dax-ArtEZ_Arnhem2019_WouterMosselman

SENSE

14 22 cover: Door Wouter Mosselman (land-art: Flevopolder Robert Morris: Observatorium (1977))

4 15

INHOUD INHOUD 3

INTERVIEW 4

RESEARCH: BIODIVERSITEIT VOOR DE ARCHITECT 6

INFOGRAFIC: KERKEN

APENROTSEN EN ANDERE NAUWE VERWANTEN

FUNERAL CENTRE ARNHEMSE HEIDE

COLUM

Wouter Mosselman (foto: Pim Geerts) Student Artez Academie van Bouwkunst Arnhem

INTERVIEW “Mijn drijfveer is om de ultieme oplossing vinden bij een vraag van het ontwerp die nog niet bestaat.” Wouter Mosselman

foto: Pim Geerts

2 Februari 2019, Arnhem (Door Fabrico Demuro)

momenteel student aan de kunst academie ArtEZ te Arnhem en werkzaam bij opZoom architecten Arnhem. Een aanstaande architect die van plan is de wereld te veranderen met zijn architectuur. Wanneer wist je dat je architect wilde worden? Toen ik naar het Mbo ging, ik was bij een opendag van bouwkunde geweest. Ik wilde graag mooie dingen ontwerpen. Na de opendag wist ik het zeker en hoefde ik niet verder te zoeken, ik wilde architect worden.

Bij welk bureau zou je het liefst aan de slag gaan met je diploma op zak? Naar aanleiding van problematiek bij Bjarke Ingels Group.

Wat kan je vertellen over jouw drijfveer (in architectuur)?

Zie jij een verschil in architectuur van een academische student vs. universitaire student?

Mijn drijfveer is om de ultieme oplossing vinden bij een vraag van het ontwerp die nog niet bestaat.

Academische studenten richten zich op verhaal, universiteit studenten meer op concept naar zijn idee.

Hoe overtuig je je opdrachtgever/docent van de kracht van je ontwerp?

Zie je concept en verhaal niet als het zelfde dan?

Door het plan zo te vertellen dat het bij het ontwerp hoort en panelen zo maken dat ze geen vragen oproepen. Dat de producten het verhaal al zelf vertellen.

Nee, concept hoeft geen verhaal te zijn. Concept wordt vanuit een probleem/vraagstelling benaderd. Zo zie ik dat niet direct op de academie.

Wat is voor jou de belangrijkste opgave binnen de architectuur op dit momenten voor de toekomst? Om van architectuur weer ambacht te maken en niet een fabrieksmatig ontwerp. Het continu kopiëren van hetzelfde of steeds het wiel proberen uit te vinden terwijl het bijna hetzelfde is.

BIODIVERSITEIT VOOR DE ARCHITECT Het behouden van natuur is overal ter wereld een aandachtspunt geworden. Wat is bijvoorbeeld de staat van de biodiversiteit is in Nederland? Omdat de natuur dynamisch is en soorten en ecosystemen ook dynamisch zijn, is het de vraag of wij als architecten over voldoende flexibiliteit mogelijkheden hebben om de natuur te beschermen, nu en in tijden van klimaatverandering? Daarom luidt de vraag:

"WELKE VOORZIENINGEN KAN EEN ARCHITECT TREFFEN OM DE BIODIVERSITEIT IN BINNENSTELIJKE PROJECTONTWIKKELINGEN TE VERBETEREN?" Aan de hand van enkele deelvragen hopen we het antwoord te vinden.

Wat is biodiversiteit?

Welke voorzieningen zijn er beschikbaar?

Een architect kan in zijn rol als ontwerper voorzieningen opnemen in het ontwerp zoals nestkasten, begroeide daken en het behouden van natuur bij nieuwe projecten. Door te kijken welke soorten dieren en/of planten al aanwezig zijn kan de biodiversiteit in kaart worden gebracht.

Hoe meet je de biodiversiteit?

WAT IS BIODIVERSITEIT? Biodiversiteit is en overkoepeld woord voor al het leven en/of organismen wat er zich op de aarde bevind. Zo staat “Bio”voor leven en “Diversiteit” voor afwisseling en verschil. Variatie is dan ook belangrijk voor een gezonde biodiversiteit want het ene element kan niet zonder het ander. Hierdoor ontstaat er een balans in de natuur. Biodiversiteit draagt bij aan een gezondere en aantrekkelijke leefomgeving en welzijn voor zowel mens als dier. Een stabiel systeem heeft ook indirect invloed op een positief klimaat dat de economie ook stimuleert. Het beheer en onderhoud van dit soort elementen hebben ook een positieve invloed op het behoud van de kwaliteit.

