SHELTERED
Hoe architectuur een maatschappij sterker maakt. Judith van Hoorn, Juni 2019
Inhoud onder woorden
PG 2. PG 3. boekentip: voor onderzoekers naar tijdelijke huisvesting voor vluchtelingen
een bezoek aan: EEN PARK VOOR IEDEREEN
PG 5.
PG 13. vraag&antwoord: Hoeveel uitkijktorens kan Noach bouwen van een schip vol bakstenen als de aarde onder water staat? in gesprek met: Judith van Hoorn
PG 17.
PG 15.
onder de loep: NOODHUISVESTING NA DE
AARDBEVING IN HAĂ?TI
onder woorden
-6-2019
KRUISWOORDPUZZEL maken | Online generator
1 2
3
4
5
6 7 8 9 10
11
12 15
13
14
16
17
18
Horizontaal
Verticaal
2. kleur staat voor kracht, vastbeslotenheid, emotie en intuïtie
4. Eerzuchtig; ijverig, vol ambitie
3. Gespannen draad waarlangs iemand word geleid 9. Kleur die het denkproces stimuleert en staat voor energie, zon en geluk 10. Architect geboren in 1937 in Londen met grote carrière in Australië 11. Friese architect met eigen stichting die vroeger de klant vaak van bloemen voorzag 15. Bouwmeester verantwoordelijk voor berekeningen en constructies in een gebouw 17. Natuurlijk opwellend water en informatie voorziening 18. Kleur staat voor actie, passie en vitaliteit
1. Engelse term voor wetenschappelijk onderzoek 5. Plaats in Nederland en politiek middelpunt 6. Een uitgewerkt werkplan om opdrachten op tijd te voltooien 7. Vrees van mensen op bijvoorbeeld flatgebouwen 8. Kleur staat voor betrouwbaar, assertief, lucht en eerlijkheid 12. Term voor versnapering, voornamelijk zoet 13. Innerlijke aandrift, beweegreden 14. Met naalden of priemen kledingstukken of stoffen maken 16. Ander woord voor zeer vermogend
2
boekentip: VOOR ONDERZOEKERS NAAR TIJDELIJKE HUISVESTING VOOR VLUCHTELINGEN Een recensie door Judith van Hoorn. Design Research on Temporary Homes, hospitable places for homeless, immigrants and refugees Edited by Elena Enrica Giunta, Agnese Rebaglio Publication by Spurbuchverlag 1. 2014 ISBN 9783887784447 144 pagina`s Alle acht hoofdstukken zijn geschreven door verschillende auteurs met diverse achtergronden zoals docenten, onderzoekers en professors. Hierdoor heeft het boek een diversiteit in schrijfstijlen, wat verrassend is en prettig leest. Ook wordt hierdoor duidelijk dat er vanuit verschillende perspectieven wordt gekeken naar het onderzoek.
Opbouw in het boek In het boek Design research on temporary homes wordt de lezer aan de hand van verschillende stappen en theoretische kaders meegenomen in een onderzoek. Het onderzoek gaat in op de tijdelijke huisvesting voor vluchtelingen en asielzoekers in de stad Milaan. Er wordt gekeken of de huisvesting gastvrij is en of deze ruimte bieden voor de grote diversiteit in mensen, culturen en leefpatronen.
RESEARCH desk 1
RESEARCH field
CONCEPT design
TEST
workshop 3
workshop 2
workshop 1
scenario design
pro-occupancy evaluation
social operator workshop
guests workshop questionnaire
Milan centres analysis
theoretical frames
best practices mapping
Milan data mapping
post occupancy evaluation
2 legenda Visie op het boek Het onderzoek in het boek en de beschreven kaders gaan vooral in op de situatie van vluchtelingen in ItaliĂŤ en specifiek in Milaan. Dit is niet omschreven op de kaft en omschrijving van het boek wat kan zorgen voor een kleine teleurstelling wanneer de lezer op zoek is naar een onderzoek met een breder kader. Na het iets wat theoretische en droge begin van het boek is er een omslag in hoofdstuk 4. Vanaf dit hoofdstuk wordt de lezer meegenomen in uitvoeren van het onderzoek in Milaan. Er wordt omschreven hoe door middel van workshops informatie is verzameld van hulpverleners en vluchtelingen. Hierdoor is het onderzoek en de uitkomsten ervan goed onderbouwt en ben je betrokken als lezer bij de lokale organisaties en omstandigheden.
1 figuur 1 research proces 2 Kaft boek, Monika GlĂźck
Conclusie Doordat in het onderzoek ingezoomd wordt op de situatie in Milaan is het moeilijk deze informatie en uitkomsten universeel te gebruiken. Dit boek is echter wel een goed voorbeeld en inspiratie bij het opzetten van een eigen onderzoek naar gastvrije huisvesting voor vluchtelingen en asielzoekers in eigen land.
4
een bezoek aan: EEN PARK VOOR IEDEREEN Hoe architectuur een maatschappij sterker maakt
Hoe kan een gebouw een destructief patroon in een cultuur veranderen? Thera van Roest en Judith van Hoorn hebben antwoord proberen te geven op deze vraag door het ontwerpen van een stedenbouwkundig plan met vier gebouwen. Voor het bezoeken van dit bijzondere plan is wel een vliegticket nodig naar China. De provincie Guizhou, gelegen in het binnenland van China, is een achtergesteld gebied en staat in contrast met het welvarende gebied in het oosten. In deze provincie aan de rand van de stad Guiyang ligt het park Shèngkãi van 1,2 hectare. Drie jaar geleden heeft dit overwoekerde en vervallen universiteitsterrein een nieuwe invulling gekregen. Het terrein is veranderd in een park waarin op oude betonnen plateaus vier gebouwen zijn gerealiseerd. In deze gebouwen krijgen de lichamelijk of verstandelijk beperkten uit de regio een veilig thuis en hulp bij het integreren in de maatschappij. 6
Het park als tweede woonkamer Een belangrijke ontmoetingsplek in de Chinese cultuur is het park, parken fungeren als een tweede woonkamer. Hier dammen de mannen, dansen de stelletjes, spelen de kinderen en worden lichaam en geest wakker gemaakt door ochtendgymnastiek. In de oude traditionele woningen hadden binnentuinen ook al een belangrijk functie en werden alle functies in de woningen hieraan gekoppeld. Door het voormalige universiteitsterrein in te richten als park wordt het nu veelvuldig gebruikt door de buurt bewoners en is het een ontmoetingsplek geworden. De gebouwen voor de mensen met een beperking staan los in dit park waardoor er ook ontmoeting plaats vindt tussen verschillende mensen. Deze buurt in Guiyang heeft langzaam kennis kunnen maken met de nieuwe bewoners in het park.
