BRUZZ - editie 1743

#1743

NL

WEEKBLAD HEBDOMADAIRE WEEKLY EEN UITGAVE VAN VLAAMS-BRUSSELSE MEDIA VZW

FR

FLAGEYPLEIN 18 PLACE FLAGEY

EN

1050 ELSENE/IXELLES AFGIFTEKANTOOR ANTWERPEN X P303153

INTERVIEWS

|

A N A LY S E S

|

TIPS

EEN JAAR IN DE BAN VAN

CORONA Testen en tracen, het, o ~ met Neven en Noppen Lockdown, de, m ~ in het Chicago Café Cultuurhonger, de, m Artiesten aan de voedselbedeling IPad-afscheid, het, o ~ van onze geliefden Burenbubbel, de, m Vriendschap naast de deur Virusmoeheid, de, v Met ~ bij de Covidpsycholoog Zelfisolatie, de, v Jongeren aan huis gekluisterd Vaccinverlossing, de, v De ~ van een 101-jarige

03 | 03 | 2021

Inhoud / Sommaire / Inside

Lockdownlexicon

BRUZZ | INHOUD

Het afgelopen jaar mag gerust gecatalogeerd worden als een van de bizarste jaren uit onze recente geschiedenis.

Onze redactie werkte aan een tijdsdocument waarin we de meest opvallende evoluties duiden, maar dan aan de hand van persoonlijke verhalen van de Brusselaar. Zo is er de verpleegster die familieleden moest weigeren die hun geliefden wilden bezoeken in het ziekenhuis, maar zelf ook haar grootvader verloor zonder afscheid te kunnen nemen. Of cultuurwerkers die in de rij moeten staan voor de voedselbedeling.

Maar ook hoopgevende verhalen zoals het levensverhaal van de eerste gevaccineerde in het rusthuis, of over de gezelligheid van een gedeelde koer tussen buren. En dan zijn er nog mensen die zelf een begrip zijn geworden, maar elkaar vreemd genoeg nog nooit ontmoetten, zoals Inge Neven en Marc Noppen.

Als leidraad van dit magazine kozen we voor enkele rake termen. Want uitzonderlijke veranderingen schemeren ook door in ons taalgebruik. Termen als ‘huidhonger’ en ‘testen en tracen’ staan intussen al in uw woordenboek, maar we zijn zo vrij geweest om ook het iPad-afscheid, de burenbubbel en de vaccinverlossing daaraan toe te voegen.

En als we u dan toch iets mogen toewensen, laat het dan dat laatste zijn.

INTERVIEW

“De vaccins zijn goed nieuws.

Maar we missen eenheid van commando” Hoofdrolspelers Inge Neven en Marc Noppen ontmoeten elkaar voor het eerst 8

PORTRET

“Hij stond voor iedereen klaar, maar moest alleen overlijden” Verpleegkundige Mirte Bliki moest zelf afscheid nemen van haar grootvader 12

INTERVIEW

“Het was emotioneel heel zwaar. Eerst waren we erg gemotiveerd, daarna volgde een dip” Vier seizoenen in een gesloten horecazaak 14

REPORTAGE

“Praten met iemand die niet in je persoonlijke leven zit, is een enorme hulp” Psychologische hulp vragen mag geen taboe meer zijn 20

NOG MEER BRUZZ OP CAFÉ BRUZZ radio steekt de Brusselse cafébazen een riem onder het hart. Tot donderdag presenteert Gunnar tussen 16 en 19 uur live vanuit Les Brasseurs. Brusselse cafébazen en stamgasten over de lockdown, de ZUURcampagne en de heropstart van de horeca.

BRUZZ op Café op BRUZZradio en op BRUZZ.be

2

I

3 MAART 2021

Tijdslijn, een jaar corona 6, In Beeld 18

PORTRET

“Gelukkig was de zomer nog redelijk chill. We konden even op vakantie” Jongeren proberen uit hun kot te breken 24

BRUZZ CULTURE Cabin

REPORTAGE

Fever Mahina Ngandu 38, Expo Florence Cats & Joseph Charroy 40, Jazz Nathan Daems 42, Expo Bruno Hellenbosch 46, Film Mary McCourt 50, Eat & Drink Bánh Mì

“We zullen nooit genoeg voedsel hebben voor iedereen” Feed the Culture voorziet werkloze artiesten van brood op de plank 26

PORTRET BRUZZ |INHOUD

“Waarom ik als eerste?

Ze vonden niemand anders, zeker?”

De 101-jarige zuster Lucie Danjou werd als eerste gevaccineerd en reageert daar nogal laconiek op 30

Express 52 COLUMN Nick Trachet 54

PORTRET

“Soms lijken we bijna broer en zus. We kibbelen zelfs, maar dat is oké”

MELD NIEUWS Zelf nieuws gespot?

Jouw tip is altijd welkom via bruzz.be/meldnieuws Persberichten kunnen via redactie@bruzz.be

Als buren plots goede vrienden worden dankzij de lockdown 32

DE GROTE BRUSSELQUIZ

BRUZZ INTERNATIONAL

Heb je onze digitale huiskamereditie gemist?

Geen nood, want op BRUZZ.be kan je de Mini Grote Brusselquiz spelen!

Tune in every Sunday as of 6 pm on BRUZZ as we take a closer look at what’s happening in the city keeping the international community in mind.

BRUZZ tv, every Sunday 6 pm

Speel mee en maak elke dag kans op een concertcheque van de Ancienne Belgique.

BRUZZ.be

3 MAART 2021

I

3

PresenteErt

“

cht ra rk e le e lk e r a a n t u o Shoutl! die lesgeeft in Brusse

BerRy-

“

B E K I J K D E C L I P O P L E E R K RAC H T B X L . B E # L E E R K RAC H T B X L

Edito

Hoofdredacteur Kristof Pitteurs hoopt dat we leren uit de coronacrisis

Deze week is het precies een jaar geleden dat Tim Gatzios, een van de nieuwslezers op BRUZZ radio, de eerste coronabesmetting in Brussel meldde. De ironie wil dat ik twaalf maanden later dit edito schrijf in zelfquarantaine, wachtend op de resultaten van een PCR-test die een van mijn huisgenoten in allerijl moest afleggen. Het afgelopen jaar is een rollercoaster geweest voor iedereen. De tijdslijn die u op pagina 6 van dit themanummer kan terugvinden, maakt dat wel duidelijk.

Maar we hadden ook een andere tijdslijn kunnen afdrukken: die van de vreemde politieke beslissingen of uitspraken van het afgelopen jaar. Een virus dat niet meer dan een griepje zou zijn, mondmaskers die absoluut niet nodig waren, het verplicht ontsmetten van winkelkarretjes gebaseerd op een wetenschappelijk onderzoek dat langs alle kanten rammelde, een verantwoordelijke minister die het UZ Brussel met de vinger wees omdat dat de alarmbel durfde te luiden, te laat ingevoerde lockdowns, te vroege versoepelingen, de door de overheid bij een Luxemburgs postbusbedrijf bestelde mondmaskers die weleens giftig zouden kunnen zijn ... de lijst is lang.

Ik hoop dat we dit met de loop der jaren

voortschrijdend inzicht zullen noemen. Maar ergens knaagt de vrees dat we het ooit over flaters zullen moeten hebben, of – als we mild zijn – politiek en administratief geklungel. Over een brokkenparcours perfect weerspiegeld in de grillige lijnen van de besmettingscurve.

De farmaceutische sector heeft een mirakel verwezenlijkt door nu al werkende vaccins op de markt te brengen. Maar dan is het toch godgeklaagd dat we er niet in slagen om een degelijke vaccinatiecampagne uit te rollen. Van de elfduizend mensen die vorige week voor hun

“We hadden ook een andere tijdslijn kunnen afdrukken: die van de vreemde politieke beslissingen” prik in de vaccinatiecentra op de Heizel en in het Pacheco-instituut werden verwacht, kwamen er achtduizend niet langs. Het drama was niet eens dát ze niet kwamen opdagen. Het echte drama was dat niemand wist of die achtduizend mensen hun uitnodiging wel hadden ontvangen. Inge Neven van de Brusselse Gezondheidsinspectie was in dezen zo moedig om in de vuurlinie te gaan staan en

OXYGÈNE L’année écoulée a ressemblé à de vraies montagnes russes pour tout le monde. Le secteur pharmaceutique a fait un miracle en mettant aussi vite sur le marché des vaccins efficaces. Mais c’est vraiment dommage que nous ne puissions pas mettre en place une campagne de vaccination adéquate. Sur les 11 000 personnes qui étaient attendues la semaine passée dans les centres de vaccination du Heysel et de l’institut Pacheco, 8 000 ne se sont pas présentées.

Le drame n’est même pas qu’elles ne soient pas venues. La véritable tragédie est que personne ne sait si ces 8 000 personnes ont réellement reçu leur invitation. Inge Neven, de l’inspection de l’hygiène à Bruxelles, a eu le courage de s’exposer au feu des critiques et de répondre aux questions. Mais les véritables responsables se trouvent à un autre niveau : FR

de kritische vragen te beantwoorden. Alleen, de echte verantwoordelijken zaten op een ander niveau: de Brusselse en, zeker in dezen, de federale overheid.

