Заградка 10 - 2015

c

m y

k

ROK LXVIII • ^ISLO 10 • OKTOБЕР 2015 CENA 100 DIN

Sara Girjovatij, IV, [id

Luka Ili~i~, V, Ruski Kerestur

Senka Vere{, III, Dxrdqov

Dzeci risux, na bukvu na bukvu...

A

B

V

A

B

V

N A[O

P E R [O KLA Lana [omod<, Ruski Kerestur

Karolina Pap, Ruski Kerestur

[N>K I !!!

^ASOPIS ZA DZECI

ЄДЕН ЧЛОВЕК, А МИЛИОНИ КЛЇТИНКИ

Д

езоксирибонуклеїнска квашнїна (ДНК) єдна з хемийно найнєактивнєйших молекулох у живим швеце. Прето ю мож позберац и зоз уж осушених шпляхох од креви лєбо зоз косцох неандерталцох. Длужина ДНК у єдней єдиней клїтинки два метери. Число кодированих знакох у тих двох метерох ДНК 3,2 милиярди. Вкупна длужина ДНК у чловекових клїтинкох двацец милиони километери. Число клїтинкох хтори творя чловеково цело виноши дзешец тисячи трилиони. Про секови пречнїк єдней чловековей клїтинки двацец микрометери (два стоти часци милиметера). Просекови животни вик векшини наших клїтинкох коло єден мешац. У лєм єдней клїтинки єст двацец тисячи розлични файти бильчкох. Скора ше кажди дзень парплї у милиярдох часточкох. Чловек ма коло два килограми мертвей скори на себе. Чловеково шерцо за єдну годзину препумпує 343 литри креви. За єден рок то коло три милиони литри. Чловеково кревово судзини (артериї, вени и капилари) длугоки коло сто тисячи километери.

Дзецинска ґрупа танєчнїкох Дома култури зоз Руского Керестура

МОЗОҐ НАЙЛЄПШИ КОМПЮТЕР

Валентина Фейди, Марина Рац и Ивана Фейди зоз Руского Керестура

Михайло Ковач и Саша Загорянски зоз Нового Саду

Дзецинска танєчна ґрупа КПД „Дюра Киш” зоз Шиду

2

Фото: Любомир Дудаш

Мозоґ найзложенша часц чловекового цела. Ма сто милиярди клїтинки (неурони). Клїтинки мозґа тирваю цали живот и чежко ше, лєбо нїяк нє обновюю, а трациме коло 500 у каждей годзини. Нервни импулси од мозґу и ґу ньому путую зоз швидкосцу 380 километери на годзину. Кед роби, наш мозоґ розвива енерґию як грушочка од дзешец вати. Чловеков мозоґ може запаметац пейц раз вецей податки як єст у Енциклопедиї Британики лєбо гоч хторей другей подполней енциклопедиї. У електронских виразох, рахує ше же наш мозоґ ма меморию медзи три и тисяч терабайти. Мозоґ хаснує 20 одсто вкупного оксиґену хтори уходзи до нашого цела и вец ше по креви преноши по цалим целу. Мозґова маса виноши лєм два одсто чежини нашого цела, алє троши вецей енерґиї як гоч хтори други орґан. Мозоґ баржей роби вноци як воднє. Почина робиц праве теди кед ше ми „виключиме”. За красни ноцни сни можеме подзековац ноцней роботи мозґа. Науковци твердза же ше вецей шнїє кед векши количнїк интелиґенциї. Мозоґ нє чувствує боль прето же у нїм нєт рецептори за боль. Осемдзешат одсто чловекового мозґу состої ше зоз води.

23

За

октоберске число „Заградки” до Редакциї сцигли 128 роботи од вредних сотруднїкох з наших школох. Руски Керестур: Ана Ґовля, Тияна Бучко, Яна Варґа, Андрей Рац (I); Матея Папуґа, Алекса Ґолубович, Матей Виславски (II); Теодора Фа, Елеонора Медєши, Мая Сивч, Елеонора Дудаш, АнаМария Малацко, Лора Новакович, Валентина Олеяр, Кяра Будински, Мая Сопка, Хелена Новта, Валентина Чуни, Кла-

Tomislav Besermin<, I, Kocur

ра Катрина, Борис Жирош, Филип Семан, Александар Драґутинович, Марко Ковачевич (III); Єлена Фейди, Ивана Фейди, Уна Планчак, Лена Кнежевич, Йована Вилянац, Яна Настасич, Ребека Семан, Корнелия Будински, Валентина Рац, Валентина Видичевич, Ґлория Джуджар, Милица Малинович, Мануел Сивч, Адриан Русковски, Дарко Провчи, Матей Сабадош, Павле Гербут, Теодор Няради, Андрей Дудаш, Теодор Надь, Марко Иличич, Филип Будински, Марко Попов, Велько Шомодї (IV); София Семан, Микола Еделински, Лука Иличич, Андрей Гарди (V); Ана Арва, Катарина Чизмар, Милица Чизмар, Лорена Тот, Владимир Мудри, Матей Катрина, Денис Будински (VI) и 9 нєподписани роботи. Вєдно 86 роботи. Дюрдьов: Даря Такач, Николина Нота, Дамян Врбаняц, Кристиян Раткович, Никола Суботин, Василиє Мудри, Лука Кашовски, Серґей Пушкаш (II); Ясмина Мудри, Мария Канюх, Тамара Такач, Сара Мушицки, Ксения Вереш, Теодора Виславски, Сенка Вереш, Марина Барна, Кристина Дюранїн, Михал Хромиш, Кристиян Будински, Борис Тиркайла (III); Иван Хромиш, Мирослав Марянов, Лука Кухар, Иван Скубан (IV); Єлена Мудри (VI). Вєдно 33 роботи. Коцур: Мария Скубан, Сара Ґайдош, Марина Медєши, Сара Гарди, Вид Неделькович, Иґор Чордаш, Алекса Дорокхази (III). Вєдно 7 роботи. Нови Сад: Иґор Колбас (II) и Михайло Ковач (III) послали 2 роботи.

СЛУНКОВО ЗАРЇ МЕ ОДНЄШУ Жадам же би ме слунково зарї однєсли до джунґли. Там бим любела видзиц вельо дзиви животинї. Дознала бим яки їх прикмети. Найволєла бим видзиц налпу. Верим же бим там видзела и нєзвичайни рошлїни и даєден водопад. Барз бим сцела гойсац на лиянох. Зоз квиткох и лїсцох бим правела венчики, а зоз конарох бим себе справела хижку на древе. Пила бим кокосово млєко и єдла банани и нар. Умивала бим ше на водопаду. Чувала бим природу и щицела животинї од ловокрадошох. Марина Барна, III, Дюрдьов

May Sopka, III, Ruski Kerestur

До Редакциї нам сцигло єдно писемко хторе нас барз приємно нєсподзивало. Написал го дїдо Кирил хтори свойого унука ище влонї предплацел на „Заградку”, та тераз муши зоз нєй и читац унукови, бо родичи анї нє маю часу, а анї нє барз знаю по руски. У писме медзи иншим пише: „Тота рубрика одлична за дїдох и баби, та голєм можеме указац унучатом же и „Заградка” (а нє лєм ми, стари), виправя їх язични гришки, и сце им дакус помогнуц правилно приповедац по руски”. Дїдо Кирил нам написал и даскельо виреченя хтори чул од унука Майкла.

22

^ASOPIS ZA DZECI

Direktor Martica Tama{ Odvi~atelqni redaktor Melaniy Rimar Vihodzi raz na me{ac u {kolskim roku • Vidava NVU “Ruske slovo” • Bulevar o{lwbodzeny 81/VII 21 000 Novi Sad, • Telefon (021) 6613-697 • @iro rahunok ~islo: 160-923244-82 • Ro~na predplata 1 000 dinari; za ino`emstvo 25 evra • Kompxterski obrobok: Mariy Gudak • Lektor: Ysmina Dxran>n • Rukopisi {e nw vraca • Drukuw: Drukarny “Maxima graf” Petrovaradin • Na osnovi dumany Ministerstva kulturi Republiki Serbi> ~islo 413-00-1103/98-04, na ~asopis {e nw placi porcix • YU ISSN 0353-9938 • E-mail: ruske@eunet.rs Ilustraci>: Aleksandra Medw{i CIP – Katalogizacija u publikaciji Biblioteka Matice srpske, Novi Sad 821-93 ZAGRADKA: ~asopis za dzeci/odvi~atelqni redaktor Melaniy Rimar. – Ro~. 50, ~. 1 (1991) – . – Novi Sad: Ruske slovo, 1991 –. – Ilustr. ; 24 cm Mese~no tokom {kolske godine. – Nastavak publikacije: Pionirska zahradka ISSN 0353-9938

НЄ ТАК, АЛЄ ТАК

• Зоз УЙКОМ ЗАВЄДНАК бавиме ИҐРИЦИ.

• Нє шмем ДА ЗАКАШНЇМ до школи.

• Оцец ми вжал ПЕЦАЛЬКИ.

• Куп ми СВЕСКУ за ЕНҐЛЕСКИ.

• Путовали зме ВОЗОМ.

Zdravo zagradkare!

Зоз БАЧИКОМ ВЄДНО бавиме БАВИСКА. Нє шмем ЗАПОЖНЇЦ до школи. Оцец ми вжал ЦИҐОНЇ. Куп ми ТЕКУ за АНҐЛИЙСКИ. Путовали зме на ГАЙЗИБАНУ.

Я

й, яй, яй! Так сом ше барз зрадовала кед поштар привлєкол на седми поверх, дзе „Заградка” бива, барз вельо, ище кущик та сто состави и рисунки зоз Руского Керестура. Чежко було спомедзи красних вибрац даскельо найкрасши хтори буду обявени у октоберским чишлє вашого наймилшого часописа. Алє... алє чом ше даєдни школяре нє подписали на свойо роботи? Чкода их обявиц и написац же автор нєпознати, кед знам же состави написали, а рисунки нарисовали вредни „заградкаре”. Нєправо будзе и вашим учительком же послали тельо роботи, а медзи менами сотруднїкох нє найду мена даєдних своїх школярох, та вас модлїм же бисце два раз преверели чи сце ше нє призабули подписац. Верим же ше „Заградка” нєодлуга зрадує и школярским роботом зоз Шиду, Бачинцох, Бикичу и Сримскей Митровици, зоз Нового Орахова, Вербасу, Савиного Села, зоз Кули и других местох, а того мешаца ше ваш часопис розбегнє подзелїц вам награди. Будзце добри, вредни, сцели и весели!

Ваша редакторка

МЕЛАНИЯ ПАВЛОВИЧ

ЄШЕНЬ ДООКОЛА Кед ци лєто под ципелу сущи, знай же лєто нас напущи, а єшень нащиви.

Док єшень пресцера красоту около, школяре уж крича: Здраво, здраво, школо!

Вона уж так звикла же вше дари дава. Ту овоц и желєнява, слунечнїк и цвикла, жовта кукурица...

Na naslovnim boku 1 и 2: Школяре першей класи зоз учительками Наталию Зазуляк и Меланию Рамач у Руским Керестуре Фото: Мария Афич

3: Школяре руского оддзелєня першей класи зоз учительку Славицу Чельовски у Коцуре Фото: Танита Ходак

3

–В

4

ДРАГА ДО ШВЕТА

и нє знаце хто бул Данил Сопков? О, ша вон бул мой пайташ!

– Пайташ?! Ище нє знаце?! Ша, хлапец яки сом и сам бул. Тринац роки наскладал на свой хрибет. Тельо исто и я мал. Ище я, мац так толковала, и старши, бо ше я народзел на Фашенґи, а вон на Дзуря. По правдзе, я нє знал кеди приходза Фашенґи, а кеди Дзуря, алє кед мац так гварела, вец то сиґурно лєм ма буц так. Ище и тото: вон бул худи и мал криви ноги; таке як кед би гордовик шедлал, а я тлусти зоз округлу главу, таке цошка як кед би ше барильче на карк надложело. И ище вам цошка припознам, лєм то най останє медзи нами. Пст! Нїкому анї слово! Данил у школи подло читал, та го прето учителька охабяла по годзинох же би звладал тоту файту наукох, а мнє, заш, охабяла пре рахунки. Нїяк сом нє могол убардац же кельо то шейц раз дзевец и седем раз осем. Знал сом же пейдзешат штири, лєбо пейдзешат шейсц, алє котре ґу котрому припадало, то сом нє могол запаметац. Цо найгорше, вше кед сом одвитовал, гварел сом наспак. Та так, пре тоти два рахунки, як видзице, мушел сом, з часу на час, кучац у школи и нє знам по хтори раз повторйовац тото прекляте шейц раз дзевец и седем раз осем. Кед так Данил складал букву по букву до слова, я би го чекал у школскей древарнї, а потим зме покорно, руку за руку, ишли дому. Мацери ше у нас цешели же, гат, пать як дзеци крашнє иду зоз школи. Тиж так, вон ме чекал кед я випекал математицки науки. 3 єдним словом, з Данилом зме були вирни пайташе. А, ниа, цо ше єдного лєта случело. У нашей улїчки нас було седемцме – єдєн лєпши од другого. Єдного дня, кед зме ше так позиходзели, як и звичайно, розвила ше бешеда же хто як медзи нами цилює зоз паридї. Кирил Хомов, мой сушед обок, хвалєл ше же нїхто нє може и нє зна так цильовац як вон. Знєє, гвари, тащка з верх баґрени одразу. Поцилює! Нє поцилює! Гей! Нє! Пошли зме под баґренки, алє там на верху тащка нє було. Же бим доказал же сом лєпши од Кирила, гварел сом же поцилюєм до штреднього рамика на кухньовим облаку. И так: вон же нє поцилюєм, я же поцилюєм и – ставиме ше нас двоме. Кед поцилюєм, така була порада, порежеме Кирилов калап у шечки и обереме до чиста

єдну яблоню у їх загради, а же нє поцилюєм, вец мой калап дожиє исту судьбу. Понеже ми нє мали яблоню, Данил, як мой найвирнєйши товариш, пристал же би ше їх пооберало. По догварки швидко одмерани дзешец крочаї од облака, я нашол одвитуюци каменьчок, завжал положенє и – трасссс! Праве, горнє очко на облаку нашей кухнї ше розпирсло на марни фалатки. Нє поцильовал сом. Лярма. Шмих. Гвизданє. Скаканє. И мой калап закончел под ножами у шечки. Потим, подобнє шпаком, пооберали зме, шицки вєдно, Сопкову яблоню, єдину котру мали. А вец требало дочекац вечар и з нїм приход мацери зоз роботи. Оца сом нє мал, алє заш лєм, зробел сом два вельки хиби и добре сом знал же нє прейдзем без кари. Же би бида була векша, Владо Раґайов, єден зоз членох нашей ґрупи, а котри бул и учашнїк у резаню мойого калапа и у обераню Сопковей яблонї, видзел мою мацер кед ишла зоз поля, та єй цалу подїю напредок виприповедал од слова до слова. Кед сом єй гварел же сушедов пес убегнул медзи кури, та ше шицки розлєтли котра кадзи, а когут злєцел аж на облак и при тим розбил очко, мац, така вистата, розгнївала ше, и озда вецей пре циґанство хторе сом здумал, почала плакац, а вец така нагнївана, гварела: – Сушедов пес виновати и же сце твой калап порезали у шечки, га?! Пес и Сопкову яблоню пооберал, га?! Ище и циґанїш! Идз, и нє врацай ми ше вецей на очи! Вибегнул сом през заграду, та просто до Сопки. Розуми ше, нє шмел сом войсц до двора, алє сом ше покрадзме уцагнул до загради. У нїх уж война прешла. Данил кучал под плоциком финкаюци. Приблїжел сом ше и поволал го поцихи.

