Заградка 12 - 2013

c

m y

k

^ASOPIS ZA DZECI

Tamara Nadq, VIII, Ruski Kerestur

ROK LXVI • ^ISLO 12 DECEMBER 2013 • CENA 100 DIN

Milica Sala}, VIII, Ruski Kerestur

Nemany Maka<, V, Kocur

НАГРАДЗЕНИ МАЛЮНКИ ПОШВЕЦЕНИ СТАРИМ

ЄДЕН КРАЧУН, А СТО ОБИЧАЇ

На

наградним подобовим конкурсу „За слункову єшень живота” розписаним у Новим Садзе з нагоди означованя Медзинародного дня старих, було вельо красни дзецински малюнки. Окреме ше оценьовало малюнки дзецох зоз предшколских установох, а окреме школярски роботи. Медзи найкрасшима бул и малюнок Фиони Грубеньовей, школярки другей класи ОШ „Иван Ґундулич” хтора за свою бабу и дїда достала другу награду.

У

СИВЕРНА ЕВРОПА

ЛИТЕРАТУРНИ ВЕЧАР У НОВИМ САДЗЕ

Руским културним центру у Новим Садзе 3. децембра отримани литературни вечар на хторим ше школяре хтори у новосадских основних школох ходза и на годзини руского язика, дружели

зоз писательку Меланию Римарову. Вона им представела кнїжку сербскей поезиї прешпиваней на наш язик „Чи ми верице”. Кнїжку видал Медзинародни центер литератури за дзеци Змайово дзецински бависка. Наставнїци руского язика Оля Яковлєв и Ана Мария Рац достали кнїжки за кажду школу у хторей тримаю наставу, а їх школяре першей класи достали од Националного совиту учебнїки за пестованє руского язика и учебнїки за виронауку. Писателька Римарова дзецом представела и свою найновшу кнїжку писньох „Жвирки у азбуки” хтору прекрашнє илустровал наш карикатуриста и илустратор Любомир Сопка. Друженє закончене зоз представяньом „Заградки” и зоз поволанку на сотруднїцтво зоз тим часописом. М. Р.

Од Швайцарскей по Скандинавию, главни крачунски символ то швичка хтора означує Исуса – шветлосц швета. На крайнїм сиверу Европи єден з найстарших обичайох то ношенє адвентистичней коруни, венца зоз соснових конарчкох украшених зоз цифрованима пантлїками, шишарками, орехами и швичочками. У тижню пред Крачуном палї ше кажди дзень по єдну швичку: перша символ радосци и щесца, друга символ надїї, треца вири, штварта символ мира. У Данскей найсвяточнєйша хвилька кед кажде достанє мисочку пудинґу хтори ше черпа зоз специялней судзини положеней на штред стола. Хто у пудинґу найдзе цалу мандулю, достанє окремни дарунок. По звичайно мирней води Женевского озера у Швайцарскей на Крачун плїваю вельо швички. ЮЖНА АМЕРИКА Дзень пред Крачуном на городских площох ше поставя вельки яшля, а ґлумци бавя представу о народзеню Христа. Алє, кажда жем ма у тих представох дацо окремне. У бразилскей верзиї єден крадош даремно пробує одняц дзецко хоре чуваю пастире. У Перуу обичай знїмац прикраски зоз крачунского древка. У Арґентини тото християнске швето уштред лєта, та крачунска вечера звичайно вонка, под шветлосцу правих гвиздох.

МЕКСИКО Мало людзе знаю же крачунске древко односно крачунски квет походза зоз тей жеми, а як часц крачунского обряду уведли го паноцове францисканє у 17. вику. Дзецом ше тоту подїю преприповедовює як сказку зоз цалком иншаким змистом: хлапец Пабло пошол до церкви видзиц яшелька, алє нє мал нїч цо би подаровал Исусови, та вжал желєну рошлїну хтора росла коло драги. Дзеци ше вишмейовали з його скромного дарунка, а кед Пабло рошлїнку положел коло Исуса, на каждим конарчку ше зявели розкошни червени квитки. Крачун ше у Мексику слави и участвуюци у имитованю драги од Назарету по Вифлеєм, хтору Мария и Осиф мушели прейсц глєдаюци склонїско. Шветочна колона руша тидзень пред Крачуном: людзе иду од дзверох до дзверох глєдаюци склонїско, а 24. децембра конєчно находза место дзе ше одпочиню и наєдза. То хвильки кед ше фамелиї позбераю же би вєдно у молитви преславели швето. ФИЛИПИНИ

КАЧКА И ЧОМКА У ОВОДИ У КОЦУРЕ

У рамикох манифестациї „Костельникова єшень”

и у коцурскей оводи представени нови кнїжки праве за таки дзеци хтори ходза до „Герлїчки”. Кнїжку кратких писньочкох за наймладших „Чом чомка нє ма уха” написала Ана Тамашова, та сама и читала будуцим читачом свойо весели стихи. Юлиян Пап до кнїжки „Чом ше качка з воду мачка” поскладал и кратки приповедки и писнї за дзеци предшколского и младшого школского возросту. На промоциї нє мож було пречитац цали кнїжки, прето дзеци маю виховательку Серафину Яґлица, а вона у своїм руским оддзелєню вше дзечнє чита стихи наших писательох.

На тим оддалєним архипелаґу Далєкого востоку, дзе 80 проценти жительства католїки, Крачун швето кед фамелиї вєдно и кед ше модля. Обичай славеня Крачуна почал 1587. року, а з молитвами ше го наявює од 16. децембра. У валалох славенє почина на штири годзин рано кед весела ґрупа шпивачох и музикантох почина будиц вирнїкох. Молитви тирваю дзевец днї, а на Крачун ше дзелї дарунки.

М. Р.

2

23

З

а децемберске число „Заградки” до Редакциї сцигли 198 роботи од вельо вредних сотруднїкох. Коцур: Сара Ґайдош, Мария Скубан, Сара Гарди, Марина Медєши, Иґор Чордаш, Тони Тамаш, Алекса Дорокхази, Вид Неделькович (I); Катарина Недич, Михаела Горняк, Павле Бесерминї, Антоний Чордаш (II); Єлена Чордаш, Наташа Тамаш, Николета Чордаш, Катарина Кулич, Ребека Гарди, Давид Неделькович, Давид Гарди, Иван Кучмаш, Марян Шанта, Михаел Скубан, Дамир Олеар, Владимир Сакач (III); Дария Чордаш, Дарина Михняк, Єлена Чордаш, Силвия Маґоч, Татяна Буила, Саня Будински, Михаела Салонтаї, Даниєла Горняк, Никола Сендерак, Андрей Русковски, Марян Киш, Микола Скубан (IV); Амалия Буила, Йована Колєсар, Саня Ґайдош, Емануела Бомерштар, Емануела Горняк, Мануела Кучмаш, Александра Русковски, Неманя Макаї, Иван Скубан, Матия Шанта (V); Марта Малїк, Марияна Мали, Анастасия Чордаш, Адрияна Киш, Никола Тимко, Никола Салонтаї, Марко Буила, Иван Тамаш (VI); Катарина Фейди, Александра Горняк, Наташа Медєши, Марко Недич, Дарио Михняк (VII); Наташа Шовш, Настася Сакач, Мариєта Новак, Хелена Салонтаї, Алексей Макаї, Андрей Папуґа, Михайло Чордаш, Юлиян Мали (VIII). Вєдно 108 роботи.

Дюрдьов: Иван Скубан, Иван Хромиш, Лука Кухар (II); Мария Горняк, Ясмина Будински, Златка Канюх, Серґей Пап (III); Єлена Кухар, Єлена Мудри, Катарина Бесерминї, Владимир Горняк, Борис Хромиш, Иґор Салаґ, Иван Кухар (IV). Вєдно 33 роботи. Руски Керестур: Кяра Будински, Андрейка Надь, Геленка Новта, Валентина Олеяр, Лора Новакович, Даница Плавшич, Ґлориян Штранґар (I); Марина Джуджар, Павле Новта (III); Мария-Славка Мудри, Мартина Афич, Анабела Силадї, Тереза Будински, Филип Баран (VI); Марина Роман (VII); Ясна Медєши, Мария Варґа, Валентина Гайдук, Тамара Надь, Милица Салаґ, Єлена Йованович, Дорис Бучко (VIII). Вєдно 27 роботи. Нове Орахово: Светлана Гайдук (II); Янош Хуняди (III); Аґика Хорват, Сабина Янушко, Орши Хорват, Оршика Олаї (V). Вєдно 19 роботи. Нови Сад: Мижо Ковач (I); Лидия Колбас, Ивана Фейди (II); Анастасия Пляскач, Ана Монар, Иван Колбас (III). Вєдно 11 роботи.

Нагр

адне

Випатра же школяре у Коцуре найволя

ПОДОБОВА КОЛОНИЯ У СИВЦУ На

питанє!

2. Подобовей колониї Шаховского клубу „Сивец”, хтора отримана 28. септембра у Сивцу, участвовали коло 70 дзеци предшколского возросту и школяре основних школох кулскей општини. Медзи нїма були и школярки осмей класи зоз Руского Керестура: Валентина Гайдук, Мая Медєши, Милица Салаґ, Ясна Медєши, Мария Варґа и Тамара Надь. За малюнок на тему „Швет шаху, швет фантазиї” Милица Салаґ достала трецу награду, а у тей катеґориї (старши возрост) наградзена була и Сара Мармила зоз Кули. Найуспишнєйши подобово роботи младих творительох були виложени на вистави у Народней библиотеки у Сивцу, а малюнки школяркох зоз Руского Керестура до „Заградки” послала наставнїца Биляна Роман, хтора була и член фахового жирия за оценьованє дзецинских подобових роботох. Б. Р.

доставац награди, та скоро кажде посила одвит на наградне питанє, наздаваюци ше же праве вон будзе вицагнути зоз громади точних одвитох. Радосни жимски швета уж на прагу, та и нове питанє у тим чишлє „Заградки” вязане за наиходзаци шветочносци, а глаши:

Як ше волаю крачунски шпиванки?

Точни одвити пошлїце на адресу: „ЗАГРАДКА”, Булевар ошлєбодзеня 81/VII 21000 Нови Сад

Награди у децембру достали:

ше учице, та их у составох єст вше менєй, алє ше ище вше даєдна уцагнє и нєздобачки убегнє просто до Редакциї. Лекторки такой У составу пише: Векшина товаришох ми од тамаль. Днї вше жимньейши. Миколай ми принєсол вельки поклон. На Крачун будзе вельо слаткиши.

22

^ASOPIS ZA DZECI

Direktor Martica Tama{ Odvi~atelqni redaktor Melaniy Rimar Vihodzi raz na me{ac u {kolskim roku • Vidava NVU “Ruske slovo” • Bulevar o{lwbodzeny 81/VII 21 000 Novi Sad, • Telefon (021) 6613-697 • @iro rahunok ~islo: 160-923244-82 • Ro~na predplata 1 000 dinari; za ino`emstvo 25 evra • Podobove u{orenw i ilustraci>: Lxbomir Sopka • Kompxterski obrobok: Mariy Gudak • Lektor: Ysmina Dxran>n • Rukopisi {e nw vraca • Drukuw: Drukarny “Maxima graf” Petrovaradin • Na osnovi dumany Ministerstva kulturi Republiki Serbi> ~islo 413-00-1103/98-04, na ~asopis {e nw placi porcix • YU ISSN 0353-9938 • E-mail: ruske@eunet.rs

CIP – Katalogizacija u publikaciji Biblioteka Matice srpske, Novi Sad 821-93 ZAGRADKA: ~asopis za dzeci/odvi~atelqni redaktor Melaniy Rimar. – Ro~. 50, ~. 1 (1991) – . – Novi Sad: Ruske slovo, 1991 –. – Ilustr. ; 24 cm Mese~no tokom {kolske godine. – Nastavak publikacije: Pionirska zahradka ISSN 0353-9938

НОВИ РОК Нови рок ше ошмихує,

од старого одпитує. Порихтани з дарунками понагля ше стретнуц з нами.

На хвильку ше здогадаме хто нас люби, кого маме. Ширцом шерца отвориме, шицких сцеме и любиме.

Кельо будзе ту жаданя, поцилунки, облапяня, щири слова поведзени, давно дзешка затрацени.

Най цали рок швето будзе, най щешлїви буду людзе, най зло, бида, почежкосци останю гет, у прешлосци.

! e r ka

o v a r

d a r ag

z

Zd

Юлияна Бодянец, овода, Руски Керестур Михаел Скубан, III, Коцур

(НЄ)КАЛЇЧЕНЄ МАЦЕРИНСКОГО ЯЗИКА Видно же читаце тоту рубрику и на гришкох

КСЕНИЯ ПАЛАТИНУС

скоча на ню и подцагню ю зоз червеним пенкалом, а подцагнуте – погришне слово нє шме калїчиц красну, младу и веселу „Заградку”. Треба написац: Векшина товаришох ми отамаль. Днї вше жимнєйши. Миколай ми принєсол вельки дарунок. На Крачун будзе вельо лакотки.

NA NASLOVNIM BOKU 1. Представа „Дурни часи” Катарини Фейди зоз Коцура, на Фестивалу малих сценских формох Фото: Дю. Винаї 2. Коцурски школяре на литературним стретнуцу у рамикох „Костельниковей єшенї” Фото: М. Римар 3. Дзеци зоз Бикичу на преслави Дня ошлєбодзеня валала Фото: В. Дїтко

Нє можем вериц же ше перше полроче того школского рока привлєкло по сам конєц и же зме го випровадзели до швета возбудлївих и нєзабудлївих памяткох. До половки януара анї словко о школи, бо ше и вона, сеґинїца уфарадлована, сце одпочинуц, сце спац три раз на дзень по осем годзини. Таку розвагу заслужела кажда школа. Та, мили нашо школи, чиряйце ше до мирних жимских снох до хторих вам нє будземе ускаковац, обецуєме! Гоч почал розпуст, обовязки нє маю мира. На нашо заєднїцке щесце, то сладки обовязки: швета, швета и швета. Святи Миколай уж повиполньовал жаданя хтори дзеци од нього вимодлєли. Шпиваче понаучовали нови коляди, бо уж шицко пахнє на Крачун. Радуйце ше и шицки ви, вредни заградкаре, а таки сцели и весели будзце и 2014. року. Най будзе успишни, а ви щешлїви, щиро вам жада Ваша редакторка

3

ДЕСАНКА МАКСИМОВИЧ вайцарци вельки любителє природи, та маю и Швайцарски союз за защиту животиньох. На явних местох мож видзиц оглашки у живих фарбох, на хторих висликовани ящурки, гади, храстави жаби, канї, пергачи, миши... и пише же строго забранєне забивац шмикачох, водожемцох и глодарох. Швайцарци, як Словенци, часто одходза до природи. На Итлиберґу, старей лєсовей драги за шпациранє, длугокей дзешец километери, на швета видно мацери з малима дзецми у кочикох, алє и младих, та и старих, вше у дружтве псох хтори там шлєбодно бегаю кельо лєм сцу. Алє... накадзи їх власнїки обача на стеблу прибиту таблїчку на хторей написани закон о защити рошлїнского и животиньского швета, такой свойо пси вяжу на ланцущок. И дзеци почитую тото предписанє. На брещку у вельким старим лєше, нєдалєко од центру городу находзи ше Зоолоґийна заграда до хторей родичи часто водза свойо дзеци. Нєдалєко отамаль, у акльох ше карми вельо сарнї и єленї, дзиви кози, лососи и дзиви швинї. Раз сом ше, у Раперсвилу, варощику на Цирижским озеру, припатрала як дзеци доволую сарнї, гуторяци им: сладка, шумна, милючка, джобкаста... гибай, дам ци мархву, шалату, грушку. Так исто, умилно, дзеци ше оздзиваю и ґу смугастим дзивим прашатком, гоч су залюштани од блата у хторим ше найволя купац. При лєвовей клїтки було цалком иншак. Єден хлапчик ше питал мацери: – Чом бачи лєв таки нагнївани? Дзецом було природне же лєв бачи–лєв, тельо ше людского у нїм мишало зоз жвирским. У тей хвильки лєв живкнул, станул и нарату зричал. Дахто ше злєкол, а дакому ричанє, гоч страшне, було прицагуюце. Вец ше лєв рушел ґу двом лєвицом, а вони ше достоїнствено поцагли до кута. У Зоолоґийней загради найвекша гужва коло царства маймунох. Зоз їх клїткох одгукує галайк як зоз учальнї док нє почнє школска годзина. Дзеци закерчели преход, тельо их було коло клїткох. Племена и файти маймунох єст озда тельо кельо и раси людзох. У зоо-загради у Цириху єст єдно ридке племе, зоз вельким вольом хторе ше надува кед маймуни брешу, найчастейше у сопрану. Нєдалєко од нїх у клїтки ґорили и шимпанзи. Кед их чувар пришол накармиц, дзеци ше припатрали як маймуни смачнє єдза. Достали якуш кашу и по даскельо конарчки спод чиєй скорки животинї цошка вицицовали.

