p sinaakkutigisassai aalajangersarniarlugit, 2022-milu ukiakkut misiliinerit aappaat atuarfinni ingerlapparput. Anguniagaavoq ilinniartitsinermik ingerlatsinerup Kalaallit Nunaanni atuarfinni tamani 2023-mi neqeroorutigineqarnissaa. Julie Lynge nassuiaavoq: ””Tassa!” Suliniutaavoq angusaqarusuffiullunilu annertooq. Taamaammallu aamma pingaartuuvoq atortussiat suliarineqarlutillu misiligarneqarnissaannut piffissaqarluarnissaq. ”Tassa!”Kissaatigineqartutut sunniuteqassappat, pingaartuuvoq atuartut ilinniartitsisullu pigiliussinissaat. Tassami atuarfinni ilinniartitsisut atuartullu ”Tassa!” uumassuseqalersissinnaavaat pisariaqartumillu allannguinissaq aallartillugu”. •

Atortussiat suliarineqarput PiSiu, Isumaginninnermut Aqutsisoqarfik, Qeqqata Kommuniani atuarfinnut siunnersortit, Nuummi Nuussuup Atuarfiani ilinniartitsisut, Ilinniartitaanermut Aqutsisoqarfik aamma Ilisimatusarfik kiisalu persuttaanermik pitsaaliuinermik immikkut ilisimasallit arlallit suleqatigalugit. Tamarmik ilisimasaminnik atortussiallu pitsaassusaasa qularnaarnissaannut peqataapput.

Paasissutissat annertunerusut uaniipput: tassa.gl

Søren Greve Avannaani nunaqarfimmi Kullorsuarmi atuarfiup pisortaata tulleraa. Kullorsuup Atuarfissua 2022-mi ukiakkut ”Tassa!”-mik misileraaffiusussatut toqakkat ilagaat.

”Ullut nuannerlutillu artornartoqarput, taama oqaluttuarpoq Søren Greve. ”Pissutigalugu sungiusaatit amerlammata aammali atuartut artornarsinnaasut pillugit ammarlutillu oqaasertaliinissaminnut unammilligassinneqarmata. Arlallit tamanna sungiusimanngilaat, toqqissisartariaqarlutillu. Taamaammat aamma pitsaasuuvoq ingerlatsineq ullunit pingasunut siammaassimammat. Klassimi toqqissisimanissap pilersinnissaa pingaartuuvoq.

Isumaqarpunga Kullorsuarmi inuusuttut assersuutigalugu Nuummi inuusuttunit allaanerusut, maanilu atuartut akornanni sakkortuumik persuttaasarnerit innarliisarnerillu amerlanngeqaat. Taamaattoq inuusuttut akornanni oqaatsitigut sakkortuuliortoqarsinnaasarpoq aporaannernik kinguneqartunik. ”Tassa!”Persuttaasarnerup saqqummersinnissaanut pitsaaqaaq, inuusuttullu persuttaasarnerup suuneranik qanorlu killiliisarnissamik nutaanik paasinnipput”.

Nuummi Ask-imi 9. klassimi atuartut nammineq killissarisat allallu killissarisaat ataqqillugit attaveqatigiinnissaq sungiusarpaat.

Qiviarlusi

Qanga Laila nakkaannikuungaarami imminulluunniit

ikiorsinnaanngilaq. Allallu ikiornissaat sapivillugu. Suut tamarmik taartuupput. Meeraalluni ukiorpassuit kinguaassiuutitigut atornerlugaaneq Lailami itisuumik sunniussimavoq, tarniluutillu napparsimavianni uninngatilluni Laila aalajangerpoq inuunermini nutaanik aqqutissarsiorniarluni. Ullumikkut nammineq oqaluttuassartani atortarpaa paquminartut paquminarunnaarsarnerinut aamma kinguaassiuutitigut atornerluinerup qanoq aserorterisartigineranik oqariartuuteqarnermut.

Ikiortariaqartoqaraangat siutigut matusarpagut ammuinnaq isigilerluta aammalu tusaanngitsuusaalerlutalu isigisaqanngitsuusaalersarluta”, Laila Andrésip tamanna pissusissamisuuginnartutut isigalugu oqarpoq, immaqalumi aamma taamaappoq, namminermi ajornartorsiuteqaraanni imminullu ikiorsinnaanani, qanoq iliorluni allat ajornartorsiutaat inissaqartinneqarsinnaappat?