– Нє требало ци то зробиц – гварел през плач.

– Нє требало – припознал сом. – Били це? Вон кивнул з главу.

– Мнє нє, алє ме мац вигнала з дому и гварела най ше вецей нє врацам, най идзем дзе знам. Нє знам кельо зме шедзели у метлїнчу, бешедуюци медзи собу, алє знам же зме праве на тим месце ришели пойсц до швета. Я тоту одлуку принєс прето же ме мац вигнала зоз обисца, а Данил прето же бул бити.

БАВИСКО Гвари учителька Иванови: − Поведз єдно виреченє у хторим похаснуєш слово бависко. Иван анї нє роздумує, алє такой гвари: − Любим кед ми оцец купи киндер вайцо. − Дзе ти ту видзиш бависко? − пита ше учителька. − У киндер вайцу! − одвитує задовольно Иван. МЕТЛА Весна купує метлу, бо на дворе єст барз вельо лїсца, та муши заметац. Предавач єй понука метлу, та гвари:

G

ШТЕФАН ГУДАК

U

MO

R

− Куп тоту. Вона ци зроби пол роботи. − Вец ми такой дайце два, та я нє будзем мушиц нїч робиц кед кажда пороби пол роботи − гвари одушевена Весна. КАРАНЄ Пита ше Даринка учительки: − Чи ше шме дакого покарац за цошка цо вон нє зробел? − Розуми ше же нє! − одвитує учителька. − Яй, добре, бо я нєшка нє зробела домашнї задаток. Значи, нє шмеце ме покарац − гвари поцешена Даринка.

ЛАВИРИНТ

ПОВЯЖ ЧИСЛА

ОДКВАЧЕНИ МУДРОСЦИ • Хтори два рики найвекши на швеце? − Аф-рика и Аме-рика.

• Хтори ляд нє змарзнути? − Пог-ляд.

• Хтори мед нє сладки? − Мед-ведз.

• Цо ше случи кед слон войдзе до фрижидера? − Нє мож заврец дзверка. Повяж числа од 1 по 42, та будзеш мац красни рисунок. Кед сцеш, можеш го и офарбиц.

Зложел Юлиян Пап

21

ЯКИМ ОЛЕЯР

РОЗЛИКИ

У БИБЛИОТЕКИ

ЦО НЄ СПАДА ТУ Ту по азбучним шоре написани єденац овоци, алє медзи нїма и єдна хтора нє спада ту. Хтора и прецо?

БИШАЛМА, БРЕСКИНЯ, ГРОЗНО, ГРУШКА, КАЙСА, КОСМАЧКА, ЛЇСКОВЕЦ, ПОМАРАНЧЕ, РИБИЗЛА, ШЛЇВКА, ЯБЛУКО

REBUSI Тоти два слики випатраю цалком єднаки, алє кед дакус лєпше опатриш, найдзеш голєм дзешец розлики.

КРИЖАЛЬКА

Avtor: Silvester D. Maka>

Горизонтално: 1. Тот хто ма вельо кили; 2. Мали криж; 3. Часц меблю у спальнї; 4. Жителька Кули; 5. Барз богати людзе; 6. Лєжанє на слунковитей плажи; 7. Прибор за рисованє (древково, водово, восково-масни). Вертикална червена колона: Тисяч динари лєбо, з єдним словом...

20

Зоз загради зме прешли до конопох и чекали же би ше зацмело. И аж кед ше цмота цалком спущела над валал, вишли зме на улїчку и по прахнявей драги пущели ше у напряме калдерми, котра вяже Вуковар зоз Шидом. На гони жеми од валалу чул сом познати мацеров глас: Штефанє! Ште... фа... нє! Були зме научени, мойо старши браца и я, же кед мац вола, такой прервец роботу, бависко, лєбо було цо друге и брац ше дому. На тот завод сом нє послухал, алє ище пошвидшал крочай по драги котра водзела до швета. Розтаргани чарни хмари понагляли на восток. През розпукнуца на нїх, кеди-нєкеди, указовал ше мешачок. Роса. Швижосц. Браделко шена под котрим зме ришели преноцовац, першираз на нашей драги до швета, нє могло анї з часци одменїц мегку, чисту, пахняцу посцель, чию благотворносц сом аж теди почувствовал. Данил заспал. На даскельо заводи цошка у сну бешедовал. Очи ше ми заверали. Чувствовал сом вистатосц. Жимно ми було. Притулєл сом ше ґу пайташови. Зявела ше глад. Призабул сом вжац торбу на драгу до швета. „Гоч кед бизме и вжали поживи потребней за два три днї, чи би з тим тот проблем бул ришени? Цо почац познєйше? Даґдзе робиц? Краднуц?” И, як ноц крачала вше блїжей ґу рану, а тото сом заключел по швитаню котре почало на восточней часци нєба, у мнє ше розбистровала думка же єдини виход зоз тей авантури – врацанє дому. У тим ошиваню маґочкох у моїм нєдозретим лоповику, звладал ме и сон. Кед сом отворел очи, предомну стал бачи Арон, мацеров брат, а при Данилови, котри ище вше храпел, лєжала їх сучка.

– Ей, дзеци, дзеци! – лєм тельо гварел бачи Арон. Так ше закончело мойо перше сцеканє з дому.

Настали днї похмарени, а рана замолгавени. Нєстали лєтни спеки, та пришол час закукнуц и до библиотеки. Влєце зме тадзи лєм преходзели, док зме на беґель, лєбо на фодбал одходзели. Можебуц то и ганьба, алє треба припознац свойо гришки и знова ше влапиц до кнїжки. А кнїжки як кед би нам повесц жадали: – Ей, ей, неґреє мали, прецо нас мудри людзе написали, а друкаре видруковали? Же бизме ту, на полїцох дримали и чекали же бисце ше повиспавали? Прешол уж одпочивку час, а ви цалком позабували на нас. Алє мушице знац же вам кнїжка як власна мац. З тима словами кнїжки дзеци витали, жадаюци же би их читали. Час уж, хлапци и дзивчата, нє треба вельо гуториц, алє цо скорей дзвери до библиотеки отвориц. Нє треба слова на пребачованє трациц, алє кнїжком надїї врациц.

– Пребачце, кнїжки, пребачце и верце же од тераз на вас забувац нє будземе, бо од вас вельо научиц сцеме. Отворце свойо писани боки, та будзце з нами вельо, вельо роки.

СЕРАФИНА МАКАЇ

КЕД БИ СЛУНКО Кед би слунко бренкац знало, кажде рано забренкало, озда би ме зоз сна зорвало. Кед би слунко дудрец знало, кажде рано подудрало, до школи ме випратало. Кед би слунко писац знало, задачу ми написало, од бриґох ме ратовало. Кед би слунко плакац знало, а зо мну сотрудзовало, вше би, бидне, лєм плакало.

5

ВЛАДИМИР ДУДАШ

ЦМОТА Особи: Мац и синове Яким, Владо и Ґено ВЛАДО: Нє точне. Тебе найволї, бо ши наймладши, та ци вше найвецей черпа, же биш вироснул. (Цошка пукло и одразу у хижи цмота. Цихосц... а вец почина черканє, лопот... Дзвери ше нагло отворели, а вец заварли. Трас! Бум! Владо и Ґено вибегую до кухнї) ВЛАДО И ҐЕНО: Мамо! Мамо! У хижи цма! Нєт струї! (На бини цма. Чуц як черка ложка по танєру, а вец... клик. Зашвицело шветло) МАЦ: Та, єст струї. Палє, ту у кухнї ше швици. Можебуц вам у хижи лєм грушочка вигорела. Идзем опатриц. (У хижи ше швици. Яким и далєй шедзи при пецу на лавочки и чита кнїжку як кед би ше нїч нє збуло. Владо и Ґено шедаю ґу столу) ҐЕНО: Мамо, мамо! Мнє хтошка поєдол месо! ВЛАДО: И мойого меса нєт у танєру. Хтошма ми поєдол. МАЦ: Так вам и треба, кед ше вше лєм вадзице: хто ма векши фалаток меса, кого мац найволї, и... цо ци я знам. Тераз ше нє маце прецо вадзиц. (Виходзаци зоз хижи, мац попатрела на Якима хторому ше ище блїщали ґамвби од меса. Лєм ше ошмихла, и вишла до кухнї) ҐЕНО: Ти, Владо, виновати же тераз нє маме меса. ВЛАДО: Цихо уж будз и єдз тото цо ци остало у танєру, бо останєш и без того. (Яким, як тот кандур, скрива ше за ЧЕЖКО НЄПИСМЕНИМ кнїжку и задовольно ше шмишка же як поспреведал братох. Док ше вони оначели, Дюри и Мирко ше врацаю зоз зоолоґийней загради. вон ше наєдол) Найдлужей ше затримали при аклю у хторим биваю Точна тота присловка: ДОК ШЕ ДВОжирафи, бо там було и єдно вертке, шумне жирафче. МЕ ВАДЗА, ТРЕЦИ ВИХАСНУЄ. Тераз лєм о тим приповедаю и франтую. ДЮРИ: Любел биш мац у гумнє жирафу? МИРКО: Розуми ше же бим любел, алє як и дзе ю влапим? ДЮРИ: Нїґда ши нє видзел як людзе лапаю жирафи? МИРКО: Нє видзел сом, та ми потолкуй. ДЮРИ: Слухай ме добре. Оградзиш з високим дротом вашу бетелїну на полю и напишеш же жирафом уход забранєни. Понеже жирафи нєписмени, а окреме нє знаю читац по руски, а напажеря ше на желєну бетелїну, войду до оградзеного поля, а ти швидко завреш дзверка на огради, войдзеш ґу жирафом и влапиш єдну, два чи уж кельо сцеш.

(На бини руска хижа. У чолє стол на хторим миска, танєри, ложки, видлїчки и хлєб. З правого боку коло дзверох руски пец и коло нього лавочка. На нєй шедзи Яким, греє ше и чита кнїжку. Зоз кухнї чуц як мац гандрує хлапцох.) МАЦ: А дзе ви потераз, панове? Ноц ше уж давно спущела, а вас нєт. Дзе вандруєце по цмоти? Застарала сом ше же вас нєт. ВЛАДО (нашвидко видумую вигварки): Мали зме шейсц годзини, та ище... мушели зме... ҐЕНО: Я мал пейц годзини и вец ище зоз класну... МАЦ: Нє сцем вецей анї слово! Поумивайце руки и шедайце вечерац. Шицко уж на столє. (До хижи убегую Ґено и Владо и такой шедаю ґу столу. Беру ложки и мишаю по танєрох) ЯКИМ: Лєм помали, ви двоме! Понагляце и правице параду як кед бисце нє єдли цали тидзень! А я знам чом кажди вечар пожнїце дому... ВЛАДО: Нє знаш! Там читай тоту кнїжку за лектиру и нє мишай ше до нас. ҐЕНО (Владови): Гей, ти маш векши фалаток меса, опать! (У ложки трима месо и дриля му го аж под нос) ВЛАДО: Нє правда же мой фалаток векши, пать ту! (Трима на ложки месо и указує Ґенови) ҐЕНО: Видзим, видзим... Тебе мац найволї, та ци вше найвецей начерпа.

6

ДЗЕЦИНСКИ ТИДЗЕНЬ Дзецински тид зень национална манифестация хтора ма длугу и богату традицию. На наших про сторох ше означує од 1934. року, а на предкладанє орґанизациї Приятелє дзецох Сербиї зоз Законом о дружтвеним стараню о дзецох, Дзецински тидзень уведзени 1987. року и од теди, каждого року перши тидзень у октобру пошвецени дзецом. Под покровительством Министерства за роботу, обезпечованє роботи, социялни и борецки питаня и у сотруднїцтве зоз орґанизацию Приятелє дзецох Сербиї принєшена програма Дзецинского тижня за 2015. рок, а отримує ше под мотом: „ПОТРИМОВКА ФАМЕЛИЇ – НАЙЛЄПША ПОТРИМОВКА ДЗЕЦОМ!” Дзецинскому тижню ше найбаржей радую дзеци, алє то нагода старшим нє лєм же би ше з боку припатрали на розбавени дзеци, алє и же би бешедовали и намагали ше створиц ище лєпши условия за витворйованє правох дзецка на живот у фамелиї. Цилї означованя Дзецинского тижня то указованє

уваги найширшей явносци на права и потреби дзецох, указованє на одвичательносц хтору фамелия, школа и держава маю у защити дзецох и витворйованю їх правох. Основа за планованє и ре ализованє активно сцох под час Дзецинского тижня то Конвенция о правох дзецка Зєдинєних нацийох, прилапена 1989., а на моц ступела 1990. року. Прилапели ю 193 держави швета. УНИЦЕФ УНИЦЕФ то медзинародни фонд хтори ше стара о квалитету животного стандарду дзецох и младих. Основани є 11. децембра 1946. року на сновательней скупштини Зєдинєних нацийох у Нюйорку. Повеля о правох дзецка принєшена 20. новембра 1959. року, та ше тот дзень означує як Дзень права дзецка. Нажаль, милиони дзеци у швеце гладую, а лєм у Сербиї гладни 150 000 дзеци. Ище страшнєйше чуц же вецей як два милиони дзеци на швеце у остатнїх дзешец рокох погинули у войнох.

ВЕЛЬКЕ КОЛО ЗА ҐИНИСА 2015 На новосадских улїцох и булеварох 4. октобра того року танєчнїки зоз 258 културно-уметнїцких дружтвох танцовали у „Вельким колу за Ґиниса 2015”, а медзи нїма були и члени Руского културного центру. Пробованє звалїц терашнї Ґинисов рекорд у найдлугшим колє на швеце орґанизовало Фолклорне здруженє „Вельке коло”, а на новосадских улїцох танцоване Вельке бачке коло, Катанка и Ужицке коло. У Вельким колє длугоким шейсц километери участвовали

коло 12 000 танєчнїки зоз Сербиї, алє и зоз Чарней Гори, Словениї, Горватскей, Босни и Герцеґовини, Болгарскей, Македониї, Италиї. Мадярскей, Нємецкей и Австриї.

19

АГНЕТА БУЧКО ПАПГАРГАЇ

Visti zoz {koloh...