4

У єдней клїтки бул весели маймунчок, сам. Мал вельо прегради, латки и циви, та по нїх скакал як прави ґимнастичар. Вишал ше на ланєц та ше колїмбал, преврацал, руцал багинди, а кед випатрало же спаднє и покалїчи ше, вон ше схопнє дочекал на ногу лєбо руку. Бул прешвечени же є у лєше медзи конарами, лєбо бул барз мудри, та ше помирел зоз судьбу. Мнє ше видзело же є сам прето же припада даякей окремней файти, а якеш дзивче твердзело же є покарани, бо бул барз нєсташни. У єдней хвильки ше ми страцели з очох весели дзеци, а вец сом их обачела при коритнявки хтора ровно вивальовала язик. Здабала на камень, желєнкаста, нєрухома, и лєм з язиком лапала дробни рибки. Думам же до зоолоґийних заградох вше треба исц зоз дзецми. Пойсц без нїх, то таке як танцовац без музики. Поправдзе поведзено, я любим пойсц и сама, вироятно прето же ми за тоту нащиву досц ище тото кус дзецка цо ми остало у души. Кед же дацо доказує цивилизацию и гуманосц, то тото як ше отримує дзецински заградки (оводи) и зоолоґийни загради. Вони у Швайцарскей на завидним уровню по чистоти и по тим як ше каждей животинї обезпечує природни штредок, як им створена илузия же ше ище вше находза шлєбодни на польох и у лєсох. Дзивим швиньом ту дати цали лєс, розуми ше, оградзени. Коло птицох викопани потоки, накладзене каменє, посадзена трава и древа, як у їх завичаю. Гади у склєняних клїткох маю исту, горуцу температуру, исти писок лєбо исту джунґлу, лєм ту нє маю кого укушиц. Як би було крашнє, роздумовала сом, кед би ше и уметнїком, як питоном, маймуном, лєвом, вовком, зебром, створело животни штредок у хторим би ше найлєпше чувствовали, дзе би найлєпше творели. Кед би ше єдним обезпечело огромну Скадарлию, другим широки булевари, солитери, бетонски штредок штреднєевропского и америцкого чловека, трецих кед би окружовали богати библиотеки яки єст у Нюйорку, Паризу, Москви, дзе мож буц по цалим дню, мац свою кабину, свой столїк, свой облак зоз лївого боку, свою цихосц, вельо кнїжки, пах паперу хтори дакого инспирує глїбше як пах змокнутей жеми. И людзе маю право на илузиї штредкох хтори задумую лєбо су отамаль вигнати.

G

Ш

U

БОНТОН – Зоз лїву руку вежнї видлїчку, а зоз праву нож – толкує мац синови.

– Добре, мамо, тото по тераз ми ясне. Алє, зоз хтору руку мам вжац месо? БАБА ГЛЄДА ПСА Баба: – Глєдам єдного малого, чарного пшичка з єдним оком. Дзивче: – Кед го наисце сцеце найсц, отворце и друге око.

MO

R

НЄПИСМЕНИ ПЕС Преходзаци коло пса хтори барз бреше, Павлик ше почина тресц од страху.

– Чом ши ше так злєкол? Нєшка зме читали народну присловку же „Пес хтори бреше, нє куса!” – змирює го Петрик.

– Читали зме, алє нє знам чи и тот пес читал и чи вообще зна цо то присловка.

REBUSI

Avtor: Silvester D. Maka>

ВИПОЛНЬОВАЛКА

ЛАВИРИНТ

Преложела М. Р.

ЗООЛОҐИЙНА ЗАГРАДА У ЦИРИХУ

Дїдови Мразови ше одквачела ґомбуля зоз оквеценого ядловца и дзешка ше одкотуляла. Помогнї му найсц ю.

Горизонтално: 1. Бере насилу, однїма; 2. Лїшково мали; 3. Ошалїц, похибиц; 4. Супруг мацеровей лєбо оцовей шестри, а моєй нини мнє...; 5. Руске женске мено; 6. Ценка палїчка; 7. Заяцова лакотка; 8. Тисячка (бешедно). Вертикално: Кед точно ришиш шицки горизонтални колони, у кругох вертикално достанєш мено и презвиско доброго старика хтори нєодлуга обрадує шицки добри дзеци на цалим швеце.

21

ШТЕФАН ЧАКАН

ЛАВИРИНТ

„ОДКВАЧЕНИ” МУДРОСЦИ – Чом курче пребегує прейґ драги?

– Сце опатриц цо єст на другим боку. * – Цо ше случує кед слон войдзе до фрижидера?

– Нє мож заврец дзверка. * – Чом ше ластовки и ґовлї през жиму селя до цеплий крайох?

– Нє любя топиц. * – Чом гвизди нє швица воднє?

– Шпорую струю. Зложел Юлиян Пап

Катарина зна же ю под ядловцом чекаю новорочни дарунки, алє нє зна кадзи ґу нїм сцигнуц. Помогнї єй.

Z

AGADKI

ПОВЯЖ ЧИСЛА

Гоч влєце нїч нє вредзи, вжиме при нїм кажде шедзи. (пец)

ТР ОУ Г

ЕЛ Н

ЇК И

Перинка била, же лєм, а под ню чарна жем. А кед яр настанє, перинка нєстанє. (шнїг)

Идзе, идзе... Хто? Повяж числа од 1 по 33, та увидзиш.

20

Кельо троугелнїки видзиш на слики?

Ш

едзели два врани на сухим конаре бреста тримаюци ше твардо зоз пазурами, понеже жимни витор дул и заношовал дробни шнїг по голих поьох. Груби пасма шнїгу прикривали шицко цо би мож було жесц, а глад трапел врани уж вецей днї. Нєодлуга з дзири на сухим стеблу бреста викукла вивирка и вируцела лупи з орехох и лїсковцох, же би єй нє завадзали у гнїздзе. Єдна врана ше зрадовала кед обачела голєм орехово лупи, та ше озвала ґу вивирки: – Добра сушедо, опать-лє яка жима трапи чарни врани. Чи биш нас нє могла порадзиц дзе бизме тераз могли найсц даєден орех? Влєце их було тельо же зме их прегартали и виберали лєм найсмачнєйши, а тераз нє мож найсц анї єден, та гоч и хробачни. Вивирка ше нє сцела викладац жимному витру, алє заш лєм враном любезно одвитовала: – У лєшику под орехом напевно єст надосц орехи. Я отамаль вєшенї принєсла до гнїзда лєм малу громадку. Гевто шицко остало ширцом по жеми.

– Знаме ми, вивирко, же там єст надосц ореха, алє тераз там груби шнїг!

– Нїч то, сцерпце ше и причекайце. Накадзи огреє слунечко, шнїг ше розпущи – гварела вивирка, уцагла ше до гнїзда и заварла за собу облачок.

АНА ТАМАШ

Задул витор моцни

ВАЛЕНТИН-ЗДРАВКО ФЕЙСА

до хмарки тей ноци.

СТАРИ КОЦУРСКИ ДЗВОН

Найзмарзнутши капки мали били главки.

Крочай за крочайом, дзень за дньом, нєвистато биє наш коцурски дзвон.

Його „бом” валалом цалим одгукує, на важни подїї шицких нас зволує.

До наших вон шерцох давно усадзени, достал мено Миколай кед бул направени.

Кажди чловек його люби, почитує, а такей годзини барз ше, барз радує.

По жем залєтую жиму привитую. Пахульки весели, жем би освоєли. Слунко кед ше зяви, такой шора справи.

Бим-бом, бим-бом! Так дзвонї наш дзвон.

5

МИРОН БУДИНСКИ

В

ДЇДО МРАЗ

ельо тижнї уж пред Новим роком Яни походзкує задумано, нє може ше дочекац кеди уж будзе ходзиц Дїдо Мраз и цо му принєше. Забави ше зоз даяким бависком, ужиє ше, алє вец ше таргнє.

– Кельо раз ше ище треба виспац до Дїда Мраза? – пита ше. Одвитую му же то ище далєко, же нє мож анї на пальци указац, бо вон нє ма тельо пальци, алє же кед би ше оцово и мацерово пальци позберали, та же би тельо ноци требало преспац до того вечара кед Дїдо Мраз будзе ходзиц и дзелїц дзецом дарунки.

– О, вельо то ище – гутори Яни застарано. – Алє кед бим голєм знал же цо ми принєше.

– Кед ши бул добри, та ци красни бависка принєше, а кед нє, та хто зна цо!... – гутори му оцец.

– Вше сом бул добри.

– А вчера ши нє сцел мацер послухац, нє сцел ши судзину одкладац. Ище ши гварел же хто помивал, та най и поодклада. Яни ше правел же нє чує. Пробовал пременїц тему розгварки, та гвари: – Оцец, я смиядни. Оцец му дал води, алє и предлужел упарто цо започал: – А вец ши вжал клайбас и по муре ши свойо мено виписовал, а тинту ши по новим новучким партку розлял. Яни цихо.

– Дараз, док я бул ище мали, та за таки дїла Дїдо Мраз приношел пруцик. Пошол на беґель, одрезал зоз верби прости ценки пруцик, та принєс такому челєднїкови як ти. Ище и написал: „Тому и тому, за розляту тинту по партку”. Та чи и тебе таке дацо нє принєше? Яни знал же то тераз таке дацо Дїдо Мраз нє ноши. Нє учел нїґда, алє якош чувствовал же то нє у духу модерного воспитаня.

– Мнє принєше камион – гварел Яни. Алє оцец упарти: – А чи наисце нє принєше и пруцик, чи би ци нє бул потребни?

– Нач ми го?

– Ша, так думам, чи би ци ше нє здал надач? Роздумай, можебуц ци є наисце потребни. Яни ше задумал.

– Е, знам! Наисце ми и пруцик потребни. З нїм будзем биц свойого коня з тима древенима ногами, бо ме нє сце слухац кед го шедлам. Зна Дїдо Мраз цо треба принєсц, бо Яни на стародавни способ сце воспитац свойого коня.

6

И

ШАХ – КРАЛЬОВСКЕ БАВИСКО

стория шаху стара коло два тисячи роки. Перши шаховски партиї одбавени у Индиї. Теди ше шах волал чатуранґа, цо значи „зоз штирох часцох”, а представял борбени розпорядок индийского войска. Войско розпоредзене на штири часци представяли слони, тенки (лєбо ладї), конї и пешаци. Ту ище були и краль и главни командант, нєшкайша кралїца – дама, хтора ше пре векшу сиґурносц находзела у штредку. О наставаню шаху єст даскельо леґенди, алє найрозширенша тота о мудерцови Сиса Бен Дахирови и младому кральови Шахрамови хтори гнобел народ. Же би научел краля же без народу нє мож пановац, Сиса Бен Дахир видумал и указал же и найслабша фиґура – пешак може на 64-ох польох допринєсц виходу зоз битки и принєсц побиду. Краль швидко научел поцаговац фиґури и бул одушевени з бависком, а мудерцови понукнул вельку награду. Сиса Бен Дахир од краля питал привидно скромну награду же би му випоручел тельо зарна жита кельо ше достава кед ше на перше польо шаховскей табли положи єдно зарно, на друге два, на треце штири и так далєй – на кажде шлїдуюце польо два раз вецей як на предходне. Краль думал же то занєдзбуюце количество, та предложел творительови шаху най видума дацо драгоцинше, алє мудерец остал при своїм

жаданю. Кед добре пораховал, краль ше барз нєсподзивал же на цалим швеце нєт тельо жита кельо Сиса Бен Дахир питал. Требало му дац 18.446.744.073.709.551.615 зарна. Як памятка на тоту подїю, шаховски поля ше у Индиї волаю „кохтазара” цо значи гамбар. Найновши виглєдованя историї шаху потвердзели же перше урядове змаганє нє отримане 1575. року у Мадриду на дворцу краля Филипа Другого, алє у Нємецкей, у универзитетским городу Гайлделберґу, ище 1467. року. У архиву найдзена писмена поволанка любительом шаху, дзе написане же ше учашнїком змаганя ґарантує шлєбодне путованє до Гайлделберґу, безплатне пребуванє и єдзенє. Тот турнир допринєсол популаризованю шаховского бависка у Нємецкей, та нєодлуга шаховски центер постал Нирнберґ, дзе ше од 1477. року поряднє отримовали змаганя.

ШАХОВСКИ ТУРНИР У КОЦУРЕ У рамикох Спортских бавискох „Яша Баков” у Основ-

ней школи „Братство-єдинство” у Коцуре 23. новембра того року отримани турнир у шаху за пионирох и турнир у пикаду за одроснутих. На шаховским турниру участвовали 5 екипи: два зоз Кули, єдна зоз Вербасу и два зоз Коцура. Найуспишнєйша була екипа зоз Вербасу, другопласована екипа Коцур1, трецопласована екипа Кула-1, штварти були шахисти Коцур-2, а пияти Кула-2. На заєднїцким полудзенку у Огньогасним доме змагателє першопласованей екипи достали металиї и припознаня, а шицки други учашнїки припознаня за участвованє на тим турниру. Орґанизатор турнирох бул Орґанизацийни одбор Спортских бавискох „Яша Баков”, а соорґанизаторе КПД ДОК, Шаховски клуб „Омладинєц” и ОШ „Братство-єдинство”. С. Д.