Afgelopen vrijdag had journalist Dirk Barrez het op de radiozender Klara over zijn boek 11 politieke dwaasheden. 50 jaar schuldig verzuim van onze politici. Hij stelt daarin dat “het falen van de politici zo ernstig is dat de politiek een gevaar betekent voor samenleving, economie en de planeet.”

Wie op de voet volgt hoe deze gezondheidscrisis wordt aangepakt, is geneigd om dat volmondig te beamen. Het politieke opbod waarbij partijvoorzitters in aanloop naar het overlegcomité de ene versoepeling na de andere eisten, was in dezen exemplarisch. Logisch dat het draagvlak voor de genomen maatregelen afneemt met elke graad dat het buiten warmer wordt. Iedereen snakt naar zuurstof. Zeker in deze stad waar slechts een kleine minderheid geniet van de luxe van huis met tuin. Een stad ook waar de minister-president – bijna eigenhandig, zo liet hij trots verstaan – beslist om de avondklok om 22 uur te behouden, zodat de politie de jongeren dan twee uur vroeger uit de parken kan verwijderen.

Duidelijke communicatie, een duidelijke (vaccinatie)strategie en zicht op het licht aan het eind van de tunnel: dat hebben die jongeren nodig. Mochten die er geweest zijn, was er misschien wel nog draagvlak voor de strenge maatregelen. En dan hadden onze politieagenten zich met andere dingen kunnen bezighouden.

BRUZZ | DE WEEK

Iedereen snakt naar zuurstof

OXYGEN celui de Bruxelles et, certainement dans ce cas, celui du gouvernement fédéral. Il est logique que l’adhésion aux mesures sanitaires diminue chaque fois qu’il fait plus chaud dehors. Tout le monde a besoin d’oxygène. Surtout dans cette ville où seule une petite minorité jouit du luxe d’une maison avec jardin. Une ville où le ministre-président, presque seul comme il l’a fièrement annoncé, décide de maintenir le couvre-feu à 22 heures afin que la police procède à l’évacuation des parcs deux heures plus tôt. Une communication claire, une stratégie (de vaccination) claire et de la lumière au bout du tunnel : voilà ce dont nos jeunes ont besoin. Si nous avions eu droit à tout cela, les mesures strictes auraient peutêtre été davantage respectées. Et nos policiers auraient pu se consacrer à d’autres tâches.

The past year has been a rollercoaster for everyone. The timeline in this issue makes that clear.

The pharmaceutical sector has performed a miracle by bringing working vaccines to market. But it is a crying shame that we are unable to roll out a proper vaccination campaign.

Of the 11,000 people expected to get their shot last week at the vaccination centres at Heysel and the Pacheco Institute, 8,000 did not turn up. The drama was not even THAT they did not show up. The real tragedy was that nobody knew whether those 8,000 people had actually received their invitation. Inge Neven of the Brussels Health Inspectorate had the courage to stand up and answer all the critical questions.

But the people really responsible were EN

on another level: the Brussels and, certainly in this case, the federal government. It is logical that support for the measures taken should decrease with every degree of temperature increase outside. Everyone is gasping for oxygen. Especially in this city where only a small minority enjoys the luxury of a house with a garden. A city where the prime minister – almost single-handedly, he proudly announced – decides to keep the curfew at 10 p.m. so that the police can remove the youngsters from the parks two hours earlier.

Clear communication, a clear (vaccination) strategy and a view of the light at the end of the tunnel: that is what these youngsters need. If we had had this, there might still have been support for the strict measures. Then our police officers could have been busy with other things.

3 MAART

I 5

Coronacurve

Test- en tracestrategie

IPad-afscheid

Lockdown

Avondklok

co-ro-na-cur-ve zelfstandig naamwoord • de v • coronacurves Kromme lijn, m.n. als grafische voorstelling van de evolutie van het aantal besmettingen met het coronavirus

1.200

Tijdslijn van een jaar in quarantaine

1.100

7 april: hoogste piek van de eerste golf Begin april worden er 938 bedden in Brusselse ziekenhuizen ingenomen door coronapatiënten.

Het betekent de piek van de eerste golf.

900

800

BRUZZ |TIJDLIJN

700

600

500

400

300

200

AANTAL CORONAPATIËNTEN IN BRUSSELSE ZIEKENHUIZEN

1.000

16 maart: sluiting van de scholen

Quarantaines, lockdowns, bubbels, knuffelcontacten: het voorbije jaar werd getekend door opeenvolgende vormen van ophokplicht. Maar wanneer kreeg het virus ook alweer voet aan de grond in Brussel, wanneer grepen we (niet) in en hoelang zijn de cafés nu al gesloten? De tijdslijn van een bizar jaar in Brussel aan de hand van de meest betrouwbare curve van de epidemie: de ziekenhuisopnames door het coronavirus.

7 juni: Black Lives Matter-betoging brengt massa volk op de been

Na een laat topoverleg wordt er aangekondigd dat de lessen op school vanaf vrijdag 13 maart opgeschort worden. Vanaf maandag 16 maart leren we het afstandsonderwijs kennen, de eerste lockdown is nu helemaal een feit.

Zo'n 10.000 Black Lives Matter-manifestanten betogen tegen racisme en politiegeweld op het Poelaertplein. Van social distancing is door de massale opkomst geen sprake, al draagt zo goed als iedereen een mondmasker. Ook verschillende politici tekenen present. Na afloop ontstaan er rellen en plunderingen.

13 maart: sluiting cafés en restaurants

12 augustus: algemene mondmaskerplicht Terwijl zowel de besmettingen als de ziekenhuisopnames al even opnieuw in stijgende lijn zitten, beperkt de Brusselse regering zich tot de aankondiging van een algemene mondmaskerplicht.

Vanaf 12 augustus is het zover en wordt het mondkapje verplicht op heel het grondgebied.

8 juni: horeca weer open

Om middernacht moeten alle restaurants en cafés toe. Alle waarschuwingen ten spijt, trekken ook Brusselaars vrijdagavond nog massaal op café en restaurant. Wie daar vandaag op terugkijkt, weet dat zo’n laatste feestavond de curve van de eerste golf de hoogte zal ingejaagd hebben.

100

10 maart: de eerste Brusselse coronadoden

0

Een 90-jarige rusthuisbewoonster overlijdt aan de gevolgen van het coronavirus.

Een dag later bezwijkt een 73-jarige man in het SintElisabethziekenhuis in Ukkel.

De horeca mag eindelijk weer open na een lockdown van drie maanden. En dat zorgt voor opluchting bij de uitbaters én hun klanten. “Vanochtend om 10 uur stond er al twintig man voor de deur”, klinkt het in een gezellig druk café Les Brasseurs op de Anspachlaan.

1 juli: bubbels van 15 Bij de start van de zomervakantie kunnen de teugels wat gevierd worden.De wekelijkse bubbels van 10 personen worden uitgebreid naar 15 personen.

7 juli: algemene mondmaskerplicht in Brussel

2020-03-05 2020-03-10 2020-03-15 2020-03-20 2020-03-25 2020-03-30 2020-04-04 2020-04-09 2020-04-14 2020-04-19 2020-04-24 2020-04-29 2020-05-04 2020-05-09 2020-05-14 2020-05-19 2020-05-24 2020-05-29 2020-06-03 2020-06-08 2020-06-13 2020-06-18 2020-06-23 2020-06-28 2020-07-03 2020-07-08 2020-07-13 2020-07-18 2020-07-23 2020-07-28 2020-08-02 2020-08-07 2020-08-12 2020-08-17 2020-08-22 2020-08-27

1 maart 2020: de eerste coronagevallen

De eerste besmettingen met het coronavirus duiken op in ons land.

Op 1 maart 2020 zijn acht van de 31 coronapatiënten Brusselaars.

Het totaal aantal besmettingen in ons land ligt daarmee op 200.

6

I

3 MAART 2021

Het mondmasker doet z'n intrede in het openbare leven. Als deel van de exit-strategie uit de eerste lockdown, worden de mondkapjes verplicht in winkels, bioscopen, theaters, musea, concert- en vergaderzalen.

27 juli: bubbels van 5

Virusmoeheid

Zelfisolatie

Cultuurhonger

Vaccinverlossing

Burenbubbel

14 november: hoogste piek tweede golf

Deze grafiek toont de evolutie van het aantal coronapatiënten in Brusselse ziekenhuizen

Op 4 november liggen 1.159 coronapatiënten in Brusselse ziekenhuizen: 198 op intensieve zorgen en 961 daarbuiten.

Het record van de eerste golf, 938, wordt daarmee verpulverd.

BRON: SCIENSANO

26 oktober: Brussel verstrengt Brussel besluit nog verder te gaan in de maatregelen tegen het coronavirus.

Er komt een avondklok van 22u tot 6u, het mondmasker wordt weer overal verplicht en de sport- en cultuurwereld gaat op slot.

Winkels moeten sluiten om 20u.

In de kerstmaand mogen de niet-essentiële winkels de deuren weer openen. In de Brusselse winkelstraten zoals de Nieuwstraat is het meteen druk, maar de kerstkoopjes en de daaropvolgende soldenperiode zullen geen succes worden voor de handelaars.

8 oktober: sluiting Brusselse cafés De Brusselse cafés, theehuizen en bars moeten opnieuw de deuren sluiten. De restaurants mogen wél nog even openblijven.

Brussel maakt ook kennis met het alcoholverbod in de openbare ruimte.

