Fadia Ba’abduh
ArtEZ Academie van Bouwkunst
Inhoud 2018-2019
04
08 Interview : mijn droom met Fadia Baabduh
BOEKRECENSIE DE COMPLEET WERK VAN GAUDI
Dementie en Architectuur
Hoe kan de omgeving en architectuur mensen met dementie helpen?
24 2
Droom
10
De optimale basisschool
22 Architect van de week
Fadia Ba’abduh
06 Frank Gehry en surrealisme
3
01 INTERVIEW
Mijn droom
4
Droom
“Ik zou graag alle mensen blij willen maken met mijn gebouwen.” Wanneer wist je dat je architect wilde worden? ‘Toen ik op de middelbare school zat, kreeg ik de opdracht om een maquette van de gehele school te maken. Deze maquette maakte ik helemaal alleen. Ik gebruikte het materiaal hout en toen wist ik het zeker: Ik wil architect worden! Zo af en toe heb ik ook van die rare dromen, waarin ik rare fascinerende gebouwen zie die ik na deze droom nog altijd tot op kleine details kan na vertellen.’ Wat kun je vertellen over jou drijfveer in de architectuur? ‘Ik zou graag alle mensen blij maken met mijn gebouwen. De gebouwen die ik ontwerp moeten spreken en aantrekkelijk zijn. Ik maak graag gebouwen voor mensen en die helpen bij de gezondheid van de mensen.’ Hoe overtuig je je opdrachtgever/ docent van de kracht van je ontwerp? ‘Door middel van schetsen en tekeningen, daarnaast met een goed verhaal overtuig ik graag mijn opdrachtgever. Het goede verhaal is gebaseerd op het plan van eisen dat ik heb ontvangen van mijn opdrachtgever.’
Wat is voor jou de belangrijkste opgave binnen de architectuur op dit moment en voor de toekomst? ‘Voor mij is de belangrijkste opgave binnen de architectuur dat een gebouw helemaal moet kloppen op het gebied van gezondheid en duurzaamheid. Men moet tevreden zijn in het gebouw en de essentie van het ontwerp moet voornamelijk uitgaan naar menselijke aandacht.’ Bij welk bureau zou je het liefst gaan werken na je studie, als je je diploma op zak hebt? ‘Ik zou graag willen werken bij UNStudio of OMA. Omdat zij hun gebouwen actueel en modern ontwerpen. Hun manier van presenteren is uniek. Daarnaast is mijn grootste droom om voor Zaha Hadid Architects te werken.’ Wie inspireert jou op het gebied van architectuur? ‘Le Corbusier! Zijn ontwerpen functioneren altijd voor de gebruiker van het ontwerp. Zijn ontwerpen zijn compleet en gaan bijna altijd over mens en natuur. Daarnaast bewonder ik Salvador Dali en meneer Bos . Ik bewonder vooral hoe zij hun fantasie vertalen. Ieder op zijn eigen manier.’ Veerle Elshof 02-02-2019
Fadia Ba’abduh
5
03 INFOGRAPHIC
6
Droom
FRANK GEHRY EN HET SURREALISME IN DE VERENIGDE STATEN
Fadia Ba’abduh
7
05 BOEKRECENSIE
8
Droom
COMPLEET WERK VAN GAUDÍ In dit boek worden de projecten van Gaudi beschreven in samenhang met wie hij was en de stijl die hij hanteerde. Het boek bevat drie verschillende talen, waardoor het 600 pagina tellende boek overweldigend lijkt, maar dus eigenlijk een stuk kleiner is. Het bevat prachtige illustraties met omschrijvingen van al zijn werken in chronologische volgorde, van zijn eerste projecten eind 19e eeuw tot aan de projecten in zijn meest bloeiende periode begin 20e eeuw. De voorkant van het boek geeft al goed weer wat de stijl van Gaudi is, namelijk versieringen van tegels en glas, veel details en textuur en gebruik maken van veel kleur. Gaudi was een van de belangrijkste en bekendste architecten, niet alleen in Catalaanse kunst- en architectuurwereld maar ook ver daar buiten. Hij heeft een unieke en persoonlijk stijl en behoort tot de opmerkelijkste architect-kunstenaars van zijn tijd. Zijn werk was diepgeworteld in de Christelijke traditie en had sterk gotische kenmerken. Zijn stijl had kenmerken van het Catalaans modernisme. In zijn werk kwamen van veel gebogen lijnen voor, veel kleur, respect voor en geïnspireerd door de vormen van de natuur. Hij maakte gebruik van materialen zoals smeedijzer, keramiek, mozaïek, gebrandschilderd glas, timmerkunst en muurschilders. Aan het einde van het boek worden de bloeiende decoratieve kunst en de materialen die Gaudi heeft gebruikt uitvoerig besproken.
Gaudi heeft in heel Catalonië gebouwen ontworpen, maar de bekendste gebouwen en ook parken staan in Barcelona. De bekendste van allemaal is de Sagrada Familia; aan dit project heeft hij de laatste 12 jaar van zijn leven gewijd. Dit project was toen nog lang niet af en tot op dit moment is deze nog niet gereed. Dat gold overigens voor meerdere van zijn projecten; hij heeft er diversen niet zien voltooien voor zijn dood. Een van Gaudi zijn belangrijkste opdrachtgevers was de Güel familie. Eusebi Güel was een goede vriend van Gaudi. Via hem heeft hij een groot aantal opdrachten gekregen. De Güels waren destijds een van de rijkste families van Catalonië. Veel van deze opdrachten zijn nu nog steeds veel bezochte gebouwen en hebben een prominente plek in de stad Barcelona. Het is een goed boek om je verdiepen in wat voor soort gebouwen Gaudi heeft gedaan en met welke gedachten. Het boek neemt de lezer mee naar het leven van Gaudi en zijn geschiedenis. Het is mooi om te zien dat hij bij elk project bijzondere concepten en materialen heeft gebruikt. Aan de hand van dit boek zou ik graag nog een keer naar Barcelona willen gaan en ieder project van hem nogmaals op een andere manier bekijken; dus nu met meer achtergrond informatie en inhoudelijke kennis.