Biodiversiteit is heel belangrijk voor landbouw. Zonder insecten zouden bepaalde planten/bomen niet meer bevrucht kunnen worden. Hierdoor zouden diverse planten niet meer kunnen voortbestaan als dit zou gebeuren. Biodiversiteit omvat alle soorten die er op aarde zijn, waaronder alle dieren plantensoorten. Op dit moment zijn bijna twee miljoen soorten bekend, waarvan zo’n 40.000 soorten in Nederland zijn aangetroffen. Waarschijnlijk zijn er in werkelijkheid vele miljoenen soorten op aarde. Een groot deel van de biodiversiteit is dus nog onbekend. Ook in Nederland worden nog voortdurend nieuwe soorten ontdekt.

WELKE VOORZIENINGEN ZIJN ER BESCHIKBAAR? Uit onderzoek blijkt dat er diverse oplossingen mogelijk zijn zowel rond of aan een gebouw. Hier zijn een paar toegelicht die als architect zeer goed zijn te implementeren. Ze zijn verdeeld in 3 subthema’s:

Vergroening

Huisvesting Prefentief

Halfbestrating

Hellend groendak

De sedummat voor hellende daken kan beplant worden met wel 12 verschillende sedums. Het groene vogeldak kan toegepast worden op daken met een dakhelling tot maximaal 45 graden. De opbouw van een hellend groendak bestaan naast sedum uit: vegetatiemat, substraat- en drainagelaag in. Behalve voor de biodiversiteit bieden groene daken ook anderszins een bijdrage aan duurzame stad, zoals: waterberging, warmte-isolatie en reductie stedelijke hitte-eilandeffect. De kosten kunnen rond de 40 a 120 € per m2 zijn, dit is zeer afhankelijk van de parketlaag van het dak. De kosten voor beheer zijn ook vergelijkbaar en intensief als bij een bruin dak. Het geeft wel een mooi groen beeld.

leven. Een bruin dak is best prijzig (vergeleken een traditioneel dak) in het realiseren en onderhoud, gemiddeld € 4.000 per 100m2 voor de aanleg en voor jaarlijks onderhoud rond de € 16.000 per 100m2. Dit komt voornamelijk door het intensieve onderhoud dat nodig is voor dit soort daken. Dit alles hangt ook af hoe vaak er onderhoud gepleegd word. Daarbij is het wel een fraai gezicht voor het gebouw.

Bruine daken

Groene daken kunnen voor vogels een nestplek bieden, daarnaast ook om te vluchten van verkeer bijvoorbeeld en eventueel voedsel te halen. De begroeiing heeft wel grote invloed op welke soorten je aantrekt. Dit gaat voornamelijk om de hoeveelheid leven in het groene dak en hoe de bodem is opgesteld.

In de buitenruimtes is er normaal alleen verharding nodig waar veel verkeer is. Bij bijvoorbeeld parkeerplaatsen waar de intensiteit minder is kan er half bestrating toegepast worden. In die openingen kan het regenwater veel makkelijker lopen en bied het ook de kans om tredvegetatie te laten groeien, planten die goed tegen een stootje kunnen zoals straatgras, weegbree of varkensgras. Op plekken waar nog minder gelopen wordt zou er eventueel ook nog deze planten toegepast worden: kruiskruid, herderstasje of de paarse dovenetel. Deze planten zorgen voor het aantrekken van insecten en daardoor ook vogels. Het gaat hier vaak om een divers aantal vogels, maar voornamelijk de huismus. De vegetatie komt eigenlijk vanzelf maar zou ook ingezaaid kunnen worden om het proces te versnellen. Er moet voornamelijk gelet worden op het intensiteit van dit soort bestrating en het soort gebruik. Bij parkeervakken en trambanen zou deze methode heel goed toegepast kunnen worden. De kosten liggen rond de 30€ per m2 (inclusief arbeid) en dat is gelijkwaardig aan gewone bestrating. Het is daarbij net zo intensief als gewoon bestraten en niet geheel complex. Het groen zal vanzelf groeien van zaden uit de omgeving neerdalen.