Nakangasut

Laila annernartunik nammataqarnera ukiorpassuarnilu innarligaasarnermik oqaluttuassartaqarnera inuppassuarnit ilisimaneqarpoq, Lailami ilisarisimaneqarluarpoq, minnerunngitsumik Ilulissani peroriartorfimmini ullumikkullu nuliilu panitillu mikisut marluk najugaqarfigisaminni. Laila sulisunik ilaqutariinnillu ilinniartitsillunilu workshoppertitsisarpoq – taamatullu meeqqanik inuusuttunillu kinguaassiuutitigut atornerlugaasimasunik.

”Nalunngilara najuunnerinnakkut inuit innarligaasimanermik oqaluttuassallit akornanni eqqaamasanik saqqumilaalersitsisinnaasarlunga. Ilulissani angalaartillunga ammuinnaq isigisartut nalunngilakka. Anniaataannut assiliaalersarpunga. Tamanna artornartaqaaq”, Lailap 2022-mi decemberimi atuakkiani imminut tunngasorujussuaq ’Qungujulanerup tunuani’ saqqqummersippaa, nipangiussiinnarneq kipitinniarlugu allannguiniarnermullu pisariaqarluinnartutut taasaminut siuttuuniarluni. ”Allatut ajornartumik oqaluuserisariaqarparput. Taamaaliunnginnissaq artornarpallaaqaaq, ajornartorsiutinillu annertusaaginnassalluni. Meeqqat ilisimasariaqarpaat kukkunerusoq pinerluttuliornerullunilu, inuttullu pisinnaatitaaffiinik innarliilluni. Aatsaallu paasissavaat pissutsit nipituumik oqaatigigutsigit.”

Nipangiussiinnartarluni kultureqarnermik kipititsineq

Laila Andrés kisimi nipituuliunngilaq. ’Killiliisa’ tassaavoq kinguaassiuutitigut atornerluisarnerit akiorniarlugit Naalakkersuisut 2018-2022-mut periusissiaat. Tamatumani inuit maligassiuisut ornigullutik innuttaasunut sulisunullu saqqummiiartortarput, Lailalu naapertorlugu tamanna eqqortumik periusissiaavoq. Lailalu isumaqarpoq iluaqutaasoq.

Innarliinerit kingunerisartagaat pillugit workshoppertitsillunilu ilinniartitsisarnermi saniatigut Laila Andrés Kalaallit Meerartaanni najortiuvoq. Najortit tassaapput meeqqanik illersuisartut, Kalaallit Nunaanni meeqqat oqartussaasunik naapeqateqarnerminni peqataatinneqarnissaannik qularnaarisartut. Najortiuneq tassaavoq meeqqamut allanngueqataanissamut aqqutissat ilaat. Uani annertunerusumik paasissutissaqarpoq: fgb.dk/najorti

”Upperivara meeqqat inuusuttullu ullumikkut peroriartortut qangaanerusumut naleqqiullugu nipituumik oqaaseqarnissaminnut sapiissuseqarnerujussuusut. Tamanna tassaavoq nipangiussiinnartarnermik kultureqarnermik -kinguaariippassuarni Kalaallit Nunaanni atuunnikuusumik - kipititsineq, meeqqammi inuusuttullu allaanerusumik iliorusupput. Tamanna atuarfinniikkaangama malugisarpara”, Laila oqaluttuarpoq.

Inersimasut artornaraluartunik oqaloqatiginnittariaqarput

Kisianni naammanngilaq artornartut annernarsinnaasullu pillugit oqaaseqarumallutillu allanut saqqummiussiumanerat. Inersimasut artornaraluartunik oqaloqatiginnissinnaasariaqarput. Tamatumanilu inersimasut ilikkarniagassaqaqaat, Laila isumaqarpoq, namminerlumi ullumi sapinngisaminik tassaarusuppoq inersimasoq oqaloqatiginnissinnaasoq, tamannami nammineq meeraanermini amigaatigeqaa. Inersimasoq nakaannarani qiviarsinnaasoq, meeqqap inuusuttulluunniit inummik asannissusilimmik qanilaartumillu pisariaqartitsiffiani.

