Заградка 11 - 2018

РОК LXХI • ЧИСЛО 11 НОВЕМБЕР •2018 ЦЕНА 100 ДИН

Читайце „Заградку” и рихтайце шветочну-новорочну!

НЄЗВИЧАЙНА БАБКА ПРЕДШКОЛСКИ ДЗЕЦИ У ДЮРДЬОВЕ У пририхтуюцей воспитней ґрупи у ПУ „Дюрдєвак” при виховательки Марини Сабадош у Дюрдьове нєт вельо дзеци, алє ше наздаваме же у септембру идуцого року наполня учальню руского оддзелєня першей класи основней школи. Вериме же предлужа читац „Заградку” и рисовац за ню, а познєйше и писац.

У Дзецинским тижню у школи сом направела нєзвичайну бабку. Похасновала сом пластичну фляшу, пластични цивки и лїсце з кукуричанки. Фляша єй була цело, а цивки – руки и ноги. Сукню сом єй направела зоз кукуричанкового лїсца. Вец сом ище наштригала длугоки пантлїки зоз лїсца, та сом бабки залїпела на главу место власох. Барз сом щешлїва же тераз мам таку красну и нєзвичайну бабку хтору сом сама направела. Катарина Штефанко, II, Коцур

М. Р.

ДЗЕЦИНСКИ ТИДЗЕНЬ У КОЦУРЕ Перши тидзень у октобру бул Дзецински тидзень. Каждого дня зме робели дацо интересантне. Першого дня зме по бетону рисовали зоз крейдами у фарбох. Другого дня зме себе правели бависка зоз рижних материялох. Стреду бул спортски дзень, та зме ше змагали по класох. Штварток зме зоз вшелїяких заренкох (пасульки, кукурички, житко) лїпели нарисовану дугу. Тота дуга то дуга щесца. Остатнього дня у Дзецинским тижню зоз учительку другей класи Лидию були зме нащивиц людзох у Доме за старих. Крашнє нас дочекали и привитали, а ми им порихтали богату програму. Вирецитовали зме им даскельо рецитациї и одшпивали весели шпиванки. Барз ше им пачела наша програма. Погосцели нас зоз соками и колачиками. Тоти цо ше у Доме стараю о старих людзох, поуказовали нам їх просториї, а на концу нам подаровали єдну красну слику. Шицки зме ше з ню висликовали. Були зме барз задовольни, та кед зме ше врацели до школи, приповедали зме другим дзецом о тей нащиви. Мария Сакач и Тамара Салонтаї, II, Коцур

^ASOPIS ZA DZECI

Здраво, заградкаре!

Direktor dr Boris Var}a Odvi~atelqni redaktor Melaniy Rimar Vihodzi raz na me{ac u {kolskim roku • Vidava NVU “Ruske slovo” • Bulevar o{lwbodzeny 81/VII 21 000 Novi Sad, • Telefon (021) 6613-697 • @iro rahunok ~islo: 160-923244-82 • Ro~na predplata 1 000 dinari; za ino`emstvo 25 evra • Dizajn: Mariy Gudak Kompxterski obrobok: Mariy Gudak • Lektor: Bla`ena Homa-Cvetkovi~ • Rukopisi {e nw vraca • Drukuw drukarny: “MAXIMA GRAF”, Петроварадин YU ISSN 0353-9938 E-mail: casopiszahradka@gmail.com Ilustraci>: Aleksandra Medw{i

CIP – Katalogizacija u publikaciji Biblioteka Matice srpske, Novi Sad 821-93 ZAGRADKA: ~asopis za dzeci / odvi~atelqni redaktor Melaniy Rimar. – Ro~. 50, ~. 1 (1991) – . – Novi Sad: Ruske slovo, 1991 –. – Ilustr. ; 24 cm Mese~no tokom {kolske godine. – Nastavak publikacije: Pionirska zahradka ISSN 0353-9938

На насловним боку: Школяре руского оддзелєня першей класи у Коцуре зоз учительку Валерию Папуґа (Фото З. Колесар)

Мушим похвалїц вредних сотруднїком, а озда и будуцих новинарох, же понаписовали о Дзецинским тижню, о Лєтней школи и о Рутенияди. Такой ми лєгчейше и наздавам ше же за кажде число „Заградки” до Редакциї сцигнє вистка зоз даєдней школи, бо я нє можем постарчиц буц на каждей школярскей програми, на тренинґу, змаганю лєбо смотри. Даєдним школяром уж уручени награди за литературни и подобово роботи обявени у часопису у прешлим школским року, а други достаню лєбо на манифестациї „Костельникова єшень”, лєбо у другей нагоди накадзи пойдзем до їх школи. Уж кед сом спомла манифестацию, нє забудзце понаписовац о програмох у рамикох того єшеньского швета рускей литератури, насампредз за дзеци. Пишце и о чим бисце любели читац у вашей „Заградки”, а кед дахто ище нє предплацени на ню, най ше цо скорей яви до Редакциї же сце буц порядни предплатнїк и читач. Поздравя вас ваша редакторка

ЯНКО ФЕЙСА

БРАЦА

Загашме мержню у шерцох своїх. Любов треба най нас греє. Наша прешлосц, шицко цо нам миле, од огня тей мержнї най нє стлєє, бо єй огень шицко палї и пустоши. Браца, лєм любов нам наша длуги живот ноши. Засадзме злагоду до души своєй. Пестуйме ю и чувайме най нє спреє. Будучносц нам красна мило ше уж давно зоз далєка на нас шмеє. Вола нас, чека, а и вита. Швидко ґу нєй попонагляйме та най нам розквита.