Fadia Ba’abduh maart ’19
Fadia Ba’abduh
9
06 REPORTAGE
De optim
10
Droom
male basisschool
Een basisschool die een prettige leeromgeving biedt waardoor de leerprestaties van kinderen worden verbeterd
Ieder kind heeft zijn eigen behoeftes en wensen. Daarom is het prettig als ieder kind op een manier geholpen kan worden zoals hij dat zelf graag wil. Dat zorgt ervoor dat de ontwikkeling van het kind geoptimaliseerd wordt, en het kind voelt zich beter op school. Onderwijs functioneert het beste als deze is aangepast aan de behoeften van het kind, in plaats van iedereen hetzelfde gestructureerde onderwijs.
Fadia Ba’abduh
11
Luuk op de basisschool Luuk is 7 jaar oud en hij zit in groep 3 op de basisschool, met zijn familie is hij verhuisd naar een nieuwe stad. Hij zit nu dan ook op een nieuwe school. In zijn oude school was de ontwikkeling van Luuk niet optimaal. Hij was verlegen en onzeker en daardoor had hij weinig zin om naar school te gaan. Hij zat namelijk met meer dan 30 kinderen in de klas, de juf kon niet alle aandacht geven aan iedereen en bovendien was het klaslokaal erg klein in verhouding tot het aantal kinderen in de klas. Sinds Luuk op zijn nieuwe school is begonnen, is hij zich in een korte tijd al veel zekerder en enthousiaster gaan voelen. Dat komt omdat het onderwijs van zijn nieuwe school aangepast is aan de behoeftes
van de kinderen. Luuk zit op een vrije school, dat is een schoolsysteem dat goed bij hem past. Maar er zijn nog meer schoolsystemen en ieder schoolsysteem heeft zijn eigen methode om kinderen te helpen met hun ontwikkeling. Het schoolgebouw dient als hulpmiddel om het onderwijssysteem te ondersteunen en versterken. In deze reportage gaat Luuk beschrijven hoe hij de beleving van zijn nieuwe school (gekozen vrijeschool onderwijssysteem) ervaart. Hij gaat de school beschrijven vanaf de ingang tot dat hij vertrekt naar huis. Luuk gaat vertellen waar en wat hij doet in de school en vervolgens wat zijn beleving daarbij is.
Mijn school Mama en papa brengen mij altijd naar school. Er gaan best veel kinderen naar mijn school, kinderen van kleuterklassen, de middenbouw, de bovenbouw en ook baby’s bij de kinderopvang. Mijn school heeft een heel mooie omgeving met veel bomen en een klein riviertje.
12
Droom
Fadia Ba’abduh
13
Binnenin mijn school Als ik het gebouw binnen kom, zie ik een grote hal die door de lichtstraat veel licht heeft. Mijn klaslokaal is op de begane grond. De kinderen van de bovenbouw gaan altijd via de trap naar de eerste verdieping. Deze trap is in het midden van de school en zit vast aan de grote trap waar iedereen op kan zitten. Als er een toneel speelt, kunnen de wanden van de gymzaal opzij gaan. Dan wordt de grote trap als zitplaats gebruikt.
14
Droom
De gangen die allemaal aansluiten op de centrale hal zijn op het einde verbonden met buiten (worden afgescheiden door glas). Daarnaast is er naast de centrale hal ook een grote doos bestaande uit glas, waardoor er veel zicht is naar buiten.
Fadia Ba’abduh
15
In het klaslokaal Vanuit de centrale hal loop ik via een gang naar mijn eigen klaslokaal. Dankzij deze aparte gang heb ik niet zoveel last van het geluid uit de centrale hal en daarom is mijn klaslokaal altijd rustig. De gymzaal, speelruimtes en activiteit ruimtes zijn in de buurt van mijn klaslokaal, ook aan deze gang gelegen, hierdoor hoef ik nooit zo ver te lopen om bij die ruimtes te komen. Mijn klaslokaal is groot en wordt verdeeld in een aantal kleine hoeken, elke hoek heeft een bepaald thema bijvoorbeeld rekenen, bouwen, puzzelen en knutselen. Met groep 1, 2 en 3 delen wij deze ruimte
16
samen, ik kan door de dag kiezen wat ik wil doen en wanneer. Mijn klaslokaal heeft drie zachte kleuren, elke hoek heeft een bepaalde kleur. De groene kleur voor de hoek rekenen, deze kleur zorgt voor welzijn en hier kan ik heel goed focussen. De paarse kleur voor de hoek knutselen en lezen, deze kleur geeft een kalme sfeer en rust. En als ik samen met andere kinderen wil puzzelen of bouwen dan ga ik naar de oranje hoek want deze kleur kan ik beter samenwerking, delen en praten met de andere kinderen.
Droom
“Straks als ik in groep vier zit, is mijn klaslokaal op de eerste verdieping. Er is een groot werkplein naast de klaslokalen, hier zal ik straks gebruik van maken om boeken te lezen of de computer te gebruiken. Mijn juf heeft altijd zicht op mij vanuit het klaslokaal, zodat zij weet wat ik doe. Als ik straks in mijn nieuwe klaslokaal zit heb ik altijd direct zicht naar de buitenomgeving, eigenlijk net als nu, maar dan vanaf hoger. Soms als het mooi weer is, krijgen wij dan les op het dak.” Luuk droomt.
