Заградка 10 - 2013

k m y c

ROK LXVI • ^ISLO 10 • OKTOBER 2013 CENA 100 DIN

Boris Hromi{, IV, Dxrdqov ^ASOPIS ZA DZECI

Darina Mihnyk, IV, Kocur

Emanuela Gornyk, V, Kocur

НАЙВЕКШИ ЦИРКУЗ

И Щ Е Д А КУ С З О З П У П Ч А . . .

Найвекши стаємни циркуз на швеце то „Циркуз-Циркуз” у Лас Веґасу у Америки хтори отворени 1968. року. Пресцера ше на 12 тисячи квадратних километерох, а закрити є зоз шатром високим 27 метери. Алє, кед ше патри на орґанизацию, на число и квалитет точкох, вец Московски циркуз найвекши и найпознатши на швеце. У нїм заняти 20 тисячи людзе, а ма стаємни шедзиска у 70 городох, та го рочнє нащивя коло 7 милиони патраче.

Антонела Надь и Александра Русковски

Людзе

Дзецинска ґрупа зоз Нового Саду

НЕОЛИТСКИ ЛОТОС Животну способносц даєдних

рошлїнских нашенькох мож скоро нєогранїчено очувац. Найстарши нашенька хтори познєйше виключкали, то нашенька лотосу, найдзени 1951. року нєдалєко од Токия, хтори були закопани у неолитским чамцу, шейсц метери под находзиском тресету. Безчислени нашенька зоз того „воскреснутого” квета, як и младнїки, подзелєни ботанїцким институтом ширцом швета. Лотос найдзени у находзиску тресету доказал же успишно преспал сон длуги 2 тисячи роки.

Фолклорна ґрупа з Коцура

Виктор Хрин

Шпивацка ґрупа зоз Нового Орахова

2

ТИСЯЧРОЧНИ ПУКАНКИ

хтори жили у Перуу пред вецей як тисяч роками, єдли кукурицу зготовену на рижни способи, а найволєли хрустац пуканки. Кукурица теди нє була главна у їх костираню. Тоту житарку ше почало садзиц у Мексику пред 9 тисячи роками. Значи, пуканки нє лєм наша розвага и уживанє док ше шпацираме лєбо патриме филм. И давно, давно ше людзе дзечнє госцели з випиренима пуканками.

КЕРТИЦОВА ЖИМНЇЦА Скоро цали животни вик кертица препровадзує под жему. Як мали булдожер, зоз преднїма лабами хтори здабу на лопатки, копе, риє и дриля жем, глєдаюци єдзенє. Лови дзень и ноц, бо нє може витримац без єдзеня длужей як шейсц годзини. Дньово може поєсц и два раз вецей поживи як є сама чежка. Вєшенї збера вельо резерви, та у жимнїци єдней кертици єст голєм 2 тисячи хлїсти, коло сто рижни хробачки, лїчинки кромпльового хробака, цо чежке коло два кили.

Pririhtala Radmila ]iki~-Petrovi~

23

За октоберске число до Редакциї сцигли 92 литератур-

ни, подобово и новинарски роботи од вредних сотруднїкох зоз наших школох. Руски Керестур: Катарина Чизмар, Денис Будински, Иван Рац, Павле Венчельовски (IV); Анамария Няради, Деян Надь, Лазар Дьордєвич, Микола Папуґа, Петрик, Ветон Хасани, Емилиян Няради (V); Северина Гарди, Мария Славка Гарди, Єлена Йованович, Кристина Катона, Тереза Будински, Анабела Силадї, Мартина Афич, Борис Югик, Себастиян Надь, Иґор Варґа (VI); Даяна Хрин, Йована Ноґавица, Сани Бучко, Антонио Киш (VII); Мая Медєши (VIII). Вєдно 30 роботи.

Коцур: Наташа Тамаш, Катарина Кулич, Николета Чордаш, Ребека Гарди, Иван Кучмаш, Владко Сакач, Дамир Олеар, Давид Гарди, Давид Неделькович, Марян Шанта, Михаел Скубан. Вєдно 28 роботи. Вербас: Драґана Оґризович, Кристина Будински, Александар Мишевски, Андрей Еделински, Серґей Надь (I); Антоний Контра, Иван Сеґеди (II); Аня Чизмар, Ваня Загорянски, Михаела Миклош, Себастиян Бесерменї (III); Аня Миркович, Йована Скокнич, Сара Канкараш, Михайло Костелник (IV); Тияна Чизмар, Миленко Виславски (V); Стефан Кандрач (VI). Вєдно 19 роботи. Дюрдьов: Єлена Мудри, Борис Хромиш, Иґор Салаґ, Иван Кухар (IV); Тамара Чордаш, Мария Барна, Лидия Гарди (VI). Вєдно 9 роботи. Кула: Алекса Митрович (I); Анастазия Джуджар (IV); Звездана Костелник, Анастазия Козар (V); Ваня Шомодї (VI). Вєдно 5 роботи.

Нагр

адне

питанє!

Од

того числа, та по конєц школского рока у каждей „Заградки” будзе наградни задаток. Кед сце нє сиґурни же знаце точно одвитовац, односно написац виреченє без гришки, замодлїце родичох або учительку най вам дакус помогню, бо знаце же нєточни одвити нє войду до ладички зоз хторей ше вицагує мена щешлївих добитнїкох. Закончце виреченя хтори починаю так: 1. Рушел (а) сом ...

2. Почал (а) сом ходзиц ... Точни одвити пошлїце на адресу:

Manuela Ku~ma{, V, Kocur

„ЗАГРАДКА”, Булевар ошлєбодзеня 81/VII 21000 Нови Сад

Zdravo zagradkare! ^ASOPIS ZA DZECI

Direktor Martica Tama{ Odvi~atelqni redaktor Melaniy Rimar Vihodzi raz na me{ac u {kolskim roku • Vidava NVU “Ruske slovo” • Bulevar o{lwbodzeny 81/VII 21 000 Novi Sad, • Telefon (021) 6613-697 • @iro rahunok ~islo: 160-923244-82 • Ro~na predplata 1 000 dinari; za ino`emstvo 25 evra • Podobove u{orenw i ilustraci>: Lxbomir Sopka • Kompxterski obrobok: Mariy Gudak • Lektor: Ysmina Dxran>n • Rukopisi {e nw vraca • Drukuw: Drukarny “Maxima graf” Petrovaradin • Na osnovi dumany Ministerstva kulturi Republiki Serbi> ~islo 413-00-1103/98-04, na ~asopis {e nw placi porcix • YU ISSN 0353-9938 • E-mail: ruske@eunet.rs

CIP – Katalogizacija u publikaciji Biblioteka Matice srpske, Novi Sad 821-93 ZAGRADKA: ~asopis za dzeci/odvi~atelqni redaktor Melaniy Rimar. – Ro~. 50, ~. 1 (1991) – . – Novi Sad: Ruske slovo, 1991 –. – Ilustr. ; 24 cm Mese~no tokom {kolske godine. – Nastavak publikacije: Pionirska zahradka ISSN 0353-9938

Na naslovnim boku

(НЄ)КАЛЇЧЕНЄ МАЦЕРИНСКОГО ЯЗИКА Даєдни

школяре пречитали тоту рубрику у прешлим чишлє „Заградки”, та ше барз трудзели нє забридзиц состави хтори послали до октоберского числа часописа, алє даєдни и далєй повторюю исти гришки. Пред тим як даце учительки лєбо наставнїци свойо литера-

турни роботи, ище раз их помали пречитайце, та сами повиправяйце гришки, же би вона нє мушела по нїх шкрабац зоз червеним пенкалом. О чистоти мацеринского язика мушиме дзбац шицки вєдно: ви, вашо родичи, вашо наставнїци, и, вшелїяк ваша „Заградка”.

У составу пише: Од разу почало гирмиц и блїскац. . . . . . . . . . . . . . . Теди сом нємала анї два роки. . . . . . . . . . . . . . . . . . Пополадньу зме ше фодбаловали. . . . . . . . . . . . . . . Кума ми купела помаранджови амрел. . . . . . . . . . . . . . . На полю ше барз уморели. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

22

Foto}rafi> u~a{n>koh na “^ervenim pup~u” 1. Tanw~n>ki zoz Biki~ Dolu 2. Tanw~n>ki zoz Verbasu 3. Najmen{i u publiki

Ж

е би Дзецински тидзень бул ище радоснєйши, сцигла и нова „Заградка”. О тим як означице Ваш тидзень, будзе писац у новемберским чишлє, розуми ше, кед будзеце вредни, та понаписуєце о шицких програмох. Новинарска секция у Школи у Руским Керестуре уж у септембру провадзела школярски живот, та зоз вистками збогацела свой часопис. Упатьце ше на нїх и пишце о шицким цо ше случує у учальнї, у школским дворе, на спортским терену, на бини... Добре би було кед бисце интересантни подїї и висликовали, и послали до Редакциї, а кед напредок знаце же у Школи будзе дацо интересантне, поволайце и „Заградку”. И нє забудзце на 22. боку пречитац рубрику „(Нє) калїченє мацеринского язика”. Верце ми же виреченя зоз гришками нє видумани, алє наисце виняти зоз ваших литературних составох. На тим истим боку маце и нове наградне питанє. Цо скорей пошлїце свойо точни одвити, бо награди уж порихтани. Вельо сцелосци за сполньованє школярских обовязкох жада вам ваша редакторка СЕРАФИНА МАКАЇ

ЄШЕНЬ Скрило ше ясне слунко за хмари, витор роздува єшенї власи, пожовкло лїсце, трава умера, капе остаток природи краси.

На пустих польох витор завива, шушоца лїсца кукуричанки, вше вредни селян враца ше з поля, приноши дому плоди остатнї. Гурча трактори по густим блаце док дробни дижджик сциха роши, з коминох дим над валал шеда, вистку єшенї знова приноши.

(foto: Dxra Vina>)

Треба написац: Одразу почало гирмиц и блїскац. Теди сом нє мала анї два роки. Пополадню зме ше фодбаловали. Кума ми купела помаранчецови амрел. На полю барз вистали.

3

М

ХРОБАК НА ХРИБЦЕ

але место Елкридж розшало ше коло националного парку медзи Вашинґтоном и Балтимором. Хижи як зоз сказки, у желєнїдлу, двори ушорени, вшадзи квеце, шицко здабе на простор за знїманє даєдного голивудского филма. Конєц мая цепли, шицко пахнє на лєто. Тоти днї у держави Мериленд виполнюю чудни звуки. Як кед би дахто одкруцел ґомбичку моцного змоцньовача, та тераз безчислени звучнїки емитую писню милионох джиновских цверчкох. Толкую ми же то сайкеди, хробаци хтори ше зявюю кажди седемнасти рок. Потамаль шпя под древову скору лєбо у жеми. Препровадза на слунку и на конарох лєм дзешец днї до два тижнї, а вец понагляю знова до длугих снох. Вельки, окати, гласни, починаю писню з першима зарями слунка, перше сциха, поєдинєчно, а вец ше шицко претвори до гласного хору хтори одгукує до вечара. Сайкеди нє опасни, нє кусаю, барз су любопитлїви и дружтвени. Барз любя злєциц вам на власи, рукав лєбо на хрибет, дзе куча, и цихо су. Любя ше рушац так же вас хасную за превозне средство. Мая одлучела же пойдземе до Балтимору, та зме шедли до авта и рушели. Такой сом задримал. Драга прейґ океану и друга часова зона нє представяли ми нїяки проблем, алє сом уж даскельо днї поспани и барз лєгко ше зачирим до сна. Приблїжованє ґу городу було сиґнал за будзенє, а далєй ми нє було чежко тримац отворени очи. Балтимор сом познал по стихох, безчислено вельо раз пречитаних у Антолоґиї поезиї чарних, обявеней у нас хто зна кеди. Тераз ше ми зявйовал пред очми, як кед би викуковал зоз тих писньох. Перше вас дочекаю узки будинки, притулєни єден ґу другому. Кед сцеце прейсц зоз єдней просториї до другей, мушице ше пендрац. Потим ше опрез нас зявює кварт зоз простолинийнима будинками, а вец, вше блїжей ґу пристанїщу будинки вше висши, барз красни. Побрежє, заш лєм, найкрасше, цо Балтиморци знаю, та ше пред вечаром цали варош згарнє ту. Широки корзо, украшени зоз безчисленима червенима плочами, буйним желєнїдлом коло хторого лавочки на хторих ше людзе одпочиваю, рихтаюци ше пендрац ше по прикрей дражки ґу верху парка, хтори нам здабе на Калемеґдан. Кед сцигнєце горе,

4

причека вас памятнїк и прекрасни погляд на залїв хтори ше як узка пантлїка уцагнул до глїбини копна. Ту ше виками водзели битки зоз тима хтори сцели освоїц Балтимор. Долу, у пристанїщу, чека нас стара ладя, учашнїца тих бурних збуваньох, очувана, як нова. Нєшка то ладя-музей, памятка на роки хтори прелєцели з витром. Раз рочнє згарню ше зоз шицких бокох стари ладї, як кед би були жадни дружтва. Приходза ше придружиц „Нєпобидимому” и указац свойо корманї, носи и плахти любопитлївим попатрунком. Нащива дошлєбодзена, та ше шлєбодно мож випендрац и задумовац ше на далєких путованьох. Город збудовани на брещкох, та док ше вожице по нїм, авто часто идзе по прикрей драги, цо нас здогадує на Беоґрад. Одразу, Бане, хтори за корманьом, кричи нєсподзивано: – Нє можем вериц! Ище прешлого тижня гевтот целови будинок бул ту.

– Звалєли го? – питам ше.

– Цали блок – толкує Мая. – Вироятно ше пририхтує простор за вельки дїловни будинок. Врацаюци ше до Елкриджу, видзиме хижу у хторей жил славни Едґар Алан По. Сцем ше при нєй сликовац, алє ме зопераю два ствари: мойо домашнї понагляю, а друге – цошка ме барз почина шкрабац по хрибце. Од того забувам замодлїц их най станю, глєдаюци способ пошкрабац ше же би нє обачели. Пробуюци уцагнуц руку за ґалєр моєй помаранчецовей маїци, видзим же сом ю, таки поспани, облєкол наруби. Цали час сом ше шпацирал так облєчени. И сликовал сом ше! Аж ми и окуляри процив слунка остали у кишенки зоднука. Нє хасновал сом их, та були у контра позициї. Уцагуюци руку за ґалєр, намацал сом место дзе ме швербело и влапел сом якиш мали, чудни предмет, як фалаток скори з древа. Вицагнул сом и видзел на дланї – вельку сайкеду! Хто зна кеди ше уцагла, кучала там и була цихо цале пополаднє. Шицки ше шмею, та сайкеда почала наглас протестовац. Видзело ше ми же ме гандрує же сом ю премесцел, а на моїм хрибце єй було цалком приємно.

МАТЕМАТИЧНА КРИЖАЛЬКА

G

СЛОБОДАН СТАНИШИЧ

U

MO

R

НУЛА И ОСМИЦА Стретли ше на драже нула и осмица. Пита ше нула пайташки: – Чом ши ше так сцисла у пасу? Зафойтуєш ше. КЕЛЬО ГОДЗИН – Кельо годзин?

– Пейц и пейц.