ЛАСТОВКА З БИЛИМ КРИДЛОМ

ЕВРОПСКИ ДЗЕНЬ ЯЗИКОХ Дзеци хтори у Основней школи „Петефи бриґада” у Кули ходза и на годзини руского язика, уключели ше до програми означованя Европского дня язикох. У голу школи були поставени штанди зоз кнїжками и словнїками, а даскельо школяре були пооблєкани до народного облєчива. На одпочивкох пущали музику на рижних язикох, а то була нагода научиц даєдно нове слово на анґлийским, нємецким, українским лєбо руским язику. Школяре хторим наставнїца Мария Стриберова трима годзини руского язика, учели своїх парнякох подписац ше на нашим язику. Дзеци дзелєли паперики зоз присловками на руским и сербским язику. Европски дзень язикох традицийно означени и у Основней школи „Братствоєдинство” у Коцуре. Окрем руского и сербского язика, у тей школи школяре маю и анґлийски як обовязни предмет, а французки и италиянски як виборни [kolyre u Kuli предмети. На годзинох странских язикох школяре правели У Основней и Штреднєй школи „Петро Кузмяк” панои хтори познєйше виложели у школским голу. у Руским Керестуре у шицких оддзелєньох годзиОкреме були цикави годзини французкого, на хтони язика лєбо годзини оддзелєнского старшини бурих школяре мали задаток у сербским, односно рули пошвецени тому датуму. Окрем свойого мацеским язику пренайсц цо вецей слова французкого ринского, руского язика, там школяре уча и сербпоходзеня. ски, анґлийски, русийски, нємецки и италиянски, а М. А. М. С. Т. Х. ґимназиялци ище и латински. Чи то нє богатство? Европски дзень язикох ше означує 26. септембра, та за тот дзень и нашо школяре пририхтали окремни програми зоз хторима указали яке важне знац бешедовац на вецей язикох.

ЮВИЛЕЙ ПИСАТЕЛЬКИ СЕРАФИНИ МАКАЇ З нагоди седемдзешатого родзеного дня писательки Серафини Макайовей, школяре у Основней школи „Братство-єдинство” у Коцуре 21. септембра отримали шветочну програму. Тоту „Литературну винчованку” дзецом помогли пририхтац їх учительки, а до орґанизациї було уключене и Дружтво за руски язик, литературу и културу, на чолє зоз Ирину Папуґову хтора пречитала биоґрафию писательки и длугорочней наставнїци руского и сербского язика и литератури у тей школи. Окрем школярох у руских оддзелєньох нїзших класох, рецитациї и шпиванки Серафини Макайовей подаровали и школяре хтори руски язик уча як виборни предмет. Вона им шицким подзековала и подаровала им даскельо свойо писнї и виривки зоз приповедкох хтори сама и пречитала.

18

Була єшень. Ластовки одлєтли на юг.

Зоз першима жимнима днями дзивчатко ше похорело. Лїчели го цалу жиму и кед ограло перше слунко, дїдо го винєсол под конк и приповедал о ластовки з билим кридлом, хтора под нїм принєше цепли зарї слунка од хторих виздрави. Шедзели так з дня на дзень, под вше цеплєйшима зарями и чекали ластовки. А ластовки з билим кридлом, дзешка на далєкей драги хтошка гуторел же там, у єй доме, хорує дзивче. Подумала же як би було крашнє кед би ше знова вєдно радовали и бавели под слунком. И, пожадала. Барз пожадала. Алє витор пришол и збил єй лєт ґу жеми. И гварел єй: – Пред тим як дзивче виздрави, мушиш виратовац два животи. Гей! Два животи. И знова задул витор и дзвигнул ластовку. У лєту збачела у яту же єдна млада ластовка почала трациц моц и же спадла на древо. А древо нє було чаривне, алє на нїм лєжал гад хтори чекал свой полудзенок. Залєцела ше ластовка з билим кридлом и пищала, пищала, пищала... док ше гад нє обрацел ґу нєй и рушел. Цагал ше на бруху ґу вше ценшим конаром. Вец задул витор и здул гада хтори спаднул на жем. Млада ластовка, вєдно з ластовку з билим кридлом, одпочинула. Рани ше залїчели. Бул то виратовани живот. Виратовани живот. Предлужели лєт ґу своїм домом. Прелєтуюци прейґ лєса, обачели млади дуб хтори бул заруцани з велькима конарами и високу траву, та нє могол роснуц.

Злєтла ластовка з билим кридлом и ошлєбодзела го од конарох и трави. Млади дуб почал роснуц ґу нєбу. Роснул, роснул, роснул... И обецал ластовки же вше у його конарох найдзе защиту. Ластовка з билим кридлом уж була блїзко при своїм доме кед збачела дїда як на полю коши бетелїну. Станул и у рукох тримал заячатко. Мале заячатко. Охабел кошенє и рушел ґу лєшику поглєдац його мацер. Обачел як му над главу кружи орел. Подумал же озда нє вежнє заячицу? Попонаглял, вжал древо и кед орел сцел хвациц заячицу, дїдо го так вдерел, же вецей нїґда нє годзен лапац мацери малим заячком. Заячатко врацел мацери, а сам предлужел кошиц. Кошел, алє думал на дзивче, та нєнароком станул на кридло ластовки хтора го сцела привитац. О, як му було жаль! Як му було жаль! Дзвигнул ю, намесцел чарне кридло, а вона му гварела: – Добре же ши ми нє зламал биле, бо бим вец нє могла виратовац дзивчатко. Алє прето ти мнє будзеш мушиц вилїчиц. Дїдо пристал. Кед пришли дому, видзели же дзивчатко шедзи под конком и на слунку чека ластовку. Дїдо шеднул и указал єй ластовку з билим кридлом. Ластовка прешла з тим кридлом прейґ єй шерца и дзивче виздравело. Гей, виздравело. Цале лєто ше дзивче и ластовка бавели. Бегали и лєтали нє обачуюци же дзивче виросло и же ластовка виховала ластовчата и... же задули перши витри. Ластовки ше зберали до ята и рихтали ше на драгу. Дїдо лєжал на посцелї, а дзивче му приповедало приповедки о слунку.

МЕЛАНИЯ РИМАР

ЧАРИВНИ ЗАГЛАВОК

У учальнї дзе отримана програма, були виложени и малюнки Серафини Макайовей, та єй преслава родзеного дня у школи була наисце змистово барз богата. Т. Х.

Воднє мегки заглавок обична зайда пиря, а вноци ше зоз нього чаривни пахи ширя.

Скакам по паньващику як прави акробата, вец до Паризу лєцим, бо я фаца позната.

Нєт цо ше нє уциска до тей глави пирйовей, та кед ми сон записка у улоги сом новей.

Дзе я, там и чаривнїк, цо у заглавку бива, раз ме до хмарох влєче, раз ме у пирю скрива. Та чи вец треба глєдац помоц у апатики, кед у заглавчку скрити сни як чаривни лїки.

7

Школяре авторе МИЛЕНА СЕВЕРОВИЧ

ЛЄТНЇ ОДПОЧИВОК

ЧАРИВНЇКОВ КАЛАП

Закончел ше школски рок. Почал лєтнї одпочивок. Пошла сом до баби служиц. Бавели зме ше, розмазовали и франтовали. Кед сом ше врацела дому, зоз маму, татом и зоз Луком були зме ше купац на базену. Вечарами зме ше шпацирали и ошвижовали зме ше зоз сладолядом. Одпочивок прешол и почал нови школски рок.

У моїм ше калапе за каждого дацо найдзе: за дзивчата мали игли и цверни, за хлапцох бициґли и цистерни, за мачки вше єст млєка, ту лєс яр лєдво чека. Мам заячка билого яґод зоз пращку и принцезу на зарну гращку. Часто ми помагаю били хмари цо плїваю, вєдно сказки пишеме и сни рисуєме.

Теодора Фа, III, Руски Керестур Ysmina Mudri, Marina Barna, Valentino Pu{ka{ III, Dxrdqov

Прешпивала М. Римар

НА КИРБАЮ Того року сом зоз маму, татом, шестру и зоз братами бул у Дюрдьове на Кирбаю. Там жию мойо баба и дїдо Колбасово. У нїх зме єдли вшелїяки лакотки. Вец зме пошли на кирбай. Купел сом себе пушку. Моя шестра Лидия себе купела годзинку на руку и наруквици. Старши брат купел леґо нинджи. Було нам барз крашнє. Радовали зме ше.

АНА ДУДАШ

ПУЩ МЕ НАЙ ПОЛЄЦИМ

У

8

ж даскельо днї, по врацаню зоз школи стоїм задумани при птицовей клїтки. Припатрам ше на ню и вечар, пред спаньом. Нє приповедам з ню так як кед сом бул мали, нє хвалїм ше товаришом зоз єй писню. Єй чвиринканє вше ридше, а здабе на воланє очайного, на йойк, крик. − Душан, дзе ши, знова стоїш при клїтки? − шицка задихана, пита ше Милена и шеда ґу ньому. − Милена, маш ти дома свою птицу? − анї кус нє нєсподзивани зоз єй присутносцу, опитал ше, анї нє патраци на ню. Вше зна присц теди кед ше єй вон анї кус нє радує. − Мам, Нє єдну, алє вельо! − лаконски одвитовала. − Дзе их тримаш, бо сом нїґда нє видзела же маш клїтку. − Я их нє тримам заварти. Вони сами приходза и одходза. Тоти на закрицу мойо, а герлїчки хтори маю гнїзда у соснових корунох, то Милицово. Тащки заєднїцки, бо их маме найвецей. Кед зачвиринкаю, то ци прави оркестер! На вельку ограду дакеди злєци и даєден голуб. − Знаш, Милена, я дакеди чувствуєм же ше од велїкей дзбалосци мацери, оца, баби, шестрох и нинох, гартушим. Гей, гартушим ше. Цошка ме сцишнє у першох, як тоти метални штанґли мою птицу. Видзиш же ми вона уж нє так шпива. Сиурно сце полєциц, освойовац простори, алє ме застарює...

− Цо це застарює? − Руку на шерцо, уж од давна ю сцем ошлєбодзиц, алє накадзи тото подумам, застарам ше чи би вона мала цо єсц, дзе спац, дзе би ше скрила од дижджу... − Нє старай ше! Птици ше лєпше знаходза у природи як у клїтки. Вони часц тей природи. Нє будз дурни, гайде, пущме ю! − Нє шмем, Милена. Цо би мац поведла кед би видзела празну клїтку?

– Мам идею...

– Яку, поведз! − Поведз єй же ши спал. Же ши шнїл як це модлї най отвориш клїтку и най ю пущиш. Єдноставно, нє могол ши єй одбиц молбу. Зробел ши тото у сну... Алє я мацери нє циґанїм. Гайде, пущме ю и повем єй правду, та як будзе. − Гайде! Душан вжал клїтку и зоз нєсиґурнима крочаями, як кед би ше ище вше вагал цо робиц, рушел ше ґу веранди. Милена радошнє подскаковала за нїм. Отворели клїтку, алє ше птица анї нє рушела. Вец, як кед би дзековала и витала шицких, зачвиринкала як дараз давно. Нагло розширела кридла и полєцела режуци простор опрез себе, просто ґу слунку. Преложела А. Р.

Иґор Колбас, II, Нови Сад

РАДОСЦИ ВЛЄЦЕ

Milica ^izmar, VI, Ruski Kerestur

ШКОЛСКИ ДВОР Наш школски двор барз красни. У нїм єст лавочки и вельки древа. На муре намальовани хижи. Маме и лєтню учальню. Кед маме физичне, шицки зме у дворе. Там єст терен за кошарку и ґоли. По дворе нє розруцуєме паперики и друге шмеце. Там ше бавиме на одпочивкох. Чекаме най забренка бренчок, и теди ставаме до шорох. По ґарадичох уходзиме до учальньох. Я любим наш школски двор. Мирослав Марянов, IV Дюрдьов

Лєтнї одпочивок ми почал зоз „Веселинку”. Рецитовал сом и шпивал зоз дзецми зоз хторима ходзим на годзини руского язика. Було ми интересантне, бо зме ше цали дзень бавели у дворе Руского културного центру, дзе нам жонґлере указовали рижни ствари. Того лєта сом бул на велїх местох. Зоз фамелию зме були на морю у Пули. Було нам барз крашнє. Нащивели зме єдну пещеру дзе сом видзел интересантни аквариюм. На морю сом преславел и свой родзени дзень. Под час лєтнього одпочивку були зме ше купац и у Петроленду у Бачким Петровцу. Єдну часц одпочивку препровадзел сом у Руским Керестуре у моїх бабох, дїдох и родзинох. Читал сом лектиру и бавел сом ше зоз братняком и шестринїцу. Баба нас водзела до парку. Там зме ше шицки вєдно бавели. Того лєта сом першираз участвовал на дзецинскей манифестациї „Червене пупче” у Руским Керестуре, дзе сом зоз товаришом шпивал нову шпиванку за дзеци. Красне дожице ми було и кед зме були у Коцуре на Kирбаю. Остатнї тидзень одпочивку сом ше рихтал за початок нового школского рока. Михайло Ковач, III, Нови Сад

17

МАРИЯ ЛОВРИЧ

[kolyre avtore ДОЖИЦЕ ЗОЗ ЛЄТНЬОГО ОДПОЧИВКУ Под час лєтнього одпочивку були вельки горучави. Тато ми обецал же ме одведзе до Бачкого Ґрадишта на канал дзе мож лапац риби. Рушели зме ше вчас рано, док ище нє барз горуцо. Вжали зме циґонї, хлїсти и хлєба за риби, а однєсли зме себе и шамли за шедзенє. Позаруцовали зме циґонї, та зме чекали. Нараз ше мой циґонь закивал. Швидко сом го вицагнул, а на нїм була заквачена риба. Барз сом ше зрадовал, та сом такой знова заруцел. Того дня зме налапали вельо риби. Однєсли зме их дому, очисцели, та зме их упекли за вечеру. Були барз смачни, лєм мали вельо дробни косци. Любел бим частейше ходзиц лапац риби, лєм кед би тато мал вецей шлєбодного часу. Борис Тиркайла, III, Дюрдьов

Lana Kne`evi~, IV, Ruski Kerestur

ПАМЯТКИ З МОРЯ Єдней соботи у авґусту, кед зме ше врацали зоз Кампу анґлийского язика, родичи нас барз приємно нєсподзивали. Гварели же пойдземе на морйо. Нє обчековал сом же того лєта пойдземе до Макарскей. Моя шестра и я нєсцерпезлїво чекали най рушиме на драгу. Кед зме сцигли на морйо, поуношели зме ствари до квартелю, и такой зме бежали купац ше. Поубеговали зме до води як качата. Плївали зме и чиряли зме ше. На плажи сом упознал пайташа зоз Босни. Мено му Шабан. Вон з нами бавел одбойку у води. Єдного дня мой оцец предложел же бизме ше пошли муряц. Вечар пред тим зме були опатриц места дзе ше мож добре муряц. Кед зме рано вибрали найлєпше место, охабели зме свойо ствари на побрежю, побрали зме маски и поуходзели зме до води. На дну моря було вельо морски їжи. Оцец винял єден камень на хторим були три їжи, алє ше єден одлїпел и спаднул до води. Мурянє було барз возбудлїве. Кед зме ше врацели до квартелю, їжи зме охабели вонка, а ми полєгали спац. Любим же зме були на морю и же сом ше врацел дому зоз краснима памятками. Теодор Няради, IV, Руски Керестур

16

Kristiyn Budinski, III, Dxrdqov

ДОЖИЛ СОМ НА ОДПОЧИВКУ Почал лєтнї розпуст. Шицки дзеци ше барз радовали. Я бул служиц у баби и нини. Потим сом участвовал на турниру у Змаєве. Бавели зме фодбал и завжали зме треце место. Влєце сом бул и у Беоґрадзе на єдним фодбалским змаганю, алє ше ми найбаржей пачело кед сом бул на Штранду у Новим Садзе. З нами там були и мойо братняци Мико и Нане. Вода була жимна, алє нам нє завадзало. Цали дзень зме ше купали и чиряли. Того дня зме на Штранду патрели и єдну дзецинску представу. Барз ше ми пачела, бо була шмишна, та сом ше нашмеял. Одпочивок длуго тирвал и кажди дзень сом уживал. Алекса Дорокхази, III, Коцур

С

ГИЯЦИНТ

лунечни лєтнї дзень. Собота коло поладня. Дихци город. Шицко ше позапихало до хладку. Споза угла розгоруценей улїци понаглям по трави. Одразу чуєм цихе чвиринканє коло самей дражки. Патрим – голубче. Ставам.