Lailap oqariartuutaasa pingaarnerit ilagaat: ”Tamatta meeqqamik isumassuisuusinnaavugut, immaqalu tassaasinnaalluta inersimasoq pingaarutilik, meeqqap inunnik allanik tatiginnilernissaanik oqilisaaqataasoq”. Lailap nammineq peqqissaasoq Gerda asannittumik eqqarsaatigisarpaa Laila 12-nik ukioqarluni naamigut anniarluni napparsimavimmi uninnganerani Lailamik isumassuisoq. Kingusinnerusukkut nakorsat nalilerpaat anniaatai tarnikkut pissutsinik aallaaveqartuusut. ”Erseqqissumik oqaatigiuminaappoq sooq taama annertutigisumik asannitsigisumillu eqqaamanerlugu. Toqqissisimanermik misigitiinnarpaanga, qujanartumillu misigissuseq taanna uanni suli nassaarisinnaavara”. •

Kalaallit Nunaanni kinguaariit 1995-imi inunngornikut 20 %-ii peroriartornerminni kinguaassiuutitigut innarligaanermik misigisaqarsimaapput (2018-imi

Kalaallit Nunaanni innuttaasunik misissuineq). 2021-mi meeqqanik innarliinerit nalunaarutigineqartut 250-it missaanniipput. Politiinit suliarineqartut 80% -ii tunuartinneqartarput uppernarsaatissaqartoqannginnera pissutigalugu.

Namminneq kajumissutsimikkut sulisut isumassarsiaannit sammisaqartitsinerinillu tamatta isumassarsitinneqarlutalu pisuunnguallatsinneqarpugut.

Meeqqani inuusuttunilu allannguinernik pilersitsiniarnitsinni ilaanneeriarluta avataaniit isumassarsitinneqarlutalu suut pitsaanerutissinnaanerlugit eqqarsaatissinneqartariaqartarpugut.

Miki Willumsen, Kangaamiuni ataqatigiissaarisoq, sunngiffimmi sammisassaqartitsinermut pisortaq pitsaaliuinermullu ataqatigiissaarisoq.

Kalaallit Meerartaat aasat tamaasa Kalaallit Nunaanni illoqarfinni nunaqarfinnilu assigiinngitsuni aasarsiortitsisarpoq. Kalaallit Nunaanni sumiiffinni assigiinngitsuni ataqatigiissaarisut nunarsuarmit tamarmit namminneq kajunmissutsimikkut sulisut suleqatigalugit meeqqanut inuusuttunullu sammisaqartitsinerit ineriartuutaasut pilersittarpagut, nuannersunillu misigisaqartitsilluta.

2022 Qaanaamiippugut aamma Kangerlussuup Kangerlussuatsiallu paavanni kusanaqisumik inissisimasumi Kangaamiuniilluta.

Kiserliorunnaarnissamut aqqutissaq

Kalallit Meerartaannit inuusuttunut suliniutitsinni ilinniagaqalernissamut suliffittaarnissamullu ikaarsariarneq qitiutinneqarpoq, taamatulli aamma peqatigiiffinnut neqeroorutinullu allanut peqataanissaq qitiulluni. Tamanna tassaavoq pingaarutilinnik patajaatsumillu inersimasutut inuunermut alloriarneq. Inuusuttut ineriartornissaannut arlalinnik akornusiisoqarsinnaavoq. Kiserliorneq taakku ilagaat.

Meeqqat inuusuttullu tamarmik ataatsimooqatigiiffiit toqqissinartut ineriartorfiusullu pisariaqartippaat. Ataatsimooqatigiiffiit qasukkalaarluni namminiuffiusinnaasut – upperilerlugulu nammineq ajoquteqarani. Tamanna aammattaaq meeqqanut inuusuttunullu naapittakkatsinnut atuuppoq. Kisianni ataatsimooqatigiiffinnit toqqissinartitanit nalunngisanillu nutaanut alloriarnissaq, arlalitsigut inuusuttumit piumasaqaatitaqarfiusarpoq. Minnerunngitsumik inuusuttunut artornartunik tunuliaqutalinnut. Tamatumani pingaaruteqarpoq susassaqartunut allanut uagutsitut suliaqartunut attaveqarluarneq.

Arlallit Kalaallit Meerartaasa inuusuttunut suliniutaanit ’Siammartumit’ peqataalersitsiniarluni suliniummut Arctic Streetlabimut ingerlaqqittarput. ”Assigiinngitsunik suliaqarpugut, kisiannili inuusuttut taakkorpiaat naapittarpagut, ajornartorsiutillu assigiit sulissutigisarlugit”, taama oqarpoq Jeppe Bülow Sørensen, Kalaallit Meerartaanni immikkoortortaqarfimmi pisortaasoq, Danmarkimilu suliniutinut akisussaasuulluni. Attavissaaleqineq kiserliornerlu inuusuttorpassuarni initoqalutik ajornartorsiutaapput.