Een bruin dak bestaat uit een bovenlaag van vermalen stenen die soms verschillen van stenen van 25 mm tot gruis. Er word dan vaak onder deze laag grotere stenen gelegd en/of hout geplaats. De voorkeur bij dit soort daken is om de begroeiing zoveel mogelijk door de natuur te laten doen . zo ontstaan er van lokale zaden begroeiing waar insecten en vogels van kunnen

KOSTEN

UITVOERING

DIRECTE IMPACT

COMPLEXITEIT

ESTETISCH

BIODIVERSITEIT VOOR DE ARCHITECT 3

5 4 2

Door: W. Mosselman

1 Inbouwkast voor vleermuizen

2 sedum dak

GROEN=GOED, GEEL= MINDER GOED/NEUTRAAL, ROOD=SLECHT

3 slechtvalkennestkast

4 schelpeneiland

5 bruin dak

1 10 9

8 7 6

6 halfbestrating

7 bijen neststeen

8 glasmarkering

9 straatverlichting

10 holle ruimte zwaluw

Bijen Neststeen

Voor bijen en/of insecten zijn er ook speciale voorzieningen om te verwerken in nieuwbouwprojecten. Deze bijenneststeen is voornamelijk voor solidaire bijen of de Rosse metselbij die in het metselwerk verwerkt kan worden. De optimale plaats voor deze steen is niet hoger dan 2 meter van de grond en gericht op een zonnige zuiden muur. Andere locaties zullen snel minder succesvol zijn door bijvoorbeeld veel wind. Bij voorkeur ook een bloemrijke plek bij het plaatsen van deze voorziening. De steen kan in het metselwerk gemetseld worden of eventueel opgehangen worden aan de bestaande muur. De steen heeft ook geen echt onderhoud nodig zolang er geen schade aan de steen komt, hoogstens een paar buisjes vervangen in verloop van tijd. De kosten voor de steen ligt rond de 15 € per steen. Het moet wel verwerkt worden tijdens de bouw en esthetisch heeft het wat weg van een rooster.

Slechtvalkennestkast In hoogbouw boven de 60 meter zijn nestkasten voor slechtvalken heel goed toe te passen. Hierbij moet er gedacht worden aan flats, torens en zelfs kerken. Bij deze voorziening moet er wel goed gekeken worden naar de mogelijkheden en locatie van het plaatsen van deze nestkasten. Deze kasten worden meestal in de wintermaanden verschoond en wordt de technische staat van deze kasten onderzocht. Er moet wel goed onderzocht worden of er eventueel een slechtvalk al aanwezig is en zijn vliegbeweging. De locatie van de kast is zeer belangrijk want slechtvalken zijn zeer kieskeurig. De reden hiervoor is nog niet duidelijk. De kosten voor deze kast ligt rond de 800 á 1200 €. Daarnaast moet er voortijdig ook een onderzoek gedaan worden naar eventuele aanwezigheid dat ook weer geld kost. De bevestiging en het onderhoud zijn ook niet meegerekend. Daarbij is het ook geen element wat snel wat toevoegd esthetisch aan het gebouw.

Inbouwkast voor vleermuizen Schelpeneiland

Voor vleermuizen is het mogelijk om in de wandconstructie en voornamelijk in de spouw een speciale kast te maken die geïsoleerd is voor de vleermuizen. Deze kan bij de bouw in de wand mee gemetseld worden. Doordat het geïsoleerd is kan de vleermuis optimale sfeer zijn winterslaap houden. Aan de buitenkant van de kast zit een trechtervormig aanvlieggedeelte, waaraan vleermuizen zich kunnen vastklampen. De kast is bedoeld voor jaarrond gebruik door gebouw bewonende vleermuizen en geschikt als zomer-, kraam-, paar- en winterverblijf.

Voor vogels zijn daken zeer geschikt om in alle rust te broeden. Dit vanwege dat er niet snel roofdieren bij kunnen komen zoals katten en vossen, maar natuurlijk ook de mens. Begroeide daken zijn ook zeer geschikt om een Schelpeneiland te maken. Voornamelijk zullen er dan scholeksters en visdief hier snel nestelen. De vogels bouwen nesten op het grind en/of schelpen en zoeken hun voedsel in de groene omgeving. Het is aan te bevelen op dit ‘eilandje van grind’ enkele gresbuizen te leggen om de kuikens een veilige beschutting te bieden.