19 oktober: horeca dicht en avondklok Op 19 oktober is het zover: alle horeca in het hele land moet opnieuw de deuren sluiten. Er komt ook een avondklok van middernacht tot 5 u 's ochtends.

Voortaan worden nauwe contacten beperkt tot 1 persoon: het knuffelcontact is geboren. De maatregelen zouden gelden voor één maand.

28 december: eerste coronavaccins aangekomen en gezet in Sint-Pieters-Woluwe 19 januari: UZ Brussel start In het rusthuis Onze-Lieve-Vrouw- van28 februari 2021: met vaccineren van Stokkel in Sint-Pieters-Woluwe wordt het 1 jaar corona ziekenhuispersoneel eerste vaccin (van Pfizer/BioNTech) in Brussel In het Universitair Ziekenhuis tegen het coronavirus in Brussel toegediend. Die eer viel te beurt aan zuster Lucie Danjou, met 101 jaar de oudste bewoonster van het rusthuis.

Brussel krijgen de eerste personeelsleden een eerste inenting met het vaccin van Pfizer/BioNTech.

Vandaag liggen er 292 coronapatiënten in Brusselse ziekenhuizen: 64 op intensieve zorgen en 228 daarbuiten.

1 oktober: afschaffing mondmaskerplicht in Brussel De mondmaskerplicht die sinds 12 augustus gold in heel Brussel, vervalt op 1 oktober. Toch verdwijnt het mondmasker niet helemaal uit het straatbeeld en blijft het mondkapje verplicht op drukke plaatsen en in winkels.

28 september: Brusselse cafés moeten dicht om 23 uur De terugkerende reizigers en de heropening van het hoger onderwijs jagen de curve opnieuw de hoogte in. Dat dwingt de Brusselse regering tot actie: de cafés moeten om 23 uur sluiten en vanaf dan geldt ook een samenscholingsverbod.

28 augustus: zomerspeelstraten groot succes

Met amper 34.600 mensen die in Brussel een eerste prik hebben gekregen, is het beoogde einddoel van 650.000 mensen nog mijlenver af. Omdat de leveringen van vaccins maar niet op kruissnelheid raakt, zegt bevoegd minister Alain Maron zelfs dat het “onmogelijk is om een vaccinatieplanning te maken.”

23 februari: Amper 3.000 vaccinaties

2020-09-01 2020-09-06 2020-09-11 2020-09-16 2020-09-21 2020-09-26 2020-10-01 2020-10-06 2020-10-11 2020-10-16 2020-10-21 2020-10-26 2020-10-31 2020-11-05 2020-11-10 2020-11-15 2020-11-20 2020-11-25 2020-11-30 2020-12-05 2020-12-10 2020-12-15 2020-12-20 2020-12-25 2020-12-30 2021-01-04 2021-01-09 2021-01-14 2021-01-19 2021-01-24 2021-01-29 2021-02-03 2021-02-08 2021-02-13 2021-02-18 2021-02-23 2021-02-28

In verschillende gemeentes konden inwoners een aanvraag indienen om van hun straat een speelstraat te maken. Dat deden ze massaal in de zomer van 2020 en is ongetwijfeld een gevolg van de coronacrisis. "Mensen hebben meer dan ooit nood aan ruimte."

10 februari: vaccinatie sputtert

De sociale bubbel wordt teruggeschroefd van 15 naar 5 mensen. Daarnaast gelden opnieuw bijkomende beperkingen voor evenementen, trouwfeesten en het winkelen.

BRUZZ | TIJDLIJN

1 december: heropening winkels

In de Brusselse vaccinatiecentra aan de Heizel en in de Pachecolaan zijn na twee weken amper 3.000 mensen gevaccineerd.

Er moesten zeker 11.000 mensen uitgenodigd worden, maar problemen met het federale informaticasysteem gooien roet in het eten.

3 MAART 2021

I 7

Coronacurve

Test- en tracestrategie

IPad-afscheid

Lockdown

Avondklok

test- en trace-stra-te-gie, zelfstandig naamwoord • de v • test- en tracestrategieën Strategie om zieke mensen te identificeren (testen), en na te gaan hoe ze met het coronavirus in contact kwamen en aan wie zij het virus zouden kunnen hebben doorgegeven (tracen)

INGE NEVEN EN MARC NOPPEN MISTEN VOORAL EENHEID VAN COMMANDO

‘Soms verlang ik naar iemand die eindelijk eens beslist’ Ze belandden op een ander moment midden in de coronacrisis, maar ze zagen het coronavirus allebei van alle hoeken en kanten. Twee Brusselse protagonisten van de pandemiebestrijding over één jaar corona: Marc Noppen van het UZ Brussel en Inge Neven van de Brusselse Gezondheidsinspectie. “In België overleggen we constant, maar hakken we geen knopen door.”

— STEVEN VAN GARSSE, FOTO’S BART DEWAELE

We zijn een jaar na de uitbraak van het coronavirus. Op welk moment beseften jullie dat we met 8

I

3 MAART 2021

een écht probleem zaten?

MARC NOPPEN: Toen ik de beelden zag van de

En toen begonnen de patiënten binnen te komen.

INGE NEVEN: Ik heb die periode als buitenstaander meegemaakt. Ik werkte nog niet bij de Brusselse Gezondheidsinspectie. Ik herinner me wel hoe onwezenlijk het was. Bij Imec, waar ik werkte, moesten we begin januari al maatregelen nemen omdat we actief zijn in Azië. Ik was bevoegd voor het risicomanagement. Ik heb toen al de Passenger Locator Forms leren kennen, en de contacttracing. Toen ik bij de Gezondheidsinspectie aan de slag ging, in mei, zag je dadelijk dat die te klein was om die crisis te lijf te gaan. Corona kwam als een enorme verrassing. Er waren geen noodplannen.

NOPPEN: Corona kwam voor iedereen als een verrassing. Het federale niveau was niet klaar, het Vlaamse ook niet. De woonzorgcentra zijn in de eerste golf veel te lang onder de radar gebleven.

Dat is geen kritiek, maar een vaststelling.

ziekenhuizen in Noord-Italië: Bergamo, Cremona.

Ik heb daar een tijdje gewerkt. Ik ken die ziekenhuizen, ik ken die mensen. Ik dacht: als zij dit meemaken, dan is de pandemie ook voor ons niet Over de Brusselse aanpak van de periode na de meer veraf. Al had ik er geen idee van dat het zo’n eerste golf bent u wél heel kritisch. ampleur zou aannemen.

NOPPEN: Zeker. Daar zijn fouten gemaakt. In de Eind februari hadden we zomer zag je her en der opflakkeringen, voorzichtigheidshalve onze maar de epidemie was eigenlijk wel noodplannen al eens onder controle. We hadden weinig IMPACT uitgehaald. Op 6 maart patiënten in het ziekenhuis. We bleven Maar liefst 8.500 hadden we twee patiënten die wel testen. We zagen midden juli de mensen belandden positief testten. Het was positiviteitsratio stijgen. Ons team van tijdens deze coronavrijdag, halfzeven ’s avonds. wiskundigen heeft toen een curve crisis in een Brussels Een jongen van vijftien die net gemaakt die perfect het verder verloop ziekenhuis. Ze bleven een niertransplantatie zou van de epidemie voorspelde. We wisten daar gemiddeld twee krijgen. De nier lag klaar. En toen al dat de tweede golf hoger en weken. Een kwart een verpleegkundige die al breder zou zijn dan de tweede. Ik had de van die ligdagen een week met een longontstepiek voorspeld op 6 november. Het is was op Intensieve king in ons ziekenhuis lag.

7november geworden.

Zorg. Mensen met En vanaf dan was het Ik ben met die cijfers naar de cardiovasculaire crisisbeheer. De hele overheden getrokken. Maar er is niet problemen, diabetes governance is toen opzijgenaar mij geluisterd. De ene versoepeling of longaandoeningen schoven. Met één korte lijn na de andere volgde. BRUZZ heeft toen belandden het meest van directie naar het ziekenaan minister Alain Maron (Ecolo) uitleg in het ziekenhuis. huis. Met 5 departementen in gevraagd, met het bekende antwoord: Twintig procent van de plaats van 57. Dat ging vlot. dat het UZ Brussel zich maar met opgenomen patiënWe hadden al wat ervaring Vlaanderen moet bezighouden. ten sterft ook in het ziekenhuis.

▼

A

fspreken doen we in het lege café van het Kaaitheater. Symbolisch voor wat Brussel vandaag moet doormaken. Geen horeca, geen cultuur. De pret en het vertier zijn naar de privésfeer verbannen. En naar de eigen bubbel. Als Inge Neven komt binnengewandeld, monstert ze de ruimte. “Het zou een mooi vaccinatiecentrum kunnen zijn,” grapt ze.

Dat is niet gespeend van ironie. Ze heeft net te horen gekregen dat door informaticaproblemen het pas geopende testcentrum op de Heizel alweer dicht moet. “Je vraagt je af: openen we het testcentrum nu met een grote persconferentie? Je beslist van wel. Om dan een dag later te horen dat het weer dicht moet door technische problemen.”

Het snelle schakelen en de onverwachte wendingen. Het is een constant gegeven voor de beleidsmakers in dit land tijdens deze pandemie.