”Kaalaallit inuusuttorpassuit Danmarkimi aalaakkaasunik attavittaartornissaminnut periarfissaqarnikuusanngillat, immaqa ilaqutaasa amerlanersaat Kalaallit Nunaanni najugaqartuupput. Aamma kalaaliussusertik pillugu Danmarkimi isummersortariqartarnerisa kinguneriinnartarpaat imminnut inissinniapiloortarnerat. Arlallit allaanerusutut avatangiiserisaminnullu naapertuuttuunngitsutut misigisimasarput. Tamatuma inuusuttut ilaannut kingunerisinnaasarpaa kiserliulerneq, kiserliornerullu ineriartornissaraluannut akornutaalernera”.

Kiserliortutut misigineq annertusinnaasaqaaq

Aalborgimi Arctic Street-imi, Mads Siegenfeldt, aliasuuteqartunik ilitsersuisuunermi saniatigut perorsaasuuvoq, ulluinnarnilu pisortaalluni. ”Arctic Streetlab sorpassuarnik ingerlatsiviuvoq”, Mads oqaluttuarpoq. ”Aalborgip kommuniani kalaallinik inuusuttunik suliassaqartitsiffiuvoq aammali naapeqatigiittarfiuvoq,inuusuttut kalaallit allanik imminnut assingusunik atugaqartunik naapeqateqarfigisinnaasaat”.

Madsip kiserliortarneq inuusuttuni inituutut oqaatigineqarmat ilisiarivaa. ”Ilaanni kiserliortutut misigineq annertoorujussuanngorsinnaavoq, allaallu nikallungarulunninnguulluni, taamalu pisoqarnerani inuusuttup iniminit aninissaa unamminartorujussuanngorsinnaavoq. Tamatumani inuusuttunik allanik ataatsimooqateqarneq immikkut pingaaruteqarpoq”, taama oqarpoq Mads, misigikulasarpaami inuusuttut namminneq imminnut ikioqatigiittartut, arlartik artornartorsioraangat. Artornartorsiornermik nalunngisaqarluartut ilagaat Nukaata. Nukaata 25-nik ukioqarpoq, maannakkorpiarlu perorsaanermi assistentitut ilinnialerniarluni kommunimi qulaajaaffigineqarluni.

Ataatsimooqatigiiffiit nukittorsaataasarput

”Suut tamarmik oqitsuinnaanikuunngillat”, Nukaata nassuiaavoq. ”Inuunerma ilaani inuunera ataqatigiissikkuminaatsittarnikuuara. Uannut pingaaruteqarnikuuvoq ataatsimooqatigiiffimmik peqataaffigisinnaasannik ornitassaqarnissaq. Tamatuma kisimiinngitsutut misigilersippaanga”.

Kiserliornerup oqallisigiuminaatsuunerata paquminartutullu isigineqarnerata qaangernissaa suli ajornarnerulersittaraa, Nukaata isumaqarpoq misigisimavorlu inuusuttut allat ataatsimooqatiginerisa nakuunerulersissimagaani: ”Annertuumik ineriartornikuuvunga, suut tamarmik ajortivinnginneranni ikioqqunissara nipituumillu oqarnissara ajornannginnerulersinnikuuakka”. •

Steen (saamerleq) aamma Nukaata

Kalaallit Meerartaasa ilinniartitsinermik ingerlatsinerannit ’Siammartumit’ aamma

Arctic Streetlab-imit imminnut ilisarisimapput.

Tamarmik Arctic Street Lab-ip Aalborgip umiarsualiviani najugaqarfianit kilomterinik arlalinnik ungasissusilimi najugaqarput, busseratilli pisuinnarnissartik toqqartarlugu.

”Pisutsilluni oqaloqatigiilluarnissaq ajornannginnerusarpoq.Kisimiinnginnermik misigititsisarpoq”, Nukaata oqarpoq.

Makku

isiginiarpagut

Kalaallit meqqat inuusuttullu Kalaallit Nunaanni Danmarkimilu inuunerissaarnissaminnut pitsaanerpaanik atugassaqartariaqarput. Suliatta ilagaat meeqqat pisinnaatitaaffiisa illersornissaat, minnerunngitsumik inuunerminni atugarliornartunik aqqusaagaqartillugit. Assersuutigalugu meeraq kommunimi isumaginninnikkut suliamut ilaaleraangat. Piffissami sivitsortumi Danmarkimi uparuartarparput, kommunit Kalaallit Nunaanni pissutsinik kulturimillu ilisimasaqarnerulernerisa ilaqutariit kalaallit pillugit suliaqartarnerit pitsaanerulersissinnaagaat.