Het is aan te raden de vleermuiskast zo hoog mogelijk te plaatsen, bij voorkeur in een blinde gevel. Blinde gevels zijn namelijk meestal het minst verlicht, wat gunstig is dat de vleermuis nestkast accepteert. Aangezien vleermuizen gevoelig zijn voor verlichting, wordt bovendien aangeraden te kast te plaatsen op een zo donker mogelijk plekje in de gevel.

De kosten om deze voorziening te realiseren ligt rond de 50 á 70 € per m2 en kan te allen tijde geplaatst worden, ook achteraf. Het onderhoud is zeer gering waarbij er soms onkruid verwijderd moet worden. Daarbij kan je ook sturen dat deze dieren niet elders overlast geven door hem goed te positioneren.

Een inbouwkast voor de vleermuizen kost gemiddeld 50 á 75 euro. Dit systeem moet wel gelijk met het bouwen van de woning geplaatst worden in het metselwerk. Het heeft daarnaast geen onderhoud nodig omdat vleermuizen niet echt een nest maakt zoals vogels. Je ziet er eigenlijk weinig van in de gevel en de steenfabriek kan het soms in kleur maken van het metselwerk.

holle ruimte zwaluw

De loze ruimte die vaak aanwezig is bij overstekken of dakgoten zijn zeer geschikt voor het maken voor nestplekken voor gierzwaluwen en eventueel ook de huismus. Er kan dan het beste kleine openingen gemaakt worden van 3 bij 6 cm. De binnenruimte moet dan ook minimaal 15x15x50 cm zijn en gemaakt van hout. Er moet ook gezorgd worden dat de vliegopening vrij is van obstakels zoals masten of bomen zodat ze er snel in kunnen vliegen. Vaak is ook belangrijk dat er geen naar buiten te openen ramen aanwezig zijn waardoor de zwaluw kan schrikken of in kan vliegen. Er zijn vaak geen extra kosten aan verbonden omdat deze voorzieningen er al vaak aanwezig zijn. Het is ook bijna een onzichtbare oplossing. Onderhoud is er dan ook niet bij nodig omdat zwaluwen zeer netjes zijn en hun nesten hergebruiken.

Glasmarkering

Straatverlichting

Gevelopeningen en voornamelijk openingen met glas kunnen heel erg verwarrend zijn voor vogels, vaak denken ze dat het een doorgang is. Door de wijze van voortbewegen van de vogels zijn ze heel kwetsbaar en zijn botsingen met ramen meestal fataal voor de vogels.

Straatverlichting is zeer hinderlijk voor vleermuizen. Deze dieren bewegen zich het liefst in het donker en bij straatverlichting is dit vaak onmogelijk. In principe kunnen reflectoren ook goed dienen als signalering in plaats van verlichting die constant brand. Ook sensoren die reageren op beweging kunnen ook al helpen bij het verminderen van de lichtintensiteit, zoals bij langskomend verkeer. In de wintermaanden is dit minder aan de orde omdat de vleermuizen in winterslaap zijn. In de zomer is dit lastig omdat het dan langer licht is, waardoor de vleermuizen al minder lang in het donker kunnen vliegen.

Uit onderzoek blijkt een markering met verticale lijnen van 2 cm breed en een onderlinge afstand van 10 cm het meest effectief. Andere patronen volstaan ook, zolang de transparantie voldoende doorbroken wordt. Dat biedt vrijheid in het ontwerp, maar als de onderlinge afstand tussen de markeringen groter is dan 28 cm gaat het effect deels verloren. Voor permanente bevestiging en glazen constructies in de buitenlucht, is de beste methode om matte banen of figuren in het glas te zandstralen. Bestaande situaties kunnen worden aangepast met transparante raamfolie. Bij transparant glas hebben lamellen of jaloezieĂŤn aan de binnenkant van een gebouw een vergelijkbaar effect.

Het is heel lastig te achterhalen wat precies de kosten voor dit systeem is omdat het vaak om een grote omvang gaat, en ook dat het op diverse manieren kan aanpakken. Het heeft niet echte directe beheerkosten en esthetisch verandert er ook niet veel.