19

Visti zoz {koloh... „ К О СТ Е Л Ь Н И К О ВА Є Ш Е Н Ь ” У Ш К ОЛ ОХ

ПРОМОЦИЯ КНЇЖКИ „ЧОМ ШЕ КАЧКА З ВОДУ МАЧКА” У рамикох манифестациї „Костельникова єше-

нь”у Школи у Руским керестуре 8. новембра отримана промоция кнїжки „Чом ше качка з воду мачка” Юлияна Папа. На промоциї були школяре трецих и штвартих класох, и даєдни зоз пиятих класох. Кнїжку представела писателька Ирина Гарди-Ковачевич и одвичательни редактор видавательней дїялносци у „Руским слове”, Микола Шанта. Школяре, члени новинарскей секциї, читали приповедки и писнї зоз тей кнїжки. Барз були интересантни стихи о животиньох, як и упознаванє школярох зоз роботу и дїлом автора Юлияна Папа, о чим „Заградки” достали награди за найуспишнєйши литературни и подобово роботи. Марина Джуджар и Павле Новта, III Руски Керестур

СТРЕТНУЦЕ РЕЦИТАТОРОХ Традицийне

Стретнуце рецитаторох и тей єшенї отримане у Основней школи „Петефи бриґада” у Кули. На нїм участвовали школяре зоз Руского Керестура, Коцура, Нового Саду, Вербасу, Суботици, Дюрдьова, Нового Орахова, Кули и зоз Миклошевцох. Подзелєни були у трох возростох. Наймладших, школярох нїзших класох було дзевецеро, у штреднїм возросту – школяре висших класох, аж шеснацецеро, а старши возрост представяли шесцеро штредньошколци. Скоро шицки рецитаторе ше представели зоз стихами руских авторох. Шицки учашнїки достали на дарунок по єдну руску кнїжку, а на концу Стретнуца Мелания Римарова у мено Одбору за образованє Националного совиту Руснацох подзелєла учебнїки за пестованє руского язика „Черешньов квиток” автора др Якова Кишюгаса школярох хтори у Кули ходза на год зини свойого мацеринского язика. М. Р.

18

СТРЕТНУЦА ШКОЛЯРОХ И ПОЕТОХ Н

аймладши, школяре першей и другей класи упознали Ану Тамашову, авторку кнїжки поезиї „Чом чомка нє ма уха”. Вона им читала свойо нови писнї, приповедала з нїма, та на тим друженю вироятно нашла и даєдну нову инспирацию за писанє. Кнїжку „Жвирки у азбуки” Меланиї Римар перше представели школяре хторим учителька Нада Колошняйова помогла нарисовац даєдни жвирки и научиц рецитовац писньочки о тих истих жвиркох. Писательки остало лєм виволац дзецом як надумала написац таку кнїжку и указац свойо збирки обявени скорейших рокох. Промоция була и шветочна нагода подзелїц найвреднєйшим сотруднїком „Заградки” награди за литературни и подобово роботи обявени у тим часопису. Наградзени були Ана Костелник, Леон Юрич, Даниєл Накич и Антонио Киш. У висших класох представена кнїжка поезиї за старших „Зайда за мирни сон” Штефана Гудака и „Лядова трава” Владимира Кочиша. О поезиї тих двох наших писательох бешедовал Микола Шанта и Олена Планчак-Сакач. Стретнуце з писателями отримане и у Основней школи „Братство-єдинство” у Коцуре, як и у Дзецинскей заградки „Герлїчка”. У нїзших класох госцовали Ана Тамаш и Мелания Римар, а у висших Саманта Рац-Стоїлькович и Саша Сабадош, а дзецом представена и збирка писньох и приповедкох Юлияна Папа „Чом ше качка з воду мачка”. За литературне стретнуце ше найбаржей рихтали наймладши, школяре першей класи, та зоз учительку Лидию Будинскову задумовали и рисовали жвирку на букву Й, та так научели писательку глєдац у фантазийох тото цо нєт у природи.

МИХАЙЛО КОВАЧ

ДЇДО ДЕЦЕМБЕР И БАБА ЖИМА Ишол дїдо перше рано,

Ишол дїдо нагнївано, Ишол дїдо, подудровал, Сам зоз собу бешедовал: Мам я бабу барз зубату, А сце ходзиц у кабату. Стари дзешка одрадзела, А тераз би нови сцела. Гварела ми: „Патьце дїду! Таки вельки Швета иду, А мнє сукня сама плата, Яка будзем без кабата?” Пре тот кабат перше рано Дїдо ишол нагнївано. Пре тот кабат, о мой Боже, Дїдо мирно спац нє може. А кед пришло пяте рано, Идзе дїдо розиграно. Идзе дїдо та танцує, Заш зоз собу бешедує: През крачунски чесни пости, Прейґа рикох справим мости, Справим драги, справим, вера, Каменїсти до Сивера. Попрагам я били конї, Били конї як и влонї. Одвежем ше до Сивера, Та му повем, повем вера: „Ой Сиверу, сиверочку, Дай ми кабат за бабочку, Бо тот кабат, кабат били, Баби, дзецом, шицким мили.” А Сивер ме посанує Та ми кабат подарує. На тот кабат думаюци Дїдо ходзи танцуюци. „Наша заградка”, число 4. децембер 1938. року

7

ТАМАРА ХРИН

КАНДУР И МИША

ЛЄСОВ ДОХТОР Б

огати лєшик на концу валала достал дохтора правого, вредного лєсового. Жителє лєса за помоц му дзековали, та красни домик дохторови будовали. На найвисшим дубе, у шерцу природи, при малей пажици нєдалєко од води. Гоч дохтор нє мал били мантил и шапку на малей глави, бул мудри и добри як дохтор прави. Зоз хорих древох винїмал хробачки, та себе зберал єдла и присмачки.

РОБЕРТ ТАКАРИЧ

ПЕРША ЛЮБОВ И ПЕРША ОВОЦ НАЙЛЄПШИ Присловка зоз Пиринейох

8

Нїч. У правих кнїжкох пишу цошка таке як „Почитовани дньовнїку”, лєбо „Мили мой дньовнїку”, лєбо... думам, як най я тераз повем: Мила моя и єдина теко. Тото нє идзе! Шицко як нє при розуме. Та... Зоз длужним почитованьом же церпиш мойо писанє... та... цо я робим. Яки сом насекирани. Сцел сом ци повесц же шицко тото цо ше случело всоботу и шицко цо себе я надумал и цо сом сцел, нє принєсло плоди. Случело ше єдно вельке нїч! Анї ме моя велька любов нє чекала опрез школских дзверох, анї ше ми нє удало видзиц ю. Нє видзел сом анї Паю. Лєм сом у школским дворе на паркинґу видзел машину. Дїдову! Однята роба!

Ишол раз кандур Петро и миша Мака до школи, алє нє бешедовали. Кед сцигли до школи, Мака обачела же нє вжала з дому клайбас. Питала ше гуски Даби: – Гуско, маш ми пожичиц єден клайбас?

– Я нє мам два, алє знам хто ма: кандур Петро. Вон нєшка дежурни. Питай од нього – одвитовала Даба. Миша була цихо, бо ше бала питац од кандура клайбас. Кед почала годзина, Петро пошол поуцерац таблу. Миша вихасновала хвильку и покрадзме вжала кандуров клайбас. Кандур такой обачел же му скапал клайбас, та ше поносовал наставнїкови. Шицки були цихо. Так пришол и конєц дня у школи. Миша Мака була злєкнута. Пошла бояжлїво ґу кандурови та му гварела же му вона вжал зоз стола клайбас.

– Цо? Вжала ши, а нє питала ши ше ми? – бул нагнївани кандур.

Mihaela Gornyk, II, Kocur – Пребач ми, бала сом ше же ме поєш! – вигваряла ше миша.

– Требала ши ше питац. Нє грих питац ше кед ци треба дацо пожичиц – крашнє гварел Маки кандур Петро. Од теди вони двойо були найлєпши товарише. Валентина Салаґ, V, Дюрдьов

Гей, нє сце вон вецей зоз худобу ходзиц по брудних улїцох и шмердзацих преходох. Пая витяз. Шедла витор! Гварел сом же нєшка нє можем писац. Кед так випатра любов и кед так випатра любовнїк, вец сеґинь, бидни тот швет. Кед би ми голєм змахла лєбо на мнє джмуркла. Полєцел бим як птица. Знам, то ше лєм так гутори. Можебуц це вецей нє отворим! Нєт причини за тото! Шицко цо сом робел, робел сом слабо. Кед бим ше голєм дачого здогаднул. Пребач, Тамаро, кед сом це увредзел. Нє знал сом лєпше. Я це нє знам чувац. Придзе дахто лєпши, порихтанши и схопнєйши одо мнє. Я лєм таки! Преложела М. Р.

ЄШЕНЬСКИ ВЕЧАР У МОЇМ ОБИСЦУ Єшень сцигла, та вечари вше жимнєйши. Помали ше врацам дому зоз школи. Крачам з ноги на ногу и роздумуєм о цеплей вечери. Жимни витор ми дує до хрибта. То знак же ше златна єшень през похмарени и дижджовни днї уцагла и моцно запановала у моїм краю. Сцигол сом дому. Жовти кандур станул опрезо мнє. Було му жимно. Док сом го гласкал, почувствовал сом приємни пах целових ружох хтори ме дочекали и украшели ми вечар. Вошол сом до хижи и обачел сом на столє єшеньски плоди. У єдней миски було чарне грозно, а у другей смокви. Найволїм ше сладзиц зоз єшеньску овоцу док вечар, пред спаньом, шедзим и патрим телевизию. Кажди вечар кед лєгнєм спац, одхилїм облак же би єшеньски пах вошол до моєй хижи и ошвижел ю. Теди найлєгчейше зашпим и найкрасше шнїєм. Алексей Макаї, VIII, Коцур

Mi`o Kova~, I, Novi Sad

ЄШЕНЬ У МОЇХ ОЧОХ Дижджовна єшень почала

и цепле лєто нам одогнала. Ґовлї и ластовки ше рихтаю одпутовац до цеплого краю. До школи дзеци почали ходзиц и такой домашнї задатки робиц. Нє виша тельо на фейсбукох, алє беру кнїжки до рукох. Ґаздиня дома жимнїцу прави, та ше шкрабе по глави. Нє ма досц овоци и паприґи, годна на жиму прето мац бриґи. Ґазда кукурицу дома зруцує и урожаю ше барз радує, лєм му нєправо же цена мала велїх парастох розчаровала. Дїдо ми вше приповеда же яка скорей була привреда. Теди ше парастох почитовало, а нєшка ше их поспреведало. Скорей людзе трактори нє мали, та на волох орали. Жито кошели и до снопох вязали, бо за комбайни теди нє знали. Зоз слунком вєдно ставали и такой ше до роботи лапали. Кукурицу ручно ламали и до шпедитерох руцали. Велї од нас би нє витримали анї тидзень як нашо стари. Прето их я почитуєм дїдовей ше приповедки здогадуєм.

Петро Хромиш, VIII Дюрдьов

17

МЕЛАНИЯ РИМАР

ДЄНИФЕР КРИСТИФОР

ПЕРША ВИЯВА ЛЮБОВИ Велї

Svetlana Gajduk, II, Nove Orahovo

НОЦНЕ НЄСПОДЗИВАНЄ Нє могла сом спац. Роздумовала сом чи Дїдо Мраз наисце постої чи то лєм приповедки одроснутих. Цошка ми пошептало же бим вишла вонка. Вишла сом. Ноц ше блїщала од билих пахулькох. На нєбе зашвицела гвизда. Єй шветлосц була барз нєзвичайна. Припатрала сом ше на тоту красоту. Гвизда ше приблїжовала. У тей чаривней шветлосци замерковала сом саночки. Страцела сом ше. Роздумовала сом чи то крачунски сон, чи сом на Сиверним полу... чи? Нє знам. Диханє ми стануло. Скрила сом ше под веранду и закуковала сом. Шейсц прекрасни ирваси зоз широкима, розконаренима рогами спущовали ше на нашо закрице. Цошка дуркло и лєм сом чула: Ооох! Хооо! Щешлїво! Знала сом же то Дїдо Мраз. През облак ми до хижи спущел дарунок. Чи пречитал мойо писмо? Чи ми виполнєл жаданє? Ирваси кус гребали по закрицу, а вец рушели далєй. Замерковала сом Дїдов погляд. Знал же сом вонка. Видзел ме. У шерцу сом почувствовала якуш цеплоту. Видзела сом Дїдов Мразов ошмих. Змахла сом му и убегла сом нука. Там бул мой новорочни пакецик. Гей, достала сом тото цо сом пожадала. Бабку. Прекрасну бабку хтора бешедує. Прещешлїва, лєгла сом спац. Рано сом попонагляла ґу мами. Шицко сом єй виприповедала. Вона патрела на мнє и гварела же то лєм приповедка одроснутих. За ню то була приповедка, а за мнє... лєбо крачунски сон, лєбо Сиверни пол... лєбо наисце ВОН. Цо думаце? Теодора Новакович, V, Руски Керестур

16

ми гуторя же сом ше пременєла. Шицко ми шмишне, почала сом ше иншак облєкац и иншак справовац, алє я тоти пременки нє обачуєм. Вше кед прейдзем коло нього, лїца ми почервеня. Цо то значи? Єдного вечара коло дзешец годзин достала сом порученє зоз нєпознатого телефонского числа. Писало най видзем вонка и най отворим ладичку за писма. Думала сом же дахто погришел телефон, алє ме интересовало цо за помилька, та сом вишла. Зоз ладички викуковала червена ружа, а у нєй було писмо. Пооглядала сом ше чи ме дахто видзи, алє нє було нїкого. Вжала сом ружу и писмо и заварла сом ше до своєй хижи. Писмо було целове зоз червенима шерцами, пахняце. Отворела сом го и почала сом читац: „Уж длугши час це провадзим. Вше частейше думам на тебе. Зобудзели ше у мнє красни чувства, та сом ришел повесц ци же це любим. Було би ми мило кед бизме пошли прешпацирац ше и побешедовац...” Шерцо ми почало швидше дуркац и видзело же ми же ми вискочи зоз першох. Перши раз ми хтошка виявел любов. Алє... хто вон? Тей ноци сом длуго нє могла заспац. Обрацала сом ше раз на єден, раз на други бок. Ютредзень ми зоз тото истого числа сцигло порученє же бим пошла на одредзене место, та дознам хто тот леґинь хтори ми виявел любов. Пошла сом, алє най тото стретнуце останє тайна. Мариєта Новак, VIII, Коцур

Valentina Oleyr, I, Ruski Kerestur

СКАЗКА О НАСТАВАНЮ НОВОГО РОКУ

Р

аз барз давно, на жеми нє було фарби! Лєм билїдло було безконєчно присутне и символизовало вични шнїг и ляд. Нє було анї рочни часци анї Нового року. Постоял лєм Стари рок, хтори з каждим дньом бул вше старши и вше вистатши. Понеже нє було зменьованя рокох, дзеци нє могли дожадац свойо жаданя, докончиц свойо фантазиї, дошнїц сни и витвориц надїї. Дїдови Мразови на Сиверни пол, до Улїци Мразох число 23 пахульки, сцигли милиярди писма хтори послали дзеци зоз цалого швета. Модлєли го най Нови, млади рок одменї Стари. И най му да дугово фарби. Таки яки видзели у своїх снох! Кед пречитал шицки писма, Дїдо Мраз ше завар до лабораториї снох. Вжал свойо хемикалиї и створел штирох пахулькох: белавого Сончка, стриберного Мрияна, златного Надїяна, лилового Жаданяна и прекрасни, млади Нови рок Душану. Зоз брези єй дал ценки пас, од нїжних дзецинских снох фарбу скори. Два найкрасши гвизди, хтори анї єдно людске око нє видзело, були єй очи. Зоз златних слункових зарйох направел єй власи. Пахулькове були весели мали створеня хтори по цалим дню помагали Дїдови Мразови правиц пакецики, шпиваюци так: – Пахульки зме мали, нїжни, Белави, златни, лилово, шнїжни. Патулястейши зме од патулькох, И русалкейши од русалкох, Прето наша моц така велька! Вона лєм наша и вецей нїчия, Бо зна дзе жаданє, надїя, сон и фантазия! Вец белави пахульок Сончок розширел белави кридла и одлєцел до швета. Дзецом и людзом даровал белаву фарбу и зоз ню сни! За нїм одлєцел стриберни пахульок Мриян. Подзелєл швету стриберну фарбу и мрию. За нїма з Дїдовей Мразовей лабораториї снох вилєцел златни пахульок Надїян и лилови Жаданян. Шицким даровали златну и лилову фарбу, надїю и виполньованє жаданьох. Вец Дїдо Мраз до билих санкох попрагал свойо лєтаци ирваси, вєдно зоз красним и младим Новим роком и нащивел шицки штири страни швета. Стари и бридки рок, хтори мал штири трупи и штири глави, та так бул присутни на шицких штирох странох, пущел свойо штири желєни шарканї же би одогнали Дїда Мраза и його ирвасох, и Нови рок. Зоз цеплоту и нїжносцу души, Душана припитомела шарканьох хтори ше обрацели процив Старого рока и одогнали го до жеми Нєвидзиї. Од теди дзеци и людзе мали дугово фарби и могли дожадац свойо жаданя, витвориц надїї, закончиц фантазиї и дошнїц сни. Каждого першого януара Дїдо Мраз приводзел Нови рок же би одменєл стари и виполнєл шицким дзецом и людзом цалого швета новорочни жаданя.