– Як ши, малючке? Гласкам го по главки, по жовтих мохоткох, а воно кус кива зоз криделками, пищи и приходзи ґу моїм ногом. Берем го до руки, гласкам го и чуєм як му шерцо знємирено дурка, а криделка ше трешу. Анї на лїво, анї на право – нїґдзе родичох. Вольо му празне. Целовкасти джубок ище нє може сам найсц єдзенє. Жовто-желєнкасти очи, бистри и красни, виражую глад. Блядке драпово пирє зоз двома кус цмейшима смугами на кридлох и ище цмейшу смугу, як ланцущком коло шиї, гуторя же док вирошнє, голубче будзе мац бронзову фарбу. Кед го охабим, швидко будзе дачий плєн.

– Сцеш присц зо мну? Ношаци го у руки, рушели зме ше дому. Гияцинт и я. Перше сом до судзинки насипала води, а вец сом му дала єсц. Зачирела сом му джубок до води, вон го отресол, алє кед сом тото повторела, зоз спущену главку Гияцинт почал сам пиц, так як то лєм голуби робя. На розширени папер положела сом му отрушинки, житко, даскельо зарна кукурици и диньово маґочки. Ходзел по тих заренкох, гребал по нїх зоз джубком, сциха гуркотал, алє ище нє знал сам єсц. Вжала сом до пальцох єдзенє, та сом го пробовала клюкац. Трепал з криделками, алє нє отверал джубок. Голуби ше розликую од других птицох и по тим як кармя голубчата. Наполня ґушу, отворя джубок, а мали дриляю свойо пищочки и беру єдзенє. Гласкала сом го и кус-покус, та почал сам джубкац. Замоцнєл. Подскаковал коло мнє и трепал з криделками кед вигладнєл. На тераси мал свойо место, дзе вше було води и койяки заренка. Алє вон ше, чи по якимшик своїм инстинкту, чи ми сцел дакус упрекосциц, премесцел до другого кута. Врацаюци ше дому, мушела сом мерковац, бо Гияцинт часто кучал при самих дзверох, чекаюци ме. Вечарами сом го брала на руки, та зме вєдно патрели телевизию. Кeд дзвери були одхилєни, вон сам вошол до дньовей хижи и чекал ме на тепиху.

– Гияцинт! Гияцинт! – волала сом го єдного вечара, алє вон нє прибегнул. Нє чвиринкал.

– Дзе ши? На тераси го нє було, анї медзи квецом. Вшадзи сом закуковала. Злєкла сом ше чи дацо нє спа-

дло и нє привалєло го. Шицко сом попреврацала, алє го нє було. Цешело ме лєм же на поладнє пил води и наполнєл ґушу. Рано сом, смутна и вистата, почала цошка робиц по хижи, кед сом учула якиш шушот. Споза фрижидера ше вихпал Гияцинт. На орубенцу тераси, обложеним зоз плехом и заградзеним зоз кованим желєзом, дзе стої квеце, дзечнє ше слунковал. На дубових конарох, хтори дорушую облаки, жию вельо фамелиї тащкох, а злєтую и други птици. На трави под древом подскакую голуби и глєдаю дацо за єдзенє. Пошла сом накармиц голубче, а... його нєт. Нє даремно трепал з криделками. Пробовал их. Озда сцекол. Пред вечаром сом ище раз закукла на терасу и... збачела сом го счупеного на сушедовей тераси. Кед учул мой глас, такой ше рушел ґу своєй судзини з воду. Днї преходзели. Гияцинт роснул. Вше баржей ослуховал звуки звонка. Злєцовали голуби упознац мойого приятеля. Дуднєло. Була моцна буря. Прешли лєтнї днї. На тераси ище стої судзина з воду, а дубово конари як кед би шептали: – Гияцинт, Гияцинт... Преложела М. Р.

ВИОЛЕТА ЙОВИЧ

ТА ЦО КЕД СОМ ДЗЕЦКО Та цо кед сом дзецко! Нє можем лєм спац! Я сцем такой видзиц цо ше збува – знац. Чом ме нєпреривно гоня най идзем спац – гоч ище лєм дзевец або гоч єденац? Знам я же постоя вельо дзецински права алє нєт же дзецинство ма преспац моя глава. Лєм ище нє знам кому би ше дзеци поносовали кед старши шором крича: „Цихо будз, ище ши мали!” Прешпивала М. Р.

9

SVYTI TAJNI NOVOGO ZAVITU

П

КРЕСЦЕНЄ

ерша свята тайна то кресценє. Исус гварел же кресценє потребне за нашо спашенє: „Хто будзе вериц и покресци ше, будзе спашени, а хто нє будзе вериц, будзе осудзени”. Вира християнска нас учи же Исус охабел єдно правдиве чудотворне жридло води. То вода святого кресценя. У тей води Бог чисци душу дзецка од прародительского и каждого другого гриху и облєка го до божеских шматох – до ласки пошвецуюцей. По нашей традициї дзецко ше кресци штерацетого дня по народзеню, так як Исуса штерацетого дня родичи принєсли до храму же би го покресцели. Теди воно постава дзецко Боже, постава християн и член Церкви. Священїк кресци так же полїва з воду главу дзецка и випомина слова: „Кресци ше раб (а) Божи (а) у мено Оца и Сина и Святого Духа, Аминь.” На кресценю дзецко облєчене у билих шматкох (крижма), а швичку ше палї же би було шветло у живоце покресценого. Шветло означує присутносц Божу, бо Бог - шветло. Дзецко на кресценю трима кум або кума и вони ше у мено дзецка одрекаю диявола котри по тераз мал власц над нєпокресцену душу, и обецую служиц Христови. Кумово треба же би були грекокатолїки як и дзецко хторе ше кресци у нашей церкви, и же би були церковно повинчани. Дзецку ше на кресценю дава мено даєдного святого хтори вец постава його защитнїк, хранитель. НАШО КИРБАЇ У Святу тайну кресценя мож достац лєм раз у жиОКТОБРУ воце, бо то вични печац хтори нє мож висцерац. Нє У Старим Вербаше Кирбай мож ше прекресциц. Зоз кресценьом ше накаламюєме на Исуса и поставаме його браца и браца шицким 14. октобра, на швето Покрову християном. Док ше нє покресциме, нє можеме при- Пресвятей Богородици У Новим Орахове Кирбай яц анї єдну другу святу тайну. Мили родичи: Нє чекайце зоз кресценом сво- 28. октобра, на швето Христа його дзецка, алє го цо скорей окупайце на чуде- Царя, алє ше у обидвох тих сним жридлу Божим, зоз котрого воно виходзи як наших парохийох Кирбай преангелчок. Бог пре того ангелчка будзе мило па- ноши на найблїзшу нєдзелю триц на ваш дом и на вашу фамелию.

НАЙКРАСША МОЛИТВА – ОЧЕ НАШ Тоту молитву нас научел сам Исус, прето ше вона вола молитва Господня. Молитва „Оче наш” ма увод и седем молби. У уводу ше Богу кланяме и дзекуєме му як нашому Оцови, котри на нєбе и котри и нас нє лєм створел, алє нас прейґ кресценя приял за свойо дзеци и стара ше за нас. Вон Оцец шицких людзох. У молби: модлїме: Най ше слави мено Твойо – же би шицки людзе славели Бога Най придзе царство Твойо – же би Бог зоз свою ласку пановал у наших душох, же би шицких приведол до Церкви и раз шицких приял до нєба Най будзе воля Твоя, як на нєбе, так и на жеми – же би шицки творели волю Божу як ю творя ангели и святи у нєбе Хлєб наш насущни дай нам нєшка – же бизме мали шицко потребне за душу и цело И одпущ нам длуства нашо, як цо и ми одпущуєме длужнїком нашим – же би нам Бог пребачел нашо грихи так, як и ми другим пребачуєме кривди И нє уведз нас до спокуси – же би нас Бог очувал од гриха и дал нам ласку звладац спокуси Алє нас вибав од злого – же би нас Бог очувал од каждого зла души и цела, окреме од гриха и вичней препасци.

Катехизис VII „О церкви и святих тайнох”

10

[kolyre avtore ВЧАСНА ЄШЕНЬ Почала єшень. То богата рочна часц. Зоз древох опадує лїсце вшелїяких фарбох. Трава на улїцох випатра як прекрасни цифровани тепих. У заградох єст вшелїякей желєняви хтору ше винїма и одклада за жиму. У овоцнїкох и винїцох людзе обераю яблука, грушки и грозно. На польох ше ламе кукурицу хтору людзе дома руцаю до чардакох. Хлопи рубу древа и балираю сойову сламу же би мали огриви за жиму. Вонка вше жимнєйше и часто падаю дижджи. Слунко слабше швици, а нєбо похмарене. Дую и моцнєйши витри. Людзе облєкаю грубши шмати и вецей часу препровадзую нука. Птици селїдбенїци ше зоз своїма фамелиями селя до цеплих крайох. Любим єшень прето же то барз богата и цифрована рочна часц. Лука Кухар, III, Дюрдьов

ЛЄТНЇ ДОЖИЦА Барз сом чекал лєтнї одпочивок. Тогорочни ми бул найкрасши по тераз. Були зме у трох державох: у Словацкей, Горватскей и у Мадярскей. У Словацкей зме були у двох варошох. Єден ше вола Сенец, а други Дунайска стеда. У Сенцу зме нащивели родзину. Опатрали зме вельки предавальнї, a були зме и на єдним барз красним озеру. Зашли зме и до татовей фирми. Видзел сом вельки камиони котри мой тато гонї. У Дунайскей стеди зме були у аква парку. Кед зме вошли, видзели зме вельо мини предавалнї, барз вельки тобоґани, базени и вельо желєнїдла. Вшадзи було людзох хтори ше шпацирали и одпочивали. У Мадярскей зме були у двох баньох: у Морахалом и у Мако банї. Барз нам було крашнє. Кед зме ше врацали зоз Мадярскей, пошли зме до Горватскей до Осєку. Там мам братняка котрому мено Марин. И вон ма дзевец роки як и я. Тот лєтнї одпочивок сом барз крашнє препровадзел. Нїґда нє забудзем прекрасни пейзажи котри сом видзел на путованьох. Матей Сабадош, IV, Руски Керестур

Ana-Mariy Malacko, III Ruski Kerestur

НЄ ПОСЛУХАЛ СОМ РОДИЧОХ Бул слунечни дзень, барз красни за бавенє и воженє на бициґли. Бул ми родзени дзень, а од кумових сом достал на дарунок бициґлу. Була червена и барз ше ми пачела. У улїчки було єдно место на хторе ми родичи бранєли ходзиц. То бул глїбоки ярок. У нїм було вельо гади. Понеже ше ми нова бициґла барз пачела, вожел сом ше вшадзи. Кед сом ше врацал дому, преходзел сом коло того ярку. Од страху же яки є глїбоки, забул сом загамовац, та сом улєцел до ярку и розбил сом главу. Мижо, мой товариш з класи ми помогнул висц зоз ярку и вицагнуц бициґлу. Було то єдно боляце дожице хторе будзем паметац по тим же сом нє послухал родичох. Леонтий Сивч, VI, Руски Керестур

Kristina Budinski, III, Verbas

15

НАША АЗБУКА У тим школским року и „Мала заградка” будзе з вами, будуцима школяриками учиц нашу азбуку. У каждим чишлє будзеце мац три букви, а ваш задаток будзе нарисовац дацо цо почина на тоту букву. Найкрасши рисунки обявиме!

Г

Ґ

Д

ИРИНА ГАРДИ-КОВАЧЕВИЧ

ДОБРЕ Добре зоз братом подзелїц яблуко и заспац зоз нїм облапени, посановац го кед заплаче, або кед є од паданя збелавени. Добре послухац оца свойого и дацо помогнуц мацери, старшим уступиц место шедзаце и пред нїма отвориц дзвери. Шором нє лярмац и крашнє здравкац, свой шор дочекац порихтани – по шицким тим ше швидко препозна хто добре воспитани.

14

11

МИХАЙЛО КОВАЧ

ДРАБИНКА Стої у дворе драбинка. На драбинки пейц карфи. На верхню карфу скочел когуцик. Зоз кридлами замахал, гласно зашпивал. На другу карфу видрапала ше мачичка. Шедзи, з язиком ше облїзує, грає. А пшичок ше на трецу карфу видрапал. З хвостом полупкує на мачичку и мурчи. На штварту карфу ше видрапал Борис. Шедзи, долу попатрує, з ногами маха. А Марча шедла на найнїзшу карфу и писньочку зашпивала: На драбинку пошедали, красни писнї зашпивали. Нараз... зашущал витор. Дробнодробнючко забубновал дижджик. Когут злєцел, з кридлами замахал, под конк ше склонєл. И пшичок ше там становел. Мачичка схопно – чмиґ, чмиґ и през отворени облак скочела до хижи. А Борис и Марча шедза, з драбинки зисц нє шму, та плачу... Вишла на конк нина, малючких з драбинки познїмала и одведла их. Пошли дзеци дому – остала драбинка празна.

СИЛВЕСТЕР Д. МАКАЇ

МАМ АПЕТИТ Мам апетит яґод ала, мецем шицко цо мац дала. Чи галушки, чи резанки, чи хлєб мачац до мачанки. Зато волїм я гурочки, и колбаски и шкварочки. Сухи ребра у капусти, прето Єфрем таки тлусти.

МИКОЛА СКУБАН

ЛЄПША ЛОЖКА Учитель ше раз у школи опитал Владкови: „Чи любиш єсц зоз видлїчку паприґаш кромпльови?” Мали Владко ше нахмурел и аж сциснул песци, та вец гвари: „До ложки ше вельо вецей месци!”