Omdat het virus onvoorspelbaar is, omdat het land onvoorbereid was, omdat de lijnen en de bevoegdheden in dit kleine land meer weg hebben van een spaghetti dan van geoliede machine.

Opmerkelijk, maar ook tekenend: Neven en Noppen ontmoeten hier elkaar voor het eerst.

Terwijl ze beiden al maanden in het brandpunt van de Brusselse crisis staan. “Dat zegt toch alles”

met een ander soort vijand, tijdens terreuraanslagen.

Virusmoeheid

Zelfisolatie

Cultuurhonger

Vaccinverlossing

Burenbubbel

Inge Neven en Marc Noppen willen niemand onder druk zetten om zich te laten vaccineren. “Maar voor zorgpersoneel zou het verplicht moeten zijn,” oordeelt Noppen.

3 MAART 2021

I 9

INGE NEVEN EN MARC NOPPEN MISTEN VOORAL EENHEID VAN COMMANDO

de regio’s. Maar werkt die eigenlijk wel? Beslissingen blijven uit. We zitten op dat vlak in een complex land.

En dan opent u een prachtig vaccinatiecentrum, en heeft u geen vaccins …

NOPPEN: Mag ik even cynisch zijn? Dit is bijna een

grap …

NEVEN: Dat is natuurlijk frustrerend, want in

BRUZZ | INTERVIEW

“Iedereen zag het vaccin als ‘the way out’. En nu voel je dat het stokt. Dat is heel frustrerend, ja” INGE NEVEN Brusselse Gezondheidsinspectie

Ik was zo boos dat ik naar Intensieve Zorg ben getrokken. De Bergamopatiënten waren aan het binnenstromen. Ik heb foto’s genomen van de patiënten. En heb die naar Pedro Facon en Maggie De Block gestuurd. Pas toen is er naar mij geluisterd.

Mevrouw Neven, ik denk dat u wel kan bevestigen dat er in de zomer weinig ‘sense of urgency’ was in Brussel.

NEVEN: Ik denk wel dat dat klopt, ja. De Brusselse

politiek wou de bevolking ontzien, vooral de jongeren. De positiviteitsratio steeg, maar vooral bij de oudere bevolking. De ziekenhuiscijfers vielen mee. We hebben toen vooral op motivatie ingezet: de bestaande maatregelen laten respecteren.

Wel voerden we op 12 augustus de mondmaskerplicht in. Die leek te werken. Maar met de terugkerende reizigers aan het eind van de vakantie en de heropening van de scholen was het hek van de dam. Ondanks onze pogingen om met testing, tracing en quarantaine de epidemie onder controle te krijgen. Je zag die tweede golf zo voor je ogen ontstaan.

Wat zegt dat volgens u over het beleid? Was dat verblind door een soort van optimisme?

NEVEN: Dat denk ik niet. Het gaat meer om een

afweging die de politiek moet maken tussen gezondheid en economie. En verder zat het ook niet goed met het samenspel tussen het federale niveau en de regio’s, met op 23 september die 10

I

3 MAART 2021

fameuze persconferentie van premier Sophie Wilmès (MR).

De inschattingen die de statistici maakten strookten ook niet met hoe het hier in Brussel werd aangevoeld. Ik herinner me hoe bepaalde burgemeesters eind september weerstand boden tegen nieuwe maatregelen. Hoewel de ziekenhuisopnames toen al aan het stijgen waren. Ze vonden het allemaal overroepen, en niet zo erg.

NOPPEN: Ik denk dat je de kern van de zaak raakt: onze governance-structuur staat haaks op wat crisismanagement hoort te zijn. Zeker in een crisis van een pandemische schaal. Daar bestaat wetenschappelijke literatuur over. We geven daar les over. Drie basisregels komen altijd terug: eenheid van commando, van uitvoering en van communicatie.

En, wat ook cruciaal is, snelheid. Perfectie is op dat moment de vijand. Je maakt fouten. Maar dat is niet erg. Die kun je rechtzetten. Het ergste wat je kan doen, is géén beslissingen nemen. En blijven overleggen. En raden oprichten, en adviesraden, en stuurgroepen. Op een bepaald moment hadden we er dertig.

Bent u het daarmee eens? Brussel heeft op een bepaald moment toch één lijn proberen te trekken, bijvoorbeeld in de quarantainehandhaving. Met één beleid voor de negentien gemeenten.

NEVEN: (Aarzelt) Voor een stuk. Maar om heel

eerlijk te zijn: de eenheid van commando is er nog steeds niet. Neem nu de testing. Er is een federale taskforce opgericht, met vertegenwoordiging van

december krijg je te horen dat we kunnen vaccineren en dat we in mei klaar kunnen zijn. We bouwen grote vaccinatiecentra om snel te kunnen werken. En met een goede drive bij ons personeel.

Iedereen zag het vaccin als the way out. En nu voel je dat het stokt. Dat is heel frustrerend, ja. En het doet bijna het positieve nieuws vergeten dat we de woonzorgcentra wél volledig gevaccineerd hebben.

NOPPEN: Ik volg Inge wel. Er is inderdaad ook fantastisch goed nieuws. We hebben drie zeer goed werkende vaccins. En ze zijn er vroeger dan we zes maanden geleden hadden kunnen dromen.

Maar er is toch opnieuw zoiets als een ‘smalheid in de uitvoering’. Ik verwijs naar Denemarken. De toelevering van de vaccins is daar dezelfde als bij ons, maar daar is al dubbel zoveel gevaccineerd. Het loopt daar als een trein.

Hoe komt dat?

NOPPEN: Denemarken heeft een heel sterke centrale aansturing, met een grote operationele decentralisatie. Er is een hiërarchie. Dat is het grote verschil. België is een platte pannenkoek.

We overleggen voortdurend, maar er worden geen knopen doorgehakt.

NEVEN: Op sommige momenten verlang ik ernaar dat iemand beslist. Dat ontbreekt in deze crisis.

Ook vandaag.

Virologen gaan ervan uit dat tachtig à negentig procent van de bevolking gevaccineerd moet zijn om groepsimmuniteit te behalen. De Brusselaar aarzelt. Halen we die tachtig procent wel?

NEVEN: Ik ben een optimist. Dus ik denk van wel.

We zien de bereidheid stijgen. En bij het ziekenhuispersoneel is er geen probleem.

Begrijpen jullie waar dat antivaccin-sentiment vandaan komt?

NEVEN: Er circuleren verhalen. Meisjes vrezen dat

ze niet meer vruchtbaar zullen zijn. AstraZeneca heeft dan weer de naam slechte bijwerkingen te geven. We moeten het tijd geven.

NOPPEN: Bij de twijfelaars heb je een grote groep die een gebrek heeft aan objectieve informatie.

Dat is ook in mijn vriendenkring zo. Die krijg je wel mee. Als je ze goed informeert. Maar er is toch ook een significante minderheid van mensen die je niet meekrijgt. Die je bij een discussie juist versterkt in hun overtuiging. Ik noem het mensen die ‘magisch’ denken. Het kunnen ook hoogopgeleiden zijn. Het zijn mensen die op een andere manier met de werkelijkheid omgaan.

Hoe willen jullie hen overtuigen?

NEVEN: We werken met mensen uit de gemeen-

schappen. In verschillende talen. Met pictogrammen. Het is zieltjes winnen. Stap voor stap.

Zonder te overtuigen.

Hoezo?

NEVEN: Je mag enthousiasmeren, maar niet

overtuigen. Dat is een subtiel verschil, maar het is wel belangrijk. We zetten geen mensen onder druk om zich te laten vaccineren.

NOPPEN: Zorgpersoneel zou nochtans verplicht moeten worden. We doen dat met hepatitis B waarom niet met dit vaccin? En wie niet wil, komt niet aan het bed van de patiënt.

NEVEN: Ook de federaties van rusthuizen dringen aan op een verplichting. Voorlopig volgt Brussels minister van Gezondheid Alain Maron de federale richtlijn. We zijn dus nog niet aan een verplichting toe, maar we gaan wel naar een beleid waarbij we rusthuizen pas laten versoepelen als negentig procent van de residenten en zeventig procent van het personeel gevaccineerd zijn (intussen is in een omzendbrief alleen sprake van die 90 procent vaccinatie bij de bewoners, red.).

Even terug naar de samenleving. Jongeren offeren zich een stuk op voor de oudere generatie. Hun vrijheden zijn fors ingeperkt, terwijl ze nauwelijks risico lopen om zwaar ziek te worden. Hebben we daar voldoende aandacht voor?

NOPPEN: Het is heel vervelend, en het kan ook schrijnend zijn. We hebben heel wat studenten die hun studies betalen door te werken. Die

kunnen dat niet meer. Die komen in de ellende.

Maar om nu te zeggen dat een hele generatie verloren is, dat lijkt me overdreven. Er is ook het vooruitzicht van de zomer. Maar ik snap de zucht naar loslaten, ik zou ook graag op restaurant gaan. Ik ben het gewandel ook beu.

Het Brusselse zorglandschap is enorm versnipperd met zes bevoegde ministers. Moet dat niet sowieso vereenvoudigd worden?

NOPPEN: Natuurlijk. Al vrees ik dat het geheugen kort zal zijn. We hebben het failliet meegemaakt van het gezondheidssysteem, met negen ministers in een land dat niet groter is dan een buitenwijk van Shanghai.