БРАЦА ҐРИМ

П

СОВА

ред даскельо стотки роками, кед людзе анї блїзко нє були таки знаходлїви и схопни як нєшка, у єдним малим городу збуло ше цошка чудне. Єдна велька сова случайно вноци зоз лєса прилєцела до чийогошик гамбару, а кед ше розвиднєло, нє шмела висц зоз склонїска, бо ше бала од других птицох хтори дзвигаю страхотни галайк. Кед слуга рано вошол до гамбару вжац слами, злєкол ше кед видзел сову як кучи у єдним куце и як без глави одбегнул и виприповедал ґаздови же у гамбару шедзи якеш чудовиско яке вон нїґда у живоце нє видзел. Превраца з очми и у єдней хвильки би могло прелїґнуц чловека. „Познам я тебе добре”, гварел ґазда, „досц ши шмели оганяц риґови по полю, алє кед збачиш загинуту животиню, перше вежнєш до рук палїцу, и аж вец ше приблїжиш. Мушим я опатриц тото чудовиско”, додал ґазда, та шмело пошол до гамбару. Алє, кед з власнима очми видзел нєзвичайну животиню, злєкол ше так исто як и слуга. Аж подскочел и вибегнул вонка, та вец просто до сушеда. Почал их преклїнац най му помогню процив якейшик нєпознатей и опасней животинї, бо би цалому городу загрожела опасносц кед вона видзе зоз гамбару. По шицких улїцох ше дзвигнул галайк и лярма. Людзе ше позберали наоружани зоз копиями, видлами, косами и шекерами, як кед би ишли до войни. На концу ше зявело и панство зоз городскей ради, зоз городоначалнїком на чолє. Зоз главней площи шицки ше рушели ґу гамбару и обколєшели го зоз шицких бокох. Вец єден з найшмелших виступел опрез шицких и зоз копльом вошол до гамбару, алє такой зврещал и били як мур вилєцел вонка. Нє могол прегвариц анї словко. Ище двоме ше одшмелєли войсц, алє анї вони нє прешли лєпше. На концу виступел єден моцни и високи чловек, славни по своїх вояцких подвигох, та гварел: „Лєм зоз припатраньом нє виженєме чудовиско. Ту ше муши озбильно схилїц главу, алє видзим же сце постали жени и нїхто нє сце закушиц.” Розказал най му принєшу оклоп, шаблю и копию. Шицки почали хвалїц його шмелосц, гоч велї поцерпали за його живот. Гуторели най ше трима хлопски и препоручовали го святому Георгийови

хтори забил шарканя. Обколєли обидва кридла дзверох на гамбаре и збачели сову, хтора у медзичаше шедла на штредню крижну греду. Кед вишол по саму греду, и кед сова видзела же ю сце нападнуц, збунєта и злєкнута од громади и лярми телього швета, нє знаюци кадзи, почала преврацац з очми, набурела пирє, розширела кридла, заклепетала зоз джубком и зґравчала: „У-у!”

– „Бий, бий!” – кричали людзе шмелому юнакови. „Кед би дахто з вас стал ту дзе я стоїм, нє кричал би „бий”. Крочел на ище єдну греду, алє ше почал тресц и лєм цо нє замлєл, та ше почал поцаговац. Тераз нє остал нїхто порихтани виложиц ше опасносци. „Тото чудовиско зоз своїм клепетаньом и дихценьом уж затровело и смертельно ранєло найшмелшого чловека медзи нами, та чи най и ми свойо глави кладземе на пняк?” Посовитовали ше цо маю робиц же би цали город нє препаднул. Длуго ше им видзело же шицко даремно, кед на концу городоначалнїк нє нашол виход. „Я думам най за гамбар и шицко у нїм, за жито, сламу и шено власнїкови даме пенєжи зоз општинскей каси, та надополнїме чкоду, а вец запалїме гамбар, а з нїм и тоту страшну животиню. Так нїхто нє будзе свою главу дриляц до опасносци. Ту нє нагода за шпорованє. Скупендованю ту нє место”. Шицки пристали. Запалєли гамбар зоз шицких штирох бокох, та з нїм згорела и сова. Хто нє вери, най ше там пойдзе розпитац.

КСЕНИЯ МАКАЇ ОРОС

ВИНОВАТИ ДАРКО

Н

агнївани Дарко моцно дуркнул з дзверми, вибегнул вонка лярмаюци на пшичка котри му нєпреривно заскаковал коло ногох, та зоз слизами у очох шеднул под древо нєдалєко од сушедових прощох. Сушед, котри ше внєдзелю после полудзенку шпацирал по загради, збачел Дарка, та шеднул ґу ньому.

– Цо же, Дарку? Цошка ши смутни.

– Гей, барз сом нагнївани и розчаровани. Досц ми уж! Досц ми шицкого! Вше лєм я пре шицко виновати. И то вше пре других! Алє, нє хиба! Кед су таки, най им будзе! Яка ми бриґа! Видзел сушед же Даркови чежко, же му пре цошка жаль, та му сцел помогнуц.

– А чом ши вше виновати? Цо ши таке зробел?

– Нїч. Пондзелок ше Весна похорела и цали тидзень нє була у школи. Замодлєла ме най и за ню виплацим остатню рату за екскурзию. Дала ми динари, алє...

– Цо алє? Страцел ши их? – змирено ше питал сушед.

– Нє, алє сом их забул дац учительки. Та цо? То таке вельке же сом забул? Можеш думац! Ша, нє украднул сом их. Нє мам я часу родумовац о Весни и о єй динарох. Анї би нїхто нє знал кед би учителька нє телефоновала єй родичом. А вец, дабоме, я виновати! А, задумайце, сушед, и пре Владка лєм цо сом нє бул бити. Зашол сом по ньго най ше идземе купац на базен. Його мац була на полю, та мушел чувац младшого брацика. Лєдво сом го нагварел най и брацик придзе з нами на базен. Мали Мижо нє знал плївац, а я обецал Владкови же и я будзем на ньго мерковац. Накадзи зме сцигли, я скочел до води и нє виходзел сом вонка покля ми ґамби нє збелавели. Владко нєпреривно тримал брацика за ручку, припатраюци ше на плївачох. Знал сом же би ше купал, та сом гварел най идзе до води, а я будзем мерковац на Мижа.

– А Мижо сцел остац з тобу? Докля сце були на базену? – уж зоз строгим попатрунком и озбильним гласом питал ше сушед.

– Я бул до вечара, а вони двоме пошли скорей, бо Мижо станул на склєнчину и барз розрезал ногу. И знова я бул виновати, бо сом нє мерковал на ньго. Чом нє патрел дзе става? Видумовал же є гладни... же му допито... Нє сцел сом ше з нїм нацаговац, та сом знова скочел до води. Мижо ше нажалєл и плачуци ше розбегнул глєдац брата, та скочел на склєнчину. Врещал, вец спаднул, а ногу заляла крев. Щесце же нєдалєко бул бачи рибар, та Мижа такой одвезол до дохтора. Ей, сушед, могол бим вам ище длуго приповедац пре кого сом ище бул виновати, лєм прето же сом дацо забул або нє сцел поробиц.

– Слухам це, Дарку, та нє розумим прецо ти на шицких других тераз нагнївани? – гварел сушед.