52 14.9
74 25.1
20 24.5
20 58.5
20 47.5
20 24.5
1
Kyona`s dagboek Al weken oefen ik mijn rekentafels en dat heeft gelukkig geholpen. Bij de overhoring op school maakte ik vandaag geen enkele fout. Mama zal erg trots zijn. Rennend door het Shèngkãi park naar school zag ik oom When weer een wedstrijdje dammen. Ik verloor bijna mijn petje bij het springen op het hogere plateau in het park. Maar toen zag ik opeens iemand heel langzaam lopen op de veranda van het park gebouw. Snelde rende ik maar weer verder want op school mag niemand te laat komen. Op de terugweg naar huis extra goed gekeken of er nog steeds iemand langzaam over de veranda liep maar alleen in de verte zag ik kinderen spelen in de binnentuin. Oom When zat nog steeds op zijn favoriete plekje in het Shèngkãi park. Het parkgebouw waar hij op uit keek deed hem denken aan de buurt waar hij was opgegroeid. Die hadden ook van dat mooie houtsnijwerk en veranda`s. Hij vertelde dat drie jaar geleden deze gebouwen er nog niet stonden en hij heeft geholpen met het kappen van een aantal bomen voor de park gebouwen. Ik vond dat zielig voor de bomen maar hij zei dat er in het park en de buurt nog genoeg accoya bomen zijn blijven staan.
GSEducationalVersion
Hiërarchie in het park Lopende door het park is duidelijk te zien door de lange hellingbanen aan de buitenkant van de gebouwen dat ook rolstoelgebruikers naar binnen kunnen. Deze hellingbanen zijn ook gelijk een afbakening tussen het openbare park en de binnentuinen die alleen bedoelt voor de bewoners. De veranda`s rondom de gebouwen zijn een veilige barrière tussen het park en de achterliggende woningen, werkplaatsen en lokalen. Titel:
1.1.02 Nieuw stedenbouwkundig plan
Renvooi
Schaal:
Uitgewerkt element 2 verdiepingen.
DO. v3
Datum:
03-07-14
Thera van Roest S1039339 Judith van Hoorn S1034300
legenda 1 situatietekening, park Shengkai 2 impressie wandeling langs het park 3 impressie entree van het park
1:200
Versie:
Element 1 verdieping. Route leisteen Route houten accoya vlonder Kavellijn
This is able living
N
2
3
Leven met een beperking in China Er is een groot verschil tussen het geboren worden met een verstandelijke of lichamelijke beperking in Nederland of in China. De Chinese cultuur die gericht is op familie, prestaties en voorkomen biedt weinig geen ruimte voor mensen met een beperking. Er ligt een schaamte over families waarin een kind zich anders ontwikkelt en een gebrek aan kennis en middelen om deze kinderen te begeleiden. Als gevolg hiervan kunnen mensen met een beperking worden gehuisvest in een bejaardentehuis. Vaak zijn de kinderen geen prioriteit in deze tehuizen en zijn de leefomstandigheden slecht. Door verschillende initiatieven wordt er geprobeerd een verandering teweeg te brengen in deze cultuur.
De oprichters van een van deze initiatieven hadden de visie om een organisatie in gang te zetten om mensen met een beperking uit de schaamte en bejaardentehuizen te halen. Een groot onderdeel van de Chinese cultuur is status en prestatie waardoor mensen die hierin geen kansen krijgen aan de onderkant van de maatschappij staan. Door mensen een kans te geven op hun eigen tempo zich te ontwikkelen of een ambacht of vak te leren, tellen zij weer mee. Ook het contact tussen mensen met en zonder een beperking moet worden gestimuleerd om het taboe over dit onderwerp langzaam te laten verdwijnen. Met deze context is beter te begrijpen waarom dit park is ontstaan en wat het voor betekenis heeft in Guiyang. 8
Wonen in het park Elk gebouw in het park heeft een woning voor vijf of tien bewoners die begeleid worden door twee of vier inwonende begeleiders. Ook bieden al de gebouwen ruimte voor of fysiotherapie, scholing, creatieve werkplaatsen of een klein kantoor. Zo krijgen de bewoners de kans om tot ontplooiing te komen en opnieuw aansluiting te vinden in de maatschappij.
legenda 1 impressie veranda 1e verdieping 2 plattegrond begane grond 3 plattegrond 1e verdieping
Lian`s dagboek Gisteravond kon ik moeilijk in slaap vallen. Vandaag is de eerste dag dat ik het ga proberen. Al weken heb ik kleine stukjes kunnen oefenen maar nu is het doel om de hele route af te leggen. Als Xu, mijn begeleider, mij heeft geholpen met het aantrekken van mijn nieuwe schoenen rol ik de woonkamer in. Gelukkig heb ik slaapkamer nummer twee en kan de rolstoel in een rechte lijn de woonkamer in rollen. Ik moet nog wat meer oefenen in het maken van scherpe bochten. Als ik voor de openslaande deuren zit en uitkijk op de binnentuin lijken de hellingbanen naar de overkant opeens een stuk langer dan een week geleden. Vandaag ga ik proberen helemaal zelf naar beneden te lopen. Aan de overkant van de binnentuin zie ik Bo zwaaiend op de veranda staan. Zijn woonkamer ligt één meter lager dan mijn woonkamer en met de rolstoel rol ik hellingbaan zo af naar hem toe. Maar vandaag loop ik deze tweeëntwintig meter lange hellingbaan en daarna nog eens de tweede hellingbaan van vijvenveertig meter naar de beneden verdieping. Xu heeft beloofd dat als ik in de binnentuin ben ik zelf een groente mag uitkiezen om te planten in de moestuin.