12

13

МИХАЙЛО КОВАЧ

ДРАБИНКА Стої у дворе драбинка. На драбинки пейц карфи. На верхню карфу скочел когуцик. Зоз кридлами замахал, гласно зашпивал. На другу карфу видрапала ше мачичка. Шедзи, з язиком ше облїзує, грає. А пшичок ше на трецу карфу видрапал. З хвостом полупкує на мачичку и мурчи. На штварту карфу ше видрапал Борис. Шедзи, долу попатрує, з ногами маха. А Марча шедла на найнїзшу карфу и писньочку зашпивала: На драбинку пошедали, красни писнї зашпивали. Нараз... зашущал витор. Дробнодробнючко забубновал дижджик. Когут злєцел, з кридлами замахал, под конк ше склонєл. И пшичок ше там становел. Мачичка схопно – чмиґ, чмиґ и през отворени облак скочела до хижи. А Борис и Марча шедза, з драбинки зисц нє шму, та плачу... Вишла на конк нина, малючких з драбинки познїмала и одведла их. Пошли дзеци дому – остала драбинка празна.

СИЛВЕСТЕР Д. МАКАЇ

МАМ АПЕТИТ Мам апетит яґод ала, мецем шицко цо мац дала. Чи галушки, чи резанки, чи хлєб мачац до мачанки. Зато волїм я гурочки, и колбаски и шкварочки. Сухи ребра у капусти, прето Єфрем таки тлусти.

МИКОЛА СКУБАН

ЛЄПША ЛОЖКА Учитель ше раз у школи опитал Владкови: „Чи любиш єсц зоз видлїчку паприґаш кромпльови?” Мали Владко ше нахмурел и аж сциснул песци, та вец гвари: „До ложки ше вельо вецей месци!”

12

13

НАША АЗБУКА У тим школским року и „Мала заградка” будзе з вами, будуцима школяриками учиц нашу азбуку. У каждим чишлє будзеце мац три букви, а ваш задаток будзе нарисовац дацо цо почина на тоту букву. Найкрасши рисунки обявиме!

Г

Ґ

Д

ИРИНА ГАРДИ-КОВАЧЕВИЧ

ДОБРЕ Добре зоз братом подзелїц яблуко и заспац зоз нїм облапени, посановац го кед заплаче, або кед є од паданя збелавени. Добре послухац оца свойого и дацо помогнуц мацери, старшим уступиц место шедзаце и пред нїма отвориц дзвери. Шором нє лярмац и крашнє здравкац, свой шор дочекац порихтани – по шицким тим ше швидко препозна хто добре воспитани.

14

11

SVYTI TAJNI NOVOGO ZAVITU

П

КРЕСЦЕНЄ

ерша свята тайна то кресценє. Исус гварел же кресценє потребне за нашо спашенє: „Хто будзе вериц и покресци ше, будзе спашени, а хто нє будзе вериц, будзе осудзени”. Вира християнска нас учи же Исус охабел єдно правдиве чудотворне жридло води. То вода святого кресценя. У тей води Бог чисци душу дзецка од прародительского и каждого другого гриху и облєка го до божеских шматох – до ласки пошвецуюцей. По нашей традициї дзецко ше кресци штерацетого дня по народзеню, так як Исуса штерацетого дня родичи принєсли до храму же би го покресцели. Теди воно постава дзецко Боже, постава християн и член Церкви. Священїк кресци так же полїва з воду главу дзецка и випомина слова: „Кресци ше раб (а) Божи (а) у мено Оца и Сина и Святого Духа, Аминь.” На кресценю дзецко облєчене у билих шматкох (крижма), а швичку ше палї же би було шветло у живоце покресценого. Шветло означує присутносц Божу, бо Бог - шветло. Дзецко на кресценю трима кум або кума и вони ше у мено дзецка одрекаю диявола котри по тераз мал власц над нєпокресцену душу, и обецую служиц Христови. Кумово треба же би були грекокатолїки як и дзецко хторе ше кресци у нашей церкви, и же би були церковно повинчани. Дзецку ше на кресценю дава мено даєдного святого хтори вец постава його защитнїк, хранитель. НАШО КИРБАЇ У Святу тайну кресценя мож достац лєм раз у жиОКТОБРУ воце, бо то вични печац хтори нє мож висцерац. Нє У Старим Вербаше Кирбай мож ше прекресциц. Зоз кресценьом ше накаламюєме на Исуса и поставаме його браца и браца шицким 14. октобра, на швето Покрову християном. Док ше нє покресциме, нє можеме при- Пресвятей Богородици У Новим Орахове Кирбай яц анї єдну другу святу тайну. Мили родичи: Нє чекайце зоз кресценом сво- 28. октобра, на швето Христа його дзецка, алє го цо скорей окупайце на чуде- Царя, алє ше у обидвох тих сним жридлу Божим, зоз котрого воно виходзи як наших парохийох Кирбай преангелчок. Бог пре того ангелчка будзе мило па- ноши на найблїзшу нєдзелю триц на ваш дом и на вашу фамелию.

НАЙКРАСША МОЛИТВА – ОЧЕ НАШ Тоту молитву нас научел сам Исус, прето ше вона вола молитва Господня. Молитва „Оче наш” ма увод и седем молби. У уводу ше Богу кланяме и дзекуєме му як нашому Оцови, котри на нєбе и котри и нас нє лєм створел, алє нас прейґ кресценя приял за свойо дзеци и стара ше за нас. Вон Оцец шицких людзох. У молби: модлїме: Най ше слави мено Твойо – же би шицки людзе славели Бога Най придзе царство Твойо – же би Бог зоз свою ласку пановал у наших душох, же би шицких приведол до Церкви и раз шицких приял до нєба Най будзе воля Твоя, як на нєбе, так и на жеми – же би шицки творели волю Божу як ю творя ангели и святи у нєбе Хлєб наш насущни дай нам нєшка – же бизме мали шицко потребне за душу и цело И одпущ нам длуства нашо, як цо и ми одпущуєме длужнїком нашим – же би нам Бог пребачел нашо грихи так, як и ми другим пребачуєме кривди И нє уведз нас до спокуси – же би нас Бог очувал од гриха и дал нам ласку звладац спокуси Алє нас вибав од злого – же би нас Бог очувал од каждого зла души и цела, окреме од гриха и вичней препасци.

Катехизис VII „О церкви и святих тайнох”

10

[kolyre avtore ВЧАСНА ЄШЕНЬ Почала єшень. То богата рочна часц. Зоз древох опадує лїсце вшелїяких фарбох. Трава на улїцох випатра як прекрасни цифровани тепих. У заградох єст вшелїякей желєняви хтору ше винїма и одклада за жиму. У овоцнїкох и винїцох людзе обераю яблука, грушки и грозно. На польох ше ламе кукурицу хтору людзе дома руцаю до чардакох. Хлопи рубу древа и балираю сойову сламу же би мали огриви за жиму. Вонка вше жимнєйше и часто падаю дижджи. Слунко слабше швици, а нєбо похмарене. Дую и моцнєйши витри. Людзе облєкаю грубши шмати и вецей часу препровадзую нука. Птици селїдбенїци ше зоз своїма фамелиями селя до цеплих крайох. Любим єшень прето же то барз богата и цифрована рочна часц. Лука Кухар, III, Дюрдьов

ЛЄТНЇ ДОЖИЦА Барз сом чекал лєтнї одпочивок. Тогорочни ми бул найкрасши по тераз. Були зме у трох державох: у Словацкей, Горватскей и у Мадярскей. У Словацкей зме були у двох варошох. Єден ше вола Сенец, а други Дунайска стеда. У Сенцу зме нащивели родзину. Опатрали зме вельки предавальнї, a були зме и на єдним барз красним озеру. Зашли зме и до татовей фирми. Видзел сом вельки камиони котри мой тато гонї. У Дунайскей стеди зме були у аква парку. Кед зме вошли, видзели зме вельо мини предавалнї, барз вельки тобоґани, базени и вельо желєнїдла. Вшадзи було людзох хтори ше шпацирали и одпочивали. У Мадярскей зме були у двох баньох: у Морахалом и у Мако банї. Барз нам було крашнє. Кед зме ше врацали зоз Мадярскей, пошли зме до Горватскей до Осєку. Там мам братняка котрому мено Марин. И вон ма дзевец роки як и я. Тот лєтнї одпочивок сом барз крашнє препровадзел. Нїґда нє забудзем прекрасни пейзажи котри сом видзел на путованьох. Матей Сабадош, IV, Руски Керестур

Ana-Mariy Malacko, III Ruski Kerestur

НЄ ПОСЛУХАЛ СОМ РОДИЧОХ Бул слунечни дзень, барз красни за бавенє и воженє на бициґли. Бул ми родзени дзень, а од кумових сом достал на дарунок бициґлу. Була червена и барз ше ми пачела. У улїчки було єдно место на хторе ми родичи бранєли ходзиц. То бул глїбоки ярок. У нїм було вельо гади. Понеже ше ми нова бициґла барз пачела, вожел сом ше вшадзи. Кед сом ше врацал дому, преходзел сом коло того ярку. Од страху же яки є глїбоки, забул сом загамовац, та сом улєцел до ярку и розбил сом главу. Мижо, мой товариш з класи ми помогнул висц зоз ярку и вицагнуц бициґлу. Було то єдно боляце дожице хторе будзем паметац по тим же сом нє послухал родичох. Леонтий Сивч, VI, Руски Керестур

Kristina Budinski, III, Verbas

15

МАРИЯ ЛОВРИЧ

[kolyre avtore ДОЖИЦЕ ЗОЗ ЛЄТНЬОГО ОДПОЧИВКУ Под час лєтнього одпочивку були вельки горучави. Тато ми обецал же ме одведзе до Бачкого Ґрадишта на канал дзе мож лапац риби. Рушели зме ше вчас рано, док ище нє барз горуцо. Вжали зме циґонї, хлїсти и хлєба за риби, а однєсли зме себе и шамли за шедзенє. Позаруцовали зме циґонї, та зме чекали. Нараз ше мой циґонь закивал. Швидко сом го вицагнул, а на нїм була заквачена риба. Барз сом ше зрадовал, та сом такой знова заруцел. Того дня зме налапали вельо риби. Однєсли зме их дому, очисцели, та зме их упекли за вечеру. Були барз смачни, лєм мали вельо дробни косци. Любел бим частейше ходзиц лапац риби, лєм кед би тато мал вецей шлєбодного часу. Борис Тиркайла, III, Дюрдьов

Lana Kne`evi~, IV, Ruski Kerestur

ПАМЯТКИ З МОРЯ Єдней соботи у авґусту, кед зме ше врацали зоз Кампу анґлийского язика, родичи нас барз приємно нєсподзивали. Гварели же пойдземе на морйо. Нє обчековал сом же того лєта пойдземе до Макарскей. Моя шестра и я нєсцерпезлїво чекали най рушиме на драгу. Кед зме сцигли на морйо, поуношели зме ствари до квартелю, и такой зме бежали купац ше. Поубеговали зме до води як качата. Плївали зме и чиряли зме ше. На плажи сом упознал пайташа зоз Босни. Мено му Шабан. Вон з нами бавел одбойку у води. Єдного дня мой оцец предложел же бизме ше пошли муряц. Вечар пред тим зме були опатриц места дзе ше мож добре муряц. Кед зме рано вибрали найлєпше место, охабели зме свойо ствари на побрежю, побрали зме маски и поуходзели зме до води. На дну моря було вельо морски їжи. Оцец винял єден камень на хторим були три їжи, алє ше єден одлїпел и спаднул до води. Мурянє було барз возбудлїве. Кед зме ше врацели до квартелю, їжи зме охабели вонка, а ми полєгали спац. Любим же зме були на морю и же сом ше врацел дому зоз краснима памятками. Теодор Няради, IV, Руски Керестур

16

Kristiyn Budinski, III, Dxrdqov

ДОЖИЛ СОМ НА ОДПОЧИВКУ Почал лєтнї розпуст. Шицки дзеци ше барз радовали. Я бул служиц у баби и нини. Потим сом участвовал на турниру у Змаєве. Бавели зме фодбал и завжали зме треце место. Влєце сом бул и у Беоґрадзе на єдним фодбалским змаганю, алє ше ми найбаржей пачело кед сом бул на Штранду у Новим Садзе. З нами там були и мойо братняци Мико и Нане. Вода була жимна, алє нам нє завадзало. Цали дзень зме ше купали и чиряли. Того дня зме на Штранду патрели и єдну дзецинску представу. Барз ше ми пачела, бо була шмишна, та сом ше нашмеял. Одпочивок длуго тирвал и кажди дзень сом уживал. Алекса Дорокхази, III, Коцур

С

ГИЯЦИНТ

лунечни лєтнї дзень. Собота коло поладня. Дихци город. Шицко ше позапихало до хладку. Споза угла розгоруценей улїци понаглям по трави. Одразу чуєм цихе чвиринканє коло самей дражки. Патрим – голубче. Ставам.

– Як ши, малючке? Гласкам го по главки, по жовтих мохоткох, а воно кус кива зоз криделками, пищи и приходзи ґу моїм ногом. Берем го до руки, гласкам го и чуєм як му шерцо знємирено дурка, а криделка ше трешу. Анї на лїво, анї на право – нїґдзе родичох. Вольо му празне. Целовкасти джубок ище нє може сам найсц єдзенє. Жовто-желєнкасти очи, бистри и красни, виражую глад. Блядке драпово пирє зоз двома кус цмейшима смугами на кридлох и ище цмейшу смугу, як ланцущком коло шиї, гуторя же док вирошнє, голубче будзе мац бронзову фарбу. Кед го охабим, швидко будзе дачий плєн.

– Сцеш присц зо мну? Ношаци го у руки, рушели зме ше дому. Гияцинт и я. Перше сом до судзинки насипала води, а вец сом му дала єсц. Зачирела сом му джубок до води, вон го отресол, алє кед сом тото повторела, зоз спущену главку Гияцинт почал сам пиц, так як то лєм голуби робя. На розширени папер положела сом му отрушинки, житко, даскельо зарна кукурици и диньово маґочки. Ходзел по тих заренкох, гребал по нїх зоз джубком, сциха гуркотал, алє ище нє знал сам єсц. Вжала сом до пальцох єдзенє, та сом го пробовала клюкац. Трепал з криделками, алє нє отверал джубок. Голуби ше розликую од других птицох и по тим як кармя голубчата. Наполня ґушу, отворя джубок, а мали дриляю свойо пищочки и беру єдзенє. Гласкала сом го и кус-покус, та почал сам джубкац. Замоцнєл. Подскаковал коло мнє и трепал з криделками кед вигладнєл. На тераси мал свойо место, дзе вше було води и койяки заренка. Алє вон ше, чи по якимшик своїм инстинкту, чи ми сцел дакус упрекосциц, премесцел до другого кута. Врацаюци ше дому, мушела сом мерковац, бо Гияцинт часто кучал при самих дзверох, чекаюци ме. Вечарами сом го брала на руки, та зме вєдно патрели телевизию. Кeд дзвери були одхилєни, вон сам вошол до дньовей хижи и чекал ме на тепиху.

