XÂY DỰNG VÀ SỬ DỤNG HỆ THỐNG BÀI TẬP TRONG DẠY HỌC PHẦN “NHIỆT HỌC” VẬT LÝ 10 TRUNG HỌC PHỔ THÔNG

PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC GIẢI QUYẾT VẤN ĐỀ

vectorstock.com/10212086

Ths Nguyễn Thanh Tú eBook Collection

PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC GIẢI QUYẾT VẤN ĐỀ CHO HỌC SINH QUA VIỆC XÂY DỰNG VÀ SỬ DỤNG HỆ THỐNG BÀI TẬP TRONG DẠY HỌC PHẦN “NHIỆT HỌC” VẬT LÝ 10 TRUNG HỌC PHỔ THÔNG WORD VERSION | 2022 EDITION ORDER NOW / CHUYỂN GIAO QUA EMAIL TAILIEUCHUANTHAMKHAO@GMAIL.COM Tài liệu chuẩn tham khảo Phát triển kênh bởi Ths Nguyễn Thanh Tú Đơn vị tài trợ / phát hành / chia sẻ học thuật : Nguyen Thanh Tu Group Hỗ trợ trực tuyến Fb www.facebook.com/DayKemQuyNhon Mobi/Zalo 0905779594

AL

ĐẠI HỌC HUẾ

HÀ DUY SON

OF FI

CI

TRƢỜNG ĐẠI HỌC SƢ PHẠM

NH ƠN

PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC GIẢI QUYẾT VẤN ĐỀ CHO HỌC SINH QUA VIỆC XÂY DỰNG VÀ SỬ DỤNG HỆ THỐNG BÀI TẬP TRONG DẠY HỌC PHẦN

QU

Y

„„NHIỆT HỌC‟‟ VẬT LÝ 10 TRUNG HỌC PHỔ THÔNG

LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC

DẠ Y

KÈ M

THEO ĐỊNH HƢỚNG NGHIÊN CỨU

Thừa Thiên Huế, năm 2017

AL

ĐẠI HỌC HUẾ

HÀ DUY SON

OF FI

CI

TRƢỜNG ĐẠI HỌC SƢ PHẠM

NH ƠN

PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC GIẢI QUYẾT VẤN ĐỀ CHO HỌC SINH QUA VIỆC XÂY DỰNG VÀ SỬ DỤNG HỆ THỐNG BÀI TẬPTRONG DẠY HỌC PHẦN „„NHIỆT HỌC‟‟ VẬT LÝ 10 TRUNG HỌC PHỔ THÔNG

Chuyên ngành: Lý luận và phƣơng pháp dạy học bộ môn Vật lý

QU

Y

Mã số: 60140111

LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC

DẠ Y

KÈ M

THEO ĐỊNH HƢỚNG NGHIÊN CỨU

NGƢỜI HƢỚNG DẪN KHOA HỌC: PGS.TS LÊ VĂN GIÁO

Thừa Thiên Huế, năm 2017 i

AL

LỜI CAM ĐOAN

Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi, các số liệu và kết

OF FI

dụng và chƣa từng công bố trong bất kì một công trình nào khác.

CI

quả nghiên cứu ghi trong luận văn là trung thực, đƣợc các đồng tác giả cho phép sử

Thừa Thiên Huế, ngày 25 tháng 8 năm 2017

NH ƠN

Tác giả luận văn

DẠ Y

KÈ M

QU

Y

HÀ DUY SON

ii

AL

Lời Cảm Ơn

Tôi xin chân thành cảm ơn Ban giám hiệu, Phòng Đào tạo Sau Đại học, Ban

CI

Chủ nhiệm, quý Thầy, Cô giáo khoa Vật lý trƣờng Đại học Sƣ phạm - Đại học Huế và quý Thầy, Cô giáo trực tiếp giảng dạy, giúp đỡ tác giả trong suốt quá trình học tập.

OF FI

Tôi xin chân thành cảm ơn Ban giám hiệu, quý Thầy, Cô giáo tổ Vật lý Trƣờng THPT Lê Lợi, tỉnh Gia Lai, đã nhiệt tình giúp đỡ, trao đổi và tạo điều kiện thuận lợi cho tác giả trong quá trình thực nghiệm sƣ phạm. Đặc biệt, tôi xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc đến giáo viên hƣớng dẫn PGS.TS. Lê Văn Giáo - ngƣời trực tiếp hƣớng dẫn khoa học cho tác giả trong suốt quá trình hình thành và hoàn chỉnh luận

NH ƠN

văn. Cuối cùng, tôi xin bày tỏ lòng biết ơn đối với gia đình, ngƣời thân và bạn bè đã giúp đỡ, động viên tác giả hoàn thành luận văn này.

Thừa Thiên Huế, ngày 25 tháng 8 năm 2017 Tác giả luận văn

DẠ Y

KÈ M

QU

Y

HÀ DUY SON

iii iii

AL

MỤC LỤC Trang

CI

Trang phụ bìa ............................................................................................................... i Lời cam đoan ................................................................................................................ i Lời cảm ơn ................................................................................................................ iii

OF FI

MỤC LỤC .................................................................................................................. 1 DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT....................................................................... 5 DANH MỤC CÁC BẢNG, BIỂU, HÌNH VẼ, SƠ ĐỒ ........................................... 6 MỞ ĐẦU .................................................................................................................... 7 1. Lí do chọn đề tài ...................................................................................................... 7

NH ƠN

2. Lịch sử nghiên cứu đề tài ........................................................................................ 9 3. Mục tiêu đề tài ......................................................................................................... 9 4. Giả thuyết khoa học .............................................................................................. 10 5. Nhiêm vụ nghiên cứu ............................................................................................ 10 6. Đối tƣợng nghiên cứu............................................................................................ 10 7. Phạm vi nghiên cứu ............................................................................................... 10

Y

8. Phƣơng pháp nghiên cứu....................................................................................... 10 9. Những đóng góp mới của đề tài ............................................................................ 11

QU

10. Cấu trúc của luận văn .......................................................................................... 11 NỘI DUNG .............................................................................................................. 12 Chƣơng 1. CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ THỰC TIỄN VỀ VIỆC PHÁT TRIỂN

KÈ M

NĂNG LỰC GIẢI GIẢI QUYẾT VẤN ĐỀ CHO HỌC SINH THÔNG QUA BÀI TẬP VẬT LÝ ................................................................................................... 12 1.1. DẠY HỌC THEO ĐỊNH HƢỚNG PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC ..................... 12 1.1.1. Các xu hƣớng tiến cận trong dạy học ....................................................... 12

DẠ Y

1.1.2. Năng lực và năng lực học sinh ................................................................. 13 1.1.2.1. Khái niệm năng lực ............................................................................ 13 1.1.2.2. Khái niệm năng lực học sinh ............................................................. 15 1.1.2.3. Hệ thống năng lực học sinh ............................................................... 15

1.2. NĂNG LỰC GIẢI QUYẾT VẤN ĐỀ ............................................................... 16

1

1.2.1. Khái niệm năng lực giải quyết vấn đề ...................................................... 16

AL

1.2.2. Cấu trúc năng lực giải quyết vấn đề ......................................................... 17 1.2.3. Các cấp độ đánh giá năng lực giải quyết vấn đề ...................................... 18

CI

1.3. BÀI TẬP VẬT LÝ ............................................................................................. 26 1.3.1. Khái niệm bài tập vật lý ........................................................................... 26

OF FI

1.3.2. Phân loại bài tập vật lý ............................................................................. 26 1.3.3. Bài tập vật lý trong việc phát triển năng lực giải quyết vấn đề ................ 27 1.3.3.1. Vai trò của bài tập vật lý trong phát triển năng lực giải quyết vấn đề.... 27 1.3.3.2.Tiềm năng của bài tập vật lý trong phát triển năng lực giải quyết vấn đề ...... 27 1.3.3.3. Các dạng bài tập vật lý trong phát triển năng lực giải quyết vấn đề ...... 28

NH ƠN

1.4. CÁC BIỆN PHÁP PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC GIẢI QUYẾT VẤN ĐỀ THÔNG QUA HỆ THỐNG BÀI TẬP VẬT LÝ ...................................................... 29 1.4.1. Sử dụng bài tập mở: BT tình huống; BT hộp đen, BT thí nghiệm........... 29 1.4.2. Sử dụng bài tập trong các bài lên lớp khác nhau: Bài nghiên cứu kiến thức mới, Bài ôn tập hệ thống hóa kiến thức; Bài kiểm tra đánh giá kiến thức tự học và tự học ở nhà............................................................................................. 30 1.4.3. Sử dụng hệ thống bài tập từ dễ đến khó, từ đơn giản đến phức tạp. ........ 31

Y

1.5. THỰC TRẠNG VỀ VIỆC PHÁT TRIỂN NĂG LỰC GIẢI QUYẾT VẤN ĐỀ

QU

CHO HỌC SINH THÔNG QUA BÀI TẬP Ở TRƢỜNG THPT HIỆN NAY ........ 32 1.5.1. Mục tiêu điều tra....................................................................................... 32 1.5.2. Nội dung và phƣơng pháp điều tra ........................................................... 32 1.5.2.1. Nội dung điều tra ............................................................................... 32

KÈ M

1.5.2.2. Phƣơng pháp điều tra ......................................................................... 32

1.5.3. Kết quả điều tra ........................................................................................ 32 1.5.3.1. Kết quả điều tra HS ............................................................................ 32 1.5.3.2. Kết quả tham khảo góp ý giáo viên ................................................... 33

1.6. NGUYÊN NHÂN .............................................................................................. 35

DẠ Y

1.7. GIẢI PHÁP ........................................................................................................ 35 1.8. KẾT LUẬN CHƢƠNG I ................................................................................... 36

2

Chƣơng 2. XÂY DỰNG VÀ SỬ DỤNG HỆ THỐNG BÀI TẬP TRONG DẠY

AL

HỌC PHẦN “NHIỆT HỌC” VẬT LÝ 10 TRUNG HỌC PHỔ THÔNG THEO

HƢỚNG PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC GIẢI QUYẾT VẤN ĐỀ ......................... 37

CI

2.1. ĐẶC ĐIỂM CẤU TRÚC, NỘI DUNG PHẦN “NHIỆT HỌC” VẬT LÝ 10 THPT . 37 2.1.1. Đặc điểm chung của phần Nhiệt học ........................................................ 37

OF FI

2.1.2. Cấu trúc nội dung phần „„Nhiệt học‟‟ Vật lý 10 THPT ........................... 39 2.2. KHAI THÁC, XÂY DỰNG HỆ THỐNG BÀI TẬP PHẦN “NHIỆT HỌC” VẬT LÝ 10 THEO HƢỚNG PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC GIẢI QUYẾT VẤN ĐỀ CHO HỌC SINH CHO HS ....................................................................................... 40 2.2.1. Yêu cầu của bài tập định hƣớng phát triển năng lực giải quyết vấn đề .. 40

NH ƠN

2.2.2. Hệ thống bài tập phần “Nhiệt học” Vật lý 10 theo hƣớng phát triển năng lực giải quyết vấn đề........................................................................................... 41 2.3. THIẾT KẾ TIẾN TRÌNH DẠY HỌC MỘT SỐ KIẾN THỨC TRONG PHẦN “NHIỆT HỌC” VẬT LÝ 10 THPT THEO ĐỊNH HƢỚNG PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC GQVĐ VỚI HỆ THỐNG BÀI TẬP ĐÃ XÂY DỰNG ................................... 72 2.4. KẾT LUẬN CHƢƠNG 2................................................................................... 76 Chƣơng 3. THỰC NGHIỆM SƢ PHẠM .............................................................. 78

Y

3.1. MỤC ĐÍCH VÀ NHIỆM VỤ CỦA THỰC NGHIỆM SƢ PHẠM................... 78

QU

3.1.1. Mục đích của thực nghiệm sƣ phạm ........................................................ 78 3.1.2. Nhiệm vụ của thực nghiệm sƣ phạm ........................................................ 78 3.2. ĐỐI TƢỢNG VÀ NỘI DUNG THỰC NGHIỆM SƢ PHẠM .......................... 79 3.2.1. Đối tƣợng thực nghiệm sƣ phạm .............................................................. 79

KÈ M

3.2.2. Nội dung thực nghiệm sƣ phạm ............................................................... 79

3.3. PHƢƠNG PHÁP THỰC NGHIỆM .................................................................. 79 3.3.1. Chọn mẫu thực nghiệm ............................................................................ 79 3.3.2. Quan sát giờ học ....................................................................................... 80 3.3.3. Kiểm tra, đánh giá .................................................................................... 80

DẠ Y

3.4. KẾT QUẢ THỰC NGHIỆM SƢ PHẠM .......................................................... 80 3.4.1. Đánh giá định tính .................................................................................... 80 3.4.2. Đánh giá về năng lực ................................................................................ 81

3

AL

3.4.3. Đánh giá định lƣợng ................................................................................. 82 3.4.4. Các tham số sử dụng ................................................................................ 84 3.4.5. Kiểm định giả thuyết thống kê ................................................................. 85

CI

3.5. KẾT LUẬN CHƢƠNG 3................................................................................... 87 KẾT LUẬN .............................................................................................................. 88

OF FI

TÀI LIỆU THAM KHẢO ...................................................................................... 90

DẠ Y

KÈ M

QU

Y

NH ƠN

PHỤ LỤC

4

STT

Chữ viết đầy đủ

Chữ viết tắt BT

Bài tập

2

BTVL

Bài tập vật lý

3

ĐC

Đối chứng

4

GQVĐ

Giải quyết vấn đề

5

GV

Giáo viên

6

HS

Học sinh

7

KTM

Kiến thức mới

8

SGK

Sách giáo khoa

9

TNSP

Thực nghiệm sƣ phạm

10

TNg

11

THCS

12

THPT

NH ƠN

OF FI

CI

1

Thực nghiệm

Trung học cơ sở

DẠ Y

KÈ M

QU

Y

Trung học phổ thông

5

AL

DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT

AL

DANH MỤC CÁC BẢNG, BIỂU, HÌNH VẼ, SƠ ĐỒ Trang

BẢNG

CI

Bảng 1.1. Bảng tiêu chí đánh giá năng lực GQVĐ của học sinh .............................. 22 Bảng 1.2. Biểu điểm quan sát biểu hiện năng lực GQVĐ của học sinh ................... 25

OF FI

Bảng 1.3. Các mức quá trình nhận thức và các bậc trình độ nhận thức .................... 28 Bảng 1.4. Các dạng bài tập và kỹ năng của năng lực GQVĐ ................................... 29 Bảng 3.1. Số liệu học sinh các nhóm thực nghiệm và đối chứng ............................. 79 Bảng 3.2. Kết quả đánh giá qua bảng điểm quan sát năng lực GQVĐ ..................... 81 Bảng 3.3. Bảng thống kê điểm số (Xi) của bài kiểm tra ........................................... 82

NH ƠN

Bảng 3.4. Bảng phân phối tần suất ............................................................................ 83 Bảng 3.5. Bảng phân phối tần xuất tích lũy .............................................................. 83 Bảng 3.6. Tổng hợp các tham số thống kê ................................................................ 84 BIỂU ĐỒ

Biểu đồ 3.1. Thống kê điểm Xi ................................................................................. 83 Biểu đồ 3.2. Phân phối tần suất ................................................................................. 83

HÌNH VẼ

QU

Y

Biểu đồ 3.3. Phân phối tần suất tích lũy................................................................... 84

Hình 1.1. Cấu trúc đa thành tố của năng lực ............................................................. 15

KÈ M

Hình 1.2. Cấu trúc của năng lực GQVĐ ................................................................... 17 Hình 1.3. Đánh giá theo năng lực ............................................................................. 19 Hình 1.4. Đánh giá theo năng lực GQVĐ ................................................................. 19 Hình 1.5. Các thành tố của năng lực thực nghiệm .................................................... 20

DẠ Y

SƠ ĐỒ Sơ đồ 1.1. Hệ thống năng lực của học sinh ............................................................... 16 Sơ đồ 1.2. Cấu trúc của một năng lực ....................................................................... 17

6

AL

MỞ ĐẦU 1. LÍ DO CHỌN ĐỀ TÀI

CI

Trong sự phát triển nhanh chóng của khoa học-công nghệ, sự hội nhập quốc tế, đòi hỏi nhà trƣờng phải đào tạo ra những con ngƣời có năng lực đáp ứng với thực tiễn

OF FI

cuộc sống. Trong đổi mới giáo dục, ngƣời ta rất quan tâm đến bồi dƣỡng năng lực giải quyết vấn đề cho học sinh trong dạy học ở trƣờng phổ thông, thể hiện đặc biệt rõ nét trong các quan điểm của các nhà giáo dục trong nƣớc và trên thế giới.

Tiến sĩ Raja Roy Singh, nhà giáo dục nổi tiếng ở Ấn Độ đã khẳng định: “Để đáp ứng được những đòi hỏi mới được đặt ra do sự bùng nổ kiến thức và sáng tạo ra kiến thức mới, cần thiết phải phát triển năng lực tư duy, năng lực phát hiện và giải hiện và giải quyết vấn đề ’’”[27].

NH ƠN

quyết vấn đề một cách sáng tạo... Các năng lực này có thể qui gọn là “ năng lực phát Giáo dục phổ thông nƣớc ta đang thực hiện bƣớc chuyển từ chƣơng trình giáo dục tiếp cận nội dung sang tiếp cận năng lực của ngƣời học, nghĩa là từ chỗ quan tâm đến việc HS học đƣợc cái gì đến chỗ quan tâm HS làm đƣợc cái gì qua việc học. Để đảm bảo đƣợc điều đó, nhất định phải thực hiện thành công việc chuyển từ phƣơng pháp dạy học theo lối "truyền thụ một chiều" sang dạy cách học, cách vận dụng kiến

Y

thức, rèn luyện kỹ năng, hình thành năng lực và phẩm chất; đồng thời phải chuyển

QU

cách đánh giá kết quả giáo dục từ nặng về kiểm tra trí nhớ sang kiểm tra, đánh giá năng lực vận dụng kiến thức giải quyết vấn đề, coi trọng cả kiểm tra đánh giá kết quả học tập với kiểm tra đánh giá trong quá trình học tập để có thể tác động kịp thời nhằm nâng cao chất lƣợng của các hoạt động dạy học và giáo dục.

KÈ M

Luật Giáo dục [20] đã nêu rõ: “Cuộc cách mạng về phương pháp giáo dục hướng vào người học, rèn luyện và phát triển khả năng suy nghĩ, khả năng giải quyết vấn đề một cách năng động, độc lập, sáng tạo ngay trong quá trình học tập ở nhà trường phổ thông. Áp dụng những phương pháp giáo dục hiện đại để bồi dưỡng năng lực tư duy sáng tạo, năng lực giải quyết vấn đề” Một trong những năng lực đầu tiên trong 9 năng lực cơ bản mà “mẫu người” tương lai cần có chính là “năng lực giải

DẠ Y

quyết vấn đề nảy sinh trong cuộc sống, khoa học công nghệ, ...” [15]. Thái Duy Tuyên khi bàn về mục tiêu và phƣơng pháp bồi dƣỡng đã chỉ ra: “Giáo dục không chỉ đào tạo con người có năng lực tuân thủ, mà chủ yếu là những con người có năng lực sáng tạo,... biết cách đặt vấn đề, nghiên cứu và giải quyết vấn đề...” [31].

7

AL

Nghị quyết Hội nghị Ban Chấp hành Trung ƣơng 8 khoá XI về đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo: “Tiếp tục đổi mới mạnh mẽ phương pháp dạy và học theo hướng hiện đại; phát huy tính tích cực, chủ động, sáng tạo và vận dụng kiến thức, kỹ năng

CI

của người học; khắc phục lối truyền thụ áp đặt một chiều, ghi nhớ máy móc. Tập trung dạy cách học, cách nghĩ, khuyến khích tự học, tạo cơ sở để người học tự cập nhật và đổi

OF FI

mới tri thức, kỹ năng, phát triển năng lực. Chuyển từ học chủ yếu trên lớp sang tổ chức hình thức học tập đa dạng, chú ý các hoạt động xã hội, ngoại khóa, nghiên cứu khoa học. Đẩy mạnh ứng dụng công nghệ thông tin và truyền thông trong dạy và học”. [9] Chƣơng trình giáo dục định hƣớng phát triển năng lực nay còn gọi là dạy học định hƣớng kết quả đầu ra đƣợc bàn đến nhiều từ những năm 90 của thế kỷ 20 và ngày

NH ƠN

nay đã trở thành xu hƣớng giáo dục quốc tế. Giáo dục định hƣớng phát triển năng lực nhằm mục tiêu phát triển năng lực ngƣời học.

Trong lĩnh vực nghiên cứu lí luận về các vấn đề của BTVL từ trƣớc đến nay đã có nhiều công trình của các tác giả nhƣ X.E.Camennetxki - V.P.Ôrêkhốp [35], Nguyễn Đức Thâm [24], Phạm Hữu Tòng [26], Nguyễn Thế Khôi [18]... Các tác giả đã chỉ ra rằng BTVL có tác dụng giáo dục rất lớn giúp HS hình thành, rèn luyện kĩ năng, kĩ xảo vận dụng kiến thức vào thực tiễn, giáo dục tƣ tƣởng đạo đức, kĩ thuật tổng hợp và

Y

hƣớng nghiệp. Không chỉ có vậy, các tác giả cũng chỉ ra rằng BTVL có tác dụng tích cực trong việc hình thành KTM cho HS. Trong quá trình giải BTVL, do phải tự mình

QU

phân tích các điều kiện của đầu bài, tự xây dựng lập luận, kiểm tra và phê phán, kết luận nên kiến thức của HS thu đƣợc là của chính họ, các em sẽ nắm chắc, hiểu sâu hơn. Đồng thời, việc tổ chức cho HS giải BTVL để rút ra KTM sẽ phát huy tính tích cực, làm việc tự lực của các em, rất phù hợp với xu hƣớng dạy học hiện đại.

KÈ M

Việc dạy BTVL ở trƣờng phổ thông giúp HS củng cố đƣợc kiến thức lý thuyết,

vận dụng giải thích đƣợc các hiện tƣợng thực tế, đồng thời cũng là phƣơng tiện đánh giá kiến thức, kỹ năng của HS. Vì vậy, để quá trình dạy học vật lý phổ thông đạt hiệu quả cao thì việc giảng dạy BTVL cũng phải theo định hƣớng phát triển năng lực Trong chƣơng trình Vật lý 10 thì phần “Nhiệt học‟‟ là một trong những phần có

DẠ Y

nhiều ứng dụng trong thực tiễn và đời sống. Nhƣ vậy, để dạy học phần này có hiệu quả cao, ngoài việc nghiên cứu về mặt lý thuyết thì việc sử dụng bài tập tình huống, bài tập gắn liền thực tiễn, bài tập hộp đen…với các mức độ khác nhau sẽ góp phần phát triển tƣ duy và năng lực GQVĐ cho HS là rất cần thiết.

8

AL

Với những lí do trên, chúng tôi chọn đề tài: Phát triển năng lực giải quyết vấn đề cho học sinh qua việc xây dựng và sử dụng hệ thống bài tập trong dạy học phần “ Nhiệt học‟‟ Vật lý 10 Trung học phổ thông để nghiên cứu.

CI

2. LỊCH SỬ NGHIÊN CỨU ĐỀ TÀI

Có nhiều tác giả quan tâm nghiên cứu về năng lực, năng lực GQVĐ trong dạy

OF FI

học ở nhiều môn học khác nhau nhƣ: Phạm Minh Hạc, Lâm Quang Thiệp, Nguyễn Huy Tú, Lƣơng Việt Thái, Nguyễn Thị Lan Phƣơng, Nguyễn Thị Tuyết Nga...... Đối với môn Vật lý một số luận văn Thạc sỹ nghiên cứu về năng lực GQVĐ nhƣ: Vũ Huy Kỳ (2007) với “ Định hƣớng tìm tòi giải quyết vấn đề khi dạy học một số kiến thức chƣơng Các định luật bảo toàn lớp 10 ban cơ bản cho HS dân tộc nội trú ‟‟;

NH ƠN

Hoàng Trung Hiếu (2010) với “ Xây dựng hệ thống bài tập và hƣớng dẫn HS lớp 12 THPT ban KHTN giải bài tập chƣơng Hạt nhân nguyên tử góp phần phát triển NLGQVĐ‟‟; Ngô Thị Thanh Nhàn (2009) với “ Lựa chọn và hƣớng dẫn giải bài tập chƣơng Điện tích, điện trƣờng nhằm giúp học sinh lớp 11 THPT nắm vững kiến thức cơ bản, góp phần phát triển NLGQVĐ ‟‟; Đặng Thị Thanh Thuỷ (2012) với “ Xây dựng và hƣớng dẫn học sinh lớp 10 THPT giải hệ thống bài tập chƣơng Động lực học chất điểm - Vật lí 10 nâng cao theo hƣớng phát triển NLGQVĐ‟‟; Đinh Thị Thu Huệ NLGQCĐ cho HS ‟‟....

Y

với “ Sử dụng bài tập trong dạy học chƣơng Chất khí Vật lí 10 theo hƣớng bồi dƣỡng

QU

Các công trình, đề tài nghiên về năng lực, năng lực GQVĐ hầu hết các tác giả đi nghiên cứu sâu về khái niệm, cấu trúc, xây dựng các tiêu chí đánh giá, các mức độ đánh năng lực......Đối với các luận văn Thạc sỹ thì chủ yếu là xây dựng hệ thống bài tập và hƣớng dẫn giải theo định hƣớng phát triển năng lực GQVĐ của một chƣơng nào

KÈ M

đó trong chƣơng trình môn học; chƣa đề cập đến các năng lực thành tố của năng lực GQVĐ và các giải pháp để phát triển các năng lực thành tố đó thông qua các bài tập cụ thể nhằm phát triển năng lực GQVĐ cho HS. Vì thế, việc nghiên cứu bổ sung thêm những giải pháp nhằm phát triển các năng lực thành tố của năng lực GQVĐ thông qua bài tập phần “Nhiệt học‟‟ trong chƣơng trình Vật lý 10 THPT là rất cần thiết.

DẠ Y

3. MỤC TIÊU ĐỀ TÀI Xây dựng hệ thống bài tập phần “Nhiệt học” và đề xuất biện pháp sử dụng

trong dạy học vật lý theo hƣớng phát triển năng lực giải quyết vấn đề cho học sinh.

9

AL

4. GIẢ THUYẾT KHOA HỌC

Nếu xây dựng đƣợc hệ thống bài tập phần “Nhiệt học‟‟ Vật lý 10 THPT theo hƣớng phát triển năng lực GQVĐ và sử dụng hệ thống bài tập đó vào dạy học thì sẽ

CI

góp phần phát triển năng lực GQVĐ cho HS, qua đó nâng cao hiệu quả dạy học vật lý ở trƣờng phổ thông.

OF FI

5. NHIÊM VỤ NGHIÊN CỨU

- Nghiên cứu cơ sở lý luận và thực tiễn của dạy học theo hƣớng phát triển năng lực GQVĐ.

- Nghiên cứu đề xuất các biện pháp phát triển năng lực GQVĐ thông qua dạy học phần “ Nhiệt học ‟‟ Vật lý 10 THPT, với hệ thống bài tập..

Vật lý 10 THPT.

NH ƠN

- Nghiên cứu đặc điểm cấu trúc nội dung phần „‟Nhiệt học‟‟ trong chƣơng trình - Khai thác xây dựng hệ thống bài tập theo định hƣớng phát triển năng lực GQVĐ - Thiết kế tiến trình dạy học một số kiến thức trong phần “Nhiệt học” theo định hƣớng phát triển năng lực GQVĐ với bài tập vật lý.

- Tiến hành thực nghiệm sƣ phạm ở trƣờng THPT để đánh giá kết quả và rút ra kết luận.

6. ĐỐI TƢỢNG NGHIÊN CỨU

Y

Hoạt động dạy và học phần bài tập “Nhiệt học‟‟ Vật lý 10 THPT theo định

QU

hƣớng phát triển năng lực GQVĐ.

7. PHẠM VI NGHIÊN CỨU

- Phát triển năng lực GQVĐ cho HS thông qua bài tập phần „‟Nhiệt học‟‟ Vật lý 10 THPT.

KÈ M

- Thực nghiệm sƣ phạm tại trƣờng THPT Lê Lợi trên địa bàn thành phố Pleiku,

tỉnh Gia lai.

8. PHƢƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU 8.1. Phƣơng pháp nghiên cứu lí luận - Các văn kiện của Đảng và Nhà nƣớc, các văn bản chỉ đạo của Bộ Giáo dục và

Đào tạo liên quan đến dạy học vật lý theo định hƣớng phát triển năng lực của HS.

DẠ Y

- Tài liệu lí luận dạy học môn Vật lý, tài liệu bồi dƣỡng thƣờng xuyên định kì

môn Vật lý THPT. - Phân tích chƣơng trình vật lý phổ thông, sách giáo khoa, sách bài tập, sách

giáo viên, tập chí về phần bài tập Nhiệt học trong Vật lý 10 THPT.

10

AL

8.2. Phƣơng pháp nghiên cứu thực tiễn

Điều tra việc dạy học theo định hƣớng phát triển năng lực hiện nay ở một số trƣờng THPT trên địa bàn thành phố Pleiku, tỉnh Gia Lai.

CI

8.3. Thực nghiệm sƣ phạm chứng tính khả thi của đề tài.

8.4. Phƣơng pháp thống kê toán học

OF FI

Tiến hành thực nghiệm sƣ phạm ở một số lớp 10 thuộc trƣờng THPT để kiểm

Sử dụng phƣơng pháp thống kê toán học để trình bày, so sánh kết quả thực nghiệm sƣ phạm và kiểm định giả thuyết thống kê kết quả học tập của hai nhóm đối chứng và thực nghiệm.

NH ƠN

9. NHỮNG ĐÓNG GÓP MỚI CỦA ĐỀ TÀI Về mặt lí luận

Góp phần làm phong phú thêm cơ sở lý luận của việc sử dụng bài tập trong dạy học vật lý theo hƣớng phát triển NLGQVĐ.

Đề xuất biện pháp bồi dƣỡng năng lực GQVĐ cho HS qua hệ thống bài tập phần „„Nhiệt học‟‟ Vật lý 10 THPT; Về mặt thực tiễn

Khai thác, xây dựng hệ thống bài tâp phần “Nhiệt học” Vật lý 10 theo đinh

Y

hƣớng phát triển năng lực GQVĐ.

QU

Thiết kế tiến trình dạy học một số kiến thức cụ thể trong phần bài tập “Nhiệt học” Vật lý 10 theo đinh hƣớng phát triển năng lực GQVĐ, với hệ thống bài tập đã xây dựng;

Đánh giá đƣợc thực trạng về năng lực GQVĐ của HS hiện nay trong dạy học

KÈ M

phần bài tập vật lý.