– Чом вец такой нє повеш же дзешец? ЧИЖМА ЧИ ЖИРАФА Шпацираю ше два ципели. Одразу им вочи вишла чижма. Лїва ципела гвари правей: – Меркуй, бо идзе жирафа!

REBUSI

Avtor: Silvester D. Maka>

НАЙДЗ РОЗЛИКИ

Преложела А. Р.

Нє дай ше власним очом поспреведац же тоти два рисунки цалком єднаки, алє лєпше опать и найдз медзи нїма дзешец розлики.

21

ЯКА ВИСОКА ТУРНЯ???

Патраци на церковну турню, сиґурно сце ше у себе опитали яка є висока. Алє, пендрац ше на ню, та мерац, лєбо ше пойсц опитац паноцови, другираз! А барз лєгко мож померац и од долу. Кед красни, слунечни дзень, вежнїце метерову палїчку (точно метерову), та идзце ґу циню хтори руца турня и померайце го. Вец положце метер на жем вертикално. Увидзице же и вон, односно, палїчка руца цинь, алє вельо менши од турньового. Померайце го, а вец подзельце длужину турньового циню зоз длужину циню палїчки. Резултат будзе висина турнї. Наприклад, кед турня руца цинь длугоки 10 метери, а метерова палїчка цинь длугоки пол метера, вец турня висока 20 метери.

ОФАРБ РИСУНОК

ЯНКО РАЦ

Длугорочни редактор часописа за

дзеци „Пионирска заградка”, педаґоґ и писатель за дзеци, Янко Рац народзени 10. фебруара 1930. року у Руским Керестуре. Основну школу и нїзшу ґимназию закончел у своїм валалє, а висши класи ґимназиї у Вербаше. Дипломовал на Висшей педаґоґийней школи, на ґрупи за биолоґию у Новим Садзе. Почал робиц як новинар и спикер у Рускей редакциї Радио Нового Саду, потим бул наставнїк у школи у Новим Орахове и у Руским Керестуре, а од 1963. по 1992. рок бул главни и одвичательни редактор нашого часописа „Пионирска заградка”, познєйше „Заградка”. Бул

активни член и секретар Дружтва за руски язик, литературу и културу. Кед почал робиц у тим часопису, и сам почал писац за наймладших, та му 1975. року обявена кнїжка кратких приповедкох „Мойо и твойо слички”, а 1986. року обявел роман за дзеци „Лєсаров любимец”. Писал и кратки драмски слички. Автор є вецей учебнїкох за основну школу, а пририхтовал и терминолоґийни словнїки, окреме зоз обласци биолоґиї. Преложел вельо учебнїки биолоґиї зоз сербского на руски язик. Янко Рац умар 24. септембра 2013. року у Руским Керестуре.

ЛЇК ЗА ДЛУГИ ВИК

М

Офарб шицки поля котри маю по два точки, та достанєш красни рисунок.

1.

KRI@ALQKA

2.

3.

4.

5.

6.

7.

20

Горизонтално: 1. Єден инсект (гушляр); 2. Барз мало, кущичко; 3. Пресцера ше на стол; 4.О; 5. Зарабровани людзе; 6. Барз горуце; 7. Єден ремеселнїк (штрига хлопох). Кед точно ришиш шицки колони, у вертикалней (желєней) достанєш мено другого єшеньского мешаца.

ирко и його дружтво як даяки маґнет, прицаговали пошоровани кошнїци за лєсарову хижку, а ище вецей вредни пчолки, котри на якиш знова „таїнствени” способ, зоз квиткових сокох правя тот чудесни мед – лїк за шицки хороти, яки нє можу випродуковац вєдно шицки фабрики цалого швета.

– А чи, бачи, по вашому, и кажда кошнїца фабрика? – опитал ше заинтересовано Мирко, повязуюци тото питанє зоз предходну нащиву, кед му бачи Петро гварел же аж и кажде лїсце – фабрика!

– Ище яка фабрика! Нєзвичайна и чудесна! Така цо продукує лїк за длуги вик! – наглашел окреме тоти остатнї слова бачи Петро.

– А як же вони, дїду, знаю же дзе треба пойсц по тот лїк, кед ту нєт апатики? – опитала ше любопитлїво Весна.

– Дзивочко моя мила, ту ци апатика на каждим крочаю. Кед ше роботна пчола враци з добрей паши, вона з окремнима рухами цела танцує на пляйстрох и так дава знац другим пчолком же нашла богате жридло поживи, сировини за лїки...

– Чи вец кажда пчолка муши буц и балерина? – поставела питанє Мая, хтора ше о шицким интересовала. Бачикови Петрови ше попачели Майово питаня, хтори у себе облапяли якуш буйну дзецинску фантазию и любопитлївосц, та єй и вон у тим стилу одвитовал: – Нє муши буц позната балерина, як гевти у театре або на телевизиї, алє муши знац танцовац голєм два танци: єден кружни и други брущкови. Други пчолки дорушую тоту цо танцує и так доставаю податки о жридлє поживи, о жридлє драгоциних лїкох. Кед жридло поживи далєко до сто метери од кошнїци, пчола танцує кружни, а кед воно далєй, вец брущкови танєц. Зоз танцом пчола спрам слунка и положеня кошнїци указує у котрим

ше напряме находзи пожива, тот драгоцини лїк за длуги вик.

– А кед похмарене, вец пчоли нє иду на роботу?

– опитал ше Зоран.

– Кед би так було, вец бизме нє могли похасновац за дакого познату присловку „Вредни є як пчолка”, бо пчоли видза слунко и теди кед похмарене.

– Видза и кед нє видно, танцую, а танцовац нїґда нє учели, правя чудотворни лїк, а до школи нїґда нє ходзели и нє маю лабораторию, а анї су того нє свидоми..., аж тераз же ми шицко тото якош помервене, таїнствене... – поносовал ше Мирко бачикови Петрови, котри з найвекшу увагу и интересованьом вислухал його кажде слово.

– Шицко таїнствене... Як мож дойсц до тих тайнох, як вони глїбоко и дзе им тото дно?

– У сцерпезлївим, пилним и витирвалим ученю! – змирено, як и вше одвитовал бачи Петро. – Алє, поме ше ми дакус окрипиц. Слунко на безконєчним белавим зводу уж превалєло пол драги и рушело ше спрам заходу. Концерт птицох шпивачкох нє преставал. На конари околних древох злєтовали вшелїяки птици у розкошних облєчивох, як манекенки на сайме моди, а ту и там лєсово дохторе рижних фахох и специялносцох, зоз своїма инструментами витирвало лїчели захорени часци на своїх сторочних пациєнтох, а їх звучни гирурґийни интервенциї одгуковали по цалим тим Таїнственим городу. За столом, радосни и розположени, будуци природняки, инженєре, лїкаре, роботнїки шицких фахох, сладзели ше зоз тим чудотворним лїком, продуктом вредних пчолкох, до чиїх тайнох и вони єдного дня глїбоко закроча и сцагню з нїх тот фатьол таїнственосци... Виривок зоз романа за дзеци „Лєсаров любимец”

5

МИХАЙЛО КОВАЧ

ДЇДО ПРИПОВЕДА – Дїду, приповедайце нам дацо! – нагваряю

унуки дїда, хтори шедзи на лавочки пред хижу и припатра ше як ластовки злєтую до ярку єдна за другу, а вец ше врацаю под стреху.

– Ластовки правя гнїздо под нашу стреху! – гутори дїдо як кед би нє чул унукох як го нагваряю.

– Приповедайце, дїду, приповедайце! – допиваю унучата.

– О ластовкох сцеце?

– Гоч о чим, лєм приповедайце! – нє вибераю унучата.

– Добре, вец будзем – гоч о чим! – гвари дїдо и шмеє ше. Дзеци преставаю махац з босима ногами, намесцаю ше так же би добре видзели и чули дїда, а вон одкашлює и почина: „Було то давно, давно. У нашим валалє на окраїску жила худобна ґдовица зоз своїм єдинцом сином, таким як ви тераз. Єдного дня мац мушела на роботу до ґазди, та скорей як пошла, пребудзела вчас рано сина и гварела му: – Васильку, кед ше розвиднї, пущ квоку з курчатми на двор и меркуй же би нє налєцела страка и нє украдла курче.

– Добре! – гварел Василько и лєгнул ище дакус одспац. Кед слунко вишло, зробел шицко так як му мац наказала. Кед було коло поладня, огладнєл, та вошол до хижи же вежнє фалаток сухого хлєба, а страка на грушки лєм тото и чекала, злєцела до двора, хвацела єдно курче и одлєцела гет. Квока ше дала до надзераня, а зоз квоку надзерал ше и Василько. Як тераз ма дочекац мацер кед вечар придзе и учує же курче страка однєсла? Думал, думал, а вец нагнал квоку до коморки, положел до хусточки тот фалаток сухого хлєбика, позамикал дзвери и капурку, та рушел по дражки до лєса пренайсц тоту нєдобру страку же би од нєй однял курче и принєсол го дому.

– Як же, дурни, однєєш курче кед анї лєтац нє можеш, анї плївац нє знаш, анї ше на стару яблоню ище випендрац нє можеш? – так му цошка знука шептало, алє Василько тото шептанє нє слухал. Вон твардо надумал же курче найдзе, гоч як там було. Ишол Василько, ишол, та раз и огладнєл и вистал. Шеднул прето под єдно древо же би одпочинул и роздумал кадзи далєй пойдзе, бо праве од того древа драги ше дзелєли, та нє знал по

6

хторей ма рушиц. Почувствовал и глад, та розвязал хусточку и винял хлєбик же го поє, кед ше ту нєсподзивано коло нього створел єден стари чловек, шицок од праху и згорбени.

– Добри дзень, хлапче, добри дзень! Видзим же сцеш єсц, та бим це крашнє замодлєл: дай и мнє дакус зоз того хлєба, бо од гладу нє можем далєй.

– Вежнїце, дїду, шицко! – щиро гварел Василько и випросцел руку з хлєбом ґу дїдови. – Я и так нє таки гладни, сцерпим ше...

– Знам я, хлапче, яки ти гладни. Знам, хлапче, и яку бриґу маш, алє нїч то. Лєм ти мнє дай най дакус заєм, та ци поможем. Вжал стари хлєб, поєдол го, а вец гварел Василькови: – Дзекуєм ци, сину, же ши од себе одорвал же биш старого чловека накармел. Я нє мам пенєжи же бим ци заплацел, алє на, вежнї тоту палїчку зоз хтору я цали швет прешол. Чувай ю, а кед ше найдзеш у даякей бриґи, поведз тей палїци гласно: „Палїцо, помож!” и увидзиш: поможе. – То гварел стари чловек и як кед би даяка нєвидима рука вжала вельки ручнїчок и посцерала спред оч хлапцови того дїла. Хлапец стал зачудовано з палїцу у рукох и сам перше нє знал же цо би почал робиц. Нє могол ше здогаднуц анї того як ше нараз палїца нашла у його рукох. Кед дакус пришол ґу себе, здогаднул ше прецо вон рушел до швета и дал ше наисце до бриґи. Бриґа була з тим векша же тераз нє знал по хторей драги найскорей сцигнє до лєса же би там нашол страково гнїздо и крадошку страку з курчецом. Вец му нараз на розум пришли дїдово слова, та их виповед досц гласно: – Палїцо, помож! Та лєм цо то виповед, палїца ше сама поставела так же ю Василько мушел ошедлац, а вона ше у тим чаше дзвигла до воздуху, кружела дакус, а вец полєцела просто до лєса ґу гнїзду дзе праве у тот час сцигла з курчецом и крадошка страка. Охабела палїца Василька на єдним конаре при гнїздзе, а сама ше вимахла и бухла так по хрибце страку, же тота такой випущела курче, а курче саме шедло Васильови на плєцо и почало му пищац до уха: – Сцем ґу своєй мацери, ґу мацери ме водз! Ище Василько нє пришол ґу себе од того чуда кед чул як палїца почала бешедовац, а з гласом таким яки мал гевтот стари чловек.

– Тераз сом ци вецей нє потребни, хлапче! Розшир руки и увидзиш же ши годзен и сам лєтац. А кед придзеш ґу глїбокей рики, нє злєкнї ше, идз шмело.

СТАРИ РУСКИ БАВИСКА ПАПРИҐА МЕНЧЕ ГУШ, ГУШ На паприґа менче гуш, гуш бавели ше менши дзивчата, а за бависко число бавячкох мало буц нєпарне. Зоз розчитованьом ше вибрало хтора з бавячкох будзе перша паприґа менче. Други бавячки поставали до двох шорох. Бавячка хтора була паприґа менче загла сукенку од долу на горе и ишла подскакуюци през штредок, помедзи шори и пошпивовала „паприґа менче гуш, гуш”. За тот час бавячки за ню пребеговали з бока на бок, заменююци места, а паприґа менче ше намагала скорей од даєдней бавячки завжац єй место хторе на хвильку остало празне док бавячка пребеговала. Кед паприґа менче завжала даєдно место, вец бавячка хтора остала без свойого места у предлуженю бависка була паприґа менче.

НА ШЛЄПИ МАЧКИ То бависко препознаваня, а могло го бавиц нєогранїчене число бавячох, дзивчата и хлапци вєдно. Зоз розчитованьом вибрани єден бавяч хтори мал буц шлєпа мачка. Шлєпей мачки ше завязало очи зоз хусточку же би нє могла видзиц. Потим ю други бавяче окруцали доокола же би ше єй закруцело у глави

П

и вец ю пущели. Шлєпа мачка зоз випросценима руками глєдала, т.є. пробовала влапиц даєдного бавяча. Даєдни зоз бавячох ше задзерали до нєй, приходзаци єй споза хрибта, дорушуюци ю, а вец сцекали на други бок. Шлєпа мачка ишла спрам гласох и хихотаня. Кед влапела даєдного бавяча, мушела му одгаднуц мено. То робела так же зоз руками могла дорушовац власи, твар и облєчиво влапеного бавяча и на таки способ пробовала одгаднуц його мено. Кед препознала влапеного бавяча, тот бавяч поставал шлєпа мачка. Тото бависко ше могло бавиц на пажици, кед була красна хвиля, алє и нука, у хижи, вжиме. Зоз дипломскей роботи Мариї Хомовей на Катедри за руски язик и литературу Филозофского факултета у Новим Садзе

СОВИТИ ЗА ЗДРАВШЕ ОДРАСТАНЄ

ийце вельо води, бо мало чечносци през дзень зменшує доцеканє оксиґену до мозґу, а дегидрация спричинює боль у глави, вистатосц, слабу концентрацию у корчи у мускулох. Кажди дзень треба попиц голєм осем погари води. Кед вам „спаднул цукер”, место же бисце поєдли пол тепши колача, попийце погар квашней води. Ложичка меду жридло енерґиї, алє и одлични лїк за спукани ґамби. Забудзце кока-колу, чипси, ґрисини, гамбурґери, бо лєм спреведаю глад и смияд. Орґанизму потребни поживни материї и калориї. Єдзце поряднє, а нє лєм раз на дзень дома, а два раз у пекарнї, цукрарнї, пицериї. И по полудзенку, и за ужину, та и за вечеру обовязно поєдзе яблуко лєбо другу овоц хтору маце при руки. Важни порядни сон. Оптимални час за ноцни одпочивок медзи седем и дзевец годзини. Нїяк нє черайце дзень за ноц, анї ноц за дзень. Ноц за спанє. Вежбайце, шпацирайце ше, занїмайце ше зоз спортом. Кажди дзень ше голєм пол годзини вожце ше на бициґли, та нє будзеце поспани и вистати, анї вас нє будзе болїц хрибет од длугого шедзеня и нєправилного триманя цела.