De kosten liggen rond de 5 â&#x201A;Ź per sticker. Deze moet je rond de 5 ĂĄ 7 jaar vervangen doordat ze aangetast zijn door de zon of het weer. Ze zijn heel simpel aan te brengen op het gehele glasvlak waar je maar wilt. Ze zijn esthetisch niet altijd even fraai voor je gevelopening. Beeld: Onder: Vogelbescherming Nederland Rechts: IPC Groene ruimte (IPC.nl/biodiversiteit) geraadpleegd op 13 april 2019)

Hellend groendak

straatverlichting

inbouwkast vleermuizen

Bruine daken

glasmarkering

slechtvalk nestkast

Halfbestrating

schelpeneiland

bijenneststeen

holle ruimte zwaluw 11

HOE MEET JE BIODIVERSITEIT? Het lastige bij biodiversiteit is hoe te meten. Zeker omdat er duizenden verschillende soorten in Nederland voorkomen, zowel binnen als buiten de stad. Daarom is het belangrijk om de processen en de indicatoren vast te kunnen stellen die de biodiversiteit vormen. Dus niet het vastleggen van de diverse soorten maar het stellen van de voorwaarden om de biodiversiteit te behouden voor de toekomst is in deze belangrijk. IPC Groene ruimte uit Arnhem, Schaarsbergen heeft samen met diverse experts zoals Rob Arbeider een methode ontwikkeld om op praktische en objectieve wijze de voorwaarden voor een gezonde biodiversiteit te meten: de Meetlat Biodiversiteit®. In de meetlat – twaalf pagina’s formaat A4 – zijn de voorwaarden onderverdeeld in vier groepen, de zogenoemde schaalfactoren waarop ontwerpers en beheerders kunnen sturen. Dit zijn: bosgemeenschap en structuurvariatie, gradiënten en watergebonden indicatoren, planten (kruiden, bomen, struiken) en schuilplekken en verplaatsingsmogelijkheden. Per groep zijn er een aantal vragen geformuleerd, waarmee je afhankelijk van het antwoord een locatie punten kunt toekennen. dit kan dan ook meerdere keren per jaar waardoor je een verband kan zien en eventueel progressie in de ontwikkeling van de biodiversiteit.

MEETLAT BIODIVERSITEIT bosgemeenschap en structuurvariatie Vertelt meer over de huidige situatie van het terrein en wat voor materialen er. Bijvoorbeeld dode stammen die aantrekkelijk zijn voor diverse insecten.

gradiënten en watergebonden indicatoren Dit zijn specifieke kenmerken die speciaal aanwezig zijn bij watergebonden elementen en wat de diversiteit en kwaliteit er van is.

planten (kruiden, bomen, struiken) De diversiteit aan voedselmogelijkheden voor insecten, vissen amfibieën, vogels en vleermuizen. Zo te denken aan kruiden en bloemen, en daarbij ook diverse vruchten zoals bessen.

schuilplekken en verplaatsingsmogelijkheden Dit zijn diverse schuilplekken in de vorm van hoge of ruige planten maar ook nestkasten en composthopen.

CONCLUSIE Er zijn vele manieren om aan een gebouw oplossingen te koppelen om de biodiversiteit voor zowel de flora als fauna te verbeteren. Voornamelijk voor de fauna kunnen er veel schuilplekken gerealiseerd worden zonder daar directe hoge kosten of bijzondere constructies daar voor te bieden. Voor de flora kan het toch kostbaar zijn om een groen dak te realiseren en ook nog te onderhouden. We weten nu ook dat de hoeveelheid van Flora of Fauna niet belangrijk is maar ook hoe het over langere periode zich ontwikkeld. Hierdoor is het meetbaar voor je eigen project en kan je project in beheer ook verbeteren.

It Goddeloas Fiersicht, Friesland (NEXT Architects) foto: Wouter Mosselman

BOEKVERSLAG Waar bij je in de algemene architectuur geleerd wordt om nooit zomaar iemands werk te kopiëren staat dit boek er vol van. Op de achterklap wordt de vergelijking met de Erasmusbrug van Ben van Berkel en de alamillo brug van Calatrava gemaakt. Daarbij ook een dergelijk verhaal over hoe een idee wordt ontvreemd, Sjoerd Soeters voor een hotel van Zaanse huisjes in Zaandam. Bernard Hulsman neemt je in ‘Apenrotsen en ander nauwe verwanten mee in de geschiedenis van het kopiëren of namaken van werk van anderen, en projecten waar veel gelijkenissen in zitten die wel van een ander afgekeken moet zijn. Met vele afbeeldingen en vergelijkingen van de afgelopen eeuwen heen. Ontwerpen die door meerdere stromingen zijn gerealiseerd of juist heel erg beïnvloed zijn door een autoritaire regime zoals die Sovjet Unie of het Duitse Rijk.