10. CẤU TRÚC CỦA LUẬN VĂN Ngoài phần mở đầu, mục lục, kết luận, tài liệu tham khảo, nội dung chính của

luận văn đƣợc trình bày trong 3 chƣơng: Chƣơng 1: Cơ sở lí luận và thực tiễn về việc phát triển năng lực giải quyết vấn

DẠ Y

đề cho học sinh thông qua bài tập vật lý Chƣơng 2: Xây dựng và sử dụng hệ thống bài tập trong dạy học phần “Nhiệt

học” Vật lý 10 THPT, theo hƣớng phát triển năng lực giải quyết vấn đề cho học sinh Chƣơng 3: Thực nghiệm sƣ phạm

11

AL

NỘI DUNG Chƣơng 1

CI

CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ THỰC TIỄN VỀ VIỆC PHÁT TRIỂN

NĂNG LỰC GIẢI GIẢI QUYẾT VẤN ĐỀ CHO HỌC SINH

OF FI

THÔNG QUA BÀI TẬP VẬT LÝ

1.1. DẠY HỌC THEO ĐỊNH HƢỚNG PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC 1.1.1. Các xu hướng tiến cận trong dạy học

Dạy học tiếp cận nội dung là quá trình dạy học mà qua đó học sinh tiếp thu và

NH ƠN

lĩnh hội tri thức từ đó hình thành kỹ năng. Mục tiêu giảng dạy là chú trọng cung cấp tri thức, xây dựng các kỹ năng, kỹ xảo cho học sinh thông qua hoạt động dạy học, với mục tiêu học tập là học để đối phó với thi cử; sau khi thi xong, những điều đã học thƣờng bị quên, ít dùng đến. Mục tiêu ở bài học thƣờng viết chung chung, yêu cầu đối với ngƣời học là biết đƣợc gì qua học tập. Nội dung giảng dạy đƣợc quy định chi tiết trong chƣơng trình; từ giáo trình và ngƣời dạy; chƣơng trình đƣợc xác định là chuẩn,

Y

không đƣợc phép xê dịch. Các phƣơng pháp giảng dạy thƣờng là diễn giảng, thuyết trình, giáo viên là ngƣời truyền thụ kiến thức, học sinh tiếp thu thụ động. Hình thức

QU

tổ chức chủ yếu dạy lý thuyết trên lớp học cố định trong 4 bức tƣờng.

Dạy học tiếp cận năng lực là quá trình dạy học kiến tạo, học sinh tự tìm tòi, khám phá, phát hiện, tự hình thành hiểu biết, năng lực. Mục tiêu giảng dạy là chú

KÈ M

trọng hình thành các năng lực (sáng tạo, hợp tác,…); học sinh học để đáp ứng yêu cầu công việc; những điều đã học cần thiết bổ ích cho cuộc sống và công việc sau này, mục tiêu ở bài học chi tiết, đánh giá đƣợc.Yêu cầu ngƣời học làm đƣợc gì từ những điều đã biết. Vì thế nội dung giảng dạy đƣợc lựa chọn nhằm đạt đƣợc chuẩn đầu ra; từ

DẠ Y

tình huống thực tế; những vấn đề mà học sinh quan tâm. Phƣơng pháp giảng dạy đƣợc giáo viên kết hợp đa dạng, tổ chức, hỗ trợ học sinh tự lực và lĩnh hội tri thức;dạy học mang tính chất tƣơng tác.

12

AL

1.1.2. Năng lực và năng lực học sinh 1.1.2.1. Khái niệm năng lực

CI

Năng lực là một vấn đề đƣợc rất nhiều các nhà khoa học quan tâm, đặc biệt trong lĩnh vực giáo dục. Có rất nhiều quan điểm về năng lực và phát trển năng lực.

OF FI

Theo quan điểm di truyền học, trƣờng phái A. Binet (1875-1911) và T. Simon cho rằng: năng lực phụ thuộc tuyệt đối vào tính chất bẩm sinh của di truyền gen. Theo quan điểm xã hội học, E. Durkhiem (1858-1917) cho rằng: năng lực, nhân cách con ngƣời đƣợc quyết định bởi xã hội (nhƣ một môi trƣờng bất biến, tách rời khỏi điều kiện chính trị). Theo phái tâm lí học hành vi, J.B. Watson (1870-1958) coi năng lực

NH ƠN

của con ngƣời là sự thích nghi “sinh vật” với điều kiện sống [14].

Nhìn chung, các quan điểm này chủ yếu xem xét năng lực từ khía cạnh bản năng, từ yếu tố bẩm sinh, di truyền của con ngƣời mà coi nhẹ yếu tố giáo dục.

Theo quan điểm B.M. Chieplôv coi năng lực là những đặc điểm tâm lí cá nhân có liên quan với kết quả tốt đẹp của việc hoàn thành một hoạt động nào đó. Ông cho rằng hai yếu tố cơ bản liên quan đến khái niệm năng lực:

Y

Thứ nhất, năng lực là những đặc điểm tâm lí mang tính cá nhân. Mỗi cá thể

QU

khác nhau có năng lực khác nhau về cùng một lĩnh vực. Không thể nói rằng: Mọi ngƣời đều có năng lực nhƣ nhau.

Thứ hai, khi nói đến năng lực, không chỉ nói tới các đặc điểm tâm lí chung mà năng lực còn phải gắn với một hoạt động nào đó và đƣợc hoàn thành có kết quả tốt

KÈ M

(tính hƣớng đích)[33].

Theo H.Gardner năng lực đƣợc hình thành qua việc phân tích tám lĩnh vực trí năng

của con ngƣời, đó là: ngôn ngữ, lôgic-toán, âm nhạc, không gian, vận động cơ thể, giao tiếp, tự nhận thức, hƣớng tới thiên nhiên. Để giải quyết một vấn đề “có thực‟‟ trong cuộc

DẠ Y

sống thì không thể huy động chỉ duy nhất một trí năng nào đó mà cần phải kết hợp các mặt trí năng liên quan với nhau. Sự kết hợp đó hình thành năng lực cá nhân[13 ]. Ở Việt Nam, nhấn mạnh đến tính mục đích và nhân cách của năng lực, Phạm

Minh Hạc đƣa ra nhận định: “Năng lực chính là một tổ hợp các đặc điểm tâm lí của

13

AL

một con ngƣời (còn gọi là tổ hợp thuộc tính tâm lí của một nhân cách), tổ hợp đặc điểm này vận hành theo một mục đích nhất định tạo ra kết quả của một hoạt động nào

CI

đấy” [3]. Theo tác giả Trần Trọng Thủy và Nguyễn Quang Uẩn (1998): “Năng lực là tổng hợp những thuộc tính độc đáo của cá nhân phù hợp với những yêu cầu đặc trƣng

OF FI

của một hoạt động nhất định, nhằm đảm bảo việc hoàn thành có kết quả tốt trong lĩnh vực hoạt động ấy” [4]. Tác giả Nguyễn Huy Tú cho rằng: năng lực là những phẩm chất của quá trình hoạt động tâm lí , tƣơng đối ổn định và khái quát của nhân cách nhờ đó con ngƣời giải quyết đƣợc ở mức này hay mức khác, một hay nhiều yêu cầu khác nhau. Năng lực biểu lộ ở tính nhanh, tính dễ dàng, chất lƣợng tiếp nhận và thực hiện

NH ƠN

hoạt động, ở bề rộng của di chuyển, tính sáng tạo , tính độc đáo của hoạt động và của kết quả hoạt động giải quyết yêu cầu mới. Đồng thời năng lực còn liên quan đến khả năng phán đoán, nhận thức, hứng thú và tình cảm. [28]

Trên cơ sở tìm hiểu những quan điểm về năng lực, xét từ phƣơng diện giáo dục, khái niệm „„năng lực‟‟có thể đƣợc hiểu nhƣ sau: Năng lực là khả năng huy động tổng hợp các kiến thức, kĩ năng và các thuộc tính tâm lí khác nhƣ hứng thú, niềm tin, ý

Y

chí…..để thực hiện thành công một loại công việc trong một bối cảnh nhất định.

QU

Đặc điểm của năng lực:

- Năng lực chỉ có thể quan sát đƣợc qua hoạt động của cá nhân ở các tình huống nhất định;

- Năng lực thể hiện dƣới hai dạng đó là năng lực chung và năng lực chuyên biệt;

KÈ M

- Năng lực đƣợc hình thành, phát triển ở trong và ngoài nhà trƣờng; - Năng lực đƣợc hình thành và cải thiện liên tục trong suốt cuộc đời của con ngƣời; - Phát triển năng lực cần hình thành trên cơ sở phát triển các thành phần (kiến

thức, kĩ năng, thái độ….)

DẠ Y

Nhƣ vạy, nang lực không phải là cấu trúc bất biến, mà là mọt cấu trúc đọng, có

tính mở, đa thành tố, đa tầng bạc, hàm chứa trong nó không chỉ là kiến thức, kĩ nang,... mà cả niềm tin, giá trị, trách nhiẹm xã họi,... thể hiẹn ở tính s n sàng hành đọng trong những điều kiẹn thực tế, hoàn cảnh thay đổi. Cấu trúc năng lực đƣợc trình bày ở hình 1.1

14

Năng lực Giá trị đạo đức

Thái độ

NH ƠN

Xúc cảm

CI

Động cơ

Các khả năng nhận thức

OF FI

Kiến thức

AL

Bối cảnh

Hình 1.1. Cấu trúc đa thành tố của năng lực - Vòng tròn nhỏ ở tâm là năng lực (định hƣớng theo chức năng) - Vòng tròn lớn bao quanh vòng tròn nhỏ là các thành tố của năng lực: kiến thức;

Y

khả năng nhận thức; khả năng thực hành/ năng khiếu; thái độ; xúc cảm; đạo đức; động cơ;

QU

- Vòng tròn ngoài là bối cảnh (điều kiện/ hoàn cảnh có ý nghĩa) 1.1.2.2. Khái niệm năng lực học sinh Từ khái niệm năng lực tổng quát ở trên ta có thể đƣa ra khái niệm về năng lực học sinh nhƣ sau: Năng lực học sinh là khả năng huy động tổng hợp các kiến thức, kĩ

KÈ M

năng và các thuộc tính tâm lí khác nhƣ hứng thú, niềm tin, ý chí….của học sinh .để thực hiện thành công một loại công việc trong học tập ở một bối cảnh nhất định.

1.1.2.3. Hệ thống năng lực học sinh Hệ thống năng lực của học sinh bao gồm : năng lực chung và năng lực chuyên

DẠ Y

môn thể hiện qua sơ đồ 1.1

15

Hệ thống năng lực học sinh

Năng lực chung

Năng lực giao tiếp và hợp tác

AL

Năng lực tự chủ và tự học

OF FI

Năng lực ngôn ngữ

CI

Năng lực giải quyết vấn đề và sáng tạo

Năng lực tính toán

Năng lực tìm hiểu tự nhiên và xã hội Năng lực chuyên môn

Năng lực công nghệ

NH ƠN

Năng lực tin học Năng lực thẩm mỹ Năng lực thể chất

Sơ đồ 1.1. Hệ thống năng lực của học sinh 1.2. NĂNG LỰC GIẢI QUYẾT VẤN ĐỀ

Y

1.2.1. Khái niệm năng lực giải quyết vấn đề

Năng lực GQVĐ là khả năng của một cá nhân hiểu và giải quyết tình huống vấn

QU

đề khi mà giải pháp giải quyết chƣa rõ ràng. Nó bao gồm sự s n sàng tham gia vào giải quyết tình huống vấn đề đó – thể hiện tiềm năng là công dân tích cực và xây dựng. [13 ] (Định nghĩa trong đánh giá PISA, 2012).

KÈ M

Giải quyết vấn đề: Hoạt động trí tuệ đƣợc coi là trình độ phức tạp và cao nhất về nhận thức, vì cần huy động tất cả các năng lực trí tuệ của cá nhân. Để GQVĐ, chủ thể phải huy động trí nhớ, tri giác, lý luận, khái niệm hóa, ngôn ngữ, đồng thời sử dụng cả cảm xúc, động cơ, niềm tin ở năng lực bản thân và khả năng kiểm soát đƣợc tình thế (Theo Nguyễn Cảnh Toàn – 2012 (Xã hội học tập – học tập suốt đời)).

DẠ Y

Từ đó ta có thể hiểu: Năng lực GQVĐ là khả năng của một cá nhân “huy

động”, kết hợp một cách linh hoạt và có tổ chức kiến thức, kỹ năng với thái độ, tình cảm, giá trị, động cơ cá nhân,… để hiểu và giải quyết vấn đề trong tình huống nhất định một cách hiệu quả và với tinh thần tích cực.

16

AL

1.2.2. Cấu trúc năng lực giải quyết vấn đề

* Cấu trúc của một năng lực: Năng lực đƣợc cấu thành từ các thành tố năng sát các biểu hiện trong các hoạt động cụ thể. Thể hiện qua sơ đồ 1.2

OF FI

Thành tố 1 Thành tố 2

Năng lực

CI

lực, trong mỗi thành tố chứa đựng các kỹ năng, để nhận biết các kỹ năng thì ta quan

Các kỹ năng

Thành tố 3

Các biểu hiện

NH ƠN

Thành tố …

Sơ đồ 1.2. Cấu trúc của một năng lực * Cấu trúc của năng lực GQVĐ : gồm có 6 thành tố (hình1.2)[6]

2. Phát hiện và 2. làm Phátrõ hiện vấn đề và làm rõ vấn đề 3. Hình thành Năng lực và triển khai GQVĐ ý tƣởng mới

QU

Y

1. Nhận ra ý tƣởng mới

KÈ M

6. Tƣ duy độc lập

4. Đề xuất, lựa chọn giải pháp

DẠ Y

5. Thực hiện và đánh giá giải pháp

Hình 1.2. Cấu trúc của năng lực GQVĐ

17

AL

+ Nhận ra ý tưởng mới: Xác định và làm rõ thông tin, ý tƣởng mới và phức tạp từ các nguồn thông tin khác nhau; phân tích các nguồn thông tin độc lập để thấy đƣợc

CI

khuynh hƣớng và độ tin cậy của ý tƣởng mới.

+ Phát hiện và làm rõ vấn đề: Phân tích đƣợc tình huống trong học tập, trong cuộc sống; phát hiện và nêu đƣợc tình huống có vấn đề trong học tập, trong cuộc sống.

OF FI

+ Hình thành và triển khai ý tưởng mới: Nêu đƣợc nhiều ý tƣởng mới trong học tập và cuộc sống; suy nghĩ không theo lối mòn; tạo ra yếu tố mới dựa trên những ý tƣởng khác nhau; hình thành và kết nối các ý tƣởng; nghiên cứu để thay đổi giải pháp trƣớc sự thay đổi của bối cảnh; đánh giá rủi do và có dự phòng.

+ Đề xuất, lựa chọn giải pháp: Thu thập và làm rõ các thông tin có liên quan đƣợc giải pháp phù hợp nhất.

NH ƠN

đến vấn đề; đề xuất và phân tích đƣợc một số giải pháp giải quyết vấn đề; lựa chọn + Thực hiện và đánh giá giải pháp giải quyết vấn đề: Thực hiện và đánh giá giải pháp giải quyết vấn đề; suy ngẫm về cách thức và tiến trình giải quyết vấn đề để điều chỉnh và vận dụng trong bối cảnh mới.

+ Tư duy độc lập: Đặt đƣợc nhiều câu hỏi có giá trị, không dễ dàng chấp nhận

Y

thông tin một chiều; không thành kiến khi xem xét, đánh giá vấn đề; quan tâm tới các lập luận và minh chứng thuyết phục; s n sàng xem xét, đánh giá lại vấn đề.

QU

1.2.3. Các cấp độ đánh giá năng lực giải quyết vấn đề Khi muốn đánh giá một năng lực, ta cần làm rõ nội hàm năng lực đó bằng cách chỉ ra những kiến thức, kĩ năng và thái độ cần có làm nền tảng cho việc thể hiện, phát

KÈ M

triển năng lực đó, sau đó xây dựng các công cụ đo kiến thức, kĩ năng, thái độ thông qua các tiêu chí (chỉ số hành vi). Đánh giá kiến thức: kiểm tra kiến thức, kiểm tra tổng thể, kiểm tra tình huống. Đánh giá kĩ năng: kiểm tra tổng thể, kiểm tra tình huống, hồ so cá nhân, đánh

giá qua thực tiễn, đánh giá kĩ nang.

DẠ Y

Đánh giá thái đọ: suy ngẫm, đánh giá đồng đẳng, cùng đánh giá, tự đánh giá

18

AL

- Suy ngẫm

Kiểm tra kiến thức

- Cùng đánh giá Thái độ

Hồ sơ cá nhân

Kiến thức

Kĩ năng

Kiểm tra thực hiện.

OF FI

- Tự đánh giá

CI

- Đánh giá đồng đẳng

Kiểm tra tổng thể

Đánh giá đầu vào

Kiểm tra tình huống

NH ƠN

Đánh giá qua thực tiễn, Đánh giá kĩ năng

Hình 1.3. Đánh giá theo năng lực Dựa trên nền tảng đó ta có thể xây dựng các công cụ đo kiến thức, kĩ năng, thái độ đối với năng lực GQVĐ

Y

Năng lực GQVĐ

QU

Kiến thức vật lí liên quan đến quá trình cần khảo sát

DẠ Y

KÈ M

Thái độ + Thái độ kiên nhẫn + Thái độ trung thực + Thái độ tỉ mỉ + Thái độ hợp tác + Thái độ tích cực

Kĩ năng + Nhận ra vấn đề + Xác định chủ sở hữu của vấn đề + Hiểu vấn đề + Chọn giải pháp + Thực thi giải pháp + Đánh giá giải pháp

Hình 1.4. Đánh giá theo năng lực GQVĐ

Hay đánh giá năng lực GQVĐ bằng con đƣờng thực nghiệm (năng lực thực

nghiệm), một trong các năng lực quan trọng của HS trong học tập vật lí, ta cần chỉ ra những thành tố làm nền tảng của năng lực thực nghiệm đƣợc trình bày ở hình I.5

19

AL

Năng lực thực nghiệm

CI

NH ƠN

Thái độ + Thái độ kiên nhẫn + Thái độ trung thực + Thái độ tỉ mỉ + Thái độ hợp tác + Thái độ tích cực

Kĩ năng + Thiết kế phƣơng án thí nghiệm + Chế tạo dụng cụ + Lựa chọn dụng cụ + Lắp ráp dụng cụ thí nghiệm + Thay đổi các đại lƣợng + Sử dụng dụng cụ đo: hiệu chỉnh dụng cụ đo, đọc số liệu + Sửa chữa các sai hỏng thông thƣờng + Quan sát diễn biến hiện tƣợng + Ghi lại kết quả + Biểu diễn kết quả bằng bảng biểu, đồ thị + Tính toán sai số + Biện luận, trình bày kết quả + Tự đánh giá cải tiến phép đo

OF FI

Kiến thức + Kiến thức vật lí liên quan đến quá trình cần khảo sát + Kiến thức về thiết bị, về an toàn + Kiến thức về xử lí số liệu, kiến thức về sai số + Kiến thức về biểu diễn số liệu dƣới dạng bảng biểu, đồ thị

Hình 1.5. Các thành tố của năng lực thực nghiệm Hiện nay có nhiều công cụ đánh giá theo hƣớng phát triển năng lực cho học

Y

sinh nhƣng trong đó xây dựng phiếu hƣớng dẫn đánh giá theo tiêu chí (Rubric) và

QU

đánh giá theo hồ sơ học tập là 2 công cụ đƣợc chú trọng.

Trong đề tài nghiên cứu chúng tôi tập trung đi sâu bồi dƣỡng nhằm phát triển năng lực GQVĐ cho học sinh thông qua phần bài tập nên chú trọng đến công cụ xây dựng phiếu hƣớng dẫn đánh giá theo tiêu chí (Rubric). Rubric chính là bảng thang

KÈ M

điểm chi tiết mô tả đầy đủ các tiêu chí mà ngƣời học cần phải đạt đƣợc. Nó là một công cụ đánh giá chính xác mức độ đạt chuẩn của HS và cung cấp thông tin phản hồi để HS tiến bộ không ngừng. Một tiêu chí tốt cần có những đặc trƣng: đƣợc phát biểu rõ ràng; ngắn gọn; quan sát đƣợc; mô tả hành vi; đƣợc viết sao cho HS hiểu đƣợc. Hơn nữa phải chắc chắn rằng mỗi tiêu chí là riêng biệt, đặc trƣng cho dấu hiệu của bài kiểm

DẠ Y

tra. Nội dung Rubric là một tập hợp các tiêu chí liên hệ với mục tiêu học tập và đƣợc sử dụng để đánh giá hoặc thông báo về sản phẩm, năng lực thực hiện hoặc quá trình thực hiện nhiệm vụ học tập. Rubric bao gồm một hoặc nhiều khía cạnh nhƣ năng lực thực hiện đƣợc đánh giá, các khái niệm hoặc ví dụ làm sáng tỏ yếu tố đang đƣợc đánh

20

AL

giá. Các khía cạnh đƣợc gọi là tiêu chí, thang đánh giá gọi là mức độ (cấp độ) và định nghĩa đƣợc gọi là thông tin mô tả. Nên giới hạn số tiêu chí  3 và  10 . Nếu cần phân

CI

biệt HS Đạt hoặc Không đạt thì sử dụng các mức độ theo số ch n ( thƣờng 4 hoặc 6).

Nếu muốn có mức năng lực trung bình thì sử dụng các mức độ theo số lẻ. giáo viên

OF FI

cần cùng HS đặt tên cho các mức độ.Theo Jennifer Docktor đã xây dựng Rubric cho bài tập vật lí [8].

Mức độ 5

4

3

2

Tiêu chí tả Mô tả hữu Một

hữu ích, ích,

hứu ích

phần

phù hợp nhƣng và

Con Phƣơng

đƣờng tiếp pháp hợp và

3.

là hợp

Vận Áp

đựng

cho

nhiều lỗi

nhiều lỗi

toán

vài Hầu

đầy chứa

tắc

của là

vài phƣơng

lỗi nhỏ

DẠ Y

hết Tất cả các Lời

giải

khái niệm không chỉ

thiếu, tắc

không

đƣợc và

chọn

nó

là không

không

thực

là

phù hợp

cần

thiết

xót,

cho

bài

không

toán hoặc

phù hợp

cho HS

thiếu

dụng Một

số Hầu

thể của vật lí chứa dụng vật lí là những lỗi thể phù hợp nhỏ

bài

pháp giải phù hợp

dụng cụ thể dụng cụ cụ thể của phần của vật lí

thiết

li và nguyên pháp giải và nguyên cách làm

lí nhƣng

Áp

ích mô tả rất

chứa đựng nhiều lỗi

pháp giải khái niệm phƣơng

KÈ M

đủ

ích, hữu

gồm một

ích, chứa đựng hoặc chứa cần

Một

giải

tả không bao

không

Y

giải

Phƣơng

hữu

0

bộ Lời

tả mô

là không

hữu

QU

cận vật lí

tả

lỗi nhỏ

hết Toàn

mô mô

đầy chứa đựng không

đủ

2.

số Hầu

NH ƠN

1. Diễn tả Mô

1

áp những áp áp cụ dụng của thể

vật

hết Toàn

bộ Lời

giải

dụng không chỉ

cụ cụ thể của ra áp dụng của vật lí là cụ thể của

lí vật lí là không

21

sự

vật lí

đầy

thiếu xót, thiếu

đủ

chứa

và phù

vài chứa lỗi

và

chứa

lỗi

CI

lỗi

hợp

AL

và

4.

Quá Quá

Quá trình Một

trình

tính trình

tính toán phần tính các phần phần tính bằng là

xót

và thiếu xót xót

phù hợp nhƣng

chứa

vài và

đầy chứa

đủ

vài lỗi

lỗi

lỗi nhỏ

trình chung bài giải ràng,

số Hầu

phần

rõ ràng, đúng

bài phần

giải

và trình tính

chứa chứa lỗi

NH ƠN

Tiến Toàn bộ Bài giải rõ Một

lôgic

bộ Không có

phù toán thiếu tính toán toán thiếu chứng quá

toán là hợp và 5.

hết Toàn

OF FI

tính

toán

số Hầu

giải

toán

và

chúng

là

cần thiết

hết Toàn

Không có

bài bộphần

bằng

bài

giải chứng quá

đúng

trọng tâm không rõ không rõ không rõ trình tính

trọng

nhƣng có ràng,

tâm, kết lỗi nhỏ và không cấu hợp những

ràng,

toán hợp

không

không

lí

và

đúng

đúng

chúng

là

mâu thuẫn trọng tâm, trọng tâm, trọng tâm, cần thiết

QU

Y

lí

đúng

ràng,

lan

man lan

man lan

man

và

mâu và

mâu và

mâu

thuẫn

thuẫn

thuẫn

Dựa trên cơ sở đó ta có thể xây dựng tiêu chí đánh giá năng lực GQVĐ của

KÈ M

học sinh qua bảng 1.1 sau: Bảng 1.1. Bảng tiêu chí đánh giá năng lực GQVĐ của học sinh

Mức độ

5

4

3

2

1

- Tự xác định và làm rõ đƣợc thông tin, ý tƣởng mới và phức tạp từ các nguồn thông

- Xác định và làm rõ đƣợc thông tin, ý tƣởng mới và phức tạp từ các nguồn thông tin

- Một số thông tin, ý tƣởng mới và phức tạp từ các nguồn thông tin khác nhau không hữu ích,

- Hầu hết thông tin, ý tƣởng mới và phức tạp từ các nguồn thông tin khác nhau không hữu ích,

- Toàn bộ thông tin, ý tƣởng mới và phức tạp từ các nguồn thông tin khác nhau không hữu ích,

Tiêu chí

DẠ Y

Nhận ra ý tƣởng mới

22

- Phân tích đƣợc tình huống trong học tập, trong cuộc sống qua hợp tác các bạn, nhƣng chứa đựng lỗi nhỏ.

-Phát hiện và nêu đƣợc tình huống có vấn đề trong học tập, trong cuộc sống qua hợp tác các bạn.

- Nêu đƣợc nhiều ý tƣởng mới trong học tập và cuộc sống.

- Suy nghĩ theo lối mòn và chƣa tạo ra yếu tố mới dựa trên những ý tƣởng khác nhau.

-Hình thành và kết nối các ý tƣởng.

- Nghiên cứu

- Chƣa phân tích đầy đủ tình huống trong học tập, trong cuộc sống, chứa đựng nhiều lỗi.

-Phát hiện và nêu đƣợc tình huống có vấn đề trong học tập, trong cuộc sống qua định hƣớng của GV hoặc hợp tác bạn.

NH ƠN

QU

KÈ M

- Nêu đƣợc nhiều ý tƣởng mới trong học tập và cuộc sống.

- Suy nghĩ không theo lối mòn và tạo ra yếu tố mới dựa trên những ý tƣởng khác nhau.

-Hình thành và kết nối các ý tƣởng.

- Nghiên cứu để thay đổi giải

DẠ Y

Hình thành và triển khai ý tƣởng mới

hoặc chứa đựng nhiều lỗi.

-Không phân tích đƣợc các nguồn thông tin độc lập để thấy đƣợc khuynh hƣớng và độ tin cậy của ý tƣởng mới qua định hƣớng của GV hoặc hợp tác bạn.

- Toàn bộ các phân tích tình huống trong học tập, trong cuộc sống, chứa đựng nhiều lỗi.

-Phát hiện nhƣng không nêu đƣợc tình huống có vấn đề trong học tập, trong cuộc sống qua định hƣớng của GV hoặc hợp tác bạn.

- Toàn bộ các ý tƣởng mới không hữu ích trong học tập và cuộc sống.

- Suy nghĩ theo lối mòn và chƣa tạo ra yếu tố mới dựa trên những ý tƣởng khác nhau; -Hình thành và kết nối các ý tƣởng.

- Nghiên cứu để thay đổi giải pháp trƣớc sự

AL

- Tự phân tích đƣợc tình huống trong học tập, trong cuộc sống -Tự phát hiện và nêu đƣợc tình huống có vấn đề trong học tập, trong cuộc sống.

chứa đựng nhiều lỗi.

-Không phân tích đƣợc các nguồn thông tin độc lập để thấy đƣợc khuynh hƣớng và độ tin cậy của ý tƣởng mới qua định hƣớng của GV hoặc hợp tác bạn.

- Hầu hết các phân tích tình huống trong học tập, trong cuộc sống, chứa đựng nhiều lỗi.

-Phát hiện nhƣng không nêu đƣợc tình huống có vấn đề trong học tập, trong cuộc sống qua định hƣớng của GV hoặc hợp tác bạn.

- Hầu hết các ý tƣởng mới không hữu ích trong học tập và cuộc sống; - Suy nghĩ theo lối mòn và chƣa tạo ra yếu tố mới dựa trên những ý tƣởng khác nhau; -Hình thành và kết nối các ý tƣởng.

- Nghiên cứu để thay đổi giải pháp trƣớc sự

CI

chứa đựng nhiều lỗi.

- Phân tích đƣợc một số nguồn thông tin độc lập để thấy đƣợc khuynh hƣớng và độ tin cậy của ý tƣởng mới qua định hƣớng của GV hoặc hợp tác bạn.

OF FI

khác nhau, nhƣng chứa đựng lỗi nhỏ.

- Phân tích các nguồn thông tin độc lập để thấy đƣợc khuynh hƣớng và độ tin cậy của ý tƣởng mới qua hợp tác các bạn.

Y

Phát hiện và làm rõ vấn đề

tin khác nhau.

- Tự phân tích đƣợc các nguồn thông tin độc lập để thấy đƣợc khuynh hƣớng và độ tin cậy của ý tƣởng mới.

- Một số ý tƣởng mới chƣa hữu ích trong học tập và cuộc sống; - Suy nghĩ theo lối mòn và chƣa tạo ra yếu tố mới dựa trên những ý tƣởng khác nhau; -Hình thành và kết nối các ý tƣởng.

- Nghiên cứu để thay đổi giải pháp trƣớc sự

23

- Hầu hết thông tin thu thập đƣợc chƣa liên quan đến vấn đề.

- Đề xuất và phân tích đƣợc một số giải pháp giải quyết vấn đề qua hợp tác với bạn và định hƣớng của GV. - Lựa chọn đƣợc giải pháp phù hợp để GQVĐ qua định hƣớng của GV.

- Thực hiện và đánh giá giải pháp giải quyết vấn đề qua hợp tác với bạn và định hƣớng của GV. - Hợp tác với bạn và dƣới sự hƣớng dẫn của GV đƣa ra đƣợc cách thức và tiến trình giải quyết vấn đề để điều chỉnh , nhƣng chƣa vận dụng đƣợc trong bối cảnh mới.

- Tự đặt đƣợc - Tự đặt đƣợc - Tự đặt đƣợc nhiều câu hỏi nhiều câu hỏi một vài câu hỏi

- Hầu hết các đánh giá giải pháp giải quyết vấn đề là không phù hợp, chứa lỗi.

