Evangelium

Evangelium

Geir Olav Jørgensen

Evangelium

© CAPPELEN DAMM AS, Oslo 2021 ISBN 978-82-02-72167-1 1. utgave, 1. opplag 2021 Omslagsdesign: Elisabeth Vold Bjone Omslagsfoto: © Vasily Gureev / Shutterstock Sats: Type-it AS, Trondheim 2021 Trykk og innbinding: ScandBook UAB, Litauen 2021 Føresegnene i åndsverklova gjeld for materialet i denne publikasjonen. Utan særskild avtale med Cappelen Damm AS er all eksemplarframstilling og tilgjengeleggjering berre tillate så langt det har heimel i lov eller avtale med Kopinor, interesseorgan for rettshavarar til åndsverk.

Bruk som er i strid med lov eller avtale, kan føre til erstatningsansvar og inndraging og straffast med bøter eller fengsel. www.cappelendamm.no

Til far

del i

Vi parkerer i den nedste etasjen. Ei blokk av sement. Tung som bly. Tung som dagen. Nei, dagen er tyngre, og alt som hender står nagla fast.

Måten som vi går på då vi kryssar den forblåste parkeringsplassen. Måten som lyset ser ut til å ha spakna, enno det er midt på dagen. Eg som hadde trudd at lyset var sterkare enn mørket.

Men denne formiddagen i januar, har lyset blitt nøydd til å vike, det ser ein jo, og eg sakkar på farten, for å vente litt på mor og far, som kjem gåande eit stykke bak meg.

Eg er den som fører fram. Som har ordna med billett, som viser dei kor inngangen til sjukehuset ligg, og dei følgjer den moderne sonen. For dei er eg framleis for ung å rekne.

Ein einaste tanke står i hovudet mitt, der eg leiar dei fram: Vi skal ha svaret. Gje oss svaret no. Kva viser biletet? Og slik har det seg at eg set farten opp igjen, i retning inngangen.

Eg har spurd far om symptoma, og googla litt. Dr. Google; det er meg. Familiedoktor. Ein mogeleg diagnose 9

har eg sett, men eg held han for meg sjølv, for han er ikkje gode nyhende.

Noko verre enn den sjukdom som Dr. Google har blinka ut, er vanskeleg å tenke seg, men vi har ikkje fått det konstatert. Ein kan ikkje ta det på førehand.

Snart blir dommen gitt. Resultata må vise at dette kan dei gjere noko med. Far kjem til å bli frisk igjen, og då skal eg ikkje fornekte meg, den store gleda mi skal ikkje haldast tilbake på noko vis. Endeleg skal eg innrømme for begge, at eg har gått rundt og frykta det aller verste.

Kva møter oss i gangen, då vi tre kjem gåande inn på sjukehuset?

Eit berg av eit menneske. «Eit fleske-berg», som vi sa på syttitalet. Ja, eg tenkte på Star Wars, på Jabba the Hut. Det låg eit menneskeleg vesen der og leid på senga, midt i trengsla.

Det var også ein skjebne, eit liv å gå gjennom, frå krubbe til grav. Vog det kanskje to hundre kilo? Det var sveitt. På skallen nokre tjafsete klynger med hår. Det låg der på utstilling: Sjå her.

Dårleg omen, det såg eg med det same. Når det gjeld kjønnet, var det ubestemmeleg. Mann eller kvinne; det mangla gebiss. Men det var ikkje gammalt. Det hadde trengt eit gebiss.

Det låg der og klaga seg. «Eg orkar ikkje meir. Orkar ikkje. Eg må spy!» Ein pleiar kom farande og trekte igjen forhenget, så slapp vi å plagast meir med synet av det alvorleg sjuke mennesket. Slik var det første møtet vårt med den nye realiteten. Her gjekk det føre seg.

Eg fekk far registrert, og dei viste oss inn på venterom10

met. Så sat eg der med foreldra mine, og to-tre andre sjeler. Eit fælt rom å vere i. Eitt av dei siste romma ein vil sitte i.

Ein film blei vist i toppen min, medan vi sat der og venta.

Nokre scenar frå barndommen. Så tydeleg såg eg for meg nokre bilete av våren; ein tidleg kveld på syttitalet.

Eg sat der på venterommet og såg for meg mine eigne foreldre som unge folk. Det var ein gong, for kanskje førti år sidan. Eg såg for meg det saftige livet som vi hadde då, og eg har mine aningar om kvifor: Var det no vi skulle miste far? Kunne det verkeleg gå så gale?