19

Visti zoz {koloh... ТАМБУРКА НА ПЕРШИМ МЕСЦЕ Одлични школяр штвартей класи Основней школи „Коста Трифкович” у Новим Садзе, Владимир Тот нє мал анї шейсц роки кед го родичи уписали до Музичней роботнї „До-ре-ми” на шпиванє. Спочатку шпивал як и други дзеци, а вец барз напредовал и после трох рокох вежбаня професорка гварела же ма абсолутни слух. Алє, шпиванє му нє найвекша любов. Уж треци рок Владимир ходзи и до Музичней школи „Йосип Славенски”, дзе грає на тамбурки и посцигує барз замерковани успихи. На Медзинародним фестивалу уметнїцкей тамбурки 2012. року у Новим Садзе завжал перше перше место, цо значи же од шицких першонаградзених у даскелїх катеґорийох вон мал найвецей поени (98,66). Влонї бул перши и на Републичним змаганю, а тиж и на Медзинародним фестивалу „Музична яр” у Смедеревскей Паланки. На тим Фестивалу и того, 2013. року бул найлєпши – перши перши, а найвисши успих посцигнул и на 14. Фестивалу уметнїцкей тамбурки. У Краґуєвцу на Першим отвореним школским змаганю струнових таргацих инструментох: тамбурки, гарфи и ґитари того року Владимир знова приємно нєсподзивал и родичох и професорку, бо завжал перше перше место. Його професорка у Музичней школи (Росиянка) гвари же Владко ма уродзени талант. И його прадїдо грал на тамбурки, та ше праунук озда удал на ньго. У основней школи ма лєм петици и нє зна повесц чи волї природни чи дружтвени науки. Як и шицки хлапци, и вон барз люби фодбал, а ходзи и на приватни годзини анґлийского язика, а свой мацерински, руски язик учи як виборни предмет. У школи од першей класи як обовязни виборни предмет вибрал грекокатолїцку виронауку. На тамбурки грає и на дзецинских програмох у Руским културним центру у Новим Садзе, а вредни є и сотруднїк „Заградки”. М. Р.

18

OBLA^OK DO [VETA

АКТИВНОСЦИ У РУСКИМ КЕРЕСТУРЕ У СЕПТЕМБРУ У основней школи „Петро Кузмяк” у Руским

Керестуре нови школски рок почал 2. септембра. Такой перши дзень бул наставни, та ше дакус було чежко после лєтнього розпусту ше звикнуц на наставу. Постали зме старши за єдну класу. Достали зме нови розпорядки годзинох. У септембру зме мали и роботну соботу. Того дня зме до школи пошли без ташкох. Участвовали зме у ушорйованю школи и мали зме годзину гражданского воспитаня. Тема була барз цикава: пубертет – красне справованє у одношеню хлапцох и дзивчатох. Опредзелєли зме ше за секциї хтори єст у нашей школи: историйно-новинарска и спортски активносци як цо то фодбал, кошарка и атлетика. Наша класа у септембру почала зоз рисунками и постерами природних пейзажох украшовац свою учальню. Отримана и перша схадзка парламенту зоз педаґоґу Марию Шантову. Догваряли зме ше о означованю Дзецинского тижня. Даєдни школяре з нашей школи були у Нишу на означованю 1 700. рочнїци Миланского едикту. У путованю препровадзели штернац годзини, а шветочна програма у Нишу тирвала штири годзини. Шицким ше барз пачела тота подїя и любели би знова пойсц даґдзе на подобни стретнуца. З нагоди Европского дня язикох школяре штреднєй школи 27. септембра у голу Школи пририхтали виставу кнїжкох и присловкох на рижних язикох. Новинарска секция

– Сцем ґу своєй мацери, ґу мацери ме водз! Ище Василько нє пришол ґу себе од того чуда кед чул як палїца почала бешедовац, а з гласом таким яки мал гевтот стари чловек.

– Тераз сом ци вецей нє потребни, хлапче! Розшир руки и увидзиш же ши годзен и сам лєтац. А кед придзеш ґу глїбокей рики, нє злєкнї ше, идз шмело. Так и було. Хлапец розширел руки и уж лєцел понад лєс, понад долїну и спущел ше ґу глїбокей рики же би ше дакус води напил, и од лєценя одпочинул. Курчатко ище вше шедзело на Васильковим плєцу и ровно ше питало дому ґу своєй мацери квоки. Пробовал тераз полєциц, алє, яй, лєциц вецей нє могол. Вец ше здогаднул цо му дїдов глас гварел: – Идз шмело, нє бой ше, нє задавиш ше! Василько наисце крочел шмело. Вода му була перше по пас, вец по шию, вец прейґ глави, алє Василько ишол и далєй напредок шмело, лєм з єдну руку притримуюци курче же би го вода нє однєсла. И так Василько прешол и рику. Од рики нєдалєко була крижна драга, а од нєй Василько уж знал кадзи ма исц же би сцигнул дому. Однєсол курче мацери квоки хтора ше барз зрадовала же хлапец виратовал єй дзецко. Тераз их шицких добре накармел, а вец шеднул на хижни праг и чекал мацер з поля. Но, и то шицко” – гварел дїдо и оддихнул.

– А то, дїду, була правда, чи ви то так лєм видумали? – питал ше єден зоз тих старших унукох.

– Правда иста! – прешвечовал дїдо „нєверного Тому”. – И ище вам и тото повем же Василько нє бул нїхто други алє – я! – Дїдо тото Я виповед так гласно, же тераз аж и гевти цо верели дїдови, престали вериц. Алє дїдо ше нє дал збунїц, та предлужел: – То мнє моя мац казала мерковац на курчата, а я заспал кед мац пошла и шицко тото цо сом виприповедал, я – шнїл.

– Красни сце сон мали, дїду! – гварел найстарши унук.

– Красни! – зложел ше дїдо, алє вам повем и тото же шнїц ше може и з отворенима очми, воднє, будни...

– Як, як? – явели ше шицки нараз.

– Крашнє! Шицки тоти чуда цо людзе понаправяли на швеце, вони перше шнїли. Вец о тих снох роздумовали, вец заш шнїли, вец заш роздумовали, а зоз тих снох и зоз тих роздумованьох настали шицки тоти дїла рукох роботних зоз хторима украшени цали швет. Зоз приклєта чул ше глас мацеров. На вечеру волала. И на спанє...

ЧОМ ШЕ КАЧКА З ВОДУ МАЧКА

Праве кед сце пошли на лєтнї одпочивок, у юнию у НВУ „Руске слово” у Новим Садзе вишла кнїжка за дзеци „Чом ше качка з воду мачка” автора Юлияна Папа. Зложена є з двох часцох. У першей тринац приповедки, од чого єденац ориґинални, а два преложени, односно обробени зоз английского язика. Ту приповедка о єдному Тапшийови хторого ґазда охабел у обисцу, а з фамелию ше одселєл гет далєко..., потим цошка о Вовчици, вец о папаґайови Кикови, о Зомбульки за Куцова и о Страценим качецу. У другей часци єденац писньочки, даєдни ориґинални, а даєдни прешпивани, и єдна загадка. Читаюци стихи, дознаце чом ше качка з воду мачка, и цо роби Цица Маца у Лондону, и як ше Марча бави з баранчецом и... и ище койцо. Наш найлєпши илустратор, Любомир Сопка кнїжочку прибрал зоз прекраснима илустрациями. Рецензенти Мелания Семанова, вихователька и Мелания Римарова, писателька, одлично оценєли тоту веселу кнїжку. „У роботи з дзецми автор закуковал до їх думкох и душох, та так подознавал о чим дзечнє приповедаю и слухаю кед им старши читаю. Нєшкайши ґенерациї ше вше ридше стретаю зоз старима, архаїчнима словами з валалского живота (аколь, гумно, грунчок, самошейка, вигеркани, кощак, лєйба, курнява...) а и кед чую даєдно таке слово, нє вше им єст хто потолковац його значенє, та так з нашого язика щезую стари слова, а їх место забераю нови, часто странски. Прето автор на концу каждей приповедки потолковал по даскельо слова хтори нєшка ридко мож чуц. Виховательком и учительком то будзе велька помоц. Зоз рецензиї Меланиї Римар

7

Т

ПОБИДНЇК

ого дня учителька виведла класу до природи, до лєшику при беґелю. Бул красни дзень, ясне слунко и белаве нєбо. Програма була – обегованє на рижни способи. Вєдно з дзецми, до лєшику пришол и Клифорд, Емов вельки пес. Перше ше обеговали хлапци и дзивчата, по пари, алє „на три ноги“. (То значи же двойо завязани єдно при другому – єдному лїва, а другому права нога.) Ема и Чарли були пара. Бежали, вецей скакали и падали. Алє и Клифорд ше сцел обеговац. Заскаковал коло нїх, брехал, та бегал вєдно з нїма.

– Идз, Клифорд! Нє бегай за наМЕЛАНИЯ РИМАР ми! – кричала на ньго Ема. Алє Клифордови ше пачело бависко. Обегнул их и перши сцигол на ожем и вошнє видекламовац циль. як ше давно дзеци забавяли, Друге обегои на джмураци вам нарисовац ванє було скаяк шерпенки по праху цагали. канє у мехох. Ема справди сцела О тим ми дзечнє приповедаце, буц перша. Алє вельки Клифорд влапел єй мех до зубох алє вше дацо и затаїце: и цагал Ему ґу цилю. Сцигли перши, алє тота побида Як сце були злюштани у блаце, Еми нє могла буц припозната, понеже єй Клифорд а мнє по барох бегац бранїце. „помагал“. Вец було прескакованє древеного коня, з одскочней Та, чом у мнє люштавка видзице, дески, так як на годзини физичного. о чистоти чом тельо кончице?

– Пущ ме най скочим сама! – гуторела Ема КлифордоЗдравко Люштавко чом ме волаце? ви. Алє вон ю нє розумел. Думал же и вон ма право баИсти сце були, чи паметаце? виц ше. Скочел на деску з фейдерами и полєцел високо понад коня. Знова бул найлєпши. У моїх очох капри видзице, Потим було обегованє з лабду. И на тот завод Клиа чи ви нє ставали каправи? форд бегал за лабду коло Еми и перши сцигол на циль. Же ми кущик чарне под нохцами, Ема ше гнївала. Почервенєла як червена цвикла. Друи вам було, а були сце здрави. ги дзеци ше шмеяли. И учителька ше шмеяла. На концу ше зашмеяла и Ема. Сто раз на дзень руки мам умивац, – Нєшкайши дзень припада Клифордови. Нє знала од бавеня ровно ше одривац, сом же пес може буц таки спортиста! – гварела учительбо обераци хороти стрежу ка. кеди на мнє руца свою мрежу.

– Справди, мой Клифорд бул найлєпши. Вон нєшка побиднїк. Нови шампион! – цешела ше Ема. Погласкала Та чом у мнє люштавка видзице, свойого велького пса, а вон радосно брехал и махал з о чистоти чом тельо кончице? хвостом коло нєй. Здравко Люштавко чом ме волаце? З анґлийского обробел Юлиян Пап Исти сце були, чи паметаце?

ЗДРАВКО ЛЮШТАВКО

М

8

У ДВОРЕ ВЄШЕНЇ

Deyn Nadq, V, Ruski Kerestur

ПТИЦА ШПИВАЧКА

У лєше жила птица шпивачка. Бул то соловей. Вон найволєл шпивац кед гирмело и блїскало, бо сцел розвешелїц жительох лєса. Слухал го и хлапец Милан. Єдного дня пошол до лєса же би нашол того соловея. Кед го нашол, шеднул под древо и слухал соловейову писню. Пришло му на розум же би могол грац, а птица шпивац. Думал як би то було крашнє. Соловей и Милан викомпоновали красну шпиванку. Одразу ше у лєше зацмело и почало блїскац. Милана обнял страх. Кед соловей обачел злєкнутого хлапца, знова зашпивал. Милан заграл и так помали сцигнул дому скорей як почал падац диждж. Ана Монар, III, Нови Сад

Anastaziy Kozar, V, Kula

Сцигла нам златна єшень. Єшеньски пременки мож видзиц вшадзи. Зоз верби почало опадовац жовто-кафове лїсце. Трава у дворе пожовкла и випатра як цифровани тепих. Грозно хторе рошнє при капурки, уж узрело, та зме го обрали. Єшеньске лилове квеце коло дражки розквитнуте и полне зоз пчолами. Чардак у гумнє уж наполнєни зоз жовту кукурицу. Витор розноши по цалим дворе сухе лїсце з кукуричанки. Уж ше шицки птици селїдбенїци одселєли, та и ластовково гнїздо празне. Кажде рано ме будзи гурчанє тракторох, бо тато вчас одходзи на польо ламац кукурицу. Я барз любим наш двор вєшенї, прето же нє таке моцне слунко, та ше можем цали дзень бавиц. Марко Буила, V, Коцур

ЛЄТНЇ ЗАПОР Єдного дня на лєтнїм одпочивку нина ме одведла на вилєт до Ковилю. Бул красни, цепли дзень. Нина и я ше порихтали, та зме на авту пошли на „Аркань”. То чечуца вода у Ковилю. На „Арканю” єст вельо мали и вельки мосцики, направени зоз древа. На побрежю шлюнок у котрим єст вшелїяки коритка цо их вируцела вода. Коло рики прекрасна природа. У лєсом вельо млади древка, алє и барз стари стебла, чийо коренї викукую зоз жеми. Нина и я дакус лапали риби, та зме нє обачели кеди цепле слунко закрили вельки чарни хмари. Одразу загирмело и почал падац моцни диждж. Швидко зме одбегли до авта и чекали зме же би престало падац. Рика на дижджу була ище красша, бо ше на води правели ґомбульки. Запор нє тирвал длуго. Знова ше указало цепле слунко. Було барз спройно. Над лєсом и рику ше престарла прекрасна дуга. Була як намальована на чистим нєбе. Пред вечаром зме ше врацели дому. Була сом щешлїва же сом на таки способ дожила лєтнї запор. Валентина Михняк, V, Дюрдьов

17

СЛОБОДАН ВУКАНОВИЧ

У ОКУ ПТИЦОХ ХТОРИ ЛЄЦА НА ЮГ Я дзива гуска. Закончел ше мой лєтнї одпочивок. Рихтам ше на длугу драгу, нє знаюци дзе ше застановим и цо ме там дочека. Внєдзелю рано, кед сом ше рушела, нєсподзивали ме ловаре. Почали до мнє штреляц. През главу ми прешли сто питаня. Озда ме нє заштреля? Лєцела сом глєдаюци склонїско же бим ше скрила од ловарох и нє була дачий смачни полудзенок. Кед опасносц прешла, предлужела сом лєциц. Сцигла сом на свойо место. Лєгла сом на громадку слами дакус ше одпочинуц. Заспала сом. У сну ми през главу знова прелєцела страшна думка же постанєм дачий полудзенок. Добре же то бул лєм сон. Никола Тимко, VI, Коцур

Док

Any Mirkovi~, IV, Verbas

МИ ГУНЦУТИ

ЦО БУДЗЕМ ДОК ВИРОШНЄМ

вирошнєм, любела бим буц малярка. Барз любим рисовац. Вше кед мам шлєбодного часу, рисуєм маму, тату и други мили особи. Закончени малюнок положим до коверти, та подаруєм мами. За рисованє ми потребни печаци, темпери, фломастери, клайбас, ґумка за сцеранє, швицаци пенкала, ножнїчки и лїпкаче. Даєдни рисунки виштригуєм и лїпим. Кед постанєм малярка, будзем ше дружиц зоз другима малярами. Вєдно бизме мальовали природу, нєбо, квеце, животинї... Мария Горняк, III, Дюрдьов

Mой пайташ Филип и я прави гунцути.