- Hợp tác với bạn và dƣới sự hƣớng dẫn của GV nhƣng đƣa ra cách thức và tiến trình giải quyết vấn đề để điều chỉnh chƣa hợp lí.

NH ƠN

- Một số thông tin thu thập đƣợc chƣa liên quan đến vấn đề.

- Đề xuất và phân tích đƣợc một số giải pháp giải quyết vấn đề qua hợp tác với bạn và định hƣớng của GV. - Lựa chọn đƣợc giải pháp phù hợp để GQVĐ qua định hƣớng của GV.

DẠ Y

KÈ M

QU

- Tự thực hiện và đánh giá giải pháp giải quyết vấn đề.

- Tự suy ngẫm về cách thức Thực và tiến trình hiện và giải quyết vấn đánh giá đề để điều giải pháp chỉnh và vận giải dụng trong bối quyết cảnh mới. vấn đề

Tƣ duy độc lập

thay đổi của bối cảnh không phù hợp.

- Chƣa có đánh giá rủi ro và dự phòng.

AL

thay đổi của bối cảnh.

- Đánh giá rủi ro và dự phòng chƣa hợp lí.

CI

thay đổi của bối cảnh.

-Đánh giá rủi ro nhƣng chƣa xây dựng đƣợc dự phòng

Y

- Tự thu thập và làm rõ đƣợc các thông tin có liên quan đến vấn đề.

- Tự đề xuất và phân tích đƣợc một số Đề xuất, giải pháp giải lựa chọn quyết vấn đề. giải pháp - Tự lựa chọn đƣợc giải pháp phù hợp nhất để GQVĐ.

để thay đổi giải pháp trƣớc sự thay đổi của bối cảnh.

-Đánh giá rủi ro và có dự phòng.

- Thu thập và làm rõ đƣợc thông tin có liên quan đến vấn đề qua hợp tác với bạn.

- Đề xuất và phân tích đƣợc một số giải pháp giải quyết vấn đề qua hợp tác với bạn.

- Lựa chọn đƣợc giải pháp phù hợp để GQVĐ qua hợp tác với bạn.

- Thực hiện và đánh giá giải pháp giải quyết vấn đề qua hợp tác với bạn.

-Hợp tác với bạn để đƣa ra cách thức và tiến trình giải quyết vấn đề để điều chỉnh và vận dụng trong bối cảnh mới.

OF FI

pháp trƣớc sự thay đổi của bối cảnh.

-Đánh giá rủi ro và có dự phòng.

24

- Toàn bộ thông tin thu thập đƣợc không liên quan đến vấn đề.

- Không đề xuất và phân tích đƣợc một số giải pháp giải quyết vấn đề qua hợp tác với bạn và định hƣớng của GV. - Không lựa chọn đƣợc giải pháp phù hợp để GQVĐ qua định hƣớng của GV. -Toàn bộ đánh giá giải pháp giải quyết vấn đề là không phù hợp, chứa nhiều lỗi.

- Hợp tác với bạn và dƣới sự hƣớng dẫn của GV nhƣng không đƣa ra đƣợc cách thức và tiến trình giải quyết vấn đề.

- Hầu hết các - Toàn bộ các câu hỏi đặt ra câu hỏi đặt ra

Xếp loại

Tốt (10-9)

không có giá trị, dễ dàng chấp nhận thông tin một chiều.

- Không thành kiến khi xem xét, đánh giá vấn đề.

- Không quan tâm tới các lập luận và minh chứng thuyết phục.

- Không quan tâm đến việc xem xét, đánh giá lại vấn đề.

Kém (2-0)

AL

không có giá trị, dễ dàng chấp nhận thông tin một chiều.

- Không thành kiến khi xem xét, đánh giá vấn đề.

- Không quan tâm tới các lập luận và minh chứng thuyết phục.

- Không quan tâm đến việc xem xét, đánh giá lại vấn đề.

Yếu (4-3)

CI

có giá trị, dễ dàng chấp nhận thông tin một chiều.

- Không thành kiến khi xem xét, đánh giá vấn đề.

- Không quan tâm tới các lập luận và minh chứng thuyết phục.

- S n sàng xem xét, đánh giá lại vấn đề.

OF FI

có giá trị, dễ chấp nhận thông tin một chiều.

Không thành kiến khi xem xét, đánh giá vấn đề.

- Ít quan tâm tới các lập luận và minh chứng thuyết phục.

- S n sàng xem xét, đánh giá lại vấn đề.

Khá (8-7)

NH ƠN

có giá trị, không dễ dàng chấp nhận thông tin một chiều.

- Không thành kiến khi xem xét, đánh giá vấn đề.

- Quan tâm tới các lập luận và minh chứng thuyết phục.

- S n sàng xem xét, đánh giá lại vấn đề.

Trung bình (6-5)

Bảng 1.2. Biểu điểm quan sát biểu hiện năng lực GQVĐ của học sinh Biểu hiện ( hành vi)

Điểm tối đa

1. Biểu hiện năng lực GQVĐ khi khám phá vấn đề.

1,0

- Nêu ra và kết nối đƣợc nhiều ý tƣởng để GQVĐ.

1,0

Y

- Biết khám phá và phát hiện vấn đề cần giải quyết.

QU

2. Biểu hiện năng lực sáng tạo khi lập kế hoạch GQVĐ và GQVĐ.

1,0

- Thu thập thông tin từ nhiều nguồn khác nhau

1,0

- Lựa chọn giải pháp GQVĐ đúng và hợp lí nhất.

1,0

- Có sự sáng tạo trong khi gặp khó khăn.

1,0

- Linh hoạt khi vận dụng kiến thức vào thực tiễn.

1,0

- Xử lí kết quả cụ thể rõ ràng, chính xác.

1,0

KÈ M

- Biết tự lập kế hoạch để GQVĐ

3. Biểu hiện năng lực sáng tạo khi báo cáo kết quả 1,0

- Đánh giá đƣợc vấn đề và vận dụng vào vấn đề mới…

1,0

Tổng điểm

10,0

DẠ Y

- Trình bày báo cáo (kết quả) dễ hiểu, hấp dẫn…

25

Điểm thực

AL

Dựa trên bảng điểm quan sát biểu hiện năng lực GQVĐ của học sinh sẽ giúp cho GV dễ dàng nhận biết công tác bồi dƣỡng năng lực GQVĐ đến cấp độ nào, để từ

CI

đó sớm có những định hƣớng kịp thời điều chỉnh nhằm đạt hiệu quả nhƣ mong muốn.

1.3. BÀI TẬP VẬT LÝ 1.3.1. Khái niệm bài tập vật lý

OF FI

Theo từ điển Tiếng Việt thì bài tập là bài ra cho HS làm để vận dụng những kiến thức đã học.

Theo Thái Duy Tuyên thì bài tập là một hệ thống thông tin xác định bao gồm hai tập hợp gắn bó chặt chẽ và tác động qua lại với nhau gồm:

- Những điều kiện là tập hợp những dữ liệu xuất phát, diễn tả trạng thái ban đầu

NH ƠN

của bài tập từ đó có thể tìm ra cách giải quyết, đó là „„cái cho‟‟ hay là „„giả thuyết‟‟.

- Những yêu cầu là trạng thái mong muốn đạt tới, đó là „„cái phải tìm‟‟ hay „„kết luận‟‟.

Hai tập hợp này tạo thành bài tập nhƣng không phù hợp nhau, thậm chí mâu thuẫn nhau, từ đó xuất hiện vấn đề cần giải quyết giữa chúng gọi là „„lời giải‟‟ của bài toán Theo Phạm Hữu Tòng thì BTVL trong dạy học đƣợc hiểu là vấn đề đặt ra cần giải quyết nhờ suy luận lôgic, tính toán, làm thí nghiệm trên cơ sở các định luật và

Y

phƣơng pháp vật lí.

Từ cơ sở trên có thể hiểu BTVL là bài tập luyện tập và sáng tạo với mục nghiên

QU

cứu các hiện tƣợng vật lý, hình thành các khái niệm, phát triển tƣ duy vật lý của HS, luyện kĩ năng vận dụng các kiến thức vật lý vào thực tiễn, giải quyết vấn đề nhờ suy luận lôgic, tính toán, thí nghiệm.

KÈ M

1.3.2. Phân loại bài tập vật lý Hiện nay hệ thống BTVL đƣợc biên soạn dƣới nhiều hình thức khác nhau. Tuy

nhiên, có thể hình dung hệ thống BTVL đƣợc phân loại theo một số cách nhƣ sau: - Theo phân môn có: bài tập cơ học; bài tập nhiệt học; bài tập điện học; bài tập

quang học và bài tập về phản ứng hạt nhân;

DẠ Y

- Theo phƣơng tiện giải có : bài tập định tính; bài tập định lƣợng; bài tập thí

nghiệm; và bài tập đồ thị; - Theo mức độ khó có: bài tập cơ bản; bài tập nâng cao; - Theo đặc điểm hoạt động nhận thức có: bài tập tái hiện; bài tập luyện tập; bài

26

AL

tập sáng tạo; bài tập nghiên cứu; bài tập thiết kế;

- Theo các bƣớc của tiến trình dạy học có: bài tập mở; bài tập vận dụng khi xây

CI

dựng kiến thức mới; bài tập củng cố hệ thống hoá kiến thức; bài tập về nhà; bài tập kiểm tra….

- Theo hình thức làm bài có: bài tập tự luận; bài tập trắc nghiệm;

OF FI

1.3.3. Bài tập vật lý trong việc phát triển năng lực giải quyết vấn đề

1.3.3.1. Vai trò của bài tập vật lý trong phát triển năng lực giải quyết vấn đề BTVL góp phần rất lớn trong dạy học phát triển năng lực cho HS, đặc biệt năng lực GQVĐ thể hiện cụ thể qua một số tác dụng sau:

- BTVL nhƣ nguồn kiến thức, phƣơng tiện điều khiển HS tìm tòi, phát hiện kiến

NH ƠN

thức mới, hệ thống các kiến thức đã học, đã biết và rèn luyện các kĩ năng.

- Mô phỏng một số tình huống, hiện tƣợng trong thực tế cuộc sống, đòi hỏi HS phải tìm hƣớng giải quyết khắc phục những hạn chế và phát huy tính tích cực của nó qua đó mà phát triển năng lực nhận thức, GQVĐ, tƣ duy sáng tạo..

- Giúp giáo dục đạo đức, phong cách, thái độ làm việc khoa học của HS. - Là công cụ để đánh giá

Y

1.3.3.2.Tiềm năng của bài tập vật lý trong phát triển năng lực giải quyết vấn đề

QU

- Trọng tâm không phải là các thành phần tri thức vật lí hay kỹ năng riêng lẻ mà là sự vận dụng có phối hợp các thành tố riêng khác nhau trên cơ sở một vấn đề mới đối với ngƣời học.

- Tiếp cận năng lực không định hƣớng theo nội dung học trừu tƣợng mà luôn

KÈ M

theo các tình huống vật lí có thực trong cuộc sống của HS, theo “thử thách trong cuộc sống”. Nội dung học tập mang tính tình huống, tính bối cảnh và tính thực tiễn.

- So với dạy học định hƣớng nội dung, dạy học định hƣớng phát triển năng lực

định hƣớng mạnh hơn đến HS và các quá trình học tập.

- Hệ thống bài tập vật lí định hƣớng phát triển năng lực GQVĐ không những là

DẠ Y

công cụ để HS luyện tập nhằm phát triển năng lực đó mà còn là công cụ để GV và các cán bộ quản lý giáo dục kiểm tra, đánh giá năng lực của HS từ đó biết đƣợc mức độ đạt chuẩn của quá trình dạy học.

Các bài tập trong Chƣơng trình đánh giá HS quốc tế (Programme for International

27

AL

Student Assesment -PISA) là ví dụ điểm hình cho xu hƣớng xây dựng các bài kiểm tra,

đánh giá theo năng lực. Trong các bài tập này, ngƣời ta chú trọng sự vận dụng các hiểu

CI

biết riêng lẻ khác nhau để giải quyết một vấn đề mới đối với ngƣời học, gắn với tình huống cuộc sống. PISA không kiểm tra kiến thức riêng lẻ của HS mà kiểm tra các năng lực vận dụng nhƣ năng lực đọc hiểu, năng lực toán học và khoa học tự nhiên.

OF FI

1.3.3.3. Các dạng bài tập vật lý trong phát triển năng lực giải quyết vấn đề

Dạy học định hƣớng phát triển năng lực đòi hỏi việc thay đổi mục tiêu, nội dung, phƣơng pháp dạy học và đánh giá, trong đó việc thay đổi quan niệm và cách xây dựng các nhiệm vụ học tập, câu hỏi và bài tập (sau đây gọi chung là bài tập) có vai trò quan trọng. Về phƣơng diện nhận thức, ngƣời ta chia các mức quá trình nhận thức và

NH ƠN

các bậc trình độ nhận thức tƣơng ứng nhƣ sau:[10]

Bảng 1.3. Các mức quá trình nhận thức và các bậc trình độ nhận thức Các mức

Các bậc

quá trình

trình độ nhận thức

- Nhận biết lại cái gì đã học theo cách thức

1. Hồi tƣởng Tái hiện thông tin

Nhận biết lại

Y thông tin

QU

Xử

không thay đổi.

- Tái tạo lại cái đã học theo cách thức không

Tái tạo lại

2.

Các đặc điểm

lý Hiểu và vận dụng

thay đổi.

- Phản ánh đúng bản chất, ý nghĩa cái đã học.

Nắm bắt ý nghĩa

- Vận dụng các cấu trúc đã học trong tình

Vận dụng

huống tƣơng tự.

đề

DẠ Y

tin

KÈ M

3. Tạo thông Xử lí, giải quyết vấn - Nghiên cứu có hệ thống và bao quát một tình huống bằng những tiêu chí riêng.

- Vận dụng các cấu trúc đã học sang một tình huống mới.

- Đánh giá một hoàn cảnh, tình huống thông qua những tiêu chí riêng

Dựa trên các bậc nhận thức và chú ý đến đặc điểm của học tập định hƣớng phát

triển năng lực, có thể xây dựng bài tập vật lý trong phát triển năng lực giải quyết vấn đề theo các dạng:

28

AL

Các bài tập giải quyết vấn đề: Các bài tập này đòi hỏi sự phân tích, tổng hợp,

đánh giá, vận dụng kiến thức vào những tình huống thay đổi, giải quyết vấn đề. Dạng

CI

bài tập này đòi hỏi sự sáng tạo của ngƣời học.

Các bài tập gắn với bối cảnh, tình huống thực tiễn: Các bài tập vận dụng và giải quyết vấn đề gắn các vấn đề với các bối cảnh và tình huống thực tiễn. Những bài tập này là những

OF FI

bài tập mở, tạo cơ hội cho nhiều cách tiếp cận, nhiều con đƣờng giải quyết khác nhau.

Hệ thống các bài tập này cần chú trọng đến việc phát triển các kỹ năng trong năng lực GQVĐ. Cụ thể hóa nhƣ sau:

Bảng 1.4. Các dạng bài tập và kỹ năng của năng lực GQVĐ[21] Kỹ năng cần bồi dƣỡng

Dạng bài tập

1. Nhận ra vấn đề

NH ƠN

1. Bài tập luyện tập

2. Xác định chủ sở hữu của vấn đề

2. Bài tập sáng tạo

3. Hiểu vấn đề 4. Chọn giải pháp 5. Thực thi giải pháp 6. Đánh giá 7. Vận dụng vào tình huống mới

Y

+ Bài tập tình huống + Bài tập hộp đen + Bài tập thí nghiệm + Bài tập có nhiều cách giải + Bài tập có hình thức tƣơng tự nhƣng nội dung biến đổi + Bài tập cho thiếu, thừa hoặc sai dữ kiện

QU

+ Bài tập nghịch lí, ngụy biện + Bài tập đồ thị

1.4. CÁC BIỆN PHÁP PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC GIẢI QUYẾT VẤN ĐỀ

KÈ M

THÔNG QUA HỆ THỐNG BÀI TẬP VẬT LÝ 1.4.1. Sử dụng bài tập mở: BT tình huống; BT hộp đen, BT thí nghiệm GV có thể sử dụng BT nêu vấn đề để tạo tình huống có vấn đề đối với HS rồi

giúp HS tự giải quyết các vấn đề đặt ra. Bằng cách đó HS vừa nắm đƣợc tri thức mới vừa nắm đƣợc phƣơng pháp nhận thức tri thức đó, phát triển đƣợc tƣ duy sáng tạo, HS còn có khả năng phát triển vấn đề và vận dụng kiến thức vào tình huống mới; sử dụng

DẠ Y

các BT hộp đen, BT sáng tạo, BT thí nghiệm đòi hỏi ở HS sự phân tích, tổng hợp, đánh giá, vận dụng kiến thức vào những tình huống thay đổi để GQVĐ. Dạng BT này đòi hỏi sự sáng tạo của ngƣời học và phát triển mạnh mẽ năng lực GQVĐ cho HS; sử dụng các BT gắn với bối cảnh, tình huống thực tiễn đòi hỏi sự phân tích, tổng hợp,

29

AL

đánh giá vận dụng kiến thức vào những bối cảnh và tình huống thực tiễn. Những BT

này là những BT mở, tạo cơ hội cho nhiều cách tiếp cận, nhiều con đƣờng giải quyết khác nhau, câu trả lời không chỉ có một đáp án duy nhất. Bài tập mở trong quá trình

CI

phát triển tƣ duy sáng tạo cho học sinh: kích thích óc tò mò khoa học ; đặt học sinh trƣớc những tình huống có vấn đề với những cái chƣa biết, những cái cần khám phá;

OF FI

làm cho học sinh thấy có nhu cầu, có hứng thú và quyết tâm huy động vốn kiến thức, kĩ năng, kinh nghiệm của bản thân để tìm tòi, phát hiện các kết quả còn tiềm ẩn trong bài toán; góp phần rèn luyện khả năng nhận ra vấn đề mới trong điều kiện quen thuộc, nhìn thấy chức năng mới của đối tƣợng quen biết, tác động tích cực trong việc bồi dƣỡng tính mềm dẻo của tƣ duy. Với đặc thù của mình bài tập có tính mở là một trong

NH ƠN

những dạng bài tập có ƣu thế lớn trong việc rèn luyện tƣ duy sáng tạo cho học sinh nhất là năng lực GQVĐ.

1.4.2. Sử dụng bài tập trong các bài lên lớp khác nhau: Bài nghiên cứu kiến thức mới; Bài ôn tập hệ thống hóa kiến thức; Bài kiểm tra đánh giá kiến thức tự học và tự học ở nhà.

Giáo viên đƣa ra BTVL sau khi HS đã nắm đƣợc nội hàm của kiến thức đó. Dạng bài tập này giúp HS đào sâu, mở rộng kiến thức bằng cách đi sâu vào một khía cạnh của vấn đề. Giáo viên có thể giới thiệu cho HS những tài liệu mới cần thiết cho việc nắm vững kiến

Y

thức, thậm chí cả những tài liệu vƣợt ra ngoài phạm vi chƣơng trình cần thiết và bổ ích đối

QU

với HS. Nếu khéo chọn nội dung bài tập cho HS thì giáo viên có thể làm cho HS thấy rõ hơn vai trò của vật lý đối với việc tìm hiểu thiên nhiên và kĩ thuật sản xuất; HS đƣợc làm quen với bản chất của các hiện tƣợng vật lý bằng nhiều cách khác nhau (thí nghiệm biểu diễn, kể chuyện, làm bài thực hành...). Tính tích cực của HS, chiều sâu và mức độ nắm

KÈ M

vững kiến thức sẽ tốt nhất khi “tình huống có vấn đề” đƣợc tạo ra. Trong nhiều trƣờng hợp, nhờ tình huống có vấn đề có thể xuất hiện một kiểu bài tập mà việc giải bài tập đó sẽ giúp HS phát hiện lại quy luật vật lý chứ không phải tiếp thu quy luật đó dƣới dạng hình thức có s n. Trong quá trình giải bài tập, bằng cách dựa vào kiến thức đã có của HS để phân tích các hiện tƣợng vật lý đang đƣợc nghiên cứu, hình thành cho HS các khái niệm mới, các đại

DẠ Y

lƣợng vật lý..trong trƣờng hợp này BT là một phƣơng tiện chủ yếu để rút ra kiến thức mới [22]. Ví dụ: định luật Gayluy-xác, lực căng bề mặt…. Tuy nhiên để đạt đƣợc hiệu quả cao thì theo [18] BTVL đƣa ra phải đảm bảo một số yêu cầu sau: 1) Mỗi bài tập đƣa ra phải chứa vấn đề học tập cần giải quyết và vừa sức với HS.

30

AL

2) Mỗi bài tập phải chứa đựng yếu tố mới mà để tìm ra lời giải, HS cần thực hiện các lập luận phức tạp hoặc phải “tìm câu trả lời từ thiên nhiên” (tức là HS cần thực hiện các thí nghiệm vật lý, quan sát thực tế). bài tập (đề bài), cách giải và kết luận để từ đó rút ra KTM.

CI

Các bài tập phải đƣợc chú ý tới các mặt nhƣ tình huống đƣa ra bài tập, nội dung

OF FI

4) Việc giải hệ thống bài tập phải đảm bảo thời gian mà chƣơng trình quy định, đảm bảo đƣợc mục đích chiếm lĩnh nội dung KTM của HS trong tiết học ấy.

BTVL đƣợc sử dụng rất nhiều khi ôn tập củng cố. Thông thƣờng, trong các tiết học nghiên cứu KTM nhằm vận dụng kiến thức vừa học (bài tập thƣờng đƣợc dùng ở cuối tiết học). Với các tiết luyện tập giải bài tập, giáo viên phải đƣa cho HS các bài tập

NH ƠN

liên quan tới nhiều kiến thức đã biết mà để giải chúng, HS phải vận dụng một cách tổng hợp các kiến thức đã học, thậm chí trong cả chƣơng, phần. Do đó, HS sẽ hiểu rõ hơn, ghi nhớ vững chắc nội dung kiến thức đã học, kỹ năng hiểu vấn đề, thực thi giải pháp, xử lí thông tin.. đƣợc nâng cao

Giải BTVL là một trong những hình thức làm việc tự lực căn bản của HS và tiến đến hình thành kĩ năng tự học, tự kiểm tra, tự đánh giá. Trong khi giải bài tập, HS phải phân tích các điều kiện của đề, tự xây dựng những lập luận, thực hiện tính toán, khi cần thiết phải sử dụng đến thí nghiệm, thực hiện các phép đo, xác định sự phụ

Y

thuộc hàm số giữa các đại lƣợng, kiểm tra các kết luận của mình. Khi đó, HS phải vận

QU

dụng các thao tác tƣ duy nhƣ phân tích, tổng hợp, so sánh, khái quát hóa... để tự tìm hiểu vấn đề, tìm ra cái cơ bản, chìa khóa để giải quyết vấn đề. Trong những điều kiện đó, tƣ duy phân tích, tổng hợp, tƣ duy sáng tạo của HS đƣợc phát triển, năng lực làm việc độc lập của HS đƣợc nâng cao. Trong quá trình kiểm tra, đánh giá thì hệ thống

KÈ M

BT bao giờ cũng giữ vai trò quan trọng trong việc phát triển tƣ duy cho HS. Thông qua các BT này HS sẽ phát huy tính nhanh nhẹn, tƣ duy sáng tạo của HS. Từ đó giáo viên có thể phân hóa đƣợc khả năng học tập của các em trong một lớp học để có phƣơng pháp dạy học phù hợp. Ngoài ra các này còn giúp các em đƣa ra các ý tƣởng, phƣơng pháp mới trong học tập.

DẠ Y

1.4.3. Sử dụng hệ thống bài tập từ dễ đến khó, từ đơn giản đến phức tạp.

Trong dạy học bất cứ một chủ đề nào, giáo viên cần phải lựa chọn một hệ tống

bài tập thoả mãn các yêu cầu sau: Các bài tập phải đi từ dễ đến khó, từ đơn giản đến phức tạp (phạm vi và số lƣợng các kiến thức, kỹ năng cần vận dụng từ số lƣợng các

31

AL

đại lƣợng cho biết và các đại lƣợng phải tìm…) giúp học sinh nắm đƣợc phƣơng pháp giải các loại bài tập điển hình. Mỗi bài tập phải là một mắt xích trong hệ thống bài tập,

đóng góp một phần nào đó vào việc củng cố, hoàn thiện và mở rộng kiến thức, đặc biệt

CI

là bồi dƣỡng các kỹ năng để phát triển năng lực. Hệ thống bài tập GQVĐ cần bao gồm nhiều thể loại bài tập: bài tập tình huống , bài tập có nội dung thực tế, bài tập luyện

OF FI

tập, bài tập sáng tạo, bài tập cho thừa hoặc thiếu dữ kiện, bài tập mang tính chất nguỵ biện và nghịch lý, bài tập có nhiều cách giải khác nhau , bài tập có nhiều lời giải , bài tập thí nghiệm, bài tập hộp đen…

1.5. THỰC TRẠNG VỀ VIỆC PHÁT TRIỂN NĂG LỰC GIẢI QUYẾT VẤN ĐỀ CHO HỌC SINH THÔNG QUA BÀI TẬP Ở TRƢỜNG THPT HIỆN NAY

NH ƠN

1.5.1. Mục tiêu điều tra

Đánh giá việc bồi dƣỡng nhằm phát triển năng lực GQVĐ cho HS trong dạy học vật lý ở trƣờng THPT hiện nay, việc bồi dƣỡng nhằm phát triển năng lực GQVĐ cho HS thông qua bài tập phần Nhiệt học, nhận thức của GV và HS về vai trò của việc bồi dƣỡng nhằm phát triển năng lực GQVĐ cho HS THPT. 1.5.2. Nội dung và phương pháp điều tra 1.5.2.1. Nội dung điều tra

Chúng tôi chỉ điều tra khoảng 30 giáo viên và 300 HS ở các trƣờng THPT,

Y

thuộc thành phố Pleiku, tỉnh Gia lai để tìm hiểu thực trạng về dạy học bài tập vật lí

QU

theo định hƣớng phát triển năng lực GQVĐ cho HS .

1.5.2.2. Phương pháp điều tra

Chúng tôi dùng phiếu điều tra ( phiếu xin góp ý của giáo viên và phiếu điều tra HS) để biết thực trạng việc bồi dƣỡng năng lực GQVĐ cho HS THPT. [Phụ lục 1]

KÈ M

1.5.3. Kết quả điều tra 1.5.3.1. Kết quả điều tra HS Câu 1. Em có thích các tiết học bài tập vật lý ở trên lớp không?

Số ý kiến

Tỉ lệ (%)

Rất thích

20

6,7

Thích

60

20

Bình thƣờng

180

60

Không thích

40

13,3

DẠ Y

Mức độ

32

AL

Câu 2. Trong tiết học bài tập vật lý khi giáo viên ra câu hỏi hoặc bài tập em thƣờng làm gì?

OF FI

CI

Phƣơng án Số ý kiến Tỉ lệ (%) Tập trung suy nghĩ để tìm lời giải cho câu hỏi, bài 50 16,7 tập và xƣng phong trả lời.

Trao đổi với bạn bè xung quanh, nhóm bạn để tìm 220 73,3 ra câu trả lời tốt nhất.

Chờ câu trả lời từ phía các bạn và giáo viên 30 10 Câu 3. Em có thái độ nhƣ thế nào khi phát hiện các vấn đề vật lý (mâu thuẫn kiến thức với điều em biết ) trong câu hỏi hay bài tập giáo viên giao cho?

Số ý kiến Tỉ lệ (%) Rất cần thiết 50 16,7 Cần thiết 100 33,3 Bình thƣờng 120 40 Không cần thiết 30 10 Câu 5. Em có thƣờng xuyên so sánh kiến thức vật lý đã học với các sự vật ,

QU

Y

Mức độ

NH ƠN

Mức độ Số ý kiến Tỉ lệ (%) Rất hứng thú phải tìm hiểu cho bằng đƣợc.

30 10 Hứng thú muốn tìm hiểu 100 33,3 Thấy lạ nhƣng không cần tìm hiểu 160 53,3 Không quan tâm đến vấn đề lạ 10 3,4 Câu 4. Em thấy có cần thiết phải bồi dƣỡng năng lực GQVĐ không?

hiện tƣợng trong cuộc sống thực tiễn không?

Mức độ

Số ý kiến 10 50 170 70

Tỉ lệ (%) 3,3 16,7 56,7 23,3

Số ý kiến 25 5 0 0

Tỉ lệ (%) 83,3 16,7 0 0

KÈ M

Rất thƣờng xuyên Thƣờng xuyên Thỉnh thoảng Không bao giờ 1.5.3.2. Kết quả tham khảo góp ý giáo viên Câu 1. Thầy (cô) đánh giá tầm quan trọng của việc bồi dƣỡng năng lực GQVĐ cho HS hiện nay nhƣ thế nào?

Mức độ

DẠ Y

Rất quan trọng Quan trọng Bình thƣờng Không quan trọng

33

AL

Câu 2. Theo Thầy (cô) các biện pháp sâu đây có thể bồi dƣỡng năng lực GQVĐ cho HS thông qua bài tập không?

NH ƠN

OF FI

CI

Biện pháp Số ý kiến Tỉ lệ (%) Xếp hạng Thiết kế bài giảng với hệ thống bài tập lôgic 27 90 3 hợp lí Sử dụng các bài tập có nhiều cách giải, 30 100 1 khuyến khích học sinh tìm cách giải mới, nhận ra nét độc đáo để có cách giải tối ƣu Yêu cầu HS nhận xét cách giải của HS khác, 10 33,3 5 lập luận bác bỏ quan điểm trái ngƣợc và bảo vệ quan điểm của mình; giáo vên đánh giá và đƣa ra kết luận cuối cùng.

Thay đổi mức độ yêu cầu của bài tập 20 66,7 4 Kiểm tra đánh giá và động viên kịp thời các 28 93,3 2 biểu hiện sáng tạo trong cách GQVĐ của HS. Tăng cƣờng các bài tập thực hành, thí 30 100 1 nghiệm, tình huống, thực tiễn, hộp đen.

Câu 3. Thầy (cô) cho biết bản thân đã xử dụng biện pháp nào để bồi dƣỡng năng lực GQVĐ cho HS?

DẠ Y

KÈ M

QU

Y

Biện pháp Số ý kiến Thiết kế bài giảng với hệ thống bài tập lôgic 27 hợp lí Sử dụng các bài tập có nhiều cách giải, 30 khuyến khích học sinh tìm cách giải mới, nhận ra nét độc đáo để có cách giải tối ƣu Yêu cầu HS nhận xét cách giải của HS khác, 10 lập luận bác bỏ quan điểm trái ngƣợc và bảo vệ quan điểm của mình; giáo viên đánh giá và đƣa ra kết luận cuối cùng.