МУДРЕ ПРАШЕ Ж

има була барз тварда. Мраз так сцискал же аж конари на древох пукали. Єдней такей жимскей ноци до дїдового кармика ше уцагла радосц. Опрашела ше швиня. Мала дванацецеро прашатка. И дїдо ше зрадовал, алє ше и застарал.

– Чи их мац швиня годна попритульовац ґу себе и защициц их од мразу? Цо кед до рана помаржню? Таки су малючки, а шумни як... як ґумово бависка! Голєм перши два–три ноци бим их требал уношиц нука, док кущик нє змоцнєю – надумал себе дїдо. Вжал зоз плєвнїка кошар, та єдно по єдно прашатко брал од швинї и кладол до кошара. Унєсол их до хижи и положел на жем, коло кальового пеца. Було им цепло, та такой поспали. Дїдо лєгнул на посцель, алє знал же нє шме твардо заспац, бо о два–три годзини муши прашата однєсц ґу їх мацери же би ше нацицкали. Предримал ше, вжал кошар и пошол з нїм до кармика. Єдно по єдно брал, та кладол ґу швинї. Кед их пречишлєл, збунєл ше.

– Як єденац, кед знам же опрашела дванацецеро? Преверим ище раз: єден, два, три, штири, пейц, шейсц, седем, осем, дзевец, дзешец, єденац... Озда сом дванасте нє страцел драгом, од хижи по кармик? – чудовал ше дїдо, та ше розкрачал нука опатриц чи нє остало там. Закукнул под посцель, под стол и под шамлу, алє прашеца нє було.

– Дзе ше знало подзец? Кед одразу... учул якеш кормацанє за пецом. Закукнул, а там... счупене, целове прашатко.

– Злате єдно, чом ши ше скрило од дїда? Мудре ти, гоч ище нє маш анї єден дзень! Знаш же цегелки на пецу ище цеплєйши од твоїх шестричкох и брацикох позбиваних на громадки у кошаре! – погласкал дїдо праше, уцискал го под уяш и розкрачал ше з нїм до кармика. И воно було гладне, як и гевти єденацецеро цо уж цицкали, аж чамкали.

Преложела М. Р.

9

NA[O HRISTIYNSKI [VETA

П

ШВЕТЛО КРАЧУНА

риблїжує ше вельке християнске швето – Рождество Исуса Христа – Крачун. Слави го цали швет. И там дзе панує моцна жима, на Крачун до обисцох уходзи якаш духовна цеплота. Шицки ше радую народзеню Спасителя. На валалских и городских улїцох, у предавальньох, у фабрикох, школох и у церквох – вшадзи клїпкаю лампочки у вшелїяких фарбох, вшадзи оквецени ядловци, вшадзи винчованки и коляди. Дзеи доставаю дарунки, та ше озда и прето тому швету найбаржей радую. Їм найкрасши дарунки лакотки и бависка, а старши розумя же за нїх найвекши дар то народзени Исус. Швицаци лампочки би на тото швето мали ошвициц и шицки шерца, а нє лєм авзлоґи и обисца. Подаровац з любову би требало нє лєм своїм дзецом, унучатом кумчатом, алє и тим нєпознатим, тим бидним хтори дуркаю на облак и питаю голєм єден динарчок, яблучко або колачик. Бо, Крачун бешедує о любови хтору Бог ма ґу шицким нам, та кед з любову и щиро подаруєме дацо и худобним, пред Богом будземе як гевти пастире и кральове хтори ше перши пошли поклонїц малому Исусови у Вифлеємскей пещери. Кед тото швето дожиєме нє лєм як народни обичай, алє як вельке швето радосци и любови, теди крачунске шветло у наших шерцох будзе моцнєйше од електричних лампочкох и гвиздочкох у облакох и на ядловцох.

ШТЕФАН, ПЕРШИ МУЧЕНЇК Апостоли

Док

вирошнєм, сцел бим буц землєдїлец. Любел бим мац вельо жеми. Обрабял бим ю зоз велькима тракторами и приключнима машинами. Шал бим жито, садзел бим кукурицу, сою и цибулю. Тлачел бим зоз сучаснима комбайнами. Любел бим мац и свойо силоси. Зарно бим сипал до вельких приколицох и вожел бим до силосох. Тоту роботу бим любел робиц вєдно зоз своїм братом Иваном. Лука Кухар, II, Дюрдьов

КРАЧУНСКА ВИНЧОВАНКА Тей ше святей ноци Радосц швету глаши. Зишол Хистос з нєба Да нас шицких спаши. И ми пришли глашиц Як ангели мали, Же бизме шицко тото З вaми уживали.

себе вибрали седем хлопох за помоцнїкох. Медзи нїма ше окреме визначивал Штефан. Бул полни милосци и сили, робел чуда и вельки знаки у народу. И станули даєдни зоз синаґоґи и розправяли ше зоз Штефаном. Алє, нє могли ше отримац пред мудросцу и Духом зоз хторим гуторел. Теди нагварели даєдних людзох же би виявели: „Чули зме же гуторел увредлїви слова процив Мойсея и процив Бога.” На таки способ побунєли народ, старшинох и кнїжнїкох, пришли ґу ньому, влапели го и виведли пред Вельку раду. Ту приведли фалшивих шведкох котри виявели: „тот чловек нєпреривно гутори процив того святого места и Закона. Чули зме же Исус розваля тото место и пременї обичаї котри нам дал Мойсей.” И кед шицки попатрели на Штефана, обачели же його твар як твар ангела. А вон, полни Духа Святого, патраци на нєбо, обачел Славу Божу и Исуса як стої з правого боку Бога, та гварел: „Ниа, видзим одкрите нєбо и Сина Чловечого котри стої з правого боку Бога.” А вони дзвигли вельку лярму, заткали себе уха и як єден ше розбегли на ньго. Виведли го вонка з городу и почали го каменьовац, а вон ше волал на Бога зоз словами: „Господи Исусе, прим мой дух!” Потим клєкнул и з моцним гласом скричал: „Господи, нє бер им то за грих!” И кед то гварел, умар. Швето святого Штефана, першого Христового мученїка слави ше на треци дзень Крачуна - 27. децембра (по новим, григориянским) односно 9. януара (по старим, юлиянским календаре).

10

ДОК Я БУДЗЕМ ВЕЛЬКИ

Ivan Kolbas, III, Novi Sad

ЄШЕНЬСКИ ДИЖДЖ З єшеню пришли и дижджи. Думам же єшеньски дижджи найкрасши дижджи, прето же падаю по цалим дню. Велї людзе жалосни и депресивни кед длуго пада диждж и кед жимно. Гваря же теди шицко блатняве, брудне и мокре. Я нє думам так як вони. Видзи ше ми же диждж барз чудне и барз красне зявенє хторе нам природа дава. Кед треба же бим даґдзе пошла, найволїм кед пада диждж. Теди положим слухалки до ухох, пущим мойо облюбени писнї, та попри звука прекрасних мелодийох, чуєм и як ше дижджово капки злїваю по амрелу и коло мнє падаю на жем. Чувствуєм же у тих хвилькох нїч нє таке важне як тото паданє. Даєдни людзе чувствую диждж, а други лєм змокню. Ясна Медєши, VIII Руски Керестур

ПОМОГЛА СОМ СЛАБШОМУ ОД СЕБЕ Мой брат Борис, братняк Андрей, його пайташ Алекса и я були на спортским терену. Обеговали зме ше. Борис ше пошпоцел, спаднул и розбил колєно. Андрей и Алекса одбегли поволац маму, а я подзвигла Бориса и цешела сом го. Сановала сом го, бо го барз болєло. Чурела му крев. Кед мац сцигла, такой го одведла дому. Розбите колєно му поумивала. Додала сом єй пращок за рани, же би го нє так барз болєло. Кед ше шицко закончело, була сом радосна же сом помогла младшому братови. Пре мою помоц вон менєй чувствовал боль и цешел ше же ма таку добру шестру. Ваня Пастернак, IV Нови Сад

Ivan Tama{, VI, Kocur

ШКОЛСКИ ПРЕДМЕТ ХТОРИ ЛЮБИМ У школи маме вельо предмети. Я окреме любим биолоґию. Слово биолоґия походзи од старих латинских назвох „биос” и „лоґос” цо значи наука о живоце. Тот предмет нам преподава барз добра наставнїца Весна. У паметаню ми остала лекция о шмикачох. Думал сом же кед ше гади лєм шмикаю, зогинаю и викривяю цело кадзи сцу, похребцина им нє потребна, та ю анї нє маю, алє нам наставнїца потолковала же и гади маю похребцину. Научела сом вельо о природи, о живим швеце, о тим цо нас окружує кажди дзень. Шедзим у першей лавки и зоз вельку увагу слухам наставнїцу. Перше нам потолкує нову лекцию, вец читаме даяки интересантносци зоз учебнїка, а дакеди достанєме и домашнї задатки. На концу каждей обласци маме контролни. Биолоґия ми найинтересантнєйши школски предмет. Любела бим и далєй, у штреднєй школи, виучовац тоту науку. Александра Горняк, VII Коцур

15

„ЖВИРКИ У АЗБУКИ” АГНЕТКА КОСТЕЛНИК БАЛАТИНАЦ

ВИЛЇЯ

Тони Тамаш

Марина Медєши

Мария Скубан

Знали, знали дзеци мали же заячки танцовали, так им баба гуторела кед Вилїя приходзела.

За ручки ше вше тримали на Вилїю кед шпивали. До церкви их мац водзела, и молитви научела.

З вигризками ше топело, коло пеца ше шедзело, оца, мацер ше слухало, дїда, бабу випатрало.

У валалє зложно жили з истей студнї воду пили, по шпиваню кед ходзели, вельки мещки наполнєли. Так то було в давни час „Бог ся раждає” одгуковал глас, кед до Саночного цали валал ходзел, и кед оцец дзеци по шпиваню водзел.

Вид Неделькович

У

Иґор Чордаш

14

новей кнїжки за дзеци „Жвирки у азбуки” хтору вєдно направели писателька Мелания Римар и илустратор Любомир Сопка, єст тельо писньочки о животиньох кельо єст букви у рускей азбуки. На букву Й и Ю писателька нє могла найсц анї єдну животиньку, а илустратор их нашол у своєй фантазиї. Школяром першей класи и їх учительки Лидиї Будински у Коцуре попачела ше задумана жвирка на букву Й, та и вони нарисовали чудни жвирки и подавали им таки исти чудни мена.

11

СЛАВКА ПЕТКОВИЧ ҐРУЇЧИЧ

ЗД РА В Є

– Надо, любела би ши кед би твойо оцец и

мац були у пензиї? Мойо баба и дїдо у пензиї. То ци тото кед поштар придзе и принєше им плацу, а вони ше вадза дзе им окуляри. Найважнєйше за пензию же ше нє ходзи на роботу. Кед ше дакус похорим, та нє можем пойсц до оводи, чуваю ме баба и дїдо. Мац и оцец ме одведу лєм на два-три днї... а останєм там... вельо ноци шпим. У баби и дїда шицко мам, и свою посцель, и шольку, и свой танєр, нїч ми нє хиби, лєм мац и оцец. Як бим любел кед би мойо мац и оцец були у пензиї! Прето же мацерово и оцово дзеци, мнє и шестру, нєт хто чувац. Бабову и дїдову дзивку, мою мацер, нїхто нє муши чувац прето же вона велька. Кед би тота бабова дзивка була у пензиї, нє мушела би вариц полудзенок вноци, кед ше шпи. Алє през дзень, кед нє

цма, крашнє як баба. Оцец би ше нє мушел кажди дзень бритвиц. А кед поштар принєше плацу, вони би ше нє мушели вадзиц коло окулярох прето же их нє ноша. Нїґда би нє понагляли на роботу и бавели би ше з нами. Раз, кед сом длуго бул у баби, закруцел сом ногу до ручнїка. Баба ше злєкла и питала ше цо ме болї. Гварел сом же ме болї фатьол. Мац ме такой одведла дому. Купела ми киндер вайцо и авточко. Тераз сом ше научел же найлєпше буц здрави и ходзиц до оводи, та там єсц шпинату.

– У шпинату здравє – так вше гутори кухарка у оводи.

– У чистоти здравє – вше гутори баба кед ме опомина най пред єдзеньом умиєм руки. А я думам же здравє кед ши зоз мацеру и оцом, и кед идзеш на морйо. Преложела А. Р.

МАРИЯ С. ГОРНЯК ВЛАДИМИР ДЇТКО

ПАХУЛЬКА Як даяка красна панї помали з нєба лєци, нїжно на жем пада, радую ше єй дзеци.

Тота пахулька била товаришки вельо ма, до бависка вше готова, кажде дзецко зна.

ПИСНЯ ЗА НОВИ РОК Нови рок ше уж чувствує,

кажде дзецко ше радує, гоч вонка и витор дує, гоч и шнїщок залєтує. Уж ше тераз ноц спущує, дзешка ше и писня чує. Дїдо Мраз ше пририхтує, цошка дзецом подарує. Нови рок им повинчує, вшадзи радосц запанує.

Барз є дробна, нїжна, вше зоз жиму путує, у билим кабацику каждого обрадує.