Juf Sanne: “Elke dag krijgen de kinderen extra vaardigheidslessen. Die lessen worden gegeven in daarvoor bedoelde ruimtes, dat zijn; het muzieklokaal, het handvaardigheid lokaal en een toneel-/ beweegruimte. In deze laatste ruimte gaan de kinderen vaak zingen, dansen en voorbereiden voor toneel. In de beweegruimte gaan ze altijd gymmen, ze mogen rennen en klimmen. De vloer in de beweegruimte is rood van kleur, deze prikkelt en activeert het lichaam en verhoogt het atletisch vermogen.”
Fadia Ba’abduh
17
JENAPLANSCHOOL
SCHOOL
ANTONIUS ABT
DE CARROUSEL
DALTONSCHOOL
SCHOOL
BREDE SCHOOL BRUNSSUM
Plattegronde
ENTREE
ANTONIUS ABT
DE CARROUSEL
BREDE SCHOOL BRUNSSUM
CONCLUSIE
SCHOOL
COLUMBUS
ENTREE
ANTONIUS ABT
DE CARROUSEL
BREDE SCHOOL BRUNSSUM
CONCLUSIE
KLASLOKAAL
DE MARKESTEEN
APOLLO 11
COLUMBUS
CONCLUSIE
ENTREE
DE MARKESTEEN
APOLLO 11
COLUMBUS
CONCLUSIE
KLASLOKAAL
Vorm
Vorm
Orientatie ramen
Orientatie ramen
Orientatie ramen
Indeling
Indeling
Indeling
Stilteruimte
Stilteruimte
Stilteruimte
Verbinding met andere ruimtes
Verbinding met andere ruimtes
Verbinding met andere ruimtes
Zicht binnen -> binnen
Zicht binnen -> binnen
Zicht binnen -> binnen
Zicht binnen -> buiten
Zicht binnen -> buiten
Zicht binnen -> buiten
DE CARROUSEL
BREDE SCHOOL BRUNSSUM
CONCLUSIE
HAL
DE MARKESTEEN
APOLLO 11
COLUMBUS
CONCLUSIE
HAL
Ruimtelijke organisatie i.c.m.klaslokalen
Ruimtelijke organisatie i.c.m.klaslokalen
Ruimtelijke organisatie i.c.m.klaslokalen
Open / Gesloten t.o.v. andere ruimtes
Open / Gesloten t.o.v. andere ruimtes
Open / Gesloten t.o.v. andere ruimtes
Circulatie
OPENLUCHTKLAS
DE CARROUSEL
BREDE SCHOOL BRUNSSUM
CONCLUSIE
Aanwezigheid
TRAPPEN
OPENLUCHTKLAS
DE MARKESTEEN
APOLLO 11
COLUMBUS
CONCLUSIE
DE CARROUSEL
BREDE SCHOOL BRUNSSUM
CONCLUSIE
TRAPPEN
OPENLUCHTKLAS
DE MARKESTEEN
APOLLO 11
COLUMBUS
CONCLUSIE
TRAPPEN
Positionering tov entree
Positionering tov entree
Positionering tov entree
Positionering tov routing
Positionering tov routing
Positionering tov routing
Functie ruimte onder trappen
Functie ruimte onder trappen
VIDE
ANTONIUS ABT
DE CARROUSEL
BREDE SCHOOL BRUNSSUM
CONCLUSIE
Aanwezigheid
BSO
DE CARROUSEL
BREDE SCHOOL BRUNSSUM
CONCLUSIE
DE MARKESTEEN
APOLLO 11
COLUMBUS
DE MARKESTEEN
APOLLO 11
COLUMBUS
bso
ANTONIUS ABT
school
bso
DE CARROUSEL
school
bso
BREDE SCHOOL BRUNSSUM
school
Aanwezigheid
BIJZONDERE RUIMTES
bso
DE MARKESTEEN
school
bso
APOLLO 11
school
bso
COLUMBUS
school
DE CARROUSEL
BREDE SCHOOL BRUNSSUM
CONCLUSIE
WERKPLEK
VIDE
BSO
bso
CONCLUSIE
DE MARKESTEEN
APOLLO 11
COLUMBUS
CONCLUSIE
WERKPLEK
Positionering
Positionering
Zicht binnen -> binnen
Zicht binnen -> binnen
Zicht binnen -> binnen
Zicht binnen -> buiten
Zicht binnen -> buiten
Zicht binnen -> buiten
AULA
DE CARROUSEL
BREDE SCHOOL BRUNSSUM
CONCLUSIE
Positionereing
KLEUR
ANTONIUS ABT
DE CARROUSEL
BREDE SCHOOL BRUNSSUM
CONCLUSIE
ANTONIUS ABT
DE CARROUSEL
BREDE SCHOOL BRUNSSUM
CONCLUSIE
Aanwezigheid
COLUMBUS
CONCLUSIE
KLEUR
SCHOOLPLEIN
ANTONIUS ABT
DE CARROUSEL
BREDE SCHOOL BRUNSSUM
CONCLUSIE
DIGITAAL
DE MARKESTEEN
APOLLO 11
COLUMBUS
CONCLUSIE
DE CARROUSEL
BREDE SCHOOL BRUNSSUM
CONCLUSIE
MATERIAAL
Aanwezigheid
IKC MONDOMIJN
DELFSTE MONTESSORISCHOOL
1E OPENBARE MONTESSORISCHOOL
IKC MONDOMIJN
DELFSTE MONTESSORISCHOOL
1E OPENBARE MONTESSORISCHOOL
IKC MONDOMIJN
DELFSTE MONTESSORISCHOOL
1E OPENBARE MONTESSORISCHOOL
IKC MONDOMIJN
DELFSTE MONTESSORISCHOOL
1E OPENBARE MONTESSORISCHOOL
IKC MONDOMIJN
CONCLUSIE
CONCLUSIE
CONCLUSIE
CONCLUSIE
CONCLUSIE
bso
school
bso
school
bso
school
bso
DELFSTE MONTESSORISCHOOL
1E OPENBARE MONTESSORISCHOOL
IKC MONDOMIJN
CONCLUSIE
DELFSTE MONTESSORISCHOOL
1E OPENBARE MONTESSORISCHOOL
IKC MONDOMIJN
CONCLUSIE
AULA
DELFSTE MONTESSORISCHOOL
1E OPENBARE MONTESSORISCHOOL
IKC MONDOMIJN
CONCLUSIE
KLEUR
DELFSTE MONTESSORISCHOOL
1E OPENBARE MONTESSORISCHOOL
IKC MONDOMIJN
CONCLUSIE
DELFSTE MONTESSORISCHOOL
1E OPENBARE MONTESSORISCHOOL