Thay đổi mức độ yêu cầu của bài tập 20 Kiểm tra đánh giá và động viên kịp thời các 28 biểu hiện sáng tạo trong cách GQVĐ của HS. Tăng cƣờng các bài tập thực hành, thí 30 nghiệm, tình huống, thực tiễn, hộp đen.

34

Tỉ lệ (%) 90

Xếp hạng 3

100

1

33,3

5

66,7 93,3

4 2

100

1

lực GQVĐ?

Tỉ lệ

HS vận đƣợc kiến thức ngay tại lớp.

26

86,7

3

HS tự thực hiện đƣợc các thí nghiệm.

29

96,7

2

HS tự phát hiện đƣợc vấn đề và GQVĐ đã nêu.

30

100

1

30

100

1

30

100

1

HS sử dụng đƣợc các phƣơng tiện, kĩ thuật dạy học hiện đại vào việc GQVĐ .

Học sinh tự nghiên cứu và báo cáo đƣợc các chủ đề liên quan đến môn học.

NH ƠN

1.6. NGUYÊN NHÂN

Xếp hạng

CI

Số ý kiến

OF FI

Kết quả

AL

Câu 4. Theo Thầy (cô) những kết quả nào đánh giá HS đƣợc bồi dƣỡng năng

- Về phía giáo viên: giáo viên đánh giá cao tầm quan trọng của việc tổ chức dạy học theo định hƣớng nhằm phát triển năng lực GQVĐ cho HS. Giáo viên xem HS là trung tâm của quá trình dạy học. Các hình thức mà giáo viên thƣờng tổ chức cho HS phát hiện vấn đề đó là học lí thuyết và làm bài tập. Giáo viên luôn thay đổi phƣơng pháp dạy học theo hƣớng tích cực để phù hợp với hoạt động học tập của HS giúp HS tiếp thu kiến thức một cách dễ dàng và triệt để. Tuy nhiên hiệu quả của việc dạy học

Y

theo định hƣớng này là chƣa cao do một số nguyên nhân nhƣ: tỉ lệ HS tham gia còn

QU

chƣa cao, việc tổ chức học tập theo phƣơng pháp này mất nhiều thời gian hơn do đó mà một số GV cũng còn ngần ngại khi tổ chức dạy học theo phƣơng pháp này.

- Về phía HS: tuy là giáo viên có lƣu tâm đến việc tổ chức dạy học theo phƣơng pháp nhằm phát triển năng lực GQVĐ cho HS nhƣng việc tổ chức này còn diễn ra

KÈ M

chƣa nhiều. Đối với những HS thuộc diện khá giỏi thì các em có hứng thú khi học tập theo phƣơng pháp này.Tuy nhiên vẫn còn một phần lớn HS còn có thái độ học tập không đúng đắn, các em không những không chịu suy nghĩ mà còn dƣờng nhƣ không thích học theo phƣơng pháp này. Do đó mà sự tham gia của HS chƣa đạt đến mức độ nhƣ mong muốn.

DẠ Y

1.7. GIẢI PHÁP

Qua kết quả khảo sát, trao đổi cùng với giáo viên và HS ở trƣờng THPT Lê Lợi

– TP Pleiku- Gia lai, tôi rút ra đƣợc nhận xét rằng giáo viên nhận thấy tầm quan trọng của việc tổ chức các hoạt động nhằm giúp HS phát triển năng lực GQVĐ, việc tổ chức

35

AL

các hoạt động này cũng mang lại những hiệu quả đáng kể. Một bộ phận HS cũng yêu thích phƣơng pháp học tập này. Dạy và học theo phƣơng pháp này giúp HS phát triển

đƣợc tƣ duy. Giáo viên luôn tạo điều kiện để HS học tập tốt. Tuy nhiên hình thức tổ

CI

chức hoạt động giúp HS phát hiện và GQVĐ còn chƣa phù hợp, sự tham gia của các

em chƣa nhiều, một số cách tổ chức còn mang tính hình thức. Việc khảo sát chính là

OF FI

cơ sở để tôi khai thác và xây dựng hệ thống bài tập mang tích cực hơn nhằm khắc phục những hạn chế trên.

1.8. KẾT LUẬN CHƢƠNG I

Trong chƣơng này đề tài đã làm rõ đƣợc những vấn đề sau:

1. Làm rõ đƣợc các khái niệm năng lực và năng lực giải quyết vấn đề. Để phát

NH ƠN

triển năng lực giải quyết đƣợc vấn đề cần phân tích nội hàm của năng lực đó gồm có những thành tố nào và trong các thành tố giáo viên phải xây dựng và sử dụng các dạng bài tập nhằm rèn luyện cho HS các kỹ năng giải quyết vấn đề: kỹ năng phát hiện vấn đề; kỹ năng xác định bản chất của vấn đề; kỹ năng biểu đạt vấn đề; kỹ năng xác định mục tiêu của việc giải quyết vấn đề; kỹ năng đề xuất các giải pháp thích hợp; kỹ năng lựa chọn giải pháp án tối ƣu; kỹ năng tổ chức thực hiện giải pháp đã lựa chọn; kỹ năng phối hợp với ngƣời khác để giải quyết vấn đề; kỹ năng đánh giá, tổng hợp, khái quát kết quả thu đƣợc;kỹ năng đề xuất vấn đề mới.

Y

2. Phân tích, làm rõ về các mặt: Vai trò, tiềm năng của bài tập trong việc phát

QU

triển năng lực GQVĐ cho HS.

3.Từ cơ sở lí luận về năng lực GQVĐ và sáng tạo, tôi đã xây dựng hệ thống bài tập và đƣa ra các biện pháp sử dụng bài tập nhằm phát triển năng lực GQVĐ và sáng

DẠ Y

KÈ M

tạo cho HS.

36

AL

Chƣơng 2

XÂY DỰNG VÀ SỬ DỤNG HỆ THỐNG BÀI TẬP TRONG DẠY HỌC

CI

PHẦN “NHIỆT HỌC” VẬT LÝ 10 TRUNG HỌC PHỔ THÔNG

THEO HƢỚNG PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC GIẢI QUYẾT VẤN ĐỀ

2.1.1. Đặc điểm chung của phần Nhiệt học

OF FI

2.1. ĐẶC ĐIỂM CẤU TRÚC, NỘI DUNG PHẦN “NHIỆT HỌC” VẬT LÝ 10 THPT Vật lý phân tử là một phần của vật lý nghiên cứu về các quá trình vi mô, các tính chất vật lý của vật chất, các tính chất đặc thù của các trạng thái của vật chất và nghiên cứu các quá trình chuyển pha phụ thuộc vào cấu trúc phân tử của các vật, phụ

NH ƠN

thuộc vào lực tƣơng tác của các phân tử và tính chất chuyển động nhiệt của các hạt.

Nhiệt học (hoặc ở phạm vi sâu hơn là Nhiệt động lực học) nghiên cứu các tính chất vật lý của hệ vĩ mô (vật thể và trƣờng) trên cơ sở phân tích những biến đổi năng lƣợng có thể có của hệ mà không tính đến các cấu trúc vi mô của chúng. Cơ sở của Nhiệt động lực học là ba định luật thực nghiệm, hay còn gọi là các nguyên lý nhiệt động [25]. Phần „„Nhiệt học‟‟ Vật lý 10 THPT đƣợc trình bày trong 3 chƣơng: chƣơng lỏng . Sự chuyển thể ‟‟

Y

„„Chất khí‟‟ ; chƣơng „„Cơ sở của nhiệt động lực học‟‟ và chƣơng „„Chất rắn và chất

QU

Mở đầu phần „Nhiệt học” Vật lý 10 THPT là chƣơng V ” Chất khí ”. Nội dung của chƣơng đề cập đến cấu trúc phân tử và các tính chất nhiệt của vật chất tồn tại ở trạng thái khí. Những tính chất của chất khí đề cập trong SGK đều đƣợc khảo sát bằng

KÈ M

thực nghiệm. Ba định luật về chất khí đƣợc xây dựng bằng con đƣờng quy nạp, nên có thể dùng bài tập để hỗ trợ rèn luyện HS cách lập luận, cách biến đổi biểu thức toán học để có những công thức tiện dụng, kích thích hoạt động trí tuệ của HS. Chƣơng VI „‟Cơ sở của nhiệt động lực học”: Chƣơng này trình bày một số khái

niệm của nhiệt động lực học nhƣ: nội năng, công, nhiệt lƣợng và sự biến đổi qua lại

DẠ Y

của chúng trong một số quá trình nhƣ đẳng nhiệt, đẳng áp, đẳng tích…Trên cơ sở khái quát những sự kiện thực nghiệm quan sát đƣợc hai định luật cơ bản của nhiệt động lực học là nguyên lý I và nguyên lý II nhiệt động lực học đƣợc trình bày đơn giản và khá dễ hiểu đối với học sinh.

37

AL

Chƣơng VII “Chất rắn và chất lỏng. Sự chuyển thể”. Các bài học trong chƣơng

này chủ yếu là xây dựng kiến thức mới bằng con đƣờng thực nghiệm dựa trên nền tảng

CI

từ kiến thức của THCS đƣợc phát triển rộng, sâu sắc, bản chất vật lý đầy đủ hơn ,có thể tiếp cận kiến thức mới thông qua các bài tập thực tế liên quan đến nhiều hiện tƣợng gần gũi với cuộc sống chúng ta nhƣ: biến dạng cơ của vật rắn, sự nở vì nhiệt, hiện

OF FI

tƣợng dính ƣớt và không dính ƣớt, độ ẩm không khí, sƣơng... Các khái niệm: Hiện tƣợng căng mặt ngoài, hiện tƣợng mao dẫn, điểm sƣơng là những khái niệm khó hiểu đối với HS cho nên nếu dạy học theo lối thông thƣờng theo SGK sẽ làm HS thêm khó hiểu nhƣng chỉ cần đƣa ra một vài bài tập liên hệ với thực tiển HS sẽ thấy dễ hiểu hơn nhiều. Tóm lại, đây là một chƣơng nặng về định tính, các kiến thức đƣợc tiếp cận theo

NH ƠN

cả khía cạnh vi mô và vĩ mô, kiến thức trong chƣơng cung cấp thêm thông tin về cấu tạo, tính chất vật lý của chất rắn, chất lỏng và sự chuyển thể cho HS. Khi HS tiếp cận chƣơng này đòi hỏi phải sử dụng các thao tác tƣ duy, phải lập luận có căn cứ để nắm bắt và vận dụng kiến thức. Muốn nhƣ vậy thì giáo viên phải sáng tạo trong việc tổ

DẠ Y

KÈ M

QU

Y

chức tình huống học tập để HS thích thú tham gia vào bài học.

38

Định luật Gay Luy- xác

Chất rắn KT và

(p không đổi);

chất rắn VĐ H

hằng số

CI

PT trạng thái KLT

AL

2.1.2. Cấu trúc nội dung phần „„Nhiệt học‟‟ Vật lý 10 THPT

hằng số

(V không đổi)

hằng số

Nhiệt độ tuyệt đối

ĐL Bôi-lơ – Ma-ri-ốt

T=t+273

(T không đổi);

Khí lí tƣởng

CHẤT RẮN, CHẤT LỎNG .

SỰ CHUYỂN THỂ

CHẤT KHÍ

Thuyết động học phân tử, cấu tạo chất

CHẤT RẮN

NH ƠN

pV= hằng số

NHIỆT HỌC

PT Cla-pê-rônMen-đê-lê-ép

CƠ SỞ NĐL HỌC

Y

Thể tích mol

QU

=22,4lít

Động cơ nhiệt

KÈ M DẠ Y

CHẤT LỎNG

Sự nở vì nhiệt

Lực căng bề mặt

Sự dính ƣớt và không dính ƣớt

Ở nhiệt độ 00C

và áp suất 1atm.

Máy lạnh

Biến dạng vật rắn

OF FI

Định luật Sác-lơ

Mao dẫn

SỰ CHUYỂN THỂ

Sự hóa hơi và ngƣng tụ

Nguyên lí I

Nội năng U=f(T,V)

Nguyên lí II

Hiệu suất cực đại

39

Độ ẩm

Sự nóng chảy và đông đặc

AL

2.2. KHAI THÁC, XÂY DỰNG HỆ THỐNG BÀI TẬP PHẦN “NHIỆT HỌC”

VẬT LÝ 10 THEO HƢỚNG PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC GIẢI QUYẾT VẤN ĐỀ

CI

CHO HỌC SINH CHO HS

2.2.1. Yêu cầu của bài tập định hướng phát triển năng lực giải quyết vấn đề

Có thể hiểu bài tập định hƣớng phát triển năng lực là dạng bài tập đòi hỏi ngƣời

OF FI

học phải vận dụng các hiểu biết riêng lẻ khác nhau để giải quyết một vấn đề mới đối với ngƣời học gắn với tình huống trong cuộc sống. Hệ thống bài tập định hƣớng năng lực chính là công cụ để HS luyện tập nhằm hình thành năng lực, đồng thời cũng là công cụ để giáo viên và các cán bộ quản lí giáo dục kiểm tra, đánh giá năng lực của HS và biết đƣợc mức độ đạt chuẩn của quá trình dạy học. Dựa trên các bậc nhận thức

NH ƠN

và chú ý đến đặc điểm của học tập định hƣớng năng lực, có thể xây dựng bài tập định hƣớng phát triển năng lực theo các dạng: BT dạng tái hiện; bài tập vận dụng; bài tập GQVĐ và bài tập gắn với bối cảnh, tình huống thực tiễn. Trong nghiên cứu của mình, chúng tôi chú trọng nhiều hơn đến dạng bài tập GQVĐ và bài tập gắn với bối cảnh, tình huống thực tiễn để phát triển năng lực GQVĐ cho HS. Từ đó, chúng tôi đã xác định nguyên tắc, quy trình xây dựng những bài tập này.

Y

* Về nguyên tắc xây dựng bài tập định hƣớng phát triển năng lực - Đảm bảo tính mục tiêu của chƣơng trình, chuẩn kiến thức, kĩ năng và định

QU

hƣớng phát triển năng lực cho HS.

- Đảm bảo tính chính xác, khoa học, hiện đại của các nội dung kiến thức hóa học và các môn khoa học có liên quan.

KÈ M

- Phải phát huy đƣợc tính tích cực tìm tòi và vận dụng tối đa kiến thức đã có của HS để giải quyết có hiệu quả nhiệm vụ đặt ra trong bài tập.

- Đảm bảo phát triển đƣợc năng lực cho HS đặc biệt là năng lực GQVĐ.

- Phải có tính hệ thống và đảm bảo logic sƣ phạm. * Về quy trình thiết kế bài tập định hƣớng phát triển năng lực giải quyết

DẠ Y

vấn đề cho HS Bước 1. Lựa chọn nội dung học tập, hiện tƣợng, bối cảnh, tình huống thực tiễn

gắn với nội dung xác định.

Bước 2. Xác định tri thức HS đã có và kiến thức, kĩ năng cần hình thành trong

40

AL

nội dung học tập, trong hoạt động, tình huống thực tiễn đã chọn.

Bước 3. Xây dựng mâu thuẫn nhận thức: Từ nội dung học tập, xây dựng mâu

CI

thuẫn nhận thức cơ bản, đảm bảo mâu thuẫn này có thể giải quyết đƣợc trên cơ sở các tri thức HS đã có.

Bước 4. Thiết kế bài tập và diễn đạt. Lựa chọn các dữ liệu xuất phát hoặc bối

OF FI

cảnh, tình huống (từ kiến thức đã có, hình ảnh, tranh, nguồn thông tin,…), nêu yêu cầu đặt ra và diễn đạt bằng lời có chứa đựng các vấn đề cần giải quyết.

Bước 5. Xây dựng đáp án, lời giải và kiểm tra tính chính xác, khoa học, văn phong diễn đạt, trình bày,… theo tiêu chí của bài tập định hƣớng phát triển năng lực.

Bước 6. Tiến hành thử nghiệm, chỉnh sửa, hoàn thiện và vận dụng trong dạy học. giải quyết vấn đề * Dạng bài tập luyện tập

NH ƠN

2.2.2. Hệ thống bài tập phần “Nhiệt học” Vật lý 10 theo hướng phát triển năng lực

BT 1. Từ phƣơng trình trạng thái khí lí tƣởng hãy suy ra các công thức của định luật Bôi-lơ-Ma-ri-ốt; định luật Sác-lơ; định luật Gay Luy-xác.Từ đó vẽ đồ thị biểu diễn các đƣờng đẳng nhiệt, đẳng tích, đẳng áp trên các hệ p-V; p-T; V-T.

Y

Định hướng phát triển năng lực GQVĐ qua bài tập Kỹ năng cần bồi dƣỡng

QU

Tiến trình

- Phát hiện và nhận biết

+ Xây dựng sơ đồ tƣ duy về kiến thức

vấn đề

+ Các đẳng quá trình

- Hiểu vấn đề; xác định

- Đề xuất giải pháp

chủ sở hữu của vấn đề

KÈ M

- Tìm kiếm thông tin

Từ phƣơng trình trạng thái ta thấy: nếu T không đổi thì ta đƣợc hệ thức định luật Bôi-lơ-Ma-ri-ốt; nếu V không đổi thì ta đƣợc hệ thức định luật Sác-lơ; nếu p không đổi thì ta - Đề xuất và lựa chọn đƣợc hệ thức định luật Gay-luy-xác.

DẠ Y

giải pháp

41

p không đổi

pV= hằng số

= hằng số

p

- Thực thi giải pháp và

p

đánh giá

V

V

O

p

p T

O

T

T

O V

NH ƠN

O V

T

O hằng số

t = 00 C

V không đổi

Y

p =1,013.105Pa

hằng số p

p

thể tích mol là 22,4 lít.

QU

O

OF FI

O

CI

T không đổi

AL

-Tiến hành báo cáo và đánh giá

V

T

O

T

DẠ Y

KÈ M

O V

BT 2. Xác định hằng số trong phƣơng trình trạng thái khí lí tƣởng biết rằng khí

có khối lƣợng m, khối lƣợng mol là  , hằng số khí R=8,31(J/mol.K) và ở điều kiện chuẩn (P0=1atm=1,013.105Pa, T0=273K).

42

Tiến trình

Kỹ năng cần bồi dƣỡng

pV  const  C T

OF FI

- Hiểu vấn đề

- Tìm kiếm thông tin

CI

- Phát hiện, nhận biết vấn đề

+ Hệ thức

AL

Định hướng phát triển năng lực GQVĐ qua bài tập

+ Đặc điểm của const liên quan đến m của khí - Xác định chủ thể vấn đề - Đề xuất giải pháp + Xác định const (C) ở hai trạng thái nếu

chúng bằng nhau thì đúng nếu không thì - Đề xuất và lựa chọn giải pháp không còn đúng nữa.

NH ƠN

+ Cách xác định const (C)

Xét lƣợng khí m có khối lƣợng mol là 

ở điều kiện chuẩn ta có đƣợc p, T và số mol (  ). Từ số mol(  ) ta xác định đƣợc thể tích của lƣợng khí đó V. Thay vào vế

trái phƣơng trình trạng thái ta tính đƣợc const (C) -Tiến hành báo cáo và đánh giá

Y

- Thực thi gải pháp và đánh giá

QU

+ Ta có số mol của lƣợng khí   + Thể tích khí:

m 

V0  .22,4 (lít)= .22,4.10 3 m 3

KÈ M

+ Thay vào vế phải phƣơng trình trạng thái khí lí tƣởng ta tính đƣợc const (C)  p0 .V0 1,013.105..22,4.103     .R  C   273  T0  +Trong đó R là hằng số khí ( nhƣ nhau

đối với mọi chất khí)

DẠ Y

+ Vậy ta đƣợc phƣơng trình tổng quát: pV  RT 

m



RT

(PT Cla-pê-rôn-Men-đê-lê-ép )

43

AL

+ Có : pV  RT  N RT NA

+ Suy ra:  p  N . R T  n R T

- Vận dụng vào và đề xuất vấn đề mới

CI

V NA

NA

NA

OF FI

+ Mà R  1,38.1023 ( J )  k :hằng số K

Bôn-xơ-man + Vậy p  nkT

BT 3. Ở nhiệt độ T1, áp suất P1, khối lƣợng riêng của một chất khí là  1. Lập biểu thức khối lƣợng riêng của chất khí trên ở nhiệt độ T2, áp suất P2.

Tiến trình

NH ƠN

Định hướng phát triển năng lực GQVĐ qua bài tập Kỹ năng cần bồi dƣỡng

- Phát hiện và nhận biết vấn đề

- Tìm kiếm thông tin

- Hiểu vấn đề; xác định chủ sở hữu

+ Liên hệ giữa m, V và khối lƣợng riêng  +Yếu tố không đổi R, 

Y

+ Yếu tố thay đổi p, V, T

của vấn đề

- Đề xuất giải pháp

QU

Kết hợp mối liên hệ giữa m, V và khối lƣợng riêng  và phƣơng trình Cla-pê-rôn-Men-đêlê-ép để xây dựng

- Đề xuất và lựa chọn giải pháp

-Tiến hành báo cáo và đánh giá

KÈ M

Có: m  V (1)

pV Mặt khác ta có: pV  RT  m  (2)  RT m

Từ (1) và (2) ta đƣợc:  

p RT

- Vận dụng

DẠ Y

Vậy ta có:  2  p 2 T1 1

- Thực thi giải pháp và đánh giá

p1 T2

44

AL

BT 4. Một khinh khí cầu có thể tích V đƣợc làm bằng vải mỏng. Bên dƣới khinh khí cầu có một lỗ hở nhỏ, qua lỗ này ngƣời ta có thể đốt nóng không khí trong

CI

quả cầu đến nhiệt độ T2, còn nhiệt độ của không khí xung quanh là T1. Áp suất của không khí bên trong và bên ngoài khinh khí cầu bằng nhau và có giá trị P. Hỏi vỏ bằng vải của khinh khí cầu có khối lƣợng nhƣ thế nào để nó bay lên? Biết không khí nhƣ

OF FI

một chất khí thuần nhất có khối lƣợng riêng  0 ở điều kiện chuẩn P0,T0. Định hướng phát triển năng lực GQVĐ qua bài tập Tiến trình

Kỹ năng cần bồi dƣỡng

- Phát hiện và nhận biết vấn đề - Hiểu vấn đề; xác định chủ sở hữu

- Tìm kiếm thông tin

NH ƠN

của vấn đề

+ Khinh khí cầu bay đƣợc là nhờ lực đẩy Ácsi-mét

+ Khối lƣợng riêng của khí , thể tích liên quan đến lực đẩy Ác-si-mét.

+ V không đổi còn p, T thay đổi, lƣợng khí bên - Đề xuất giải pháp

Y

trong cũng thay đổi

QU

Xây dựng điều kiện bay qua các lực : Ác-si- - Đề xuất và lựa chọn giải pháp mét, trọng lực của khí bên trong và của khinh khí cầu.

KÈ M

Xây dựng công thức liên hệ giữa khối lƣợng riêng với p, T.

-Tiến hành báo cáo và đánh giá Điều kiện bay: f Asm  Pkkc  Pkk

- Thực thi giải pháp và đánh giá

Hay: m  1V   2V (1)

DẠ Y

 1 và  2 là khối lƣợng riêng của không khí ở

T1 và T2 Từ pƣơng trình Cla-pê-rôn-Men-đê-lê-ép, ta - Vận dụng p suy ra   RT

45

0

p0 T1

AL

Vậy ta có: 1  p . T0  1   0 p . T0 (2) p0 T1

Tƣơng tự:  2   0 p . T0 (3)

CI

p 0 T2

m  V 0

p 0T0 1 1 (  ) p 0 T1 T2

OF FI

Thay (2) và (3) vào (1) ta đƣợc:

BT 5. Xét một bình có thể tích V chứa hỗn hợp khí gồm các chất khí không tác dụng hóa học với nhau. Gọi N1, N2…Nn là số phân tử của các chất khí thành phần trong hỗn hợp. Tính áp suất của hỗn hợp khí trên Tiến trình

NH ƠN

Định hướng phát triển năng lực GQVĐ qua bài tập

Kỹ năng cần bồi dƣỡng

- Phát hiện và nhận biết vấn đề - Hiểu vấn đề; xác định chủ sở hữu

- Tìm kiếm thông tin

+ Số phân tử của hỗn hợp bằng tổng số phân tử của vấn đề thành phần trong hỗn hợp + T, V không đổi - Đề xuất giải pháp

Y

Dựa vào phƣơng trình Cla-pê-rôn- Men-đê-lê-ep

- Đề xuất và lựa chọn giải pháp

QU

Xây dựng công thức liên hệ giữa số phân tử và thể tích để tìm mật độ

-Tiến hành báo cáo và đánh giá

Ta có N=N1+N2+N3+…+Nn (1)

- Thực thi giải pháp và đánh giá

KÈ M

Áp dụng phƣơng trình Cla-pê-rôn-Men-đê-lêép, ta có phƣơng trình trạng thái của hỗn hợp khí: p  nkT (2).

Thay (1) vào (2) ta đƣợc: ( N  N 2  N 3  ... N n ) N kT  1 kT V V

- Vận dụng

DẠ Y

p

 p

N N N1 N kT  2 kT  3 kT  ... n kT V V V V

Hay : p  p1  p 2  p3  ... p n

46

AL

BT 6. Một xi lanh kín nằm ngang đƣợc chia làm 2 phần bằng nhau bởi một

pittông cách nhiệt. Mỗi phần có chiều dài lo=30cm, chứa một lƣợng khí giống nhau ở Hỏi pittông dịch chuyển một đoạn bao nhiêu. Định hướng phát triển năng lực GQVĐ qua bài tập

Kỹ năng cần bồi dƣỡng

OF FI

Tiến trình

CI

cùng nhiệt độ 270C. Nung nóng một phần thêm 100C và làm lạnh phần kia đi 100C.

- Phát hiện và nhận biết vấn đề

- Tìm kiếm thông tin + p, V, T đều thay đổi

- Hiểu vấn đề; xác định chủ

+ m không đổi

sở hữu của vấn đề

bằng nhau. + Đổi nhiệt độ - Đề xuất giải pháp

NH ƠN

+ Khi pittông không dịch chuyển nữa thì p ở 2 phần

Áp dụng phƣơng trình trạng thái cho 2 phần lúc

trƣớc và sau khi thay đổi T. Từ đó thiết lập đƣợc - Đề xuất và lựa chọn giải mối liên hệ.

pháp

+ Phần nung nóng:

Y

-Tiến hành báo cáo và đánh giá

+ Phần làm lạnh :

QU

p0V0 p V1 pl p(l 0  x)   00  (1) T0 T1 T0 T1

- Thực thi giải pháp và đánh giá

KÈ M

p0V0 p V2 pl p(l 0  x)   00  (2) T0 T2 T0 T2

Từ (1) và (2) ta đƣợc: (l 0  x)T2  (l 0  x)T1 Suy ra : x  l 0 (T1  T2 ) =1cm

- Vận dụng và đề xuất vấn đề

T1  T2

mới

DẠ Y

BT 7. Một hỗn hợp khí trong xi lanh của một động cơ 4 kì ở đầu kì nén có thể

tích 1,8 lít, áp suất 100kPa và nhiệt độ 470C. Hỏi áp suất ở cuối kì nén của hỗn hợp khí trên là bao nhiêu biết nhiệt độ lúc đó là 3670C và thể tích là 0,3 lít.

47

Tiến trình

AL

Định hướng phát triển năng lực GQVĐ qua bài tập

Kỹ năng cần bồi dƣỡng

- Tìm kiếm thông tin + p 1 , V 1 , T1 , V 2 , T 2 + Đổi đơn vị nhiệt độ

OF FI

CI

- Phát hiện và nhận biết vấn đề - Hiểu vấn đề;

- Đề xuất giải pháp - Đề xuất và lựa chọn giải pháp Áp dụng phƣơng trình trạng thái khí lí tƣởng suy ra p2 -Tiến hành báo cáo và đánh giá Có : p1V1  p 2V2  p 2  p1V1T2  1,2.106 Pa T2

T1V2

NH ƠN

T1

- Thực thi giải pháp và đánh giá

BT 8. Đổ 1,5 lít nƣớc ở 200C vào một ấm nhôm có khối lƣợng 600g và sau đó đun bằng bếp điện. Sau 35 phút thì đã có 20% khối lƣợng nƣớc trong ấm đã hóa hơi ở nhiệt độ sôi 1000C. Tính công suất cung cấp nhiệt của bếp điện, biết rằng 75% nhiệt lƣợng mà bếp cung cấp đƣợc dùng vào việc đun nƣớc. Cho biết nhiệt dung riêng của nhôm và của nƣớc lần lƣợt là 880J/kg.K và 4190J/kg.K; nhiệt hóa hơi riêng của nƣớc ở nhiệt độ sôi 1000C là L=2,26.106J/kg; khối lƣợng riêng của nƣớc là 1kg/lít.

Kỹ năng cần bồi dƣỡng

QU

Tiến trình

Y

Định hướng phát triển năng lực GQVĐ qua bài tập

KÈ M

- Tìm kiếm thông tin - Phát hiện và nhận biết + Các công thức tính nhiệt lƣợng, công suất, nhiệt hóa hơi vấn đề + Liên hệ giữa công suất và nhiệt lƣợng - Hiểu vấn đề; - Đề xuất giải pháp Xác định nhiệt mà ấm nƣớc nhận vào trong thời gian đun suy ra đƣợc nhiệt mà bếp đã cung cấp trong thời gian trên từ đó ta tính đƣợc công suất của ấm - Đề xuất và lựa chọn giải -Tiến hành báo cáo và đánh giá pháp Nhiệt mà ấm nƣớc nhận:

DẠ Y

Q  m1C1t  m2 C2 t  0,2.m1 .L Q  1,5.4190.80  0,6.880.80  0,2.1.5.2,26.106  1223040J

48

- Thực thi giải pháp và đánh giá

Vậy công suất của ấm P 

AL

Q 1223040   1630720J 0,75 0,75

Q ' 1630720   776,5W t 35.60

BT 9. Một dây nhôm có chiều dài l=1m, tiết diện thẳng S=4

CI

Nhiệt bếp cung cấp Q , 

, có nhiệt độ

OF FI

a. Tìm lực kéo hai đầu dây nhôm để nó dãn dài thêm 0,4mm.

C.

b. Nếu không kéo dây mà vẫn muốn để nó dãn thêm 0,4mm thì phải tăng nhiệt độ dây nhôm lên thêm bao nhiêu? c. Tìm lực kéo làm đứt dây nhôm đó.

NH ƠN

Cho biết nhôm có hệ số nở dài; suất đàn hồi và giới hạn bền lần lƣợt là

Định hướng phát triển năng lực GQVĐ qua bài tập Tiến trình - Tìm kiếm thông tin

Kỹ năng cần bồi dƣỡng - Phát hiện và nhận biết vấn

+ Các công thức lực kéo, sự nở dài, sức bền của vật liệu

đề

+ Liên hệ giữa lực và sức bền của vật liệu

- Hiểu vấn đề;

Y

+ Đổi đơn vị S, l - Đề xuất giải pháp

QU

+ Dựa vào định luật Húc ta tính đƣợc lực kéo. + Dựa vào hệ thức nở dài ta tính đƣợc nhiệt độ .