Angerlarsimaffiup avataanut inissiisoqartillugu meeqqat inuusuttullu oqaasii kulturikkullu tunuliaqutaat illersugassaapput

Meeraq angerlarsimaffimmi avataanut inissinneqartussatut aalajangiisoqartillugu pingaartuuvoq, oqaatsit, inuiaassutsip kulturikkullu tunuliaqutarisap angajoqqaarsianngortunit paaqqinniffimmilluunniit eqqumaffigineqarnissaat. Ajoraluartumik misigikulavarput tamanna naammaginartumik pisanngitsoq. Meeqqat amerlavallaat inissinneqarnerminnut atatillugu Kalaallit Nunaannit kingoqqisuunerminnut attaveerutsinneqartarput. Kulturikkut kinaassutsimik ilarujussua annaasarpaat, arlallit kalaallisut oqaatsitik puigortarpaat

Ima iliuuseqartarpugut

• Meeqqat inuusuttullu kalaallit angerlarsimaffimmik avataanut inissitat suliniummi ’Sisimi’ ataatsimooqatigiiffeqarnissaannik neqeroorfigisarpagut. Tassani ataatsimooqatigiiffimmi toqqissinartumi pitsaasumik naapeqatigiittarput. Arlalinnut ’Sisi’ tassatuaavoq angerlarsimaffimmik avataanut inissinneqarnermik kingorna meeqqanik inuusuttunillu allanik kalaallinik naapeqateqarfigisinnaasatuaat.

• Attaveqatigiiffinni ataatsimooqatigiiffinnilu neqeroorutigisartakkatsinni tamani ataatsimoorunneqartartoq tassaavoq kalaallit kulturiat. Nammineq kulturikkut tunuliaqutarisap assinganik tunuliaqutaqartut allat ataatsimooqatiginerisa meeqqat inuusuttullu attuumassuteqarfeqartutut naapertuuffeqarlutillu misigitittarpaat.

Kommunit paasissutissinneqarnissamik ilisimasaqarnerunissamillu atorfissaqartitsipput

Meeraq kalaaleq Danmarkimiittoq kommunimi isumaginninnikkut sulianut ilaaleraangat, ajoraluartumik misigikulasarparput, kulturikkut oqaatsitigullu assigiinngissutsit suliap pitsaasumik ingerlanissaanut akimmiffiulersartutut. Imaaliallaannaq paatsoornerit pilersinnaasarput, tamakkulu ajornerpaaffimmikkut kingunerisinnaavaat ilaqutariit meeqqallu eqqortumik ikiorserneqanngitsoornerat.

Ima iliuuseqartarpugut

• Sulisunut sulinerminnut atatillugu ilaqutariinnik kalaallinik naapitsisartunut kulturikkut oqaatsitigullu assigiinngissutsit pillugit ilisimasanik neqerooruteqartarpugut.

• Danmarkimi kommuninut oqartussaasunullu allanut ilisimasanik ingerlatitseqqittarpugut – angerlarsimaffiup avataanut inissiinerinnaanngitsutigut, aammali ilaqutariit kalaallit atugarlioqqajaasut akornanni pitsaaliuinermik suliaqarneq patajaallisarumallugu.

Naalagaaffiit Peqatigiit meeqqat pisinnaatitaaffii pillugit isumaqatigiissutaanni artikel 30 naapertorlugu, meeqqat inuusuttullu oqaatsitigut kulturikkullu tunuliaqutaat illersorneqartussaapput angerlarsimaffiup avataanut inissiinermut atatillugu. Taamaammat angerlarsimaffiup avataanut inissiinerup kingunerinngisaannartussaavaa meeqqat inuusuttullu Kalaallit Nunaannit kingoqqisuunerminnut attaveerutsinneqarnerat

2023-mi suliassagut

Danskit naalakkersuisuisa 7,8 mio. kr.

immikkoortippaat ilaqutariit kalaallit meerartaasalu pisortanit suliarineqartarnerisa suleqatigiinnerullu pitsanngorsaaviginissaanut. Taakkunannga 4,4 mio. kr. immikkoortinneqarput Kalaallit Meerartaasa suleqatigiissitanik siunnersuisartussanik pilersitsinissaannut.

Suliniutissaq marloqiusaassaaq.