IKC MONDOMIJN
CONCLUSIE
DELFSTE MONTESSORISCHOOL
1E OPENBARE MONTESSORISCHOOL
IKC MONDOMIJN
CONCLUSIE
DELFSTE MONTESSORISCHOOL
1E OPENBARE MONTESSORISCHOOL
IKC MONDOMIJN
CONCLUSIE
Aanwezigheid kleuren
DE MARKESTEEN
APOLLO 11
COLUMBUS
CONCLUSIE
SCHOOLPLEIN
Ruimtelijke organisatie
DE MARKESTEEN
APOLLO 11
COLUMBUS
CONCLUSIE
DIGITAAL
Aanwezigheid
Aanwezigheid
ANTONIUS ABT
1E OPENBARE MONTESSORISCHOOL
Positionereing
Ruimtelijke organisatie
Aanwezigheid
MATERIAAL
APOLLO 11
Aanwezigheid kleuren
Ruimtelijke organisatie
DIGITAAL
DE MARKESTEEN
Positionereing
Aanwezigheid kleuren
SCHOOLPLEIN
AULA
DELFSTE MONTESSORISCHOOL
Relatie met omgeving
Relatie met omgeving
ANTONIUS ABT
CONCLUSIE
school
BIJZONDERE RUIMTES
Positionering
Relatie met omgeving
IKC MONDOMIJN
Aanwezigheid
Aanwezigheid
ANTONIUS ABT
1E OPENBARE MONTESSORISCHOOL
Aanwezigheid school
bso
CONCLUSIE
DELFSTE MONTESSORISCHOOL
Aanwezigheid
CONCLUSIE
Aanwezigheid school
WERKPLEK
BSO
CONCLUSIE
Functie ruimte onder trappen
CONCLUSIE
Aanwezigheid
ANTONIUS ABT
Aanwezigheid
BIJZONDERE RUIMTES
VIDE
IKC MONDOMIJN
Aanwezigheid
Aanwezigheid
ANTONIUS ABT
1E OPENBARE MONTESSORISCHOOL
Circulatie
Circulatie
ANTONIUS ABT
DELFSTE MONTESSORISCHOOL
Ligging tov routing
Ligging tov routing
ANTONIUS ABT
IKC MONDOMIJN
Open/ Gesloten
Vorm
HAL
1E OPENBARE MONTESSORISCHOOL
Aantal en ligging
Open/ Gesloten
Ligging
DELFSTE MONTESSORISCHOOL
Plattegronden
Aantal en ligging
Open/ Gesloten
18
APOLLO 11
Plattegronde
Aantal en ligging
KLASLOKAAL
DE MARKESTEEN
MONTESSORISCHOOL
DE MARKESTEEN
APOLLO 11
COLUMBUS
CONCLUSIE
MATERIAAL
Aanwezigheid
Droom
Analyseschema Analyseschema
VRIJESCHOOL
SCHOOL
DE KLEINE PRINS
DE STRIJENE
ANALYSESCHEMA
Legenda
DE VUURVOGEL
Plattegronde
ENTREE
Entree DE KLEINE PRINS
DE STRIJENE
CONCLUSIE
DE VUURVOGEL
Gesloten klaslokaal
Aantal en ligging
Open/glas klaslokaal KLASLOKAAL
DE KLEINE PRINS
DE STRIJENE
CONCLUSIE
DE VUURVOGEL
Open klaslokaal
Open/ Gesloten
Klaslokaal Gesloten hal Open/ glas hal Volwassenen
Ligging
Vorm
Kinderen Leren Spelen Centrale ruimte
Orientatie ramen
Indeling
Stilteruimte
Schoolplein Zicht Zicht / binnen en buiten Geen zicht Connec�e Hal lijn Glas Rou�ng Ruimtes Trappen
Verbinding met andere ruimtes
Zicht binnen -> binnen
Zicht binnen -> buiten
HAL
DE KLEINE PRINS
DE STRIJENE
DE VUURVOGEL
CONCLUSIE
Ruimtelijke organisatie i.c.m.klaslokalen
Open / Gesloten t.o.v. andere ruimtes
Zones Circulatie
OPENLUCHTKLAS
Opbergruimte DE KLEINE PRINS
DE STRIJENE
CONCLUSIE
DE VUURVOGEL
Speelruimte
Aanwezigheid
TRAPPEN
WC/Miva DE KLEINE PRINS
DE STRIJENE
DE VUURVOGEL
CONCLUSIE
Speellokaal
Positionering tov entree
Vaklokaal
Positionering tov routing
Openluchtlokaal Loca�e
Functie ruimte onder trappen
VIDE
DE KLEINE PRINS
DE STRIJENE
DE VUURVOGEL
Noordpijl
CONCLUSIE
Schoolplein
Aanwezigheid
BSO
Computer DE KLEINE PRINS
Aanwezigheid
DE STRIJENE
bso school
BIJZONDERE RUIMTES
DE KLEINE PRINS
DE VUURVOGEL
DE STRIJENE
Digitaal bord
school
DE VUURVOGEL
Klassikale indeling Groep indeling
bso
bso
bso school
CONCLUSIE
school
CONCLUSIE
Kring indeling
Aanwezigheid
WERKPLEK
Geen DE KLEINE PRINS
DE STRIJENE
DE VUURVOGEL
Geen conclusie
CONCLUSIE
Aula Gebouw
Positionering
Zicht binnen -> binnen
Bijzondere ruimtes, werkplekken en vides Plafond afwerking
Zicht binnen -> buiten
Wand afwerking Relatie met omgeving
AULA
Vloer afwerking DE KLEINE PRINS
DE STRIJENE
DE VUURVOGEL
BSO op dezelfde loca�e
CONCLUSIE
school
Positionereing
bso
bso
BSO op andere loca�e
school
KLEUR
DE KLEINE PRINS
DE STRIJENE
DE VUURVOGEL
CONCLUSIE
Schoolgebouw
Aanwezigheid kleuren
SCHOOLPLEIN
DE KLEINE PRINS
DE STRIJENE
DE VUURVOGEL
CONCLUSIE
DE KLEINE PRINS
DE STRIJENE
DE VUURVOGEL
CONCLUSIE
Ruimtelijke organisatie
DIGITAAL
Aanwezigheid
MATERIAAL
DE KLEINE PRINS
DE STRIJENE
DE VUURVOGEL
CONCLUSIE
Aanwezigheid
Fadia Ba’abduh