Lian`s dagboek Het is gewoon gelukt!! Mijn Boksoi is geplant in de moestuin. De eerste hellingbaan had ik al eens geoefend maar het ging vandaag weer een stukje makkelijker om mijn benen goed te strekken. Het voelt veilig om op de eerste verdieping te staan uitkijkend over het park en op de mensen. Zo kunnen de mensen van de ochtendyoga in het park mijn niet zo zien stuntelen als het lopen nog niet soepel gaat. Wel ben ik bang dat het meisje met het gele petje me zag staan. Ze rende door het park en stopte even vlakbij en rende daarna weer verder, Ze was misschien te laat voor school. Gelukkig is het voor mij bijna onmogelijk om te laat te komen voor school. Met de rolstoel kan ik heel snel de twee hellingbanen naar beneden rollen en vlieg ik zo het lokaal binnen.
Via een veilig thuis naar het park Kijkend naar het gebouw wat uit twee verdieping bestaat is duidelijk het verschil tussen de verdiepingen te zien. Op de eerste verdieping is de woning voor de bewoners met een beperking met uitzicht over het park. Voor deze doelgroep is de eerste behoefte een veilig thuis. Door de woning op de eerste verdieping, in plaats van op de begane grond, is er een veilige afstand van naar de gebruikers van het Shèngkãi park. Nieuwe bewoners hebben vaak de tijd nodig om langzaam te wennen aan een nieuwe omgeving en het deelnemen in de maatschappij. Zelfs in de woning is een nuance gemaakt van gesloten persoonlijke slaapkamers naar een open gangzone naar een gemeenschappelijke woonkamer. Dit gebaar van privé naar gemeenschappelijk is ook te zien in gevel en de plaatsing van de ramen. De woonkamer opent zich volledig door openslaande deuren naar de veranda en de binnentuin. Op de begane grond zijn de meer openbare functies als een lokaal en werkplaats. Net als in de oude traditionele woningen verbindt de binnentuin de verschillende functies. Zo is er een duidelijk verdeling tussen het wonen en de functies die bijdrage aan het ontwikkelen en leren van de bewoners. De hellingbanen die deze functies verbindt is ook onderdeel van de ontwikkeling van bewoners en kan bijdrage aan lichamelijke oefening of juist mentaal door het steeds dichter bij het park en buurt bewoners te komen.
1
2
3
10
“HET IS GEWOON GELUKT! MIJN BOKDOI IS GEPLANT IN DE MOESTUIN ”
12
Dakopbouw G - underlayment 19 mm - cellulose isolatie 200 mm - underlayment 19 mm - planken t.b.v afschot - underlayment op afschot 19 mm - dakbeddekking - drainagelaaag 35 mm - susbstraat 50 mm - vegetatie
6
200
25 300 3 260 40
25 25
244
+ 6735 peil
Accoya balk 200 x 200 mm 350
328
6535 + peil
6485 + peil
verd.vloer - gipsplaat - regelwerk - leidingwerk - underlayment - cellulose vlokken - houten blaklaag h.o.h 570 - underlayment - akoestische onderbreking - zwevende dekvloer
- Houten balklaag 200 x 50 mm h.o.h 370 - veranda 25 mm
3435 + peil
234
113
3425 + peil
338
Accoya balk 200 x 200 mm
+ 2750 peil
Accoya kolom 100 x 100 mm
Ribc.vloer 300 mm - isolatie - ribcassete vloer - cement dekvloer
23
0 + peil
350
29
8
- 10 peil
210
210
390
420
1
-800
- 800 peil
Titel: Schaal:
2 legenda Kyona`s dagboek Al snel flapte ik eruit dat de overhoring op school heel goed was gegaan. Oom When nam mij mee naar een van de parkgebouwen. Ik durfde bijna niet de houten vlonder op te stappen maar was dat al gauw vergeten bij het zien van het kleine winkeltje. Zo veel mooie houten beeldjes, manden, zeepjes en armbanden had ik nog niet gezien. Oom When wilde mij een cadeautje geven voor de goede overhoring. Na het uitkiezen van het mooiste armbandje kwam opeens iemand in een rolstoel van de veranda gereden. Zij had het armbandje gemaakt wat ik had uitgekozen. Ik wist niet dat mensen in een rolstoel ook dit konden maken. Ik mocht mee naar de werkplaats en zag nog meer mensen in een rolstoel. Toen vertelde Mia dat zij al drie jaar in een van de parkgebouwen woont en daar ook naar school was gegaan. Nu leert ze sierraden maken en verkopen zodat ze straks een eigen huisje kan huren. Toen heb ik ook maar gevraagd waarom die jongen vanochtend zo langzaam op de veranda liep. Mia doet dat dus ook elke dag! Ze probeert nog elke dag beter te worden in lopen omdat ze dat als kind niet goed heeft mogen oefenen. Morgen ga ik haar door het hele park heen rijden met de rolstoel en wil ze me helpen met het maken van een vlieger. Het Shèngkãi park was altijd een van mijn favoriete plekken in de stad maar nu helemaal ik er een nieuwe vriendin heb ontmoet.
