Nr. 18, Mars 2020
Foto GO2 ©
6 - 7 Prill 2020 Intervistat online do të përcaktojnë bizneset fituese në #GO2Innovation Gratë e vajzat drejtojnë gjysmën e sipërmarrjeve që aplikuan në Thirrjen e #GO2Innovation A mund të shpëtojnë bizneset duke pritur gjithçka nga qeveria? Pandemia COVID-19 do të nxisë një valë të re inovacionesh Studimi britanik: Ja cilat janë kompanitë më të vjetra në Shqipëri Takim frymëzues me sipërmarrësit në Pukë Konferencë e partnerëve të #GO2Innovation
Kriza e sipërmarrejes në epokën e izolimit
Vorë, Nëntor 2019. Ende pa dalë nga kriza e tërmetit, ekonomitë familjare rrezikojnë të zhyten në një krizë tjetër
Revolucioni teknologjik, zhvillimi i transportit dhe komunikimit kanë përshpejtuar ritmet e globalizimit këto 40 vitet e fundit. Globalizimi ka gjeneruar humbës dhe fitues, prandaj edhe ka shkaktuar pabarazi, pasi vendet më të pasura përfitojnë më shumë se vendet më të varfra. Këtë e po e dëshmon edhe rasti i luftës biologjike nga pandemia COVID 19 (sipas OBSH), ku pavarësisht se dëmi është i njëjtë për të gjithë,vendet e pasura po përdorin mënyra ripërtëritjeje të sipërmarrjeve vendase (resilience), ndërsa vendet e vogla janë të dorëzuara thuejse plotësisht – kjo pasi janë tërësisht ta papërgatitur qoftë në nivel qeverisjesh, qoftë në nivel sipërmarrësish. I tillë është edhe rasti i sipërmarrjeve në Shqipëri – sipërmarrja, konsumatorët dhe i tërë ekosistemi është në një tronditje të madhe, sepse përpara goditjes nga kjo luftë biologjike, po kalonte dy goditje të tjera paralele: 1. Kriza e emigrimit masiv të kapitalit njerëzor, jo vetëm të forcës punëtore, por dhe të trurit të shoqërisë; 2. Kriza natyrore e tërmetit të Nëntorit 2019, i cili la rreth 10 mijë shqiptarë pa strehë, në qiell të hapur. Me krizën e parë konsumi i ulët ishte kthyer në normalitet, ndërsa pas së dytës konsumatori shqiptar u tkurr fort, duke ndryshuar sjelljen e blerjes dhe ulur ndjeshëm konsumin. Nuk kaluan as 3 muaj dhe pasoi kriza e tretë (njerëzore apo natyrore, do ta tregojë historia) me pandeminë COVID 19. Tashmë prej një muaji muajsh një pjesë e madhe e globit është në izolim total. Ajo çka ndryshon midis nesh dhe vendeve të tjera është fuqia e tyre e jashtëzakonshme për të përballuar një krizë të tillë socio-ekonomike. Mirëpo shqiptarët, të dëmtuar psikologjikisht deri në nivele të tilla varfërie: puno sot e ha sot, do të detyrohen të ulin konsumin e përditshëm ushqimor, për shkak të pasigurisë ekonomike. Ata gjenden përpara të papriturave, PA AFAT e mbase pa PUNE, e mbase dhe pa PARA. Kjo situatë enigmatike është e ndryshme në sytë e përdoruesve të ndryshëm. Të punësuarit pyein nëse do ta marrin pagën në fund të muajit. Si do të paguhet, sa dhe sa do të vazhdojë kjo situatë?! Nëse një pjesë e madhe e punëdhënësve do t'i largojë nga puna, cila është alternativa për vazhdimin e jetesës së tyre? Cila është zgjidhja e një situate të tillë? Këtyre pikëpyetjeve duhet t'i shtohet edhe faktin se janë të izoluar brenda katër mureve dhe lëmshi në kokë bëhet më i madh se trupi i njeriut, duke shkaktuar në pak raste edhe probleme të forta të shëndetit mendor, me të cilat ne si shoqëri do të duhet të merremi në të ardhmen. Në raste të tilla, fatkeqësish apo luftërash (si kjo luftë biologjike, psh.), shteti dëshmohet si rregullator. A do të mbështesë shteti shqiptar me lehtësira fiskale, kredi tepër të buta apo grante, subvencione ndihmash sociale/pagash për punëtorët, për qeratë...? Patjetër që qeveria shqiptare duhet të jetë mbështetëse në këtë proces, por si rregullator, kurrsesi nuk duhet të besojmë që zgjidhja vjen duke ndenjur brenda të izoluar në shtëpi, duke qëndruar pasiv me sytë nga qielli. vijon në faqen 4
Kriza e sipërmarrejes në epokën e izolimit
Konferencë e partnerëve të #GO2Innovation
vijon nga faqja 1
Nga konferenca e përbashkët e parnerëve në qendrën e #GO2Innovation në Nj.A. Bushat