– Прето же ми нєшка родзени дзень, а нїхто нє пришол. Мац упекла торту и порихтала вшелїяки лакотки, а нїкого нєт. Сушед дзвигнул погляд. У дворе за хижу два вельки столи поприкривани з билима партками, на нїх вазна з квецом, погари, танєрчки, балони, соки, бонбони... Жалошнє ше ошмихнул, облапел Дарка, та гварел: – Роздумай, сину. Барз добре роздумай прецо ци анї Весна, анї Владко, анї други товарише нє пришли повинчовац родзени дзень. Чесни людзе у бешеди часто хасную слово „Пребач”. А твой пшичок нє виновати и нє лярмай на ньго, алє роздумай хто ту найбаржей виновати.

БАБА И ЧОРТ Бул єден чловек хтори мал вельке обисце. На своєй жеми мал єдну вельку винїцу, а у винїци колїбу. Кажди дзень ходзел до винїци, робел, алє нє спал у винїци. Прешли уж даскельо днї. Чловек нє бул у винїци, та кед ше зажадал – пошол. Кед бул уж блїзко, видзел же на дзверох колїби хтошка стої. Нє познал го, та ше злєкнул. Пришол блїжей, а на дзверох – чорт. Стої на дзверох и нє сце ше му виступиц. Почал го чловек одганяц зоз дзверох, алє го нє могол вигнац. И цо знал – пошол дому. А вец знова о даскельо днї ходзел ґу колїби, алє чорт вше там. Нє знал цо робиц, та дал оглашку о тим цо ше му случело: хто му помогнє, тому будзе як награда витримованє за цали живот. Бо чорт му гварел же кед одгаднє же кельо вон мешаци, тижнї и днї у колїби, вец напущи колїбу. Зявела ше чловекови єдна баба хтора му сцела помогнуц. Чловек єй виприповедал шицко цо и як було. Баба знала цо треба зробиц. Купела меду, намасцела ше, розпарала заглавок и зоз пирйом ше посипала. Того дня, кед баба пошла до винїци, чорт нє бул там. Вона станула на дзвери и чекала. Махала з руками, обрацала главу геваль-тамаль и вивальовала язик. Чорт з далєка видзел же цошка нє у шоре, зачудовал ше, алє нє ставал. Кед пришол блїжей ґу колїби, сам себе гварел: „Уж сом дзевец мешаци, дзевец тижнї и дзевец днї у тей колїби, алє таке чудо сом ище нє видзел.” Тото баби праве и требало, та одбегла до чловека. А чловек такой пошол до винїци, нашол чорта и гварел му: „Досц ши ше набул у моєй колїби, уж дзевец мешаци, дзевец тижнї и дзевец днї, та ше ми тераз трац спред очох!” Кед тото чул, чорт такой напущел винїцу и колїбу. Чловек витримовал бабу док нє умарла, а чорта нїґда вецей нє видзел. Записал Ратко Сокол од своєй баби Серафини Соколовей у Бикичу, а було обявене у „Заградки” 1993. року

ШМИХОВАЛЬНИ ПОРОВНАНЯ СИТИ ЯК ДЕСКА. ЗДАБЕ ЯК ПЕСЦ НА ОКО. СИҐУРНИ ЯК ВЕРБОВ КЛЇНОК.

СТАРЕ РУСКЕ БАВИСКО

ХТО ЛЮБИ, ХТО ЛЮБИ За тото бависко число бавячох нє було огранїчене. Потребна була єдна лабда. Єден бавяч хтори бул вибрани зоз розчитованьом, стал зоз хрибтом обрацени ґу другим бавячом и вигварял: „Хто люби, хто люби... бонбони?”, лєбо „Хто люби, хто люби... Марчу?” и подобне. Швидко после тих словох руцал лабду за хрибет. Други бавяче хтори стали оддалєни од того бавяча дас 2-3 метери, пробовали влапиц руцену лабду. Кед ю єден бавяч влапел, менял улогу зоз тих хтори ю руцел. Потим вон ставал напредок и питал ше: „Хто люби, хто люби... лєто?”. Час бавеня того бависка нєогранїчени. Зоз дипломскей роботи „Стари руски бависка” Мариї Хома

ПИСМА ПОЛНИ ЩИРИХ ЖАДАНЬОХ

Ш

ицко уж було порихтане за одход. Остало лєм ище написац єдно писемко и вец може рушиц на далєку драгу. Далєка драга, нєпознати мєеста, цудзи краї, чежкосци и гладованє! А ту охабя шицко познате и миле! Утарла слизу и влапела ше до писаня. Кед писмо було готове, поволала нєбесного поштара Витра Єшеньского и дала му писмо. Строго му наказала же би нє оклєвал, алє най такой писмо однєше на Вельки Мочар. Нє одлєтла розжалєна ґовля ище анї по конєц валала, а писмо уж було придате. Приял го жабец Бруґа, бо було адресоване так: Бруґови, руководительови жабского хору Вельки Мочар Жабски хор праве мал пробу, алє им нє барз ишло шпиванє, бо дзепоєдни жаби прехладзели гарла од жимней води, а главному шпивакови Тротькошови ше нє сцели надуц лїца, бо ше цали тресол од жими и по скори му пупенци вискаковали. Прето ше шицки зрадовали же кус оддихню док Бруґа нє пречита писемко. Думали же то знова любовна виява жаби Велькоокей зоз сушедней бари, алє ше зачудовали кед Бруґа почал читац наглас: У писму стало так: Мили пан-Бруґа, Я на одходу. Предо мну длуга драґа ґу югу и прето пишем тото писемко Вам, сладки панє, и вашей цалей чесней родзини, котру я, верце високо ценїм. Крашнє ми було у вашей бари... и будзем щира – нїґда бим зоз нєй на юг нє пошла, на тоту длугу, трапезну драгу кед би ме нє гонєла жима з тих крайох. Барз любим вашо подоби мали кед ше на води мирно слункую и вашо гласи нїжни и зложни кед ше над воду злєю до писнї од котрей шерцо веселше дурка. Прекрасни народ ви, жаби мойо, и прето... жаль ми, щиро гуторим – же ше мушиме так швидко розисц. Жаль ми... а цо знам: цеши ме думка же ше по жими знова найдземе док яр огреє красни мочари. Твардо вам тераз обецуєм же вас найдзем на старим месце. Жадам вам щесце на розходзе. Барз бим любела на яр шицких живих и здравих у бари найсц, ище кед би вам сцегенка кущик утили и саделко крашнє пополнєло цела вам сладки. Збогом! Довидзеня, жаби мойо злати! Ґовля з комина баби Кати