1 gevelfragment woon-werk unit 2 gevels 3 detail balustrade chinees houtsnijwerk
Bronnen
Cor en Trudy Staalman, Paul von Chrismar, Buro Daycare Centre Vietnam Joost Slooten, May Wei, Greg Yager, Thera van Roest, Leeanne Marshall, AWF Anton Klaassen Architectenbureau Kainh Foundation Jannene Wall, ICC
3
12
Vraag & Antwoord HOEVEEL UITKIJKTORENS KAN NOACH BOUWEN VAN EEN SCHIP VOOL BAKSTENEN ALS DE AARDE ONDER WATER STAAT
50.000 m3
Hoeveel uitkijktorens kan Noach bouwen van
Mt. Micknley 6194 m
Mt. Aconcagua 6959 m
Judith van Hoorn Artez jaar 1
1 meter
= 2 m3
n een schip vol bakstenen als de aarde onder water staat?
Mt. Lomnicky 2634 m Mt. Blanc 4807 m Mt. Everest 8848 m
Mt. Fuji 3776 m
Mt. Kilimanjaro 5995 m
bronvermelding Berntz, AndrĂŠ, "De Ark van Noach: Een Bijbelscepticus Beantwoord", Logos, 24 oktober 2017, https://logos.nl/het-zoetwateraquarium-van-freethinker/(15 februari 2019) The Seven Summits, google zoekterm
14
in gesprek met: JUDITH VAN HOORN een interview door Ruben Langereis
“Tante Annie moet het ook snappen!� Judith van Hoorn is in september 2019 begonnen aan de Academie van Bouwkunst in Arnhem. In dit interview spreekt van Hoorn zich uit over haar motivatie om architect te worden, toont zij haar pragmatische kant en geeft zij een inkijk in haar idealistische doelen voor de toekomst
Wat is je drijfveer binnen architectuur? Het gaat bij mij om het maken van iets functioneels wat de levenskwaliteit van mensen omhoog brengt. Dat kan een goed ingerichte kleine woning zijn bijvoorbeeld.
1
Wanneer wist je dat je architect wilde worden? Het is niet echt een moment, maar rond de tijd dat ik in groep 5 zat had ik een speelmaatje waar ik veel thuiskwam. Zijn vader was architect en maakte altijd tekeningen, wat ik heel interessant vond. Vanaf die tijd tekende ik dingen zoals deurtjes en bedden die opklapten bijvoorbeeld. Ik bedacht hoe ik het dan zou doen en waarom. Het was zeker anders dan het standaard huisje met een raampje. Ik vind het grappig dat wat ik vroeger leuk vond, nu nog steeds leuk vind. Inmiddels heb ik ook ontdekt dat ik ook echt kwaliteiten heb die ik kan gebruiken als architect. Het heeft er dus al die tijd al ingezeten.
Hoe overtuig jij anderen van de kwaliteiten van je ontwerp? Ik denk dat het belangrijk is om heel helder en duidelijk te zijn, zodat iedereen het snapt: “Tante Annie moet het ook snappen, terwijl die nergens van afweet”. Door zoveel mogelijk weg te laten en enkel de essentie te laten zien denk ik mensen te kunnen overtuigen. Wat is voor jou op dit moment het belangrijkste thema binnen de architectuur? Het belangrijkste is dat het ontwerp geschikt is voor de vraag van de opdrachtgever. En voor de toekomst denk ik dat belangrijk is om niet alleen na te denken over de eerste gebruiker, maar ook over diegene daarna. Het statement in je ontwerp moet niet enkel voor één ding opgaan, maar ook voor een mogelijke andere gebruiker. 2 Waar zou je heel graag willen werken? Geen idee! Al vind ik Frank Lloyd Wright wel een mooie architect, helaas is hij overleden. Ik heb ook eens gesolliciteerd op een baan bij een ontwikkelingsorganisatie in Afrika. Dat lijkt me ook wel heel tof! Hoe ga jij je doelen te bereiken? Eerst de opleiding afronden! En daarna ga ik kijken of Afrika überhaupt iets voor mij is, of misschien ga ik naar een ontwikkelingshulporganisatie, of zelf een hutje bouwen. Ik hoop gewoon veel te leren, ook praktische dingen zoals metselen en vooral niet te zweverig doen.
legenda 1 eerste las experiment Judith 2 oude schoolfoto Judith 3 trapgang kasteel Doorwerth
3
16
onder de loep: NOODHUISVESTING NA DE AARDBEVING IN HAÏTI
Onderzoeksvraag: Wat was de noodhuisvesting in het eerste halfjaar na de aardbeving in 2010 in Haïti? Hypothese: De huisvesting in een gebied als Haïti zal voornamelijk hebben bestaan uit tenten en lichte goedkope materialen zoals zeil en plaatselijke materialen. Inleiding Op dinsdag 12 januari 2010 om 16:53:09 uur lokale tijd werd Haïti opgeschrikt door een aardbeving met een kracht van 7,0 op de schaal van Richter. Op 25 kilometer ten zuidwesten van Port-au-Prince, de hoofdstad van Haïti, was het epicentrum van de aardbeving. 1,5 miljoen inwoners van Haïti werden door deze natuurramp dakloos wat 1/6 van de bevolking is. In dit onderzoek wordt ingegaan op de noodhuisvesting die is gebouwd in dit gebied. Er werden 188.383 woningen verwoest die in de periode na de aardbeving weer opnieuw opgebouwd moesten worden. De locatie van de aardbeving en het klimaat in Haïti hebben invloed op de noodhuisvesting. Haïti heeft een savanneklimaat met temperaturen van 30-35 graden en heeft een hoge luchtvochtigheid.