Гевтого року влєце було барз горуцо. Ми ше надумали розхладзиц зоз жимну воду. Прикапчали зме на чоп ґумове черево, та зме ше оплюсковали. Уж кед зме одкруцели воду, залївали зме и заградку. Була така налята з воду, же баржей здабала на бару як на заградку. Вишли зме на драгу та зме ше и по улїчки мачкали. Води було вшадзи: у дворе, у заградки, на драже, а мокри були аж и мури. Були зме мокри як качата, алє нам було барз интересантне бависко. Филипов оцец бул на полю. Знали зме же ше нє затрима длуго, та зме мерковали же би нє наишол. Чули зме гурчанє авта и швидко зме убегли нука. Накадзи оцец вошол до двора, видзел же шицко мокре. Ми двоме швидко убегли до гумна, алє Филип забул заврец дзверка. Пребегли зме прейґ сушедового двора, прескочели зме мурик и вибегли зме на драгу. Кед зме ше врацели до Филипа, видзели зме же овци вишли на драгу, бо зме нє заварли гумно. Оцец нас збачел, та волал Филипа. Накадзи вошол нука, за капурку, учул сом вреск. Знал сом же бул бити. Шицки дзеци у бавеню правя и пакосци, бо так шицки дзеци рошню. Филип Рац, VII, Руски Керестур

16

Л

ХТОРИ ШВЕТ ВИБРАЦ

ука дзечнє чита кнїжки, крашнє ше виражує, спознава и доживює вельо швети, на свой способ. После читаня кнїжкох и патреня филмох, сцел ше рушиц по драгох зоз часох Гобита и Баґинса, зоз часох Тома Соєра и Оливера Твиста, Дороти, Лєва, Лименка. Шлїдзи надпомнуце старших, „то прешли часи”. Кед ше сцел рушиц на драгу ґу „гвиздовим дражком”, гварели му же то „швети будучносци”. Гнївал ше Лука. Цо лєм вибере, маю пригварку.

– Тельо швети, а я жиєм у тим допитим. Школа, домашнї задатки, куп тото, куп гевто, послухай учителя, мацер, послухай бабу, дїда. Чи єст конца тому їх швету: „Принєш, однєш, идз там...” Лука ше пита оцови: – Можем я виберац свой швет?

РАДМИЛА ТОМИЧ

ВОВК И ЧЕРВЕНА ШАПОЧКА Опрез клїтки дзе вовк бива станула Єца мала: „Дзе Червена Шапочка?” озбильна ше дїдови питала.

– Сину, твой швет тераз найкрасши. Маш лєм дакус обовязки. Розчаровани, пошол ґу дїдови, думаюци же достанє красши одвит. Дїдо ше рознїжел, та гвари: – Лука, цо єст красше од швета дзецинства. Ей, кед би ше я могол врациц до твойого швета! Нагнївани пре одвит, обчековал одвит од мацери. Мац го побочкала: – Лука, сину, ти мой найщешлївши и найкрасши швет.

– Мамо, я школяр пиятей класи. Най ме нє видза пайташе же ше розмазуєм.

– Най видза. Я ше нє ганьбим же любим свойо дзецко! – гвари мац облапяюци сина.

– Мамо, нє будз така.

– Остава ми лєм же бим сам правел свойо швети. Мойо родичи нє маю фантазию. Вжал клайбас и на паперу ше зявели фантастични швети и фарби. Своїм дзецом гуторя: „Потрудзце ше сами твориц свойо швети. Кельо ви будзеце интересантни, тельо буду и вашо швети. Дополнюйце их зоз другима”. Слухаюци дїдово приповедки зоз його дзецинства, нарисовал даєдни подоби хтори нєшка у читанкох и кнїжкох „Приповедки наших предкох” и „Так було”.

– Дораз ше з нїма вивадзим, най чує моя унучка. „Гей, чуваре зоо-загради, ту хиби Червена Шапочка!” Прешпивала М. Р.

Sara Kankara{, IV, Verbas

9

NA[O HRISTIYNSKI [VETA

С

ВОЗДВИЖЕНИЄ ЧЕСНОГО ХРЕСТА

вяти хрест – вично живи символ безконєчней Божей любови ґу гришному чловекови, символ Христовей жертви, символ нашого одкупеня и спашеня, символ Христовей побиди над шмерцу и дияволом. Жегнаюци ше, ми кажди раз виявюєме свою виру до нашого Спасителя. Святи хрест ше зявел у сну цара Константина, а познєйше вон знак хреста положел на свойо застави. Визию Хреста Константин мал ище два раз, и вше победзел. То го наведло же би поглєдал прави хрест Господнї. Спрам традициї, свята Єлена, мац цара св. Константина глєдала по єрусалимских окраїскох хрест на котрим бул розопяти Исус Христос. У єдней пещери нашли три хрести и нє знали котри од нїх праве тот, на котрим бул ЗНАЧЕНЄ МЕНОХ розопяти Исус. Вжали Доротея хорого чловека, дорушеМено Доротея походзи од ли го ґу каждому хресту, греческих словох doron, цо а кед го дорушели ґу значи дарунок, и theos цо Исусовому, хори виздравел. То бул знак же на тим значи Бог. Пренєшене значенє хресту бул розопяти Исус. Подзвигли хрест високо и то Божи дар, дар од Бога. шицки ше му поклонєли. Було то 326. року новей ери. Исте значенє маю и мена Прето ше и швето вола Воздвижениє. Славиме го Теодора и Теодосия.

14. септембра по новим – григориянским, односно Сара 27. септембра по юлиянским календаре. Мено Сара на гебрейским Зоз кнїжки „Нашо християнски швета” язику значи княгиня. о. Романа Миза

1 700 РОКИ МИЛАНСКОГО ЕДИКТУ

После Исусовей шмерци и воскресеня його апостоли почали шириц Бо-

жу науку, алє римске царство було вельки процивнїк християнства. Поганство було урядова релиґия, та хто виступел процив поганства, бул и процивнїк держави. Перши християнє ше мушели скривац по поджемних конкох – катакомбох, бо були преганяни и забивани. Так диякона Штефана нєприятелє Христовей вири каменьовали, апостола Петра розопяли з главу долу, Павлови одоцали главу, Яковови одоцали главу... Даєдни стари римски фамелиї и роди були цалком знїщени. Цар Константин, народзени коло 274. року у нєшкайшим Нишу постал владар заходней часци Римского царства. Вон 13. юния 313. року у Милану видал едикт у котрим таки його ришеня: 1. Преставаю прешлїдованя християнох 2. Християнє маю шицки граждански права 3. Церкви и церковни будинки котри були очкодовани, маю буц оправени и врацени Церкви 4. Окремни церковни заєднїци маю право постац правни особи. Преслава ювилею у Нишу и грекокатолїки зоз нашого еґзарОзначованє велького ювилею – хату, на чолє зоз владиком Георги1 700-рочнїци Миланского едикта йом Джуджаром и священїками отримане 20. и 21. септембра у зоз вецей парохийох, як и свящеНишу. Шветочну Службу Божу нїки зоз Крижевского владичепредводзел висланїк папи Франства. циска, милански архиепископ, За дзеци и младих у Нишу прикардинал Андєло Скола, ище дворихтани окремни змисти, у хторих ме кардиналє, 30 владикове и коло були уключени и руски дзеци. сто священїки. На преслави були

10

ДОЖИЦА ЗОЗ ЛЄТНЬОГО ОДПОЧИВКУ Прешол лєтнї одпочивок. Мал сом барз красни дожица, бо сом бул

на велїх местох. Перше зме були на морю у Чарней Гори. Кед зме там сцигли, бул сом барз возбудзени. Накадзи сом скочел до моря, напил сом ше сланей води. Кед поприходзели ище дзеци, крашнє зме ше шицки вєдно бавели у води. Кажди дзень зме мали смачни полудзенок. Дзешец днї лєтованя швидко прешли. Врацали зме ше дому. Длуго зме путовали. Рано зме сцигли до Кули. Там нас причекал дїдо. У Руским Керестуре сом ше шицким барз зрадовал. О даскельо днї пошли зме до Аква парку до Бачкого Петровцу. Уж на самим уходзе знал сом же нам будзе барз крашнє. Нука було вельо тобоґани. Там сом ше найдлужей купал. Бул сом и у базену дзе габи високи коло два метери. У Аква парку сом стретнул пайташа Леонтия, та зме ше вєдно бавели. Спущовал сом ше на длугоких спущовалкох. Вечар сом ше задовольни врацел дому. Под час розпусту сом ше кажди вечар бавел у нашей лєбо у бабовей улїчки. Лєто ми барз швидко прешло. Будзем го длуго паметац по путованю на морйо, по купаню и по бавеню зоз пайташами. Павле Венчельовски, IV Руски Керестур

Nata{a Tama{, III, Kocur

ЧЕЖКО ПРЕБАЧИЦ АЛЄ ВРЕДЗИ

Було

раз єдно дзивче. Мено му було Иринка. Ходзела до першей класи штреднєй школи. Єй родичи були барз добри и барз ю любели. Старали ше за ню и совитовали ю. Єдного дня ше Иринка повадзела з родичами, прето же ю нє пущели зоз дружтвом до диску. Родичи знали же тото дружтво люби алкогол, и же є нє за ню. Того вечара дзивка сцекла з дому. Пошла з дружтвом до диску. Славели Дзень залюбених. Шицки ше барз поопивали. Надумали ше пойсц вожиц на авту. Барз франтовали, фиґлярели, викруцали, а на мосце ше вишали на заднї колєса, та ше виврацели. Двойо ше покалїчели, а други були лєм постлукани. Иринка вдерела главу до скла и було єй нєдобре. Прибегла и полиция. Надишол камион и вицагнул авто. Дознали и Иринково родичи. Такой пришли на место нєщесца. Барз ше гнївали на Иринку же их нє послухала. Було єй жаль. Замодлєла их най єй пребача. Родичи як родичи, такой єй пребачели. Од теди их слухала, та були щешлїви. Дакеди барз чежко пребачиц, алє сиґурно вредзи. Єлена Йованович и Мария-Славка Мудри, VI Руски Керестур

Anamariy Nyradi, V, Ruski Kerestur

ВЧАСНА ЄШЕНЬ У МОЇМ ДВОРЕ

До нашого краю сцигла єшень, та вошла и до мойо-

го двора. Обачуєм пременки. Слунечко у моїм дворе вше познєйше викукує споза белавих хмаркох. Його зарї вше слабше грею. Пахняци жовти бишалми украшели єшень. Спрете лїсце прекрило квецову заградку. Чардаки полни зоз узрету кукурицу. Ластовички зоз шопи одлєцели до цеплих крайох. Гнїзда остали празни, та под шопу панує цихосц. Мой тато гвари же би було барз добре кед би спаднул диждж и позберал шицок єшеньски прах у дворе. Павле Човс, IV, Коцур

15

МИХАЛ СИМУНОВИЧ Marina Medw{i, 7 roki, Kocur

ЧИЖМОЧКИ

ПАХ ЖИМНЇЦИ

У заградох, овоцнїкох и на

польох узрели єшеньски плоди, та нам тераз обисце пахнє на жимнїцу. Мац принєсла зоз загради полни кошар парадичи, та вари маджун. Оцец єй сцел помогнуц и пошол до овоцнїку наоберац шлївки и черешнї. Насипал до тацни води и поумивал овоц. Поскладал ю до дунца, та положел на шпоргет най ше сциха вари парадичанка. Вон барз люби єсц червеней мачанки.

Danica Plav{i~, 7 roki, Ruski Kerestur

Чижмочки нови, чижмочки червени, за блатну єшень вони купени. Я у нїх ходзим кадзи лєм сцем: по води плюскам, бо вшадзи шмем. Нє водзим бриґу чи ше жем осуши. Вец раз у блаце чижмочки на цошка оштре скочели, та ше обидва одразу предзиравели. Лєм кед бим знал, док сом их мал, же ше и обуй чувац муши.

Sara Gardi, 6 roki, Kocur

14

Aleksa Dorokhazi, 7 roki, Kocur

11

ДОБРОДУШНИ ЄЛЕФАНТ Памятка на приповедку ТИДВИК – добродушни єлень; автор Теодор Сеус Ґенсел; преклад Микола М. Кочиш „Руске слово”1953. Зложел Юлиян Пап

У

далєким цеплим краю бул вельки густи лєс. У нїм зложно жили велї мали и вельки животинї. Медзи нїма бул и млади єлефант. Вон ходзел весело по цалим лєше и каждому ше радовал. Так ше радовал же го мушел облапиц. Становел заячка, наишол на вовка, стретнул ше з єленьом, та шицких облапял. Облапел и сарню, медведза тиж. Маймуна дзвигнул себе на хрибет. Нїжно притулєл вивирку, погласкал и малу птичку. Радовал ше кед збачел божу катичку або мотиля. Нє бал ше нї од кого, анї од нього ше нїхто нє бал. Шицки у лєше знали же вон добри єлефант хтори каждого люби. Єлефант любел и белави, били и жовти квитки. Нє таргал их, лєм их пахал. А найволєл облапяц древа. Озда нє було древа у лєше хторе нє облапел. Кажде стебло обнял зоз сурлу и двома преднїма ногами, сцискал их и радовал ше им. Лєм дакеди себе старгнул дзиву грушку або дзиве яблуко з конара.

Єдного дня, праве док облапял єдно грубе древо, єлефант збачел же до лєса пришол чловек. Ношел вельку шекеру на плєцу. Єлефант ше поцагнул до гущави и припатрал ше. Чловек станул ґу старому дубу и длуго на ньго патрел. Було то найкрасше древо у лєше. Єлефант подумал же и чловек люби древа. Алє, чловек ше вимахнул зоз шекеру и почал рубац груби дуб. Єлефант ше нє знал гнївац, лєм сцискал зуби и вищирел кловаки. А вец зробел тото цо найволєл – облапел чловека. Чловек ше злєкол, руцел шекеру и сцекол бегцом. Потим єлефант нїжно облапел стари груби дуб и бул радосни. Високи дуб гордо стал, лєм ше му верхнї лїсца у конарох весело колїсали на витре. Було му мило.

ЯКИМ ОЛЕЯР

ГОРИ Горе, гора висока, горе, гора длугока; на тей гори скали, там долу – валали.

Там на гори пашу крави, а под гору коша трави; горе, гори и висота, долу мирно и цихота.

СИЛВЕСТЕР Д МАКАЇ

ПРАГАЛИ Прагали слона

до „ферґусона”, мачку за вязачку, пергачи до дерлячи, врани до брани, а крокодила до автомобила. Прагали, прагали, алє хасну зоз того нє мали.