Uitgever: Nieuw Amsterdam Auteur: Bernard Hulsman Nederlands 1e druk 9789046817612 augustus 2017 384 pagina’s

Afbeelding boekwerk: van Bernard Hulsman Bron: https://www.amazon.co.uk/ Apenrotsen-andere-nauweverwanten-architectuur/ dp/904681761X Geraadpleegd:12-01-2019

Ook gelijkenissen tussen de diverse architectuurstijlen en gebouwen waarvan de architect had gezworen er nooit aan te zullen beginnen komen er in voort, tot ergernis van de architect zelf. Vaak zijn het hele concrete vergelijkingen maar soms ook niet direct de overeenkomsten. De verhalen komen meestal uit beschouwingen, essays en interviews die Hulsman heeft verzameld in de afgelopen 10 jaar als NRC-redacteur. Het boek neemt je mee in 100 verschillende verhalen met elk hun onderwerp die er in het hoofdstuk dan ter discussie is. Deze verhalen hebben de chronologische volgorde, maar de lezer kan ook door de koppeling aan nummers per thema de verbindingen leggen met andere delen in het boek. Daardoor kan de lezer er nieuwe verbanden trekken en zijn eigen route afleggen door het boek heen. Gegarandeerd dat de lezer een paar keer verder bladert of juist weer terug. Een wirwar van projecten door de jaren heen waar je als lezer niet van kan denken dat er zoveel gelijkenissen zijn tussen projecten en architectuur. In dit boek leer je meer jezelf kennen om te zien of je begrip toont om werk te kopiëren of juist daar onrecht in ziet. Dat alles neemt niet weg dat het voor een ieder die geïnteresseerd is in de historie van de architectuur in combinatie van diverse architectuurstijlen een must-have is om gelezen te hebben.

FUNERAL CENTRE

Entree van het uitvaartcentrum

Een uitvaartcentrum voor iedereen. Dit met de waarden die het voor elk geloof kan worden gebruikt, is verbonden met de natuurlijke omgeving, kan op zijn eigen manier afscheid nemen en een totaalbeeld van vrede en rust creĂŤren. een plek waar iedereen op zijn eigen manier afscheid nam in een prachtig, luxe en schoon gebouw. Hierin moet de massa van het samengaan met de omgeving De constructie is daarom een van de belangrijkste elementen die naar voren komt in het ontwerp voor zowel binnen als buiten.

ARNHEMSE HEIDE "ARCHITECTUUR MET GEVOEL"

De locatie op de Arnhemse Heide geeft een unieke situering voor dit project. Een lange gang die zich uit richting de veruit gestrekte heide die doorboord word door de 3 kleinere gebouwen die de verbinding legt met de groene banen. Door de nieuwe bebouwing wordt de cirkel afgewerkt tot een gesloten privĂŠruimte waarin iedereen zich kan bezinnen tussen de natuur. Met dit gegeven kan er ook in de buitenruimte een uitvaart houden naar eigen wensen op het lange pad waarbij het gevoel gegeven wordt nog dichter bij de natuur te komen. Zo is er voor een ieder een eigen manier om afscheid te nemen van zijn of haar geliefde met een ervaring die eenieder nooit zal gaan vergeten. De hoofdmassa beeld een soort telescoop uit dat zich voorstelt in de richting naar de natuur, en in het bijzonder de heidevelden. De telescoop wordt figuurlijk doorboord door de 3 lijnen die eigenlijk de bijgebouwen vormen van het gehele gebouw. Het pad geeft een gevoel van dar er een bepaald eindpunt weergegeven. Waar bij in de zichtlijn een bomenlaan is die in het verloop van het pad verdwijnt. Net zoals de geliefden die voort blijft bestaan totdat iedereen die diegene kende hem vergeet gebeurt hier hetzelfde. Alles heef een einde. Bij binnenkomst kom je gelijk in een grote lange gang waar alle ruimtes bijna aan vast liggen. Wat opvalt is dat de wanden niet gelijk lopen, en steeds door een soort houten blokjes onderbroken wordt. Alsof het een soort meubelstuk is die je zo weg kan halen. Als je naar boven kijkt zie je dat je eigenlijk geleid wordt door daglicht dat je verder het gebouw in leid naar het einde. Wat je dan ook gelijk kan opmerken is dat de houtconstructie die je van buiten heel goed ervaart hier in de gang heel grof doorgesneden wordt waardoor je een ver zicht krijgt door de hele gang. Wat bijna symboliseert dat de levenscyclus wordt verstoort, ook wel een einde maakt aan deze cyclus. Als je dan ook door de gang loopt voelt het al bijna of het verwerkingsproces in werking is gesteld.