Hoe komt direct na de natuurramp de hulpverlening op gang? Haïti is een van de armste landen ter wereld en beschikt niet over de middelen om zelfstandig in de eerste hulpverlening te kunnen voorzien. Sinds 2004 is de VN-vredesmacht MINUSTAH actief in Haïti. Tijdens de aardbeving werd ook het hoofdkantoor van deze organisatie getroffen. De VN nam na de aardbeving een coördinerende rol op zich terwijl buurlanden hun hulp aanboden. De hulpverlening kwam traag op gang door de verwoeste infrastructuur en het feit dat de meeste hulp van omliggende landen moest komen. Vooral het verwoeste vliegveld zorgde in de eerste week voor het moeilijk bereiken van het gebied. De IFRC, International Federation of Red Cross, bracht de eerste hulpverlening op gang door het opzetten van een noodhospitaal en het verspreiden van diverse goederen. De inwoners van Haïti worden vaker geconfronteerd met natuurrampen en passen zich snel aan in deze situaties en worden omschreven als mensen met een groot zelfredzaam vermogen. legenda 1 foto zelf gemaakte noodhuisvesting 2 kaart rode kruis verdeling hulpverlening
1
2 25
Red Cross Red Crescent Societies | Haiti earthquake operation | Shelter technical brief – 24 months
Welke organisaties voorzien in de behoefte van noodhuisvesting? De Globale Shelter Cluster(GSC) is een Inter-Agenty Standing Committee (IASC) en een coördinerende organisatie die voorziet in onderdak voor mensen na een natuurramp of in een conflictgebied. GSC vormt de schakel tussen verschillende nationale en lokale organisaties die noodhuisvesting aanbieden. Door hun leiding en coördinatie ontstaat er een duidelijk systeem voor het opzetten van de noodhuisvesting. De GSC is een publieke organisatie waarin de IFRC en United Nations High Commission of Refugees(UNHCR) medevoorzitters zijn. Er zijn nog eens 45 organisaties die regelmatig samenwerken met de Globale Shelter Cluster. Bij noodhuisvesting in conflictgebieden wordt samengewerkt met de UNHCR en in het geval van een natuurramp met IFHR. De kennis en ervaring van GSC zorgt voor een basissysteem van noodhuisvesting die per gebied en noodsituatie aangepast kan worden. Zo is het mogelijk om huisvesting snel op te zetten die ook geschikt gemaakt kan worden voor lange termijn gebruik. Wat onderneemt de lokale bevolking om noodhuisvesting op te zetten? De inwoners van Haïti worden door hun ervaring met natuurrampen gezien als zelfredzaam in noodsituaties. Ook de bevolking die nog een huis hadden dat intact was na de aardbeving, verbleven op straat in angst voor naschokken en het eventueel instorten van gebouwen.
Nadat het gevaar van naschokken was geweken, startten de Haïtianen met het verzamelen van bruikbare materialen van de verwoeste gebouwen. Hiervan probeerden ze tijdelijke onderkomens te maken. De veiligheid en bescherming tegen de elementen in deze bouwsels is minimaal. Door de Shelter Cluster worden zeildoeken uitgedeeld om deze bouwsels waterdicht te maken. Ook voorziet Shelter Cluster in het begeleiden van het bouwen om constructief betere huisvestingen te creëren. Vaak mist de lokale bevolking kennis om noodhuisvesting op de juiste manier en een goede locatie te bouwen. Shelter Cluster geeft aan dat naast een constructief goede noodhuisvesting in Haïti de locatie ook erg belangrijk is. Door het regenseizoen, orkanen en aardbevingen is noodhuisvesting in Haïti gevoelig voor de weerelementen. De lokale bevolking probeert op hun eigen land een huisvesting op te bouwen. Veel van deze stukken land liggen verkeerd georiënteerd en zijn gevoelig voor het weer. Organisaties helpen bij het kiezen voor goede locaties zodat de bevolking direct locaties bouwen waar noodhuisvesting langer kan blijven staan. 500.000 getroffen Haïtianen vertrokken in de eerste maanden naar gast gezinnen in gebieden waar de huizen nog wel intact waren. Op deze manier werd door de niet getroffen bevolking van Haïti voorzien in tijdelijke noodhuisvesting. 18
Welke verschillende soorten noodhuisvesting zijn er? De Shelter Cluster maakt een driedeling in de noodhuisvestingen in Haïti.
1 Emergency shelters: emergency shelters zijn geschikt voor noodhuisvesting direct na de ramp en gaan gemiddeld 6 maanden mee. Onder emergency shelters vallen tenten, zeildoeken en kits. Kits zijn onder andere houten latten, palen, bevestigingsmateriaal en touw. Ook worden er in deze fase keuken en hygiëne kits uitgedeeld om te zorgen dat de huisvesting ook leefbaar is. In Haïti zijn 633.052 zeildoeken en 70.279 tenten uitgedeeld na de aardbeving. De tenten en zeildoeken waren in sommige gevallen van lage kwaliteit en waren sneller toe aan vervanging. Tenten zijn niet makkelijk aan te passen op persoonlijke behoefte en hebben meer ruimte nodig om opgebouwd te worden. Ook is de kwaliteit van de zeildoeken beter waardoor er aanzienlijk meer van deze zijn verspreid. De noodhuisvestigingen die de bevolking zelf maken horen ook tot deze groep. 2 Transitional shelters transitional shelters ook wel T-shelter genoemd zijn bedoeld om huisvesting te creëren die later ook nog aangepast kan worden tot permanente woningen. T-shelters zijn meestal gemaakt van simpele houten of stalen frames en kunnen in een week gebouwd worden. Deze T-shelters bieden meer bescherming tegen de weersomstandigheden en zorgen voor meer privacy. Door het gebruikt van zeilen om de frames als wanden zijn de shelters in een korte tijd geschikt voor noodhuisvesting. Na verloop van tijd kunnen de frames bekleed worden met hout en een beter geïsoleerd dak. Zo kunnen deze tijdelijke shelters ook nog jaren later gebruikt worden als woning. 3 Permanent shelters Permanent shelters zijn definitieve woningen op de juiste locatie die weinig onderhoud nodig hebben. Vaak worden T-shelters aangepast tot lange termijn woningen. In het eerste jaar na de aardbeving ontstond ook het probleem van bruikbare grond. Door al het materiaal van de verwoeste gebouwen was er weinig grond beschikbaar om permanente shelters te bouwen. Ook speelt de eigenaar van de grond een grote rol in het opbouwen van de steden. Het achterhalen van de eigenaar van een kavel is in een land als Haïti moeilijk waardoor niet zomaar huisvesting gebouwd kan worden op grond vrij van puin. Het is voorgekomen dat er woningen gebouwd zijn op kavels waar na enige tijd de eigenaar de grond opeens kwam claimen. Vaak worden transitional shelters verbeterd en aangepast zodat ze permanent bewoond kunnen worden. De basis van deze woningen bestaan uit stalen of houten frames. Voor permanent shelters voor gezorgd voor een betere fundering en afwerking van de buitengevels en het dak.