Ja, det var mi største frykt, at dette skulle bere den galne vegen, og difor kan desse bileta frå oppveksten ha komme fløymande gjennom meg.

Eg såg dei for meg i slengbukser, magre om livet; mamma og pappa. Midt på bakken brann dei bråte. Eg og bror min stod og rota i glørne. I bjørka sat fuglane og kvitra, og far gjorde nokre iherdige spadetak, ned i det feite jordsmonnet! Eg sat der på venterommet og såg det for meg.

Kor lystige stemmene deira kunne bli i dei dagar! Kor lette dei kunne bli i humøret! Det hende dei sette i å le i lag, og nesten utan unntak var det tale om situasjonskomikk med dei to, når humoren slo til. Men denne vårdagen, som eg såg for meg, kom eg gåande fram mot far; eg hadde sett at han blødde frå handa. Eg: «Kvifor blør du?»

Far: «Då eg skulle slite opp ei rot, kom eg til å skjere meg på eit glasbrot. Ingenting å bry seg med. Det gjer ikkje vondt, og det er ikkje farleg.»

Han heldt fram med å spa, medan eg blei ståande og 11

sjå på blodet som draup frå handa hans. Eg stod der og såg på måten som molda trekte blodet til seg.

Men tida hadde gjort eit veldig hopp: No sat dei på sjukehuset saman med den aldrande sonen, og venta på svar.

Vi får ta det som det kjem. Får sjå kva livet kastar på oss denne gongen. Vi har ikkje anna val. Dette kan gå betre enn vi trur. Vi får sjå korleis det går, sa blikket til mor.

Og døra måtte opne seg til slutt. Ein pleiar måtte komme fram og rope opp namnet til far. Og kva skjedde då? Han såg rett opp på henne. Men det var eg som svara, eit høgt og tydeleg: «Ja!» Vi reiste oss. Og pleiaren trudde at det var eg som hadde fått innkalling; det var døden som kom og sneia borti meg på spøk. Eg stod i døra, og forklarte henne korleis det hang saman.

«Det er far min som har time. Eg er med han som følgje.» Då flytta ho blikket over på far: Altså var det han.

Inn på eit nytt rom. I dette rommet stod ei seng og to stolar. Senga stod midt på golvet. Kvite vegger, grønt golv, vask med kvit servant. Han kunne legge seg nedpå, viss han ønskte det. Snart ville legen komme.

Og far blei sittande. Så la han seg ned, medan tida begynte å gå seinare enn kva ho hadde gjort ute på venterommet.

Ein halvtime strekte seg mot tre kvarter, og det sa stopp. Ja, ho stoppa å gå, verkeleg. Klokka bortpå veggen hadde stoppa; visaren stod fast. Det kan ha vore batteriet som gjekk tomt. Då kom eg til eit punkt der det ikkje lenger gjekk an å bli sittande. Eg reiste meg opp, og gjekk ut.

12

Nedi gangen fekk eg tak i legen: Ja, det var eigentleg ho som skulle gje orientering om svaret på bileta, men vakta hadde blitt så hektisk for dei. Ho skulle få sendt inn ein pleiar istaden.

Far låg på senga og såg opp i taket. Mor sat i stolen, ved sida hans. På ny tok eg plass i den andre stolen, og klokka på veggen hadde verkeleg blitt ståande.

Døra blir opna. Ein pleiar lukkar døra bak seg. Ho helsar på oss. Så kjem ho gåande fram på golvet, og far tar seg opp i sittande stilling.

Han blir sittande på senga, med hendene i fanget, og eg har sett det, på måten som ho gjorde entre: Det er ikkje bra. Det går ikkje bra.

Ho skal snakke med oss om resultatet, om bileta.

For bileta har vi vel sett? Har vi ikkje det? OK. Så vi veit ikkje kva resultatet blei. Med det same ser ho ned i golvet, for dette var ho ikkje klar over, ho blei kasta inn i oppgåva og må manne seg opp i eit sekund eller to.

Ho står der og skal døme ein mann til døden. Ein del av jobben som ho ikkje kjem utanom.

Nokre ord om det bitre uttrykket i andletet hennar, som aldri kan gløymast: Kvifor ser ho ut som ho gjer? Til denne stunda blei ho smidd.

Alltid har ho nærma seg oss. Frå dagen ho blei fødd.