12

13

ДОБРОДУШНИ ЄЛЕФАНТ Памятка на приповедку ТИДВИК – добродушни єлень; автор Теодор Сеус Ґенсел; преклад Микола М. Кочиш „Руске слово”1953. Зложел Юлиян Пап

У

далєким цеплим краю бул вельки густи лєс. У нїм зложно жили велї мали и вельки животинї. Медзи нїма бул и млади єлефант. Вон ходзел весело по цалим лєше и каждому ше радовал. Так ше радовал же го мушел облапиц. Становел заячка, наишол на вовка, стретнул ше з єленьом, та шицких облапял. Облапел и сарню, медведза тиж. Маймуна дзвигнул себе на хрибет. Нїжно притулєл вивирку, погласкал и малу птичку. Радовал ше кед збачел божу катичку або мотиля. Нє бал ше нї од кого, анї од нього ше нїхто нє бал. Шицки у лєше знали же вон добри єлефант хтори каждого люби. Єлефант любел и белави, били и жовти квитки. Нє таргал их, лєм их пахал. А найволєл облапяц древа. Озда нє було древа у лєше хторе нє облапел. Кажде стебло обнял зоз сурлу и двома преднїма ногами, сцискал их и радовал ше им. Лєм дакеди себе старгнул дзиву грушку або дзиве яблуко з конара.

Єдного дня, праве док облапял єдно грубе древо, єлефант збачел же до лєса пришол чловек. Ношел вельку шекеру на плєцу. Єлефант ше поцагнул до гущави и припатрал ше. Чловек станул ґу старому дубу и длуго на ньго патрел. Було то найкрасше древо у лєше. Єлефант подумал же и чловек люби древа. Алє, чловек ше вимахнул зоз шекеру и почал рубац груби дуб. Єлефант ше нє знал гнївац, лєм сцискал зуби и вищирел кловаки. А вец зробел тото цо найволєл – облапел чловека. Чловек ше злєкол, руцел шекеру и сцекол бегцом. Потим єлефант нїжно облапел стари груби дуб и бул радосни. Високи дуб гордо стал, лєм ше му верхнї лїсца у конарох весело колїсали на витре. Було му мило.

ЯКИМ ОЛЕЯР

ГОРИ Горе, гора висока, горе, гора длугока; на тей гори скали, там долу – валали.

Там на гори пашу крави, а под гору коша трави; горе, гори и висота, долу мирно и цихота.

СИЛВЕСТЕР Д МАКАЇ

ПРАГАЛИ Прагали слона

до „ферґусона”, мачку за вязачку, пергачи до дерлячи, врани до брани, а крокодила до автомобила. Прагали, прагали, алє хасну зоз того нє мали.

12

13

МИХАЛ СИМУНОВИЧ Marina Medw{i, 7 roki, Kocur

ЧИЖМОЧКИ

ПАХ ЖИМНЇЦИ

У заградох, овоцнїкох и на

польох узрели єшеньски плоди, та нам тераз обисце пахнє на жимнїцу. Мац принєсла зоз загради полни кошар парадичи, та вари маджун. Оцец єй сцел помогнуц и пошол до овоцнїку наоберац шлївки и черешнї. Насипал до тацни води и поумивал овоц. Поскладал ю до дунца, та положел на шпоргет най ше сциха вари парадичанка. Вон барз люби єсц червеней мачанки.

Danica Plav{i~, 7 roki, Ruski Kerestur

Чижмочки нови, чижмочки червени, за блатну єшень вони купени. Я у нїх ходзим кадзи лєм сцем: по води плюскам, бо вшадзи шмем. Нє водзим бриґу чи ше жем осуши. Вец раз у блаце чижмочки на цошка оштре скочели, та ше обидва одразу предзиравели. Лєм кед бим знал, док сом их мал, же ше и обуй чувац муши.

Sara Gardi, 6 roki, Kocur

14

Aleksa Dorokhazi, 7 roki, Kocur

11

NA[O HRISTIYNSKI [VETA

С

ВОЗДВИЖЕНИЄ ЧЕСНОГО ХРЕСТА

вяти хрест – вично живи символ безконєчней Божей любови ґу гришному чловекови, символ Христовей жертви, символ нашого одкупеня и спашеня, символ Христовей побиди над шмерцу и дияволом. Жегнаюци ше, ми кажди раз виявюєме свою виру до нашого Спасителя. Святи хрест ше зявел у сну цара Константина, а познєйше вон знак хреста положел на свойо застави. Визию Хреста Константин мал ище два раз, и вше победзел. То го наведло же би поглєдал прави хрест Господнї. Спрам традициї, свята Єлена, мац цара св. Константина глєдала по єрусалимских окраїскох хрест на котрим бул розопяти Исус Христос. У єдней пещери нашли три хрести и нє знали котри од нїх праве тот, на котрим бул ЗНАЧЕНЄ МЕНОХ розопяти Исус. Вжали Доротея хорого чловека, дорушеМено Доротея походзи од ли го ґу каждому хресту, греческих словох doron, цо а кед го дорушели ґу значи дарунок, и theos цо Исусовому, хори виздравел. То бул знак же на тим значи Бог. Пренєшене значенє хресту бул розопяти Исус. Подзвигли хрест високо и то Божи дар, дар од Бога. шицки ше му поклонєли. Було то 326. року новей ери. Исте значенє маю и мена Прето ше и швето вола Воздвижениє. Славиме го Теодора и Теодосия.

14. септембра по новим – григориянским, односно Сара 27. септембра по юлиянским календаре. Мено Сара на гебрейским Зоз кнїжки „Нашо християнски швета” язику значи княгиня. о. Романа Миза

1 700 РОКИ МИЛАНСКОГО ЕДИКТУ

После Исусовей шмерци и воскресеня його апостоли почали шириц Бо-

жу науку, алє римске царство було вельки процивнїк християнства. Поганство було урядова релиґия, та хто виступел процив поганства, бул и процивнїк держави. Перши християнє ше мушели скривац по поджемних конкох – катакомбох, бо були преганяни и забивани. Так диякона Штефана нєприятелє Христовей вири каменьовали, апостола Петра розопяли з главу долу, Павлови одоцали главу, Яковови одоцали главу... Даєдни стари римски фамелиї и роди були цалком знїщени. Цар Константин, народзени коло 274. року у нєшкайшим Нишу постал владар заходней часци Римского царства. Вон 13. юния 313. року у Милану видал едикт у котрим таки його ришеня: 1. Преставаю прешлїдованя християнох 2. Християнє маю шицки граждански права 3. Церкви и церковни будинки котри були очкодовани, маю буц оправени и врацени Церкви 4. Окремни церковни заєднїци маю право постац правни особи. Преслава ювилею у Нишу и грекокатолїки зоз нашого еґзарОзначованє велького ювилею – хату, на чолє зоз владиком Георги1 700-рочнїци Миланского едикта йом Джуджаром и священїками отримане 20. и 21. септембра у зоз вецей парохийох, як и свящеНишу. Шветочну Службу Божу нїки зоз Крижевского владичепредводзел висланїк папи Франства. циска, милански архиепископ, За дзеци и младих у Нишу прикардинал Андєло Скола, ище дворихтани окремни змисти, у хторих ме кардиналє, 30 владикове и коло були уключени и руски дзеци. сто священїки. На преслави були

10

ДОЖИЦА ЗОЗ ЛЄТНЬОГО ОДПОЧИВКУ Прешол лєтнї одпочивок. Мал сом барз красни дожица, бо сом бул

на велїх местох. Перше зме були на морю у Чарней Гори. Кед зме там сцигли, бул сом барз возбудзени. Накадзи сом скочел до моря, напил сом ше сланей води. Кед поприходзели ище дзеци, крашнє зме ше шицки вєдно бавели у води. Кажди дзень зме мали смачни полудзенок. Дзешец днї лєтованя швидко прешли. Врацали зме ше дому. Длуго зме путовали. Рано зме сцигли до Кули. Там нас причекал дїдо. У Руским Керестуре сом ше шицким барз зрадовал. О даскельо днї пошли зме до Аква парку до Бачкого Петровцу. Уж на самим уходзе знал сом же нам будзе барз крашнє. Нука було вельо тобоґани. Там сом ше найдлужей купал. Бул сом и у базену дзе габи високи коло два метери. У Аква парку сом стретнул пайташа Леонтия, та зме ше вєдно бавели. Спущовал сом ше на длугоких спущовалкох. Вечар сом ше задовольни врацел дому. Под час розпусту сом ше кажди вечар бавел у нашей лєбо у бабовей улїчки. Лєто ми барз швидко прешло. Будзем го длуго паметац по путованю на морйо, по купаню и по бавеню зоз пайташами. Павле Венчельовски, IV Руски Керестур

Nata{a Tama{, III, Kocur

ЧЕЖКО ПРЕБАЧИЦ АЛЄ ВРЕДЗИ

Було

раз єдно дзивче. Мено му було Иринка. Ходзела до першей класи штреднєй школи. Єй родичи були барз добри и барз ю любели. Старали ше за ню и совитовали ю. Єдного дня ше Иринка повадзела з родичами, прето же ю нє пущели зоз дружтвом до диску. Родичи знали же тото дружтво люби алкогол, и же є нє за ню. Того вечара дзивка сцекла з дому. Пошла з дружтвом до диску. Славели Дзень залюбених. Шицки ше барз поопивали. Надумали ше пойсц вожиц на авту. Барз франтовали, фиґлярели, викруцали, а на мосце ше вишали на заднї колєса, та ше виврацели. Двойо ше покалїчели, а други були лєм постлукани. Иринка вдерела главу до скла и було єй нєдобре. Прибегла и полиция. Надишол камион и вицагнул авто. Дознали и Иринково родичи. Такой пришли на место нєщесца. Барз ше гнївали на Иринку же их нє послухала. Було єй жаль. Замодлєла их най єй пребача. Родичи як родичи, такой єй пребачели. Од теди их слухала, та були щешлїви. Дакеди барз чежко пребачиц, алє сиґурно вредзи. Єлена Йованович и Мария-Славка Мудри, VI Руски Керестур

Anamariy Nyradi, V, Ruski Kerestur

ВЧАСНА ЄШЕНЬ У МОЇМ ДВОРЕ

До нашого краю сцигла єшень, та вошла и до мойо-

го двора. Обачуєм пременки. Слунечко у моїм дворе вше познєйше викукує споза белавих хмаркох. Його зарї вше слабше грею. Пахняци жовти бишалми украшели єшень. Спрете лїсце прекрило квецову заградку. Чардаки полни зоз узрету кукурицу. Ластовички зоз шопи одлєцели до цеплих крайох. Гнїзда остали празни, та под шопу панує цихосц. Мой тато гвари же би було барз добре кед би спаднул диждж и позберал шицок єшеньски прах у дворе. Павле Човс, IV, Коцур

15

СЛОБОДАН ВУКАНОВИЧ

У ОКУ ПТИЦОХ ХТОРИ ЛЄЦА НА ЮГ Я дзива гуска. Закончел ше мой лєтнї одпочивок. Рихтам ше на длугу драгу, нє знаюци дзе ше застановим и цо ме там дочека. Внєдзелю рано, кед сом ше рушела, нєсподзивали ме ловаре. Почали до мнє штреляц. През главу ми прешли сто питаня. Озда ме нє заштреля? Лєцела сом глєдаюци склонїско же бим ше скрила од ловарох и нє була дачий смачни полудзенок. Кед опасносц прешла, предлужела сом лєциц. Сцигла сом на свойо место. Лєгла сом на громадку слами дакус ше одпочинуц. Заспала сом. У сну ми през главу знова прелєцела страшна думка же постанєм дачий полудзенок. Добре же то бул лєм сон. Никола Тимко, VI, Коцур

Док

Any Mirkovi~, IV, Verbas

МИ ГУНЦУТИ

ЦО БУДЗЕМ ДОК ВИРОШНЄМ

вирошнєм, любела бим буц малярка. Барз любим рисовац. Вше кед мам шлєбодного часу, рисуєм маму, тату и други мили особи. Закончени малюнок положим до коверти, та подаруєм мами. За рисованє ми потребни печаци, темпери, фломастери, клайбас, ґумка за сцеранє, швицаци пенкала, ножнїчки и лїпкаче. Даєдни рисунки виштригуєм и лїпим. Кед постанєм малярка, будзем ше дружиц зоз другима малярами. Вєдно бизме мальовали природу, нєбо, квеце, животинї... Мария Горняк, III, Дюрдьов

Mой пайташ Филип и я прави гунцути.

Гевтого року влєце було барз горуцо. Ми ше надумали розхладзиц зоз жимну воду. Прикапчали зме на чоп ґумове черево, та зме ше оплюсковали. Уж кед зме одкруцели воду, залївали зме и заградку. Була така налята з воду, же баржей здабала на бару як на заградку. Вишли зме на драгу та зме ше и по улїчки мачкали. Води було вшадзи: у дворе, у заградки, на драже, а мокри були аж и мури. Були зме мокри як качата, алє нам було барз интересантне бависко. Филипов оцец бул на полю. Знали зме же ше нє затрима длуго, та зме мерковали же би нє наишол. Чули зме гурчанє авта и швидко зме убегли нука. Накадзи оцец вошол до двора, видзел же шицко мокре. Ми двоме швидко убегли до гумна, алє Филип забул заврец дзверка. Пребегли зме прейґ сушедового двора, прескочели зме мурик и вибегли зме на драгу. Кед зме ше врацели до Филипа, видзели зме же овци вишли на драгу, бо зме нє заварли гумно. Оцец нас збачел, та волал Филипа. Накадзи вошол нука, за капурку, учул сом вреск. Знал сом же бул бити. Шицки дзеци у бавеню правя и пакосци, бо так шицки дзеци рошню. Филип Рац, VII, Руски Керестур

16

Л

ХТОРИ ШВЕТ ВИБРАЦ

ука дзечнє чита кнїжки, крашнє ше виражує, спознава и доживює вельо швети, на свой способ. После читаня кнїжкох и патреня филмох, сцел ше рушиц по драгох зоз часох Гобита и Баґинса, зоз часох Тома Соєра и Оливера Твиста, Дороти, Лєва, Лименка. Шлїдзи надпомнуце старших, „то прешли часи”. Кед ше сцел рушиц на драгу ґу „гвиздовим дражком”, гварели му же то „швети будучносци”. Гнївал ше Лука. Цо лєм вибере, маю пригварку.

– Тельо швети, а я жиєм у тим допитим. Школа, домашнї задатки, куп тото, куп гевто, послухай учителя, мацер, послухай бабу, дїда. Чи єст конца тому їх швету: „Принєш, однєш, идз там...” Лука ше пита оцови: – Можем я виберац свой швет?

РАДМИЛА ТОМИЧ

ВОВК И ЧЕРВЕНА ШАПОЧКА Опрез клїтки дзе вовк бива станула Єца мала: „Дзе Червена Шапочка?” озбильна ше дїдови питала.

– Сину, твой швет тераз найкрасши. Маш лєм дакус обовязки. Розчаровани, пошол ґу дїдови, думаюци же достанє красши одвит. Дїдо ше рознїжел, та гвари: – Лука, цо єст красше од швета дзецинства. Ей, кед би ше я могол врациц до твойого швета! Нагнївани пре одвит, обчековал одвит од мацери. Мац го побочкала: – Лука, сину, ти мой найщешлївши и найкрасши швет.