– Гияцинт! Гияцинт! – волала сом го єдного вечара, алє вон нє прибегнул. Нє чвиринкал.

– Дзе ши? На тераси го нє було, анї медзи квецом. Вшадзи сом закуковала. Злєкла сом ше чи дацо нє спа-

дло и нє привалєло го. Шицко сом попреврацала, алє го нє було. Цешело ме лєм же на поладнє пил води и наполнєл ґушу. Рано сом, смутна и вистата, почала цошка робиц по хижи, кед сом учула якиш шушот. Споза фрижидера ше вихпал Гияцинт. На орубенцу тераси, обложеним зоз плехом и заградзеним зоз кованим желєзом, дзе стої квеце, дзечнє ше слунковал. На дубових конарох, хтори дорушую облаки, жию вельо фамелиї тащкох, а злєтую и други птици. На трави под древом подскакую голуби и глєдаю дацо за єдзенє. Пошла сом накармиц голубче, а... його нєт. Нє даремно трепал з криделками. Пробовал их. Озда сцекол. Пред вечаром сом ище раз закукла на терасу и... збачела сом го счупеного на сушедовей тераси. Кед учул мой глас, такой ше рушел ґу своєй судзини з воду. Днї преходзели. Гияцинт роснул. Вше баржей ослуховал звуки звонка. Злєцовали голуби упознац мойого приятеля. Дуднєло. Була моцна буря. Прешли лєтнї днї. На тераси ище стої судзина з воду, а дубово конари як кед би шептали: – Гияцинт, Гияцинт... Преложела М. Р.

ВИОЛЕТА ЙОВИЧ

ТА ЦО КЕД СОМ ДЗЕЦКО Та цо кед сом дзецко! Нє можем лєм спац! Я сцем такой видзиц цо ше збува – знац. Чом ме нєпреривно гоня най идзем спац – гоч ище лєм дзевец або гоч єденац? Знам я же постоя вельо дзецински права алє нєт же дзецинство ма преспац моя глава. Лєм ище нє знам кому би ше дзеци поносовали кед старши шором крича: „Цихо будз, ище ши мали!” Прешпивала М. Р.

9

Школяре авторе МИЛЕНА СЕВЕРОВИЧ

ЛЄТНЇ ОДПОЧИВОК

ЧАРИВНЇКОВ КАЛАП

Закончел ше школски рок. Почал лєтнї одпочивок. Пошла сом до баби служиц. Бавели зме ше, розмазовали и франтовали. Кед сом ше врацела дому, зоз маму, татом и зоз Луком були зме ше купац на базену. Вечарами зме ше шпацирали и ошвижовали зме ше зоз сладолядом. Одпочивок прешол и почал нови школски рок.

У моїм ше калапе за каждого дацо найдзе: за дзивчата мали игли и цверни, за хлапцох бициґли и цистерни, за мачки вше єст млєка, ту лєс яр лєдво чека. Мам заячка билого яґод зоз пращку и принцезу на зарну гращку. Часто ми помагаю били хмари цо плїваю, вєдно сказки пишеме и сни рисуєме.

Теодора Фа, III, Руски Керестур Ysmina Mudri, Marina Barna, Valentino Pu{ka{ III, Dxrdqov

Прешпивала М. Римар

НА КИРБАЮ Того року сом зоз маму, татом, шестру и зоз братами бул у Дюрдьове на Кирбаю. Там жию мойо баба и дїдо Колбасово. У нїх зме єдли вшелїяки лакотки. Вец зме пошли на кирбай. Купел сом себе пушку. Моя шестра Лидия себе купела годзинку на руку и наруквици. Старши брат купел леґо нинджи. Було нам барз крашнє. Радовали зме ше.

АНА ДУДАШ

ПУЩ МЕ НАЙ ПОЛЄЦИМ

У

8

ж даскельо днї, по врацаню зоз школи стоїм задумани при птицовей клїтки. Припатрам ше на ню и вечар, пред спаньом. Нє приповедам з ню так як кед сом бул мали, нє хвалїм ше товаришом зоз єй писню. Єй чвиринканє вше ридше, а здабе на воланє очайного, на йойк, крик. − Душан, дзе ши, знова стоїш при клїтки? − шицка задихана, пита ше Милена и шеда ґу ньому. − Милена, маш ти дома свою птицу? − анї кус нє нєсподзивани зоз єй присутносцу, опитал ше, анї нє патраци на ню. Вше зна присц теди кед ше єй вон анї кус нє радує. − Мам, Нє єдну, алє вельо! − лаконски одвитовала. − Дзе их тримаш, бо сом нїґда нє видзела же маш клїтку. − Я их нє тримам заварти. Вони сами приходза и одходза. Тоти на закрицу мойо, а герлїчки хтори маю гнїзда у соснових корунох, то Милицово. Тащки заєднїцки, бо их маме найвецей. Кед зачвиринкаю, то ци прави оркестер! На вельку ограду дакеди злєци и даєден голуб. − Знаш, Милена, я дакеди чувствуєм же ше од велїкей дзбалосци мацери, оца, баби, шестрох и нинох, гартушим. Гей, гартушим ше. Цошка ме сцишнє у першох, як тоти метални штанґли мою птицу. Видзиш же ми вона уж нє так шпива. Сиурно сце полєциц, освойовац простори, алє ме застарює...

− Цо це застарює? − Руку на шерцо, уж од давна ю сцем ошлєбодзиц, алє накадзи тото подумам, застарам ше чи би вона мала цо єсц, дзе спац, дзе би ше скрила од дижджу... − Нє старай ше! Птици ше лєпше знаходза у природи як у клїтки. Вони часц тей природи. Нє будз дурни, гайде, пущме ю! − Нє шмем, Милена. Цо би мац поведла кед би видзела празну клїтку?

– Мам идею...

– Яку, поведз! − Поведз єй же ши спал. Же ши шнїл як це модлї най отвориш клїтку и най ю пущиш. Єдноставно, нє могол ши єй одбиц молбу. Зробел ши тото у сну... Алє я мацери нє циґанїм. Гайде, пущме ю и повем єй правду, та як будзе. − Гайде! Душан вжал клїтку и зоз нєсиґурнима крочаями, як кед би ше ище вше вагал цо робиц, рушел ше ґу веранди. Милена радошнє подскаковала за нїм. Отворели клїтку, алє ше птица анї нє рушела. Вец, як кед би дзековала и витала шицких, зачвиринкала як дараз давно. Нагло розширела кридла и полєцела режуци простор опрез себе, просто ґу слунку. Преложела А. Р.

Иґор Колбас, II, Нови Сад

РАДОСЦИ ВЛЄЦЕ

Milica ^izmar, VI, Ruski Kerestur

ШКОЛСКИ ДВОР Наш школски двор барз красни. У нїм єст лавочки и вельки древа. На муре намальовани хижи. Маме и лєтню учальню. Кед маме физичне, шицки зме у дворе. Там єст терен за кошарку и ґоли. По дворе нє розруцуєме паперики и друге шмеце. Там ше бавиме на одпочивкох. Чекаме най забренка бренчок, и теди ставаме до шорох. По ґарадичох уходзиме до учальньох. Я любим наш школски двор. Мирослав Марянов, IV Дюрдьов

Лєтнї одпочивок ми почал зоз „Веселинку”. Рецитовал сом и шпивал зоз дзецми зоз хторима ходзим на годзини руского язика. Було ми интересантне, бо зме ше цали дзень бавели у дворе Руского културного центру, дзе нам жонґлере указовали рижни ствари. Того лєта сом бул на велїх местох. Зоз фамелию зме були на морю у Пули. Було нам барз крашнє. Нащивели зме єдну пещеру дзе сом видзел интересантни аквариюм. На морю сом преславел и свой родзени дзень. Под час лєтнього одпочивку були зме ше купац и у Петроленду у Бачким Петровцу. Єдну часц одпочивку препровадзел сом у Руским Керестуре у моїх бабох, дїдох и родзинох. Читал сом лектиру и бавел сом ше зоз братняком и шестринїцу. Баба нас водзела до парку. Там зме ше шицки вєдно бавели. Того лєта сом першираз участвовал на дзецинскей манифестациї „Червене пупче” у Руским Керестуре, дзе сом зоз товаришом шпивал нову шпиванку за дзеци. Красне дожице ми було и кед зме були у Коцуре на Kирбаю. Остатнї тидзень одпочивку сом ше рихтал за початок нового школского рока. Михайло Ковач, III, Нови Сад

17

АГНЕТА БУЧКО ПАПГАРГАЇ

Visti zoz {koloh...

ЛАСТОВКА З БИЛИМ КРИДЛОМ

ЕВРОПСКИ ДЗЕНЬ ЯЗИКОХ Дзеци хтори у Основней школи „Петефи бриґада” у Кули ходза и на годзини руского язика, уключели ше до програми означованя Европского дня язикох. У голу школи були поставени штанди зоз кнїжками и словнїками, а даскельо школяре були пооблєкани до народного облєчива. На одпочивкох пущали музику на рижних язикох, а то була нагода научиц даєдно нове слово на анґлийским, нємецким, українским лєбо руским язику. Школяре хторим наставнїца Мария Стриберова трима годзини руского язика, учели своїх парнякох подписац ше на нашим язику. Дзеци дзелєли паперики зоз присловками на руским и сербским язику. Европски дзень язикох традицийно означени и у Основней школи „Братствоєдинство” у Коцуре. Окрем руского и сербского язика, у тей школи школяре маю и анґлийски як обовязни предмет, а французки и италиянски як виборни [kolyre u Kuli предмети. На годзинох странских язикох школяре правели У Основней и Штреднєй школи „Петро Кузмяк” панои хтори познєйше виложели у школским голу. у Руским Керестуре у шицких оддзелєньох годзиОкреме були цикави годзини французкого, на хтони язика лєбо годзини оддзелєнского старшини бурих школяре мали задаток у сербским, односно рули пошвецени тому датуму. Окрем свойого мацеским язику пренайсц цо вецей слова французкого ринского, руского язика, там школяре уча и сербпоходзеня. ски, анґлийски, русийски, нємецки и италиянски, а М. А. М. С. Т. Х. ґимназиялци ище и латински. Чи то нє богатство? Европски дзень язикох ше означує 26. септембра, та за тот дзень и нашо школяре пририхтали окремни програми зоз хторима указали яке важне знац бешедовац на вецей язикох.

ЮВИЛЕЙ ПИСАТЕЛЬКИ СЕРАФИНИ МАКАЇ З нагоди седемдзешатого родзеного дня писательки Серафини Макайовей, школяре у Основней школи „Братство-єдинство” у Коцуре 21. септембра отримали шветочну програму. Тоту „Литературну винчованку” дзецом помогли пририхтац їх учительки, а до орґанизациї було уключене и Дружтво за руски язик, литературу и културу, на чолє зоз Ирину Папуґову хтора пречитала биоґрафию писательки и длугорочней наставнїци руского и сербского язика и литератури у тей школи. Окрем школярох у руских оддзелєньох нїзших класох, рецитациї и шпиванки Серафини Макайовей подаровали и школяре хтори руски язик уча як виборни предмет. Вона им шицким подзековала и подаровала им даскельо свойо писнї и виривки зоз приповедкох хтори сама и пречитала.

18

Була єшень. Ластовки одлєтли на юг.

Зоз першима жимнима днями дзивчатко ше похорело. Лїчели го цалу жиму и кед ограло перше слунко, дїдо го винєсол под конк и приповедал о ластовки з билим кридлом, хтора под нїм принєше цепли зарї слунка од хторих виздрави. Шедзели так з дня на дзень, под вше цеплєйшима зарями и чекали ластовки. А ластовки з билим кридлом, дзешка на далєкей драги хтошка гуторел же там, у єй доме, хорує дзивче. Подумала же як би було крашнє кед би ше знова вєдно радовали и бавели под слунком. И, пожадала. Барз пожадала. Алє витор пришол и збил єй лєт ґу жеми. И гварел єй: – Пред тим як дзивче виздрави, мушиш виратовац два животи. Гей! Два животи. И знова задул витор и дзвигнул ластовку. У лєту збачела у яту же єдна млада ластовка почала трациц моц и же спадла на древо. А древо нє було чаривне, алє на нїм лєжал гад хтори чекал свой полудзенок. Залєцела ше ластовка з билим кридлом и пищала, пищала, пищала... док ше гад нє обрацел ґу нєй и рушел. Цагал ше на бруху ґу вше ценшим конаром. Вец задул витор и здул гада хтори спаднул на жем. Млада ластовка, вєдно з ластовку з билим кридлом, одпочинула. Рани ше залїчели. Бул то виратовани живот. Виратовани живот. Предлужели лєт ґу своїм домом. Прелєтуюци прейґ лєса, обачели млади дуб хтори бул заруцани з велькима конарами и високу траву, та нє могол роснуц.

Злєтла ластовка з билим кридлом и ошлєбодзела го од конарох и трави. Млади дуб почал роснуц ґу нєбу. Роснул, роснул, роснул... И обецал ластовки же вше у його конарох найдзе защиту. Ластовка з билим кридлом уж була блїзко при своїм доме кед збачела дїда як на полю коши бетелїну. Станул и у рукох тримал заячатко. Мале заячатко. Охабел кошенє и рушел ґу лєшику поглєдац його мацер. Обачел як му над главу кружи орел. Подумал же озда нє вежнє заячицу? Попонаглял, вжал древо и кед орел сцел хвациц заячицу, дїдо го так вдерел, же вецей нїґда нє годзен лапац мацери малим заячком. Заячатко врацел мацери, а сам предлужел кошиц. Кошел, алє думал на дзивче, та нєнароком станул на кридло ластовки хтора го сцела привитац. О, як му було жаль! Як му було жаль! Дзвигнул ю, намесцел чарне кридло, а вона му гварела: – Добре же ши ми нє зламал биле, бо бим вец нє могла виратовац дзивчатко. Алє прето ти мнє будзеш мушиц вилїчиц. Дїдо пристал. Кед пришли дому, видзели же дзивчатко шедзи под конком и на слунку чека ластовку. Дїдо шеднул и указал єй ластовку з билим кридлом. Ластовка прешла з тим кридлом прейґ єй шерца и дзивче виздравело. Гей, виздравело. Цале лєто ше дзивче и ластовка бавели. Бегали и лєтали нє обачуюци же дзивче виросло и же ластовка виховала ластовчата и... же задули перши витри. Ластовки ше зберали до ята и рихтали ше на драгу. Дїдо лєжал на посцелї, а дзивче му приповедало приповедки о слунку.

МЕЛАНИЯ РИМАР

ЧАРИВНИ ЗАГЛАВОК

У учальнї дзе отримана програма, були виложени и малюнки Серафини Макайовей, та єй преслава родзеного дня у школи була наисце змистово барз богата. Т. Х.

Воднє мегки заглавок обична зайда пиря, а вноци ше зоз нього чаривни пахи ширя.

Скакам по паньващику як прави акробата, вец до Паризу лєцим, бо я фаца позната.