12

13

СЛАВКА ПЕТКОВИЧ ҐРУЇЧИЧ

ЗД РА В Є

– Надо, любела би ши кед би твойо оцец и

мац були у пензиї? Мойо баба и дїдо у пензиї. То ци тото кед поштар придзе и принєше им плацу, а вони ше вадза дзе им окуляри. Найважнєйше за пензию же ше нє ходзи на роботу. Кед ше дакус похорим, та нє можем пойсц до оводи, чуваю ме баба и дїдо. Мац и оцец ме одведу лєм на два-три днї... а останєм там... вельо ноци шпим. У баби и дїда шицко мам, и свою посцель, и шольку, и свой танєр, нїч ми нє хиби, лєм мац и оцец. Як бим любел кед би мойо мац и оцец були у пензиї! Прето же мацерово и оцово дзеци, мнє и шестру, нєт хто чувац. Бабову и дїдову дзивку, мою мацер, нїхто нє муши чувац прето же вона велька. Кед би тота бабова дзивка була у пензиї, нє мушела би вариц полудзенок вноци, кед ше шпи. Алє през дзень, кед нє

цма, крашнє як баба. Оцец би ше нє мушел кажди дзень бритвиц. А кед поштар принєше плацу, вони би ше нє мушели вадзиц коло окулярох прето же их нє ноша. Нїґда би нє понагляли на роботу и бавели би ше з нами. Раз, кед сом длуго бул у баби, закруцел сом ногу до ручнїка. Баба ше злєкла и питала ше цо ме болї. Гварел сом же ме болї фатьол. Мац ме такой одведла дому. Купела ми киндер вайцо и авточко. Тераз сом ше научел же найлєпше буц здрави и ходзиц до оводи, та там єсц шпинату.

– У шпинату здравє – так вше гутори кухарка у оводи.

– У чистоти здравє – вше гутори баба кед ме опомина най пред єдзеньом умиєм руки. А я думам же здравє кед ши зоз мацеру и оцом, и кед идзеш на морйо. Преложела А. Р.

МАРИЯ С. ГОРНЯК ВЛАДИМИР ДЇТКО

ПАХУЛЬКА Як даяка красна панї помали з нєба лєци, нїжно на жем пада, радую ше єй дзеци.

Тота пахулька била товаришки вельо ма, до бависка вше готова, кажде дзецко зна.

ПИСНЯ ЗА НОВИ РОК Нови рок ше уж чувствує,

кажде дзецко ше радує, гоч вонка и витор дує, гоч и шнїщок залєтує. Уж ше тераз ноц спущує, дзешка ше и писня чує. Дїдо Мраз ше пририхтує, цошка дзецом подарує. Нови рок им повинчує, вшадзи радосц запанує.

Барз є дробна, нїжна, вше зоз жиму путує, у билим кабацику каждого обрадує.

12

13

„ЖВИРКИ У АЗБУКИ” АГНЕТКА КОСТЕЛНИК БАЛАТИНАЦ

ВИЛЇЯ

Тони Тамаш

Марина Медєши

Мария Скубан

Знали, знали дзеци мали же заячки танцовали, так им баба гуторела кед Вилїя приходзела.

За ручки ше вше тримали на Вилїю кед шпивали. До церкви их мац водзела, и молитви научела.

З вигризками ше топело, коло пеца ше шедзело, оца, мацер ше слухало, дїда, бабу випатрало.

У валалє зложно жили з истей студнї воду пили, по шпиваню кед ходзели, вельки мещки наполнєли. Так то було в давни час „Бог ся раждає” одгуковал глас, кед до Саночного цали валал ходзел, и кед оцец дзеци по шпиваню водзел.

Вид Неделькович

У

Иґор Чордаш

14

новей кнїжки за дзеци „Жвирки у азбуки” хтору вєдно направели писателька Мелания Римар и илустратор Любомир Сопка, єст тельо писньочки о животиньох кельо єст букви у рускей азбуки. На букву Й и Ю писателька нє могла найсц анї єдну животиньку, а илустратор их нашол у своєй фантазиї. Школяром першей класи и їх учительки Лидиї Будински у Коцуре попачела ше задумана жвирка на букву Й, та и вони нарисовали чудни жвирки и подавали им таки исти чудни мена.

11

NA[O HRISTIYNSKI [VETA

П

ШВЕТЛО КРАЧУНА

риблїжує ше вельке християнске швето – Рождество Исуса Христа – Крачун. Слави го цали швет. И там дзе панує моцна жима, на Крачун до обисцох уходзи якаш духовна цеплота. Шицки ше радую народзеню Спасителя. На валалских и городских улїцох, у предавальньох, у фабрикох, школох и у церквох – вшадзи клїпкаю лампочки у вшелїяких фарбох, вшадзи оквецени ядловци, вшадзи винчованки и коляди. Дзеи доставаю дарунки, та ше озда и прето тому швету найбаржей радую. Їм найкрасши дарунки лакотки и бависка, а старши розумя же за нїх найвекши дар то народзени Исус. Швицаци лампочки би на тото швето мали ошвициц и шицки шерца, а нє лєм авзлоґи и обисца. Подаровац з любову би требало нє лєм своїм дзецом, унучатом кумчатом, алє и тим нєпознатим, тим бидним хтори дуркаю на облак и питаю голєм єден динарчок, яблучко або колачик. Бо, Крачун бешедує о любови хтору Бог ма ґу шицким нам, та кед з любову и щиро подаруєме дацо и худобним, пред Богом будземе як гевти пастире и кральове хтори ше перши пошли поклонїц малому Исусови у Вифлеємскей пещери. Кед тото швето дожиєме нє лєм як народни обичай, алє як вельке швето радосци и любови, теди крачунске шветло у наших шерцох будзе моцнєйше од електричних лампочкох и гвиздочкох у облакох и на ядловцох.

ШТЕФАН, ПЕРШИ МУЧЕНЇК Апостоли

Док

вирошнєм, сцел бим буц землєдїлец. Любел бим мац вельо жеми. Обрабял бим ю зоз велькима тракторами и приключнима машинами. Шал бим жито, садзел бим кукурицу, сою и цибулю. Тлачел бим зоз сучаснима комбайнами. Любел бим мац и свойо силоси. Зарно бим сипал до вельких приколицох и вожел бим до силосох. Тоту роботу бим любел робиц вєдно зоз своїм братом Иваном. Лука Кухар, II, Дюрдьов

КРАЧУНСКА ВИНЧОВАНКА Тей ше святей ноци Радосц швету глаши. Зишол Хистос з нєба Да нас шицких спаши. И ми пришли глашиц Як ангели мали, Же бизме шицко тото З вaми уживали.

себе вибрали седем хлопох за помоцнїкох. Медзи нїма ше окреме визначивал Штефан. Бул полни милосци и сили, робел чуда и вельки знаки у народу. И станули даєдни зоз синаґоґи и розправяли ше зоз Штефаном. Алє, нє могли ше отримац пред мудросцу и Духом зоз хторим гуторел. Теди нагварели даєдних людзох же би виявели: „Чули зме же гуторел увредлїви слова процив Мойсея и процив Бога.” На таки способ побунєли народ, старшинох и кнїжнїкох, пришли ґу ньому, влапели го и виведли пред Вельку раду. Ту приведли фалшивих шведкох котри виявели: „тот чловек нєпреривно гутори процив того святого места и Закона. Чули зме же Исус розваля тото место и пременї обичаї котри нам дал Мойсей.” И кед шицки попатрели на Штефана, обачели же його твар як твар ангела. А вон, полни Духа Святого, патраци на нєбо, обачел Славу Божу и Исуса як стої з правого боку Бога, та гварел: „Ниа, видзим одкрите нєбо и Сина Чловечого котри стої з правого боку Бога.” А вони дзвигли вельку лярму, заткали себе уха и як єден ше розбегли на ньго. Виведли го вонка з городу и почали го каменьовац, а вон ше волал на Бога зоз словами: „Господи Исусе, прим мой дух!” Потим клєкнул и з моцним гласом скричал: „Господи, нє бер им то за грих!” И кед то гварел, умар. Швето святого Штефана, першого Христового мученїка слави ше на треци дзень Крачуна - 27. децембра (по новим, григориянским) односно 9. януара (по старим, юлиянским календаре).

10

ДОК Я БУДЗЕМ ВЕЛЬКИ

Ivan Kolbas, III, Novi Sad

ЄШЕНЬСКИ ДИЖДЖ З єшеню пришли и дижджи. Думам же єшеньски дижджи найкрасши дижджи, прето же падаю по цалим дню. Велї людзе жалосни и депресивни кед длуго пада диждж и кед жимно. Гваря же теди шицко блатняве, брудне и мокре. Я нє думам так як вони. Видзи ше ми же диждж барз чудне и барз красне зявенє хторе нам природа дава. Кед треба же бим даґдзе пошла, найволїм кед пада диждж. Теди положим слухалки до ухох, пущим мойо облюбени писнї, та попри звука прекрасних мелодийох, чуєм и як ше дижджово капки злїваю по амрелу и коло мнє падаю на жем. Чувствуєм же у тих хвилькох нїч нє таке важне як тото паданє. Даєдни людзе чувствую диждж, а други лєм змокню. Ясна Медєши, VIII Руски Керестур

ПОМОГЛА СОМ СЛАБШОМУ ОД СЕБЕ Мой брат Борис, братняк Андрей, його пайташ Алекса и я були на спортским терену. Обеговали зме ше. Борис ше пошпоцел, спаднул и розбил колєно. Андрей и Алекса одбегли поволац маму, а я подзвигла Бориса и цешела сом го. Сановала сом го, бо го барз болєло. Чурела му крев. Кед мац сцигла, такой го одведла дому. Розбите колєно му поумивала. Додала сом єй пращок за рани, же би го нє так барз болєло. Кед ше шицко закончело, була сом радосна же сом помогла младшому братови. Пре мою помоц вон менєй чувствовал боль и цешел ше же ма таку добру шестру. Ваня Пастернак, IV Нови Сад

Ivan Tama{, VI, Kocur

ШКОЛСКИ ПРЕДМЕТ ХТОРИ ЛЮБИМ У школи маме вельо предмети. Я окреме любим биолоґию. Слово биолоґия походзи од старих латинских назвох „биос” и „лоґос” цо значи наука о живоце. Тот предмет нам преподава барз добра наставнїца Весна. У паметаню ми остала лекция о шмикачох. Думал сом же кед ше гади лєм шмикаю, зогинаю и викривяю цело кадзи сцу, похребцина им нє потребна, та ю анї нє маю, алє нам наставнїца потолковала же и гади маю похребцину. Научела сом вельо о природи, о живим швеце, о тим цо нас окружує кажди дзень. Шедзим у першей лавки и зоз вельку увагу слухам наставнїцу. Перше нам потолкує нову лекцию, вец читаме даяки интересантносци зоз учебнїка, а дакеди достанєме и домашнї задатки. На концу каждей обласци маме контролни. Биолоґия ми найинтересантнєйши школски предмет. Любела бим и далєй, у штреднєй школи, виучовац тоту науку. Александра Горняк, VII Коцур

15

МЕЛАНИЯ РИМАР

ДЄНИФЕР КРИСТИФОР

ПЕРША ВИЯВА ЛЮБОВИ Велї

Svetlana Gajduk, II, Nove Orahovo

НОЦНЕ НЄСПОДЗИВАНЄ Нє могла сом спац. Роздумовала сом чи Дїдо Мраз наисце постої чи то лєм приповедки одроснутих. Цошка ми пошептало же бим вишла вонка. Вишла сом. Ноц ше блїщала од билих пахулькох. На нєбе зашвицела гвизда. Єй шветлосц була барз нєзвичайна. Припатрала сом ше на тоту красоту. Гвизда ше приблїжовала. У тей чаривней шветлосци замерковала сом саночки. Страцела сом ше. Роздумовала сом чи то крачунски сон, чи сом на Сиверним полу... чи? Нє знам. Диханє ми стануло. Скрила сом ше под веранду и закуковала сом. Шейсц прекрасни ирваси зоз широкима, розконаренима рогами спущовали ше на нашо закрице. Цошка дуркло и лєм сом чула: Ооох! Хооо! Щешлїво! Знала сом же то Дїдо Мраз. През облак ми до хижи спущел дарунок. Чи пречитал мойо писмо? Чи ми виполнєл жаданє? Ирваси кус гребали по закрицу, а вец рушели далєй. Замерковала сом Дїдов погляд. Знал же сом вонка. Видзел ме. У шерцу сом почувствовала якуш цеплоту. Видзела сом Дїдов Мразов ошмих. Змахла сом му и убегла сом нука. Там бул мой новорочни пакецик. Гей, достала сом тото цо сом пожадала. Бабку. Прекрасну бабку хтора бешедує. Прещешлїва, лєгла сом спац. Рано сом попонагляла ґу мами. Шицко сом єй виприповедала. Вона патрела на мнє и гварела же то лєм приповедка одроснутих. За ню то була приповедка, а за мнє... лєбо крачунски сон, лєбо Сиверни пол... лєбо наисце ВОН. Цо думаце? Теодора Новакович, V, Руски Керестур

16

ми гуторя же сом ше пременєла. Шицко ми шмишне, почала сом ше иншак облєкац и иншак справовац, алє я тоти пременки нє обачуєм. Вше кед прейдзем коло нього, лїца ми почервеня. Цо то значи? Єдного вечара коло дзешец годзин достала сом порученє зоз нєпознатого телефонского числа. Писало най видзем вонка и най отворим ладичку за писма. Думала сом же дахто погришел телефон, алє ме интересовало цо за помилька, та сом вишла. Зоз ладички викуковала червена ружа, а у нєй було писмо. Пооглядала сом ше чи ме дахто видзи, алє нє було нїкого. Вжала сом ружу и писмо и заварла сом ше до своєй хижи. Писмо було целове зоз червенима шерцами, пахняце. Отворела сом го и почала сом читац: „Уж длугши час це провадзим. Вше частейше думам на тебе. Зобудзели ше у мнє красни чувства, та сом ришел повесц ци же це любим. Було би ми мило кед бизме пошли прешпацирац ше и побешедовац...” Шерцо ми почало швидше дуркац и видзело же ми же ми вискочи зоз першох. Перши раз ми хтошка виявел любов. Алє... хто вон? Тей ноци сом длуго нє могла заспац. Обрацала сом ше раз на єден, раз на други бок. Ютредзень ми зоз тото истого числа сцигло порученє же бим пошла на одредзене место, та дознам хто тот леґинь хтори ми виявел любов. Пошла сом, алє най тото стретнуце останє тайна. Мариєта Новак, VIII, Коцур