Vau Dejësi ka pasuri të madhe ujore dhe kapacitetet njerëzore do ta bëjnë këtë zonë një destinacion të kërkuar turistik jo vetëm nga vizitorët e huaj, por edhe shqiptarët nga i gjithë vendi. Ne vlerësojmë se asetet natyrore për zhvillimin e agrobiznesit në këtë rajon janë një potencial i rëndësishëm për ngritjen e sipërmarrjeve të suksesshme në turizëm. Prandaj Bashkia Vau Dejës i është bashkuar me vullnet dhe dëshirë partneritetit të projektit të Qendrës së re të Inovacionit, bashkë me Organizatën GO2 dhe Shkollën e Mesme Profesionale në Shkodër. Me këto fjalë, kryetari i Bashkisë Vau Dejës, z. Mark Babani hapi konferencën e përbashkët për shtyp me Drejtoren Ekzekutive të Organizatës GO2, znj. Eltjana Shkreli dhe Drejtoren e Shkolla e mesme profesionale “Hamdi Bushati”, znj. Jasmina Lumanaj. Konferenca u mbajt në njërën nga tre qendrat e #GO2Innovation: atë të ngritur në Njësinë Administrative Bushat. Duke marrë fjalën në takim në emër të #GO2Innovation, znj. Shkreli theksoi se takimi i sotëm është konfirmim i një bashkëpunimi konstant dhe të konsoliduar prej vitesh mes të tre institucioneve: Organizatës GO2, Bashkisë Vau Dejës dhe Shkollës “Hamdi Bushati”. Ne besojmë se turizmi dhe agrobiznesi, si sektorë
komplementarë, mund të bëhen motori i zhvillimit ekonomik jo vetëm të zonës së Vau Dejësit, por i të gjithë Qarkut të Shkodrës. Për këtë arsye, Qendra e Inovacionit #GO2Innovation, si e para në një zonë rurale, do të synojë të maksimalizojë përfitimet e komunitetit nga gërshetimi i një prej virtyteve më të famshme shqiptare - mikpritjes - me traditat në agrobiznes dhe artizanat. Këtij qëllimi i shërben edhe thirrja për aplikime, e hapur së fundmi nga #GO2Innovation, për sipërmarrjet në turizëm dhe agrobiznes nga krejt Qarku i Shkodrës, në mënyrë që bizneset të mbështeten nga shërbimet që ofron kjo Qendër Inovacioni e mbështetur nga projekti EU for Innovation i Bashkimit Europian dhe i zbatuar nga Sida dhe GIZ Albania. Ndërsa nga ana e saj, znj, Lumanaj theksoi se Shkolla “Hamdi Bushati” iu bashkua projektit #GO2Innovation sepse kjo përkon me politikën e ndjekur nga ky institucion, për një shkollë të hapur ndaj biznesit dhe sidomos ndaj komunitetit. Mbi 80% e studentëve tanë gjejnë punë sapo mbarojnë shkollën, theksoi ajo. Ndërsa z. Babani ndërhyri duke shtuar se me hapjen e Qendrës së Inovacionit, këta të rinj që sapo mbarojnë shkollën punojnë për biznese të tjera, mund të krijojnë bizneset e tyre.
Takim frymëzues me sipërmarrësit në Pukë
Takimi me sipërmarrësit në Pukë
Në fillim të muajit Mars, ekipi i #GO2Innovation udhëtoi drejt komuniteteve të bashkisë Pukë dhe Fushë Arrëz për të takuar e folur më nga afër me sipërmarrës të sektorit të turizmit dhe agrobiznesit. Interes të jashtëzakonshëm shfaqën pjesëmarrësit në Pukë për t’u bërë pjesë e Qendrës së Inovacionit, duke synuar që të marrin shërbime e këshillime për të rritur më tutje bizneset e tyre, për të bashkëvepruar mes njëri-tjetrit me qëllim që të krijojnë zinxhirin turistik, si dhe me biznese të ngjashëm në tërë rajonin e Shkodrës. Qëllimi është dalja me paketa turistike në nivel rajoni. Shumë prej tyre kanë nevojë për mbështetje në rritje fondesh e për këtë kërkojnë ndihmesë në plan biznesesh, shkrim projektesh dhe qasje sa më kreative e inovative. Kjo gjë atyre nuk u mungon, përkundrazi ndanë me ne plot përvoja e ide që tashmë presin që veçse t’i konkretizojnë. Një falënderim për Hanin e Perparim Lacit, një prej sipërmarrjeve më të hershme turistike në zonë, që po shkon drejt një modeli agroturizmi në Pukë, duke frymëzuar komunitetin në ngritjen e sipërmarrjeve të tjera familjare. Pista e skive, për të cilën po punohej, është unike në rajon. Për komunitetin e Fushë Arrëzit koha duket sikur ecën më ngadalë dhe në harmoni me zhvillimin ekonomik. Megjithatë, dëshira për sipërmarrje nuk mungon, e as modeli i suksesit: Festivali Mbarëkombëtar i Instrumentistëve të Vegjël Popullorë, një traditë tashmë 17-vjeçare. Mirëpo si mundet qyteti të përfitojë ekonomikisht prej kësaj tradite dhe jo vetëm për 3 ditë? Kjo është një nga sfidat me të cilën duhet të përballen jo vetëm organizatorët, por i gjithë komuniteti. Debate të tilla që zgjatën përtej takimit formal e ngjeshën edhe më shumë agjendën e ditës, ndërsa ekipi ishte i mirëpritur dhe i përcjellë me energjinë e jashtëzakonshme pozitive të grave sipërmarrëse të zonës.