МИКОЛА М. КОЧИШ Лярма, котра ше дзвигла по законченим читаню писма, була така велька, же ше Бруґа побавал же му шицки шпиваче захрипню, а Тротькошови же пукню лїца котри ше якимшик чудом надули. Же би их змирел, вон злярмал най уцихню и такой ту, пред нїма видиктовал телеграму. Од гнїву на безочлїве ґовльово писмо вон нє могол одвитовац у стиху, алє цалком у найобичнєйшей прози диктовал так: Ґовлї з комина баби Кати Драга на юг Жадаме ци вельо красни нєзґоди у драже стоп. Най би ци крокодил на Нилу зоз зубами кус пирє зачесал, або даяка жвир у пустинї най ци кус карк и ноги подкраци стоп. Кед же на нашу вельку жалосц сцигнєш ґу Ниґером, най це вони у котлє уваря стоп. Вельо витру у драже и гладованя! Бруґа Витор Єшеньски ше розбегнул найшвидше цо могол же би здогонєл ґовлю на драги за юг, а жаби ше порозходзели преспац жиму. На яр увидзиме чийо ше жаданя зисцели.

СЕРАФИНА МАКАЇ

ЄШЕНЬ Скрило ше ясне слунко за хмари, витор роздува єшенї власи, пожовкло лїсце, трава умера, капе остаток природи краси. На пустих польох витор завива, шушоца лїсца кукуричанки, вше вредни селян враца ше з поля, приноши дому плоди остатнї. Гурча трактори по густим блаце док дробни дижджик сциха роши, з коминох дим над валал шеда, вистку єшенї знова приноши.

МИРОСЛАВ АНТИЧ

ЗАПИСАНЕ СТРЕДУ Стреду зме ше першираз стретли, а по теди зме ше нє познали. Пияток зме ше полюбели. Пондзелок зме ше повадзели. Знова стреда. Шицким гуторим док блукам по драже сам: нє, нє красша є, нє милша од других дзивчатох хтори познам. Та кед ю стретнєм – очи криєм. Гвиздам, цошка инше шнїєм. Шицко ми єдно, думам, алє ше длуго, длуго оглядам. Прешпивала М. Римар

ВИОЛЕТА ЙОВИЧ

ЖИРАФА И БОЛЬ

ИВАН БАЛЕНОВИЧ

НЄШОР Од телього нєшору аж ми пука глава: ту стол, там лабда, хусточка белава; ту сандали, там кнїжки и древени когуцик... Наютре ше руцам на роботу: пораїм свой куцик!

Кед ше жирафа пореже на склєнчини вона тото дозна аж о пол годзини

Док вистка о болю до мозґу дойдзе, боль у ноги долу жирафу уж прейдзе.

(иншак би такой дознала за подїю, кед би нє мала таку длугоку шию).

Алє ю зато почнє болїц глава же ше даремно забриґовала.

Прешпивала М. Римар

ЗОРОСЛАВ ЄСЕНСКИ

ФАЛАТОК ТОШИ

Н

єшка лєм фалаток Тоши пришол до школи. Лєм єдна нога. Глава, руки и други часци Тошового цела остали дзешка хто зна дзе бегац на бициґли хтору му вчера купели мац и оцец.

– Тошо! Повтор цо сом первей гварела! – обрацела ше на штред першей годзини учителька ґу Тошови, бо нє обачела же на його месце шедзи лєм єдна нога. Нога єй, розуми ше, нє могла одвитовац бо нє ма уха же би чула цо ше єй питаю, а нє ма анї уста же би могла одвитовац.

– То-до-ре! – подзвигла глас учителька – дзе ши одблукал? – Тераз и вона обачела же Тоши нєт. Дюра, хтори шедзел зоз Тошом у лавки, копнул под столом до Тошовей ноги.

– Тошо, тебе преволала! – пошептал Дюра. Одразу, на очи шицких присутних, у лавки ше зявел цали, цалючки Тоша. Руки випросцени, дланї сциснути як кед би тримал кормань, а вельки палєц бренка и бренка. Тоша патри, клїпка, нїч нє розуми. Спущує руки на стол, цихо є.

– Пссст! Пошла ґума – засичал хтошка упрекосно.

– Бренкал на бициґли, та нє чул питанє! – доруцел хтошка други.

– Е, нє так! – спроцивел ше Тоша. Алє ми витор гвижджал у ухох, та сом нє чул питанє. Ишол сом шейдзешат на годзину. Ти тельо нїґда нє годзен!

– Га-га-гаааа! – почали ше дзеци шмеяц.

– Тодоре! Чи ше у учальнї гонї бициґлу? – опитала ше строго учителька, бо похопела о чим ше роби.

– Нє бул сом у учальнї. Бул сом на тим брещку цо ше спущує зоз Старого моста – потолковал Тоша.

– Дураку! – влапел ше за главу Дюра, хтори Тошу любел.

– Нє опасне то дакус, Тодоре? – застарала ше учителька. – Досц прикре, мож и спаднуц.

– Нє. Гамульки одлично робя. Бициґла цалком нова. Вчера ми ю купели. Дам ше и вам дакус повожиц – ожил Тоша. Класа ше валяла од шмиху. Дюра себе з пальцом штрелял до слихи.

– Дзекуєм ци. Прави ши товариш. Випробуєм ю такой после годзини. А тераз ю видрильме на двор, та ше на одпочивку повожиме. Важи?

– Важи – озбильно одвитовал Тоша. Учителька вжала бициґлу и пред запрепасценима школярами ю видрилєла з учальнї. Кед ше то го дня То ша вра цел зоз шко ли, длуго родичом приповедал о своєй добрей учительки.

– Вона ше зна так добре бавиц, скоро як кед би була хлапец – приповедал Тоша одушевено.

ЖАБА НА ТАНЦУ Раз ше жаба уцагла под дерлячу на полю. Дерляча ю длуго цагала, та жаба хвацена до дерлячових зубох була руцана раз на лїво, раз на право. Преврацала ше и падала раз на хрибет, раз на брух, раз на главу. На концу ше якош виратовала спод дерлячи и розбегла ше под перши били водови квиток. Любопитлїви жаби ше такой збегли коло нєй и почали ше випитовац дзе була.

– Танцовала сом на свадзби. Було барз вельке вешелє. Нє препущела сом анї єден танєц. Шицки ме викруцали. Алє, була барз велька гужва. Дриляли ме раз зоз лївого, раз зоз правого боку. Патос бул барз нєровни, та сом ше шпотала и падала. Чудуєм ше як ми шицки косци остали на месце.