De bedoeling van het analyseschema is om opdrachtgevers te helpen met het samenstellen van een programma van eisen voor hun nieuwe school. Hierin wordt zichtbaar welke ruimtes en onderlinge relaties voor het onderwijssysteem van belang zijn. Hierbij is het schema echter bedoeld als houvast, de informatie in het schema betreft geen verplichtingen of regels. Om het schema te testen is een eigen ontwerp gemaakt, waarbij het programma van eisen werd samengesteld met behulp van dit schema. Bij dit ontwerpproces heeft het schema een inzicht gegeven in de benodigde ruimtes en functies. Daarbij bood het schema de vrijheid om ruimtes naar wens toe te voegen of weg te laten. Bij het maken van het ontwerp moest rekening worden gehouden met de locatie en de omgeving. Rekening houdend met deze omgeving is er door middel van massastudies een steeds verder gevorderd ontwerp ontstaan, waarbij uiteindelijk een ontwerp op SO-niveau is gevormd. Bij dit ontwerp is gewerkt met aparte zones voor kinderopvang, onderbouw, middenbouw en bovenbouw. De verdeling in zones is te zien in de gevels, waarbij eigen gebieden met verschillen in materialisatie te zien zijn. Te zien is dat de visie van een vrijeschool van grote invloed is geweest op de vorming van het gebouw. Daarbij heeft het schema een duidelijke voorzet gegeven om het uiteindelijke ontwerp te vormen zoals het nu is. Door alle keuzes te baseren op de conclusies uit het schema en de visie van vrijescholen, is er een ontwerp ontstaan dat voorziet in alle behoeften van een vrijeschool. Het schema heeft hierbij gezorgd voor een goede eerste opzet en daarom heeft het een duidelijke meerwaarde gehad in de ontwerpfase.
19
Buiten spelen Tijdens de pauze mogen wij altijdLuuk heeft het erg naar zijn zin op buitenspelen op het schoolplein. Er bevindt school. Doordat het gebouw voldoende zich veel natuur, o z als bomen en planten mogelijkheden biedt om te kunnen spelen rondom het schoolplein. En er zijnenook veel ook om spelenderwijze te leren is hij speeltoestellen en dat vindt ik altijd erg erg vooruitgegaan in zijn ontwikkeling. leuk. Wij kunnen vrij spelen en bewegen Hij heeft niet meer zoveel moeite zich te in de pauzes. En daarnaast worden er ook omdat hij niet altijd hoeft stil concentreren leer- en beweegactiviteiten uitgevoerd het hij ook zijn energie te zitten. op En doordat schoolplein. genoeg kwijt kan heeft hij ook meer oog voor sociale contacten. Het gebouw biedt Na spelen in de grote middag pauz e gaan voldoende vrijheid en mogelijkheden die wij allemaal terug naar het klaslokaal omvoor Luuk. belangrijk zijn nog even wat te doen. Maar meestal duurt het dan niet lang voordat papa en mama mij weer komen ophalen.
20
Droom
Fadia Ba’abduh
21
04 COLUMN
22
Droom
Architect van de week Elke zaterdag beginnen wij de les met de architect van de week. Een inspirerend begin om mij te helpen herinneren aan mijn droom, namelijk het worden van een goede architect en misschien ooit ook een goed voorbeeld te zijn voor toekomstige studenten. Er wordt verteld over de belangrijkste werken van die gekozen architect en wat hij of zij tegenwoordig doet. Daarbij krijgen wij foto’s of een film te zien van zijn of haar werk. Iedere zaterdag ben ik erg benieuwd naar welke architect wij beter leren kennen en waardoor ik nieuwe inspiratie zal krijgen. En hopelijk hebben wij het in de toekomst vaker over een architecte, een vrouw dus!
Fadia Ba’abduh
23
07 ONDERZOEK
Dem
Hoe kan
24
Droom
mentie en Architectuur
n de omgeving en architectuur mensen met dementie helpen? De omgeving en de inrichting van een woning hebben grote invloed op het gedrag van mensen met dementie. Mensen met dementie moeten hun eigen omgeving begrijpen, hun zelfvertrouwen geven en zelfstandig te bevorderen. In dit onderzoek worden drie onderwerpen bekeken die meegenomen kunnen worden in het ontwerp om mensen met dementie te ondersteunen. Deze onderwerpen zijn oriëntatie, gedrag en veiligheid.