Axiometrie van de plattegrond

Het gebouw als fabriek Het uitvaartcentrum is uiteindelijk ook maar een bedrijf dat gezien kan worden als lopende band werk. Terwijl de overledene al klaar ligt voor de nabestaanden komen ze het gebouw binnen na een rouwstoet van autoâ&#x20AC;&#x2122;s. Gezamenlijk in de garderobe de jassen ophangen en eerst koffie drinken voordat de dienst begint. Gezamenlijk in een stoet de zaal binnenlopen waar de eerste blik geworpen kan worden op de kist. Waar uiteindelijk een aantal mensen een woordje doen en iedereen voor de laatste keer afscheid kan nemen. Nogmaals nog even koffie drinken in de andere koffiezaal terwijl de volgende dienst weer voorbereid wordt stilletjes voor de rest. Waarbij het zelfde riedeltje weer van voor af aan begint.

E D I E H E S M E H ARN

Situatie en context van de crematorium

Bij het begin van de Hoenderloseweg in Schaarsbergen richting Deelen kom langs het landgoed Vrijland. Van oudsher een onderdeel van vliegveld Deelen Die vroeger door de Duitsers intensief werd gebruikt. Het landgoed dat u voornamelijk bestaat uit bossen is nu een plek waar veteranen overal ter wereld wordt herdacht. Naast de locatie is er ook een strooiveld voor veteranen, en daarbij ontstond het idee voor het uitvaartcentrum op de Arnhemse Heide. Door deze unieke situering bood een mogelijkheid om er iets bijzonders van te maken.

Als er verder gekeken wordt in het gebouw en 1 van de koffieruimtes betreed is de ervaring dat het een geheel andere wereld is. De ruimte beweegt zich gelijk omhoog waar de basis van de constructie prominent aanwezig is. De hoogte van de deelgebouwen bepaald dan ook hoe belangrijk het gebouw is en dat loopt steeds verder op hoe verder je het gebouw in loopt. Een grote stille ruimte je jezelf verliest als je er alleen in staat. Niet alleen door de grootte van de ruimte maar ook door de stilte die er heerst. Er is alleen ruimte voor de geluiden die er vanuit de natuur gegeven wordt. Het geluid van knisperende takken bladeren. Het zorgt er bijna voor dat er totale rust is. Zeker ook als mensen hun nabestaanden komen bezoeken in de stilteruimtes. Waar normaal een vervelende stilte aanwezig is ervaart men de natuurlijke geluiden waardoor de afgekraakte walvisgeluiden niet meer nodig zijn.

de eerste koffiezaal

In de einde van de gang is de grote uitvaartruimte. Een groot machtig gevoelt komt er binnen, zo voelt de ruimte. Waar de focus licht naar de verre blikt die geworpen wordt op de heide. Een eindeloze blik waarin de gedachten geheel in verdwaalt. Een eindeloze route die uiteindelijk ook de overleden geliefde aflegt . Na de dienst loopt er een route naar buiten die er afgelegd kan worden om te bezinnen totdat het pad opgaat in de natuur. Bijna symbolisch voor het leven.