Waar we vandaag mee zitten is het gevolg van een marché arabe, waarbij, in de laatste staatshervorming, de bevoegdheden hopeloos versnipperd zijn geraakt. Al in de bachelor geneeskunde leer je dat je preventie en het curatieve niet los van elkaar mag zien. Iedereen is het erover eens dat er coherentie nodig is. De vraag is of je dat terugzet bij de federale overheid, of naar de deelstaten brengt?

Wat vindt u zelf?

NOPPEN: De wetenschap is daar vrij duidelijk over: de solidariteit, de verzekering hou je best op het hogere niveau, de zorg en de preventie zet je op het lagere niveau: een gebied van vier- à vijfhonderdduizend mensen. Wat overeenkomt met onze eerstelijnsregio’s. Dat invoeren betekent wel majeure politieke implicaties.

« NOUS AVONS BESOIN DE QUELQU’UN QUI DÉCIDE » Inge Neven, de l’inspection de l’hygiène de Bruxelles, et Marc Noppen, de l’UZ Brussel, reviennent sur la lutte contre la pandémie un an après l’apparition du coronavirus dans notre pays. Ils racontent comment ils ont vécu l’apparition des premiers foyers d’infection et combien il est difficile dans notre pays de gérer une crise avec autant de gouvernements. Des erreurs ont été commises. La deuxième vague a été sous-estimée, malgré les avertissements. Neven plaide pour une unité de commandement, alors que la campagne de vaccination semble être au point mort. « Parfois, j’ai envie que quelqu’un décide. C’est ce qui manque dans cette crise. Encore aujourd’hui. » Marc Noppen lance un appel pour ne pas oublier les leçons de la crise et pour réformer les soins de santé dans notre pays. « Nous avons connu la faillite du système de santé, avec neuf ministres pour un pays qui n’est pas plus grand qu’un faubourg de Shanghai. » FR

“WE NEED SOMEONE WHO TAKES DECISIONS” Inge Neven of the Brussels Health Inspectorate and Marc Noppen of the UZ Brussel hospital look back on the fight against the pandemic one year after the outbreak of corona in our country. They tell how they experienced the first outbreaks, and how difficult crisis management is in our country with its many authorities. There were mistakes made too. The second wave was underestimated, despite the warnings. Inge Neven argues for unity of command, even now that the vaccination campaign is stalling. “At times I long for someone to take decisions. That is missing in this crisis. Even today.” Marc Noppen asks us not to forget the lessons learned from the crisis quickly, and firmly to reform the healthcare landscape in our country. “We have experienced the bankruptcy of the healthcare system, with nine ministers in a country no bigger than a suburb of Shanghai.”

EN

“We hebben het failliet meegemaakt van het gezondheidssysteem, met negen ministers in een land dat niet groter is dan een buitenwijk van Shanghai” MARC NOPPEN CEO UZ Brussel

3 MAART 2021

I 11

Coronacurve

Test- en tracestrategie

IPad-afscheid

Lockdown

Avondklok

iPad-af-scheid, zelfstandig naamwoord • het • g.mv.

Afscheid nemen van een geliefde via de digitale weg, m.n. omdat fysiek bezoek niet is toegestaan

MIRTE BLIKI ZAG ALS VERPLEEGKUNDIGE OOK DE ANDERE KANT VAN HET CORONALEED TOEN HAAR GROOTVADER OVERLEED

‘Hij stierf alleen, we konden niet eens zijn hand vasthouden’

BRUZZ | PORTRET

Tijdens de eerste lockdown moest sociaal verpleegkundige Mirte Bliki (27) familiebezoek weigeren voor opgenomen patiënten in het UZ Brussel. Toen ze vorige maand zelf geen afscheid mocht nemen van haar grootvader, stond ze plots aan de andere kant. “Zijn hele leven hee­ hij voor ons gezorgd, maar zijn laatste twee weken moest hij alleen doorbrengen.

Hartverscheurend.” — NATHALIE CARPENTIER, FOTO IVAN PUT

A

ls schakel tussen artsen en familie van opgenomen Covidpatiënten, biedt Mirte Bliki familie niet alleen steun, maar moet ze ook slecht nieuws brengen. Hoe menselijk ze dat ook probeert aan te pakken, Covid-19 maakt zelfs dat einde vaak eenzaam en kil. Zeker in het begin toen nog weinig geweten was over het virus en bezoek simpelweg verboden was. “Als ik bedenk hoeveel mensen in de eerste lockdown in hun eentje gestorven zijn, krijg ik het koud.” Ze herinnert zich een Covidpatiënt die maandenlang in coma lag, zijn vrouw en dochter mochten hem niet bezoeken.

“Zelfs toen hij uit zijn coma ontwaakte, was hij alleen.”

Tijdens die eerste golf beantwoordde ze de telefoons van ongeruste familieleden van Covidpatiënten. “De normale lijn was onbemand, alle artsen en verpleegkundigen waren naar de bedden geroepen.

Omdat ze helemaal ingepakt zaten in beschermend materiaal, móchten ze zelfs geen telefoon opnemen.” Vaak kon ze enkel de schaarse info doorgeven die genoteerd was in het medisch verslag.

“Soms kon ik niet meer zeggen dan dat een patiënt stabiel was.”

De ene familie had daar meer begrip

12

I

3 MAART 2021

Cultuurhonger

’s Middags hebben ze nog geen nieuws.

LAATSTE GESPREK ’s Avonds horen ze dat hij in isolatie moet, maar de coronatest blijkt gelukkig negatief. Hun grootvader zelf krijgen ze niet aan de lijn. De geriatrieafdeling heeft geen gewone telefoons meer naast het bed en een gsm heeft haar 83-jarige grootvader niet. “Je weet dat hij daar ligt, maar je kan niet eens vragen hoe het gaat.”

Bliki neemt contact op met de sociale dienst. Of er echt geen whatsappgesprek mogelijk is. Het kan. Zijn vrouw en dochters mogen bellen, maar slechts drie keer per week. Na anderhalve week krijgen ze bericht dat hij weer naar huis mag. Oef. Maar voor het zover is, maakt hij plots koorts. Hij test positief, vermoedelijk besmet door een uitbraak op de afdeling geriatrie zelf.

Bij dat nieuws schiet Bliki volledig in paniek. “Ik kende die verhalen, ik was zo bang dat hij zou sterven. Mijn peter lag daar helemaal alleen, hij had niemand.

Ook al heb ik begrip voor alle Covidregels, het enige dat je op dat moment wil, is ter plaatse gaan kijken hoe hij het écht stelt.”

Onmogelijk. “Dus schreef ik hem een lange brief en voegde foto’s toe.

Van hem en zijn vrouw, van zijn dochters, van al zijn kleinkinderen en achterkleinkinderen. Zodat hij toch iemand zag op zijn kamer.” Als hij wordt overgebracht naar de Covidafdeling mag ze hem eindelijk bellen. Het is dan twee weken

IMPACT Sinds het begin van de pandemie stierven 22.077 Belgen aan Covid-19, onder 2.771 Brusselaars, zo blijkt uit de cijfers van Sciensano tot maandag 1 maart.

In Brussel was 49 procent van alle overledenen bewoner van een wzc. Het aantal Covid-19-sterfgevallen onder de rusthuisbewoners daalt, wellicht als gevolg van de vaccinaties.

Burenbubbel

Vaccinverlossing

“Het was vreemd om enkel tegen een hoofd op een scherm te praten, maar ik was blij om het gezicht van mijn peter te zien” MIRTE BLIKI Sociaal verpleegkundige

geleden dat ze hem heeft gezien, erg lang voor hen. “Ik ben de psychologe daar nog altijd dankbaar voor.”

Heeft hij goed gegeten? Wat heeft hij op tv gezien? “Ik sprak hem moed in, hoopte dat alles goed zou komen.” Wanneer Bliki’s moeder en grootmoeder de dagen nadien informeren naar zijn toestand, luidt het dat hij “stabiel” is. “Maar dat kan zoveel betekenen. Als hij drie liter zuurstof nodig heeft en dat blijft drie liter, is hij stabiel, maar dat is niet goed, he.”

Het is inderdaad niet goed.

Enkele dagen later belt het ziekenhuis of zijn vrouw snel kan langskomen. “We wisten meteen: dit is slecht nieuws. Zijn bloedwaarden waren niet goed, hij had meer en meer zuurstof nodig.” Omdat hij maar twee kinderen had, mag zowel Bliki’s moeder als haar tante meekomen. “Er mogen maximaal twee mensen afscheid nemen. Je moet dus ook nog eens kiezen wie dat laatste moment gegund is.”

Kleinkinderen mogen sowieso niet op bezoek, hoe hecht hun band ook is. Ze mogen hem wel nog videobellen met een iPad. Tien minuten voor vier kleinkinderen.

Vreemd om enkel tegen een hoofd op een scherm te praten, maar ik was blij om zijn gezicht te

zien. Hij was erg helder, hij leek niet ziek. Omdat ik wist dat dit waarschijnlijk ons laatste gesprek was, heb ik hem gezegd dat ik hem graag zag. Hij antwoordde dat die zotte Covid hem nu toch wel goed te pakken had.”

De volgende ochtend is hij dood.