– Свахи мойо мили, щешлїва сом же сом ше витаргала зоз того розтанцованого дружтва – гварела витрапена жаба. Естонска приповедка

НАУКА ЗА КАЖДЕ ДЗЕЦКО

О ВОСПИТАНЮ ШЕРЦА И СОВИСЦИ Научме ше од малючка воспитовац свою душу и свойо шерцо. Правда же перше воспитую родичи и други особи хтори маю длужносц старац ше о малих дзецох. Алє, кажде з нас, хто уж, як старши любя повесц – „ма свой розум”, чувствує же ма шлєбодну волю. Прето потребне и самовоспитанє. Бог нам дал же бизме по розуме розликовали добре од злого, же бизме знали цо пред Богом и людзми добре и чесне, а цо нє. Кед робим добре, чувствуєм у себе задовольство. Моя совисц ме хвалї, а кед робим зле, совисц ме осудзує, нє да ми мира, та гварим же ме совисц гриже лєбо ме пече. Хто нє слуха тот „глас совисци”, глас Божи, совисц ше му затупи, та вецей нє зна розликовац добре од злого. Прето мушиме воспитовац свою совисц, мерковац на ню, шлїдзиц ю и нє робиц процив нєй. Длужни зме научиц цо Бог и Церква вимагаю од християна, же би му совисц була мирна.

МУДРИ ВИРЕЧЕНЯ НЄ ТОТ БОГАТИ ХТО МА ПОЛНУ КИШЕНКУ, АЛЄ ЗОЗ ХТО МА ПОЛНЕ ШЕРЦО И ДУШУ. *** НЄ БОГАТИ ТОТ ХТО ВЕЛЬО МА, АЛЄ ХТО ВЕЛЬО ДАРУЄ. *** ДИНАРЧОК ПРЕД ОКОМ МОЖЕ ЗАКРИЦ И ЦАЛУ ГОРУ.

НАШО ХРИСТИЯНСКИ ШВЕТА

ВОВЕДЕНИЄ ПРЕСВЯТЕЙ БОГОРОДИЦИ Швето Воведения, або уходзеня до храму Пресвятей Богородици єдине швето у нашим церковним календаре, котре нам припомина дзецински роки живота Мариї у Назарету. Понеже Йоаким и Ана длуго нє мали дзеци, вони обецали же кед буду мац дзецко, пошвеца го Богу. Так и було. Кед мала три роки, святочно ю уведли до храму. Опрез нїх ишли дзивчата зоз запалєнима швичками. На уходзе их дочекали первосвященїки на чолє зоз Захарийом. Вон ю уведол аж до часци храму цо ше вола Святая святих, до котрей уходзел лєм первосвященїк и то лєм раз у року. У храме Мария остала до дванастого року свойого живота. То бул час кед ше дзивчата одавали и розуми ше, виходзели зоз храму. Медзитим, Мария гварела же дава завит дївицтва. Почитуюци тото, лєм ю заручели за Осифа, зоз роду Давидового. У храме ше Мария вельо модлєла, робела ручни роботи и читала Святе Писмо – школовала ше и росла у побожносци ґу Богу. На спомин уводзеня Мариї до храму Церква у VIII столїтию уведла швето 21. новембра по грегориянским, односно 4. децембра по юлиянским календаре.

ИРИНА ГАРДИ КОВАЧЕВИЧ

ДОБРЕ Добре зоз братом подзелїц яблуко и заспац зоз нїм облапени, посановац го кед ше заплаче, або кед є од паданя збелавени. Добре послухац оца свойого и дацо помогнуц мацери, старшим уступиц место шедзаце и пред нїма отвориц дзвери. Шором нє лярмац и крашнє здравкац, свой шор дочекац порихтани – по шицким тим ше швидко препозна хто добре воспитани.

ДРАҐАН ЛУКИЧ

КРАДОШЕ

П

реходзел ше по валалє ноцни чувар. Видзел го медведз хтори праве теди краднул мед зоз єдней кошнїци, та подумал: – „Тот идзе просто ґу мнє”! – гварел и сцекол. Сцекаюци набегнул на лїшку хтора праве сцела хвациц єдно курче у курнїку. Лїшка подумала: – „Тот идзе просто ґу мнє”! – гварела и сцекла. Сцекаюци набегла на заяца хтори пробовал вицагнуц главку капусти у загради. Подумал заяц: – „Тота бежи просто ґу мнє”! – гварел и розбегнул ше. Бежаюци налєцел на пса хтори цагал суху шунку. Псови заяц випатрал як даяка велька жвир, та почал сцекац. Стретнул мачку хтора вицагла з кухнї длугу колбасу. Подумала: – „Тот бежи просто ґу мнє”! И убегла до хижи. Вибегла на мишу хтора ше рихтала поєсц сланїну. Накадзи збачела мачку, убегла до ормана. У орманє бул крадош. Злєкол ше и вибегнул на улїцу. Алє, ноцни чувар уж сцигол. Збачел крадоша, розбегнул ше за нїм и влапел го.

МЕЛАНИЯ ПАВЛОВИЧ

БУНДАШ И МАЧЕ Тот бундаш нєдобри вше мачатко герка, а воно так смачнє пиє зоз танєрка. Я го поволала, та му пошептала: – Цудзе ци нє треба, ша маш надосц хлєба.

МИРОН БУДИНСКИ

ШЛЇМАЧОК Дзе ти бежиш, шлїмачку? Сцем пребегнуц през Бачку. А одкадз ши, мой свату? Пришкинтал сом з Банату. Ґу єшенї, през жиму прежимуєм у Сриму.

ЯКИМ ОЛЕЯР

ХИЖОЧКА

Коло драги стої самотна єдна хижочка, без комина, капурки, облачка и очка.

Стої малючка у трави яґод страцена, нїяка, а вона хижа, обисце бачика Шлїмака.

Мила Роман Дропич, 6 роки Руски Керестур

Надя Ґайдош, 6,5 роки Коцур

Милена Рамач, 6 роки Руски Керестур

Михайло Копчански, 6,5 роки Коцур Ана Канюх, 5 роки Дюрдьов

РЕЦЕПТ ЗА МОЙ КОЛАЧ Вельо добрей дзеки и вредни мали руки, та направиш колач без велькей науки. Ти пречитай рецепт, колач нє прав сама, най ци вше помогнє у тим твоя мама. З варешку розмишай: три погари млєка кислого, єден погар ґризу, три погари цукру, два погари муки, єден погар олєю и два ложки какава. Вец єдну ложичку содабикарбони, и даскельо дробни желе бонбони. Цепле помасц зоз маджуном и прелєй з чоколадову ґлазуру. Вец покоштуй, та увидзиш – колач смачни, же аж, а од тераз го и ти по рецепту направиц знаш. Смачного! Теодора Ґайдош, IV Коцур

МОЙ АВТО Мам я єден авто, купел ми го тато. Любим ше з нїм бавиц, ґаражи му правиц.