Në fashën e bizneseve të kërcënuara nuk janë vetëm sipërmarrjet e vogla, por edhe ato të mesme, madje edhe disa të mëdha - nëse periudha e izolimit zgjat tepër në kohë. Por pas sektorit shëndetësor që është në kolaps, rënia e sektorit të turizmit do të jetë një tjetër goditje e fortë për ekonominë tonë, sepse turizmi mban 2,8% të PBB (2018). Nga ana tjetër, jemi me fat që turizmi shqiptar mbështetet në rreth 60% mbi turizmin kombëtar (patriotik), pasi që vetëm hyrje nga Morina janë rreth 35% (sipas INSTAT, 2019). Këta tregues duhet të na bëjnë të jemi inteligjent, që ta përshtasim produktin turistik. Përveç kësaj, izolimi i gjatë (pa kufizim, deri më tani sipas autoriteteve) do të bëjë, që kur njerëzit të dalin nga kjo gjendje, të kenë nevojë për terapi të shëndetit mendor. Ndoshta zgjidhja më e mirë mund të të jetë turizmi në natyrë, si ecjet në mal, sportet e ndryshme, turizmi rural. Dihet që natyra është një shërues i jashtëzakonshëm i mendjes dhe shpirtit. Prandaj, sipërmarrësit në këtë fushë, me optimizëm duhet të reagojnë, të reagojnë në grup për të forcuar zinxhirin e vlerave dhe produkteve që këtë kohë pa pësuar probleme, si dhe të përshtaten me teknologjitë e inovacionit. Duhet të përfshihen në rrjete përmes komunikimit online, duhe të marrin këshilla se si të përshtaten me gjendjen, e sidomos për të mos rënë në depresion. Këto do të ishin armët e vetme që sipërmarrësit e turizmit dhe agrobiznesit të jenë të qëndrueshëm përballë kësaj goditjeje. Kjo e jona është kohë pyetjesh të mëdha! Kohë pesimizmi, por dhe optimizmi të madh! Optimizmi, se në këtë vorbull pa kthim askush nga ne s’është i vetëm, jemi të gjithë bashkë dhe zgjidhja do vijë po nga të gjithë!
G
E
N
R K
Vermosh
E
O
O
Qafë-Predelec
T
S
Lëpushë Selcë
Vukël
O
Nikç
N
Tamarë Kozhnjë
KELMEND
V
Brojë
O
Okol
Bogë Theth
Rapsh-Starje
A
SHKREL
M
Hot
KASTRAT
Hani i Hotit
SHALË
Razëm
Kastrat Bratosh
Vukpalaj Goraj-Budishë
Vuç-Kurtaj
Xhaj
Dedaj
Vuksanaj Mgullë Lohë e Sipërme
Gradec
Bogiç-Palvar G Gruemirë-Çezmë
Gjormë
Demiraj
Dobër
Grizhë
Liqeni i Shkodrës
Omaraj Boriç i Madh Grilë
POSTRIBË
Vorfë
Boriç i Vogël Shtoi i Vjetër
Boks
Xhaferraj
Rrushkull Dajç i Ri Belaj Pentar
Ashtë
Melgushë
Plezhë
Bu
Ranxë
DAJÇ
Shkjezë
Paçram
Luarz
Baks i Ri Gomsiqe
Malikolaj
Mnela e vogël
Gojan i Madh
VIG-MNELË
Korthpulë Kaftall
E
T
I
A
GJEGJAN
R
A
T
I
Mesul Rras
Dom
Gjegjan Kuzhnen Rras
Kukël
I
Kimëz
Gojan i Vogël
Vig
Velipojë
D
Armiraj
Mollkuqe
Kalivë Vrith
Baks-Rrjoll
D
QAFË-MAL
Shkozë
Mali i Jushit
VELIPOJË Pulaj
RRAPË
HAJMEL Nenshat
Fushë-Arrëz Fshat Breg
Lumzi
Gamsiqe
Mnelë e Madhe Hajmel
Lajthizë
Lumbardhë
Rrapë
QERRET
Naraç
Pistull
Qafë-Mali
FUSHË-ARRËZ
Bicaj
Buhot
PUKË
Koljakaj
Reç i Ri
Miçaj Blinisht
Srriqe Luf
Plet
BUSHAT
Barbullush
Lumbardhë
Meçe
Kabash
Lajthizë
VAU DEJËS
Shelqet Kaçë
Dheu i Lehtë
Katund
Dedaj
Kçirë
Dejë
Bushat
Plepan
Mali i Gjymtit
Stajkë
Fletë Kryezi
Luf-Plan Dush
Mjedë
Orosh
Qelëz-Mardhaç
Qelëz
Pukë-Fshat
Gomsiqe
Ganjollë
Kosmaç
Gjonrekaj
Suka-Dajç
Qerret i Madh
Spathar
Trush
Shirq Mushan
Fshat i Ri
Reç
Beltojë
Mali Hebaj
Ukth
Dush
Juban
Vukatanë
BERDICË
Koman
Karmë
Sheldi
GURI I ZI
Bërdicë e Madhe
Darragjat
Samrisht
Dajç Obot i Vjetër Samrisht i Ri
ini Dr
Guri i Zi
Kuç
Bërdicë e Mesme
Palaj-Gushtë
Xath
Dushnezë
Buzhalë
Qerret i Vogël
na
Oblikë e Madhe
Muriqan
Kroni Madh
Mazrek Shpor-Maliq
Gajtan Rragam
BLERIM
Sapaç
QELËZ
Bushat Levrushk
Gushtë
Vukjakaj-Gegaj
Drini
Blerim
Kulumri
i Drin
Benë
Barcollë
Bardhaj
Renc
Zues
Velinaj
Shtuf