“Hij is alleen gestorven. Bij hem waken, mocht niet. Het enige waar ik blij om ben, is dat het zo snel gegaan is.” Niet weten hoe hij die laatste uren doorbracht, valt haar zwaar. “Hij weet dat wij hem doodgraag zagen, maar normaal zouden wij allemaal aan zijn bed hebben gezeten. Om beurt zouden we zijn hand hebben vastgehouden.

Hij die altijd voor Jan en alleman klaarstond, bracht zijn laatste weken, uren helemaal alleen door.”

Een pijnlijk contrast met zijn rijk gevulde, warme leven dat ook in de misviering voelbaar was. “Hij kende iedereen in het dorp. Normaal zou de kerk afgeladen vol hebben gezeten, nu waren we met twaalf.

Zelfs zijn broers en zussen mochten niet komen, terwijl hij ze mee heeft opgevoed. Toen hun ouders jong stierven, heeft hij ervoor gezorgd dat ze niet in een weeshuis terechtkwamen. Het is toch onvoorstelbaar dat zelfs zij geen afscheid van hem mochten nemen?”

FAIRE SES ADIEUX SUR UN IPAD

SAYING GOODBYE VIA IPAD

Pendant le premier confinement, l’infirmière sociale Mirte Bliki (27 ans) a dû refuser les visites de la famille des patients hospitalisés à l’UZ Brussel. Elle s’est retrouvée de l’autre côté de la barrière lorsqu’elle n’a pas pu faire ses adieux à son grand-père le mois dernier. Par défaut, elle lui a parlé une dernière fois en appel vidéo sur un iPad. « Toute sa vie, il a pris soin de nous, mais il a dû passer les dernières semaines de sa vie tout seul. C’est déchirant. »

During the first lockdown, social nurse Mirte Bliki (27) had to refuse family visits for patients admitted to the UZ Brussel. When she was not allowed to say goodbye to her grandfather last month, she suddenly found herself on the other side. Out of necessity, she spoke to him one last time in a video call with an iPad. “His whole life he took care of us, but he had to spend his last two weeks spend alone. Heartbreaking.”

FR

BRUZZ | PORTRET

voor dan de andere. Eén keer liep het uit de hand toen ze een gezin moest vertellen dat hun vader stervende was. En nee, het speet haar ten zeerste, maar ze mochten hem niet bezoeken. Wat later kreeg ze telefoon van het onthaal. Tien familieleden eisten daar hun vader te mogen zien. “Ik heb hen ter plaatse de maatregel verder toegelicht. De vader sprak geen Frans of Engels, normaal tolkten zijn kinderen, ze voelden zich machteloos. Sommigen waren zo agressief dat de security tussenbeide is moeten komen. Ontzettend schrijnend, want eigenlijk wisten die mensen zich geen raad met hun verdriet.”

Uit die eerste periode zijn lessen geleerd. Vandaag maken videogesprekken via smartphone of iPad toch nog enig contact mogelijk, de familie wordt ook structureler op de hoogte gehouden, zegt Bliki.

“Familie weet nu dat ze ’s ochtends een telefoontje kunnen verwachten, ’s middags een videogesprek via whatsapp en daarna nog een telefoon van de dokter. Het helpt om te weten waar je aan toe bent.”

Als de patiënt palliatief is, mag de familie vandaag wél afscheid nemen, met respect voor erg strikte regels. Iedereen moet een pak aan, een FFP2-mondmasker, een bril en handschoenen. “Knuffelen mag nog steeds niet, een hand geven kan eventueel. En alleen familie in de eerste lijn mag op bezoek: de partner en de kinderen. Kleinkinderen niet.”

Hoe bikkelhard dat in werkelijkheid blijft, ervaart Bliki zelf aan den lijve als haar grootvader en peter op 24 januari onverwacht wordt opgenomen in het ziekenhuis in Dendermonde. Haar peter is haar grote held, zijn boerderij haar tweede thuis. Opvang hadden kleinkinderen zoals zij nooit nodig, bij hem waren ze altijd welkom.

Maar nu heeft haar grootvader een darmontsteking, Bliki’s tante brengt hem naar het ziekenhuis.

Aan de ingang wordt ze staande gehouden. Sorry, ze mag niet verder.

Covidregels. Als verpleegkundige ként ze alle regels, maar ze vond het verschrikkelijk. “Je moet iemand loslaten, maar je hebt geen idee voor hoelang.” Bliki weet: dat kan voor maanden zijn. Zij en haar familie bellen het ziekenhuis. Meermaals.

Zelfisolatie

EN

▼

Virusmoeheid

3 MAART 2021

I 13

Coronacurve

Test- en tracestrategie

IPad-afscheid

Lockdown

Avondklok

lock·down, zelfstandig naamwoord • de m • lock¬downs Noodmaatregel of noodtoestand, waarbij een gebied of gebouw niet mag worden betreden of verlaten vanwege gevaar of dreiging, bv. een epidemie

‘Het is een rollercoaster van emoties’

BRUZZ | INTERVIEW

VIER HORECASEIZOENEN IN HET TEKEN VAN CORONA

Julie Belaen (39) is moeder, echtgenote en medeoprichtster van zowel Chicago Café als Chicago Trattoria in de Vlaamsesteenweg. Hoe heeft zij het afgelopen jaar doorstaan?

“Het was een emotionele rollercoaster. Eerst waren we zeer gemotiveerd, dan kwam de dip.” Haar relaas van vier seizoenen met corona. — BETTINA HUBO, FOTO SASKIA VANDERSTICHELE 14

I

3 MAART 2021

Zelfisolatie

Cultuurhonger

J

Vaccinverlossing

ulie Belaen baat de Chicago-restaurants uit met haar twee Fouads, zoals ze zelf zegt: haar man, de Fransman Fouad Benarbia, en familievriend Fouad Ramzi, een Brusselaar, geboren in de Chicagowijk.

Tot tien jaar geleden werkte de Waregemse bij een communicatiebureau in Gent. Na de uren leefde ze zich uit met haar passie: taarten bakken.

Toen ze haar man ontmoette, verhuisde ze naar Brussel. Door hem liet ze zich ook overtuigen om iets met haar liefde voor patisserie te doen.

In een vroegere matrassenwinkel aan de Vlaamsesteenweg begon ze eind 2014 samen met Benarbia en Ramzi Chicago Café, een zeer kindvriendelijk eetcafé.

Eind 2019 opende het drietal, dat ondertussen ook Café Elvis op het Rouppeplein was begonnen, iets verderop in de straat Chicago Trattoria.

2020 zou een jaar worden van hard werken.

Belaen en haar man wilden er helemaal voor gaan en hadden daarom ook een au pair geregeld voor hun dochtertjes Jeanne (3) en Joséphine (8). ”Met drie zaken heb je het razend druk. ‘s Ochtends zette ik de meisjes af aan Mabo, waar ze school lopen, vervolgens ging ik naar Chicago Café om daar de keuken op te starten en ervoor te zorgen dat de toonbank gevuld was met gebak. Daarna schoof ik door naar de trattoria, waar ik de middagshift deed. Tegen drie uur haalde ik de meisjes weer van school en nam ze mee naar het café. Daar sloot ik af om vijf uur, waarna ik met de kinderen naar huis ging. Intussen runde mijn man overdag Elvis Café en ’s avonds de trattoria.”

En toen brak de pandemie uit.

COCOONEN IN DE LENTE “Op 12 maart hoorden we dat de horeca dicht moest. Eerst hebben we nog takeaway gepro-

Burenbubbel

beerd in de trattoria. Maar toen het land enkele dagen later volledig in lockdown ging, zijn we daarmee gestopt. Het had geen zin. Iedereen moest binnenblijven, er was geen kat op straat.”

“Voor de deur van de trattoria hebben we wel nog een marktje op touw gezet om alle verse producten voor een spotprijs te verkopen: de mozzarella, de pasta, de tomatensaus. De zalm en andere voorraden van Café Chicago hebben we zelf opgegeten en uitgedeeld aan het personeel, dat vanaf dan tijdelijk werkloos was.”

“Vervolgens hebben we enkele weken heel intens samengeleefd in ons huis in Sint-Gillis.

Soms waren we daar met zeven. Mijn man heeft twee oudere kinderen die deels bij ons wonen. En ook de au pair was ondertussen gearriveerd, een leuk meisje met groene vingers dat ons saaie koertje meteen omtoverde tot een plantenparadijs.”

“Met dat prachtige voorjaarsweer hebben we er heel veel gezeten. Dat was fijn. Wij zijn zulke harde werkers, zeven dagen op zeven bezig, en plots hadden we een zee van tijd, voor onszelf en voor de kinderen.”

“Het was ook een behoorlijk existentiële periode omdat ik nog met de verwikkelingen zat van een moedervlek op mijn been die vlak voor de lockdown was weggehaald en die een melanoom bleek. In volle quarantaine moest ik hoppen van huisarts naar dermatoloog naar ziekenhuis.”

“Toen ik begin april uitsluitsel kreeg dat er geen uitzaaiingen waren, kon ik dat hoofdstuk afsluiten en aan iets nieuws gaan denken. De facturen bleven binnenkomen. Ik besloot om taarten te bakken op bestelling. Dat deed ik voordien ook al, maar het was niet echt bekend.

Nu communiceerde ik erover op Facebook en dat werkte. De mensen zaten allemaal thuis en iedereen had wel een verjaardag te vieren. Ik bracht de taarten gratis aan huis.”