Варя Контра, III, Вербас

ЄШЕНЬ Пише Ґовля Я Ґовля. Вєшенї ше селїм до цеплих крайох. У драже видзим рижни рошлїни и животинї. Кед огладнїм, злєцим ґу бари и влапим себе жабку лєбо гадзика. Накадзи сцигнєм на юг, правим себе гнїздо даґдзе у коруни високого древа, на коминє, лєбо на церковней турнї. Висока сом скоро метер. Мам длугоку шию и ценки червени ноги. Пирє ми биле, а на кридлох мам длугоки чарни пиря. Єм рижни животиньки. Лєдво чекам най придзе яр, бо бим барз любела цо скорей ше врациц до свойого краю.

Белавей є фарби, колєса му чарни. Цага приколички по нашей улїчки. На нїм я превожим мачата и пшички, вше ми помагаю и мойо шестрички. Превожим я дараз и сламу и шено, алє и пайташа цо му Мирко мено. Нє дам я мой авто нїзач на тим швеце, а ви ше гнївайце кельо ґод лєм сцеце. Иґор Фейди, IV Руски Керестур

Марґарета Чизмар, Сара Боцка, Тияна Бучко и Иван Планчак, IV Руски Керестур

Денис Ковач, II, Руски Керестур

Милица Милановски, III, Вербас

КИРБАЙ Бул сом нєшка на Кирбаю, та сом там стретнул сушедову Маю. На ринґишпил я ю поволал, а вона ше зрадовала и такой пристала. Доокола так ше Мая швидко обрацала, и барз ше гласно, барз шмеяла. Од шерца ми за воженє вец подзековала, и кирбайски цукрик мнє подаровала.

Борис Чордаш, IV Коцур

Емилия Уйфалуши, I, Коцур

МОЯ МАМА Я вам тераз опишем яка моя мама. Вона ма трицец шейсц роки. Ма чарни кратки власи. Мено єй Злата, а презвиско Рац. Красна є и вше є нашминкана. Роби як медицинска шестра. Нїґда ми нє дала анї єдну кару. Кед брата лєбо мнє заболї рука, лєбо нога, мама нам боляце место закруци зоз фатьолом. Шицки любиме маму. Емилия Мудри, II, Руски Керестур

РАДОСНА ПОДЇЯ Вше сом була схопна, алє у тей ситуациї ми найлєпше ишло. У каждей школи ше отримую кроси. Пошли зме до своєй школи. Мали зме пейц годзини котри були скрацени. Потим зме пошли на терен дзе зме ше мали обеговац. Перши на шоре були дзивчата зоз пиятей класи. Намесцели зме ше за старт. Мойо товаришки и я завжали перши шор, же бизме були успишнєйши. Наставнїк дал знак за початок. Рушели зме. Дала сом од себе енерґиї найвецей кельо сом могла. На половки терену була сом штварта и сцела сом найсц ище моци, алє сом нє могла. На циль сом сцигла штварта, а моя товаришка Ясмина була перша. Була сом радосна пре єй успих. Шицки зме єй винчовали. Були зме барз вистати, алє зме мали моци врациц ше дому. О два днї после кросу наставнїк єй дал диплому. Нє мушиме вше освоїц дацо и нє треба ше гнївац кед страциме змаганє, алє треба буц щешлїви зоз посцигнутим успихом. Мнє тот крос указал же можем посцигнуц ище вецей, лєм ше мушим потрудзиц як моя товаришка. Таке чувство нє мож описац. Барз сом радосна пре мою товаришку, бо витворела свойо жаданє. На кросу буц перша. Ксения Вереш, V, Дюрдьов

Василия Пап, IV, Руски Керестур

ЛЮБИМ ЄШЕНЬ З початком нового школского року сцигла и єшень до нашого валалу. Вредни людзе, парасти маю вельо роботи на польох, у заградох и овоцнїкох. На польох робя з тракторами, комбайнами и другима машинами. Ламу кукурицу, шею жито и ярец, обераю паприґу, тлача слунечнїк и сою и цагаю цукрову цвиклу. У заградох ґаздинї винїмаю желєняву, а у овоцнїкох ше вєшенї обера грушки, яблука, бишалми и инше. Вєшенї днї поставаю вше кратши. Природа ше меня. Лїсце преє и опадує з древох, а птици селїдбенїци одходза до цеплих крайох. Шицки у валалє маю свойо обовязки. Ми, школяре мушиме ходзиц до школи и учиц ше, а людзе ходза робиц. Єшень любим прето же ище єст вельо слунечни и цепли днї за бавенє по вонку. Андрей Рац, IV, Руски Керестур

ЄШЕНЬ НА УЛЇЦИ После барз цеплого лєта пришла нам єшень. Кед попатрим през облак, видзим ю як ше пишно шпацира по нашей улїци. Тота, и шицки други улїци цалком пременєни. Нєт вецей желєней трави и пахняцого квеца. Єшень одогнала цепле слунечко и приведла хмари, диждж и витор. На древох голи конари, а под нїма жовти шлахти виткани зоз спретого лїсца. Под стреху остали празни и жалосни гнїзда, бо ластовки одлєцели до цеплих крайох. Єшень у мнє будзи смуток, та волїм як кед шицко желєне, розквитнуте и радосне. Лука Дорокхази, IV, Коцур Никола Прокоп, II, Шид

ЦИФРОВАНА РОЧНА ЧАСЦ Єшень почала двацец трецого септембра. Теди лїсце уж почало меняц фарбу, сушиц ше и опадовац. То барз богата рочна часц, прето же зрею вшелїяки овоци. На польох єст вельо роботи. Людзе ламу кукурицу и зруцую ю. Жени рихтаю жимнїцу. Природа вєшенї барз цифрована. Ята птицох селїдбенїцох лєца до цеплих крайох. У обисцох ше уж почина топиц. Шицки ше рихтаю за жимнєйши днї. Людзе облєкаю грубши шмати и обуваю жимску обуй. Єшень найцифрованша рочна часц. Стефан Ґнип, III Дюрдьов Андреа Андрич, II, Бачинци