- Đề xuất và lựa chọn giải

-Tiến hành báo cáo và đánh giá

pháp

KÈ M

+ Dựa vào liên hệ lực với sức bền ta tìm đƣợc Fmax

a. F  kl 

ES .l  112( N ) l

b. l1  l 0 (1  t1 ); l 2  l 0 (1  t 2 )

DẠ Y

l  l 2  l1  l 0t 

l1  .t (1  t1 )

Vậy t  l (1  t1 )  17,4 0 C

- Thực thi giải pháp và

l1 .

đánh giá

c. Fmax   b S  400( N )

49

AL

* Dạng bài tập sáng tạo

BT 10( Tình huống). Tại sao khi trời nổi cơn giông sắp mƣa thì không khí rất oi ả?

CI

Định hướng phát triển năng lực GQVĐ qua bài tập Tiến trình

Kỹ năng cần bồi dƣỡng

OF FI

- Nhận biết vấn đề - Hiểu vấn đề

- Tìm kiếm thông tin + Nhiệt chuyển thể - Đề xuất giải pháp

+ Mây (hơi nƣớc) chuyển sang hạt mƣa (nƣớc) thì có -Tiến hành báo cáo và đánh giá

NH ƠN

nhiệt chuyển thể

- Đề xuất giải pháp

Vậy phải chuyển từ thể khí (hơi nƣớc) sang lỏng (nƣớc) thì phải tỏa ra môi trƣờng nhiệt chuyển thể bằng nhiệt hóa hơi nên không khí nhận nhiệt làm cho nhiệt độ không khí tăng lên trở nên oi ả.

BT 11( Tình huống). Bỏ cục nƣớc đá vào cốc rồi sau đó rót nƣớc vào cho đầy

Y

cốc . Khi cục nƣớc đá tan hết nƣớc có tràn ra ngoài không và nhiệt độ của nƣớc tăng

QU

lên hay hạ xuống so với lúc đầu?

Định hướng phát triển năng lực GQVĐ qua bài tập Tiến trình

Kỹ năng cần bồi dƣỡng - Nhận biết vấn đề - Hiểu vấn đề

KÈ M

- Tìm kiếm thông tin + Sự chuyển thể

+ Sự truyền nhiệt

+ Sự thay đổi thể tích riêng khi chuyển thể + Lực đẩy acsimet

- Đề xuất giải pháp

DẠ Y

- Đề xuất giải pháp + Nƣớc đá nhận nhiệt từ nƣớc để chuyển thể + Thể tích riêng của nƣớc đá lớn hơn của nƣớc

50

AL

+ ĐK nổi của cục nƣớc đá -Tiến hành báo cáo và đánh giá

CI

+ Thể tích riêng của nƣớc đá lớn hơn của nƣớc nên khi

-Vận dụng vào tình huống

+ ĐK nổi của cục nƣớc đá:  nVchìm g   nđ Vnđ g

mới qua bài tập này: Có

 nVchim  nđ (Vchim  Vn )  Vchìm 

OF FI

tan hết nƣớc không tràn ra ngoài. nđ V . Vậy khi n  nđ n

tan chảy thể tich chiếm chỗ giảm dần

nên để các bình đầy nƣớc nút kín vào ngăn đá của tủ lạnh không ?

+ Nƣớc đá nhận nhiệt từ nƣớc để chuyển thể nên khi tan mát hơn)

NH ƠN

hết nhiệt độ của nƣớc lúc sau thấp hơn ban đầu ( nƣớc

BT 12( Tình huống). Muốn thức ăn chóng nhừ ta thƣờng phải nấu bằng nồi áp suất vì sao vậy?

Định hướng phát triển năng lực GQVĐ qua bài tập

- Tìm kiếm thông tin

QU

+ Nhiệt độ sôi

Kỹ năng cần bồi dƣỡng - Nhận biết vấn đề - Hiểu vấn đề

Y

Tiến trình

+ Áp suất hơi bão hòa + Áp suất khí quyển - Đề xuất giải pháp

- Đề xuất giải pháp

KÈ M

+ Nhiệt độ càng cao thì áp suất hơi bão hòa càng lớn + Nƣớc sôi ở nồi bình thƣờng có nắp hở có áp suất bão hòa 1atm bằng áp suất khí quyển + Nồi áp suất đƣợc đậy kín nên áp suất ngoài lớn hơn áp suất khí quyển

-Tiến hành báo cáo và đánh giá

DẠ Y

- Xác định chủ thể

+ Khi đun nƣớc ở nồi bình thƣờng có nắp hở nƣớc sẽ

sôi ở 1000C vì áp suất của nƣớc hơi bão hòa ở 1000C là

51

AL

1atm bằng áp suất khí quyển. + Nồi áp suất đƣợc đậy kín nên áp suất ngoài lớn hơn áp trong nồi đạt đến một giá trị nào đó nhƣng lớn hơn 1atm khoảng 1,4atm. Vì thế để nƣớc trong nồi áp suất sôi thì

OF FI

áp suất hơi bão hòa của nƣớc phải khoảng 1,4atm tƣơng

CI

suất khí quyển, có van đƣợc thiết kế mở khi áp suất

ứng nhiệt độ khoảng 1080C. Do đó thức ăn nhanh hừ hơn.

NH ƠN

BT 13( Tình huống). ẤM SIÊU TỐC SUNHOUSE SHD1182 Model: SHD1182 Mã hàng: 313281 - Hãng sản xuất Sunhouse - Dung tích: 1.8 Lít - Đun sôi trong 6 phút - Công suất: 1500 W - Vỏ bằng Inox không gỉ, chống bám cặn - Tự động ngắt điện khi nƣớc sôi - Xuất xứ Liên doanh - Bảo hành 12 tháng

Y

Với bình siêu tốc này cần tối thiểu mấy phút để đun sôi bình đựng đầy nƣớc ở

QU

20oC. Quảng cáo có đúng không? Tính số tiền điện phải trả để đun nƣớc nếu giá điện là 2800đ một số điện. Cƣờng độ dòng điện chạy qua dây đốt nóng của ấm điện là bao nhiêu? Tính điện trở của dây đốt nóng của ấm điện.

KÈ M

Định hướng phát triển năng lực GQVĐ qua bài tập Tiến trình

Kỹ năng cần bồi dƣỡng - Nhận biết vấn đề - Hiểu vấn đề

- Tìm kiếm thông tin + Điện năng

+ Nhiệt lƣợng

DẠ Y

+ Liên hệ điện năng, công suất nhiệt + Đổi đơn vị - Đề xuất giải pháp

- Đề xuất giải pháp

+ Từ công thức liên hệ điện năng và công suất nhiệt với - Xác định chủ thể

52

AL

thời gian ta tính đƣợc điện năng cung cấp + Xác định nhiệt lƣợng cần cung cấp để đun sôi 1,8 lít nƣớc

CI

+ So sánh chúng ta biết đƣợc quảng cáo đúng hay sai + So sánh nhiệt lƣợng với điện năng 1kWh ta tính đƣợc

OF FI

tiền phải trả

+ Sử dụng công thức tính U, I, coi điện áp nhà đang dùng là 220V ta tính đƣợc I.

+ Dùng công suất định mức và U ta tìm đƣợc R của dây đốt

NH ƠN

-Tiến hành báo cáo và đánh giá + Nhiệt cần cung cấp để đun sôi 1,8 lít nƣớc (1,8kg)

- Thực thi giải pháp và

Q  mct  1,8.4200.80  604800( J )

đánh giá

Điện năng cung cấp trong 6 phút A  P.t  1500.6.3600  540000( J )

Thấy A<Q điều này quảng cáo không đúng

Thời gian tối thiểu để đun sôi nƣớc trong ấm là

1kWh=36.00000(J)

Vậy số tiền phải trả là:

604800 .5000  470đ 36.00000

U 2 484  ( ) P 15

KÈ M

Điện trở: R 

- Vận dụng tình huống mới

Y

Q  403s  6,7 phút P

QU

t

Cƣờng độ: I 

U 75  ( A) R 11

BT 14(Tình huống). Có một lƣợng khí xác định biến đổi trạng thái qua sơ đồ

sau: (1)P1 , V1,T1  (2)P2 , V2,T2 . Trong trƣờng hợp này các thông số P; V và T đều

DẠ Y

biến đổi, liệu có hệ thức liên hệ nào giữa chúng không? Em hãy vận dụng các kiến thức đã học để tìm mối liên hệ đó.

53

Tiến trình

AL

Định hướng phát triển năng lực GQVĐ qua bài tập

Kỹ năng cần bồi dƣỡng

+ Hệ thức của định luật Bôi-lơ-Ma-ri-ốt và định luật Sác-lơ.

- Hiểu vấn đề

CI

- Phát hiện, nhận biết vấn đề

- Tìm kiếm thông tin

OF FI

+ Đặc điểm của các thông số trạng thái: ở - Xác định chủ thể vấn đề một trạng thái xác định thì p, V, T của một lƣợng khí xác định không phụ thuộc vào qúa trình dẫn đến trạng thái đó.

- Đề xuất giải pháp

- Đề xuất và lựa chọn giải pháp

NH ƠN

HS có thể đƣa ra giải pháp nhƣ sau: xuất phát từ trạng thái thứ 1 (p1,V1,T1) cho

biến đổi qua trạng thái trung gian 1‟ nhiệt

độ không đổi (p1‟, V2, T1) sang trạng thái

2 (p2,V2,T2), sau đó dựa vào biểu thức xác định mối liên hệ giữa hai thông số trạng

thái trong các quá trình (định luật Bôi-lơthức liên hệ giữa p, V và T.

Y

Ma-ri-ốt và định luật Sác-lơ) suy ra biểu

QU

-Tiến hành báo cáo và đánh giá

+ Giai đoạn 1: (1)→( 1‟): đẳng nhiệt; p1.

= p1‟.V2 (*)

- Thực thi gải pháp và đánh giá

KÈ M

+ Giai đoạn 2: (1‟)→ (2): đẳng tích; p1, p2 pT   p1,  2 1 (**) T1 T2 T2

Thế (**) vào (*) ta đƣợc p1V1  p2V2 T2

pV  const (***)( PT trạng thái KLT) T

- Vận dụng vào và đề xuất vấn đề mới

DẠ Y

Hay

T1

Từ đây ta có nếu p=const thì : V  const ( ĐL Gay Luy-xác ) T

54

AL

BT 15(Hình thức tƣơng tự nhƣng nội dung biến đổi).

Tìm V2, t2 của khí

OF FI

Định hướng phát triển năng lực GQVĐ qua bài tập

CI

Một lƣợng khí xác định biến đổi qua hai quá trình nhƣ sơ đồ (đẳng áp) (đẳng tích) p =2p , V , t =6270C p1, V1=10l, t1=270C p2, V2, t2 3 2 3 3

Tiến trình

Kỹ năng cần bồi dƣỡng

- Nhận biết vấn đề - Hiểu vấn đề

- Tìm kiếm thông tin + Đổi đơn vị t

- Xác định chủ thể

+ Các đẳng quá trình

NH ƠN

+ Phƣơng trình liên hệ các đẳng quá trình - Đề xuất giải pháp

+ Đẳng áp : vận dụng hệ thức Gay-luy-xác, tìm liên hệ

- Đề xuất giải pháp, thực

V2, V1, T1, T2

thi giải pháp

+ Đẳng tích: vận dụng hệ thức định luật Sác-lơ, tìm lien hệ T2, T3, p2, p3

Y

Từ đó rút ra các giá trị V2, T2

QU

-Tiến hành báo cáo và đánh giá

+ Đẳng áp: V1  V2  V2  T2 V1 (1) T1

T2

T1

+ Đẳng tích: p 2  p3  T2  p 2 T3 (2) T3

KÈ M

T2

p3

+ Thay (2) vào (1) ta đƣợc: V2  p 2T3 V1  1 900 .10  15l p3T1

2 300

- Đánh giá

+ (1) suy ra T2  450K hay t2=1770C BT 16(Hộp đen). Bình chứa 4,0g khí hiđrô ở 530C dƣới áp suất 44,4.105N/m2.

DẠ Y

Thay hiđrô bởi khí khác thì bình này chứa đƣợc 8,0g ở 270C dƣới áp suất 5,0.105N/m2.

Khí hay hiđrô là khí gì? Biết khí này là đơn chất.

55

AL

Định hướng phát triển năng lực GQVĐ qua bài tập Tiến trình

Kỹ năng cần bồi dƣỡng - Nhận biết vấn đề

+ Đổi đơn vị t

- Hiểu vấn đề

+ Phƣơng trình Cla-pê-rôn-Men-đê-lê-ép

- Xác định chủ thể

+ Thể tích bằng nhau - Đề xuất giải pháp + Từ phƣơng trình Cla-pê-rôn-Men-đê-lê-ép rút 

OF FI

CI

- Tìm kiếm thông tin

+ Lập tỷ số ta tìm đƣợc  của khí thay đổi . Suy ra khí - Đề xuất giải pháp, thực thi giải pháp

-Tiến hành báo cáo và đánh giá

NH ƠN

mới Từ phƣơng trình Cla-pê-rôn-Men-đê-lê-ép rút pV m mRT  R V  T  p

Có : m1 RT1  m2 RT2   2  m2T2 1 p1  32 (g/mol) 1 p1

 2 p2

p 2 m1T1

Y

Vậy khí này là O2

- Đánh giá

QU

BT 17.(Nhiều cách giải). Một khối lƣợng khí có thể tích không đổi ở 0oC, áp suất po. Phải đun nóng chất khí lên nhiệt độ nào để áp suất tăng lên 2 lần. Định hướng phát triển năng lực GQVĐ qua bài tập Tiến trình

Kỹ năng cần bồi dƣỡng - Nhận biết vấn đề

+ V=const

- Hiểu vấn đề

KÈ M

- Tìm kiếm thông tin + Đổi đơn vị

+ Hệ thức định luật Sác-lơ - Đề xuất giải pháp

- Đề xuất giải pháp, thực thi giải pháp

DẠ Y

Cách 1: Áp dụng định luật Sác- lơ biến đổi tìm T2

Cách 2: Vì V=const nên p tỉ lệ T đo đó p

56

AL

tăng 2 thì T cũng tăng 2 Cách 3: Vễ đồ thị (p,T) dùng tam giác đồng

CI

dạng tìm T2 -Tiến hành báo cáo và đánh giá

OF FI

Vì V=const nên p tỉ lệ với T . Do p tăng 4 nên T cũng tăng 2. Vậy T2=2T1=546K Tức t2=2730C

BT 18(Nhiều cách giải). Ống mao dẫn có bán kính R = 1mm, hở hai đầu khi cắm thắng đứng rƣợu sẽ dâng độ cao bao nhiêu? Biết hệ số căng bề mặt của rƣợu là kg m3

NH ƠN

24.10-3N/m và   800

Định hướng phát triển năng lực GQVĐ qua bài tập Tiến trình

Kỹ năng cần bồi dƣỡng

- Nhận biết vấn đề

- Tìm kiếm thông tin + Áp suất phụ

- Hiểu vấn đề

+ Lực căng bề mặt

+ Điều kiện cân bằng của cột rƣợu trong

- Đề xuất giải pháp, thực thi giải pháp

QU

- Đề xuất giải pháp

Y

ống mao dẫn

Cách 1: Áp dụng cân bằng lực

Cách 2: Áp dụng cân bằng áp suất -Tiến hành báo cáo và đánh giá 1 1  )  p0 R R

KÈ M

p A  p 0  gh   (

A

2 Vậy: h   6.10 3 m  6mm gR

BT 19( Ngụy biện). Một nhiệt lƣợng kế bằng đồng có khối lƣợng

DẠ Y

khối lƣợng nƣớc

, có nhiệt độ chung

nƣớc đá có khối lƣợng

chứa một

. Ngƣời ta bỏ vào nhiệt lƣợng kế đó một cục

và nhiệt độ

. Hãy xác định khối lƣợng của nƣớc,

của nƣớc đá và phƣơng trình cân bằng nhiệt. Biết điểm nóng chảy của nƣớc đá ở áp suất thƣờng là

.

57

Tiến trình

AL

Định hướng phát triển năng lực GQVĐ qua bài tập

Kỹ năng cần bồi dƣỡng

CI

- Phát hiện và nhận biết - Tìm kiếm thông tin

vấn đề

+ Nƣớc đá nhận nhiệt, nhiệt lƣợng kế và nƣớc tỏa nhiệt

- Hiểu vấn đề;

OF FI

+ Nhiêt độ cân bằng có thể nhỏ hơn t0 hoặc lớn hơn t0 và có thể bằng t0 ; còn có thể nƣớc bị đóng băng hoặc

không đóng băng , nƣớc đá có thể bị tan chảy hoặc không tan chảy..

- Đề xuất giải pháp

- Đề xuất và lựa chọn giải

nƣớc đá khi cân bằng nhiệt

NH ƠN

+ Dựa vào m1, m2, m3 để xác định khối lƣợng nƣớc, pháp + Dựa vào phƣơng trình cân bằng nhiệt để xác định nhiệt độ khi cân bằng nhiệt -Tiến hành báo cáo và đánh giá

Gọi M2, M3 là khối lƣợng nƣớc và nƣớc đá khi cân

bằng nhiệt. Gọi m2‟ và m3‟ là khối lƣợng nƣớc bị đóng - Thực thi giải pháp và

Y

băng ( m2,  m2 ) và khối lƣợng nƣớc đá bị tan chảy ( đánh giá

QU

m3,  m3 )

+ Trƣờng hợp 1: t 0  t CB  t 2

Ta có m2,  0 ; m3,  m3 . Suy ra M2=m2+m3; M3=0 Phƣơng trình cân bằng nhiệt:

KÈ M

(m1c1  m2 c2 )(t 2  t CB )  m3 c3 (t 0  t 3 )  m3   m3 c 2 (t CB  t 0 )(1)

+ Trƣờng hợp 2: t 3  t CB  t 0 Ta có m2,  m2 ; m3,  0 . Suy ra M2=0; M3=m2+m3 Phƣơng trình cân bằng nhiệt: m1c1 (t 2  tCB )  m2 c2 (t 2  t 0 )  m2   m2 c3 (t 0  tCB )  m3c3 (tCB  t3 )(2)

DẠ Y

+ Trƣờng hợp 3: t CB  t 0 và m2,  0 ; 0  m3,  m3 Suy ra M2=m2+m3‟; M3=m3-m3‟ Phƣơng trình cân bằng nhiệt:

58

AL

(m1c1  m2 c2 )(t 2  t 0 )  m3c3 (t 0  t3 )  m3'  (3)

+ Trƣờng hợp 4: t CB  t 0 và m3,  0 ; 0  m2,  m2

CI

Suy ra M2=m2-m2‟; M3=m3+m2‟ Phƣơng trình cân bằng nhiệt:

OF FI

(m1c1  m2 c2 )(t 2  t 0 )  m2'   m3 c3 (t 0  t 3 ) (4)

BT 20(Ngụy biện). Một bình cầu bằng thủy tinh có dung tích 10 lít chứa không khí ở áp suất 1 atm và ở nhiệt độ 30oC. Tính áp suất khí trong bình khi a) bình kín, nhiệt độ không khí trong bình tăng gấp đôi. b) bình hở, nhiệt độ khí trong bình giảm còn một nữa.

Tiến trình

NH ƠN

Định hướng phát triển năng lực GQVĐ qua bài tập

Kỹ năng cần bồi dƣỡng

- Nhận biết vấn đề

- Tìm kiếm thông tin

- Hiểu vấn đề

+ V=const + m không đổi + t2=2t1 - Đề xuất giải pháp

- Đề xuất giải pháp, thực thi giải pháp

Y

+ Áp dụng định luật Sác-lơ

QU

-Tiến hành báo cáo và đánh giá

a. V=const nên p tỉ lệ thuận với T Ta thấy T2 

111 111 111 T1  p 2  p1  atm 101 101 101

T2 

KÈ M

b. Tƣơng tự:

96 96 96 T1  p 2  p1  atm 101 101 101

Sai lầm

Vì bình hở và nhiệt độ giảm nên áp suất giảm

DẠ Y

một lƣợng không khí tràn vào bình khi cân bằng thì áp suất bình bằng áp suất khí quyển và bằng 1atm BT 21( Nghịch lí và ngụy biện)

59

- Đánh giá lại vấn đề

AL

Nhiệt độ trung bình của thân thể con ngƣời là 36,6oC. Tuy nhiên ngƣời ta không cảm thấy lạnh khi mà nhiệt độ không khí là 250C và cảm thấy rất nóng khi nhiệt độ

CI

không khí là 360C. Còn trong nƣớc thì ngƣợc lại, khi ở 36 oC con ngƣời cảm thấy bình thƣờng còn khi ở 25oC con ngƣời cảm thấy lạnh. Giải thích nghịch lý này nhƣ thế nào? Định hướng phát triển năng lực GQVĐ qua bài tập

Kỹ năng cần bồi dƣỡng

OF FI

Tiến trình

- Nhận biết vấn đề

- Tìm kiếm thông tin

+ Cơ thể con ngƣời là một hệ nhiệt động tự điều - Hiểu vấn đề chỉnh và liên hệ chặt chẽ với môi trƣờng xung quanh.

- Đề xuất giải pháp, thực thi giải

- Đề xuất giải pháp

pháp

+ V rắn> V lỏng > V khí -Tiến hành báo cáo và đánh giá

NH ƠN

+ Tốc độ truyền nhiệt liên quan đến môi trƣờng

+ Trong không khí (cơ chế bay hơi )

Ở 250C cơ thể ta dễ thoát nhiệt hơn vì nhiệt độ

môi trƣờng thấp hơn và tốc độ giải phóng nhiệt

Y

cũng diễn ra không nhanh lắm ta cảm thấy mát

QU

Ở 360C cơ thể ta khó giải phóng nhiệt hơn vì nhiệt độ môi trƣờng gần bằng nhiệt độ cơ thể, hơn nữa tốc độ giải phóng nhiệt ra môi trƣờng - Đánh giá lại vấn đề không khí chậm nên ta thấy oi bức.

KÈ M

+ Trong nƣớc(cơ chế dẫn nhiệt) Ở 250C ta thấy lạnh hiển nhiên vì tốc độ giải phóng nhiệt diễn ra nhanh hơn nên nhiệt độ lớp da tiếp xúc giảm nhanh do đó ta thấy lạnh Ở 360C việc giải phóng nhiệt diễn ra chậm vì

DẠ Y

gần nhƣ nhiệt cơ thể ta cân bằng với nhiệt độ nƣớc nên da ta cảm thấy không nóng

60

BT 22(Đồ thị). Đồ thị bên cho biết một chu trình biến đổi trạng thái của một lƣợng khí

AL

p(atm) 2,5

(3)

Hãy biểu diễn chu trình biến đổi này trong

1,0

(1)

các hệ tọa độ (p-V); (V-T)

(2)

750

T(K)

OF FI

O 300 Định hướng phát triển năng lực GQVĐ qua bài tập

CI

lí tƣởng , biểu diễn trong hệ tọa độ (p-T).

Kỹ năng cần bồi

Tiến trình

dƣỡng

- Tìm kiếm thông tin, nhận biết vấn đề

- Phát hiện và nhận biết

NH ƠN

+ Nhận biết các đẳng quá trình thông qua đồ thị , đại lƣợng vấn đề cần tìm là V.

+ Liệt kê giá trị của p, T dựa trên đồ thị + Hiểu: (1)-(2): đẳng áp (2)-(3): đẳng nhiệt (3)-(1): đẳng tích - Đề xuất giải pháp

Y

+ (1)-(2): đẳng áp sử dụng định luật Gay-luy-xác để tìm V

- Hiểu vấn đề; xác định chủ sở hữu của vấn đề

- Đề xuất và lựa chọn giải pháp

QU

+ (2)-(3): đẳng nhiệt sử dụng định luật Bôi-lơ- Ma-ri-ốt tìm V + (3)-(1): đẳng tích sử dụng định luật Sác-lơ tìm V. -Tiến hành báo cáo và đánh giá

KÈ M

+ Ta có (1)-(2): đẳng áp V1  V2  V2  2,5V1 T1

T2

- Thực thi giải pháp và

V + (2)-(3): đẳng nhiệt p 2V2  p3V3 ; V3  2  V1 2,5

đánh giá

(3)-(1): đẳng tích p3  p1 T3

DẠ Y

p 2,5

V 2,5V1

(3)

1,0 (1)

O

T1

V1

(2)

V2

V1 V

O

(2)

- Vận dụng và đề xuất

(1)

(3)

300 750

61

T(K)

vấn đề mớ

và cuối của các áp suất và thể tích p1, V1, p2, V2 và hằng số R của khí lí tƣởng. Tìm định luật biến thiên của nhiệt độ tuyệt đối T theo thể tích V và vẽ đồ thị T = f(V).

(2)

p2

CI

tọa độ (p, V) (Hình vẽ). Biết các thông số ban đầu

p

(1)

p1

OF FI

quá trình biểu diễn bằng đoạn thẳng (1), (2) trên hệ

AL

BT 23(Đồ thị). Một mol khí lí tƣởng biến đổi theo

O

V2

V1

V

Định hướng phát triển năng lực GQVĐ qua bài tập Tiến trình

Kỹ năng cần bồi dƣỡng - Phát hiện và nhận biết vấn đề - Hiểu vấn đề; xác định chủ sở

NH ƠN

- Tìm kiếm thông tin

+ Đồ thị là đƣờng thẳng nên phƣơng trình p=f(V) có hữu của vấn đề dạng bậc nhất + T thay đổi - Đề xuất giải pháp

Dựa vào dạng phƣơng trình bậc nhất tìm phƣơng - Đề xuất và lựa chọn giải pháp

Y

trình p=f(V) . Sau đó áp dụng phƣơng trình Cla-pê-

QU

rôn- Men-đê-lê-ép xây dựng định luật -Tiến hành báo cáo và đánh giá

Đƣờng biểu diễn (1)-(2) là đƣờng thẳng nên phƣơng trình có dạng: p  aV  b

- Thực thi giải pháp và đánh

(*)

KÈ M

với a  p1  p2  0 và b  p2V1  p1V2  0 V1  V2

Từ

phƣơng

Suy ra T 

trình

V1  V2

trạng

thái

pV  nRT

pV (**) R

Thay(*) vào(**) ta đƣợc: T 

DẠ Y

giá

1 ( aV 2  bV ) (***) R

Trong hệ T – V phƣơngtrình (***) biểu diễn bằng một đƣờng parabol

62

Nhận thấy :T max khi

mới

Tmax

0 V2

V0 V1

V

BT 24.(Đồ thị) Một lƣợng khí biến đổi theo chu trình biểu diễn bởi

đồ

thị

bên.

Biết

CI

p V p V b  2 1 1 2 2a 2( p1  p 2 )

p1=p3,

V1=1m3,V2=4m3,T1=100K, T4=300K. Hãy tìm V3

OF FI

V  V0  

AL

- Vận dụng và đề xuất vấn đề

T

V V2

(2)

V1 (1) O

NH ƠN

(3)

T1

(4) T4

T

Định hướng phát triển năng lực GQVĐ qua bài tập Tiến trình - Tìm kiếm thông tin

- Nhận biết vấn đề - Hiểu vấn đề - Xác định chủ thể

Y

+ (1)-(2): đẳng nhiệt + (2)-(4): không thuộc các đẳng quá trình +(4)-(1): đẳng tích +(1)-(3): đẳng áp

Kỹ năng cần bồi dƣỡng

KÈ M

QU

+(3) ta xem nhƣ hộp đen cần tìm - Đề xuất giải pháp + Dựa vào (1)-(2) và (4)-(1): ta xác định V2, V4, T2 và T4 . + Tìm dạng của V=f(T) trên (2)-(4)

- Đề xuất giải pháp, thực thi giải pháp - Xác định chủ sở hữa

+ Áp dụng hệ thức của định luật Gay-luy-xác cho (1)-(3) Ta tìm đƣợc V3 -Tiến hành báo cáo và đánh giá - Đánh giá Trên (2)-(4) dạng đƣờng thẳng: V=aT+b

DẠ Y

Thay số ta tìm đƣợc: a   Vậy V  

3 ; b  5,5 200

3 3 T  5,5 hay V3   T3  5,5 200 200

63

200 (5,5  V3 )(*) 3

AL

Suy ra T3 

Thay vào hệ thức của định luật Gay-luy-xác cho (1)-(3)

CI

VT V1 V3   V3  1 3 (**) T1 T3 T1

OF FI

Từ (*) và (**) ta đƣợc: V3  2,2m3 BT 25(Đồ thị). Một khối lƣợng khí không đổi thực hiện

quá trình dãn nở từ trạng thái 1 ( p0 ,V0 ) đến trạng thái 2(

p p0

(1)

p0 ,2V0 ), có đồ thị ( p  V0 ) đƣợc biểu diễn nhƣ hình. Tìm 2

T=f(p)

NH ƠN

định luật biến thiên nhiệt độ tuyệt đối T theo p, vẽ đồ thị

0

V0

(2) 2V0 V

Định hướng phát triển năng lực GQVĐ qua bài tập Tiến trình

Kỹ năng cần bồi dƣỡng

- Phát hiện và nhận biết vấn đề - Hiểu vấn đề; xác định chủ sở

- Tìm kiếm thông tin

+ Đồ thị là đƣờng thẳng nên phƣơng trình p=f(V) có hữu của vấn đề

Y

dạng bậc nhất - Đề xuất giải pháp

QU

+ T thay đổi

Dựa vào dạng phƣơng trình bậc nhất tìm phƣơng trình - Đề xuất và lựa chọn giải pháp p=f(V) . Sau đó áp dụng phƣơng trình Cla-pê-rôn-

KÈ M

Men-đê-lê-ép xây dựng định luật -Tiến hành báo cáo và đánh giá

Đƣờng biểu diễn (1)-(2) là đƣờng thẳng nên phƣơng trình có dạng: p  aV  b

- Thực thi giải pháp và đánh

(*)

giá

3p với a   p0 <0 và b  0

DẠ Y

2V0

2

Thay a và b vào (*) ta đƣợc: p   p 0 V  3 p0 2V0

2

Suy ra V  ( 3 p0  p) 2V0 (**) 2

p0

64

m





RT  AT

- Vận dụng và đề xuất vấn đề

pV (***) A

R ). Suy ra T 

mới

CI

(Với A 

m

AL

Từ phƣơng trình trạng thái pV 

T 

2V0 3 p0 ( p 2  p) (****) Ap 0 2

(****) biểu diễn bằng một đƣờng parabol có hai điểm cắt trục Op là p  0 và p 

3 p0 2

T1=T2

NH ƠN

T Tmax

OF FI

Thay(**) vào(***) ta đƣợc:

p

O

Nhận thấy :T max khi p  p0  

3p b  0 2a 4

BT 26(Đồ thị). Cho chu trình thực hiện bởi n mol khí lí

tƣởng nhƣ hình bên. Trong quá trình đẳng áp (1)-(2)

Y

p

nhiệt độ của nó tăng lên 4 lần . Nhiệt độ (1) và (3) bằng

(2)

QU

(1)

nhau. Xác định nhiệt độ T1 ở trạng thái (1) và công mà

(3)

khí thực hiện trong chu trình

O

V

KÈ M

Định hướng phát triển năng lực GQVĐ qua bài tập Tiến trình

Kỹ năng cần bồi dƣỡng - Phát hiện và nhận biết vấn đề

- Tìm kiếm thông tin

- Hiểu vấn đề;

+ (1)-(2): đẳng áp; T2=4T1

DẠ Y

+ (2)-(3) và (3)-(1): không thuộc các đẳng quá trình; T1=T3

- Đề xuất giải pháp

65

V2

pháp

CI

+ Xác định công chu trình bằng diện tích tam giác + Thiết lập các mối liên hệ giữa các áp suất từ đó suy

- Thực thi giải pháp và đánh giá + Công A từ (1)-(2): A  p1 (V2  V1 )  p1V1  p1V2 Vậy A  nRT1  nRT2  3nRT1  T1 

A (*) 3nR

Act 

1 ( p1  p 3 )(V2  V1 ) (**) 2

- Thực thi giải pháp và đánh giá

NH ƠN

+ Công khí thực hiện trong chu trình

OF FI

ra mối liên hệ giữa công của chu trình và công A từ (1)-(2)

AL

+ Xác định công A từ (1)-(2), sau đó suy ra T1, V1, - Đề xuất và lựa chọn giải

Mà : V1  nRT1  A ;V2  nRT2  4 A . Thay vào p1

3 p1

p1

3 p1

(**) ta đƣợc: Act  A (1  p3 ) (***) 2

p1

Vì (2) và (3) cùng nằm trên đƣờng thẳng qua gốc tọa

Y

độ nên dạng y=ax hay p2  aV 2 và p3  aV 3

QU

nRT1 A p V p V p 3p p Do đó: 3  3  3  3 3  3  1 4 A 4 p3 p 2 V2 p1 V2 4 A 3 p1 3 p1

KÈ M

A Hay p 3  1 thay vào (***) ta đƣợc Act  p1

4

2

BT 27(Thí nghiệm). Dùng 3 vòng nhôm tròn mỏng hình nhẫn, cùng khối lƣợng

nhƣng chu vi của chúng lần lƣợt là C3=1,5C2=3C1 treo trên 3 lực kế thẳng đứng. Cho phần dƣới 3 vòng nhôm tròn mỏng tiếp xúc với nƣớc đựng trong 3 cốc sau đó nâng

DẠ Y

nhẹ lực kế lên ( hoặc xả nƣớc ra ngoài từ từ) để các vòng nhẫn không còn tiếp xúc nƣớc nữa. Xác định độ lớn của lực mà nƣớc tác dụng lên từng vòng nhôm, lực này phụ thuộc yếu tố nào?So sánh tỷ số F1 ; F2 ; F3 . Sau đó thay nƣớc bằng dung dịch xà C1

C2

C3

66

AL

phòng thực hiện tƣơng tự nhƣ trên, so sánh các tỷ số trên trong 2 trƣờng hợp trong nƣớc và trong xà phòng.