“Het ging allemaal heel ontspannen. ’s Ochtends trok ik naar mijn atelier boven Chicago Café om de taarten te bakken.

Tegen de middag ging ik naar huis om IMPACT te lunchen met mijn Brussel telde voor gezin en vervolgens corona 4.500 restauhielp ik de kinderen rants en 1.800 cafés, met hun schoolwerk. die samen 27.000 Mijn man was mensen te werk overdag thuis en stelden. Door de ging ‘s avonds naar verplichte sluitingen, de trattoria, die zit een groot aantal in ondertussen weer financiële moeilijkhewas begonnen met den. Philippe Trine, takeaway. Ook zijn voorzitter van Horeca werk verliep in een Brussel, verwacht dat leuke sfeer, mensen slechts de helft van uit de buurt kochten de cafés en restaupizza’s en gingen die rants zal kunnen opeten aan de opengaan als het kaaien.” mag. “Het zal faillissementen regenen.”

3 MAART 2021

▼

Virusmoeheid

I 15

VIER HORECASEIZOENEN IN HET TEKEN VAN CORONA

▼

“Wij zijn het zo gewoon om altijd druk in de weer te zijn, daardoor kom je vanzelf in een ritme. Nu dat ritme doorbroken is, raken we af en toe de motivatie kwijt” JULIE BELAEN Zaakvoerster Chicago-restaurants

voor de trattoria, maar slechts één voor Chicago Café.”

“Tijdens de kerstvakantie zijn we nog een versnelling hoger gegaan met de buitentoog.

Omdat Winterpret niet doorging, vonden we dat we ons eigen kerstmarktje moesten organiseren.

Behalve de gebruikelijke gerechten, maakte ik kerststronken en kerstboxen, gevuld met cookies en granola. Ook hadden we speciale sweatshirts en totebags laten maken met een tekening van het café. Die hebben we uiteindelijk vooral aan vrienden en familie verkocht.”

“Maar het kerstmarktje liep wel. Er was in de vakantie behoorlijk wat volk in de stad, ook bezoekers van buiten Brussel. Regelmatig kreeg ik berichtjes van vrienden uit West-Vlaanderen die een dagje Brussel wilden doen en vroegen of ze bij ons iets konden eten.”

FLINK AANPOTEN IN DE ZOMER BRUZZ | INTERVIEW

“Op 8 juni mochten we weer opengaan. Voor de trattoria was het de eerste zomer en het was meteen een schot in de roos, met dank aan het goede weer en ons grote terras. Chicago Café draaide minder goed. Veel van onze klanten die normaal ’s middags komen lunchen, zaten thuis te telewerken. En de toeristen die vaak bij ons ontbijten, waren er ook niet.”

“In het weekend kregen we wel opnieuw veel families over de vloer, maar de verminderde capaciteit speelde ons parten. Doordat we verplicht waren om de tafels verder uiteen te zetten, was het aantal zitplaatsen gedaald van honderd naar veertig, soms was er plaatsgebrek.”

“Minder klanten betekende minder omzet.

Daardoor heb ik nooit al mijn vaste personeel – veel moeders met een contract van twintig of vijfentwintig uur – opnieuw aan het werk kunnen zetten.”

“In beide Chicago’s moesten we strenge hygiënemaatregelen hanteren. Plexischermen hebben we niet geplaatst, dat was te duur. Maar de looprichtingen waren aangeduid en overal stond handgel. Voorts werd alles voortdurend ontsmet, de tafels, de toiletten, en kwamen er geen suikerpotten en flessen olijfolie meer op tafel. Jammer, we hadden de laatste jaren zo ons best gedaan om ecologischer en met minder individuele verpakkingen te werken.”

“En ja, we noteerden zoals gevraagd de namen van alle klanten. Die registers zijn echter nooit opgehaald. Onlangs heb ik ze weggegooid, de boeken hingen nog half aan elkaar.

Heel de zomer hebben we keihard doorgewerkt, op één vakantieweekje met het gezin in augustus na. Maar die goede zomer heeft het verlies van de lente niet goedgemaakt. We verdienden wel weer wat, maar konden onze reserves, die flink geslonken waren, niet aanvullen.”

16

I

3 MAART 2021

KNOKKEN IN DE HERFST “We konden voortwerken tot half oktober. In Brussel moesten eerst de cafés dicht, op 7 oktober. De restaurants bleven nog een dag of tien open, maar het was een vreemde sfeer. Als je vanuit de trattoria naar buiten keek, zag je aan de overkant het lege terras met de opeengestapelde stoelen van Au Laboureur.”

“De tweede lockdown was helemaal anders dan de eerste. De kinderen konden naar school, daarom wilden wij meteen iets omhanden hebben. We deden afhaal in de trattoria en besloten om ook een echte takeaway op te zetten in het eetcafé.”

“Op 19 oktober, toen alle restaurants dichtgingen, stonden wij buiten voor Chicago Café met een toog met burgers, een dagschotel, verse soep en natuurlijk gebak en koffie. Het was een redelijk succes. Sommige van onze vaste klanten kwamen tussen het telewerken door even een koffie drinken of iets te eten halen. Maar echt veel volk was er natuurlijk niet in Brussel. Bovendien deed in die maanden iedereen takeaway. Zowat elke horecaondernemer stond buiten met soep en koffie.”

“We zijn toen ook met Uber Eats begonnen.

Voorheen wilden we dat niet. Het eten komt vaak lauw aan en de commissies die je afdraagt aan die leveringsplatformen zijn hoog. Maar we zijn toch gezwicht. Iedereen doet het en misschien willen onze klanten het wel, dachten we. Echt veel heeft het niet opgeleverd, wel een aantal bestellingen

DIPJE IN DE WINTER “De kerstkraam was ons laatste grote offensief.

De eerste dag na de vakantie stond onze toog opnieuw buiten, maar ik denk dat we vijf koffies verkocht hebben. Daar sta je dan, in de ijzige koude met al je eten.”

“We voelden meteen dat de klanten er niet meer waren, Kerstmis was voorbij, iedereen zat in zijn winterdip. Wij eigenlijk ook. Je gemoed begint te wankelen, de ene dag heb je de energie om ’s ochtends om zeven uur chocolademelk te maken,

QUATRE SAISONS SOUS LE SIGNE DU COVID Julie Belaen (39 ans) est mère, épouse et cofondatrices du Chicago Café et de la Chicago Trattoria rue de Flandre.

Comment a-t-elle traversé les quatre saisons avec le coronavirus ? Au printemps 2020, tout fermait d’un coup. Un choc, mais elle en profite pour passer du temps avec sa famille. Les factures s’accumulant, elle décide de faire des gâteaux sur commande. Le 8 juin, le secteur horeca est autorisé à rouvrir. Un été synonyme de travail acharné. À l’automne, le gouvernement annonce un nouveau confinement. Julie et son mari décident de faire de la vente à emporter. À l’extérieur, devant le Chicago Café, un comptoir avec de la nourriture et des boissons a été installé, qui se transforme en un véritable marché de Noël à la fin de l’année.

Après les vacances, l’enthousiasme retombe un peu. « L’année passée, c’était les montagnes russes émotionnelles », conclut-elle. « Au début, on était très motivés, puis on a eu un passage à vide. » FR

de volgende dag denk je: pffff. Wij zijn het zo gewoon om altijd druk in de weer te zijn, daardoor kom je vanzelf in een ritme. Nu dat ritme doorbroken was, raakten we af en toe de motivatie kwijt.”

“We hebben toen besloten om te stoppen met de takeaway in het café. De koffiemachine en de verwarming gingen uit. Ik bak wel nog taarten en maak brunchboxen voor het weekend. Maar tijdens de krokusvakantie zat ik gewoon thuis met de kinderen, de au pair is weer vertrokken naar Amerika. We zullen die coronasluiting helemaal moeten uitzitten, dat is vandaag onze mindset.”

“Intussen blijven we hopen dat de horeca weer zo snel mogelijk open mag, ook al is het met beperkingen en voorwaarden. Ik wil gerust nog drie jaar met maskers en gel werken, als we maar weer open mogen. Horecazaken die te lang dicht zijn, beginnen te verloederen. Je ziet nu al her en der in het centrum cafés met kapotte ramen.”

“Financieel begint het ook te wegen. We krijgen wel een overbruggingsrecht en een premie, maar dat is niet genoeg. Neem alleen al de forse huur. Onze huisbazen zijn begripvol, maar dat betekent niet dat we niet moeten betalen.”

“Gelukkig zijn we positivo’s, we laten niet snel de moed zakken en tellen vooral onze zegeningen: we vormen een goed team, we hebben een gelukkig gezin en niemand van de familie of vrienden is ziek geworden.”

EN DE TOEKOMST? Belaen erkent dat ze de afgelopen maanden samen met haar partners heeft zitten brainstormen over de toekomst. “Misschien is dit niet het laatste virus en moeten we parallel iets anders opstarten voor het geval er een nieuwe gezondheidscrisis komt,” zegt ze. Voorlopig is uit die gesprekken nog niets concreets gekomen. “Het lef ontbreekt ons om te investeren in een nieuw project. We willen nu liever dat wat we hebben beschermen en sterker maken. Het is toch een beetje ons levenswerk.”

Maar of het altijd de horeca zal blijven, weet ze niet. “We zijn ondernemers. Als we dit over tien jaar nog doen, zullen we heel tevreden zijn.