Нєт цо ше нє уциска до тей глави пирйовей, та кед ми сон записка у улоги сом новей.

Дзе я, там и чаривнїк, цо у заглавку бива, раз ме до хмарох влєче, раз ме у пирю скрива. Та чи вец треба глєдац помоц у апатики, кед у заглавчку скрити сни як чаривни лїки.

7

ВЛАДИМИР ДУДАШ

ЦМОТА Особи: Мац и синове Яким, Владо и Ґено ВЛАДО: Нє точне. Тебе найволї, бо ши наймладши, та ци вше найвецей черпа, же биш вироснул. (Цошка пукло и одразу у хижи цмота. Цихосц... а вец почина черканє, лопот... Дзвери ше нагло отворели, а вец заварли. Трас! Бум! Владо и Ґено вибегую до кухнї) ВЛАДО И ҐЕНО: Мамо! Мамо! У хижи цма! Нєт струї! (На бини цма. Чуц як черка ложка по танєру, а вец... клик. Зашвицело шветло) МАЦ: Та, єст струї. Палє, ту у кухнї ше швици. Можебуц вам у хижи лєм грушочка вигорела. Идзем опатриц. (У хижи ше швици. Яким и далєй шедзи при пецу на лавочки и чита кнїжку як кед би ше нїч нє збуло. Владо и Ґено шедаю ґу столу) ҐЕНО: Мамо, мамо! Мнє хтошка поєдол месо! ВЛАДО: И мойого меса нєт у танєру. Хтошма ми поєдол. МАЦ: Так вам и треба, кед ше вше лєм вадзице: хто ма векши фалаток меса, кого мац найволї, и... цо ци я знам. Тераз ше нє маце прецо вадзиц. (Виходзаци зоз хижи, мац попатрела на Якима хторому ше ище блїщали ґамвби од меса. Лєм ше ошмихла, и вишла до кухнї) ҐЕНО: Ти, Владо, виновати же тераз нє маме меса. ВЛАДО: Цихо уж будз и єдз тото цо ци остало у танєру, бо останєш и без того. (Яким, як тот кандур, скрива ше за ЧЕЖКО НЄПИСМЕНИМ кнїжку и задовольно ше шмишка же як поспреведал братох. Док ше вони оначели, Дюри и Мирко ше врацаю зоз зоолоґийней загради. вон ше наєдол) Найдлужей ше затримали при аклю у хторим биваю Точна тота присловка: ДОК ШЕ ДВОжирафи, бо там було и єдно вертке, шумне жирафче. МЕ ВАДЗА, ТРЕЦИ ВИХАСНУЄ. Тераз лєм о тим приповедаю и франтую. ДЮРИ: Любел биш мац у гумнє жирафу? МИРКО: Розуми ше же бим любел, алє як и дзе ю влапим? ДЮРИ: Нїґда ши нє видзел як людзе лапаю жирафи? МИРКО: Нє видзел сом, та ми потолкуй. ДЮРИ: Слухай ме добре. Оградзиш з високим дротом вашу бетелїну на полю и напишеш же жирафом уход забранєни. Понеже жирафи нєписмени, а окреме нє знаю читац по руски, а напажеря ше на желєну бетелїну, войду до оградзеного поля, а ти швидко завреш дзверка на огради, войдзеш ґу жирафом и влапиш єдну, два чи уж кельо сцеш.

(На бини руска хижа. У чолє стол на хторим миска, танєри, ложки, видлїчки и хлєб. З правого боку коло дзверох руски пец и коло нього лавочка. На нєй шедзи Яким, греє ше и чита кнїжку. Зоз кухнї чуц як мац гандрує хлапцох.) МАЦ: А дзе ви потераз, панове? Ноц ше уж давно спущела, а вас нєт. Дзе вандруєце по цмоти? Застарала сом ше же вас нєт. ВЛАДО (нашвидко видумую вигварки): Мали зме шейсц годзини, та ище... мушели зме... ҐЕНО: Я мал пейц годзини и вец ище зоз класну... МАЦ: Нє сцем вецей анї слово! Поумивайце руки и шедайце вечерац. Шицко уж на столє. (До хижи убегую Ґено и Владо и такой шедаю ґу столу. Беру ложки и мишаю по танєрох) ЯКИМ: Лєм помали, ви двоме! Понагляце и правице параду як кед бисце нє єдли цали тидзень! А я знам чом кажди вечар пожнїце дому... ВЛАДО: Нє знаш! Там читай тоту кнїжку за лектиру и нє мишай ше до нас. ҐЕНО (Владови): Гей, ти маш векши фалаток меса, опать! (У ложки трима месо и дриля му го аж под нос) ВЛАДО: Нє правда же мой фалаток векши, пать ту! (Трима на ложки месо и указує Ґенови) ҐЕНО: Видзим, видзим... Тебе мац найволї, та ци вше найвецей начерпа.

6

ДЗЕЦИНСКИ ТИДЗЕНЬ Дзецински тид зень национална манифестация хтора ма длугу и богату традицию. На наших про сторох ше означує од 1934. року, а на предкладанє орґанизациї Приятелє дзецох Сербиї зоз Законом о дружтвеним стараню о дзецох, Дзецински тидзень уведзени 1987. року и од теди, каждого року перши тидзень у октобру пошвецени дзецом. Под покровительством Министерства за роботу, обезпечованє роботи, социялни и борецки питаня и у сотруднїцтве зоз орґанизацию Приятелє дзецох Сербиї принєшена програма Дзецинского тижня за 2015. рок, а отримує ше под мотом: „ПОТРИМОВКА ФАМЕЛИЇ – НАЙЛЄПША ПОТРИМОВКА ДЗЕЦОМ!” Дзецинскому тижню ше найбаржей радую дзеци, алє то нагода старшим нє лєм же би ше з боку припатрали на розбавени дзеци, алє и же би бешедовали и намагали ше створиц ище лєпши условия за витворйованє правох дзецка на живот у фамелиї. Цилї означованя Дзецинского тижня то указованє

уваги найширшей явносци на права и потреби дзецох, указованє на одвичательносц хтору фамелия, школа и держава маю у защити дзецох и витворйованю їх правох. Основа за планованє и ре ализованє активно сцох под час Дзецинского тижня то Конвенция о правох дзецка Зєдинєних нацийох, прилапена 1989., а на моц ступела 1990. року. Прилапели ю 193 держави швета. УНИЦЕФ УНИЦЕФ то медзинародни фонд хтори ше стара о квалитету животного стандарду дзецох и младих. Основани є 11. децембра 1946. року на сновательней скупштини Зєдинєних нацийох у Нюйорку. Повеля о правох дзецка принєшена 20. новембра 1959. року, та ше тот дзень означує як Дзень права дзецка. Нажаль, милиони дзеци у швеце гладую, а лєм у Сербиї гладни 150 000 дзеци. Ище страшнєйше чуц же вецей як два милиони дзеци на швеце у остатнїх дзешец рокох погинули у войнох.

ВЕЛЬКЕ КОЛО ЗА ҐИНИСА 2015 На новосадских улїцох и булеварох 4. октобра того року танєчнїки зоз 258 културно-уметнїцких дружтвох танцовали у „Вельким колу за Ґиниса 2015”, а медзи нїма були и члени Руского културного центру. Пробованє звалїц терашнї Ґинисов рекорд у найдлугшим колє на швеце орґанизовало Фолклорне здруженє „Вельке коло”, а на новосадских улїцох танцоване Вельке бачке коло, Катанка и Ужицке коло. У Вельким колє длугоким шейсц километери участвовали

коло 12 000 танєчнїки зоз Сербиї, алє и зоз Чарней Гори, Словениї, Горватскей, Босни и Герцеґовини, Болгарскей, Македониї, Италиї. Мадярскей, Нємецкей и Австриї.

19

ЯКИМ ОЛЕЯР

РОЗЛИКИ

У БИБЛИОТЕКИ

ЦО НЄ СПАДА ТУ Ту по азбучним шоре написани єденац овоци, алє медзи нїма и єдна хтора нє спада ту. Хтора и прецо?

БИШАЛМА, БРЕСКИНЯ, ГРОЗНО, ГРУШКА, КАЙСА, КОСМАЧКА, ЛЇСКОВЕЦ, ПОМАРАНЧЕ, РИБИЗЛА, ШЛЇВКА, ЯБЛУКО

REBUSI Тоти два слики випатраю цалком єднаки, алє кед дакус лєпше опатриш, найдзеш голєм дзешец розлики.

КРИЖАЛЬКА

Avtor: Silvester D. Maka>

Горизонтално: 1. Тот хто ма вельо кили; 2. Мали криж; 3. Часц меблю у спальнї; 4. Жителька Кули; 5. Барз богати людзе; 6. Лєжанє на слунковитей плажи; 7. Прибор за рисованє (древково, водово, восково-масни). Вертикална червена колона: Тисяч динари лєбо, з єдним словом...

20

Зоз загради зме прешли до конопох и чекали же би ше зацмело. И аж кед ше цмота цалком спущела над валал, вишли зме на улїчку и по прахнявей драги пущели ше у напряме калдерми, котра вяже Вуковар зоз Шидом. На гони жеми од валалу чул сом познати мацеров глас: Штефанє! Ште... фа... нє! Були зме научени, мойо старши браца и я, же кед мац вола, такой прервец роботу, бависко, лєбо було цо друге и брац ше дому. На тот завод сом нє послухал, алє ище пошвидшал крочай по драги котра водзела до швета. Розтаргани чарни хмари понагляли на восток. През розпукнуца на нїх, кеди-нєкеди, указовал ше мешачок. Роса. Швижосц. Браделко шена под котрим зме ришели преноцовац, першираз на нашей драги до швета, нє могло анї з часци одменїц мегку, чисту, пахняцу посцель, чию благотворносц сом аж теди почувствовал. Данил заспал. На даскельо заводи цошка у сну бешедовал. Очи ше ми заверали. Чувствовал сом вистатосц. Жимно ми було. Притулєл сом ше ґу пайташови. Зявела ше глад. Призабул сом вжац торбу на драгу до швета. „Гоч кед бизме и вжали поживи потребней за два три днї, чи би з тим тот проблем бул ришени? Цо почац познєйше? Даґдзе робиц? Краднуц?” И, як ноц крачала вше блїжей ґу рану, а тото сом заключел по швитаню котре почало на восточней часци нєба, у мнє ше розбистровала думка же єдини виход зоз тей авантури – врацанє дому. У тим ошиваню маґочкох у моїм нєдозретим лоповику, звладал ме и сон. Кед сом отворел очи, предомну стал бачи Арон, мацеров брат, а при Данилови, котри ище вше храпел, лєжала їх сучка.

– Ей, дзеци, дзеци! – лєм тельо гварел бачи Арон. Так ше закончело мойо перше сцеканє з дому.

Настали днї похмарени, а рана замолгавени. Нєстали лєтни спеки, та пришол час закукнуц и до библиотеки. Влєце зме тадзи лєм преходзели, док зме на беґель, лєбо на фодбал одходзели. Можебуц то и ганьба, алє треба припознац свойо гришки и знова ше влапиц до кнїжки. А кнїжки як кед би нам повесц жадали: – Ей, ей, неґреє мали, прецо нас мудри людзе написали, а друкаре видруковали? Же бизме ту, на полїцох дримали и чекали же бисце ше повиспавали? Прешол уж одпочивку час, а ви цалком позабували на нас. Алє мушице знац же вам кнїжка як власна мац. З тима словами кнїжки дзеци витали, жадаюци же би их читали. Час уж, хлапци и дзивчата, нє треба вельо гуториц, алє цо скорей дзвери до библиотеки отвориц. Нє треба слова на пребачованє трациц, алє кнїжком надїї врациц.

– Пребачце, кнїжки, пребачце и верце же од тераз на вас забувац нє будземе, бо од вас вельо научиц сцеме. Отворце свойо писани боки, та будзце з нами вельо, вельо роки.

СЕРАФИНА МАКАЇ

КЕД БИ СЛУНКО Кед би слунко бренкац знало, кажде рано забренкало, озда би ме зоз сна зорвало. Кед би слунко дудрец знало, кажде рано подудрало, до школи ме випратало. Кед би слунко писац знало, задачу ми написало, од бриґох ме ратовало. Кед би слунко плакац знало, а зо мну сотрудзовало, вше би, бидне, лєм плакало.

5

–В

4

ДРАГА ДО ШВЕТА

и нє знаце хто бул Данил Сопков? О, ша вон бул мой пайташ!

– Пайташ?! Ище нє знаце?! Ша, хлапец яки сом и сам бул. Тринац роки наскладал на свой хрибет. Тельо исто и я мал. Ище я, мац так толковала, и старши, бо ше я народзел на Фашенґи, а вон на Дзуря. По правдзе, я нє знал кеди приходза Фашенґи, а кеди Дзуря, алє кед мац так гварела, вец то сиґурно лєм ма буц так. Ище и тото: вон бул худи и мал криви ноги; таке як кед би гордовик шедлал, а я тлусти зоз округлу главу, таке цошка як кед би ше барильче на карк надложело. И ище вам цошка припознам, лєм то най останє медзи нами. Пст! Нїкому анї слово! Данил у школи подло читал, та го прето учителька охабяла по годзинох же би звладал тоту файту наукох, а мнє, заш, охабяла пре рахунки. Нїяк сом нє могол убардац же кельо то шейц раз дзевец и седем раз осем. Знал сом же пейдзешат штири, лєбо пейдзешат шейсц, алє котре ґу котрому припадало, то сом нє могол запаметац. Цо найгорше, вше кед сом одвитовал, гварел сом наспак. Та так, пре тоти два рахунки, як видзице, мушел сом, з часу на час, кучац у школи и нє знам по хтори раз повторйовац тото прекляте шейц раз дзевец и седем раз осем. Кед так Данил складал букву по букву до слова, я би го чекал у школскей древарнї, а потим зме покорно, руку за руку, ишли дому. Мацери ше у нас цешели же, гат, пать як дзеци крашнє иду зоз школи. Тиж так, вон ме чекал кед я випекал математицки науки. 3 єдним словом, з Данилом зме були вирни пайташе. А, ниа, цо ше єдного лєта случело. У нашей улїчки нас було седемцме – єдєн лєпши од другого. Єдного дня, кед зме ше так позиходзели, як и звичайно, розвила ше бешеда же хто як медзи нами цилює зоз паридї. Кирил Хомов, мой сушед обок, хвалєл ше же нїхто нє може и нє зна так цильовац як вон. Знєє, гвари, тащка з верх баґрени одразу. Поцилює! Нє поцилює! Гей! Нє! Пошли зме под баґренки, алє там на верху тащка нє було. Же бим доказал же сом лєпши од Кирила, гварел сом же поцилюєм до штреднього рамика на кухньовим облаку. И так: вон же нє поцилюєм, я же поцилюєм и – ставиме ше нас двоме. Кед поцилюєм, така була порада, порежеме Кирилов калап у шечки и обереме до чиста

єдну яблоню у їх загради, а же нє поцилюєм, вец мой калап дожиє исту судьбу. Понеже ми нє мали яблоню, Данил, як мой найвирнєйши товариш, пристал же би ше їх пооберало. По догварки швидко одмерани дзешец крочаї од облака, я нашол одвитуюци каменьчок, завжал положенє и – трасссс! Праве, горнє очко на облаку нашей кухнї ше розпирсло на марни фалатки. Нє поцильовал сом. Лярма. Шмих. Гвизданє. Скаканє. И мой калап закончел под ножами у шечки. Потим, подобнє шпаком, пооберали зме, шицки вєдно, Сопкову яблоню, єдину котру мали. А вец требало дочекац вечар и з нїм приход мацери зоз роботи. Оца сом нє мал, алє заш лєм, зробел сом два вельки хиби и добре сом знал же нє прейдзем без кари. Же би бида була векша, Владо Раґайов, єден зоз членох нашей ґрупи, а котри бул и учашнїк у резаню мойого калапа и у обераню Сопковей яблонї, видзел мою мацер кед ишла зоз поля, та єй цалу подїю напредок виприповедал од слова до слова. Кед сом єй гварел же сушедов пес убегнул медзи кури, та ше шицки розлєтли котра кадзи, а когут злєцел аж на облак и при тим розбил очко, мац, така вистата, розгнївала ше, и озда вецей пре циґанство хторе сом здумал, почала плакац, а вец така нагнївана, гварела: – Сушедов пес виновати и же сце твой калап порезали у шечки, га?! Пес и Сопкову яблоню пооберал, га?! Ище и циґанїш! Идз, и нє врацай ми ше вецей на очи! Вибегнул сом през заграду, та просто до Сопки. Розуми ше, нє шмел сом войсц до двора, алє сом ше покрадзме уцагнул до загради. У нїх уж война прешла. Данил кучал под плоциком финкаюци. Приблїжел сом ше и поволал го поцихи.