CI

Định hướng phát triển năng lực GQVĐ qua bài tập Tiến trình

Kỹ năng cần bồi dƣỡng

- Tìm kiếm thông tin thông qua quan sát thực nghiệm + Trọng lƣợng vòng nhôm không đổi

OF FI

- Phát hiện và nhận biết vấn đề

- Hiểu vấn đề; xác định chủ

+ Yếu tố làm cho số chỉ lực kế thay đổi là nƣớc. Lực sở hữu của vấn đề này cùng hƣớng với trọng lực tác dụng lên vòng nhôm - Đề xuất giải pháp

NH ƠN

+ Đo trọng lƣợng các vòng nhôm khi chƣa tiếp xúc với nƣớc bằng lực kế.

- Đề xuất và lựa chọn giải

+ Khi cho vòng nhôm tiếp xúc với nƣớc và xả nƣớc từ pháp từ ra ngoài, lúc vòng nhôm vừa rời khỏi mặt nƣớc ta đọc số chỉ của lực kế.

+ Lực mà nƣớc tác dụng lên vòng nhôm lúc đó bằng

QU

+ Sau đó lập tỉ số để so sánh

Y

hiệu số đo của lực kế lúc sau và lúc đầu.

-Tiến hành báo cáo và đánh giá

- Thực thi giải pháp và

+ Đo trọng lƣợng các vòng nhôm : F1 ; F2 ; F3

đánh giá

+ Đọc chỉ số trên lực kế khi các vòng nhôm vừa rời

KÈ M

khỏi mặt nƣớc: F1, ; F2, ; F3, + Độ lớn lực mà nƣớc tác dụng vào các vòng nhôm là : F3  1,5F2  3F1 . + Tiến hành với dung dịch xà phòng ta cũng thu đƣợc

DẠ Y

kết quả tƣơng tự: F3,  1,5F2,  3F1, Điều này cho thấy lực nƣớc hay xà phòng tác dụng lên vòng nhẫn tỉ lệ với chu vi F ~ C hay F ~ l và bản chất của chất lỏng. Để chuyển dấu ~ bằng dấu bằng ta

67

AL

đƣa vào hệ số không đổi

+ Vì vòng nhẫn có 2 mặt tiếp xúc với nƣớc nên - Vận dụng và đề xuất vấn

CI

F  2 f . Trong đó f là lực mà nƣớc hay xà phòng đề mới

tác dụng lên một mặt tiếp xúc với vòng nhôm và f ~ l

OF FI

(1) F1 F2 F3   , + Tỉ số: F1  F2  F3   ; C1 C2 C3 C1 C2 C3 ,

,

+ Các hệ số không đổi  ;  , không phụ thuộc

,

F chỉ C

số căng bề mặt của chất lỏng.(2).

NH ƠN

phụ thuộc vào bản chất của chất lỏng và đƣợc gọi là hệ Từ (1) và (2) ta có thể viết : f   .l

BT 28( Thí nghiệm). Bằng cách nào để bạn có thể đo gần đúng độ sâu của một bể bơi nếu trong tay bạn có một ống nghiệm hình trụ tròn bằng thủy tinh có chia độ. Định hướng phát triển năng lực GQVĐ qua bài tập

- Hiểu vấn đề; xác định chủ sở

QU

- Tìm kiếm thông tin

Kỹ năng cần bồi dƣỡng

- Phát hiện và nhận biết vấn đề

Y

Tiến trình

+ Phát hiện, nhận biết vấn đề liên quan: Áp suất, hữu của vấn đề quá trình đẳng nhiệt.

+ Hiểu: Cần lặn xuống để xác định độ cao cột chất

KÈ M

lỏng dâng lên trong ống nghiệm. + Xác định chủ sở hữu: cả nhóm cần nghiên cứu đề ra giải pháp.

- Đề xuất giải pháp

DẠ Y

Đo chiều dài ống nghiệm, xác định dung tích bên - Đề xuất và lựa chọn giải pháp trong ống nghiệm . Đọc độ cao cột chất lỏng trong ống nghiệm khi dựng ống thẳng đứng và lặn xuống đáy hồ bơi hoặc cột khí trong ống còn lại (bịt chặt

68

định luật Bôi-lơ-Ma-ri-ốt , kết hợp với công thức tính áp suất thủy tĩnh để thực hiện tính toán và đƣa ra kết quả.

-Tiến hành báo cáo và đánh giá

- Thực thi giải pháp và đánh

xuống đáy hồ. Theo hệ thức định luật Bôi-lơ-Mari-ốt ta có : p 0 l  [ p 0  gh  g (l  l ' )].l '

OF FI

Xét cột khí trong ống nghiệm trƣớc và sau khi lặn giá

- Vận dụng và đề xuất vấn đề

p 0 (l  l ' )  (l  l ' ) gl '

mới

NH ƠN

h

CI

AL

đầu dƣới của ống nghiệm). Sau đó áp dụng hệ thức

Với l là chiều dài ống;

l , là chiều dài cột khí khi lặn xuống hồ. 

: khối lƣợng riêng của nƣớc

g: gia tốc trọng trƣờng p0: áp suất khí quyển

Y

BT 29( Thí nghiệm). Cho các dụng cụ sau: Ống thủy tinh mỏng, nhỏ, rỗng bên

QU

trong, hình trụ tròn, hở hai đầu, thân có vạch chia độ mm; một cốc nƣớc; một thƣớc kẹp có chia độ mm. Hãy trình bày và giải thích một phƣơng án thí nghiệm để xác định gần đúng hệ số căng bề mặt của nƣớc. Định hướng phát triển năng lực GQVĐ qua bài tập

KÈ M

Tiến trình

- Tìm kiếm thông tin

Kỹ năng cần bồi dƣỡng - Phát hiện và nhận biết vấn đề - Hiểu vấn đề;

+ Hiện tƣợng mao dẫn - Đề xuất và lựa chọn giải pháp

DẠ Y

- Đề xuất giải pháp

+ Cắm ống thẳng đứng vào cốc nƣớc đọc độ cao mực nƣớc dâng lên so với mặt thoáng.

69

AL

+ Đo đƣờng kính bên trong ống + Áp dụng công thức tính độ dâng (hạ) do

CI

mao dẫn ta tìm đƣợc gần dúng hệ số căng bề mặt của nƣớc.

-Tiến hành báo cáo và đánh giá

OF FI

- Thực thi giải pháp và đánh giá

+ Đo đƣờng kính trong của ống d bằng thƣớc kẹp + Đo độ dâng của nƣớc khi nhúng ống

+ Áp dụng h 

4 hgd   gd 4

NH ƠN

thẳng đứng vào nƣớc là h

BT 30(Thí nghiệm). Vào mùa hè trời thƣờng oi bức, bạn thƣờng đến các hồ bơi. Nếu trong tay bạn cầm một ống nghiệm hình trụ tròn đƣờng kính d, kín một đầu , bên trong rỗng, và trên thân có chia độ đến mm thì bạn có thể biết gần đúng độ sâu của hồ không? Giải thích điều này.

Định hướng phát triển năng lực GQVĐ qua bài tập Kỹ năng cần bồi dƣỡng

Y

Tiến trình

QU

- Phát hiện và nhận biết vấn đề

- Tìm kiếm thông tin

+ Phát hiện, nhận biết vấn đề liên quan: Áp suất, quá - Hiểu vấn đề; trình đẳng nhiệt.

KÈ M

+ Hiểu: Cần lặn xuống để xác định độ cao cột chất lỏng dâng lên trong ống nghiệm. + Xác định chủ sở hữu: cả nhóm cần nghiên cứu đề ra giải pháp.

- Đề xuất và lựa chọn giải

Đo chiều dài ống nghiệm, xác định dung tích bên trong

pháp

DẠ Y

- Đề xuất giải pháp

ống nghiệm . Đọc độ cao cột chất lỏng trong ống nghiệm khi dựng ống thẳng đứng và lặn xuống đáy hồ

70

AL

bơi hoặc cột khí trong ống còn lại (bịt chặt đầu dƣới của ống nghiệm). Sau đó áp dụng hệ thức định luật Bôi-

- Thực thi giải pháp và đánh

tĩnh để thực hiện tính toán và đƣa ra kết quả.

giá

CI

lơ-Ma-ri-ốt , kết hợp với công thức tính áp suất thủy

Xét cột khí trong ống nghiệm trƣớc và sau khi lặn

OF FI

- Thực thi giải pháp và đánh giá xuống đáy hồ. Theo hệ thức định luật Bôi-lơ-Ma-ri-ốt ta có : p 0 l  [ p 0  gh  g (l  l ' )].l ' p 0 (l  l ' )  (l  l ' ) gl '

NH ƠN

h

Với l là chiều dài ống;

l , là chiều dài cột khí khi lặn xuống hồ. 

: khối lƣợng riêng của nƣớc

g: gia tốc trọng trƣờng p0: áp suất khí quyển

Y

BT 31(Thí nghiệm). Đặt một đồng hồ đếm chính xác số vòng quay của bánh xe

QU

lửa và một nhiệt kế để đo nhiệt độ. Hãy đề xuất cách xác định gần đúng hệ số nở dài của bánh xe lửa khi nó hoạt động. Coi ray là một đƣờng thẳng. Định hướng phát triển năng lực GQVĐ qua bài tập Tiến trình

Kỹ năng cần bồi dƣỡng - Phát hiện và nhận biết

+ Khi xe lửa chạy nhiệt độ của bánh xe thay đổi

vấn đề

+ Chu vi của bánh xe tăng lên theo công thức nở dài

- Hiểu vấn đề;

KÈ M

- Tìm kiếm thông tin

+ Chu vi liên hệ qua bán kính - Đề xuất giải pháp

DẠ Y

+ Xác định chu vi thay đổi, từ đó suy ra số vòng quay ở các nhiệt độ khác nhau cũng không giống nhau mặt dù bánh xe không trƣợt. Mỗi vòng có độ dài bằng chu vi từ - Đề xuất và lựa chọn giải

71

AL

đó ta suy ra số vòng trên một đoạn ray L nào đó ở nhiệt pháp độ t1 và t2 mà ta đọc đƣợc trên nhiệt kế. Xác lập tỉ số ta

CI

tính đƣợc giá trị của hệ số nở dài - Thực thi giải pháp và đánh giá lửa cũng thay đổi từ

OF FI

+ Khi nhiệt độ thay đổi từ t1 đến t2 thì chu vi của bánh xe - Thực thi giải pháp và đánh giá

l1  2r0 (1  t1 )  l 0 (1  t1 )  l 2  2r0 (1  t 2 )  l 0 (1  t 2 )

+ Vì vậy số vòng quay trên một khoảng cách L bất kì nào đó số vòng quay cũng thay đổi từ N1  L  N2 

L L  l2 l0 (1   t2 )

NH ƠN

l1

L đến l0 (1   t1 )

+ Lập tỷ số N1 và N2 ta có: N1  1   t1 N2

1   t2

N1 và N2 xác định bằng đồng hồ đếm số vòng quay, còn nhiệt độ t1 và t1 đo bằng nhiệt kế.

2.3. THIẾT KẾ TIẾN TRÌNH DẠY HỌC MỘT SỐ KIẾN THỨC TRONG

Y

PHẦN “NHIỆT HỌC” VẬT LÝ 10 THPT THEO ĐỊNH HƢỚNG PHÁT TRIỂN

QU

NĂNG LỰC GQVĐ VỚI HỆ THỐNG BÀI TẬP ĐÃ XÂY DỰNG Theo kế hoạch dạy học, chƣơng trình dạy học môn Vật lý 10 năm học 20162017 của Trƣờng THPT Lê Lợi –thành phố Pleiku - tỉnh Gia Lai thì các tiết bài tập của

KÈ M

phần „‟Nhiệt học‟‟ rơi vào tuần 26 tiết 51; tuần 27 tiết 53; tuần 28 tiết 55, 56; tuần 30 tiết 60; tuần 32 tiết 64; tuần 35 tiết 69 [PL2] Giáo án số 1

Bài 47: PHƢƠNG TRÌNH TRẠNG THÁI CỦA KHÍ LÍ TƢỞNG I. Mục tiêu

DẠ Y

1. Kiến thức

Xây dựng phƣơng trình trạng thái khí lí tƣởng và đƣa ra đƣợc hệ thức của định

luật Gay Luy-xác.

72

AL

2. Kỹ năng cần bồi dƣỡng

- Nhận ra ý tƣởng mới; vấn đề mới; hiểu đƣợc vấn đề; xác định chủ thể của vấn

CI

đề; chọn giải pháp; thực thi giải pháp; đánh giá giải pháp và đề xuất vấn đề mới (tƣ duy độc lập) có liên quan đến phƣơng trình trạng thái khí lý tƣởng.

3. Thái độ

OF FI

- Vận dụng để giải thích đƣợc một số hiện tƣợng thực tế và làm một số bài tập

- Phát huy tính tích cực, chủ động trong việc nhận biết vấn đề, phân tích dự đoán hiện tƣợng;

- Rèn luyện tính cẩn thận, tỉ mỉ trong việc giải các bài tập vận dụng liên quan

NH ƠN

đến phƣơng trình.

II. Chuẩn bị 1. Giáo viên

- Dụng cụ thí nghiệm gồm một quả bóng bàn, một khay nƣớc nóng; - Phiếu học tập 2. Học sinh

Y

Đọc bài mới và hệ thống kiến thức về định luật Bôi-lơ-Ma-ri-ốt và định luật Sác-lơ.

QU

III. Tổ chức các hoạt động dạy học Hoạt động 1. Đặt vấn đề vào bài giúp HS nhận thức đƣợc vấn đề cần tìm hiểu thông qua việc kiểm tra bài cũ ( 7 phút)

KÈ M

Hoạt động của GV

Hoạt động của HS

Kỹ năng

- Trạng thái của một lƣợng khí đƣợc xác - p, V, T

Nhận biết vấn

định bởi các thông số nào?

đề; hiểu đƣợc

- Điều kiện để vận dụng định luật Bôi- - Lƣợng khí xác định.

vấn đề; thực

lơ-Ma-ri-ốt và định luật Sác-lơ là gì? - Với định luật Bôi-lơ-

thi giải pháp.

DẠ Y

Viết hệ thức của hai định luật này?

Ma-ri-ốt: T=const; pV=const - Với định luật Sác-lơ:

73

p  const T

khí thì bằng cách nào để xây dựng hệ - Quan sát thí nghiệm biểu diễn ( quả bóng thức liên hệ giữa các thông số này? nƣớc sôi)

Phát hiện vấn

đề; nhận biết vấn đề; hiểu vấn đề; chọn giải pháp; thực

OF FI

- Giải thích sự thay đổi của p, V, T ?

bàn bị mốp cho vào

AL

thay đổi cả 3 thông số của một trạng thái

V=const;

CI

- Vấn đề đặt ra ở đây là nếu đồng thời

- Sự truyền nhiệt

thi giải pháp.

- Thuyết nhiệt động học phân tử Hoạt động 2. Giải quyết vấn đề (30 phút)

Hoạt động của HS

- Tổ chức hoạt động nhóm với

NH ƠN

Hoạt động của GV

Kỹ năng

- Tìm kiếm thông tin

+ Hệ thức của định luật Bôi-lơ-

câu hỏi sau:

Ma-ri-ốt và định luật Sác-lơ.

Hãy đề xuất giải pháp để xây

Xác định chủ

+ Đặc điểm của các thông số sở hữu của vấn

dựng mối liên hệ các thông số p, trạng thái: ở một trạng thái xác đề; đề xuất và V, T của trạng thái khí ở trên?

định thì p, V, T của một lƣợng lựa chọn giải

Y

khí xác định không phụ thuộc pháp

DẠ Y

KÈ M

QU

vào qúa trình dẫn đến trạng thái đó.

- Đề xuất giải pháp HS có thể đƣa ra giải pháp nhƣ sau: xuất phát từ trạng thái thứ 1 (p1,V1,T1) cho biến đổi qua trạng thái trung gian 1‟ nhiệt độ không đổi (p1‟, V2, T1) sang trạng thái 2 (p2,V2,T2), sau đó dựa vào biểu thức xác định mối liên hệ giữa hai thông số trạng thái trong các quá trình (định luật Bôi-lơ-Mari-ốt và định luật Sác-lơ) suy ra biểu thức liên hệ giữa p, V và T.

74

AL

Cung cấp phiếu học tập số 1

Thực thi giải

đổi trạng thái sơ đồ sau: + Giai đoạn 1: (1)→( 1‟): đẳng

pháp

(1)P1,V1,T1  (2)P2 ,V2,T2 .

= p1‟.V2 (*)

Trong nhiệt; p1.

OF FI

trƣờng hợp này các thông số P; + Giai đoạn 2: (1‟)→ (2): đẳng p1, p2 pT V và T đều biến đổi, liệu có hệ   p1,  2 1 (**) tích; T1 T2 T2 thức liên hệ nào giữa chúng

CI

Có một lƣợng khí xác định biến -Tiến hành báo cáo và đánh giá

không? Em hãy vận dụng các Thế (**) vào (*) ta đƣợc kiến thức đã học để tìm mối liên hệ đó.

p1V1 p2V2  T1 T2

pV  const (***)( PT trạng T

NH ƠN

Hay

thái KLT)

- Phát biểu nội dung định luật Gay Luy-xác?

Từ đây ta có nếu p=const thì : V  const ( ĐL Gay Luy-xác ) T

Đánh giá giải pháp

và

đề

xuất vấn đề mới.

- Biểu diễn sự biến đổi trạng - Học sinh tự phát biểu nội dung thái của lƣợng khí đó trên hệ và tham khảo sách giáo khoa.

KÈ M

QU

Y

(p;V)?

p p2 p1

Vận dụng vào tình

(2)

huống

mới

(1) (1’)

O

V1 V2

V

Hoạt động 3. Vận dụng (5 phút)

Hoạt động của GV

Cung cấp phiếu học tập số 2

Hoạt động của HS

Kỹ năng

- Nhận biết : Đã cho V1, T1, T2,

Một quả bóng thám không có p2=0,6p1;

DẠ Y

thể tích 200l ở nhiệt độ t1=270C - Hiểu:

Nhận biết vấn Cần đổi nhiệt độ : đề ; hiểu vấn

trên mặt đất . Bóng đƣợc thả ra T1=300K; T2= 278K. Đại lƣợng đề; thực thi và bay đến độ cao mà ở đó áp cần tính là V2.

75

giải pháp và

đánh giá đƣợc

AL

suất khí quyển chỉ bằng 0,6 lần - Thực thi: p1V1  p2V2 T1 T2 áp suất khí quyển ở mặt đất và

giải pháp.

CI

nhiệt độ t2=50C. Tính thể tích - Đánh giá

OF FI

của quả bóng ở độ cao đó (bỏ V  p1V1T2  309l 2 p 2T1 qua áp suất phụ gây ra bởi vỏ bóng)

Hoạt động 4: Củng cố, giao bài tập về nhà (2 phút) - GV nhắc lại nội dung kiến thức

- Từ phiếu bài tập số 2. Hãy biểu diễn quá trình biến đổi trạng thái khí trên hệ tọa độ (p,V);(p,T) và (V,T)

NH ƠN

IV. Đánh giá sự phát triển năng lực GQVĐ của HS qua tiết dạy Dựa vào bảng 1.1 và 1.2 để đánh giá sự phát triển năng lực GQVĐ và sáng tạo của HS. 2.4. KẾT LUẬN CHƢƠNG 2

Trên cơ sở lí luận và thực tiễn đã đƣợc trình bày trong chƣơng 1, chƣơng 2 đã tập trung vào khai thác và sử dụng bài tập dạy học theo hƣớng bồi dƣỡng năng lực

Y

GQVĐ cho HS trong DH phần “Nhiệt học” Vật lý 10 THPT. Cụ thể, kết quả đạt đƣợc nhƣ sau:

QU

- Trình bày đƣợc đặc điểm, cấu trúc nội dung của phần “Nhiệt học”, trên cở sở đó làm rõ đƣợc những đặc điểm thuận lợi cho việc bồi dƣỡng năng lực GQVĐ cho HS ở phần nội dung kiến thức này làm cơ sở cho việc lựa chọn nội dung và thiết kế tiến

KÈ M

trình DH các bài DH cụ thể;

- Căn cứ vào đặc điểm nội dung kiến thức của phần Nhiệt học và quy trình thiết

kế bài DH theo hƣớng bồi dƣỡng năng lực GQVĐ cho HS đã đƣợc đề xuất trong chƣơng 2, luận văn đã thiết kế đƣợc một số giáo án theo hƣớng bồi dƣỡng năng lực GQVĐ cho HS ở một số bài trong phần “Chất khí ” Vật lý 10 THPT. Các giáo án tôi

DẠ Y

đã soạn theo hƣớng nghiên cứu: + Phƣơng trình trạng thái khí lí tƣởng + Phƣơng trình Cla-pê-rôn-Men-đê-lê-ép + Bài tập về chất khí

76

AL

Để đánh giá tính khả thi và hiệu quả của quy trình dạy học mà đề tài đã xây dựng, các giáo án trên sẽ đƣợc sử dụng vào dạy học ở các trƣờng THPT trong phần TNSP.

CI

Tuy nhiên, để dạy một tiết học có sử dụng bài tập đạt hiệu quả giáo viên cần phải có những biện pháp sƣ phạm nhƣ tạo ra môi trƣờng thuận lợi để HS có điều kiện

sáng tạo, biết cách khuyến khích HS tự lực làm việc và khả năng sáng tạo, biết cách

OF FI

đặt câu hỏi sao cho HS bộc lộ đƣợc khả năng phát hiện vấn đề mới. Đặc biệt là khả năng phân tích, đánh giá các phƣơng án giải quyết vấn đề trong học tập. Ngoài ra khả năng thuyết trình của HS cũng đƣợc bồi dƣỡng đáng kể khi bảo vệ ý kiến của cá nhân hoặc của nhóm HS trƣớc lớp. Đồng thời từ những giáo án đã xây dựng giúp GV đánh

DẠ Y

KÈ M

QU

Y

NH ƠN

giá HS phát triển đƣợc các kỹ năng của dạy học GQVĐ

77

AL

Chƣơng 3

CI

THỰC NGHIỆM SƢ PHẠM 3.1. MỤC ĐÍCH VÀ NHIỆM VỤ CỦA THỰC NGHIỆM SƢ PHẠM 3.1.1. Mục đích của thực nghiệm sư phạm

OF FI

Mục đích của TNSP là kiểm tra tính đúng đắn của giả thuyết khoa học mà đề tài nêu ra là: “Nếu khai thác và sử dụng bài tập mà đề tài đã đề xuất vào trong dạy học phần “Nhiệt học” Vật lý 10 THPT thì sẽ góp phần phát triển đƣợc năng lực giải quyết vấn đề cho học sinh, đồng thời nâng cao chất lƣợng học tập”. Kết quả TNSP sẽ trả lời các câu hỏi:

NH ƠN

1. Hệ thống bài tập mà đề tài đƣa ra có góp phần phát triển năng lực GQVĐ cho HS hay không ?

2. Sử dụng các dạng bài tập theo định hƣớng phát triển năng lực GQVĐ cho học sinh theo các bƣớc mà đề tài đã đề xuất có phù hợp với thực tế giảng dạy ở trƣờng phổ thông hay không ?

Trả lời các câu hỏi trên sẽ tìm ra những thiếu sót của đề tài để kịp thời điều chỉnh, bổ sung sao cho hoàn thiện.

Y

3.1.2. Nhiệm vụ của thực nghiệm sư phạm

1. Chọn đối tƣợng tiến hành TNSP. Đối tƣợng TNSP là HS khối 10 tại trƣờng

QU

THPT Lê Lợi thành phố Pleiku, tỉnh Gia Lai. 2. Tổ chức dạy một số bài trong phần “Nhiệt học” Vật lý 10 THPT. Lớp thực nghiệm đƣợc áp dụng mà đề tài đã đề xuất dạy học theo định hƣớng phát triển năng

KÈ M

lực GQVĐ cho học sinh, lớp ĐC dạy theo giáo án và các quy trình thông thƣờng.

3. Quan sát HS làm việc trong các tiết học kết hợp với lấy ý kiến HS sau khi

học tập, trao đổi với giáo viên dạy thực nghiệm.

4. Tiến hành kiểm tra, đánh giá năng lực giải quyết vấn đề của HS thông qua

quá trình dạy học tại lớp, phiếu học tập và phiếu kiểm tra.

5. Thu thập số liệu, xử lý kết quả thực nghiệm để đánh giá hiệu quả của vấn đề

DẠ Y

nghiên cứu.

6. So sánh, đối chiếu kết quả học tập của các lớp TNg và các lớp ĐC để kiểm

chứng giả thuyết khoa học đề tài đã đặt ra.

78

3.2.1. Đối tượng thực nghiệm sư phạm

AL

3.2. ĐỐI TƢỢNG VÀ NỘI DUNG THỰC NGHIỆM SƢ PHẠM

Đối tƣợng của TNSP là quá trình dạy học vật lý cho HS các lớp khối 10 của

CI

trƣờng THPT Lê Lợi –thành phố Pleiku- tỉnh Gia Lai. 3.2.2. Nội dung thực nghiệm sư phạm

OF FI

Ở các lớp thực nghiệm giáo viên dạy theo giáo án đã soạn, thực hiện đúng quy trình tổ chức dạy học sử dụng bài tập theo định hƣớng phát triển năng lực GQVĐ cho học sinh mà đề tài đã xây dựng. Các bài giảng tiến hành thực nghiệm thuộc phần “Nhiệt học” Vật lý 10 THPT, bao gồm:

Bài 47: Phƣơng trình trạng thái của khí lí tƣởng Bài 49: Bài tập chất khí

NH ƠN

Bài 48: Phƣơng trình Cla-pê-rôn-Men-đê-lê-ép

Ở các lớp ĐC, giáo viên sử dụng phƣơng pháp dạy học tƣơng tự nhƣ lớp thực nghiệm nhƣng không sử dụng bài tập trong dạy học theo định hƣớng phát triển năng lực GQVĐ đã khai thác.

3.3. PHƢƠNG PHÁP THỰC NGHIỆM 3.3.1. Chọn mẫu thực nghiệm

Để đảm bảo kết quả so sánh đƣợc khách quan, đề tài đã sử dụng chọn ra nhóm

Y

TNg và nhóm ĐC. Về sĩ số, chọn số lƣợng mẫu ở nhóm TNg và ĐC tƣơng đƣơng

QU

nhau. Số HS đƣợc khảo sát trong quá trình TNSP là 260 HS, thuộc 6 lớp 10 của trƣờng THPT Lê Lợi– Gia Lai. Dựa vào kết quả học tập môn Vật lý trong học kì I năm học 2016-2017 cho thấy, các lớp đƣợc chọn có điều kiện tổ chức dạy học và chất lƣợng học tập tƣơng đƣơng nhau. Cụ thể hai mẫu TNg và ĐC đƣợc chọn nhƣ Bảng 3.1.

KÈ M

Bảng 3.1. Số liệu học sinh các nhóm thực nghiệm và đối chứng

TT

Nhóm thực nghiệm

Nhóm đối chứng

Lớp

Số lƣợng

Lớp

Số lƣợng

2

10A2

41

10A1

44

3

10A6

45

10A5

42

4

10A13

44

10A9

44

DẠ Y

1

Tổng cộng

130

79

130

AL

3.3.2. Quan sát giờ học

Hoạt động của giáo viên và HS trong giờ học ở các lớp TNg và ĐC đƣợc quan

CI

sát và ghi chép theo các nội dung sau: Hoạt động của giáo viên

- Sử dụng bài tập trong dạy học theo định hƣớng phát triển năng lực GQVĐ cho HS;

OF FI

- Định hƣớng bài dạy học nhằm giúp HS thể hiện đƣợc năng lực;

- Hiệu quả của việc tổ chức các hoạt động dạy học theo hƣớng phát triển năng lực GQVĐ cho HS đƣợc thể hiện qua quá trình dạy học.