Siunnersuisartoqatigiit kalaallinik imaluunniit

sulisunik Kalaallit Nunaannik ilisimasaqartunik inuttallit, sulianik suliaqartunik meeqqat pillugit suliassani ataasiakkaani siunnersuisartussanik

pilersitsineq aamma paasititsiniaalluni

suliniuteqarneq, kommunini sulianik ataasiakkaanik

suliaqartunik piginnaanngorsaataasussaq, aamma ilaqutariit kalaallit atugarliortut akornanni pitsaaliuinermik suliaqarnermik patajaallisaasussaq.

Kalaallit Meerartaanni meeqqanik angajoqqaanillu ilitsersuisartut meeqqanik ilaqutariinnillu tapersersuillutillu ilitsersuisarput, minnerunngitsumillu ilaqutariit kommunimi isumaginninnikkut suliassamut ilaalernerminni eqqugaaqqajaalerfiini illersuisuusarlutik. Ilaqutariit ilisarisimalluarnerisigut meeqqanik ilaqutariinnillu ilitsersuisartut ilaqutariit unamminartitaat aammali nukissaqarfii ilisimalluartarpaat. Oqaatsitigut kulturikkullu paatsoornerit pitsaaliorsinnaavaat, tunngaviatigullu toqqissisimananngeqisumik atugaqarneranni toqqissinermik pilersitseqataasinnaallutik.

Kathrine Pedersen aamma Christina Tronholm Edwardsen

Kalaallit Meerartaanni meeqqanik ilaqutariinnillu ilitsersui-sartuupput, Vejle-mi Københavnimilu. Christina oqaluttuarpoq: ”Anaanaq ataatarluunniit kommunimi oqaloqateqarnissaminut aggersarneqaraangat arlalitsigut toqqissisimannginneq annilaanganerlu pilersarput. Meeqqat

angerlarsimaffimmik avataanut inissinneqassasoralugit annilaanganeq. Tamanna tassaavoq angajoqqaat tunngaviusumik misigissuserisagaat”.

Annilaangaaneq aammattaq Kathrine-p misigissuserisagaat angajoqqaat illersukkami akornannit. ”Misigissuseq taanna ima sakkortutigisinnaavoq, allaat oqaloqatigiinnissamut naapeqatigiinnermi tunngaviatigut siunertaasussaagaluamut akornutaalerluni. Qaavatigut arlallit killilimmik qallunaatut oqalussinnaasarput, ataatsimiinnermilu taamaattumi oqaatigineqartut ilaat paasinngitsoorsinnaasarlugit.

Tuaviorpallaartaqaat

Tamannarpiaq pissutigalugu Kathrine-p tamatigut aallaqqaasiullugu kissaatigisarpaa peqataasut tamarmik arriitsumik oqalunnissaat aamma erseqqaarissumik oqalunnissaminnut piffissaqarnissaat. ”Tuaviorpallaartaqaat, misigisallu sakkortuallaalersarlutik”,

Kathrine aamma Christina Kalaallit Meerartaanni ilaqutariinnut meerartalinnut ilitsersuisartuupput: ”Oqaatsitigut kulturikkullu akimmiffiit suliap pitsaasumik ingerlanissaanut aporfiusinnaapput”.

”Kulturikkut oqaatsitigullu nutserisuuvugut”

Kathrine oqaluttuarpoq. Angajoqqaallu ataatsimiinermi oqaatigineqartunik paasiuminaatsitsinerat misigigaangamiuk nutserisarpoq.

Christina kalaallisut oqaluttanngilaq. Tamannalu pissutigalugu ataatsimiinnermi oqalutsimik najuuttoqartarnissaa eqqumaffigilluarlugu. ”Pingaartuuvoq oqaatsitigut akimmiffeqannginnissap qularnaarneqarnissaa, tamannalu pisariaqartitsineq naapertorlugu tamatigut pisanngilaq.”

Assigiinngitsunik perorsaariaaseqarpugut

Oqaatsitigut paatsoornerit saniatigut aamma takornartaanngeqaaq kulturikkut assigiinngissutsit pingaaruteqalersarnerat, suliamik suliaqartut sulisulluunniit allat angajoqqaat angajoqqaatut piginnaassuseqarnerinik naliliiniartillugit. Christina oqaluttuarpoq: ”Taama pisoqarsinnaavoq assersuutigalugu meeraq mikisoq tummeqqatigut majuartillugu. Taama pisoqartillugu qallunaat angajoqqaarpassuit annilaaqalutik meerartik najummilissavaat, meeqqamik anninnginnissaat qularnaarniarlugu, angajoqqaalli kalaallit nalinginnaanerusumik eqqissisimanerusarlutik. Meeqqat ilagineqartarnerini kulturikkut assigiinngissuteqartoqarpoq. Assigiinngissutsit tamakku ilisimasariaqarput, angajoqqaatut pisinnaasaqassutsip nalilernerani”, Christina oqarpoq.