Wat is dementie? Dementie is een ernstige aandoening van de hersenen. Of beter gezegd een verzamelnaam voor een aantal symptomen voor verschillende ziektes aan de hersenen. Deze ziektes of vormen van dementie kunnen verschillende oorzaken hebben. Bij dementie kunnen de hersenen informatie niet meer goed verwerken. Er bestaat 50 verschillende ziektes die onder dementie vallen, waarbij de meest bekende alzheimer is.
Bij dementie raken steeds meer zenuwcellen in de hersenen en/ of verbindingen tussen deze zenuwcellen beschadigd. Hierdoor kunnen de hersenen niet goed meer functioneren. In sommige gevallen verloopt dementie heel snel, maar het kan ook soms jaren duren voordat het echt duidelijk wordt dat het om dementie gaat. Het ziekteproces duurt gemiddeld 8 jaar. Dementie is ongeneeslijk.
Dementie is een ouderdomsziekte en komt voornamelijk voor op oudere leeftijd. De kans dat iemand in zijn leven dementie krijgt is 20 procent. Voor vrouwen ligt dit percentage zelfs op 30 procent. In Nederland zijn er nu ongeveer 250.000 mensen met dementie, dit aantal zal in de komende decennia sterk stijgen als gevolg van de vergrijzing. Maar ook jongeren kunnen deze ziekte krijgen. Van het totale aantal mensen met dementie zijn er ongeveer 12.000 jonger dan 65 jaar.
In het verloop van de ziekte is het veelal zo dat eerst het kortetermijngeheugen achteruitgaat, terwijl het lange termijn geheugen meestal nog lang intact blijft. Daarnaast treden er ook steeds meer oriëntatiestoornissen op, zoals het verlies van tijdsbesef, desoriëntatie in plaats (weg kwijtraken), desoriëntatie in de persoon (niet meer praten of kinderen niet herkennen), gedragsverandering en stemmingswisselingen.
Fadia Ba’abduh
25
Naarmate dementie vordert gaan ook de bewegingsfuncties steeds meer achteruit. De hersenen zijn niet meer in staat goed met de verschillende lichaamsdelen te communiceren. Uiteindelijk zullen ook organen steeds minder goed functioneren, wat uiteindelijk zal leiden tot sterfte. Het is afhankelijk van het type dementie welke delen van het lichaam het meest worden aangetast. Dementie is vooralsnog doodsoorzaak nummer één in Nederland. Afhankelijk van de snelheid waarmee de ziekte plaats vindt kan er in het begin goed geleefd worden met dementie, mits er aanpassingen plaats vinden aan de woonomgeving en leefstijl. Daarbij gebruik makend van geheugensteuntjes, zoals agenda’s e.d. en het hebben van hulp. Toch zal de ziekte op een gegeven moment dusdanig ver gevorderd raken dat mensen niet meer zelfstandig kunnen leven en vaak ook uit huis geplaats moeten worden naar een zorginstelling. ‘Door de omgeving kan het functioneren van een dementerende ongunstig, of gunstig beïnvloed worden.’ (Vermeulen, 2014)
26
Droom
We mu the mi not a t problem the perso for the env
Mevrouw Stelling loopt met verzorgde Anne door de gang. Ze kijken bij het kantoor door een raam naar binnen en zien het afdelingshoofd achter zijn computer. ‘Wie is die vent daar?’, vraagt mevrouw Stelling. ‘Dat weer ik niet’, zegt Anne. Mevrouw Stelling zegt:’ zullen we het gaan vragen?’ Samenlopen ze naar de deur, die dichtzit. Het afdelingshoofd is niet meer te zien. Voor de deur vraagt mevrouw stelling: ‘Wat gaan we doen?’ Anne antwoordt: ‘Vragen wie die vent is. ‘Welke vent?’ vraagt mevrouw Stelling. Samenlopen ze weer langs het raam van het kantoor. Mevrouw Stelling vraagt: ‘Wie is die vent daar?
ust be realistic. Alzheimer’s is a disease of ind, not of the home. The environment is treatment, and it offers no cure. But many ms related to the disease can be lessened for on with Alzheimer’s disease and especially caregiver by making changes in the home vironment.’ (Mark L. Warner, 2000)
Fadia Ba’abduh
Stress komt vaak voort vanuit de omgeving. Wanneer er al een ziekte is, is er een mogelijkheid dat de bijbehorende ziekteverschijnselen verslechteren door stress. Het lijkt dan alsof de ziekte zelf erger wordt, maar eigenlijk ligt de oorzaak ervan in de omgeving. Vaak wordt men op deze momenten dan onnodig behandeld met medicijnen. Een goede omgeving is dus erg belangrijk.’ (Vermeulen, 2014)
27
Oriëntatie Casus Mevrouw Jonkers is opgenomen in een verpleeghuis in Groningen. Ze praat veel over haar leven op de boerderij in Friesland. Het personeel heeft de Friese vlag op haar slaapkamerdeur gehangen. Mevrouw Jonkers heeft geen probleem om haar slaapkamer te vinden.
Oriëntatie is zeer belangrijk voor mensen met dementie. Ze raken vaak de weg kwijt, omdat ze vergeten waar ze naartoe moeten of welke deur van welke ruimte is. Het is ook lastig te realiseren welke dag en ook welk moment van de dag het is. Met behulp van bepaalde aanpassingen in de leefomgeving kunnen helpen bij problemen met de oriëntatie. Structuur van de dag Er zijn verschillende geheugensteuntjes die tijdens het dementieproces kunnen worden toegepast. Bijvoorbeeld met behulp van (plak)briefjes, pictogrammen, foto’s en labels die ook een bepaalde kleur hebben. Gebruik maken van een centrale geheugensteun, dat kan bijvoorbeeld een whiteboard of schoolbord, geplaatst op een logische plek. Ook een grote agenda op dezelfde logische plek biedt goede ondersteuning.