Myselim
Kiri
Babot Vidhgar Vallas Shirokë Oblikë e Sipërme Dramosh
Truen
IBALLË
Arrëz
Qerret
SHLLAK
Vilëz
Bleran
Dobraç
Dardhë Qebik
Midhë
Ukbibaj
Mes
Hot i Ri Golem
Vilë
Drisht
Grudë e Re
RRE THINAT
ANA E MALIT
Kllogjen
Vukaj
Domën
Guci e Re Dragoç
SHKODËR
TEMAL
Ura e Shtrenjtë Kullaj
Mezi
Berishë e Vogël
Telumë
Berishë Vendi
Rrash
Shtoi i Ri
Zogaj
Kruë i Fushës
ini Dr
Grud-Fushë Gruemirë
Arst
Iballë
Shopel
Malagji-Kajvall
Prekal Shakotë
Miliskë
Levosh
Kurt-Kurtaj Linaj-Egç-Lepurosh
Meshqerrë
Ktosh
Poravë
FIERZË
Berishë e Sipërme
SHOSH
Likaj
Fjerzë
Sermë Toplanë
RUEMIRË
Bugjon
Mërtur
Pepsumaj
Vajush
Boriç
Stërbeq Kalldrun
Breshtë
Palaj
Bruçaj
Gralishtë
Kokdodë
Nicaj-Shosh
Sumë
Fierzë
Apripë
Ndrejaj
P U LT
Rrjoll
KOPLIK
Jubicë
Qaf-Gradë Repisht
Reç
Pog
Xhan
Lohë e Poshtme
Koplik i Sipërm
Kamicë-Flakë
Breg-Lumi
Lotaj
Gjuraj
Zagorë
Pjetroshan
QENDËR
Nicaj-Shalë
Plan
QENDËR
Aliaj (Premal)
Peçaj
Nënmavriq
Ivanaj
Flakë
Lekaj Abat
Gimaj
Bzhetë
Jeran
Bajzë
Ndërlysaj
Ducaj
Vrith
K
sipërmarrje e drejtuar nga gratë sipërmarrje e drejtuar nga burrat sipërmarrje e përbashkët/grup qendër bashkie qendër e banuar (fshat)
Gratë e vajzat drejtojnë gjysmën e sipërmarrjeve që aplikuan në Thirrjen e #GO2Innovation
Qarku Shkodër. Shpërndarja gjeografike e sipërmarrjve që konkurruan në Thirrjen për Aplikime të #GO2Innovation
Gjatë takimit me sipërmarrësit në Fushë Arrëz
Gati gjysma e 60 sipërmarrjeve që aplikuan në Thirrjen e #GO2Innovation në fillim të muajit Mars drejtohen nga gratë dhe vajzat. Suksesi i kësaj thirrjeje konfirmohet edhe nga fakti tjetër, se sikurse shihet në hartën e bashkëngjitur, 28 aplikime janë nga zonat rurale. I ndarë sipas Bashkive të Qarkut Shkodër, numri i aplikimeve është si më poshtë: Malësia e Madhe 9, Shkodra 26, Vau Dejësi 8, Puka 14 dhe Fushë Arrëzi 1 aplikim. Madje 2 sipërmarrje kanë aplikuar nga Qarqet Kukës dhe Tiranë. Sa i takon sektorëve, mbizotëron dukshëm turizmi me mbi 65% të sipërmarrjeve, e po aq janë biznese të formalizuara, të regjistruara pranë organeve përkatëse si feremerë, biznese të vogla, biznese të mëdha ose si organizata joqeveritare.
Thirrja për Aplikime u mbyll më 11 Mars 2020. Thirrja synon përzgjedhjen e sipërmarrjeve që do të marrin shërbimet e mëposhtme pranë Qendrës #GO2Innovation deri në fund të këtij viti: - Hapësirë e përbashkët pune për sipërmarrësit fillestarë - Këshillim mbi ngritjen e një sipërmarrjeje të re Rrjetëzim me sipërmarrje, institucione publike, shkolla profesionale, - Këshillim për risitë në turizëm dhe teknologjitë e pastra - Aftësim për artizanat, gastronomi, akomodim, guida, punime arti, agroturizëm, bujqësi, blegtori, etj - Edukim ligjor dhe financiar për sipërmarrjet Hartim plan-biznesi për sipërmarrjet
Intervistat do të zhvillohen në javën e dytë të Prillit 2020, respektivisht në datat 6 dhe 7, sipas këtij programi: Më Dt. 6 Prill 2020, 09.00 - 11.45 - GRUPI I BIZNESIT TË MADH, 6 sipërmarrës, 12.15 - 14.00, - GRUPI I ARTIZANATIT, 5 sipërmarrës, 16.30 - 20.00 - GRUPI I AGROTURIZMIT, 9 sipërmarrës, Më dt. 7 Prill 2020, 09.00 - 13.00 GRUPI I START UP-eve, me 12 sipërmarrës, 16.00 - 19.00 GRUPI I TURIZMIT, 10 sipërmarrës. Sipërmarrësit do të jenë përballë jurisë së përbërë nga 5 anëtarë: - Znj. Pezana Rexha (sipërmarrëse, mentore) - Znj. Alda Dhamo (eksperte e sipërmarrjeve dhe inovacionit) - Znj. Xaira Kastrati (ekperte bankare) - Z. Shkëlzen Marku (ekspert i sipërmarrjes në turizëm dhe Inkubatorit) - Z. Gojart Smaja (ekspert marketingu