– Нє требало ци то зробиц – гварел през плач.

– Нє требало – припознал сом. – Били це? Вон кивнул з главу.

– Мнє нє, алє ме мац вигнала з дому и гварела най ше вецей нє врацам, най идзем дзе знам. Нє знам кельо зме шедзели у метлїнчу, бешедуюци медзи собу, алє знам же зме праве на тим месце ришели пойсц до швета. Я тоту одлуку принєс прето же ме мац вигнала зоз обисца, а Данил прето же бул бити.

БАВИСКО Гвари учителька Иванови: − Поведз єдно виреченє у хторим похаснуєш слово бависко. Иван анї нє роздумує, алє такой гвари: − Любим кед ми оцец купи киндер вайцо. − Дзе ти ту видзиш бависко? − пита ше учителька. − У киндер вайцу! − одвитує задовольно Иван. МЕТЛА Весна купує метлу, бо на дворе єст барз вельо лїсца, та муши заметац. Предавач єй понука метлу, та гвари:

G

ШТЕФАН ГУДАК

U

MO

R

− Куп тоту. Вона ци зроби пол роботи. − Вец ми такой дайце два, та я нє будзем мушиц нїч робиц кед кажда пороби пол роботи − гвари одушевена Весна. КАРАНЄ Пита ше Даринка учительки: − Чи ше шме дакого покарац за цошка цо вон нє зробел? − Розуми ше же нє! − одвитує учителька. − Яй, добре, бо я нєшка нє зробела домашнї задаток. Значи, нє шмеце ме покарац − гвари поцешена Даринка.

ЛАВИРИНТ

ПОВЯЖ ЧИСЛА

ОДКВАЧЕНИ МУДРОСЦИ • Хтори два рики найвекши на швеце? − Аф-рика и Аме-рика.

• Хтори ляд нє змарзнути? − Пог-ляд.

• Хтори мед нє сладки? − Мед-ведз.

• Цо ше случи кед слон войдзе до фрижидера? − Нє мож заврец дзверка. Повяж числа од 1 по 42, та будзеш мац красни рисунок. Кед сцеш, можеш го и офарбиц.

Зложел Юлиян Пап

21

За

октоберске число „Заградки” до Редакциї сцигли 128 роботи од вредних сотруднїкох з наших школох. Руски Керестур: Ана Ґовля, Тияна Бучко, Яна Варґа, Андрей Рац (I); Матея Папуґа, Алекса Ґолубович, Матей Виславски (II); Теодора Фа, Елеонора Медєши, Мая Сивч, Елеонора Дудаш, АнаМария Малацко, Лора Новакович, Валентина Олеяр, Кяра Будински, Мая Сопка, Хелена Новта, Валентина Чуни, Кла-

Tomislav Besermin<, I, Kocur

ра Катрина, Борис Жирош, Филип Семан, Александар Драґутинович, Марко Ковачевич (III); Єлена Фейди, Ивана Фейди, Уна Планчак, Лена Кнежевич, Йована Вилянац, Яна Настасич, Ребека Семан, Корнелия Будински, Валентина Рац, Валентина Видичевич, Ґлория Джуджар, Милица Малинович, Мануел Сивч, Адриан Русковски, Дарко Провчи, Матей Сабадош, Павле Гербут, Теодор Няради, Андрей Дудаш, Теодор Надь, Марко Иличич, Филип Будински, Марко Попов, Велько Шомодї (IV); София Семан, Микола Еделински, Лука Иличич, Андрей Гарди (V); Ана Арва, Катарина Чизмар, Милица Чизмар, Лорена Тот, Владимир Мудри, Матей Катрина, Денис Будински (VI) и 9 нєподписани роботи. Вєдно 86 роботи. Дюрдьов: Даря Такач, Николина Нота, Дамян Врбаняц, Кристиян Раткович, Никола Суботин, Василиє Мудри, Лука Кашовски, Серґей Пушкаш (II); Ясмина Мудри, Мария Канюх, Тамара Такач, Сара Мушицки, Ксения Вереш, Теодора Виславски, Сенка Вереш, Марина Барна, Кристина Дюранїн, Михал Хромиш, Кристиян Будински, Борис Тиркайла (III); Иван Хромиш, Мирослав Марянов, Лука Кухар, Иван Скубан (IV); Єлена Мудри (VI). Вєдно 33 роботи. Коцур: Мария Скубан, Сара Ґайдош, Марина Медєши, Сара Гарди, Вид Неделькович, Иґор Чордаш, Алекса Дорокхази (III). Вєдно 7 роботи. Нови Сад: Иґор Колбас (II) и Михайло Ковач (III) послали 2 роботи.

СЛУНКОВО ЗАРЇ МЕ ОДНЄШУ Жадам же би ме слунково зарї однєсли до джунґли. Там бим любела видзиц вельо дзиви животинї. Дознала бим яки їх прикмети. Найволєла бим видзиц налпу. Верим же бим там видзела и нєзвичайни рошлїни и даєден водопад. Барз бим сцела гойсац на лиянох. Зоз квиткох и лїсцох бим правела венчики, а зоз конарох бим себе справела хижку на древе. Пила бим кокосово млєко и єдла банани и нар. Умивала бим ше на водопаду. Чувала бим природу и щицела животинї од ловокрадошох. Марина Барна, III, Дюрдьов

May Sopka, III, Ruski Kerestur

До Редакциї нам сцигло єдно писемко хторе нас барз приємно нєсподзивало. Написал го дїдо Кирил хтори свойого унука ище влонї предплацел на „Заградку”, та тераз муши зоз нєй и читац унукови, бо родичи анї нє маю часу, а анї нє барз знаю по руски. У писме медзи иншим пише: „Тота рубрика одлична за дїдох и баби, та голєм можеме указац унучатом же и „Заградка” (а нє лєм ми, стари), виправя їх язични гришки, и сце им дакус помогнуц правилно приповедац по руски”. Дїдо Кирил нам написал и даскельо виреченя хтори чул од унука Майкла.

22

^ASOPIS ZA DZECI

Direktor Martica Tama{ Odvi~atelqni redaktor Melaniy Rimar Vihodzi raz na me{ac u {kolskim roku • Vidava NVU “Ruske slovo” • Bulevar o{lwbodzeny 81/VII 21 000 Novi Sad, • Telefon (021) 6613-697 • @iro rahunok ~islo: 160-923244-82 • Ro~na predplata 1 000 dinari; za ino`emstvo 25 evra • Kompxterski obrobok: Mariy Gudak • Lektor: Ysmina Dxran>n • Rukopisi {e nw vraca • Drukuw: Drukarny “Maxima graf” Petrovaradin • Na osnovi dumany Ministerstva kulturi Republiki Serbi> ~islo 413-00-1103/98-04, na ~asopis {e nw placi porcix • YU ISSN 0353-9938 • E-mail: ruske@eunet.rs Ilustraci>: Aleksandra Medw{i CIP – Katalogizacija u publikaciji Biblioteka Matice srpske, Novi Sad 821-93 ZAGRADKA: ~asopis za dzeci/odvi~atelqni redaktor Melaniy Rimar. – Ro~. 50, ~. 1 (1991) – . – Novi Sad: Ruske slovo, 1991 –. – Ilustr. ; 24 cm Mese~no tokom {kolske godine. – Nastavak publikacije: Pionirska zahradka ISSN 0353-9938

НЄ ТАК, АЛЄ ТАК

• Зоз УЙКОМ ЗАВЄДНАК бавиме ИҐРИЦИ.

• Нє шмем ДА ЗАКАШНЇМ до школи.

• Оцец ми вжал ПЕЦАЛЬКИ.

• Куп ми СВЕСКУ за ЕНҐЛЕСКИ.

• Путовали зме ВОЗОМ.

Zdravo zagradkare!

Зоз БАЧИКОМ ВЄДНО бавиме БАВИСКА. Нє шмем ЗАПОЖНЇЦ до школи. Оцец ми вжал ЦИҐОНЇ. Куп ми ТЕКУ за АНҐЛИЙСКИ. Путовали зме на ГАЙЗИБАНУ.

Я

й, яй, яй! Так сом ше барз зрадовала кед поштар привлєкол на седми поверх, дзе „Заградка” бива, барз вельо, ище кущик та сто состави и рисунки зоз Руского Керестура. Чежко було спомедзи красних вибрац даскельо найкрасши хтори буду обявени у октоберским чишлє вашого наймилшого часописа. Алє... алє чом ше даєдни школяре нє подписали на свойо роботи? Чкода их обявиц и написац же автор нєпознати, кед знам же состави написали, а рисунки нарисовали вредни „заградкаре”. Нєправо будзе и вашим учительком же послали тельо роботи, а медзи менами сотруднїкох нє найду мена даєдних своїх школярох, та вас модлїм же бисце два раз преверели чи сце ше нє призабули подписац. Верим же ше „Заградка” нєодлуга зрадує и школярским роботом зоз Шиду, Бачинцох, Бикичу и Сримскей Митровици, зоз Нового Орахова, Вербасу, Савиного Села, зоз Кули и других местох, а того мешаца ше ваш часопис розбегнє подзелїц вам награди. Будзце добри, вредни, сцели и весели!

Ваша редакторка

МЕЛАНИЯ ПАВЛОВИЧ

ЄШЕНЬ ДООКОЛА Кед ци лєто под ципелу сущи, знай же лєто нас напущи, а єшень нащиви.

Док єшень пресцера красоту около, школяре уж крича: Здраво, здраво, школо!

Вона уж так звикла же вше дари дава. Ту овоц и желєнява, слунечнїк и цвикла, жовта кукурица...

Na naslovnim boku 1 и 2: Школяре першей класи зоз учительками Наталию Зазуляк и Меланию Рамач у Руским Керестуре Фото: Мария Афич

3: Школяре руского оддзелєня першей класи зоз учительку Славицу Чельовски у Коцуре Фото: Танита Ходак

3

ЄДЕН ЧЛОВЕК, А МИЛИОНИ КЛЇТИНКИ

Д

езоксирибонуклеїнска квашнїна (ДНК) єдна з хемийно найнєактивнєйших молекулох у живим швеце. Прето ю мож позберац и зоз уж осушених шпляхох од креви лєбо зоз косцох неандерталцох. Длужина ДНК у єдней єдиней клїтинки два метери. Число кодированих знакох у тих двох метерох ДНК 3,2 милиярди. Вкупна длужина ДНК у чловекових клїтинкох двацец милиони километери. Число клїтинкох хтори творя чловеково цело виноши дзешец тисячи трилиони. Про секови пречнїк єдней чловековей клїтинки двацец микрометери (два стоти часци милиметера). Просекови животни вик векшини наших клїтинкох коло єден мешац. У лєм єдней клїтинки єст двацец тисячи розлични файти бильчкох. Скора ше кажди дзень парплї у милиярдох часточкох. Чловек ма коло два килограми мертвей скори на себе. Чловеково шерцо за єдну годзину препумпує 343 литри креви. За єден рок то коло три милиони литри. Чловеково кревово судзини (артериї, вени и капилари) длугоки коло сто тисячи километери.

Дзецинска ґрупа танєчнїкох Дома култури зоз Руского Керестура

МОЗОҐ НАЙЛЄПШИ КОМПЮТЕР

Валентина Фейди, Марина Рац и Ивана Фейди зоз Руского Керестура

Михайло Ковач и Саша Загорянски зоз Нового Саду

Дзецинска танєчна ґрупа КПД „Дюра Киш” зоз Шиду

2

Фото: Любомир Дудаш

Мозоґ найзложенша часц чловекового цела. Ма сто милиярди клїтинки (неурони). Клїтинки мозґа тирваю цали живот и чежко ше, лєбо нїяк нє обновюю, а трациме коло 500 у каждей годзини. Нервни импулси од мозґу и ґу ньому путую зоз швидкосцу 380 километери на годзину. Кед роби, наш мозоґ розвива енерґию як грушочка од дзешец вати. Чловеков мозоґ може запаметац пейц раз вецей податки як єст у Енциклопедиї Британики лєбо гоч хторей другей подполней енциклопедиї. У електронских виразох, рахує ше же наш мозоґ ма меморию медзи три и тисяч терабайти. Мозоґ хаснує 20 одсто вкупного оксиґену хтори уходзи до нашого цела и вец ше по креви преноши по цалим целу. Мозґова маса виноши лєм два одсто чежини нашого цела, алє троши вецей енерґиї як гоч хтори други орґан. Мозоґ баржей роби вноци як воднє. Почина робиц праве теди кед ше ми „виключиме”. За красни ноцни сни можеме подзековац ноцней роботи мозґа. Науковци твердза же ше вецей шнїє кед векши количнїк интелиґенциї. Мозоґ нє чувствує боль прето же у нїм нєт рецептори за боль. Осемдзешат одсто чловекового мозґу состої ше зоз води.

23

c

m y

k

ROK LXVIII • ^ISLO 10 • OKTOБЕР 2015 CENA 100 DIN

Sara Girjovatij, IV, [id

Luka Ili~i~, V, Ruski Kerestur

Senka Vere{, III, Dxrdqov

Dzeci risux, na bukvu na bukvu...

A

B

V

A

B

V

N A[O

P E R [O KLA Lana [omod<, Ruski Kerestur

Karolina Pap, Ruski Kerestur

[N>K I !!!

^ASOPIS ZA DZECI