28
De weg vinden binnenhuis Voor sommige mensen met dementie is het moeilijk om de weg te vinden in hun eigen huis. Het kan zijn dat ze een deur van een kast opendoen, op zoek naar het toilet. Simpele oplossingen zijn het monteren van een foto of pictogram op de deuren, bepaalde kleuren aanbrengen of zelfs deuren helemaal verwijderen. Spiegels Spiegels kunnen soms voor mensen met dementie verstorend zijn. Soms schrikken mensen van hun eigen reflectie. Daarom is het belangrijk er rekening mee te houden waar deze geplaatst worden; dus niet te veel in loopgebieden. Of ervoor te zorgen dat spiegels afgedekt zijn met bijvoorbeeld een gordijntje. Glazen gevels Sommige mensen met dementie hebben last van ramen of glazen gevels die te
Droom
dicht tot de grond doorlopen, omdat het verschil tussen binnen en buiten voor hen onduidelijk wordt. Hiervoor worden de ramen soms gedeeltelijk afgeplakt en soms is een meer bouwkundige ingreep wenselijk.
betere oriëntatie. ‘s Avonds worden de toiletten vaak gebruikt en hiervoor moet de lamp altijd branden. Routeverlichting helpt ook om de weg te vinden, bijvoorbeeld van de slaapkamer naar het toilet.
Contrasten Als het zicht van mensen met dementie minder wordt, kunnen ze objecten moeilijker van elkaar onderscheiden. Bijvoorbeeld een witte lichtknoop op een witte wand wordt minder snel gezien. Het aanbrengen van duidelijk contrasterende accentkleuren levert een goede bijdrage. Dat kan ook toegepast trappen door de treden een andere kleur te geven dan de vloer of deuren een andere kleur dan de muur.
Herkennen van de woning Na een wandeling wordt het soms moeilijk om de weg terug te vinden naar huis, een duidelijk herkenningspunt kan dan helpen, bijvoorbeeld iets hangen aan de deur of de deur in een speciale kleur verven.
Licht Dementerenden zoeken altijd naar positieve en rustige prikkels, daarom is goed en voldoende licht belangrijk voor
Fadia Ba’abduh
29
Veiligheid Casus De heer Starmans zit aan tafel, maar heeft nog geen hap van zijn boterham gegeten. Voedingsassistent Mark geeft hem zijn vork in zijn hand, leidt zijn hand naar de boterham en begint een prikbeweging naar een stukje brood. De heer Starmans maakt deze beweging af en stopt het stukje brood in zijn mond.
Veiligheid in en rond de woning is groot knelpunt, dementerenden zijn namelijk zeer afhankelijk van hun omgeving. Als een dementerende onveiligheid ervaart in zijn omgeving wordt hij onrustig en vertoond meer probleemgedrag. Prikkels vanuit de omgeving zijn moeilijker te verwerken door de beschadiging van het hersenen. Sommigen ervaren rust als een prettige omgeving en sommige vinden het juist fijn voelen als er van alles om hun heen gebeurt. Daarnaast zijn er ook nog de fysieke beperkingen bij mensen met dementie, vooral mensen die ouder zijn. Toch is het belangrijk dat mensen met dementie zoveel Mogelijk blijven bewegen om de hersens wel te blijven prikkelen. Er moet goed nagedacht worden over welke gevaren gebruik van dingen in het huis gevaar op kunnen leveren.
30
Zoals het gebruik van het fornuis: dementerende mensen kunnen snel vergeten dat ze iets ‘op het ‘’vuur’ hebben. Daarom is met behulp van fornuisknopbeschermers de bediening van het fornuis lastiger te maken. Magnetron en inductiekookplaten ook een prima alternatief zijn. Bij kranen wordt het niet snel duidelijk wat de koude of de warme kraan is. En met een warmtebegrenzer die onder de wastafel gemonteerd wordt kan dan voorkomen worden dat iemand zich verbrandt. Voorkom vallen of struikelen door het weghalen van losse kleden, geen drempels en dorpels (t.b.v. deuren) en geen (kleine) losgeplaatste spullen op de grond zoals bloempotten. Pas leuningen toe op logische plekken en ervoor zorgen elementen waar snel op geleund wordt, zoals wastafels, extra goed vastzitten en zijn verstevigd.
Droom
Hulpmiddelen zoals een stoellift bij de trap zijn handige uitbreidingen om de gehele woning te blijven gebruiken. Plaats afscheidingen op valgevaarlijke plekken zoals bovenaan de trap en bij vides. En zoals in het hoofdstuk ‘’Oriëntatie’’ te lezen is het gebruik maken van contrasterende kleuren erg handig. Dit kan ook worden toegepast bij noodzakelijk afstapjes en op de treden van trappen.