dhe burimesh njerëzore) Intervista do të fillojë më një prezantim të idesë së biznesit nga sipërmarrësi. Ky prezantim zgjat 5 minuta, prandaj sipërmarrësit duhet të tregohen të qartë dhe konkretë për të mbrojtur sa më mirë idenë e tyre përpara jurisë. Pas prezantimit, për secilin pjesëmarrës janë rezervuar 10-15 minuta për pyetje-përgjigje bashkëbiseduese me jurinë. Kur të kenë përfunduar të gjithë intervistat e njërit grup, juria do të votojë më të mirët, ndërsa #GO2Innovation do t'i informojë menjëherë bizneset konkurrues për vlerësimin e jurisë. Sikurse edhe Kartelën e Sipërmarrjes, kriteret e vlerësimit janë si më poshtë: Aftësitë e sipërmarrësit 3 pikë Oferta - Produketet/Shërbimet Kryesore 3 pikë Kërkesa - Tregu dhe Konkurrenca 3 pikë Risia që Sjell Sipërmarrja 1 pikë Gjatë intervistës, sipërmarrësit e tjerë që bëjnë pjesë në të njëjtin grup biznesi (psh: agrobiznesi), do të jenë online duke ndjekur prezantimin e pjesmarrësve të tjerë si dhe reagimet e jurisë. Kjo bëhet për dy qëllime: Për transparencë, si dhe që sipërmarrësit të përfitojnë sa më shumë nga kjo praktikë. Po për transparencë ndaj të gjitha palëve (organizatorëve, sipërmarrësve, jurisë dhe donatorëve) - të gjitha takimet e intervistave do të regjistrohen të plota.
Aplikimet në shifra Bashkia
aplikime
Malësi e Madhe Shkodër Vau Dejës Puka Fushë-Arrëz Bajram Curri Tiranë total
9 26 8 14 1 1 1 60
% 15.0 43.3 13.3 23.3 1.7 1.7 1.7 100
Niveli i sipërmarrjes fillestar (start up) person fizik/ biznes i vogël fermer shoqëri e bashkëpunimit bujqësor (shbb) organizatë joqeveritare biznes i madh/ sh.p.k. Sektori i sipërmarrjes Turizëm Agrobiznes Turizëm & Agrobiznes
38 9 13
Shërbimet/produktet akomodim gastronomi agjensi/ guidë artizanat teknologji/ informacion marketim tjetër perime/ fruta bimë mjekësore vreshtari/ bletari blegtori/ baxho mish/ peshk
28 19 18 10 3 3 7 10 7 8 5 4
urbane rurale 2 15 4 9 0 1 0 31 22 23 3 0 5 7
7 11 4 5 1 0 1 29 36.7% 38.3% 5.0% 0.0% 8.3% 11.7%
63.3% 15.0% 21.7%
Formalizimi i sipërmarrjeve të regjistruara 39 të paregjistruara (startup) 21
65.0% 35.0%
Gjinia e sipërmarrësve femër 28 mashkull 29 grup/ shoqatë 3
46.7% 48.3% 5.0%
Mosha e sipërmarrësve deri në 30 vjeç 17 mbi 30 vjeç 40
28.3% 66.7%
- Mbështetje për rritje fondesh përmes aplikimeve të ndryshme - Praktika pune të studentëve të shkollave profesionale/universitetit pranë sipërmarrjeve - Zhvillim shërbimi/produkti turistik dhe agrobiznesi - Marketim online dhe offline për shërbimet/produktet turistike - Promovim në media vendase dhe të huaja përmes vizitave të gazetarëve pranë sipërmarrjeve - Pjesëmarrje në panaire dhe konferenca rajonale të turizmit dhe agrobiznesit Çertifikim i shërbimeve/ produkteve turistike #GO2Innovation i falenderon të gjithë sipërmarrësit që u bënë pjesë e konkurrimit përmes aplikimit me Kartelën e Sipërmarrjes, duke ndarë idetë fillestare ose/dhe sipërmarrjet e tyre të suksesshme në turizëm dhe agrobiznes. Aktualisht aplikimet janë shqyrtuar nga juria teknike e #GO2Innovation, si pjesë e fazës së parë të vlerësimit të sipërmarrjeve. Të gjithë sipërmarrjet që do ta kalojnë këtë fazë, do të njoftohen përmes emailit dhe telefonit. Faza e dytë do të jetë një intervistë e sipërmarrësve përpara jurisë së #GO2Innovation. Për shkak të kufizimeve të shpallura nga autoritetet shëndetësore për lëvizjen dhe grumbullimin e njerëzve, #GO2Innovation vendosi që intervistat me fituesit e fazës së parë të realizohen online, përmes video-thirrjeve.