Frå ho tok plass i verda. Sakte har vi fire komme drivande mot kvarandre gjennom livet, til uttrykket hennar skulle stå der føre oss.

Ingen andre enn akkurat dette mennesket, kunne ha 13

komme gåande inn i rommet for å orientere oss om resultatet på bileta som blei tekne av magen til far.

Vi skal no få resultatet. Det er her ho kan komme til å seie: «Vi har fått resultata av bileta, og dei ser lovande ut. Du har ein liten cyste i magen, viser det seg, men han er godarta, heldigvis. Du må nok ta ein liten operasjon, men prognosane er gode. Dette får vi bukt med. I denne omgang kan du reise heim og slappe av. Legen har sett deg opp til ny time, og du vil snart bli kalla inn.»

Men ho seier ikkje det. Brått kan ho stå der og seie til ein mann som er heilt ute av stand til å forsvare seg: «Bileta viser at du har ein svulst i magen. Dessverre er kreften kommen så langt at han kan ikkje stoppast. Men vi kan gjere eit forsøk på å forlenge livet ditt ei stund, viss du ønsker å prøve.» Ho ventar ei stund: «I natt skal du sove her på sjukehuset, men i morgon får du dra heim.»

Nokon må sette ein stoppar for orda som held fram med å komme ut av munnen hennar, for golvet har opna seg, og vi ramlar ned i holet, som er botnlaust. I den ytre verda blir vi sittande i det same rommet. Vantru ser far på henne ei stund, til han har greidd å hente seg inn. Han skal ta ordet.

Stemma har ein lyd som eg aldri har høyrd før: «Javel.

Eg får ta det som ein mann. Eg er ikkje den første som får denne beskjeden.» Og det kan ho ikkje nekte for.

Eg går bort for å legge armen over ryggen hans, og vi skal få rommet for oss sjølv. Meldinga er gitt, og ho har begynt å trekke seg baklengs ut. Det finst grenser for kva ho kan stå i som pleiar.

Ho seier, med det same uttrykket i andletet: «No skal 14

de få vere aleine ei stund. Det er nok best.» Så vaskar ho hendene og går derifrå. Aldri ser vi henne igjen.

Dei trillar han opp til andre etasjen. Det ligg ein ung mann på rommet hans. Trøya er vidopen. Den unge har blitt spretta opp på kryss og tvers.

Han ligg der med hovudet litt på skrå, og seier at han har kreft med spreiing, kreft overalt. Humøret held han oppe. Over han heng nokre sprelske teikningar som ungane hans har laga.

Han ligg der og seier han skal gjere eit forsøk på å overleve, men han har ikkje gode prognosar. «Du er heldig du som er frisk og får leve blant dei udødelege der ute» seier han blidt til meg. Triveleg kar på tretti år, omtrent. Han blir trilla ut av rommet, og dei set opp ein skiljevegg.

Mor må ut eit ærend, og då går eg rett bort til far, for det går ikkje an å halde seg lenger. Eg stryk han over handa. Så bøyer eg meg over han og gret som eit barn.

Då skyv han meg bort.

Ja, han ber meg om å stoppe, set meg på plass: «Slutt med det der.» Og eg tar meg saman, finn stolen igjen. Eg ser kva det er: Han ana det. Han har fått det plassert, om det så var det verste.

Han ligg smilande på senga og ser bort på meg, den omflakkande sonen, som hadde begynt å slå seg til ro. Ja ja, guten min, seier blikket hans. Ja ja. Det gjekk som det måtte gå.

Så set han ord på det som han tenker: «Eg har levd eit liv, eg. Ikkje tenk for mykje på det her. Gå vidare. Ver freidig og sterk, og lev livet ditt, du.»

Eg ser han har meir på hjarta, som han ventar med å 15

seie. Så peikar han på meg. Han seier: «Det hender med deg og, veit du. Hender med alle til slutt. Brått er det over.

Bruk tida di godt.»

Den same kvelden går eg gjennom gangen og ringer rundt til søskena mine, den eldste først, så dei andre.

I løpet av ein kort samtale snur eg opp ned på livet deira.

Vidare? Ein blir nøydd til å ta seg vidare. Rundt midnatt køyrer eg ned til sentrum av Haugesund, og tar inn på sjukehotellet der, saman med mor.