20
Welke materialen en technieken worden gebruikt voor de emergency shelters? Het meest gebruikte materiaal voor de eerste fase van de noodhuisvesting zijn zeildoeken. Deze zijn gemaakt van een geweven net van HDPE (High Density Polyethylene) gelamineerd in twee lagen van LDPE (low density polyethylene). Aan het middelste geweven net en de buitenlagen worden enkele chemicaliën toegevoegd zoals calciumcarbonaat. Deze zorgen voor betere bescherming tegen UV straling, maken het materiaal soepeler en maken het mogelijk de ondoorzichtigheid te bepalen. De geweven stof heeft een zwarte kleur wat hem ondoorzichtig maar en zorgt voor meer privacy. De laminerende buitenlagen hebben minimaal 1 witte zijde nodig voor het reflecteren van de zon vooral in een warm klimaat als Haïti.
De meeste noodhuisvesting is gemaakt met een vierkant frame van palen met plastic zeildoeken. Voor een klein deel van de huisvesting zijn de plastic zeildoeken in combinatie met een A frame gebouwd. Voor het bouwen van emergency shelters van zeildoeken worden meestal 12 houten palen gebruikt. Voor families die niet de middelen hadden dit aantal palen te verzamelen of te kopen, was het ook mogelijk de zeildoeken te ondersteunen met gespannen touwen.
1
Families kopen voor ongeveer 30 dollar de materialen om zelf in een noodhuisvesting te voorzien. Voor dit bedrag krijgen ze 12 houten palen, 900 gram aan spijkers en 3 touwbundels. 2/3 van de emergency shelters hebben een dak van plastic zeildoek en 1/3 van hergebruikte metalen beplating. Afhankelijk van de locatie had een gemiddelde shelter een oppervlakte van 10 m². In de hoofdstad Port au Prince was er een groot gebrek aan ruimte en was het oppervlak van een noodhuisvesting in dicht bevolkte gebieden 4,5 m². Het verschil in kwaliteit tussen de verschillende zeildoeken was groot waardoor niet alle emergency shelters voor een langere tijd functioneel waren.
De grote nood aan houten palen om noodhuisvestingen te bouwen zorgde voor extreme kap van bomen rondom het rampgebied. Deze zelf gekapte bomen hadden vaak niet de meest optimale eigenschappen om te gebruikten als frame voor de emergency shelters. Door deze ongecontroleerde kap was er ook een gevaar voor modderstromen door het gebrek aan vegetatie die de bodem structuur geeft. Voor een goede noodhuisvesting is het belangrijk hout te gebruiken van volwassen bomen die de juiste lengte in combinatie met de goede stijfheid hebben. Verschillende organisaties probeerden te voorzien in de juiste houten palen uit eigen land of geïmporteerd.
2
USAID zeilen Dit was het populairste type zeil voor het maken van emergency shelters.
legenda 1 overzicht wijk noodhuistvestingstenten 2 spelende kinderen onder zeilen 3 USAID zeil 4 polyethyleen zeil 5 gevlochten plastic
3 Wit met grijze zeilen Gewezen polyethyleen met een zwart gekleurde binnen kant en wit gelamineerde buitenzijde.
4
Blauw zeil Dit waren gevlochten plastic vellen met een blauwe kleur en deels transparant. Deze zeildoeken waren minder isolerend waardoor deze noodhuisvestigingen een warmer binnenklimaat kregen. Door de transparantie was er ook minder privacy onder deze zeildoeken.
5
22
Welke materialen en technieken worden gebruikt voor de emergency shelters? In Haïti zijn veel verschillende type tenten verspreid door organisaties. Van deze tenten is er door Shelter Cluster onderzoek gedaan naar 6 veel voorkomende types. Deze 6 verschillende types worden hieronder vergeleken. De grootste verschillen zaten in de kwaliteit en de grootte van de tenten. De kwaliteit in tenten verschilde veel door het gebrek aan kennis en het snel moeten handelen van de diverse inkoopafdelingen in Haïti. Een gedeelte van de tenten waren niet sterk genoeg om het hele orkaanseizoen te doorstaan. Maar door ervaringen in de tenten werd duidelijk dat deze minder waterdicht waren dan de zeildoeken. Al snel gaf de bevolking de voorkeur aan emergency shelters met zeildoeken in plaats van tenten. Door het klimaat van Haïti waren de omstandigheden overdag in de tenten warm en vochtig. Door het zelf bouwen van noodhuisvesting met zeildoeken en houten palen was het mogelijk deze beter aan te passen aan het klimaat. Door meer ventilatie onder het dak en te openen wanden in de zelfgebouwde emergency shelters was het binnenklimaat beter.