COVID-19 do të nxisë një valë të re inovacionesh
Sipërmarrësit fitues zgjidhen më 6 dhe 7 Prill
Shpallja e Gjendjes së Fatkeqësisë Natyrore i dha një drejtim tjetër punës në të gjithë botën, duke e orientuar atë përmes aktivitetit online. Për këtë arsye, edhe #GO2Innovation vendosi që intervistat e fazës së dytë të Aplikimit, të zhvillohen me video-thirrje online, përmes platformës Zoom. Për këtë qëllim të gjithë fituesit e fazës së parë do të njoftohen me të gjithë mënyrat nga ekipi i #GO2Innovation: përmes mesazheve të shkruara në telefon dhe rrjete sociale, me email, me thirrje zanore në telefon, si dhe me video-thirrje. Ata gjithashtu do të asistohen nga ekipi i #GO2Innovation mbi përdorimin e platformës Zoom, si dhe për modalitetet e intervistës. Juria teknike e #GO2Innovation kualifikoi 42 sipërmarrje për në fazën e dytë, nga 60 që aplikuan në fillim. Bizneset e zgjedhura janë mbedhur në 5 grupe të veçanta, sipas sektorëve.
Fatkeqësitë, si krizat ekonomike dhe pandemitë ndryshojnë trajektoren e qeverive, ekonomive dhe bizneseve - duke ndryshuar rrjedhën e historisë. Murtaja e viteve 1300 rrëzoi sistemin feudal të rrënjosur në Europë dhe e zëvendësoi atë me kontratën më moderne të punës. Vetëm tre shekuj më vonë, një rënie e thellë ekonomike - falë luftës 100-vjeçare midis Anglisë dhe Francës - i dha shtysë inovacioneve që përmirësuan rrënjësisht produktivitetin bujqësor. Mw vonw, pandemia SARS e viteve 2002-2004 solli rritjen e shpejtë të një ndërmarrje asokohe të vogël për shitje online të quajtur Ali Baba, duke e bërë atë biznesin më të rëndësishëm të shitjes me pakicë në Azi. Edhe krizat financiare të 2008 prodhuan efektet e veta anësore. Airbnb dhe Uber fituan popullaritet në të gjithë perëndimin, pasi të ardhura më të ulëta i detyruan njerëzit të përdorin shërbime akomodimi dhe udhëtimi të përbashkëta, në mënyrë që të shpenzojnë më pak. Në valën e këtyre inovacioneve, edhe videogame-t ndryshuan me shpejtësi aq sa në vitin 2011 ishte kulmi i biznesit të lojërave online papagesë, falë Nexon në Azi dhe King në perëndim. Me Covid-19, ne tashmë po shohim shenjat e para të një ndryshimi në mënyrën se si sillen konsumatorët dhe bizneset. Puna në distancë po inkurajohet nga kompanitë teknologjike dhe jo-teknologjike njësoj, përfitimi i linjave ajrore po ndikohet nga rezervimet e ulëta, zinxhirët e furnizimit global po prishen dhe dyqanet e vogla po mbarojnë rezervat me ibuprofen, ushqime dhe letra higjienike. Disa nga këto ndryshime janë përgjigje direkte e afatshkurtra ndaj krizave dhe do të kthehen në normalitet pas frenimit të Covid-19. Sidoqoftë, disa nga këto ndryshime do të vazhdojnë më tej, duke krijuar zhvillime të reja teknologjike që do të përmirësojë bizneset për dekadat në vazhdim. Tre dimensionet e ndikimit Pandemitë kanë një ndikim të drejtpërdrejtë në dimensione biologjike, psikologjike dhe ekonomike. Intensiteti i tyre ndryshon në varësi të vdekshmërisë dhe shkallës së të infektuarve me patogjenin në fjalë, si dhe kohës gjatë të cilës arrin të vijon në faqen 6 përhapet.
SIPËRMARRJA MË E VJETËR NË (THUAJSE) ÇDO VEND *e që vazhdon ende si biznes
- EUROPA -
Posta Shqiptare dhe Albtelekom, kompanitë më të vjetra në Shqipëri
Harta e sipërmarrjeve më të vjetra në Europë
Për të mbijetuar në botën e madhe dhe të egër të biznesit, duhet të jesh i fuqishëm. Më e vështirë bëhet mbijetesa në kohë krizash të mëdha, si luftërat dhe sëmundjet. Megjithatë, në botë ka biznese që vazhdojnë pa u ndaluar që prej 1442 vitesh! Sipërmarrje të tilla, sikurse do të mund ta vëreni prej hartës, u kanë rezistuar Mesjetës së errët, Kryqëzatave, Murtajës, Luftës 100-Vjeçare, Gripit Spanjoll, dy luftërave Botërore, Depresionit të Madh, krizave ekonomike, terrorizmit, e me siguri do t'i mbijetojnë edhe pandemisë së fundit që duket se do ta revolucionalizojë rrënjësisht mënyrën e të bërit biznes. Portalit britanik BusinessFinancing.co.uk ka realizuar një kërkim në internet për sipërmarrjet më të hershme në të gjithë botën, qofshin private apo publike. Prandaj në këtë listë gjenden edhe kompanitë shtetërore që