Meeqqat kulturikkut kinaassusertik pigiinnartariaqarpaat

Ilaanni suliaq angerlarsimaffiup avataanut inissiinermik

kinguneqartarpoq. Taama pisoqartillugu pingaarutilimmik inissisimasarpugut. ”Meeraq ilaquttaminit nuussatillugu, meeqqap silarsuaa tamarmi allanngortarpoq. Tupinnanngitsumik tamanna tassaavoq meeqqap inuunerani ajornartoorneq annertoqisoq. Tamatumanilu pingaartuuvoq meeraq meeqqanut ataatsimooqatigiiffinnut Kalaallit Meerartaannut ilaalernikuusunut peqataanissaanik neqeroorfigisinnaagatsigu. Meeqqamut pingaaruteqarluinnarpoq kulturikkut kinaassutsiminik attassiinnarlunilu minnerunngitsumik ikinnguteqarluartuarnissaa”,

Christina, kommunini sulianik suliaqartut meeqqanik ilaqutariinnillu ilitsersuisartut sulinerannik nalinginnaasumik qujamasuuteqarnerannik misigisartoq oqaluttuarpoq.

Kathrine isumaqataavoq: ”Amerlanerpaatigut sulianik suliaqartunut namminernit ataatsimiinnernut peqataasarnerput iluaqutaasutut suliamillu pitsanngorsaaqataasut isigineqartarpoq. Tamattami assigiimmik kissaatigaarput, ilaqutariit pitsaanerpaamik tapersersornissaat. Uagulli Kalaallit Meerartaanni meeqqanik ilaqutariinnillu ilitsersuisartutut, kommunimi sulianik suliaqartup ilaqutariinnik ilisarisimanninngitsup tupigisassaanngitsumik ilisimanngisaanut naleqqiullugu, allaanerusunik maluginiagaqartarpugut. Ilaqutariit qanimut ilisarisimasarpagut kalaallillu kulturiat ilisimasaqarfigalugu, tamannalumi torersumik pitsaasumillu suliap suliarineqarnissaa qularnaarneqassappat pingaarutilerujussuuvoq”, Kathrine naggasiivoq •

Ima amerlatigisut

Kalaallit Nunaanni Danmarkimilu meeqqat, inuusuttut angajoqqaallu kalaallit 1.389-it 2022-mi kattuffitsinnit ikiorserneqarput. Ukiup siuliani 1.007-iupput, qaffariaataasumullu annermik pissutaavoq meeqqat inuusuttullu amerlanerit Kalaallit Nunaanni Danmarkimilu suliniutitsinnut ilaasalernikuunerat.

Kalaallit Nunaanni suliniutitsinni – ilaatigut illersuisoqartitsinitsinni ’Najorti’-mi, persuttaasarnermik pitsaaliuinermi ’Tassa!’-mi aasarsiortitsinitsinnilu marluusuni, 2022-mi katillugit meeqqat inuusuttullu 818-it attaveqarfigivagut. Najorteqartitsiniinnaq illersuisartutta meeqqat inuusuttullu 103-t oqartussaasunik naapeqateqarnerini tapersersorpaat, meeqqat imminnut tunngatillugu suliamik paasinninnissaat siunissaminnullu tunngatillugu aalajangiinernut naammattumik akuutinneqarnissaat qularnaarniarlugu.

Danmarkimi ilaqutariinnut tamatigoortumik suliniuterput

Kalaallit inuusuttut allat peqatigisarnerat nuannareqaara. Inutsialaapput oqaloqatikkuminartut.

Ole Peter, 15-inik ukiulik, inuusuttut tammaarsimaarneranni peqataasoq

’Nuan’, meeqqanut inuusuttunullu angerlarsimaffimmik

avataanut inissitanut attaveqaaterput ’Sisi’ inuusuttunullu suliniuterput ’Siammartoq’ aqqutigalugit meeqqat inuusuttullu 366-it naapillugillu taperserpagut – siorna 250-iusut. Annermik ’Nuan’ ukiup kingulliup ingerlanerani alleriarpoq, nuannaarutigaarpullu ilaqutariit amerlanerit maanna angusinnaaleratsigit. Ilaqutariit kalaallit ataatsimooqatigiiffiannik sulisuttalu pisariaqarfiatigut ikiorsiisarnerannik iluaqutissarsisinnaasut.