Valentina Oleyr, I, Ruski Kerestur

СКАЗКА О НАСТАВАНЮ НОВОГО РОКУ

Р

аз барз давно, на жеми нє було фарби! Лєм билїдло було безконєчно присутне и символизовало вични шнїг и ляд. Нє було анї рочни часци анї Нового року. Постоял лєм Стари рок, хтори з каждим дньом бул вше старши и вше вистатши. Понеже нє було зменьованя рокох, дзеци нє могли дожадац свойо жаданя, докончиц свойо фантазиї, дошнїц сни и витвориц надїї. Дїдови Мразови на Сиверни пол, до Улїци Мразох число 23 пахульки, сцигли милиярди писма хтори послали дзеци зоз цалого швета. Модлєли го най Нови, млади рок одменї Стари. И най му да дугово фарби. Таки яки видзели у своїх снох! Кед пречитал шицки писма, Дїдо Мраз ше завар до лабораториї снох. Вжал свойо хемикалиї и створел штирох пахулькох: белавого Сончка, стриберного Мрияна, златного Надїяна, лилового Жаданяна и прекрасни, млади Нови рок Душану. Зоз брези єй дал ценки пас, од нїжних дзецинских снох фарбу скори. Два найкрасши гвизди, хтори анї єдно людске око нє видзело, були єй очи. Зоз златних слункових зарйох направел єй власи. Пахулькове були весели мали створеня хтори по цалим дню помагали Дїдови Мразови правиц пакецики, шпиваюци так: – Пахульки зме мали, нїжни, Белави, златни, лилово, шнїжни. Патулястейши зме од патулькох, И русалкейши од русалкох, Прето наша моц така велька! Вона лєм наша и вецей нїчия, Бо зна дзе жаданє, надїя, сон и фантазия! Вец белави пахульок Сончок розширел белави кридла и одлєцел до швета. Дзецом и людзом даровал белаву фарбу и зоз ню сни! За нїм одлєцел стриберни пахульок Мриян. Подзелєл швету стриберну фарбу и мрию. За нїма з Дїдовей Мразовей лабораториї снох вилєцел златни пахульок Надїян и лилови Жаданян. Шицким даровали златну и лилову фарбу, надїю и виполньованє жаданьох. Вец Дїдо Мраз до билих санкох попрагал свойо лєтаци ирваси, вєдно зоз красним и младим Новим роком и нащивел шицки штири страни швета. Стари и бридки рок, хтори мал штири трупи и штири глави, та так бул присутни на шицких штирох странох, пущел свойо штири желєни шарканї же би одогнали Дїда Мраза и його ирвасох, и Нови рок. Зоз цеплоту и нїжносцу души, Душана припитомела шарканьох хтори ше обрацели процив Старого рока и одогнали го до жеми Нєвидзиї. Од теди дзеци и людзе мали дугово фарби и могли дожадац свойо жаданя, витвориц надїї, закончиц фантазиї и дошнїц сни. Каждого першого януара Дїдо Мраз приводзел Нови рок же би одменєл стари и виполнєл шицким дзецом и людзом цалого швета новорочни жаданя.

МУДРЕ ПРАШЕ Ж

има була барз тварда. Мраз так сцискал же аж конари на древох пукали. Єдней такей жимскей ноци до дїдового кармика ше уцагла радосц. Опрашела ше швиня. Мала дванацецеро прашатка. И дїдо ше зрадовал, алє ше и застарал.

– Чи их мац швиня годна попритульовац ґу себе и защициц их од мразу? Цо кед до рана помаржню? Таки су малючки, а шумни як... як ґумово бависка! Голєм перши два–три ноци бим их требал уношиц нука, док кущик нє змоцнєю – надумал себе дїдо. Вжал зоз плєвнїка кошар, та єдно по єдно прашатко брал од швинї и кладол до кошара. Унєсол их до хижи и положел на жем, коло кальового пеца. Було им цепло, та такой поспали. Дїдо лєгнул на посцель, алє знал же нє шме твардо заспац, бо о два–три годзини муши прашата однєсц ґу їх мацери же би ше нацицкали. Предримал ше, вжал кошар и пошол з нїм до кармика. Єдно по єдно брал, та кладол ґу швинї. Кед их пречишлєл, збунєл ше.

– Як єденац, кед знам же опрашела дванацецеро? Преверим ище раз: єден, два, три, штири, пейц, шейсц, седем, осем, дзевец, дзешец, єденац... Озда сом дванасте нє страцел драгом, од хижи по кармик? – чудовал ше дїдо, та ше розкрачал нука опатриц чи нє остало там. Закукнул под посцель, под стол и под шамлу, алє прашеца нє було.

– Дзе ше знало подзец? Кед одразу... учул якеш кормацанє за пецом. Закукнул, а там... счупене, целове прашатко.

– Злате єдно, чом ши ше скрило од дїда? Мудре ти, гоч ище нє маш анї єден дзень! Знаш же цегелки на пецу ище цеплєйши од твоїх шестричкох и брацикох позбиваних на громадки у кошаре! – погласкал дїдо праше, уцискал го под уяш и розкрачал ше з нїм до кармика. И воно було гладне, як и гевти єденацецеро цо уж цицкали, аж чамкали.

Преложела М. Р.

9

ТАМАРА ХРИН

КАНДУР И МИША

ЛЄСОВ ДОХТОР Б

огати лєшик на концу валала достал дохтора правого, вредного лєсового. Жителє лєса за помоц му дзековали, та красни домик дохторови будовали. На найвисшим дубе, у шерцу природи, при малей пажици нєдалєко од води. Гоч дохтор нє мал били мантил и шапку на малей глави, бул мудри и добри як дохтор прави. Зоз хорих древох винїмал хробачки, та себе зберал єдла и присмачки.

РОБЕРТ ТАКАРИЧ

ПЕРША ЛЮБОВ И ПЕРША ОВОЦ НАЙЛЄПШИ Присловка зоз Пиринейох

8

Нїч. У правих кнїжкох пишу цошка таке як „Почитовани дньовнїку”, лєбо „Мили мой дньовнїку”, лєбо... думам, як най я тераз повем: Мила моя и єдина теко. Тото нє идзе! Шицко як нє при розуме. Та... Зоз длужним почитованьом же церпиш мойо писанє... та... цо я робим. Яки сом насекирани. Сцел сом ци повесц же шицко тото цо ше случело всоботу и шицко цо себе я надумал и цо сом сцел, нє принєсло плоди. Случело ше єдно вельке нїч! Анї ме моя велька любов нє чекала опрез школских дзверох, анї ше ми нє удало видзиц ю. Нє видзел сом анї Паю. Лєм сом у школским дворе на паркинґу видзел машину. Дїдову! Однята роба!

Ишол раз кандур Петро и миша Мака до школи, алє нє бешедовали. Кед сцигли до школи, Мака обачела же нє вжала з дому клайбас. Питала ше гуски Даби: – Гуско, маш ми пожичиц єден клайбас?

– Я нє мам два, алє знам хто ма: кандур Петро. Вон нєшка дежурни. Питай од нього – одвитовала Даба. Миша була цихо, бо ше бала питац од кандура клайбас. Кед почала годзина, Петро пошол поуцерац таблу. Миша вихасновала хвильку и покрадзме вжала кандуров клайбас. Кандур такой обачел же му скапал клайбас, та ше поносовал наставнїкови. Шицки були цихо. Так пришол и конєц дня у школи. Миша Мака була злєкнута. Пошла бояжлїво ґу кандурови та му гварела же му вона вжал зоз стола клайбас.

– Цо? Вжала ши, а нє питала ши ше ми? – бул нагнївани кандур.

Mihaela Gornyk, II, Kocur – Пребач ми, бала сом ше же ме поєш! – вигваряла ше миша.

– Требала ши ше питац. Нє грих питац ше кед ци треба дацо пожичиц – крашнє гварел Маки кандур Петро. Од теди вони двойо були найлєпши товарише. Валентина Салаґ, V, Дюрдьов

Гей, нє сце вон вецей зоз худобу ходзиц по брудних улїцох и шмердзацих преходох. Пая витяз. Шедла витор! Гварел сом же нєшка нє можем писац. Кед так випатра любов и кед так випатра любовнїк, вец сеґинь, бидни тот швет. Кед би ми голєм змахла лєбо на мнє джмуркла. Полєцел бим як птица. Знам, то ше лєм так гутори. Можебуц це вецей нє отворим! Нєт причини за тото! Шицко цо сом робел, робел сом слабо. Кед бим ше голєм дачого здогаднул. Пребач, Тамаро, кед сом це увредзел. Нє знал сом лєпше. Я це нє знам чувац. Придзе дахто лєпши, порихтанши и схопнєйши одо мнє. Я лєм таки! Преложела М. Р.

ЄШЕНЬСКИ ВЕЧАР У МОЇМ ОБИСЦУ Єшень сцигла, та вечари вше жимнєйши. Помали ше врацам дому зоз школи. Крачам з ноги на ногу и роздумуєм о цеплей вечери. Жимни витор ми дує до хрибта. То знак же ше златна єшень през похмарени и дижджовни днї уцагла и моцно запановала у моїм краю. Сцигол сом дому. Жовти кандур станул опрезо мнє. Було му жимно. Док сом го гласкал, почувствовал сом приємни пах целових ружох хтори ме дочекали и украшели ми вечар. Вошол сом до хижи и обачел сом на столє єшеньски плоди. У єдней миски було чарне грозно, а у другей смокви. Найволїм ше сладзиц зоз єшеньску овоцу док вечар, пред спаньом, шедзим и патрим телевизию. Кажди вечар кед лєгнєм спац, одхилїм облак же би єшеньски пах вошол до моєй хижи и ошвижел ю. Теди найлєгчейше зашпим и найкрасше шнїєм. Алексей Макаї, VIII, Коцур

Mi`o Kova~, I, Novi Sad

ЄШЕНЬ У МОЇХ ОЧОХ Дижджовна єшень почала

и цепле лєто нам одогнала. Ґовлї и ластовки ше рихтаю одпутовац до цеплого краю. До школи дзеци почали ходзиц и такой домашнї задатки робиц. Нє виша тельо на фейсбукох, алє беру кнїжки до рукох. Ґаздиня дома жимнїцу прави, та ше шкрабе по глави. Нє ма досц овоци и паприґи, годна на жиму прето мац бриґи. Ґазда кукурицу дома зруцує и урожаю ше барз радує, лєм му нєправо же цена мала велїх парастох розчаровала. Дїдо ми вше приповеда же яка скорей була привреда. Теди ше парастох почитовало, а нєшка ше их поспреведало. Скорей людзе трактори нє мали, та на волох орали. Жито кошели и до снопох вязали, бо за комбайни теди нє знали. Зоз слунком вєдно ставали и такой ше до роботи лапали. Кукурицу ручно ламали и до шпедитерох руцали. Велї од нас би нє витримали анї тидзень як нашо стари. Прето их я почитуєм дїдовей ше приповедки здогадуєм.

Петро Хромиш, VIII Дюрдьов

17

Visti zoz {koloh... „ К О СТ Е Л Ь Н И К О ВА Є Ш Е Н Ь ” У Ш К ОЛ ОХ

ПРОМОЦИЯ КНЇЖКИ „ЧОМ ШЕ КАЧКА З ВОДУ МАЧКА” У рамикох манифестациї „Костельникова єше-

нь”у Школи у Руским керестуре 8. новембра отримана промоция кнїжки „Чом ше качка з воду мачка” Юлияна Папа. На промоциї були школяре трецих и штвартих класох, и даєдни зоз пиятих класох. Кнїжку представела писателька Ирина Гарди-Ковачевич и одвичательни редактор видавательней дїялносци у „Руским слове”, Микола Шанта. Школяре, члени новинарскей секциї, читали приповедки и писнї зоз тей кнїжки. Барз були интересантни стихи о животиньох, як и упознаванє школярох зоз роботу и дїлом автора Юлияна Папа, о чим „Заградки” достали награди за найуспишнєйши литературни и подобово роботи. Марина Джуджар и Павле Новта, III Руски Керестур

СТРЕТНУЦЕ РЕЦИТАТОРОХ Традицийне

Стретнуце рецитаторох и тей єшенї отримане у Основней школи „Петефи бриґада” у Кули. На нїм участвовали школяре зоз Руского Керестура, Коцура, Нового Саду, Вербасу, Суботици, Дюрдьова, Нового Орахова, Кули и зоз Миклошевцох. Подзелєни були у трох возростох. Наймладших, школярох нїзших класох було дзевецеро, у штреднїм возросту – школяре висших класох, аж шеснацецеро, а старши возрост представяли шесцеро штредньошколци. Скоро шицки рецитаторе ше представели зоз стихами руских авторох. Шицки учашнїки достали на дарунок по єдну руску кнїжку, а на концу Стретнуца Мелания Римарова у мено Одбору за образованє Националного совиту Руснацох подзелєла учебнїки за пестованє руского язика „Черешньов квиток” автора др Якова Кишюгаса школярох хтори у Кули ходза на год зини свойого мацеринского язика. М. Р.

18

СТРЕТНУЦА ШКОЛЯРОХ И ПОЕТОХ Н

аймладши, школяре першей и другей класи упознали Ану Тамашову, авторку кнїжки поезиї „Чом чомка нє ма уха”. Вона им читала свойо нови писнї, приповедала з нїма, та на тим друженю вироятно нашла и даєдну нову инспирацию за писанє. Кнїжку „Жвирки у азбуки” Меланиї Римар перше представели школяре хторим учителька Нада Колошняйова помогла нарисовац даєдни жвирки и научиц рецитовац писньочки о тих истих жвиркох. Писательки остало лєм виволац дзецом як надумала написац таку кнїжку и указац свойо збирки обявени скорейших рокох. Промоция була и шветочна нагода подзелїц найвреднєйшим сотруднїком „Заградки” награди за литературни и подобово роботи обявени у тим часопису. Наградзени були Ана Костелник, Леон Юрич, Даниєл Накич и Антонио Киш. У висших класох представена кнїжка поезиї за старших „Зайда за мирни сон” Штефана Гудака и „Лядова трава” Владимира Кочиша. О поезиї тих двох наших писательох бешедовал Микола Шанта и Олена Планчак-Сакач. Стретнуце з писателями отримане и у Основней школи „Братство-єдинство” у Коцуре, як и у Дзецинскей заградки „Герлїчка”. У нїзших класох госцовали Ана Тамаш и Мелания Римар, а у висших Саманта Рац-Стоїлькович и Саша Сабадош, а дзецом представена и збирка писньох и приповедкох Юлияна Папа „Чом ше качка з воду мачка”. За литературне стретнуце ше найбаржей рихтали наймладши, школяре першей класи, та зоз учительку Лидию Будинскову задумовали и рисовали жвирку на букву Й, та так научели писательку глєдац у фантазийох тото цо нєт у природи.

МИХАЙЛО КОВАЧ

ДЇДО ДЕЦЕМБЕР И БАБА ЖИМА Ишол дїдо перше рано,

Ишол дїдо нагнївано, Ишол дїдо, подудровал, Сам зоз собу бешедовал: Мам я бабу барз зубату, А сце ходзиц у кабату. Стари дзешка одрадзела, А тераз би нови сцела. Гварела ми: „Патьце дїду! Таки вельки Швета иду, А мнє сукня сама плата, Яка будзем без кабата?” Пре тот кабат перше рано Дїдо ишол нагнївано. Пре тот кабат, о мой Боже, Дїдо мирно спац нє може. А кед пришло пяте рано, Идзе дїдо розиграно. Идзе дїдо та танцує, Заш зоз собу бешедує: През крачунски чесни пости, Прейґа рикох справим мости, Справим драги, справим, вера, Каменїсти до Сивера. Попрагам я били конї, Били конї як и влонї. Одвежем ше до Сивера, Та му повем, повем вера: „Ой Сиверу, сиверочку, Дай ми кабат за бабочку, Бо тот кабат, кабат били, Баби, дзецом, шицким мили.” А Сивер ме посанує Та ми кабат подарує. На тот кабат думаюци Дїдо ходзи танцуюци. „Наша заградка”, число 4. децембер 1938. року

7

МИРОН БУДИНСКИ

В

ДЇДО МРАЗ

ельо тижнї уж пред Новим роком Яни походзкує задумано, нє може ше дочекац кеди уж будзе ходзиц Дїдо Мраз и цо му принєше. Забави ше зоз даяким бависком, ужиє ше, алє вец ше таргнє.