krijuan shërbimet postare aq të domosdoshme për komunikim në fillim të shekullit XVIII dhe fillim të XIX. BusinessFinancing.co.uk shkruan se sipërmarrja më e hershmë në Shqipëri, e cila vazhdon të funskionojë ende si biznes është kompania Albtelekom. Kjo është vetëm gjysma e së vërtetës. Gjysma tjetër është se Posta Shqiptare po ashtu ka lindur në Dhjetor të vitit 1912, pak ditë mbas shpalljes së Pavarësisë, si një nga sipërmarrjet e para të shtetit të ri shqiptar. PTT (Postë Telegraf Telefoni) udhëtoi si një e vetme deri në fund të shekullit të kaluar, kur u nda në dy kompanitë e mësipërme. E njëjta pasiguri për informacionin e siguruar vetëm përmes interneti mund të vërehet edhe në rastin e Kosovës, kur kompania e parë, sipas hartës rezulton në vitin 1999, kur dihet
Sipërmarrjet më të vjetra në botë që vazhdojnë të operojnë VITI
VENDI
SIPËRMARRJA
INDUSTRIA
578 803 862 864 886 900 1040 1074 1135 1153
Japoni Austri Gjermani Francë Angli Irlandë Itali Belgjikë Danimarkë Kinë
Kongō Gumi St. Peter Stifts Kulinarium Staffelter Hof Monnaie de Paris The Royal Mint Sean’s Bar Pontificia Fonderia Marinelli Affligem Brewery Munke Mølle Ma Yu Ching’s Bucket Chicken House
Kompani ndërtimi Restorant Verari Monedha Monedha Pub Fonderi këmbanash Birrari Mulli Restorant
prodhojnë monedhat në disa vende, por edhe restorante, shërbimet postare, banka e madje edhe media. Gama e industrisë që përfshihet në këtë kërkim për kompanitë më të vjetra në botë, përfshin gjithashtu edhe sipërmarrje nga turizmi, mjekësia, transporti, energjia, mbrojtja, minierat, bujqësia etj. Sipas këtij kërkimi, sipërmarrja më e vjetër në botë e që vazhdon të funksionojë ende si biznes është në Azi: një biznes ndërtimi në Japoni daton prej shekullit VI. Europa vjen e dyta me restorantin më të vjetër të kontinentit, të hapur që në vitin 803 në Salzburg të Austrisë. E meqë ishin europianët ata që pushtuan Botën e Re, vendin e tretë në rang kontinentesh e zënë dy Amerikat: e Veriut dhe e Jugut. Përkatësisht në Meksikë dhe në Peru, kolonizatorët krijuan biznese për prodhimin e monedhave, ndërsa në dy kontinentet tjera që ata pushtuan më vonë, përkatësisht në Afrikë (Mauritani) dhe në Australi
se sa sipërmarrje të tjera, të pandërprera ka në Kosovë, që nga kompanitë e sigurimeve deri te ndërmarrjet botuese. Fakti që portali BusinessFinancing.co.uk e thekson se kërkimi është realizuar përmes burimeve t ndryshme në internet e liron atë nga përgjegjësia e saktësisë së informacionit, por jo lexuesin nga marrja me rezervë e këtij kërkimi. Të dhëna të tilla, të siguruara vetëm nga interneti duhen konsideruar me rezervë jo vetëm sepse mundësia e hedhjes së qëllimshme ose jo të informacionit të pavërtetë është më e madhe, por edhe për një arsye tjetër: Për aq kohë sa dixhitalizimi i arkivave dhe bibliotekave është një proces ende në fillimet e veta, interneti nuk mund të jetë në asnjë rast burimi i vetëm i informacionit të besueshëm, sepse në arkiva mund të ketë të dhëna të pazbuluara, të cilat mund t'i ndryshojnë deri në përmbysje dijet tona për njerëzit dhe për ngjarjet. S. P.
https://docs.google.com/spreadsheets/d/1ynIAoLhz0SZYzjpwZ5e5mFzBxt6V28FTBjX7A99jq3E/edit#gid=1488665788)
COVID-19 do të nxisë një valë të re inovacionesh
vijon nga faqja 4
Për Covid-19, ndikimi biologjik ishte i shpejtë dhe dha goditjen më e fortë për të moshuarit. Ndikimi psikologjik mund të vërehet në tregjet e aksioneve në të gjithë botën - investitorët nuk janë të sigurtë për të ardhmen, sepse lajmet mbi përhapjen e Covid-19 dhe ndikimi i tij në produktivitetin global është i paplotë dhe me raste i gabuar. Popullsia globale po përballet gjithashtu me ndikim psikologjik, me moral të ulët dhe izolim të shtuar pasi kontakti njerëzor dhe liria për të udhëtuar po zvogëlohen shumë. E fundit, por jo nga rëndësia, ndikimi ekonomik ka qenë domethënës. Në një kohë të shkurtër, furnizimi me produkte të ndryshme thelbësore është ndërprerë dhe kërkesa për produkte dhe shërbime të ndryshme ka rënë. Nëse kjo vazhdon, Covid-19 mund të ndikojë shumë negativisht në PBB-në globale. Inovacionet dhe ndryshimet në trende do të vijnë kur konsumatorët dhe bizneset të përpiqen seriozisht të normalizojnë ndikimin në dimensionet psikologjike dhe ekonomike - me kusht që të arrihet frenimi dhe të zgjidhet ndikimi biologjik. Studimi i mbi 50 startup-eve që fituan terren në kohërat e krizave globale i parë nga ky këndvështrim bëhet më i qartë. Si fillim, një rënie ekonomike zakonisht sjell një përshpejtim të ndryshimit të modelit të biznesit, duke ulur kostot e shërbimeve dhe çmimet. Nga ana tjetër, pandemitë priren të krijojnë kategori plotësisht të