– Мамо, я школяр пиятей класи. Най ме нє видза пайташе же ше розмазуєм.

– Най видза. Я ше нє ганьбим же любим свойо дзецко! – гвари мац облапяюци сина.

– Мамо, нє будз така.

– Остава ми лєм же бим сам правел свойо швети. Мойо родичи нє маю фантазию. Вжал клайбас и на паперу ше зявели фантастични швети и фарби. Своїм дзецом гуторя: „Потрудзце ше сами твориц свойо швети. Кельо ви будзеце интересантни, тельо буду и вашо швети. Дополнюйце их зоз другима”. Слухаюци дїдово приповедки зоз його дзецинства, нарисовал даєдни подоби хтори нєшка у читанкох и кнїжкох „Приповедки наших предкох” и „Так було”.

– Дораз ше з нїма вивадзим, най чує моя унучка. „Гей, чуваре зоо-загради, ту хиби Червена Шапочка!” Прешпивала М. Р.

Sara Kankara{, IV, Verbas

9

Т

ПОБИДНЇК

ого дня учителька виведла класу до природи, до лєшику при беґелю. Бул красни дзень, ясне слунко и белаве нєбо. Програма була – обегованє на рижни способи. Вєдно з дзецми, до лєшику пришол и Клифорд, Емов вельки пес. Перше ше обеговали хлапци и дзивчата, по пари, алє „на три ноги“. (То значи же двойо завязани єдно при другому – єдному лїва, а другому права нога.) Ема и Чарли були пара. Бежали, вецей скакали и падали. Алє и Клифорд ше сцел обеговац. Заскаковал коло нїх, брехал, та бегал вєдно з нїма.

– Идз, Клифорд! Нє бегай за наМЕЛАНИЯ РИМАР ми! – кричала на ньго Ема. Алє Клифордови ше пачело бависко. Обегнул их и перши сцигол на ожем и вошнє видекламовац циль. як ше давно дзеци забавяли, Друге обегои на джмураци вам нарисовац ванє було скаяк шерпенки по праху цагали. канє у мехох. Ема справди сцела О тим ми дзечнє приповедаце, буц перша. Алє вельки Клифорд влапел єй мех до зубох алє вше дацо и затаїце: и цагал Ему ґу цилю. Сцигли перши, алє тота побида Як сце були злюштани у блаце, Еми нє могла буц припозната, понеже єй Клифорд а мнє по барох бегац бранїце. „помагал“. Вец було прескакованє древеного коня, з одскочней Та, чом у мнє люштавка видзице, дески, так як на годзини физичного. о чистоти чом тельо кончице?

– Пущ ме най скочим сама! – гуторела Ема КлифордоЗдравко Люштавко чом ме волаце? ви. Алє вон ю нє розумел. Думал же и вон ма право баИсти сце були, чи паметаце? виц ше. Скочел на деску з фейдерами и полєцел високо понад коня. Знова бул найлєпши. У моїх очох капри видзице, Потим було обегованє з лабду. И на тот завод Клиа чи ви нє ставали каправи? форд бегал за лабду коло Еми и перши сцигол на циль. Же ми кущик чарне под нохцами, Ема ше гнївала. Почервенєла як червена цвикла. Друи вам було, а були сце здрави. ги дзеци ше шмеяли. И учителька ше шмеяла. На концу ше зашмеяла и Ема. Сто раз на дзень руки мам умивац, – Нєшкайши дзень припада Клифордови. Нє знала од бавеня ровно ше одривац, сом же пес може буц таки спортиста! – гварела учительбо обераци хороти стрежу ка. кеди на мнє руца свою мрежу.

– Справди, мой Клифорд бул найлєпши. Вон нєшка побиднїк. Нови шампион! – цешела ше Ема. Погласкала Та чом у мнє люштавка видзице, свойого велького пса, а вон радосно брехал и махал з о чистоти чом тельо кончице? хвостом коло нєй. Здравко Люштавко чом ме волаце? З анґлийского обробел Юлиян Пап Исти сце були, чи паметаце?

ЗДРАВКО ЛЮШТАВКО

М

8

У ДВОРЕ ВЄШЕНЇ

Deyn Nadq, V, Ruski Kerestur

ПТИЦА ШПИВАЧКА

У лєше жила птица шпивачка. Бул то соловей. Вон найволєл шпивац кед гирмело и блїскало, бо сцел розвешелїц жительох лєса. Слухал го и хлапец Милан. Єдного дня пошол до лєса же би нашол того соловея. Кед го нашол, шеднул под древо и слухал соловейову писню. Пришло му на розум же би могол грац, а птица шпивац. Думал як би то було крашнє. Соловей и Милан викомпоновали красну шпиванку. Одразу ше у лєше зацмело и почало блїскац. Милана обнял страх. Кед соловей обачел злєкнутого хлапца, знова зашпивал. Милан заграл и так помали сцигнул дому скорей як почал падац диждж. Ана Монар, III, Нови Сад

Anastaziy Kozar, V, Kula

Сцигла нам златна єшень. Єшеньски пременки мож видзиц вшадзи. Зоз верби почало опадовац жовто-кафове лїсце. Трава у дворе пожовкла и випатра як цифровани тепих. Грозно хторе рошнє при капурки, уж узрело, та зме го обрали. Єшеньске лилове квеце коло дражки розквитнуте и полне зоз пчолами. Чардак у гумнє уж наполнєни зоз жовту кукурицу. Витор розноши по цалим дворе сухе лїсце з кукуричанки. Уж ше шицки птици селїдбенїци одселєли, та и ластовково гнїздо празне. Кажде рано ме будзи гурчанє тракторох, бо тато вчас одходзи на польо ламац кукурицу. Я барз любим наш двор вєшенї, прето же нє таке моцне слунко, та ше можем цали дзень бавиц. Марко Буила, V, Коцур

ЛЄТНЇ ЗАПОР Єдного дня на лєтнїм одпочивку нина ме одведла на вилєт до Ковилю. Бул красни, цепли дзень. Нина и я ше порихтали, та зме на авту пошли на „Аркань”. То чечуца вода у Ковилю. На „Арканю” єст вельо мали и вельки мосцики, направени зоз древа. На побрежю шлюнок у котрим єст вшелїяки коритка цо их вируцела вода. Коло рики прекрасна природа. У лєсом вельо млади древка, алє и барз стари стебла, чийо коренї викукую зоз жеми. Нина и я дакус лапали риби, та зме нє обачели кеди цепле слунко закрили вельки чарни хмари. Одразу загирмело и почал падац моцни диждж. Швидко зме одбегли до авта и чекали зме же би престало падац. Рика на дижджу була ище красша, бо ше на води правели ґомбульки. Запор нє тирвал длуго. Знова ше указало цепле слунко. Було барз спройно. Над лєсом и рику ше престарла прекрасна дуга. Була як намальована на чистим нєбе. Пред вечаром зме ше врацели дому. Була сом щешлїва же сом на таки способ дожила лєтнї запор. Валентина Михняк, V, Дюрдьов

17

Visti zoz {koloh... ТАМБУРКА НА ПЕРШИМ МЕСЦЕ Одлични школяр штвартей класи Основней школи „Коста Трифкович” у Новим Садзе, Владимир Тот нє мал анї шейсц роки кед го родичи уписали до Музичней роботнї „До-ре-ми” на шпиванє. Спочатку шпивал як и други дзеци, а вец барз напредовал и после трох рокох вежбаня професорка гварела же ма абсолутни слух. Алє, шпиванє му нє найвекша любов. Уж треци рок Владимир ходзи и до Музичней школи „Йосип Славенски”, дзе грає на тамбурки и посцигує барз замерковани успихи. На Медзинародним фестивалу уметнїцкей тамбурки 2012. року у Новим Садзе завжал перше перше место, цо значи же од шицких першонаградзених у даскелїх катеґорийох вон мал найвецей поени (98,66). Влонї бул перши и на Републичним змаганю, а тиж и на Медзинародним фестивалу „Музична яр” у Смедеревскей Паланки. На тим Фестивалу и того, 2013. року бул найлєпши – перши перши, а найвисши успих посцигнул и на 14. Фестивалу уметнїцкей тамбурки. У Краґуєвцу на Першим отвореним школским змаганю струнових таргацих инструментох: тамбурки, гарфи и ґитари того року Владимир знова приємно нєсподзивал и родичох и професорку, бо завжал перше перше место. Його професорка у Музичней школи (Росиянка) гвари же Владко ма уродзени талант. И його прадїдо грал на тамбурки, та ше праунук озда удал на ньго. У основней школи ма лєм петици и нє зна повесц чи волї природни чи дружтвени науки. Як и шицки хлапци, и вон барз люби фодбал, а ходзи и на приватни годзини анґлийского язика, а свой мацерински, руски язик учи як виборни предмет. У школи од першей класи як обовязни виборни предмет вибрал грекокатолїцку виронауку. На тамбурки грає и на дзецинских програмох у Руским културним центру у Новим Садзе, а вредни є и сотруднїк „Заградки”. М. Р.

18

OBLA^OK DO [VETA

АКТИВНОСЦИ У РУСКИМ КЕРЕСТУРЕ У СЕПТЕМБРУ У основней школи „Петро Кузмяк” у Руским

Керестуре нови школски рок почал 2. септембра. Такой перши дзень бул наставни, та ше дакус було чежко после лєтнього розпусту ше звикнуц на наставу. Постали зме старши за єдну класу. Достали зме нови розпорядки годзинох. У септембру зме мали и роботну соботу. Того дня зме до школи пошли без ташкох. Участвовали зме у ушорйованю школи и мали зме годзину гражданского воспитаня. Тема була барз цикава: пубертет – красне справованє у одношеню хлапцох и дзивчатох. Опредзелєли зме ше за секциї хтори єст у нашей школи: историйно-новинарска и спортски активносци як цо то фодбал, кошарка и атлетика. Наша класа у септембру почала зоз рисунками и постерами природних пейзажох украшовац свою учальню. Отримана и перша схадзка парламенту зоз педаґоґу Марию Шантову. Догваряли зме ше о означованю Дзецинского тижня. Даєдни школяре з нашей школи були у Нишу на означованю 1 700. рочнїци Миланского едикту. У путованю препровадзели штернац годзини, а шветочна програма у Нишу тирвала штири годзини. Шицким ше барз пачела тота подїя и любели би знова пойсц даґдзе на подобни стретнуца. З нагоди Европского дня язикох школяре штреднєй школи 27. септембра у голу Школи пририхтали виставу кнїжкох и присловкох на рижних язикох. Новинарска секция

– Сцем ґу своєй мацери, ґу мацери ме водз! Ище Василько нє пришол ґу себе од того чуда кед чул як палїца почала бешедовац, а з гласом таким яки мал гевтот стари чловек.

– Тераз сом ци вецей нє потребни, хлапче! Розшир руки и увидзиш же ши годзен и сам лєтац. А кед придзеш ґу глїбокей рики, нє злєкнї ше, идз шмело. Так и було. Хлапец розширел руки и уж лєцел понад лєс, понад долїну и спущел ше ґу глїбокей рики же би ше дакус води напил, и од лєценя одпочинул. Курчатко ище вше шедзело на Васильковим плєцу и ровно ше питало дому ґу своєй мацери квоки. Пробовал тераз полєциц, алє, яй, лєциц вецей нє могол. Вец ше здогаднул цо му дїдов глас гварел: – Идз шмело, нє бой ше, нє задавиш ше! Василько наисце крочел шмело. Вода му була перше по пас, вец по шию, вец прейґ глави, алє Василько ишол и далєй напредок шмело, лєм з єдну руку притримуюци курче же би го вода нє однєсла. И так Василько прешол и рику. Од рики нєдалєко була крижна драга, а од нєй Василько уж знал кадзи ма исц же би сцигнул дому. Однєсол курче мацери квоки хтора ше барз зрадовала же хлапец виратовал єй дзецко. Тераз их шицких добре накармел, а вец шеднул на хижни праг и чекал мацер з поля. Но, и то шицко” – гварел дїдо и оддихнул.

– А то, дїду, була правда, чи ви то так лєм видумали? – питал ше єден зоз тих старших унукох.

– Правда иста! – прешвечовал дїдо „нєверного Тому”. – И ище вам и тото повем же Василько нє бул нїхто други алє – я! – Дїдо тото Я виповед так гласно, же тераз аж и гевти цо верели дїдови, престали вериц. Алє дїдо ше нє дал збунїц, та предлужел: – То мнє моя мац казала мерковац на курчата, а я заспал кед мац пошла и шицко тото цо сом виприповедал, я – шнїл.

– Красни сце сон мали, дїду! – гварел найстарши унук.

– Красни! – зложел ше дїдо, алє вам повем и тото же шнїц ше може и з отворенима очми, воднє, будни...

– Як, як? – явели ше шицки нараз.

– Крашнє! Шицки тоти чуда цо людзе понаправяли на швеце, вони перше шнїли. Вец о тих снох роздумовали, вец заш шнїли, вец заш роздумовали, а зоз тих снох и зоз тих роздумованьох настали шицки тоти дїла рукох роботних зоз хторима украшени цали швет. Зоз приклєта чул ше глас мацеров. На вечеру волала. И на спанє...

ЧОМ ШЕ КАЧКА З ВОДУ МАЧКА

Праве кед сце пошли на лєтнї одпочивок, у юнию у НВУ „Руске слово” у Новим Садзе вишла кнїжка за дзеци „Чом ше качка з воду мачка” автора Юлияна Папа. Зложена є з двох часцох. У першей тринац приповедки, од чого єденац ориґинални, а два преложени, односно обробени зоз английского язика. Ту приповедка о єдному Тапшийови хторого ґазда охабел у обисцу, а з фамелию ше одселєл гет далєко..., потим цошка о Вовчици, вец о папаґайови Кикови, о Зомбульки за Куцова и о Страценим качецу. У другей часци єденац писньочки, даєдни ориґинални, а даєдни прешпивани, и єдна загадка. Читаюци стихи, дознаце чом ше качка з воду мачка, и цо роби Цица Маца у Лондону, и як ше Марча бави з баранчецом и... и ище койцо. Наш найлєпши илустратор, Любомир Сопка кнїжочку прибрал зоз прекраснима илустрациями. Рецензенти Мелания Семанова, вихователька и Мелания Римарова, писателька, одлично оценєли тоту веселу кнїжку. „У роботи з дзецми автор закуковал до їх думкох и душох, та так подознавал о чим дзечнє приповедаю и слухаю кед им старши читаю. Нєшкайши ґенерациї ше вше ридше стретаю зоз старима, архаїчнима словами з валалского живота (аколь, гумно, грунчок, самошейка, вигеркани, кощак, лєйба, курнява...) а и кед чую даєдно таке слово, нє вше им єст хто потолковац його значенє, та так з нашого язика щезую стари слова, а їх место забераю нови, часто странски. Прето автор на концу каждей приповедки потолковал по даскельо слова хтори нєшка ридко мож чуц. Виховательком и учительком то будзе велька помоц. Зоз рецензиї Меланиї Римар

7

МИХАЙЛО КОВАЧ

ДЇДО ПРИПОВЕДА – Дїду, приповедайце нам дацо! – нагваряю

унуки дїда, хтори шедзи на лавочки пред хижу и припатра ше як ластовки злєтую до ярку єдна за другу, а вец ше врацаю под стреху.