– Кельо раз ше ище треба виспац до Дїда Мраза? – пита ше. Одвитую му же то ище далєко, же нє мож анї на пальци указац, бо вон нє ма тельо пальци, алє же кед би ше оцово и мацерово пальци позберали, та же би тельо ноци требало преспац до того вечара кед Дїдо Мраз будзе ходзиц и дзелїц дзецом дарунки.

– О, вельо то ище – гутори Яни застарано. – Алє кед бим голєм знал же цо ми принєше.

– Кед ши бул добри, та ци красни бависка принєше, а кед нє, та хто зна цо!... – гутори му оцец.

– Вше сом бул добри.

– А вчера ши нє сцел мацер послухац, нє сцел ши судзину одкладац. Ище ши гварел же хто помивал, та най и поодклада. Яни ше правел же нє чує. Пробовал пременїц тему розгварки, та гвари: – Оцец, я смиядни. Оцец му дал води, алє и предлужел упарто цо започал: – А вец ши вжал клайбас и по муре ши свойо мено виписовал, а тинту ши по новим новучким партку розлял. Яни цихо.

– Дараз, док я бул ище мали, та за таки дїла Дїдо Мраз приношел пруцик. Пошол на беґель, одрезал зоз верби прости ценки пруцик, та принєс такому челєднїкови як ти. Ище и написал: „Тому и тому, за розляту тинту по партку”. Та чи и тебе таке дацо нє принєше? Яни знал же то тераз таке дацо Дїдо Мраз нє ноши. Нє учел нїґда, алє якош чувствовал же то нє у духу модерного воспитаня.

– Мнє принєше камион – гварел Яни. Алє оцец упарти: – А чи наисце нє принєше и пруцик, чи би ци нє бул потребни?

– Нач ми го?

– Ша, так думам, чи би ци ше нє здал надач? Роздумай, можебуц ци є наисце потребни. Яни ше задумал.

– Е, знам! Наисце ми и пруцик потребни. З нїм будзем биц свойого коня з тима древенима ногами, бо ме нє сце слухац кед го шедлам. Зна Дїдо Мраз цо треба принєсц, бо Яни на стародавни способ сце воспитац свойого коня.

6

И

ШАХ – КРАЛЬОВСКЕ БАВИСКО

стория шаху стара коло два тисячи роки. Перши шаховски партиї одбавени у Индиї. Теди ше шах волал чатуранґа, цо значи „зоз штирох часцох”, а представял борбени розпорядок индийского войска. Войско розпоредзене на штири часци представяли слони, тенки (лєбо ладї), конї и пешаци. Ту ище були и краль и главни командант, нєшкайша кралїца – дама, хтора ше пре векшу сиґурносц находзела у штредку. О наставаню шаху єст даскельо леґенди, алє найрозширенша тота о мудерцови Сиса Бен Дахирови и младому кральови Шахрамови хтори гнобел народ. Же би научел краля же без народу нє мож пановац, Сиса Бен Дахир видумал и указал же и найслабша фиґура – пешак може на 64-ох польох допринєсц виходу зоз битки и принєсц побиду. Краль швидко научел поцаговац фиґури и бул одушевени з бависком, а мудерцови понукнул вельку награду. Сиса Бен Дахир од краля питал привидно скромну награду же би му випоручел тельо зарна жита кельо ше достава кед ше на перше польо шаховскей табли положи єдно зарно, на друге два, на треце штири и так далєй – на кажде шлїдуюце польо два раз вецей як на предходне. Краль думал же то занєдзбуюце количество, та предложел творительови шаху най видума дацо драгоцинше, алє мудерец остал при своїм

жаданю. Кед добре пораховал, краль ше барз нєсподзивал же на цалим швеце нєт тельо жита кельо Сиса Бен Дахир питал. Требало му дац 18.446.744.073.709.551.615 зарна. Як памятка на тоту подїю, шаховски поля ше у Индиї волаю „кохтазара” цо значи гамбар. Найновши виглєдованя историї шаху потвердзели же перше урядове змаганє нє отримане 1575. року у Мадриду на дворцу краля Филипа Другого, алє у Нємецкей, у универзитетским городу Гайлделберґу, ище 1467. року. У архиву найдзена писмена поволанка любительом шаху, дзе написане же ше учашнїком змаганя ґарантує шлєбодне путованє до Гайлделберґу, безплатне пребуванє и єдзенє. Тот турнир допринєсол популаризованю шаховского бависка у Нємецкей, та нєодлуга шаховски центер постал Нирнберґ, дзе ше од 1477. року поряднє отримовали змаганя.

ШАХОВСКИ ТУРНИР У КОЦУРЕ У рамикох Спортских бавискох „Яша Баков” у Основ-

ней школи „Братство-єдинство” у Коцуре 23. новембра того року отримани турнир у шаху за пионирох и турнир у пикаду за одроснутих. На шаховским турниру участвовали 5 екипи: два зоз Кули, єдна зоз Вербасу и два зоз Коцура. Найуспишнєйша була екипа зоз Вербасу, другопласована екипа Коцур1, трецопласована екипа Кула-1, штварти були шахисти Коцур-2, а пияти Кула-2. На заєднїцким полудзенку у Огньогасним доме змагателє першопласованей екипи достали металиї и припознаня, а шицки други учашнїки припознаня за участвованє на тим турниру. Орґанизатор турнирох бул Орґанизацийни одбор Спортских бавискох „Яша Баков”, а соорґанизаторе КПД ДОК, Шаховски клуб „Омладинєц” и ОШ „Братство-єдинство”. С. Д.

19

ШТЕФАН ЧАКАН

ЛАВИРИНТ

„ОДКВАЧЕНИ” МУДРОСЦИ – Чом курче пребегує прейґ драги?

– Сце опатриц цо єст на другим боку. * – Цо ше случує кед слон войдзе до фрижидера?

– Нє мож заврец дзверка. * – Чом ше ластовки и ґовлї през жиму селя до цеплий крайох?

– Нє любя топиц. * – Чом гвизди нє швица воднє?

– Шпорую струю. Зложел Юлиян Пап

Катарина зна же ю под ядловцом чекаю новорочни дарунки, алє нє зна кадзи ґу нїм сцигнуц. Помогнї єй.

Z

AGADKI

ПОВЯЖ ЧИСЛА

Гоч влєце нїч нє вредзи, вжиме при нїм кажде шедзи. (пец)

ТР ОУ Г

ЕЛ Н

ЇК И

Перинка била, же лєм, а под ню чарна жем. А кед яр настанє, перинка нєстанє. (шнїг)

Идзе, идзе... Хто? Повяж числа од 1 по 33, та увидзиш.

20

Кельо троугелнїки видзиш на слики?

Ш

едзели два врани на сухим конаре бреста тримаюци ше твардо зоз пазурами, понеже жимни витор дул и заношовал дробни шнїг по голих поьох. Груби пасма шнїгу прикривали шицко цо би мож було жесц, а глад трапел врани уж вецей днї. Нєодлуга з дзири на сухим стеблу бреста викукла вивирка и вируцела лупи з орехох и лїсковцох, же би єй нє завадзали у гнїздзе. Єдна врана ше зрадовала кед обачела голєм орехово лупи, та ше озвала ґу вивирки: – Добра сушедо, опать-лє яка жима трапи чарни врани. Чи биш нас нє могла порадзиц дзе бизме тераз могли найсц даєден орех? Влєце их було тельо же зме их прегартали и виберали лєм найсмачнєйши, а тераз нє мож найсц анї єден, та гоч и хробачни. Вивирка ше нє сцела викладац жимному витру, алє заш лєм враном любезно одвитовала: – У лєшику под орехом напевно єст надосц орехи. Я отамаль вєшенї принєсла до гнїзда лєм малу громадку. Гевто шицко остало ширцом по жеми.

– Знаме ми, вивирко, же там єст надосц ореха, алє тераз там груби шнїг!

– Нїч то, сцерпце ше и причекайце. Накадзи огреє слунечко, шнїг ше розпущи – гварела вивирка, уцагла ше до гнїзда и заварла за собу облачок.

АНА ТАМАШ

Задул витор моцни

ВАЛЕНТИН-ЗДРАВКО ФЕЙСА

до хмарки тей ноци.

СТАРИ КОЦУРСКИ ДЗВОН

Найзмарзнутши капки мали били главки.

Крочай за крочайом, дзень за дньом, нєвистато биє наш коцурски дзвон.

Його „бом” валалом цалим одгукує, на важни подїї шицких нас зволує.

До наших вон шерцох давно усадзени, достал мено Миколай кед бул направени.

Кажди чловек його люби, почитує, а такей годзини барз ше, барз радує.

По жем залєтую жиму привитую. Пахульки весели, жем би освоєли. Слунко кед ше зяви, такой шора справи.

Бим-бом, бим-бом! Так дзвонї наш дзвон.

5

ДЕСАНКА МАКСИМОВИЧ вайцарци вельки любителє природи, та маю и Швайцарски союз за защиту животиньох. На явних местох мож видзиц оглашки у живих фарбох, на хторих висликовани ящурки, гади, храстави жаби, канї, пергачи, миши... и пише же строго забранєне забивац шмикачох, водожемцох и глодарох. Швайцарци, як Словенци, часто одходза до природи. На Итлиберґу, старей лєсовей драги за шпациранє, длугокей дзешец километери, на швета видно мацери з малима дзецми у кочикох, алє и младих, та и старих, вше у дружтве псох хтори там шлєбодно бегаю кельо лєм сцу. Алє... накадзи їх власнїки обача на стеблу прибиту таблїчку на хторей написани закон о защити рошлїнского и животиньского швета, такой свойо пси вяжу на ланцущок. И дзеци почитую тото предписанє. На брещку у вельким старим лєше, нєдалєко од центру городу находзи ше Зоолоґийна заграда до хторей родичи часто водза свойо дзеци. Нєдалєко отамаль, у акльох ше карми вельо сарнї и єленї, дзиви кози, лососи и дзиви швинї. Раз сом ше, у Раперсвилу, варощику на Цирижским озеру, припатрала як дзеци доволую сарнї, гуторяци им: сладка, шумна, милючка, джобкаста... гибай, дам ци мархву, шалату, грушку. Так исто, умилно, дзеци ше оздзиваю и ґу смугастим дзивим прашатком, гоч су залюштани од блата у хторим ше найволя купац. При лєвовей клїтки було цалком иншак. Єден хлапчик ше питал мацери: – Чом бачи лєв таки нагнївани? Дзецом було природне же лєв бачи–лєв, тельо ше людского у нїм мишало зоз жвирским. У тей хвильки лєв живкнул, станул и нарату зричал. Дахто ше злєкол, а дакому ричанє, гоч страшне, було прицагуюце. Вец ше лєв рушел ґу двом лєвицом, а вони ше достоїнствено поцагли до кута. У Зоолоґийней загради найвекша гужва коло царства маймунох. Зоз їх клїткох одгукує галайк як зоз учальнї док нє почнє школска годзина. Дзеци закерчели преход, тельо их було коло клїткох. Племена и файти маймунох єст озда тельо кельо и раси людзох. У зоо-загради у Цириху єст єдно ридке племе, зоз вельким вольом хторе ше надува кед маймуни брешу, найчастейше у сопрану. Нєдалєко од нїх у клїтки ґорили и шимпанзи. Кед их чувар пришол накармиц, дзеци ше припатрали як маймуни смачнє єдза. Достали якуш кашу и по даскельо конарчки спод чиєй скорки животинї цошка вицицовали.

4

У єдней клїтки бул весели маймунчок, сам. Мал вельо прегради, латки и циви, та по нїх скакал як прави ґимнастичар. Вишал ше на ланєц та ше колїмбал, преврацал, руцал багинди, а кед випатрало же спаднє и покалїчи ше, вон ше схопнє дочекал на ногу лєбо руку. Бул прешвечени же є у лєше медзи конарами, лєбо бул барз мудри, та ше помирел зоз судьбу. Мнє ше видзело же є сам прето же припада даякей окремней файти, а якеш дзивче твердзело же є покарани, бо бул барз нєсташни. У єдней хвильки ше ми страцели з очох весели дзеци, а вец сом их обачела при коритнявки хтора ровно вивальовала язик. Здабала на камень, желєнкаста, нєрухома, и лєм з язиком лапала дробни рибки. Думам же до зоолоґийних заградох вше треба исц зоз дзецми. Пойсц без нїх, то таке як танцовац без музики. Поправдзе поведзено, я любим пойсц и сама, вироятно прето же ми за тоту нащиву досц ище тото кус дзецка цо ми остало у души. Кед же дацо доказує цивилизацию и гуманосц, то тото як ше отримує дзецински заградки (оводи) и зоолоґийни загради. Вони у Швайцарскей на завидним уровню по чистоти и по тим як ше каждей животинї обезпечує природни штредок, як им створена илузия же ше ище вше находза шлєбодни на польох и у лєсох. Дзивим швиньом ту дати цали лєс, розуми ше, оградзени. Коло птицох викопани потоки, накладзене каменє, посадзена трава и древа, як у їх завичаю. Гади у склєняних клїткох маю исту, горуцу температуру, исти писок лєбо исту джунґлу, лєм ту нє маю кого укушиц. Як би було крашнє, роздумовала сом, кед би ше и уметнїком, як питоном, маймуном, лєвом, вовком, зебром, створело животни штредок у хторим би ше найлєпше чувствовали, дзе би найлєпше творели. Кед би ше єдним обезпечело огромну Скадарлию, другим широки булевари, солитери, бетонски штредок штреднєевропского и америцкого чловека, трецих кед би окружовали богати библиотеки яки єст у Нюйорку, Паризу, Москви, дзе мож буц по цалим дню, мац свою кабину, свой столїк, свой облак зоз лївого боку, свою цихосц, вельо кнїжки, пах паперу хтори дакого инспирує глїбше як пах змокнутей жеми. И людзе маю право на илузиї штредкох хтори задумую лєбо су отамаль вигнати.

G

Ш

U

БОНТОН – Зоз лїву руку вежнї видлїчку, а зоз праву нож – толкує мац синови.

– Добре, мамо, тото по тераз ми ясне. Алє, зоз хтору руку мам вжац месо? БАБА ГЛЄДА ПСА Баба: – Глєдам єдного малого, чарного пшичка з єдним оком. Дзивче: – Кед го наисце сцеце найсц, отворце и друге око.

MO

R

НЄПИСМЕНИ ПЕС Преходзаци коло пса хтори барз бреше, Павлик ше почина тресц од страху.

– Чом ши ше так злєкол? Нєшка зме читали народну присловку же „Пес хтори бреше, нє куса!” – змирює го Петрик.

– Читали зме, алє нє знам чи и тот пес читал и чи вообще зна цо то присловка.