reja biznesesh. Gjithashtu është e qartë se si pandemitë ashtu edhe rëniet ekonomike janë përshpejtues të inovacioneve përkundër të qenit shkaqet e drejtpërdrejta të saj dmth, këto start up-e dhe ide biznesi ekzistonin, por fituan popullaritet falë një ngjarjeje fatkeqe. Duke konsideruar këto fakte, më poshtë janë tre risi në nivel makro që mund të priten pas Covid-19. Zinxhirët e shpërndarjes do të përshtaten me ekosistemet Zinxhirët e shpërndarjes globale janë fokusuar prej kohësh drejt mbajtjes së cilësisë relativisht konstante ndërsa operojnë me kosto më të ulët. Kjo ka rezultuar me rrezik të konsiderueshëm në terma gjeografik dhe shitësve me shumicë për kompanitë. Për shembull, duke zvogëluar shpërndarjet për shkak të Covid-19 dhe duke krijuar një ndikim në furnizimin global që po shohim sot, Kina ka ekspozuar mungesën e rezistencës në këtë qasje. Ekziston një nevojë e madhe për një shpërndarje më gjithpërfshirëse, të koordinuar dhe të gjurmueshme të komponentëve nëpër hapësira gjeografike të shumëfishta dhe shitësve me shumicë duke ruajtur ekonominë e shkallës. Kjo do të kërkojë ngritjen e platformave globale me teknologji të sofistikuar si 5G, robotikë, IoT dhe blockchain për të ndihmuar lidhjen e blerësve me shitësit me shumicë në rrjetën e zinxhirëve të shpërndarjes. Kjo gjithashtu do të ketë një ndikim në miratimin e makinave vetë-drejtuese dhe dronëve për shpërndarje, pasi kërkesat e blerjeve online do të tejkalojë numrin e shoferëve në dispozicion për
t'i përmbushur ato. Platforma e zakonshme B2B dyshon se Amazon dhe Ali Baba ka të ngjarë të fitojnë terren dhe të konkurrojnë për pronësinë e këtij ekosistemi më të sofistikuar të zinxhirit të shpërndarjes në dekadën e ardhshme. Burokracitë dixhitale do të bëhen të zakonshme Covid-19 ka bërë që burokracitë qeveritare të vihen në veprim më shpejt se kurrë më parë. Kina theu rekordin duke ndërtuar një spital 60.000 m2 në vetëm 10 ditë në Wuhan. Koreja e Jugut bëri testimin e shpejtë të mbi 200,000 qytetarëve të saj dhe përdori telefonat celularë për të etiketuar lëvizjen e të infektuarve - duke paralajmëruar jo të infektuarit nga ato lëvizje përmes azhurnimeve në kohë reale. Të gjitha këto mundime, si dhe transparenca e ndikimit biologjik, mund të ishin përmirësuar nëse në botë do të kishte qytete më të zgjuar. Sipas studimit të fundit nga Universiteti i Glasgow, vetëm 27 nga 5,500 qytete të mëdha konsiderohen të tillë. Ndërsa qeveritë mësojnë nga përvoja Covid-19, ajo do të zhvendosë investimet në favor të qyteteve të zgjuar, pasi do të ishte kritike në menaxhimin më mirë të fatkeqësive. Aktorët kryesorë që përfitojnë nga këto risi do të ishin qeveritë e zgjuara, kompanitë si Cisco, Microsoft dhe Siemens si dhe startup-et për qytetet dixhitalë nëpër Europë dhe SHBA. Ndihma për shëndetin mendor do të ofrohet në masë në mënyrë dixhitale Covid-19 ishte një përshpejtues për adaptimin e punës në distancë, si dhe arsimin në internet. Ajo që është më e vështirë të kuptohet është ajo që do të ndodhë pasi një shumica e të punësuarve duhet të punojë së bashku nga distanca, pa një kohë të caktuar. Ka të ngjarë që kjo zhvendosje të ndikojë në moralin, produktivitetin dhe shëndetin mendor të punëtorëve në të gjithë globin dhe bizneset duhet të përgatiten për të. Për kompanitë që kërkojnë të shtojnë ndërveprimin njerëzor në mënyrë dixhitale në vendin e tyre të punës, zgjedhjet janë të kufizuara sot. Për individët që punojnë në distancë, gjërat po duken shumë më mirë. Disa startup-e të shëndetit mendor si Braive dhe Moment Pebble mund të dyfishohen në zgjidhjen e problemit të izolimit ndërsa aplikacionet e rrjeteve të biznesit, siç është Ripple mund të ndihmojnë në zgjidhjen e mentorimit dhe sfidave të zhvillimit që vijnë me të qenit punëtor në distancë. Bota pas coronavirusit Covid-19 është një tronditje e tmerrshme për ekonominë globale, si dhe mijëra individë dhe familje që ka prekur. Kompanitë duhet të sigurohen menjëherë se shëndeti dhe siguria e punëtorëve, partnerëve dhe furnitorëve të saj qëndrojnë në krye. Për një periudhë më të gjatë, Covid-19 ka ndryshuar në mënyrë të pakthyeshme mënyrën se si bizneset do të konkurrojnë gjatë dekadës së ardhshme. Kompanitë që zgjedhin të përfitojnë nga këto ndryshime themelore do të kenë sukses dhe ato që nuk do të thyhen.
Nr. 18, Mars 2020
Marrë nga Entrepreneur. Përktheu: F. Hasaj