– Ластовки правя гнїздо под нашу стреху! – гутори дїдо як кед би нє чул унукох як го нагваряю.

– Приповедайце, дїду, приповедайце! – допиваю унучата.

– О ластовкох сцеце?

– Гоч о чим, лєм приповедайце! – нє вибераю унучата.

– Добре, вец будзем – гоч о чим! – гвари дїдо и шмеє ше. Дзеци преставаю махац з босима ногами, намесцаю ше так же би добре видзели и чули дїда, а вон одкашлює и почина: „Було то давно, давно. У нашим валалє на окраїску жила худобна ґдовица зоз своїм єдинцом сином, таким як ви тераз. Єдного дня мац мушела на роботу до ґазди, та скорей як пошла, пребудзела вчас рано сина и гварела му: – Васильку, кед ше розвиднї, пущ квоку з курчатми на двор и меркуй же би нє налєцела страка и нє украдла курче.

– Добре! – гварел Василько и лєгнул ище дакус одспац. Кед слунко вишло, зробел шицко так як му мац наказала. Кед було коло поладня, огладнєл, та вошол до хижи же вежнє фалаток сухого хлєба, а страка на грушки лєм тото и чекала, злєцела до двора, хвацела єдно курче и одлєцела гет. Квока ше дала до надзераня, а зоз квоку надзерал ше и Василько. Як тераз ма дочекац мацер кед вечар придзе и учує же курче страка однєсла? Думал, думал, а вец нагнал квоку до коморки, положел до хусточки тот фалаток сухого хлєбика, позамикал дзвери и капурку, та рушел по дражки до лєса пренайсц тоту нєдобру страку же би од нєй однял курче и принєсол го дому.

– Як же, дурни, однєєш курче кед анї лєтац нє можеш, анї плївац нє знаш, анї ше на стару яблоню ище випендрац нє можеш? – так му цошка знука шептало, алє Василько тото шептанє нє слухал. Вон твардо надумал же курче найдзе, гоч як там було. Ишол Василько, ишол, та раз и огладнєл и вистал. Шеднул прето под єдно древо же би одпочинул и роздумал кадзи далєй пойдзе, бо праве од того древа драги ше дзелєли, та нє знал по

6

хторей ма рушиц. Почувствовал и глад, та розвязал хусточку и винял хлєбик же го поє, кед ше ту нєсподзивано коло нього створел єден стари чловек, шицок од праху и згорбени.

– Добри дзень, хлапче, добри дзень! Видзим же сцеш єсц, та бим це крашнє замодлєл: дай и мнє дакус зоз того хлєба, бо од гладу нє можем далєй.

– Вежнїце, дїду, шицко! – щиро гварел Василько и випросцел руку з хлєбом ґу дїдови. – Я и так нє таки гладни, сцерпим ше...

– Знам я, хлапче, яки ти гладни. Знам, хлапче, и яку бриґу маш, алє нїч то. Лєм ти мнє дай най дакус заєм, та ци поможем. Вжал стари хлєб, поєдол го, а вец гварел Василькови: – Дзекуєм ци, сину, же ши од себе одорвал же биш старого чловека накармел. Я нє мам пенєжи же бим ци заплацел, алє на, вежнї тоту палїчку зоз хтору я цали швет прешол. Чувай ю, а кед ше найдзеш у даякей бриґи, поведз тей палїци гласно: „Палїцо, помож!” и увидзиш: поможе. – То гварел стари чловек и як кед би даяка нєвидима рука вжала вельки ручнїчок и посцерала спред оч хлапцови того дїла. Хлапец стал зачудовано з палїцу у рукох и сам перше нє знал же цо би почал робиц. Нє могол ше здогаднуц анї того як ше нараз палїца нашла у його рукох. Кед дакус пришол ґу себе, здогаднул ше прецо вон рушел до швета и дал ше наисце до бриґи. Бриґа була з тим векша же тераз нє знал по хторей драги найскорей сцигнє до лєса же би там нашол страково гнїздо и крадошку страку з курчецом. Вец му нараз на розум пришли дїдово слова, та их виповед досц гласно: – Палїцо, помож! Та лєм цо то виповед, палїца ше сама поставела так же ю Василько мушел ошедлац, а вона ше у тим чаше дзвигла до воздуху, кружела дакус, а вец полєцела просто до лєса ґу гнїзду дзе праве у тот час сцигла з курчецом и крадошка страка. Охабела палїца Василька на єдним конаре при гнїздзе, а сама ше вимахла и бухла так по хрибце страку, же тота такой випущела курче, а курче саме шедло Васильови на плєцо и почало му пищац до уха: – Сцем ґу своєй мацери, ґу мацери ме водз! Ище Василько нє пришол ґу себе од того чуда кед чул як палїца почала бешедовац, а з гласом таким яки мал гевтот стари чловек.

– Тераз сом ци вецей нє потребни, хлапче! Розшир руки и увидзиш же ши годзен и сам лєтац. А кед придзеш ґу глїбокей рики, нє злєкнї ше, идз шмело.

СТАРИ РУСКИ БАВИСКА ПАПРИҐА МЕНЧЕ ГУШ, ГУШ На паприґа менче гуш, гуш бавели ше менши дзивчата, а за бависко число бавячкох мало буц нєпарне. Зоз розчитованьом ше вибрало хтора з бавячкох будзе перша паприґа менче. Други бавячки поставали до двох шорох. Бавячка хтора була паприґа менче загла сукенку од долу на горе и ишла подскакуюци през штредок, помедзи шори и пошпивовала „паприґа менче гуш, гуш”. За тот час бавячки за ню пребеговали з бока на бок, заменююци места, а паприґа менче ше намагала скорей од даєдней бавячки завжац єй место хторе на хвильку остало празне док бавячка пребеговала. Кед паприґа менче завжала даєдно место, вец бавячка хтора остала без свойого места у предлуженю бависка була паприґа менче.

НА ШЛЄПИ МАЧКИ То бависко препознаваня, а могло го бавиц нєогранїчене число бавячох, дзивчата и хлапци вєдно. Зоз розчитованьом вибрани єден бавяч хтори мал буц шлєпа мачка. Шлєпей мачки ше завязало очи зоз хусточку же би нє могла видзиц. Потим ю други бавяче окруцали доокола же би ше єй закруцело у глави

П

и вец ю пущели. Шлєпа мачка зоз випросценима руками глєдала, т.є. пробовала влапиц даєдного бавяча. Даєдни зоз бавячох ше задзерали до нєй, приходзаци єй споза хрибта, дорушуюци ю, а вец сцекали на други бок. Шлєпа мачка ишла спрам гласох и хихотаня. Кед влапела даєдного бавяча, мушела му одгаднуц мено. То робела так же зоз руками могла дорушовац власи, твар и облєчиво влапеного бавяча и на таки способ пробовала одгаднуц його мено. Кед препознала влапеного бавяча, тот бавяч поставал шлєпа мачка. Тото бависко ше могло бавиц на пажици, кед була красна хвиля, алє и нука, у хижи, вжиме. Зоз дипломскей роботи Мариї Хомовей на Катедри за руски язик и литературу Филозофского факултета у Новим Садзе

СОВИТИ ЗА ЗДРАВШЕ ОДРАСТАНЄ

ийце вельо води, бо мало чечносци през дзень зменшує доцеканє оксиґену до мозґу, а дегидрация спричинює боль у глави, вистатосц, слабу концентрацию у корчи у мускулох. Кажди дзень треба попиц голєм осем погари води. Кед вам „спаднул цукер”, место же бисце поєдли пол тепши колача, попийце погар квашней води. Ложичка меду жридло енерґиї, алє и одлични лїк за спукани ґамби. Забудзце кока-колу, чипси, ґрисини, гамбурґери, бо лєм спреведаю глад и смияд. Орґанизму потребни поживни материї и калориї. Єдзце поряднє, а нє лєм раз на дзень дома, а два раз у пекарнї, цукрарнї, пицериї. И по полудзенку, и за ужину, та и за вечеру обовязно поєдзе яблуко лєбо другу овоц хтору маце при руки. Важни порядни сон. Оптимални час за ноцни одпочивок медзи седем и дзевец годзини. Нїяк нє черайце дзень за ноц, анї ноц за дзень. Ноц за спанє. Вежбайце, шпацирайце ше, занїмайце ше зоз спортом. Кажди дзень ше голєм пол годзини вожце ше на бициґли, та нє будзеце поспани и вистати, анї вас нє будзе болїц хрибет од длугого шедзеня и нєправилного триманя цела.

19

ЯКА ВИСОКА ТУРНЯ???

Патраци на церковну турню, сиґурно сце ше у себе опитали яка є висока. Алє, пендрац ше на ню, та мерац, лєбо ше пойсц опитац паноцови, другираз! А барз лєгко мож померац и од долу. Кед красни, слунечни дзень, вежнїце метерову палїчку (точно метерову), та идзце ґу циню хтори руца турня и померайце го. Вец положце метер на жем вертикално. Увидзице же и вон, односно, палїчка руца цинь, алє вельо менши од турньового. Померайце го, а вец подзельце длужину турньового циню зоз длужину циню палїчки. Резултат будзе висина турнї. Наприклад, кед турня руца цинь длугоки 10 метери, а метерова палїчка цинь длугоки пол метера, вец турня висока 20 метери.

ОФАРБ РИСУНОК

ЯНКО РАЦ

Длугорочни редактор часописа за

дзеци „Пионирска заградка”, педаґоґ и писатель за дзеци, Янко Рац народзени 10. фебруара 1930. року у Руским Керестуре. Основну школу и нїзшу ґимназию закончел у своїм валалє, а висши класи ґимназиї у Вербаше. Дипломовал на Висшей педаґоґийней школи, на ґрупи за биолоґию у Новим Садзе. Почал робиц як новинар и спикер у Рускей редакциї Радио Нового Саду, потим бул наставнїк у школи у Новим Орахове и у Руским Керестуре, а од 1963. по 1992. рок бул главни и одвичательни редактор нашого часописа „Пионирска заградка”, познєйше „Заградка”. Бул

активни член и секретар Дружтва за руски язик, литературу и културу. Кед почал робиц у тим часопису, и сам почал писац за наймладших, та му 1975. року обявена кнїжка кратких приповедкох „Мойо и твойо слички”, а 1986. року обявел роман за дзеци „Лєсаров любимец”. Писал и кратки драмски слички. Автор є вецей учебнїкох за основну школу, а пририхтовал и терминолоґийни словнїки, окреме зоз обласци биолоґиї. Преложел вельо учебнїки биолоґиї зоз сербского на руски язик. Янко Рац умар 24. септембра 2013. року у Руским Керестуре.

ЛЇК ЗА ДЛУГИ ВИК

М

Офарб шицки поля котри маю по два точки, та достанєш красни рисунок.

1.

KRI@ALQKA

2.

3.

4.

5.

6.

7.

20

Горизонтално: 1. Єден инсект (гушляр); 2. Барз мало, кущичко; 3. Пресцера ше на стол; 4.О; 5. Зарабровани людзе; 6. Барз горуце; 7. Єден ремеселнїк (штрига хлопох). Кед точно ришиш шицки колони, у вертикалней (желєней) достанєш мено другого єшеньского мешаца.

ирко и його дружтво як даяки маґнет, прицаговали пошоровани кошнїци за лєсарову хижку, а ище вецей вредни пчолки, котри на якиш знова „таїнствени” способ, зоз квиткових сокох правя тот чудесни мед – лїк за шицки хороти, яки нє можу випродуковац вєдно шицки фабрики цалого швета.

– А чи, бачи, по вашому, и кажда кошнїца фабрика? – опитал ше заинтересовано Мирко, повязуюци тото питанє зоз предходну нащиву, кед му бачи Петро гварел же аж и кажде лїсце – фабрика!

– Ище яка фабрика! Нєзвичайна и чудесна! Така цо продукує лїк за длуги вик! – наглашел окреме тоти остатнї слова бачи Петро.

– А як же вони, дїду, знаю же дзе треба пойсц по тот лїк, кед ту нєт апатики? – опитала ше любопитлїво Весна.

– Дзивочко моя мила, ту ци апатика на каждим крочаю. Кед ше роботна пчола враци з добрей паши, вона з окремнима рухами цела танцує на пляйстрох и так дава знац другим пчолком же нашла богате жридло поживи, сировини за лїки...

– Чи вец кажда пчолка муши буц и балерина? – поставела питанє Мая, хтора ше о шицким интересовала. Бачикови Петрови ше попачели Майово питаня, хтори у себе облапяли якуш буйну дзецинску фантазию и любопитлївосц, та єй и вон у тим стилу одвитовал: – Нє муши буц позната балерина, як гевти у театре або на телевизиї, алє муши знац танцовац голєм два танци: єден кружни и други брущкови. Други пчолки дорушую тоту цо танцує и так доставаю податки о жридлє поживи, о жридлє драгоциних лїкох. Кед жридло поживи далєко до сто метери од кошнїци, пчола танцує кружни, а кед воно далєй, вец брущкови танєц. Зоз танцом пчола спрам слунка и положеня кошнїци указує у котрим

ше напряме находзи пожива, тот драгоцини лїк за длуги вик.

– А кед похмарене, вец пчоли нє иду на роботу?

– опитал ше Зоран.

– Кед би так було, вец бизме нє могли похасновац за дакого познату присловку „Вредни є як пчолка”, бо пчоли видза слунко и теди кед похмарене.

– Видза и кед нє видно, танцую, а танцовац нїґда нє учели, правя чудотворни лїк, а до школи нїґда нє ходзели и нє маю лабораторию, а анї су того нє свидоми..., аж тераз же ми шицко тото якош помервене, таїнствене... – поносовал ше Мирко бачикови Петрови, котри з найвекшу увагу и интересованьом вислухал його кажде слово.

– Шицко таїнствене... Як мож дойсц до тих тайнох, як вони глїбоко и дзе им тото дно?