Vi slår oss ned på kvar vår seng, ved kvar vår vegg, medan vinterregnet piskar gatene. Alltid må det blåse så inn i helvete der i sør. Ein by ved havet, med nakne berg, og eg har lagt meg på senga med kleda på. Kor stor er sorga mi då? Ho kan ikkje fattast, så rå som ho er.

Forresten har eg ein ide om sjølve vekta hennar, og ho kan ha vore like tung som Nordsjøen denne første natta på hotellet, men eg heldt fram med å puste henne inn og ut.

Uti Nordsjøen blir dei største bølgjene i verda forma, har eg lese, i området sør-aust for Island. Tjuefem meter høge kan dei bli. Og eg såg dei for meg når dei blir danna i mørket der ute.

Men det finst ei bølgje som er større enn alle desse bølgjene, og det er bølgja som sola og månen lagar: Det veldige spennet mellom flod og fjære. Og det er denne største bølgja eg koplar meg på. Sakte blir eg liggande og puste flod og fjære inn og ut av kroppen.

Mor har gjort seg ferdig, og kjem tumlande ut frå badet i morgonkåpa. Stilt kjem ho gåande gjennom det halvmørke rommet.

16

Korleis greier ho å la vere å bryte saman og skrike ut sorga si? Ho gjer det for meg. Ho er mora, eg er sonen.

Det sentrale prinsippet har halde seg stabilt.

Men sorga må stønnast ut i rommet. Eit stykke kan ho berast. Så må ein sleppe tak ei stund. Så kan ein trekke henne med seg vidare. Det gjer vi i lag, og vi gjer det kvar for oss.

På alle vis er det eit hesleg rom. Scene sett for liding og skjærseld, slår det meg, i eit kosmos som er iskaldt, og vi blir liggande vakne gjennom natta. Vi byter på å duppe av litt her og der. Begge kan ane at den andre ligg vaken, men vi blir liggande tause, til ein av oss slepper pusten opp mot taket. Og taket tar det til seg, som om rommet skulle stå opp ned og gravitasjonen tok grep.

Etter frukost drar vi rett opp til far, og han blir letta då han ser oss opne døra. Han har lege og venta, det ser eg, og han livnar til i senga: «Ja, i dag får vi reise heim igjen, heldigvis.»

Men først skal vi ha eit møte med legen, og han går dit til fots. Vi tar heisen i lag, til ein annan etasje, høgare oppe, i følgje med ein pleiar, som viser oss fram, og bankar på den rette døra.

Ei mørkhåra kvinne sit klar og ventar. Handtrykket er fast. Ho er lita og høfleg, men uttrykket er steinhardt, og ho ber oss om å ta ein stol. Døra blir lukka, ho går rett på sak.

Den brokete aust-europeiske aksenten hennar skapar nokre språklege hindringar på vegen, men poenget er: Enten kan han la seg felle av sjukdomen utan å gjere motstand, eller så kan han ta opp kampen ei stund; sjukdo17

men kjem til å få det som han vil, uansett. Og der blir det ståande.

Men vi tar grep om det nye håpet som ho gav: Det kan hende han får leve ei stund. Så dristig blir eg då, at eg vil spørje: Veker, månadar, år? Kor lenge ser ho for seg at han kan få leve vidare? Men så let eg det vere, for eg ser det på henne: Eg veit kva du skal til å spørje om no. Ikkje spør.

Nokon måtte ta på seg stillinga som ho tok på seg. Eg har prøvd å få tak i mennesket bak, og det har ho lagt merke til, men blikket forblir stengd. Så vender ho seg direkte til far, med mildare stemme denne gongen: «Valet er ditt. Men det hastar ikkje. Du får dra heim og tenke deg om.»

Og eg ser far ta steget mot neste etappe. Han seier: «Svaret kan du få her og no; eg vil gå for cellegift. Det skal ikkje vere uprøvd.» Ho: «Du går for behandling.

OK. Då noterer vi oss det.»

Ho vil råde han til å prøve ut tre kurar med cellegift, i første omgang. Så får ein sjå korleis det går, korleis han toler det. Om han toler det. Nokre får gode resultat. Ein veit aldri.

Så går også denne stunda over, og vi kan ta oss vidare. Snart står vi oppreiste på det vesle dødskontoret hennar og takkar for orienteringa som ho gav oss.

Då rår ho han til å leve som vanleg, så lenge han greier, og då ser eg det på han: Han gjev ikkje opp. Alltid var han sterk og sta. Aldri var han ein som gav seg på tap, og kampen skal han ta.

18