РУТЕНИЯДА У Петровцох у Републики Горватскей 14. октобра того року отримана єденаста Рутенияда. Участвовали и ми, школяре зоз Руского Керестура: Емина Няради, Кяра Будински, Єлена Фейди, Даниєл Надь, Марко Попов, Андрей Дудаш и Матей Сабадош, як и наш наставнїк Славко Надь. Путовали зме коло два годзини. Кед зме сцигли до Петровцох, бавели зме фодбал. Потим зме були у Етно хижи дзе зме дознали як скорей жили Руснаци. Видзели зме стари рукописи, мебель, облєчиво, бабки, машини и алат, судзини и стару, суху шунку. Єден чловек нам приповедал же одкеди Руснаци жию у Петровцох, як ше там дараз жило и кельо их тераз єст. На змаганю у старих бавискох участвовали школяре зоз Миклошевцох, Вуковару, Петровцох, Пишкуревцох и Старих Янковцох. Перше бависко було „пасулька”. То бависко зоз пасульку и кукуричку. Мали зме викопану долїнку и до нєй зме руцали пасульку. Чия була найблїжей при долїнки, мушел ю дрилїц до нєй. У тим змаганю зме були други. У другим бависку зме руцали палїчку цо зме далєй могли. Були зме треци. Шлїдуюце бависко було скаканє у меху, а ми завжали друге место. Таки пласман зме посцигли и у остатнїм бависку, а то було цаганє штранґа. На концу було преглашованє побиднїкох. Наша екипа завжала друге место. Достали зме диплому и стриберну медалю. Хлапци були штварти, та достали диплому. Була то красна нагода нащивиц Петровци, участвовац на Рутенияди и дружиц ше. Кяра Будински и Емина Няради, IV Руски Керестур

БУЛА СОМ У ЛЄТНЄЙ ШКОЛИ Лєтня школа у Попрадзе у Словацкей тирвала од другого по осми юлий. Було нас зоз велїх местох дзе жию Руснаци. Кажди дзень зме научели дацо нове и робели зме интересантни ствари. Мали зме годзини руского язика, историї, ґеоґрафиї, виронауки, музичней култури, информатики и физичного воспитаня. Скоро на шицких годзинох зме научели и дацо о Руснацох. Мали зме и вилєт. Пендрали зме ше на Татри. На верху тих горох були зме при водопаду. Були зме и у Старей Любовнї дзе зме нащивели стари дворец – каштель. Интересантне було видзиц дресирани соколи. Кажди вечар зме мали годзину музичней култури и вше зме учели нови писнї. Шицки зме ше медзисобнє дружели. Предостатнього дня бул орґанизовани квиз. Рано зме мали роботню на котрей зме правели панои и маґнети. Подзелєли зме ше до ґрупох. Вечар на квизу було питаня вязани за шицко гевто цо зме през тидзень учели на годзинох. На концу нам наставнїци подзелєли награди и вец зме ше предлужели дружиц. Ясмина Будински, VIII, Дюрдьов

ДЗЕНЬ ДЕМОКРАТСКЕЙ КУЛТУРИ У ДЮРДЬОВЕ

У

Основней школи „Йован Йованович Змай” у Дюрдьове 19. октобра означени Дзень демократскей култури. Тота школа уключена до проєкту зоз обласци образованя „Порушованє демократскей култури у школох” Совиту Европи, а запровадзує го у партнерству зоз Министерством просвити, науки и технолоґийного розвою Републики Сербиї. Проєкт вєдно финансує Европска уния и Совит Европи. Програму орґанизовал колектив дюрдьовскей школи, а отримовала ше источашнє нє лєм у учальньох, алє и у спортскей сали и на школским дворе, та и у зборнїци. Отримани рижни роботнї, як цо роботня – Стоп насилству, роботня Дому за психично хорих „Чуроґ”, под назву „Живот медзи мурами”, потим роботня у хторей дзеци правели зоз пластелину фиґурки вшелїяких животиньох. Зоз Азилу за животинї у Дюрдьове на Дзень демократскей култури школяре дознали вецей о правох животиньох и їх защити. У роботньох и мултимедиялних презентацийох дзеци бешедовали о тим яка важна интердисциплинарносц и медзисобна толеранция, гоч розличносци єст вельо. Муши ше учиц превозиходзиц тоти розличносци и каждого прилапйовац такого яки є, зоз шицкима талантами и нєдостатками. Учашнїки у роботньох

єдни другим презентовали вшелїяки активносци и зоз порученями хтори сами виписовали, освидомйовали ше о важносци демократскей култури у образованю. Того дня у учальньох пририхтани змисти промововани на сербским, руским, ромским и анґлийским язику, а школяре представели и свойо народне облєчиво. Шицких прицаговала учальня у хторей представени рижнородни єдла зоз националних кухньох. На столох було ґоргеля, бобальки, покерая, вощини, кукуричней пити (прої), медовнїка, поґачики, кифлочки и вельо, вельо смачни лакотки. На тему демократскей култури отримани и квиз у хторим ше змагали школяре седмих и осмих класох зоз гражданского воспитаня. Дзень демократскей култури до Дюрдьова пришли означиц и госци зоз Нового Саду зоз школи „Милан Петрович”, велїм уж познати члени хорскей секциї. Специфични циль того проєкту змоцньованє капацитету школох же би одстранєли предрозсудки и дискриминторски приступ ґу ранївим ґрупом и щицели права тих барз чувствительних ґрупох. Програма проєкту тирва три роки (од мая 2016. по април 2019. року), а реализую ю вецей Основни школи у Сербиї. М. Р.

НЄ РОЗУМИ Баба толкує унукови: - Кед будзеш послухни, пойдзеш до раю, а кед будзеш одповедац и лац, пойдзеш до пекла.

- А яки мам буц же бим пополадню могол пойсц корчоляц ше зоз хлапцами? – пита ше унук баби.

МЕРТВА СЕЗОНА

СКРИВАЦИ ВИРЕЧЕНЯ

Приповедаю двоме лїкаре: - Та, як ци идзе робота у новей ординациї?

- Барз нїяк. Мертва сезона. Шицки здрави.

У каждим зоз тих виреченьох крию ше мена даєдних птицох. Попробуй их найсц.

БАКТЕРИЇ Лїкар: Анї нє чудо же сце хори, кед маце полну хижу бактериї! Пациєнт: Нє можлїве! Ша, я их нє пущам нука! Уж даскельо роки нє отверам облаки у хижи!