REBUSI

Avtor: Silvester D. Maka>

ВИПОЛНЬОВАЛКА

ЛАВИРИНТ

Преложела М. Р.

ЗООЛОҐИЙНА ЗАГРАДА У ЦИРИХУ

Дїдови Мразови ше одквачела ґомбуля зоз оквеценого ядловца и дзешка ше одкотуляла. Помогнї му найсц ю.

Горизонтално: 1. Бере насилу, однїма; 2. Лїшково мали; 3. Ошалїц, похибиц; 4. Супруг мацеровей лєбо оцовей шестри, а моєй нини мнє...; 5. Руске женске мено; 6. Ценка палїчка; 7. Заяцова лакотка; 8. Тисячка (бешедно). Вертикално: Кед точно ришиш шицки горизонтални колони, у кругох вертикално достанєш мено и презвиско доброго старика хтори нєодлуга обрадує шицки добри дзеци на цалим швеце.

21

З

а децемберске число „Заградки” до Редакциї сцигли 198 роботи од вельо вредних сотруднїкох. Коцур: Сара Ґайдош, Мария Скубан, Сара Гарди, Марина Медєши, Иґор Чордаш, Тони Тамаш, Алекса Дорокхази, Вид Неделькович (I); Катарина Недич, Михаела Горняк, Павле Бесерминї, Антоний Чордаш (II); Єлена Чордаш, Наташа Тамаш, Николета Чордаш, Катарина Кулич, Ребека Гарди, Давид Неделькович, Давид Гарди, Иван Кучмаш, Марян Шанта, Михаел Скубан, Дамир Олеар, Владимир Сакач (III); Дария Чордаш, Дарина Михняк, Єлена Чордаш, Силвия Маґоч, Татяна Буила, Саня Будински, Михаела Салонтаї, Даниєла Горняк, Никола Сендерак, Андрей Русковски, Марян Киш, Микола Скубан (IV); Амалия Буила, Йована Колєсар, Саня Ґайдош, Емануела Бомерштар, Емануела Горняк, Мануела Кучмаш, Александра Русковски, Неманя Макаї, Иван Скубан, Матия Шанта (V); Марта Малїк, Марияна Мали, Анастасия Чордаш, Адрияна Киш, Никола Тимко, Никола Салонтаї, Марко Буила, Иван Тамаш (VI); Катарина Фейди, Александра Горняк, Наташа Медєши, Марко Недич, Дарио Михняк (VII); Наташа Шовш, Настася Сакач, Мариєта Новак, Хелена Салонтаї, Алексей Макаї, Андрей Папуґа, Михайло Чордаш, Юлиян Мали (VIII). Вєдно 108 роботи.

Дюрдьов: Иван Скубан, Иван Хромиш, Лука Кухар (II); Мария Горняк, Ясмина Будински, Златка Канюх, Серґей Пап (III); Єлена Кухар, Єлена Мудри, Катарина Бесерминї, Владимир Горняк, Борис Хромиш, Иґор Салаґ, Иван Кухар (IV). Вєдно 33 роботи. Руски Керестур: Кяра Будински, Андрейка Надь, Геленка Новта, Валентина Олеяр, Лора Новакович, Даница Плавшич, Ґлориян Штранґар (I); Марина Джуджар, Павле Новта (III); Мария-Славка Мудри, Мартина Афич, Анабела Силадї, Тереза Будински, Филип Баран (VI); Марина Роман (VII); Ясна Медєши, Мария Варґа, Валентина Гайдук, Тамара Надь, Милица Салаґ, Єлена Йованович, Дорис Бучко (VIII). Вєдно 27 роботи. Нове Орахово: Светлана Гайдук (II); Янош Хуняди (III); Аґика Хорват, Сабина Янушко, Орши Хорват, Оршика Олаї (V). Вєдно 19 роботи. Нови Сад: Мижо Ковач (I); Лидия Колбас, Ивана Фейди (II); Анастасия Пляскач, Ана Монар, Иван Колбас (III). Вєдно 11 роботи.

Нагр

адне

Випатра же школяре у Коцуре найволя

ПОДОБОВА КОЛОНИЯ У СИВЦУ На

питанє!

2. Подобовей колониї Шаховского клубу „Сивец”, хтора отримана 28. септембра у Сивцу, участвовали коло 70 дзеци предшколского возросту и школяре основних школох кулскей општини. Медзи нїма були и школярки осмей класи зоз Руского Керестура: Валентина Гайдук, Мая Медєши, Милица Салаґ, Ясна Медєши, Мария Варґа и Тамара Надь. За малюнок на тему „Швет шаху, швет фантазиї” Милица Салаґ достала трецу награду, а у тей катеґориї (старши возрост) наградзена була и Сара Мармила зоз Кули. Найуспишнєйши подобово роботи младих творительох були виложени на вистави у Народней библиотеки у Сивцу, а малюнки школяркох зоз Руского Керестура до „Заградки” послала наставнїца Биляна Роман, хтора була и член фахового жирия за оценьованє дзецинских подобових роботох. Б. Р.

доставац награди, та скоро кажде посила одвит на наградне питанє, наздаваюци ше же праве вон будзе вицагнути зоз громади точних одвитох. Радосни жимски швета уж на прагу, та и нове питанє у тим чишлє „Заградки” вязане за наиходзаци шветочносци, а глаши:

Як ше волаю крачунски шпиванки?

Точни одвити пошлїце на адресу: „ЗАГРАДКА”, Булевар ошлєбодзеня 81/VII 21000 Нови Сад

Награди у децембру достали:

ше учице, та их у составох єст вше менєй, алє ше ище вше даєдна уцагнє и нєздобачки убегнє просто до Редакциї. Лекторки такой У составу пише: Векшина товаришох ми од тамаль. Днї вше жимньейши. Миколай ми принєсол вельки поклон. На Крачун будзе вельо слаткиши.

22

^ASOPIS ZA DZECI

Direktor Martica Tama{ Odvi~atelqni redaktor Melaniy Rimar Vihodzi raz na me{ac u {kolskim roku • Vidava NVU “Ruske slovo” • Bulevar o{lwbodzeny 81/VII 21 000 Novi Sad, • Telefon (021) 6613-697 • @iro rahunok ~islo: 160-923244-82 • Ro~na predplata 1 000 dinari; za ino`emstvo 25 evra • Podobove u{orenw i ilustraci>: Lxbomir Sopka • Kompxterski obrobok: Mariy Gudak • Lektor: Ysmina Dxran>n • Rukopisi {e nw vraca • Drukuw: Drukarny “Maxima graf” Petrovaradin • Na osnovi dumany Ministerstva kulturi Republiki Serbi> ~islo 413-00-1103/98-04, na ~asopis {e nw placi porcix • YU ISSN 0353-9938 • E-mail: ruske@eunet.rs

CIP – Katalogizacija u publikaciji Biblioteka Matice srpske, Novi Sad 821-93 ZAGRADKA: ~asopis za dzeci/odvi~atelqni redaktor Melaniy Rimar. – Ro~. 50, ~. 1 (1991) – . – Novi Sad: Ruske slovo, 1991 –. – Ilustr. ; 24 cm Mese~no tokom {kolske godine. – Nastavak publikacije: Pionirska zahradka ISSN 0353-9938

НОВИ РОК Нови рок ше ошмихує,

од старого одпитує. Порихтани з дарунками понагля ше стретнуц з нами.

На хвильку ше здогадаме хто нас люби, кого маме. Ширцом шерца отвориме, шицких сцеме и любиме.

Кельо будзе ту жаданя, поцилунки, облапяня, щири слова поведзени, давно дзешка затрацени.

Най цали рок швето будзе, най щешлїви буду людзе, най зло, бида, почежкосци останю гет, у прешлосци.

! e r ka

o v a r

d a r ag

z

Zd

Юлияна Бодянец, овода, Руски Керестур Михаел Скубан, III, Коцур

(НЄ)КАЛЇЧЕНЄ МАЦЕРИНСКОГО ЯЗИКА Видно же читаце тоту рубрику и на гришкох

КСЕНИЯ ПАЛАТИНУС

скоча на ню и подцагню ю зоз червеним пенкалом, а подцагнуте – погришне слово нє шме калїчиц красну, младу и веселу „Заградку”. Треба написац: Векшина товаришох ми отамаль. Днї вше жимнєйши. Миколай ми принєсол вельки дарунок. На Крачун будзе вельо лакотки.

NA NASLOVNIM BOKU 1. Представа „Дурни часи” Катарини Фейди зоз Коцура, на Фестивалу малих сценских формох Фото: Дю. Винаї 2. Коцурски школяре на литературним стретнуцу у рамикох „Костельниковей єшенї” Фото: М. Римар 3. Дзеци зоз Бикичу на преслави Дня ошлєбодзеня валала Фото: В. Дїтко

Нє можем вериц же ше перше полроче того школского рока привлєкло по сам конєц и же зме го випровадзели до швета возбудлївих и нєзабудлївих памяткох. До половки януара анї словко о школи, бо ше и вона, сеґинїца уфарадлована, сце одпочинуц, сце спац три раз на дзень по осем годзини. Таку розвагу заслужела кажда школа. Та, мили нашо школи, чиряйце ше до мирних жимских снох до хторих вам нє будземе ускаковац, обецуєме! Гоч почал розпуст, обовязки нє маю мира. На нашо заєднїцке щесце, то сладки обовязки: швета, швета и швета. Святи Миколай уж повиполньовал жаданя хтори дзеци од нього вимодлєли. Шпиваче понаучовали нови коляди, бо уж шицко пахнє на Крачун. Радуйце ше и шицки ви, вредни заградкаре, а таки сцели и весели будзце и 2014. року. Най будзе успишни, а ви щешлїви, щиро вам жада Ваша редакторка

3

НАГРАДЗЕНИ МАЛЮНКИ ПОШВЕЦЕНИ СТАРИМ

ЄДЕН КРАЧУН, А СТО ОБИЧАЇ

На

наградним подобовим конкурсу „За слункову єшень живота” розписаним у Новим Садзе з нагоди означованя Медзинародного дня старих, було вельо красни дзецински малюнки. Окреме ше оценьовало малюнки дзецох зоз предшколских установох, а окреме школярски роботи. Медзи найкрасшима бул и малюнок Фиони Грубеньовей, школярки другей класи ОШ „Иван Ґундулич” хтора за свою бабу и дїда достала другу награду.

У

СИВЕРНА ЕВРОПА

ЛИТЕРАТУРНИ ВЕЧАР У НОВИМ САДЗЕ

Руским културним центру у Новим Садзе 3. децембра отримани литературни вечар на хторим ше школяре хтори у новосадских основних школох ходза и на годзини руского язика, дружели

зоз писательку Меланию Римарову. Вона им представела кнїжку сербскей поезиї прешпиваней на наш язик „Чи ми верице”. Кнїжку видал Медзинародни центер литератури за дзеци Змайово дзецински бависка. Наставнїци руского язика Оля Яковлєв и Ана Мария Рац достали кнїжки за кажду школу у хторей тримаю наставу, а їх школяре першей класи достали од Националного совиту учебнїки за пестованє руского язика и учебнїки за виронауку. Писателька Римарова дзецом представела и свою найновшу кнїжку писньох „Жвирки у азбуки” хтору прекрашнє илустровал наш карикатуриста и илустратор Любомир Сопка. Друженє закончене зоз представяньом „Заградки” и зоз поволанку на сотруднїцтво зоз тим часописом. М. Р.

Од Швайцарскей по Скандинавию, главни крачунски символ то швичка хтора означує Исуса – шветлосц швета. На крайнїм сиверу Европи єден з найстарших обичайох то ношенє адвентистичней коруни, венца зоз соснових конарчкох украшених зоз цифрованима пантлїками, шишарками, орехами и швичочками. У тижню пред Крачуном палї ше кажди дзень по єдну швичку: перша символ радосци и щесца, друга символ надїї, треца вири, штварта символ мира. У Данскей найсвяточнєйша хвилька кед кажде достанє мисочку пудинґу хтори ше черпа зоз специялней судзини положеней на штред стола. Хто у пудинґу найдзе цалу мандулю, достанє окремни дарунок. По звичайно мирней води Женевского озера у Швайцарскей на Крачун плїваю вельо швички. ЮЖНА АМЕРИКА Дзень пред Крачуном на городских площох ше поставя вельки яшля, а ґлумци бавя представу о народзеню Христа. Алє, кажда жем ма у тих представох дацо окремне. У бразилскей верзиї єден крадош даремно пробує одняц дзецко хоре чуваю пастире. У Перуу обичай знїмац прикраски зоз крачунского древка. У Арґентини тото християнске швето уштред лєта, та крачунска вечера звичайно вонка, под шветлосцу правих гвиздох.

МЕКСИКО Мало людзе знаю же крачунске древко односно крачунски квет походза зоз тей жеми, а як часц крачунского обряду уведли го паноцове францисканє у 17. вику. Дзецом ше тоту подїю преприповедовює як сказку зоз цалком иншаким змистом: хлапец Пабло пошол до церкви видзиц яшелька, алє нє мал нїч цо би подаровал Исусови, та вжал желєну рошлїну хтора росла коло драги. Дзеци ше вишмейовали з його скромного дарунка, а кед Пабло рошлїнку положел коло Исуса, на каждим конарчку ше зявели розкошни червени квитки. Крачун ше у Мексику слави и участвуюци у имитованю драги од Назарету по Вифлеєм, хтору Мария и Осиф мушели прейсц глєдаюци склонїско. Шветочна колона руша тидзень пред Крачуном: людзе иду од дзверох до дзверох глєдаюци склонїско, а 24. децембра конєчно находза место дзе ше одпочиню и наєдза. То хвильки кед ше фамелиї позбераю же би вєдно у молитви преславели швето. ФИЛИПИНИ

КАЧКА И ЧОМКА У ОВОДИ У КОЦУРЕ

У рамикох манифестациї „Костельникова єшень”

и у коцурскей оводи представени нови кнїжки праве за таки дзеци хтори ходза до „Герлїчки”. Кнїжку кратких писньочкох за наймладших „Чом чомка нє ма уха” написала Ана Тамашова, та сама и читала будуцим читачом свойо весели стихи. Юлиян Пап до кнїжки „Чом ше качка з воду мачка” поскладал и кратки приповедки и писнї за дзеци предшколского и младшого школского возросту. На промоциї нє мож було пречитац цали кнїжки, прето дзеци маю виховательку Серафину Яґлица, а вона у своїм руским оддзелєню вше дзечнє чита стихи наших писательох.

На тим оддалєним архипелаґу Далєкого востоку, дзе 80 проценти жительства католїки, Крачун швето кед фамелиї вєдно и кед ше модля. Обичай славеня Крачуна почал 1587. року, а з молитвами ше го наявює од 16. децембра. У валалох славенє почина на штири годзин рано кед весела ґрупа шпивачох и музикантох почина будиц вирнїкох. Молитви тирваю дзевец днї, а на Крачун ше дзелї дарунки.

М. Р.

2

23

c

m y

k

^ASOPIS ZA DZECI

Tamara Nadq, VIII, Ruski Kerestur

ROK LXVI • ^ISLO 12 DECEMBER 2013 • CENA 100 DIN

Milica Sala}, VIII, Ruski Kerestur

Nemany Maka<, V, Kocur