– У сцерпезлївим, пилним и витирвалим ученю! – змирено, як и вше одвитовал бачи Петро. – Алє, поме ше ми дакус окрипиц. Слунко на безконєчним белавим зводу уж превалєло пол драги и рушело ше спрам заходу. Концерт птицох шпивачкох нє преставал. На конари околних древох злєтовали вшелїяки птици у розкошних облєчивох, як манекенки на сайме моди, а ту и там лєсово дохторе рижних фахох и специялносцох, зоз своїма инструментами витирвало лїчели захорени часци на своїх сторочних пациєнтох, а їх звучни гирурґийни интервенциї одгуковали по цалим тим Таїнственим городу. За столом, радосни и розположени, будуци природняки, инженєре, лїкаре, роботнїки шицких фахох, сладзели ше зоз тим чудотворним лїком, продуктом вредних пчолкох, до чиїх тайнох и вони єдного дня глїбоко закроча и сцагню з нїх тот фатьол таїнственосци... Виривок зоз романа за дзеци „Лєсаров любимец”

5

М

ХРОБАК НА ХРИБЦЕ

але место Елкридж розшало ше коло националного парку медзи Вашинґтоном и Балтимором. Хижи як зоз сказки, у желєнїдлу, двори ушорени, вшадзи квеце, шицко здабе на простор за знїманє даєдного голивудского филма. Конєц мая цепли, шицко пахнє на лєто. Тоти днї у держави Мериленд виполнюю чудни звуки. Як кед би дахто одкруцел ґомбичку моцного змоцньовача, та тераз безчислени звучнїки емитую писню милионох джиновских цверчкох. Толкую ми же то сайкеди, хробаци хтори ше зявюю кажди седемнасти рок. Потамаль шпя под древову скору лєбо у жеми. Препровадза на слунку и на конарох лєм дзешец днї до два тижнї, а вец понагляю знова до длугих снох. Вельки, окати, гласни, починаю писню з першима зарями слунка, перше сциха, поєдинєчно, а вец ше шицко претвори до гласного хору хтори одгукує до вечара. Сайкеди нє опасни, нє кусаю, барз су любопитлїви и дружтвени. Барз любя злєциц вам на власи, рукав лєбо на хрибет, дзе куча, и цихо су. Любя ше рушац так же вас хасную за превозне средство. Мая одлучела же пойдземе до Балтимору, та зме шедли до авта и рушели. Такой сом задримал. Драга прейґ океану и друга часова зона нє представяли ми нїяки проблем, алє сом уж даскельо днї поспани и барз лєгко ше зачирим до сна. Приблїжованє ґу городу було сиґнал за будзенє, а далєй ми нє було чежко тримац отворени очи. Балтимор сом познал по стихох, безчислено вельо раз пречитаних у Антолоґиї поезиї чарних, обявеней у нас хто зна кеди. Тераз ше ми зявйовал пред очми, як кед би викуковал зоз тих писньох. Перше вас дочекаю узки будинки, притулєни єден ґу другому. Кед сцеце прейсц зоз єдней просториї до другей, мушице ше пендрац. Потим ше опрез нас зявює кварт зоз простолинийнима будинками, а вец, вше блїжей ґу пристанїщу будинки вше висши, барз красни. Побрежє, заш лєм, найкрасше, цо Балтиморци знаю, та ше пред вечаром цали варош згарнє ту. Широки корзо, украшени зоз безчисленима червенима плочами, буйним желєнїдлом коло хторого лавочки на хторих ше людзе одпочиваю, рихтаюци ше пендрац ше по прикрей дражки ґу верху парка, хтори нам здабе на Калемеґдан. Кед сцигнєце горе,

4

причека вас памятнїк и прекрасни погляд на залїв хтори ше як узка пантлїка уцагнул до глїбини копна. Ту ше виками водзели битки зоз тима хтори сцели освоїц Балтимор. Долу, у пристанїщу, чека нас стара ладя, учашнїца тих бурних збуваньох, очувана, як нова. Нєшка то ладя-музей, памятка на роки хтори прелєцели з витром. Раз рочнє згарню ше зоз шицких бокох стари ладї, як кед би були жадни дружтва. Приходза ше придружиц „Нєпобидимому” и указац свойо корманї, носи и плахти любопитлївим попатрунком. Нащива дошлєбодзена, та ше шлєбодно мож випендрац и задумовац ше на далєких путованьох. Город збудовани на брещкох, та док ше вожице по нїм, авто часто идзе по прикрей драги, цо нас здогадує на Беоґрад. Одразу, Бане, хтори за корманьом, кричи нєсподзивано: – Нє можем вериц! Ище прешлого тижня гевтот целови будинок бул ту.

– Звалєли го? – питам ше.

– Цали блок – толкує Мая. – Вироятно ше пририхтує простор за вельки дїловни будинок. Врацаюци ше до Елкриджу, видзиме хижу у хторей жил славни Едґар Алан По. Сцем ше при нєй сликовац, алє ме зопераю два ствари: мойо домашнї понагляю, а друге – цошка ме барз почина шкрабац по хрибце. Од того забувам замодлїц их най станю, глєдаюци способ пошкрабац ше же би нє обачели. Пробуюци уцагнуц руку за ґалєр моєй помаранчецовей маїци, видзим же сом ю, таки поспани, облєкол наруби. Цали час сом ше шпацирал так облєчени. И сликовал сом ше! Аж ми и окуляри процив слунка остали у кишенки зоднука. Нє хасновал сом их, та були у контра позициї. Уцагуюци руку за ґалєр, намацал сом место дзе ме швербело и влапел сом якиш мали, чудни предмет, як фалаток скори з древа. Вицагнул сом и видзел на дланї – вельку сайкеду! Хто зна кеди ше уцагла, кучала там и була цихо цале пополаднє. Шицки ше шмею, та сайкеда почала наглас протестовац. Видзело ше ми же ме гандрує же сом ю премесцел, а на моїм хрибце єй було цалком приємно.

МАТЕМАТИЧНА КРИЖАЛЬКА

G

СЛОБОДАН СТАНИШИЧ

U

MO

R

НУЛА И ОСМИЦА Стретли ше на драже нула и осмица. Пита ше нула пайташки: – Чом ши ше так сцисла у пасу? Зафойтуєш ше. КЕЛЬО ГОДЗИН – Кельо годзин?

– Пейц и пейц.

– Чом вец такой нє повеш же дзешец? ЧИЖМА ЧИ ЖИРАФА Шпацираю ше два ципели. Одразу им вочи вишла чижма. Лїва ципела гвари правей: – Меркуй, бо идзе жирафа!

REBUSI

Avtor: Silvester D. Maka>

НАЙДЗ РОЗЛИКИ

Преложела А. Р.

Нє дай ше власним очом поспреведац же тоти два рисунки цалком єднаки, алє лєпше опать и найдз медзи нїма дзешец розлики.

21

За октоберске число до Редакциї сцигли 92 литератур-

ни, подобово и новинарски роботи од вредних сотруднїкох зоз наших школох. Руски Керестур: Катарина Чизмар, Денис Будински, Иван Рац, Павле Венчельовски (IV); Анамария Няради, Деян Надь, Лазар Дьордєвич, Микола Папуґа, Петрик, Ветон Хасани, Емилиян Няради (V); Северина Гарди, Мария Славка Гарди, Єлена Йованович, Кристина Катона, Тереза Будински, Анабела Силадї, Мартина Афич, Борис Югик, Себастиян Надь, Иґор Варґа (VI); Даяна Хрин, Йована Ноґавица, Сани Бучко, Антонио Киш (VII); Мая Медєши (VIII). Вєдно 30 роботи.

Коцур: Наташа Тамаш, Катарина Кулич, Николета Чордаш, Ребека Гарди, Иван Кучмаш, Владко Сакач, Дамир Олеар, Давид Гарди, Давид Неделькович, Марян Шанта, Михаел Скубан. Вєдно 28 роботи. Вербас: Драґана Оґризович, Кристина Будински, Александар Мишевски, Андрей Еделински, Серґей Надь (I); Антоний Контра, Иван Сеґеди (II); Аня Чизмар, Ваня Загорянски, Михаела Миклош, Себастиян Бесерменї (III); Аня Миркович, Йована Скокнич, Сара Канкараш, Михайло Костелник (IV); Тияна Чизмар, Миленко Виславски (V); Стефан Кандрач (VI). Вєдно 19 роботи. Дюрдьов: Єлена Мудри, Борис Хромиш, Иґор Салаґ, Иван Кухар (IV); Тамара Чордаш, Мария Барна, Лидия Гарди (VI). Вєдно 9 роботи. Кула: Алекса Митрович (I); Анастазия Джуджар (IV); Звездана Костелник, Анастазия Козар (V); Ваня Шомодї (VI). Вєдно 5 роботи.

Нагр

адне

питанє!

Од

того числа, та по конєц школского рока у каждей „Заградки” будзе наградни задаток. Кед сце нє сиґурни же знаце точно одвитовац, односно написац виреченє без гришки, замодлїце родичох або учительку най вам дакус помогню, бо знаце же нєточни одвити нє войду до ладички зоз хторей ше вицагує мена щешлївих добитнїкох. Закончце виреченя хтори починаю так: 1. Рушел (а) сом ...

2. Почал (а) сом ходзиц ... Точни одвити пошлїце на адресу:

Manuela Ku~ma{, V, Kocur

„ЗАГРАДКА”, Булевар ошлєбодзеня 81/VII 21000 Нови Сад

Zdravo zagradkare! ^ASOPIS ZA DZECI

Direktor Martica Tama{ Odvi~atelqni redaktor Melaniy Rimar Vihodzi raz na me{ac u {kolskim roku • Vidava NVU “Ruske slovo” • Bulevar o{lwbodzeny 81/VII 21 000 Novi Sad, • Telefon (021) 6613-697 • @iro rahunok ~islo: 160-923244-82 • Ro~na predplata 1 000 dinari; za ino`emstvo 25 evra • Podobove u{orenw i ilustraci>: Lxbomir Sopka • Kompxterski obrobok: Mariy Gudak • Lektor: Ysmina Dxran>n • Rukopisi {e nw vraca • Drukuw: Drukarny “Maxima graf” Petrovaradin • Na osnovi dumany Ministerstva kulturi Republiki Serbi> ~islo 413-00-1103/98-04, na ~asopis {e nw placi porcix • YU ISSN 0353-9938 • E-mail: ruske@eunet.rs

CIP – Katalogizacija u publikaciji Biblioteka Matice srpske, Novi Sad 821-93 ZAGRADKA: ~asopis za dzeci/odvi~atelqni redaktor Melaniy Rimar. – Ro~. 50, ~. 1 (1991) – . – Novi Sad: Ruske slovo, 1991 –. – Ilustr. ; 24 cm Mese~no tokom {kolske godine. – Nastavak publikacije: Pionirska zahradka ISSN 0353-9938

Na naslovnim boku

(НЄ)КАЛЇЧЕНЄ МАЦЕРИНСКОГО ЯЗИКА Даєдни

школяре пречитали тоту рубрику у прешлим чишлє „Заградки”, та ше барз трудзели нє забридзиц состави хтори послали до октоберского числа часописа, алє даєдни и далєй повторюю исти гришки. Пред тим як даце учительки лєбо наставнїци свойо литера-

турни роботи, ище раз их помали пречитайце, та сами повиправяйце гришки, же би вона нє мушела по нїх шкрабац зоз червеним пенкалом. О чистоти мацеринского язика мушиме дзбац шицки вєдно: ви, вашо родичи, вашо наставнїци, и, вшелїяк ваша „Заградка”.

У составу пише: Од разу почало гирмиц и блїскац. . . . . . . . . . . . . . . Теди сом нємала анї два роки. . . . . . . . . . . . . . . . . . Пополадньу зме ше фодбаловали. . . . . . . . . . . . . . . Кума ми купела помаранджови амрел. . . . . . . . . . . . . . . На полю ше барз уморели. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

22

Foto}rafi> u~a{n>koh na “^ervenim pup~u” 1. Tanw~n>ki zoz Biki~ Dolu 2. Tanw~n>ki zoz Verbasu 3. Najmen{i u publiki

Ж

е би Дзецински тидзень бул ище радоснєйши, сцигла и нова „Заградка”. О тим як означице Ваш тидзень, будзе писац у новемберским чишлє, розуми ше, кед будзеце вредни, та понаписуєце о шицких програмох. Новинарска секция у Школи у Руским Керестуре уж у септембру провадзела школярски живот, та зоз вистками збогацела свой часопис. Упатьце ше на нїх и пишце о шицким цо ше случує у учальнї, у школским дворе, на спортским терену, на бини... Добре би було кед бисце интересантни подїї и висликовали, и послали до Редакциї, а кед напредок знаце же у Школи будзе дацо интересантне, поволайце и „Заградку”. И нє забудзце на 22. боку пречитац рубрику „(Нє) калїченє мацеринского язика”. Верце ми же виреченя зоз гришками нє видумани, алє наисце виняти зоз ваших литературних составох. На тим истим боку маце и нове наградне питанє. Цо скорей пошлїце свойо точни одвити, бо награди уж порихтани. Вельо сцелосци за сполньованє школярских обовязкох жада вам ваша редакторка СЕРАФИНА МАКАЇ

ЄШЕНЬ Скрило ше ясне слунко за хмари, витор роздува єшенї власи, пожовкло лїсце, трава умера, капе остаток природи краси.

На пустих польох витор завива, шушоца лїсца кукуричанки, вше вредни селян враца ше з поля, приноши дому плоди остатнї. Гурча трактори по густим блаце док дробни дижджик сциха роши, з коминох дим над валал шеда, вистку єшенї знова приноши.

(foto: Dxra Vina>)

Треба написац: Одразу почало гирмиц и блїскац. Теди сом нє мала анї два роки. Пополадню зме ше фодбаловали. Кума ми купела помаранчецови амрел. На полю барз вистали.

3

НАЙВЕКШИ ЦИРКУЗ

И Щ Е Д А КУ С З О З П У П Ч А . . .

Найвекши стаємни циркуз на швеце то „Циркуз-Циркуз” у Лас Веґасу у Америки хтори отворени 1968. року. Пресцера ше на 12 тисячи квадратних километерох, а закрити є зоз шатром високим 27 метери. Алє, кед ше патри на орґанизацию, на число и квалитет точкох, вец Московски циркуз найвекши и найпознатши на швеце. У нїм заняти 20 тисячи людзе, а ма стаємни шедзиска у 70 городох, та го рочнє нащивя коло 7 милиони патраче.

Антонела Надь и Александра Русковски

Людзе

Дзецинска ґрупа зоз Нового Саду

НЕОЛИТСКИ ЛОТОС Животну способносц даєдних

рошлїнских нашенькох мож скоро нєогранїчено очувац. Найстарши нашенька хтори познєйше виключкали, то нашенька лотосу, найдзени 1951. року нєдалєко од Токия, хтори були закопани у неолитским чамцу, шейсц метери под находзиском тресету. Безчислени нашенька зоз того „воскреснутого” квета, як и младнїки, подзелєни ботанїцким институтом ширцом швета. Лотос найдзени у находзиску тресету доказал же успишно преспал сон длуги 2 тисячи роки.

Фолклорна ґрупа з Коцура

Виктор Хрин

Шпивацка ґрупа зоз Нового Орахова

2

ТИСЯЧРОЧНИ ПУКАНКИ

хтори жили у Перуу пред вецей як тисяч роками, єдли кукурицу зготовену на рижни способи, а найволєли хрустац пуканки. Кукурица теди нє була главна у їх костираню. Тоту житарку ше почало садзиц у Мексику пред 9 тисячи роками. Значи, пуканки нє лєм наша розвага и уживанє док ше шпацираме лєбо патриме филм. И давно, давно ше людзе дзечнє госцели з випиренима пуканками.

КЕРТИЦОВА ЖИМНЇЦА Скоро цали животни вик кертица препровадзує под жему. Як мали булдожер, зоз преднїма лабами хтори здабу на лопатки, копе, риє и дриля жем, глєдаюци єдзенє. Лови дзень и ноц, бо нє може витримац без єдзеня длужей як шейсц годзини. Дньово може поєсц и два раз вецей поживи як є сама чежка. Вєшенї збера вельо резерви, та у жимнїци єдней кертици єст голєм 2 тисячи хлїсти, коло сто рижни хробачки, лїчинки кромпльового хробака, цо чежке коло два кили.

Pririhtala Radmila ]iki~-Petrovi~

23

k m y c

ROK LXVI • ^ISLO 10 • OKTOBER 2013 CENA 100 DIN

Boris Hromi{, IV, Dxrdqov ^ASOPIS ZA DZECI

Darina Mihnyk, IV, Kocur

Emanuela Gornyk, V, Kocur