het zicht op de achterzijde van het uivaartcentrum

het zicht de gang door

De Ontwerper: “Waarbij de meeste uitvaarcentrums zich snel verbinden tot zeer drukke locaties heb ik gelijk gezocht naar een natuurlijke omgeving. Wat de Arnhemse heide zo uniek maakt is door de bossenstructuur die bijna een soort cirkel vormt vanuit de lucht. Wat een mooie bijkomstigheid was dat bij het naastgelegen terrein er een strooiveld aanwezig was voor veteranen.” “Omdat de meeste uitvaartcentrums toch bijna fabrieken zijn om zoveel mogelijk mensen te verwerken in een korte tijd probeerde ik het proces zoveel mogelijk van elkaar los te knippen. Het wachten met de koffie moest een geheel andere beleving zijn als die er in de grote aula aanwezig moest zijn.” “Om ook meer rust te realiseren was de verbinding met de natuur ook zeer belangrijk. Elke ruimte die je betreed heb je ook contact met buiten waarbij je eigenlijk nooit last hebt van omstanders of andere bezoekers. Zoals het hoort, voor jezelf afscheid nemen in een vorm die het dichtst staat bij de natuur.” Wouter Mosselman

Als er teruggelopen wordt van het eindeloze pad naar de achterzijde van het gebouw kan er pas echt de macht die het gebouw uitstraalt door zijn verspringende hoogtes en niveau verschillen. Ook hoe het gebouw zich afstoot van de natuur door haar materialiteit, maar anderzijds ook zichzelf verbind met de stroken van de bomen.

Door: W. Mosselman

DE COLLEGES VAN: CAROLINE KRUIT “Hebben we nog steeds ambitie ?“ luid er met veel energie door de collegezaal. Vol energie beginnen de colleges van Caroline Kruit. Bom vol energie en positieve motivatie wordt er begonnen met een architect van de dag die dan zeer actueel was. Wat altijd terug kwam in de lessen van Caroline was dat de apparatuur nooit eerder klaar stand dan haar. Ze liep bijna voor de bestaande techniek uit. Vanuit haar eigen redactionele achtergrond wist ze altijd wel iets nieuws (of dingen waar we anders nooit achter waren gekomen). Wat mij aanpreek van haar colleges is toch de uitputtelijke energie die ze heeft. Daarentegen is het ook haar grootste vijand om iedereen erbij betrokken te houden. Soms door haar eigen enthousiasme overruled ze bijna iedereen die aanwezig is, maar uiteindelijk heeft dat ook wel iets grappigs. De orde die ze in haar colleges had verlangde ze ook van de studenten. Kwaliteit in werk en je eigen handschrift creëren. De tijd die ze voor, na en tijdens de les voor iedereen had is bewonderend waardig . Iets wat ik persoonlijk nog niet vaak bij een docent heb meegemaakt. Persoonlijk raad ik ook iedereen aan wie zich wil verbeteren of verdiepen in het maken van teksten en magazines om een keer Caroline te roepen als Rutte haar niet nodig heeft.

e n i l Caro 22

! t k bedan

Bronnen: biodiversiteit voor de architect 1. atelier GROENBLAUW . (2018). Biodiversiteit. Opgehaald van Groenblauwe Netwerken: https://nl.urbangreenbluegrids.com/biodiversity/ 2. biodiversiteit.nl/stad. (2019). Kansen voor Biodiversiteit in de Stad. Opgehaald van biodiversiteit: http://www.biodiversiteit.nl/stad 3. Entente Florale Nederland. (2019). Biodiversiteit. Opgehaald van vitalegroenestad: https://www.vitalegroenestad.nl/Categorieen/Biodiversiteit.wli 4. IPC Groene Ruimte. (2015). Meetlat Biodiversiteit in de praktijk. Arnhem : IPC Groene Ruimte, Arnhem. Productschap tuinbouw. (2019 ). Biodiversiteit. Opgehaald van De groene stad: http://degroenestad.nl/dossiers/biodiversiteit/ 5. Tuincentrum Soontiëns. (2018 ). SOONTIËNS STADSNATUUR STEDELIJK GROEN. Opgehaald van Tuincentrum Soontiëns: https://www.soontiensstadsnatuur.nl 6. Vogelbescherming Nederland. (2018). checklist groen bouwen. Opgehaald van checklist groen bouwen: https://www.checklistgroenbouwen. nl/ (Tekst en beeldmateriaal)

Tekst Wouter Mosselman Fabricio Demuro Vormgeving Wouter Mosselman Eindredactie Wouter Mosselman Caroline Kruit Opdrachtgever Caroline Kruit ArtEZ Hogeschool voor de Kunsten Master Architectuur te Arnhem