In de stad was het formaat van de tent erg belangrijk. Een tent met een groot oppervlak was in een dicht bevolkt gebied niet bruikbaar, maar tenten met een klein oppervlak boden geen ruimte voor families. Families die zelf al een emergency shelter aan het opbouwen waren met materialen en puin werden daarom gestimuleerd ze voorzien van zeildoeken en niet met tenten. De oppervlaktes varieerde van hiking tenten van 1,5 m² tot familietenten van 18 m². Bij het oppervlak van een tent moet ook gelet worden op het ontwerp, de constructie en de ruimte die om de tent heen nodig is. De stokken en scheerlijnen hebben extra ruimte nodig wat de totale footprint van de tent groter maakt. Door ruimtegebrek in de stedelijke gebieden werd voor een gemiddelde transitional shelter 12 tot 14 m² aangehouden. De meeste tenten hadden een oppervlak van 16 of 18 m² waardoor ze groter waren dan de transitional shelters. Door deze verschillen in oppervlaktes waren tenten in de steden een minder veilig onderkomen. Sommige families zouden uit hun tenten zijn gezet door het innemen van een te groot oppervlak. Er zijn ook voorbeelden van bendes die de grotere tenten zich gingen toe eigenen.
De meeste tenten waren van canvas of plastic materiaal. De canvas tenten van een lagere kwaliteit hadden problemen met vocht. Ze waren niet waterdicht genoeg en gevoelig voor schimmels. De tenten van plastic kregen snel scheuren of toonden slijtage bij de naden. Veel bewoners van de tenten gaven aan de het zwakke punt voornamelijk lag in de naden en stiksels. Dit kwam mede door het verkeerd opzetten van de tenten of slechte kwaliteit. Enkele organisaties gaven trainingen aan inwoners om de tenten te repareren en om ze op de juiste manier op te zetten. De meest populaire tenten hadden een grondzeil die verbonden was aan het zeil van de wanden. Hierdoor was de ruimte in de tent afgesloten van vochtige of vieze grond.
De locatie De locatie en grond bepaalde ook welke type tent waar werd gebruikt. Tenten met korte stokken waren minder geschikt voor terrein met modder. Hierin konden deze tenten moeilijk staande blijven en waren scheerlijnen ook niet effectief. In harde grond naast wegen was het ook moeilijk de constructie van de tenten te bevestigen.
legenda 1 noodhuistvestingstenten langs doorgaande weg 2 ravage na aardbeving
24
Tunnel tent Formaat = 18 m² tent Materiaal = binnen cabine van vliegengaas, buiten synthetisch stof Constructie = Flexibele tentstokken van glasvezel Deze tenten worden verspreid door veel internationale organisaties en hebben goede eigenschappen. Nadeel = Na 4 maanden waren de meeste tunneltenten nog in tact maar vaak wel met behulp van zeildoeken om de regen buiten te houden.
Driehoek canvas tent Formaat = Er zijn verschillende formaten van deze tenten maar de hoge varianten hadden de voorkeur van de inwoners. Materiaal = Canvas Constructie = metalen of kunststof tentstokken. Bij canvas tenten was de kwaliteit van groot belang en vooral een anti schimmel laag over het tent doek. Nadeel = Een groot gedeelte van deze tenten hadden deze laag niet en waren niet bestand tegen schimmel. Na een paar maanden waren deze tenten zwart van de schimmel.
Frame tent Formaat = 18-16-14 m² Materiaal = hoogwaardig kwaliteit canvas tentdoek Constructie = zware tentstokken van of kunststof frame De tenten kwamen uit de voorraden voor noodsituaties vanuit Europa. Deze tenten zijn voor meer dan een jaar bruikbaar. Families waren positief over deze tenten maar gaven aan dat overdag deze wel te warm worden. Nadeel = Door de hoge kwaliteit was de frame tent ook zwaar om te vervoeren en daarom ook duurder.
Koepel tent Formaat = 14 m² Materiaal = synthetisch doek Constructie = glasvezel tentstokken Nadeel = Tegen het lekken werden ook op deze tenten zeildoeken gebruikt. Naast dit probleem werd deze tent als een goede huisvesting gezien. Alleen overdag werd het in de tent te warm door gebrek aan ventilatie en reflectie van het tentdoek.
Kleine Hike tent Formaat = 2 m² Materiaal = lage kwaliteit kunststof doek Constructie = Licht gewicht Nadeel = Afhankelijk van de kwaliteit gaan deze tussen de 15 dagen en 6 maanden mee. Ze werden alleen gebruikt als kortstondige slaapplaats en waren te klein om ook overdag te gebruiken. Door de slechte kwaliteit waren dit geen goede noodhuisvestingen.
Multi familie tent Formaat = Er zijn verschillende formaten van deze tenten. Materiaal = hoogwaardig canvas Constructie = metalen buizen Dit waren grote tenten afkomstig uit het leger en gebruikt als gemeenschappelijke huisvesting. Deze werden later gebruikt voor tijdelijke klaslokalen. Deze tenten hadden een lange levensduur maar vereiste ook het nodige onderhoud en kennis voor het monteren. 26
Shigeru Ban Na de grote Hanshin aardbeving in Kobe, Japan was er een noodzaak voor noodhuisvesting. Shigeru Ban zag in goedkope kartonnen kokers een oplossing voor dit probleem. De 62 jarige Shigeru Ban is geboren in Japan en heeft als architect 5 bureaus verspreid over de wereld. Na zijn opleiding aan University of Arts in Tokyo heeft hij kennis gemaakt met de westerse architectuur op het Southern California Institute of Architecture en de Cooper Union`s school of Architecture. Door deze verschillende opleiding maakte hij als een van de eerste architecten in Japan een combinatie tussen westerse architectuur en Japanse technieken. Shigeru Ban verheft zijn constructie tot architectuur waardoor in zijn ontwerpen de constructie en techniek beeld bepalend zijn. Hij noemt dit zelf “Invisible Structure” waarmee de constructie het belangrijkste onderdeel wordt van een ontwerp waardoor hij niet meer opvalt. Ban begon in 1986 een fascinatie te krijgen voor het materiaal papier en karton. Het verraste hem dat kartonnen kokers constructief
sterk zijn, ook zijn deze kokers overal ter wereld. Het materiaal is licht, constructief, herbruikbaar en goedkoop. Door Shigeru`s ontdekkingen op het gebied van ongewone materialen zag hij kans om deze toe te passen in noodshuisvesting. Om een oppervlak van 16 m² plaatst hij verticale kartonnen kokers waarboven een tentdoek is gespannen als dak. De fundering is gemaakt van bierkratten gevuld met zandzakken. Op deze manier ontstaat een tijdelijke woning die ook aan te passen is aan het klimaat. Door ruimte te laten tussen de kokers ontstaat natuurlijke ventilatie of door het plakken van tape tussen de kokers ontstaat juist een geïsoleerde huisvesting. Ook na de ramp in Haïti heeft Shigeru met een team geholpen met het opzetten van tenten met een frame van kartonnen kokers. Zoals is te zien op de foto zijn tussen het kartonnen frame windverbanden met touw gemaakt om weerstand te bieden tegen het klimaat. Door zijn kennis en hart voor het creëren huisvesting in ramp gebieden is Shigeru van 1995 tot 1999 ook adviseur geweest voor de United Nations High Commissioner for Refugees (UNHCR).