Hoạt động của HS

- Thái độ của HS thực hiện các hoạt động rèn luyện theo nhóm hoặc cá nhân khi

NH ƠN

tiếp nhận đƣợc yêu cầu của GV. Không khí học tập của lớp thể hiện qua tính tích cực, chủ động tham gia xây dựng bài của HS;

- Các năng lực của HS đƣợc thể hiện thông qua quá trình hình thành kiến thức mới cũng nhƣ trong quá trình củng cố kiến thức;

- Mức độ đạt đƣợc các mục tiêu bài dạy của HS thông qua kết quả trả lời các câu hỏi, bài tập ở phần củng cố, vận dụng kiến thức;

Y

- Giáo viên trao đổi với HS sau mỗi tiết học, lắng nghe ý kiến nhằm rút kinh nghiệm cho các tiết học khác cũng nhƣ cho đề tài nghiên cứu.

QU

3.3.3. Kiểm tra, đánh giá

Kiểm tra, đánh giá hiệu quả của việc tổ chức dạy học theo định hƣớng phát triển năng lực GQVĐ cho HS qua một số kiến thức phần “Nhiệt học” diễn ra trong

KÈ M

suốt quá trình dạy học; bên cạnh đó sau khi TNSP, HS ở các hai nhóm TNg và ĐC làm một bài kiểm tra 1 tiết nhằm đánh giá khả năng phát triển năng lực của HS. 3.4. KẾT QUẢ THỰC NGHIỆM SƢ PHẠM 3.4.1. Đánh giá định tính Qua quan sát các giờ học ở các lớp TNg và ĐC, tôi nhận thấy:

DẠ Y

a. Đối với lớp đối chứng - Mục tiêu dạy học ít chú trọng đến việc sử dụng bài tập theo định hƣớng phát

triển năng lực GQVĐ cho HS.

80

AL

- Mặt dù giáo viên cũng đã thay đổi phƣơng pháp sang hƣớng tích cực, nhƣng

vẫn còn khá nhiều HS tiếp thu bài một cách thụ động, ít có sự giao tiếp với giáo viên,

CI

hầu nhƣ không đƣa ra những ý kiến nhằm xây dựng bài học, dẫn đến việc không phát triển đƣợc năng lực và tƣ duy của HS.

- Tiêu chí đánh giá đƣợc xây dựng chủ yếu dựa trên sự ghi nhớ và tái hiện nội

OF FI

dung kiến thức đã học. b. Đối với lớp thực nghiệm

- Giáo viên tổ chức dạy học theo đúng quy trình sử dụng bài tập theo định hƣớng phát triển năng lực GQVĐ cho HS. Giáo viên đóng vai trò là ngƣời tổ chức, hƣớng dẫn học sinh tự tìm tòi và phát hiện kiến thức. Chú trọng phát triển khả năng

NH ƠN

giải quyết vấn đề, khả năng làm việc nhóm.

- HS trong lớp thể hiện đƣợc sự hợp tác chặt chẽ, tinh thần trách nhiệm, thái độ tích cực và hứng thú trong học tập. Không khí học tập tràn đầy niềm tin, thoải mái và cởi mở. HS sáng tạo, chủ động trao đổi kiến thức với thầy cô và bạn bè, tự giác bộc lộ năng lực cá nhân và sự hiểu biết của bản thân. HS nắm đƣợc kiến thức vừa học, phân tích đƣợc các bài tập, tổng hợp và vận dụng đƣợc kiến thức giải quyết các bài tập đƣa ra

Y

nhanh chóng.

3.4.2. Đánh giá về năng lực

QU

Kết quả đánh giá của GV qua bảng điểm quan sát 3 tiết dạy ở 3 lớp TNg với 130 HS tham giam đƣợc thể hiện nhƣ sau:

KÈ M

Bảng 3.2. Kết quả đánh giá qua bảng điểm quan sát năng lực GQVĐ 47 Bài

Biểu hiện ( hành vi) 1- Biết khám phá và phát hiện vấn đề cần giải quyết.

DẠ Y

2- Nêu ra và kết nối đƣợc nhiều ý tƣởng để GQVĐ.

3- Biết tự lập kế hoạch để GQVĐ

49

Số

Điểm

Số

Điểm

Số

Điểm

lƣợt

(%)

lƣợt

(%)

lƣợt

(%)

100 87 80

81

48

0,77 (77) 0,67 (67) 0,62 (62)

110 99 90

0,85 (92) 0,76 (76) 0,69 (69)

120 110 120

0,92 (92) 0,85 (85) 0,92 (92)

lí nhất.

6- Có sự sáng tạo trong khi gặp khó khăn.

90 82

7- Linh hoạt khi vận dụng kiến thức vào thực tiễn.

8- Xử lí kết quả cụ thể rõ ràng, chính xác.

79 90 89

0,69 (69) 0,63 (63)

0,61 (61)

0,69 (69)

0,68

NH ƠN

9- Trình bày báo cáo (kết quả) dễ hiểu, hấp

(60)

dẫn…

10- Đánh giá đƣợc vấn đề và vận dụng vào vấn đề mới…

67

85 100 95

0,65 (65) 0,77

(68)

0,51 (51)

85

115 100 89

0,92

AL

5- Lựa chọn giải pháp GQVĐ đúng và hợp

0,60

120 125

(92)

0,96

CI

nhau

78

(77)

0,73 (73)

123

OF FI

4- Thu thập thông tin từ nhiều nguồn khác

0,65 (65)

0,88 (88)

0,77 (77) 0,68 (68)

120 125 125 112

(96)

0,95 (95)

0,92 (92) 0,96 (96) 0,96 (96) 0,86 (86)

Từ kết quả cho thấy năng lực GQVĐ của HS ngày càng phát triển nhƣ: khi đƣa ra một vấn đề mới thì HS phát hiện rất nhanh, thậm chí chỉ cần nghe qua gọi ý thì HS đã nhận ra ý tƣởng, biết tự cân nhắc lại kiến thức cũng nhƣ tìm ra phƣơng án để GQVĐ

QU

3.4.3. Đánh giá định lượng

Y

một cách nhanh chóng, ngắn gọn và chính xác. Để biết việc tổ chức các hoạt động dạy học theo hƣớng phát triển năng lực GQVĐ cho HS thì kết quả học tập của HS có cao hơn so với phƣơng pháp dạy học

KÈ M

truyền thống không, luận văn tiến hành so sánh và đánh giá một cách cụ thể hơn về mức độ hiểu bài cũng nhƣ khả năng vận dụng kiến thức của HS để giải quyết các vấn đề cụ thể bằng cách cho HS ở nhóm ĐC và TNg làm một bài kiểm tra 45 phút Sau đây chúng tôi xin trình bày chi tiết việc xử lí kết quả: Bảng 3.3. Bảng thống kê điểm số (Xi) của bài kiểm tra

Số HS

TNg ĐC

130 130

DẠ Y

Nhóm

0 0 0

1 0 0

2 0 0

3 0 3

Điểm số (Xi) 4 5 6 3 17 24 16 17 29

82

7 17 13

8 29 25

9 22 14

10 18 13

AL

Biểu đồ 3.1. Thống kê điểm Xi 35

CI

25

OF FI

Số HS đạt điểm Xi

30

20 15 10

5

0

1

2

NH ƠN

0 3

4

5

6

7

8

9

TNg ĐC

10

Bảng 3.4. Bảng phân phối tần suất Số % HS đạt mức điểm (Xi)

Số

Nhóm

0

1

2

TNg

130

0

0

0

ĐC

130

0

0

0

3

4

5

6

0

2.3

13.1

18.5

13.1 22.3 16.9 13.8

12.3 13.1

22.3

10.0 19.2 10.8 10.0

2.3

Y

HS

7

8

9

10

QU

Biểu đồ 3.2. Phân phối tần suất

25

KÈ M

20

22.3

22.3

18.5

19.2

16.9

15

13.1

12.3

13.8

13.1

10

10.8

10

DẠ Y

5 0

0 0

0 1

2.3 0

0 2

3

2.3 4

5

83

6

7

8

9

10

10

TNg ĐC

Nhóm

AL

Bảng 3.5. Bảng phân phối tần xuất tích lũy

Số % HS đạt mức điểm Xi trở xuống (Wi %)

Số 0

1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

TNg

130

0

0

0

0

2.3

15.4

33.8

46.9

69.2

86.2 100

ĐC

130

0

0

0

2.3

14.6

27.7

50.0

60.0 79.2

90.0 100

OF FI

CI

HS

Biểu đồ 3.3. Phân phối tần suất tích lũy 120 100

100

90 86.2

80 60

NH ƠN

79.2

50

40

27.7

20 0 0

0

2.3 0

0

1

2

3

60

TNg

46.9

ĐC

33.8

15.4

14.6

0

69.2

2.3

4

5

6

7

8

9

10

Tống số

X

S2

S

V%

X  X m

QU

Nhóm

Y

Bảng 3.6. Tổng hợp các tham số thống kê

HS

130

7.460

2.871

1.694

22.707

7.46  0.013

ĐC

130

6.760

3.718

1.928

28.520

6.76  0.014

KÈ M

TNg

3.4.4. Các tham số sử dụng Tính các tham số thống kê: X , S 2 , S , m,V theo các công thức: n

+ Số trung bình cộng: X  1  f i X i (với fi là số học sinh đạt điểm Xi ,Xi là n

i 1

DẠ Y

điểm số, n là số học sinh tham gia bài kiểm tra) + Phƣơng sai: S

2

 f (X  i

i

 X )2

n 1

84

+ Độ lệch chuẩn: S 

i

i

 X )2

AL

 f (X

n 1

S cho biết mức độ phân tán quanh giá trị X , S càng n

CI

+ Sai số tiêu chuẩn: m 

+ Hệ số biến thiên: V 

OF FI

bé chứng tỏ số liệu càng ít phân tán.

S 100% (V cho biết mức độ phân tán của số liệu) X

Dựa vào những tham số tính toán ở trên, đặc biệt là từ các tham số thống kê (bảng 3.5) và các biểu đồ phân phối tần xuất , biểu đồ phân phối tần xuất tích lũy, chúng tôi có một số nhận xét sau: HS ở các lớp đối chứng (6,76).

NH ƠN

- Điểm trung bình của bài kiểm tra các lớp thực nghiệm (7,46) cao hơn so với - Đƣờng tích lũy ứng với lớp thực nghiệm nằm ở phía dƣới và về phía bên phải đƣờng tích lũy ứng với lớp đối chứng.

- Tỉ lệ HS đạt loại yếu, kém của nhóm TNg giảm rất nhiều so với các nhóm ĐC. Tỉ lệ HS đạt loại khá, giỏi của nhóm TNg cao hơn nhóm ĐC

Y

Điều này cho thấy, kết quả học tập của nhóm TNg cao hơn kết quả học tập của nhóm ĐC. Tuy nhiên, kết quả trên đây có thể do ngẫu nhiên mà có. Vì vậy, để độ tin

QU

cậy cao hơn cần tiến hành kiểm định thống kê.

3.4.5. Kiểm định giả thuyết thống kê Để kết luận kết quả học tập của nhóm TNg cao hơn nhóm ĐC là do ngẫu nhiên

KÈ M

hay do việc áp dụng phƣơng pháp dạy học đã thực nghiệm mang lại, chúng tôi tiếp tục phân tích số liệu bằng phƣơng pháp kiểm định giả thuyết thống kê.

- Các giả thuyết thống kê: + Giả thuyết H0: “Sự khác nhau giữa giá trị trung bình của điểm số của nhóm

đối chứng và nhóm thực nghiệm là không có ý nghĩa”.

DẠ Y

+ Giả thuyết H1: “Điểm trung bình của nhóm thực nghiệm lớn hơn điểm trung

bình của nhóm đối chứng một cách có ý nghĩa”.

85

X TNg  X ĐC

n ĐC .n TNg

SP

n ĐC  n TNg

, trong đó S P 

2 (n TNg  1)STNg  (n ĐC  1)S2ĐC

n TNg  n ĐC  2

CI

t

AL

- Để kiểm định các giả thuyết trên ta cần tính đại lƣợng kiểm định t theo công thức:

trong đó SĐC, STNg là độ lệch chuẩn của nhóm đối chứng và thực nghiệm; nĐC,

OF FI

nTNg là kích thƣớc của nhóm đối chứng và nhóm thực nghiệm.

+ Nếu t  t α thì sự khác nhau giữa X TNg và X ĐC là không có ý nghĩa. + Nếu t  t α thì sự khác nhau giữa X TNg và X ĐC là có ý nghĩa.

( t α là giá trị đƣợc xác định từ bảng Student với mức ý nghĩa α ) - Sử dụng số liệu ở bảng 3.5, chúng tôi tính

7,46  6,76 130.130 (130  1).2,871  (130  1).3,718  3,11  1,81 và t  1,81 130  130 130  130  2

NH ƠN

Sp 

Nhƣ vậy, đại lƣợng kiểm định qua thực nghiệm là: t = 3,11 Tra bảng tα ứng với ý nghĩa α = 0,05 và bậc tự do: f = nTNg + nĐC – 2 = 258 thu đƣợc tα = 1,96, nghĩa là

t  t α . Điều đó cho thấy giả thuyết H0 bị bác bỏ, giả thuyết H1

đƣợc chấp nhận. Nhƣ vậy điểm trung bình của các bài kiểm tra ở nhóm thực nghiệm

Kết luận :

QU

không phải do ngẫu nhiên.

Y

cao hơn so với điểm trung bình của các bài kiểm tra ở nhóm đối chứng là thực chất,

- Điểm trung bình cộng của HS lớp thực nghiệm cao hơn so với điểm trung bình của HS lớp đối chứng, đại lƣợng t >tα chứng tỏ dạy học với việc sử dụng bài tập

KÈ M

GQVĐ thực sự mang lại hiệu quả.

- Việc tăng cƣờng sử dụng bài tập GQVĐ trong quá trình dạy học sẽ giúp học

HS phát triển đƣợc năng lực GQVĐ và sáng tạo cho HS đồng thời giúp cho HS phát triển khả năng tƣ duy của mình .

- Đồ thị tần suất tích lũy của hai lớp cho thấy chất lƣợng của nhóm thực

DẠ Y

nghiệm tốt hơn nhóm đối chứng.

86

AL

3.5. KẾT LUẬN CHƢƠNG 3

Qua quá trình TNSP, bằng việc phân tích và xử lí các kết quả nhận đƣợc về mặt

CI

định tính và định lƣợng, luận văn đã có cơ sở để khẳng định giả thuyết khoa học đƣa ra ban đầu là đúng đắn.

Khi sử dụng các bài dạy áp dụng quy trình tổ chức hoạt động dạy học sử dụng bài

OF FI

tập GQVĐ nhằm phát triển năng lực GQVĐ môn Vật lý cho HS nhƣ luận văn đề xuất thì HS tích cực tham gia các hoạt động xây dựng bài, chủ động trong việc giải quyết các nhiệm vụ đặt ra, từ đó các kỹ năng GQVĐ của HS đƣợc nâng cao đáng kể.

Qua quá trình đánh giá định lƣợng và kiểm định giả thuyết thống kê cho thấy điểm trung bình của nhóm TNg cao hơn nhóm ĐC, số lƣợng HS khá, giỏi của nhóm

NH ƠN

TNg cao hơn nhóm ĐC, số HS yếu, kém của nhóm TNg thấp hơn số HS yếu, kém của nhóm ĐC.

Những kết quả trên cho phép khẳng định: “Nếu xây dựng và sử dụng bài tập GQVĐ trong dạy học phần “Nhiệt học” Vật lý 10 theo định hƣớng phát triển năng lực giải quyết vấn đề thì sẽ góp phần phát triển đƣợc năng lực GQVĐ cho HS, đồng thời nâng cao chất lƣợng học tập của HS”.

Y

Điều này có nghĩa là giả thuyết khoa học mà đề tài đặt ra là đúng đắn, kết quả nghiên cứu của đề tài hoàn toàn có thể vận dụng vào thực tế giảng dạy vật lí ở các

DẠ Y

KÈ M

QU

trƣờng THPT hiện nay.

87

AL

KẾT LUẬN

CI

1. KẾT QUẢ CỦA ĐỀ TÀI

Đối chiếu với mục tiêu nhiệm vụ và kết quả trong quá trình thực hiện đề tài:

OF FI

“Sử dụng bài tập GQVĐ trong dạy học phần “Nhiệt học” Vật lý 10THPT theo định hƣớng phát triển năng lực giải quyết vấn đề” đề tài đã thu đƣợc những kết quả nhƣ sau: * Về mặt lí luận

- Làm rõ đƣợc khái niệm về năng lực; năng lực giải quyết vấn đề; bài tập theo

NH ƠN

định hƣớng phát triển năng lực GQVĐ.

- Đƣa ra đƣợc các định hƣớng của sự phát triển năng lực GQVĐ cho HS qua hệ thống bài tập đã đƣợc xây dựng.

- Làm rõ đƣợc vai trò của bài tập trong việc phát triển năng lực giải quyết vấn đề cho HS. Đồng thời đƣa ra một số biện pháp phát triển năng lực GQVĐ cho HS thông qua sử dụng bài tập.

- Vận dụng về mặt lí luận của phƣơng pháp dạy học phát hiện và giải quyết vấn

QU

năng lực GQVĐ cho HS.

Y

đề đƣa ra quy trình sử dụng bài tập trong dạy học Vật lý theo định hƣớng phát triển * Về mặt nghiên cứu ứng dụng - Xây dựng đƣợc hệ thống bài tập phần „‟Nhiệt học‟‟Vật lý 10 THPT theo hƣớng phát triển năng lực GQVĐ của học sinh, bao gồm các dạng bài tập và định

KÈ M

hƣớng phát triển kỹ năng qua từng bài tập của năng lực giải quyết vấn đề.

- Đề xuất các hình thức và biện pháp dạy học với bài tập GQVĐ đã xây dựng và

áp dụng các hình thức và biện pháp này trong thực nghiệm sƣ phạm nhằm đánh giá tính khoa học và thực tiễn của hệ thống bài tập đã xây dựng.

DẠ Y

* Một số khó khăn khi áp dụng bài tập GQVĐ vào dạy học - Lý thuyết về bài tập GQVĐ và dạy học theo hƣớng phát triển năng lực giải

quyết vấn đề là một lý thuyết chƣa đƣợc áp dụng vào giảng dạy vật lí ở nƣớc ta phổ biến nên phần lớn bƣớc đầu khi triển khai HS còn bỡ ngỡ.

88

AL

- Số bài tập GQVĐ trong các tài liệu sách giáo khoa, sách bài tập còn rất ít đòi hỏi các giáo viên giảng dạy phải tự xây dựng hệ thống bài tập này. Việc xây dựng hệ

CI

thống bài tập đòi hỏi GV cần nhiều thời gian và sự nỗ lực.

Hy vọng đây sẽ là tài liệu tham khảo tốt cho các giáo viên vật lí trong việc tổ chức các hoạt động nhận thức cho HS theo định hƣớng phát triển năng lực giải quyết

OF FI

vấn đề cho HS với việc sử dụng bài tập GQVĐ, nhằm góp phần phát triển tƣ duy và nâng cao chất lƣợng học tập của HS.

2. MỘT SỐ ĐỀ XUẤT, KIẾN NGHỊ RÚT RA TỪ KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU Để việc áp dụng các kết quả nghiên cứu của đề tài vào thực tế dạy học vật lí có hiệu quả, cần:

NH ƠN

Thay đổi chƣơng trình, nội dung, cách thức kiểm tra đánh giá theo định hƣớng phát triển năng lực GQVĐ và sáng tạo nói chung và phát triển các năng lực khác nói riêng. Tạo mọi điều kiện thuận lợi cho HS trong việc tham gia nghiên cứu, giải quyết các vấn đề có liên quan đến thực tiễn cuộc sống. Giúp HS ý thức đƣợc ý nghĩa và tầm quan trọng của việc học đối với sự phát triển năng lực của bản thân.

Chúng tôi thiết nghĩ đây là một xu hƣớng dạy học trong tƣơng lai có thể giúp

Y

cho quá trình nhận thức của học sinh tốt hơn. Vì vậy, chúng ta cần tổ chức các lớp tập huấn cho giáo viên về dạy học theo định hƣớng phát triển năng lực trong đó dạy học

QU

theo hƣớng phát triển năng lực giải quyết vấn đề với việc sử dụng bài tập GQVĐ là một trong những hƣớng quan trọng.

3. HƢỚNG PHÁT TRIỂN CỦA ĐỀ TÀI

KÈ M

Mở rộng phạm vi nghiên cứu cho các chƣơng, các phần khác trong chƣơng trình vật lý phổ thông, cũng nhƣ các môn học khác.

Nghiên cứu, lồng ghép nhiều năng lực khác vào để phát triển đồng thời cho HS

DẠ Y

trong dạy học vật lý nói riêng và trong dạy học nói chung.

89

AL

TÀI LIỆU THAM KHẢO Tiếng việt

Trần Chí Minh (2006), Vật lí 10, NXB Giáo dục.

CI

1. Lƣơng Duyên Bình - Nguyễn Xuân Chi - Tô Giang - Vũ Quang- Bùi Gia Thịnh -

(2006), Bài tập Vật lí 10, NXB Giáo dục.

OF FI

2. Lƣơng Duyên Bình - Nguyễn Xuân Chi - Tô Giang - Vũ Quang - Bùi Gia Thịnh 3. Phạm Minh Hạc(1992), Một số vấn đề tâm lí học, NXB GD, Hà Nội.

4. Nguyễn Thanh Hải, Bài tập định tính và thực tế vật lí 11.

5. Bộ GD-ĐT (2014), Dự thảo “Chương trình tổng thể phổ thông”.

NH ƠN

6. Bộ Giáo dục và Đào tạo (2017), “Chương trình giáo dục phổ thông tổng thể”, Dự thảo, Hà Nội.

7. Bộ Giáo dục và Đào tạo (2010), “Hướng dẫn thực hiện chuẩn kiến thức, kỹ năng môn Vật Lí lớp 10”, Nhà XBGD Việt Nam, Hà Nội.

8. Bộ Giáo dục và Đào tạo (2014), „’Hướng dẫn dạy học và kiểm tra, đánh giá kết quả học tập theo định hướng phát triển năng lực cho học sinh‟‟, Tài liệu lƣu hành nội bộ, Hà Nội.

QU

quốc gia, Hà Nội.

Y

9. ĐCSVN, Nghị quyết số 28-NQ/TW của BCH Trung ƣơng khóa XI, NXB Chính trị 10. Lê Văn Giáo (2007), Bài giảng tích cực hoá hoạt động nhận thức của HS, trƣờng Đại học sƣ phạm, Đại học Huế.

KÈ M

11. Tô Bá Hạ - Phạm Văn Thiều (2007), Những chuyên đề nâng cao Vật lí Trung học phổ thông, NXB Giáo dục.

12. Bùi Quang Hân - Trần Văn Bồi - Phạm Ngọc Tiến - Nguyễn Thành Tƣơng (2000), Giải toán Vật lí 10 - Tập 2 - NXB Giáo dục.

13. Dƣơng Thị Hồng Hạnh (2015), Phát triên năng lực giải quyết vấn đề cho học sinh

DẠ Y

thông qua dạy học chương sự điện li hóa học lớp 11 nâng cao, luận văn thạc sĩ giáo dục, Đại học quốc gia Hà Nội.

14. Trần Bá Hoành (2007), Đổi mới phương pháp dạy học, chương trình và SGK, NXB ĐHSP Hà Nội.

90

AL

15. Đặng Hữu Hoạt, Hà Thị Đức (1994), Lí luận dạy học đại học, Trƣờng ĐHSP Hà Nội.

16. Vũ Thanh Khiết - Mai Trọng Ý - Vũ Thị Thanh Mai - Nguyễn Hoàng Kim (2006),

CI

Các bài toán chọn lọc Vật lí 10, NXB Giáo dục.

17. Vũ Thanh Khiết (2000), Nhiệt học và vật lí phân tử, NXB Giáo dục

18. Nguyễn Thế Khôi (1995), Một phương pháp xây dựng hệ thống bài tập phần động

OF FI

lực học lớp 10 THPT nhằm giúp học sinh nắm vững kiến thức cơ bản, góp phần phát triển năng lực giải quyết vấn đề, Luận án phó Tiến sĩ, Trƣờng Đại học Sƣ phạm Hà Nội.

19. Nguyễn Thế Khôi- Phạm Quý Tƣ - Nguyễn Ngọc Hƣng - Lê Trọng Tƣờng- Lƣơng

nâng cao, NXB Giáo dục.

NH ƠN

Tất Đạt- Lê Chấn Hùng - Phạm Đình Thiết - Bùi Trọng Tuân(2006), Vật lí 10

20. Luật giáo dục (1998), Nhà xuất bản giáo dục, Hà Nội.

21. Phạm Thị Phú, Nguyễn Đình Thƣớc, Bài tập sáng tạo về vật lí ở trƣờng THPT, Tạp chí Giáo dục số 163 kỳ 2, tháng 5/2007, tr. 34-36.

22. Nguyễn Thị Lan Phƣơng “Đề xuất khái niệm và chuẩn đầu ra của NLGQVĐ với HS THPT”, Viện khoa học giáo dục Việt Nam.

Y

23. Phạm Thị Phƣơng luận văn thạc sỹ “Lựa chọn và xây dựng tiến trình dạy học bài tập vật lí chƣơng “các định luật bảo toàn” vật lí 10 nhằm phát triển tƣ duy, năng

QU

lực sáng tạo cho học sinh trƣờng dân tộc nội trú THPT”.

24. Nguyễn Đức Thâm - Nguyễn Ngọc Hƣng - Phạm Xuân Quế (2002), Phương pháp dạy học vật lí ở trường phổ thông, NXB Đại học Sƣ phạm.

KÈ M

25. Phạm Hữu Tòng (2012), Phát huy chức năng “Tổ chức, kiểm tra, định hướng hoạt động học” trong sự vận hành đồng bộ 3 yếu tố “Nội dung, mục tiêu, giải pháp dạy học để nâng cao chất lượng, hiệu quả dạy học”, Bài giảng cao học ĐHSP Hà Nội.

26. Phạm Hữu Tòng (2001), Lí luận dạy học vật lí ở trường phổ thông trung học, NXB

DẠ Y

Giáo dục.

27. Nguyễn Anh Tuấn (2004), “Bồi dƣỡng năng lực phát hiện và giải quyết vấn đề cho HS THPT trong dạy học khái niệm Toán học”. Luận án Tiến sĩ Giáo dục học, viện khoa học giáo dục, Hà Nội.

91

chức các hoạt động toán học, NXB Đại học Sƣ Phạm.

AL

28. Trần Anh Tuấn (2007), Dạy học môn toán ở trường trung học cơ sở theo hướng tổ

CI

29. Lê Công Triêm (2004), Bài giảng phân tích chương trình Vật lí THPT, ĐHSP Huế.

30. Lê Trọng Tƣờng - Lƣơng Tất Đạt- Lê Chấn Hùng - Phạm Đình Thiết - Bùi Trọng Tuân (2006), Bài tập Vật lí 10 nâng cao, NXB Giáo dục.

OF FI

31. Thái Duy Tuyên (1998), Những vấn đề cơ bản giáo dục hiện đai, NXBGD Hà Nội.

Tiếng Anh

32. Australian curri, Assessment and Reporting Authority. The Australian Curriculum v6.0 physics (http://www.australiancurriculum.edu.au).

NH ƠN

33. Côvaliov A.G. (1971), Tâm lí học cá nhân, Tập 2, NXB Giáo dục, Hà Nội 34. DAVID HALLIDAY-ROBERT RESNICK-JEARL WALKER (2002), Cơ sở vật lí- Tập 3, NXB Giáo dục

35. X.E Camenetxki V.P Ôrêkhốp (1975), Phương pháp giải bài tập vật lí, Tập 1,

DẠ Y

KÈ M

QU

Y

NXB Giáo dục.

92

DẠ Y

KÈ M Y

QU NH ƠN

PHỤ LỤC

OF FI

AL

CI

AL

PHỤ LỤC 1 PHIẾU ĐIỀU TRA THỰC TRẠNG

CI

ĐẠI HỌC HUẾ TRƢỜNG ĐẠI HỌC SƢ PHẠM

OF FI

Phiếu số 1. PHIẾU HỎI Ý KIẾN CỦA HỌC SINH

Trƣờng………………………………………………………………………………..

Họ và tên:……………………………………………...................Lớp………………

Xin em vui lòng cho biết thông tin về việc học trong các tiết bài tập vật lí ở trên lớp và việc bồi dƣỡng năng lực GQVĐ của bản thân em ở trƣờng ( tích dấu x

NH ƠN

vào ô lựa chọn ở cột số ý kiến)

Câu 1. Em có thích các tiết học bài tập vật lí ở trên lớp không?

Rất thích

Thích

Bình thƣờng

Không thích

Câu 2. Trong tiết học bài tập vật lý khi giáo viên ra câu hỏi hoặc bài tập em thƣờng làm gì?

A. Tập trung suy nghĩ để tìm lời giải cho câu hỏi, bài tập và xƣng phong trả lời.

B. Trao đổi với bạn bè xung quanh, nhóm bạn để tìm ra câu trả lời tốt nhất.

Y

C. Chờ câu trả lời từ phía các bạn và giáo viên

QU

Câu 3. Em có thái độ nhƣ thế nào khi phát hiện các vấn đề vật lý (mâu thuẫn kiến thức với điều em biết ) trong câu hỏi hay bài tập giáo viên giao cho?

A. Rất hứng thú phải tìm hiểu cho bằng đƣợc.

KÈ M

B. Hứng thú muốn tìm hiểu

C. Thấy lạ nhƣng không cần tìm hiểu D. Thấy lạ nhƣng không cần tìm hiểu Câu 4. Em thấy có cần thiết phải bồi dƣỡng năng lực GQVĐ không?

Rất cần thiết

Cần thiết

Bình thƣờng

Không cần thiết

DẠ Y

Câu 5. Em có thƣờng xuyên so sánh kiến thức vật lý đã học với các sự vật , hiện tƣợng trong cuộc sống thực tiễn không?

Rất thƣờng xuyên

Thƣờng xuyên

P1

Thỉnh thoảng

Không bao giờ

Phiếu số 2. PHIẾU THAM KHẢO Ý KIẾN CỦA GIÁO VIÊN Trình độ chuyên môn Đại học

Thạc sỹ

Tiến sỹ

CI

Cao đẳng

AL

Họ và tên……………………………………Tuổi……Điện thoại…………………

Số năm công tác ở trƣờng THPT:………….