Fadia Ba’abduh
We hebben alle bijzettafeltjes en prulletjes weggehaald en het huis ruim ingericht zodat het overzichtelijk is voor mijn moeder Karima (39)
31
Gedrag Casus Mevrouw Van Weelden heeft iets niet begrepen en is nu erg boos. Ze scheldt en schreeuwt tegen verzorgende Reni: ‘Blijf met je poten van me af, lelijk secreet!’ Reni probeert haat te kalmeren: ‘U moet niet zo tegen mij tekeergaan, dat vind ik niet leuk. Probeer maar even wat rustig te worden. ‘Dit heeft geen uitwerking, mevrouw Van Weelden blijft doorgaan. Verzorgende Carla komt rustig aanlopen en zegt:’ U bent boos he, ik hoor het. ‘Ze geeft mevrouw Van Weelden een arm en loopt met haar bij Reni vandaan. Carla zeg:’ nou nou, dat is me toch ook wat?’ En even later: ‘Gaat het weer een beetje?’ Mensen met dementie worden constant geconfronteerd met hun beperkingen en worden daardoor sneller boos. Daarom is het van belang dat de aanpassingen in de woningen zo natuurlijk mogelijk gebeuren. Het gedrag kan variëren van extreem passiviteit, tot boosheid en agressie. Bij ernstige gedragsveranderingen is een uithuisplaatsing nodig. Veel mensen met dementie hebben last van depressie. Licht speelt een rol bij het verminderen van depressie, daarom is het belangrijk een woning te hebben die licht is. Het liefst zoveel mogelijk daglicht van buiten, maar het aanbrengen van en laten branden van daglichtlampen helpt ook. Donkere plekken bij voorbeeld een donker kleed op de grond kunnen een angstgevoel oproepen, omdat de dementerende denkt dat hij daarin gaat
32
vallen. Voorkom daarom grote donkere plekken op de vloer. Ook patronen in kleden, gordijnen en behang moeten voorkomen worden, kies voor egale rustige kleuren. Luxaflex en lamellen zijn ook af te raden. Natuur kan positieve en rustgevend gevoel geven, bijvoorbeeld door het plaatsen van voldoende planten. Zorg dat deze op logische plekken staan die geen valgevaar opleveren of in een looproute. Ook huisdieren hebben een positief effect. Echter het verzorgen van huisdieren wordt snel door mensen met dementie vergeten.
Droom
Er zijn vier niveaus van zintuiglijke waarneming en het ontstaan van gedrag, bij dementeerden zijn vooral niveau drie en vier beschadigd, en functioneert alleen op het eerst en de tweede niveaus:
Fadia Ba’abduh
33
Conclusie De omgeving en de inrichting van een woning hebben grote invloed op het gedrag van mensen met dementie. Mensen met dementie moeten hun eigen omgeving begrijpen, hun zelfvertrouwen te geven en zelfstandig te bevorderen. Dementerende mensen kunnen extra gevoelig zijn voor veranderingen en kunnen geen verbanden Meer leggen. Hierdoor kunnen er gedragsproblemen zoals frustratie, boosheid en vluchtgedrag Optreden. Met behulp van bepaalde aanpassingen aan de woonomgeving wordt de leefbaarheid voor mensen Met dementie verbeterd. Hierbij moet gedacht worden aan kleurstelling, verbeteren van veiligheid Met hulpmiddelen als leuningen en dorpelloos en voldoende (dag)licht. Dementie is een progressief ziektebeeld, daarom is het van belang om regelmatig te vragen of de leefomgeving nog aanpassingen nodig heeft? Het aanpassen van de woonomgeving is dan ook een continu proces. Daarnaast is ook (verplegende hulp) nodig en uiteindelijk zal een uithuisplaatsing naar een gespecialiseerde zorginstelling meestal wenselijk zijn.
34
Droom
Fadia Ba’abduh
35
08 BRONNEN
Verbraeck, B., Van der Plaats, A., & Plaats, J. J. (2011). De wondere wereld van dementie: vanuit nieuwe inzichten omgevingszorg bieden aan dementerenden. Maarssen: Elsevier gezondheidszorg.
Nillesen, J., & Opitz, S. (2013). Dimensie voor dementie: kleinschalige woonvormen voor dementerende ouderen. Arhnem: Wiegerinck Architectuur Stedenbouw.
Wat is het belang van goede verlichting op de werkplek? (2002, 28 november). Geraadpleegd op 24 februari 2018, van https://www.gezondheidsplein.nl/specials/algemeen/discussieer-mee/watis-het-belang-van-goede-verlichtingopde-werkplek/item56521
De drie stadia van Alzheimer [Video]. (2016, 28 mei). Geraadpleegd op 29 maart 2019, van https://www.youtube.com/watch?v=q9BvrBhhyxM
Lievegoed, B. C. J. (2015, 19 september). Vrijeschool. Geraadpleegd op 18 mei 2018, van https://vrijeschoolpedagogie.com/tag/ organische-architectuur/
36
Droom
Richtlijnen zorg dementie. (2019, 28 januari). Geraadpleegd op 29 maart 2019, van https://www.zorgvoorbeter.nl/dementie/richtlijnen-dementie-zorgstandaard
Wat is een vrijeschool? (z.d.). Geraadpleegd op 3 mei 2018, van http://www. anababa.nl/school/basisschool/kiezen/schooltypen/ vrijeschool
De Winter, P. (2018, 21 februari). Ontwerpen voor ouderen met dementie. Geraadpleegd op 29 maart 2019, van https://www.architectuur.nl/kennis/ ontwerpen-voor-ouderen-met-dementie/
Van Dijk, J. (z.d.). Maak schoolgebouwen leuker voor kinderen & makkelijker voor leraren. Geraadpleegd op 23 februari 2018, van http://www.omgevingspsycholoog.nl/maak-schoolgebouwen-leukervoor-kinderen-makkelijker-voor-leraren/
Hertzberger, H. (2008). Ruimte en leren. Geraadpleegd van https://books.google. nl/books/about/Ruimte_en_leren. html?id=Oaoccx1cJFUC&redir_esc=y
Fadia Ba’abduh
37
Colofon Redactie Fadia Ba’abduh Fadia_baabduh@yahoo.com Redactie adres Beethovenlaan 363 6865DW Doorwerth t. 0685660007 Grafisch vormgeving Fadia Ba’abduh Begeleiding ArtEZ Academie van Bouwkunst Caroline kruit