Conclusie Door het warme klimaat en het orkaanseizoen was er in Haïti behoefte aan solide en waterdichte noodhuisvesting. Tenten van goede kwaliteit diende vooral in de eerste maanden als Emergency shelters. Veel tenten hadden een lagere kwaliteit en werden gebruikt in combinatie met zeildoeken. De tenten waren overdag warm en waren minder praktisch door standaard groottes. In tegenstelling tot de hypothese komt uit het onderzoek dat tenten in een gebied en klimaat zoals Haïti minder effectief zijn. De bevolking is zelfredzaam en weet met coördinerende organisaties en gedoneerde materialen zelf noodhuisvestingen te bouwen die leefbaar zijn kort na een natuurramp. Het meest uitgedeeld en gebruikt waren zeildoeken en materialen om hiervan zelf hutjes te maken. Gemiddeld werden 12 houten palen gebruikt om met zeildoek noodhuisvestingen te creëren. Ook maakte de Haïtianen van puin en beschikbare materialen zelf bouwsels en met behulp van zeildoeken werden deze waterdicht. De noodhuisvesting in Haïti na de aardbeving in 2010 werd opgezet door de organisatie Shelter Cluster. Zij coördineerde veel organisaties die voorzagen in materialen voor de noodhuisvesting. In het eerste half jaar werd de focus gelegd op Emergency shelters. Deze bestonden uit zelfgemaakte shelters van hergebruikte materialen en puin, tenten en zelfgemaakte hutjes van zeildoelen en houten palen. Door het warme en vochtige klimaat waren tenten minder geschikt en werd de bevolking gestimuleerd zelf shelter te bouwen met zeildoeken.
Bronmateriaal www.sheltercluster.org Charles A. Setchell, “Haiti - 2010 - Earthquake – Overview”, Shelter Cluster, augustus 2010, www. sheltercluster.org, (27 Maart 2019) Graham Saunders, «Shelter Cluster-case study (Haïti) « , Shelter Cluster, 26 juli 2012, https://www. sheltercluster.org/resources/documents/sheltercluster-case-study-haiti, ( 27 Maart 2019) Joseph Ashmore, “Review of emergency shelter solutions in Haiti”, Shelter Cluster, 20 juni 2010, https://www.sheltercluster.org/sites/default/files/ docs/Emergency%20Shelter%20Solutions%20 Review%20100620.pdf, ( 28 Maart 2019) Admin, “Strategy Emergency Shelter 110401”, Shelter Cluster, 31 maart 2011, https://www. sheltercluster.org/sites/default/files/docs/ Strategy%20Emergency%20Shelter%20110401.pdf, (26 maart 2019) Admin, “B6-Haïti-2010-steel”, Shelter Cluster, 2012, http://shelterprojects.org/files/tshelter8designs/8designs2012/B6-Haiti-2010-steel.pdf, (25 maart 2019) http://shelterprojects.org/shelterprojects2010/A04A11-Haiti2010.pdf Peter Rees-Gildea, “Haiti Shelter Programme: lessons learned and best practice”, Relief Web, 2012,https:// reliefweb.int/sites/reliefweb.int/files/resources/ Haiti%20IFRC_Shelter%20Lessons%20Learned%20 FINAL%20.pdf, (25 Maart 2019) EPYPSA,“An Evaluation of the Haiti Earthquake 2010 Meeting Shelter Needs”, Shelter Cluster, December 2011, https://www.sheltercluster.org/sites/default/ files/docs/An%20Evaluation%20of%20the%20 Haiti%20Earthquake%202010%20Meeting%20 Shelter%20Needs.pdf, (27 Maart 2019) Sarah Davidson, “A Review of the IFRC-led Shelter Cluster Haiti 2010”, Shelter Cluster, 20 April 2011, https://www.sheltercluster.org/sites/default/files/ docs/haiti_earthquake_2010.pdf, (27 Maart 2019) Auteur onbekend, “Aardbeving Haïti 2010”, Wikipedia, 10 maart 2019, https://www. sheltercluster.org/sites/default/files/docs/haiti_ earthquake_2010.pdf, (27 Maart ) auteur onbekend, “Paper shelter Haïtie”, website Shigeru Ban, 2010, http://www. shigerubanarchitects.com/works/2010_papershelter-haiti/index.html, (26 Maart 2019) Auteur onbekend, “Shigeru Ban”, Wikipedia, 15 maart 2019, https://en.wikipedia.org/wiki/Shigeru_ Ban, (26 Maart 2019)
28
SHELTERD Copyright c 2019 - Judith van Hoorn Auteur: Judith van Hoorn Druk: Digitaal Omslagontwerp: Rendering J. v. Hoorn Vormgeving binnenwerk: J. v. Hoorn