OF FI

Xin quý thầy (cô) cho biết ý kiến về việc bồi dƣỡng năng lực GQVĐ cho HS ở trƣờng THPT mà quý thầy (cô) đang giảng dạy hiện nay (tích dấu x vào cột số ý kiến tƣơng ứng nội dung lựa chọn)

Câu 1. Thầy (cô) đánh giá tầm quan trọng của việc bồi dƣỡng năng lực GQVĐ cho HS hiện nay nhƣ thế nào?

Quan trọng

Bình thƣờng

NH ƠN

Rất quan trọng

Không quan trọng

Câu 2. Theo Thầy (cô) các biện pháp sâu đây có thể bồi dƣỡng năng lực GQVĐ cho HS thông qua bài tập không?

A. Thiết kế bài giảng với hệ thống bài tập lôgic hợp lí

B. Sử dụng các bài tập có nhiều cách giải, khuyến khích học sinh tìm cách giải mới, nhận ra nét độc đáo để có cách giải tối ƣu

QU

Y

C. Yêu cầu HS nhận xét cách giải của HS khác, lập luận bác bỏ quan điểm trái ngƣợc và bảo vệ quan điểm của mình; giáo viên đánh giá và đƣa ra kết luận cuối cùng.

D. Thay đổi mức độ yêu cầu của bài tập

KÈ M

E. Kiểm tra đánh giá và động viên kịp thời các biểu hiện sáng tạo trong cách GQVĐ của HS. F. Tăng cƣờng các bài tập thực hành, thí nghiệm, tình huống, thực tiễn, hộp đen.

Câu 3. Thầy (cô) cho biết bản thân đã xử dụng biện pháp nào để bồi dƣỡng năng lực GQVĐ cho HS?

DẠ Y

A. Thiết kế bài giảng với hệ thống bài tập lôgic hợp lí B. Sử dụng các bài tập có nhiều cách giải, khuyến khích học sinh tìm cách giải mới, nhận ra nét độc đáo để có cách giải tối ƣu

P2

AL

C. Yêu cầu HS nhận xét cách giải của HS khác, lập luận bác bỏ quan điểm trái ngƣợc và bảo vệ quan điểm của mình; giáo viên đánh giá và đƣa ra kết luận cuối cùng.

CI

D. Thay đổi mức độ yêu cầu của bài tập

OF FI

E. Kiểm tra đánh giá và động viên kịp thời các biểu hiện sáng tạo trong cách GQVĐ của HS. F. Tăng cƣờng các bài tập thực hành, thí nghiệm, tình huống, thực tiễn, hộp đen.

Câu 4. Theo Thầy (cô) những kết quả nào đánh giá HS đƣợc bồi dƣỡng năng lực GQVĐ?

A. HS vận đƣợc kiến thức ngay tại lớp.

NH ƠN

B. HS tự thực hiện đƣợc các thí nghiệm.

C. HS tự phát hiện đƣợc vấn đề và GQVĐ đã nêu.

D. HS sử dụng đƣợc các phƣơng tiện, kĩ thuật dạy học hiện đại vào việc GQVĐ .

E. Học sinh tự nghiên cứu và báo cáo đƣợc các chủ đề liên quan đến môn học.

Chúng tôi chân thành cảm ơn sự cộng tác của quý thầy (cô) và các em học sinh. Kính chúc quý thầy (cô) công tác tốt và các em học sinh đạt nhiều thành tích

Y

trong học tập./.

DẠ Y

KÈ M

QU

NHÓM NGHIÊN CỨU

P3

AL

PHỤ LỤC 2 GIÁO ÁN THỰC NGHIỆM

CI

Giáo án 2 Bài 48: PHƢƠNG TRÌNH CLA-PÊ-RÔN-MEN-ĐÊ-LÊ-ÉP I. Mục tiêu

OF FI

1. Kiến thức

Xây dựng phƣơng trình Cla-pê-rôn-Men-đê-lê-ép 2. Kỹ năng cần bồi dƣỡng

- Nhận ra ý tƣởng mới; vấn đề mới; hiểu đƣợc vấn đề; xác định chủ thể của vấn đề; chọn giải pháp; thực thi giải pháp; đánh giá giải pháp và đề xuất vấn đề mới (tƣ

NH ƠN

duy độc lập)

- Vận dụng để giải thích đƣợc một số hiện tƣợng thực tế và làm một số bài tập có liên quan đến phƣơng trình Cla-pê-rôn-Men-đê-lê-ép 3. Thái độ

- Phát huy tính tích cực, chủ động trong việc nhận biết vấn đề, phân tích và tìm kiếm giải pháp GQVĐ.

Y

- Rèn luyện tính cẩn thận, tỉ mỉ trong việc giải các bài tập vận dụng liên quan II. Chuẩn bị 1. Giáo viên

QU

đến phƣơng trình Cla-pê-rôn-Men-đê-lê-ép.

- Bơm và quả bóng

KÈ M

- Phiếu học tập 2. Học sinh

Đọc bài mới và hệ thống kiến thức về phƣơng trình trạng thái khí lí tƣởng

III. Tổ chức các hoạt động dạy học Hoạt động 1. Đặt vấn đề vào bài giúp HS nhận thức đƣợc vấn đề cần tìm

DẠ Y

hiểu thông qua việc kiểm tra bài cũ ( 7 phút) Hoạt động của GV

- Viết hệ thức của phƣơng

Hoạt động của HS -

pV  const T

P4

Kỹ năng Nhận biết vấn

trình trạng thái khí lí tƣởng ?

đề; hiểu đƣợc

hay p1V1  p2V2 T1

T2

AL

vấn đề; thực thi giải pháp.

CI

- Khi xây dựng phƣơng trình trạng thái khí lí tƣởng ở bài

OF FI

47, ta xét lƣợng khí xác định.

Vấn đề đặt ra là nếu lƣợng khí đó thay đổi thì hệ thức

Phát hiện vấn đề; nhận biết

p1V1 pV  2 2 có còn đúng nữa T1 T2

vấn đề; hiểu

dùng bơm đƣa khí vào quả bóng

vấn đề; chọn

NH ƠN

không ?

- Quan sát thí nghiệm biểu diễn (

hay ruột xe)

giải pháp; thực thi giải pháp.

Hoạt động 2. Giải quyết vấn đề (30 phút) Hoạt động của GV - Tổ chức hoạt động nhóm với câu hỏi sau:

Hoạt động của HS

- Tìm kiếm thông tin

pV  const  C T

Y

+ Hệ thức

QU

Hãy đề xuất giải pháp để biết

+ Đặc điểm của const liên quan đến m của khí .

đƣợc hệ thức p1V1  p 2V2 có - Đề xuất giải pháp T T 1

2

còn đúng nữa không trong

Kỹ năng

+ Xác định const (C) ở hai trạng

Xác

định

chủ sở hữu của vấn đề; đề xuất và

DẠ Y

KÈ M

chọn thái nếu chúng bằng nhau thì đúng lựa trƣờng hợp lƣợng khí thay đổi nếu không thì không còn đúng giải pháp ? nữa. + Cách xác định const (C) Xét lƣợng khí m có khối lƣợng mol là  ở điều kiện chuẩn ta có đƣợc p, T và số mol (  ). Từ số mol(  ) ta xác định đƣợc thể tích của lƣợng khí đó V. Thay vào vế

P5

trái phƣơng trình trạng thái ta tính

AL

đƣợc const (C)

CI

Cung cấp phiếu học tập số 1

Xác định hằng số trong phƣơng -Tiến hành báo cáo và đánh giá

OF FI

trình trạng thái khí lí tƣởng biết + Ta có số mol của lƣợng khí

rằng khí có khối lƣợng m, khối   m  lƣợng mol là  , hằng số khí + Thể tích khí: R=8,31(J/mol.K) và ở điều V0  .22,4 (lít)= .22,4.10 3 m 3 kiệnchuẩn(P0=1atm=1,013.105 Pa, T =273K [PTCla-pê-rôn- + Thay vào vế phải phƣơng trình

Thực thi giải pháp

0

NH ƠN

trạng thái khí lí tƣởng ta tính đƣợc

Men-đê-lê-ép]

const (C)

 p0 .V0 1,013.105..22,4.103     .R  C   273  T0  +Trong đó R là hằng số khí ( nhƣ

nhau đối với mọi chất khí)

Y

+ Vậy ta đƣợc phƣơng trình tổng

QU

quát: pV  RT 

KÈ M

- Tìm sự phụ thuộc của áp suất của chất khí vào số phân tử khí

DẠ Y



RT

Đánh

giá

giải pháp

(PT Cla-pê-rôn-Men-đê-lê-ép )

+ Có : pV  RT  N RT NA

+ Suy ra:  p  N . R T  n R T V NA

trong đơn vị thể tích ( còn gọi là mật độ phân tử khí)

m

NA

+ Mà R  1,38.1023 ( J )  k :hằng NA

số Bôn-xơ-man + Vậy p  nkT

P6

K

Đề xuất vấn đề mới (tƣ duy độc lập)

Hoạt động 3. Vận dụng (5 phút) Hoạt động của HS

Cung cấp phiếu học tập số 2

- Nhận biết : m liên hệ với khối

1. Từ phƣơng trình Cla-pê- lƣợng riêng D

Kỹ năng

AL

Hoạt động của GV

CI

Nhận biết vấn

rôn-Men-đê-lê-ép suy ra rằng - Hiểu: m tỉ lệ thuận với D; nhiệt đề ; hiểu vấn đề; thực thi

với khối lƣợng riêng của khí - Thực thi: m=D.V và tỉ lệ với nhiệt độ?

- Đánh giá : p 

D



OF FI

áp suất của một lƣợng khí tỉ lệ độ ở đây là T

giải pháp và

RT

đánh giá đƣợc giải pháp.

NH ƠN

2. Một bình chứa khí Ôxi (O2) - Nhận biết: ở áp suất p1=15MPa và nhiệt Đại lƣợng thay đổi : m, p, t của

độ t1=370C có khối lƣợng khí.

Nhận biết vấn (bình và khí) là M1=50kg. Đại lƣợng không đổi: V, M của đề ; hiểu vấn Dùng khí một thời gian áp bình. đề; thực thi là Cần tìm m‟ của khí còn lại p2=5MPa, ở nhiệt độ t2= 70C - Hiểu: và khối lƣợng khí và bình là p tỉ lệ với m và T; m-m‟=M1-M2; suất

khí

trong

bình

giải pháp và đánh giá đƣợc giải pháp.

KÈ M

QU

Y

49kg. Tính khối lƣợng khí Đổi t sang T - Thực thi: còn lại trong bình. p1 p T m T m  , . 1  ,  1 2  2,71(1) p 2 m T2 p 2 T1 m

Mặt khác: m-m‟=M1-M2=1(2) - Đánh giá: Kết hợp (1) và (2) ta đƣợc: m‟  0,58kg

Hoạt động 4: Củng cố, giao bài tập về nhà (2 phút) - GV nhắc lại nội dung kiến thức

DẠ Y

- Từ phiếu bài tập số 2. Hãy tính dung tích của bình

IV. Đánh giá sự phát triển năng lực GQVĐ của HS qua tiết dạy Dựa vào bảng 1.1 và 1.2 để đánh giá sự phát triển năng lực GQVĐ và sáng

tạo của HS.

P7

Bài 49: BÀI TẬP VỀ CHẤT KHÍ I. Mục tiêu

CI

1. Kiến thức

AL

Giáo án 3

Xây dựng hệ thống hóa các kiến thức về các định luật của chất khí

OF FI

2. Kỹ năng cần bồi dƣỡng

- Nhận ra ý tƣởng mới; vấn đề mới; hiểu đƣợc vấn đề; xác định chủ thể của vấn đề; chọn giải pháp; thực thi giải pháp; đánh giá giải pháp và đề xuất vấn đề mới (tƣ duy độc lập)

- Vận dụng để giải thích đƣợc một số hiện tƣợng thực tế và làm một số bài tập có

NH ƠN

liên quan đến kiến thức.

3. Thái độ

- Phát huy tính tích cực, chủ động trong việc nhận biết vấn đề, phân tích và tìm kiếm giải pháp GQVĐ.

- Rèn luyện tính cẩn thận, tỉ mỉ trong việc giải các bài tập vận dụng liên quan đến kiến thức.

II. Chuẩn bị

Y

1. Giáo viên 2. Học sinh

QU

- Phiếu học tập; máy chiếu..

Hệ thống kiến thức về chất khí III. Tổ chức các hoạt động dạy học

KÈ M

Hoạt động 1. Đặt vấn đề vào bài giúp HS nhận thức đƣợc vấn đề cần tìm

hiểu thông qua việc kiểm tra bài cũ ( 10 phút) Hoạt động của GV

Hoạt động của HS

DẠ Y

- Tổ chức hoạt động nhóm với nội dung - Dựa vào các định luật Bôilơ-Ma-ri-ốt và định luật Sác-lơ - Nhận biết: Xây dựng sơ đồ tƣ chúng ta đã xây dựng đƣợc duy về kiến thức phƣơng trình trạng thái khí lí - Hiểu: các đẳng quá trình

P8

Kỹ năng

Phát hiện vấn

đề; nhận biết

là từ phƣơng trình trạng thái ta tìm kiếm thông tin và giải pháp.

vấn đề; hiểu

AL

tƣởng. Vậy vấn đề đặt ra ở đây - Lập kế hoạch: thảo luận nhóm

CI

có thể suy ngƣợc lại các hệ Từ phƣơng trình trạng thái ta vấn đề; chọn thức của các định luật của chất thấy: nếu T không đổi thì ta đƣợc giải pháp; thực khí không ? hệ thức định luật Bôi-lơ-Ma-ri-ốt; thi giải pháp;

OF FI

nếu V không đổi thì ta đƣợc hệ đánh giá giải thức định luật Sác-lơ; nếu p pháp. không đổi thì ta đƣợc hệ thức định luật Gay-luy-xác.

- Cung cấp phiếu học tập số - Thực thi và đánh giá 1 T không đổi p không đổi Từ phƣơng trình trạng thái khí pV= hằng số

Luy-xác và phƣơng trình Clapê-rôn-Men-đê-lê-ép. Từ đó

p

p

V

O

O

p

T

O V

QU

KÈ M

DẠ Y

O V

T

O

T

T

O

hằng số

t = 00C

V không đổi

- Hệ thống hóa kiến thức này trên máy chiếu để các nhóm trực tiếp quan sát, đánh giá giải pháp các nhóm, đồng thời vận dụng giải bài tập

V

p

Y

vẽ đồ thị biểu diễn các đƣờng đẳng nhiệt, đẳng tích, đẳng áp trên các hệ p-V; p-T; V-T.

= hằng số

NH ƠN

lí tƣởng hãy suy ra các hệ thức của định luật Bôi-lơ-Ma-ri-ốt; định luật Sác-lơ; định luật Gay

p =1,013.105Pa

hằng số p V

O p

T

O V

T

O

P9

thể tích mol là 22,4 lít.

Hoạt động 2. Vận dụng giải bài tập (33 phút) Hoạt động của HS

Kỹ năng

- Tìm kiếm thông tin, nhận biết

câu hỏi sau:

vấn đề

CI

- Tổ chức hoạt động nhóm với

AL

Hoạt động của GV

+ Nhận biết các đẳng quá trình Phát hiện vấn

OF FI

- Cung cấp phiếu học tập số thông qua đồ thị , đại lƣợng cần đề; nhận biết tìm là V.

2

vấn

đề;

xác

Bài 1. Đồ thị bên cho biết một + Liệt kê giá trị của p, T dựa trên định chủ sở chu trình biến đổi trạng thái đồ thị

hữu của vấn

của một lƣợng khí lí tƣởng , + Hiểu: (1)-(2): đẳng áp

đề; đề xuất và

biểu diễn trong hệ tọa độ (p-T).

lựa chọn giải

NH ƠN

(2)-(3): đẳng nhiệt (3)-(1): đẳng tích

Hãy biểu diễn chu trình biến

pháp

đổi này trong các hệ tọa độ (p- - Đề xuất giải pháp

+ (1)-(2): đẳng áp sử dụng định

V); (V-T)

luật Gay-luy-xác để tìm V

p(atm) (3)

2,5

750

DẠ Y

KÈ M

O 300

(2)

luật Bôi-lơ- Ma-ri-ốt tìm V + (3)-(1): đẳng tích sử dụng định luật Sác-lơ tìm V. -Tiến hành thực thi và đánh giá

Y

(1)

T(K)

QU

1,0

+ (2)-(3): đẳng nhiệt sử dụng định

+ Ta có (1)-(2): đẳng áp V1  V2 T1

T2

 V2  2,5V1

Thực thi giải pháp

+ (2)-(3): đẳng nhiệt p 2V2  p3V3 V3 

V2  V1 2,5

Đánh giá giải

+ (3)-(1): đẳng tích p3  p1 T3 T1 p (3) 2,5 1,0 (1) O

P10

V1

(2)

V2

V

pháp

V 2,5V1

O

(3)

300 750

T(K)

Phát hiện vấn đề; nhận biết

OF FI

Bài 2. Vào mùa hè trời thƣờng - Tìm kiếm thông tin

CI

(1)

V1

AL

(2)

oi bức, bạn thƣờng đến các hồ + Phát hiện, nhận biết vấn đề liên vấn

đề;

xác

bơi. Nếu trong tay bạn cầm một quan: Áp suất, quá trình đẳng định chủ sở ống nghiệm hình trụ tròn nhiệt.

hữu của vấn

đƣờng kính d, kín một đầu , + Hiểu: Cần lặn xuống để xác định đề; đề xuất và

NH ƠN

bên trong rỗng, và trên thân có độ cao cột chất lỏng dâng lên chia độ đến mm thì bạn có thể trong ống nghiệm.

lựa chọn giải pháp

biết gần đúng độ sâu của hồ + Xác định chủ sở hữu: cả nhóm không? Giải thích điều này.

cần nghiên cứu đề ra giải pháp.

- Đề xuất giải pháp

Đo chiều dài ống nghiệm, xác định Đề xuất vấn đề mới (tƣ duy

Đọc độ cao cột chất lỏng trong

độc lập)

Y

dung tích bên trong ống nghiệm .

DẠ Y

KÈ M

QU

ống nghiệm khi dựng ống thẳng đứng và lặn xuống đáy hồ bơi hoặc cột khí trong ống còn lại (bịt chặt đầu dƣới của ống nghiệm).

Sau đó áp dụng hệ thức định luật Bôi-lơ-Ma-ri-ốt , kết hợp với công thức tính áp suất thủy tĩnh để thực hiện tính toán và đƣa ra kết quả.

- Thực thi giải pháp và đánh giá Xét cột khí trong ống nghiệm trƣớc và sau khi lặn xuống đáy hồ.

Theo hệ thức định luật Bôi-lơ-

P11

Đánh giá giải

p 0 l  [ p 0  gh  g (l  l ' )].l '

pháp

p 0 (l  l ' )  (l  l ' ) gl '

Với l là chiều dài ống;

CI

h

AL

Ma-ri-ốt ta có :

xuống hồ. 

OF FI

l , là chiều dài cột khí khi lặn

: khối lƣợng riêng của nƣớc

g: gia tốc trọng trƣờng

NH ƠN

p0: áp suất khí quyển Bài 3. Một khinh khí cầu có - Tìm kiếm thông tin

Phát hiện vấn

thể tích V đƣợc làm bằng vải + Phát hiện, nhận biết vấn đề:

đề; nhận biết

mỏng. Bên dƣới khinh khí cầu Khinh khí cầu bay đƣợc là nhờ lực

vấn

có một lỗ hở nhỏ, qua lỗ này đẩy Ác-si-mét

định chủ sở

ngƣời ta có thể đốt nóng không + Hiểu vấn đề

hữu của vấn

khí trong quả cầu đến nhiệt độ

đề;

xác

Khối lƣợng riêng của khí , thể tích đề; đề xuất và

Y

T2, còn nhiệt độ của không khí liên quan đến lực đẩy Ác-si-mét.

lựa chọn giải

QU

xung quanh là T1. Áp suất của V không đổi còn p, T thay đổi, pháp không khí bên trong và bên lƣợng khí bên trong cũng thay đổi ngoài khinh khí cầu bằng nhau + Xác định chủ sở hữu: qua hoạt và có giá trị p. Hỏi vỏ bằng vải động nhóm.

KÈ M

của khinh khí cầu có khối - Đề xuất giải pháp

Đề xuất vấn đề

lƣợng nhƣ thế nào để nó bay Xây dựng điều kiện bay qua các mới (tƣ duy lên? Biết không khí nhƣ một lực : Ác-si-mét, trọng lực của khí độc lập) chất khí thuần nhất có khối bên trong và của khinh khí cầu.

DẠ Y

lƣợng riêng  0 ở điều kiện Xây dựng công thức liên hệ giữa chuẩn P0,T0.

khối lƣợng riêng với p, T. - Thực thi và đánh giá Điều kiện bay: f Asm  Pkkc  Pkk

P12

 1 và  2 là khối lƣợng riêng của

không khí ở T1 và T2

Vậy ta có:

p RT

OF FI

đê-lê-ép, ta suy ra  

CI

Từ pƣơng trình Cla-pê-rôn-Men-

AL

Hay: m  1V   2V (1)

1 p T0 p T0  .  1   0 . (2) 0 p0 T1 p0 T1

Tƣơng tự:  2   0 p . T0 (3) p 0 T2

NH ƠN

Thay (2) và (3) vào (1) ta đƣợc: pT 1 1 m  V 0 0 0 (  ) p 0 T1 T2

Đánh giá giải pháp

Hoạt động 3: Củng cố, giao bài tập về nhà (2 phút) - GV nhắc lại nội dung kiến thức

- Nhắc nhở học sinh ôn tập chuẩn bị kiểm tra 45 phút IV. Đánh giá sự phát triển năng lực GQVĐ của HS qua tiết dạy

QU

DẠ Y

KÈ M

tạo của HS.

Y

Dựa vào bảng 1.1 và 1.2 để đánh giá sự phát triển năng lực GQVĐ và sáng

P13

BÀI KIỂM TRA 1 TIẾT

AL

PHỤ LỤC 3 BÀI KIỂM TRA ĐỊNH KÌ SỐ 1 KÌ II

TRƢỜNG THPT LÊ LỢI

MÔN: Vật lí 10

CI

SƠ GIÁO DỤC & ĐÀO TẠO

Thời gian làm bài: 45 phút;

OF FI

(25 câu trắc nghiệm)và 03 bài tự luận30/03/2017 Mã đề thi 132

(Thí sinh không được sử dụng tài liệu)

Họ, tên thí sinh:..................................................................... Lớp: .............................

I. TRẮC NGHIỆM 15 CÂU (5 ĐIỂM) thì áp suất khí ở 2730 (C) là A. p2 = 105. (Pa).

NH ƠN

Câu 1: Một lƣợng khí ở 00 (C) có áp suất là 1,50.105 (Pa) nếu thể tích khí không đổi B. p2 = 3.105 (Pa).

C. p2 = 2.105 (Pa). D. p2 = 4.105 (Pa).

Câu 2: Động lƣợng là đại lƣợng véc tơ

A. cùng phƣơng, ngƣợc chiều với véctơ vận tốc.

B. có phƣơng vuông góc với véctơ vận tốc.

C. cùng phƣơng, cùng chiều với véctơ vận tốc.

Y

D. có phƣơng hợp với véctơ vận tốc một góc α bất kỳ.

QU

Câu 4: Công có thể biểu thị bằng tích của A. lực, quãng đƣờng đi đƣợc và khoảng thời gian.

B. năng lƣợng và khoảng thời gian.

C. lực và vận tốc.

KÈ M

D. lực và quãng đƣờng đi đƣợc.

Câu 5: Trong hệ toạ độ (p,T) đƣờng biểu diễn nào sau đây là đƣờng đẳng tích?

A. Đƣờng hypebol.

B. Đƣờng thẳng kéo dài thì đi qua gốc toạ độ.

DẠ Y

C. Đƣờng thẳng kéo dài thì không đi qua gốc toạ độ.

D. Đƣờng thẳng cắt trục p tại điểm p = p0

P14

Câu 6: Ở nhiệt độ 2730(C) thể tích của một khối khí là 10 (lít). Khi áp suất khí

A. 20( lít)

B. 15 (lít)

AL

không đổi, thể tích của khí đó ở 5460(C) là C. 12( lít)

CI

(lít)

D. 13,5

Câu 7: Một lƣợng khí đựng trong một xi-lanh có pit-tông chuyển động đƣợc. Các

OF FI

thông số trạng thái của lƣợng khí này là: 2 (atm), 15(lít), 300(K). Khi pit-tông nén khí, áp suất của khí tăng lên tới 3,5 (atm), thể tích giảm còn 12(lít). Nhiệt độ của khí nén là A. 400(K).

B. 420(K).

C. 600(K).

D. 150(K).

Câu 9: Một vật có khối lƣợng m= 2(kg), và động năng 25(J). Động lƣợng của vật có độ

A. 12,5(kgm/s).

NH ƠN

lớn là B. 165,25(kgm/s).

C. 10(kgm/s).

D. 6,25(kgm/s).

Câu 10: Khi một tên lửa chuyển động thì cả vận tốc và khối lƣợng của nó đều thay đổi.

Khi khối lƣợng của tên lửa giảm một nửa, vận tốc của nó tăng gấp đôi thì động lƣợng của tên lửa A. tăng gấp 4 lần.

B. tăng gấp 8 lần.

đổi.

C. tăng gấp đôi.

D. không

B. V1  V2 .

QU

A. V ~ T .

Y

Câu 11: Hệ thức nào sau đây không phù hợp với quá trình đẳng áp?

T1

C.

T2

V  hằng số.

T

Câu 15: Khi khoảng cách giữa các phân tử rất nhỏ, thì giữa các phân tử A. chỉ có lực đẩy.

KÈ M

B. có cả lực hút và lực đẩy, nhƣng lực đẩy lớn hơn lực hút.

C. chỉ lực hút.

D. có cả lực hút và lực đẩy, nhƣng lực đẩy nhỏ lực hút.

Câu 16: Độ biến thiên động lƣợng của một vật trong khoảng thời gian t bằng A. xung lƣợng của lực trong khoảng thời gian t đó.

DẠ Y

B. công của lực trong khoảng thời gian t đó.

C. động lƣợng của vật trong khoảng thời gian t đó.

D. công suất của lực trong khoảng thời gian t đó.

P15

1 T

D. V ~ .

Câu 21: Dƣới áp suất 105(Pa) một lƣợng khí có thể tích là 10( lít). Nếu nhiệt độ

AL

đƣợc giữ không đổi và áp suất tăng lên 1,25. 105 (Pa) thì thể tích của lƣợng khí này là B. V2 = 7( lít).

C. V2 = 9( lít).

D. V2 = 10(lít).

CI

A. V2 = 8 (lít).

Câu 22 : Trong các hệ thức sau đây, hệ thức nào không phù hợp với định luật

A. p ~ t.

C. p1  p2

B. p ~ T.

T1

T2

Câu 23: Phƣơng trình trạng thái của khí lí tƣởng là

D.

p  hằng số.

T

V .T p.T p .V p .V p.V  hằng số. C.  hằng số. D. 1 2  2 1  hằng số. B. V p T1 T2 T

NH ƠN

A.

OF FI

Sáclơ.

Câu 25: Hệ thức nào sau đây là hệ thức của định luật Bôilơ. Mariốt?

A. p1V2  p2V1 .

B.

p  hằng số.

V

C. pV  hằng số.

D.

V  hằng số. p

II. TỰ LUẬN 3 BÀI (5 ĐIỂM)

Bài 1(2 điểm). Một ô tô có khối lƣợng 1,5 tấn bắt đầu mở máy chuyển động với gia tốc không đổi và đạt vận tốc 18m/s sau thời gian 12s. Giả sử lực cản là không đổi và

Y

bằng 400N.Tính công của lực kéo và công suất trung bình của động cơ trong thời

QU

gian trên.

Bài 2(2 điểm). Nung nóng một lƣợng không khí trong điều điện đẳng áp, ngƣời ta thấy nhiệt độ của nó tăng thêm 3K, còn thể tích tăng thêm 1% thể tích ban đầu. Hãy tính nhiệt độ ban đầu của lƣợng không khí.

KÈ M

Bài 3(1 điểm).Tính khối lƣợng không khí thoát ra khỏi một căn phòng có thể tích 60m3 khi ta tăng nhiệt độ của phòng từ T1 =280K đến T2 =300K ở áp suất chuẩn.

DẠ Y

Cho biết khối lƣợng riêng của không khí ở điều kiện chuẩn là 1,29kg/m3.

P16

1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

11

12

14

15

Đáp án B

C

D

B

B

B

C

D

D

D

A

CI

I. TRẮC NGHIỆM: MỖI CÂU 0,33 ĐIỂM

C

II. TỰ LUẬN BÀI

ĐIỂM

NỘI DUNG - Đổi đơn vị : m=1,5 tấn=1500kg

- Gia tốc : a 

NH ƠN

-Lực kéo của động cơ: F  Fc  ma v 18 m   1,5 2 t 12 s

-Thay số : F  2650N

- Công của lực kéo: A  F.s. cos at 2 - Quãng đƣờng : s  2

A

GHI CHÚ

0,2

- Tính theo cách

0,2

khác đúng vẫn cho điểm tối đa.

0,2 - Sai hoặc thiếu đơn vị trừ toàn 0,2

bài không quá

0,2

0,2 điểm

0,2

- Tính đúng công A  286200J

0,2

QU

- Thay số đúng: s  108m

0,2

A -Công suất: p  t

KÈ M

A

0,2

Y

1

A

13

OF FI

Câu

AL

ĐÁP ÁN VÀ BIỂU ĐIỂM

0,2

- Thay số đúng p  23850W 0,5

- Áp dụng : V2  V1 (1)

DẠ Y

2

T2

T1

- Tính theo cách khác đúng vẫn

- Có : V2  V1  0,01V1 và T2  T1  3 (2) - Từ (1) và ( 2) ta đƣợc: 1,01.V1  V1 T1  3

T1

P17

cho điểm tối đa.

0,5 - Sai hoặc thiếu 0,5

đơn vị trừ toàn

- Tính đúng : T1  300K hay 270C

0,5

bài không quá

m RT V

0,2

khác đúng vẫn cho điểm tối đa.

m1 

m  m1  m2  m0T0 (

- Sai hoặc thiếu

0,2

đơn vị trừ toàn bài không quá

m0T0 ; m2  m0T0 T1 T2

0,2

1 1 1 1  )   0VT0 (  ) T1 T2 T1 T2

NH ƠN

3

m0 m m RT0  1 RT1  2 RT2 V0 V0 V0

OF FI

- Vận dụng: p0 

- Tính theo cách

CI

- Áp dụng p 

AL

0,5 điểm

0,2

DẠ Y

KÈ M

QU

Y

Thay số tính đúng: m  5kg

P18

0,2

0,2 điểm

DẠ Y

KÈ M

QU

Y

NH ƠN

OF FI

CI

MỘT SỐ HÌNH ẢNH THỰC NGHIỆM SƢ PHẠM

AL

PHỤ LỤC 4

P19