Piumassutsimikkut sulisut misigisaqartitsilluartarput

Nammineq piumassutsikkut sulineq suliniutitsinnut pingaaruteqartumik ilaavoq – taakku aqqutigalugit suliniutitsigut amerlanerusut angusinnaalersarpagut, ilutigisaanillu inersimasunik meeqqanit tunineqarnissaminnik ilimagisaqariinngitsunik meeqqanut inuusuttunullu misigisaasarpoq nuannersoq.

2022-mi namminneq kajumissutsimikkut sulisut 97-it suliniutitsinnut peqataapput, ukiunilu aggersuni amerleriarnissaat ilimagaarput. Ilaatigut pissutigalugu inuusuttunut sulini-

utitsinni nutaami. ”Uagut”-mi kalallit inuusuttut nammineq kajumissutsimigut sulisumik mentoreqarnissaannik neqeroorfigineqartussaammata.

Nuannaarlungalu tulluusimaarlungalu kingumut qiviartarpunga. Ilaatigut inunnik allanik allatut isiginnissinnaalerpunga , immaqalu aamma taama pingaaruteqartigivoq imminut upperinerulerama.

Martin,Aalborgimi ilaqutariinnut suliniummi ukiut 10 sinnerlugit nammineq kajumissutimigut sulisoq

Aningaasaqarnermut takussutissaq

Kalaallit Meerartaanni kaajalukaartitat 2022-mi katillugit 20 mio. kroner pallimavaat. Danmarkimi Kalaallit Nunaannilu pisortaneersuupput, aningaasaateqarfiillu namminersortut isertitat 17 procentii tunissutigalugit, ilaasortat akiliutaat inuinnaallu tunissutaat 11 procentiupput, kingornussallu 7 procentiullutik. Katersinitsinnit isertitat 73 procentii suliniutitsinnut atorneqartarput.

QUJANAQ!

Kalaallit meeqqat inuusuttullu inuunerissaarnissaminnut pitsaanerpaanik atugassaqartariaqarput. Suliniutitsinni pinngitsoorsinnaanngilluinnarpagut inuinnarnit, suliffeqarfinnit, kattuffinnit, pisortat suliffeqarfiutaannit minnerunngitsumillu aningaasaateqarfinnit namminersortunit tapiissutit. Suleqatigisatsinnut tamanut qujanaq

Tapiissuteqartartut uani takukkit: fgb. dk/støt

Isertitat

Ilaasortat akiliutaat inuinnarnillu tunissutit

Kingornussat Peqatigiiffinniit

DK-mi suliniutit allat Paasititsiniaanerit katersuiniarnerillu

51% 19% 10% 18%

Tapiissutit suliffeqarfinnit, Sullissinernik workshoppinillu tunisaqarnerit

Aningaasartuutit

inerisaaneq

2% 2% 2% 2%

Nuan - Danmarkimi ilaqutariinnut suliniut

Init sulisullu

Danmarkimi pisortat

Kal. Nunaanni suliniutit

Kal. Nunaanni pisortat

Grønlandske Børn // Kalaallit Meerartaat

Balders Plads 1, 2200 København N

Telefon: +45 3585 8330

fgb@fgb.dk

www.fgb.dk

Nuukullak 2-002, Nuuk

Postboks 1764, 3900 Nuuk

Telefon: +299 263599

www.fgb.gl

Illersuisoq

Ataqqinartorsuaq

Dronning Margrethe II

Siulersuisut

Thomas “Tyt” Mogensen (siulit.), Andreas

Hjort Frederiksen (siul. tull.), Christina

Tønder Bell, Helene Brochmann, Jan Mørch

Pedersen, Liv Meyer Larsen, Michelle Bech

Friis, Tina Bresson (sulisut peqataatitaat)

Aaqqissuisoq

Kathrine Saxild

Assiliisut

Cebastian Rosing, Celina Dahl, Emil Stach, Fotograferne Vesterbro, Nicola Abraham, Peder Trolle, Salomon Simonsen

Ilusilersornera

Malene Hald Studio

Naqinneqarfia

Grafisk Rådgivning

Kalaallisut ukiumoortumik nalunaarusiaq

uunga saaffiginnilluni piniarneqarsinnaavoq: fgb@fgb.dk. Aamma uaniippoq: fgb.gl