Того майстра кажди почитує. З Лувра нам послал кратке писемко. Уварена кафа за ньго. Мушим тераз пойсц инкадзи. Месо вариц почнєме дораз. Вон могол убегнуц до кухнї. Нє унош пакецики до приклєта. На столє ци хлєб и бичак.

РОЗЛИКИ

Гоч випатраю цалком єднаки, тоти два слики ше розликую на 8 местох. Найдз розлики.

ПОВЯЖ КРУГИ

Повяж червени круги на слики зоз одвитуюцима кругами доокола слики.

ЛАВИРИНТ

Помогнї витязови найсц драгу хтора го по лавиринту одведзе ґу принцези.

НАГРАДЗЕНИ МАЛЮНОК

У новембру до Редакциї сцигли 128 литературни, подобово и новинарски роботи од вредних сотруднїкох. Руски Керестур: Мила Роман-Дропич, Милена Рамач (овода); Валентина Тот, Ксения Катрина, Валентина Гарди, Исак Новта, Денис Ковач, Звонимир Мудри (II); Емина Няради, Яна Варґа, Ивона Рац, Сара Боцка, Аня Ґовля, Тияна Бучко, Василия Пап, Марґарета Чизмар, Кяра Будински, Валентина Кочиш, Ема Живкович, Матеа Югик, Филип Ноґо, Иґор Фейди, Иван Планчак, Андрей Рац, Неманя Кушич (IV); Олеся Папуґа (VII). Вєдно 42 роботи. Вербас: Лука Стоїлькович, Михайло Чизмар, Виктор Будински (I); Тияна Косич, Бояна Сабадош, Итана Косич, Павле Скубан, Милун Колошняи, Андрей Давидович (II); Яна Скубан, Уна Рашич, Милица Милановски, Милица Миклош, Маґдалена Будински, Оленка Контра, Милица Бировлєв, Шарлота Стоїлькович, Йован Костелник (III); Мила Мандич, Миа Мандич, Леонора Ґайдош, Мартин Фа, Дамян Косич (IV); Андєла Миклош (V); Далиборка Шведич (VII). Вєдно 39 роботи. Коцур: Надя Ґайдош, Яна Тимко, Михайло Копчански, Филип Буила (овода); Емилия Уйфалуши (I); Катарина Штефанко, Мария Сакач, Тамара Салонтаї, Матия Макша, Дарко Колєсар (II); Теодора Ґайдош, Дамян Радванї, Борис Чордаш, Синиша Буила, Лука Дорокхази (IV). Вєдно 23 роботи. Дюрдьов: Елеонора Винаї, Стефан Ґнип, Ваня Роман, Давид Такач, Иван Молнар, Арсен Станкович, Никола Йованов (III); Ясмина Мудри, Кристина Дюранїн, Ксения Вереш, Марина Барна (VI); Желяна Такач (VIII). Вєдно 20 роботи. Нови Сад: Елена Деметер, Ана Митошевич (III). Вєдно 2 роботи. Ґосподїнци: Тияна Дьордєвич (III) послала єдну роботу. Бачинци: Антония Рац (овода) послала єдну роботу.

Теодора Ґайдош, VI, Коцур

На литературно-подобовим конкурсу „Слункова єшень живота” хтори розписал Червени криж у Вербаше, першу награду за малюнок достала Теодора Ґайдош, школярка штвартей класи руского оддзелєня у Основней школи „Братство єдинство” у Коцуре. С. Чельовски

ЄШЕНЬ Пише Вивирка Я вивирка. Жиєм у лєше. Мено ми Мицка-Ґрицка. Мам два мали уха, вельки зуби и длугоки, мегки хвост. И шерсц мам барз мегку. Схопна сом и вертка. Любим єсц лїсковци, орехи, жалудзи. Вєшенї зберам єдзенє за жиму. Моя хижа цепла и приємна. Єшень любим прето же ма вельо вшелїяки фарби, и прето же теди єст за мнє вельо єдзеня. Пендрам ше по древох, скакам по конарох и оберам смачни плоди. Яна Варґа, Валентина Кочиш, Ивона Рац, Андрей Рац и Неманя Кушич, IV, Руски Керестур

Ирена Новак, VII, Шид

НЄЗВИЧАЙНИ ПАВУК Глїбоко у перуанских лєсох науковци одкрили малючкого, барз нєзвичайного павука. Вельки є лєм даскельо милиметери, а щици ше од нєприятельох, алє и прицагує плєн зоз, потераз нєпознату и нєвироятну технїку. Зоз фалаточкох лїсца, конарчкох и остаткох инсектох прави велького штучного павука. Тота „бабка” так схопнє справена же науковци перше думали же то прави павук. Мали скулптор ше скрива у мрежи и чека плєн. Же би шицко було ище нєвироятнєйше, найдзени ище єден павук хтори так исто роби, алє на Филипинох, 17 000 километери далєко од Перуа.

НАЙСТАРША ФАРБА Хто би поведол же целова фарба найстарша на швеце? Так гваря науковци. Бляди целово пиґменти найдзени у стинох старих 1,1 милиярду роки. Виглєдовацки тим зоз австралийского Националного универзитету наволал ю найстарша биолоґийна фарба на швеце. Пиґменти найдзени нєдалєко од Сахари, у Мауританиї. Виглєдоваче розбивали стини покля нє достали фини прах, а у нїм нашли молекуларни фосили хтори походза зоз прастарих микроорґанизмох зоз тедишнього океану. З помоцу тих пиґментох одкрили же у давних морских еко-системох доминовали белаво-желєни бактериї хтори окончую фотосинтезу.

НАЙСТАРША АСТРОНОМСКА МАПА Нєдалєко од Берлину, на археолоґийним находзиску зоз бронзового часу, старим 3 500 роки, найдзена найстарша астрономска мапа на швеце. Направена є зоз металу, а приказує Слунко, Мешац и гвизди у розпорядку хтори одвитує ґеоґрафскей ширини на хторей мапа найдзена. Локалитет одкрити концох дзеведзешатих рокох XX вику, алє є тримани у тайносци пре „ловарох” на благо. Археолоґове на тим месце нашли муриска за хтори твердза же су єднак важни як и познати Стоунхендж у Велькей Британиї.

Pririhtala R. ]. Petrovi~

Валентина Тот, II, Руски Керестур

Милица Авакумович, VII, Бачинци

Олеся Папуґа, VII, Руски Керестур

Тияна Дьордєвич, III, Ґосподїнци

Леонора Ґайдош, IV, Вербас