Maar misschien wordt het iets totaal anders.

Dat zou me niet verwonderen.”

“We zullen die coronasluiting helemaal moeten uitzi en, dat is vandaag onze mindset” JULIE BELAEN Zaakvoerster Chicago-restaurants

FOUR SEASONS IN THE SIGN OF CORONA Julie Belaen (39) is mother, wife and co-founder of both the Chicago Café and the Chicago Trattoria on Vlaamsesteenweg/rue de Flandre. How did she get through the past four seasons with corona? In the spring of 2020, everything had to close down. A shock certainly, but Belaen enjoyed suddenly having a lot of time with her family. Because the invoices kept coming in, after a few weeks she decided to bake cakes to order. That became the leitmotiv throughout her entire corona year. On 8 June, the catering industry was allowed to reopen. It became a summer of hard work. In the autumn, the government announced a new lockdown.

Belaen and her husband decided to offer takeaway both from the trattoria and the café. Outside the Chicago Café, a counter was set up with food and drink, which grew into a real Christmas market.

After the holidays, the spirit died out somewhat. Belaen took a step back. “Last year was an emotional rollercoaster. First we were very motivated, then the dip came.”

EN

3 MAART 2021

I 17

Coronacurve

Test- en tracestrategie

IPad-afscheid

Lockdown

Avondklok Avondklok a-vond-klok, zelfstandig naamwoord • de v • avondklokken Verbod zich ’s avonds na zeker tijdstip en ’s nachts op straat te bevinden

IN BEELD DOOR IVAN PUT

De stille slagen van de avondklok 18

I

3 MAART 2021

Nooit eerder lag Brussel er na het vallen van de nacht zo... anders bij. Het bruisende nachtleven, de overvolle cafés en restaurants, de dreunende clubs, de toevallige ontmoetingen, de Tinderdates: het zijn stuk voor stuk veel te goeie vriendjes met het coronavirus. En dus leven we al bijna een jaar in overdagmodus.

Een routineuze opeenvolging van werk, gezin, laptop, eten maken. Eat, sleep, rave, repeat.

Het is die derde term die de routine voor velen van ons net draaglijk maakte. Dat onbezorgde feestgedruis, in kleine of grote vorm, de roes

Virusmoeheid

Zelfisolatie

Cultuurhonger

Vaccinverlossing

Burenbubbel

van een avond in gelukmakend gezelschap.

Maar daar was in oktober vorig jaar plotseling de grote vijand van nachtelijk vertier: de avondklok. Die klokslag die in Brussel al om 22 uur stil maar onverbiddelijk slaat en het leven abrupt tot een halt brengt. De bruisende stad die niet meer mag schuimen. Niet in het bierglas, maar ook niet in een verdoken bierblikje op straat. Het is wachten geblazen, daar zo achter onze ramen, het enig overgebleven perspectief op het nachtleven dat ons gegund is.

3 MAART 2021

I 19

Coronacurve

Test- en tracestrategie

IPad-afscheid

Lockdown

OOK PSYCHISCH WEEGT EEN JAAR CORONA VOOR VEEL MENSEN ZWAAR DOOR

‘Gewoon je verhaal eens kunnen doen, dat helpt al’ Tijl piekerde zodanig dat hij het gevoel voor dag en nacht verloor. An nam afgelopen jaar één persoon vast en voelde zich meteen schuldig. En Bilal schreeuwde zijn onmacht uit over alles wat hij plots online moest doen. De mentale coronatik werd in een stad als Brussel al snel een uppercut. Tot een knock-out hoeft die nochtans niet te leiden. “Ik plan nu weer dingen die ik leuk vind.” — KRIS HENDRICKX, FOTO’S SASKIA VANDERSTICHELE

‘T

ot in de zomer ging het min of meer goed. Maar toen ik in september besmet bleek met corona, nam de angst het helemaal over. Niet voor mezelf, want ik had geen symptomen, maar om anderen te besmetten. Ik ging me helemaal afzonderen, kwam na het werk niet meer buiten.”

Aan het woord is An (35)*, alleenstaande en werkzaam in een humanitaire organisatie. “Thuis wachtte niemand en vrienden zien was gevaarlijk, dus bleef ik gewoon doorwerken, vaak van 8 of 9 uur ’s ochtends tot 10 uur ’s avonds: werken, eten, slapen. In heel dat jaar heb ik één keer iemand geknuffeld, op het werk omdat die dat nodig had. En daar voelde ik me meteen weer heel slecht over.”

De angst werd zo groot dat An aanklopte bij een psycholoog van het Centrum Algemeen Welzijn (CAW) Brussel. Dat en contact met wat relaxtere collega’s op het werk hielpen een beetje. “Maar bang ben ik nog steeds. Ik verlang naar de wereld na corona, naar onbezorgd

20

I

3 MAART 2021

dansen. Maar tegelijk weet ik dat het niet makkelijk zal zijn om weer dichter bij andere mensen te gaan staan.”

*

Tijl (23) is student toegepaste informatica en zit op kot in Jette. Ook zonder corona heeft hij het niet onder de markt: een genetische ziekte kostte hem enkele jaren geleden zijn benen, hij zit in een rolstoel en kampt met een resem medische problemen.

“In de zomer viel ik in een gat. Het ging eindelijk eens wat beter met mijn gezondheid, maar ik kon daar niets mee doen, ik had geen perspectief en zag amper vrienden. ‘s Nachts kon ik de slaap niet vatten, ik begon overdag te slapen en dat werd een vicieuze cirkel, waarbij ik dan tot 5 uur ’s ochtends voor series bleef plakken.”

Bij het begin van het academiejaar – hallo vrienden – gaat het even beter. Maar naarmate de examens naderen, groeit de faalangst en sluit Tijl zich af. De dagelijkse rit van Jette naar de study space in het centrum laat hij achterwege.

Avondklok

Virusmoeheid

Zelfisolatie

Cultuurhonger

Vaccinverlossing

Burenbubbel

vi-rus-moe-heid, zelfstandig naamwoord • de v • g.mv.

1. Zich fysiek en mentaal moe voelen door de langdurige aanwezigheid van het coronavirus al dan niet als gevolg van een besmetting, 2. Meer dan genoeg hebbend van de virusziekte corona

Ook Tijl zoekt uiteindelijk hulp bij het CAW. “Gewoon je verhaal kunnen doen helpt al, praten met iemand die niet in je persoonlijke leven zit. Ik heb een kotbubbel, maar daar zijn grenzen aan. Ik kreeg al eens het gevoel dat ik te veel klaagde tegen één persoon.”

*

Toen socioloog Pieter (30)* deze zomer zijn job in een pararegionale organisatie verloor, maakte hij zich niet echt zorgen. Wat kan er ook misgaan als je drietalig bent, een universiteitsdiploma én enkele jaren werkervaring op zak hebt? Het liep anders.

“Maandenlang heb ik me helemaal op die zoektocht naar een job gefocust, zat ik van ’s morgens vroeg tot ’s avonds laat voor een computer in een donker kamertje, maar ik vond niets. Gaandeweg nam de motivatie af en begon ik dingen te verwaarlozen die me normaal gezien zin geven in het leven: mijn fietstochten, mijn partner. Maar ik bleef wel verbeten zoeken.”

Vandaag heeft Pieter nog steeds geen job.

“Mijn analyse? Op dit moment zoeken enorm veel mensen naar jobs, terwijl er net veel minder werk is.”

Pieter mag dan nog steeds werkloos zijn, zijn gemoedstoestand is opnieuw wat beter.

Ook hij ziet soms een psycholoog en heeft geleerd om opnieuw dingen te plannen die hem gewoon plezier doen. “Met mijn vriendin plan ik een lange reis naar Mexico als corona voorbij is. En ik fiets weer. Dit weekend ga ik met een vriend 400 kilometer fietsen met de koersfiets en héél weinig bagage!”

*

Ook Tijl zocht hulp: “In de zomer viel ik in een gat. Het ging eindelijk eens wat beter met mijn gezondheid, maar ik kon daar niets mee doen.”

▼

An: “Ik verlang naar de wereld na corona, naar onbezorgd dansen.

Maar tegelijk weet ik dat het niet makkelijk zal zijn om weer dichter bij andere mensen te gaan staan.”

De verhalen van An, Tijl en Pieter klinken de experts die we bellen bekend in de oren. “De klachten die we het vaakst horen zijn angst voor het virus of de financiële gevolgen ervan, eenzaamheid en depressie,” vertelt CAW-directeur Annalisa Gadaleta.

De drie Brusselaars die we spraken, zijn dan nog Belgische middenklassers, die de weg naar de hulpverlening vonden. “Maar Brussel is ook een stad met veel groepen die extra kwetsbaar zijn voor mentale problemen,” zegt professor psychologie Elke Van Hoof (VUB). “Eenoudergezinnen, mensen met een lagere opleiding of met een complexe thuissituatie.”

Die stap naar psychologische hulpverlening is ook voor lang niet iedereen evident. “In veel Brusselse gemeenschappen met migratieroots is die drempel naar psychologische hulpverlening extra hoog, merkt CAW-directeur Gadaleta. “Je hebt een taaldrempel, maar ook een informatiedrempel, mensen weten vaak niet waar ze terechtkunnen. Het is hoog tijd om de stap naar de psychologische hulpverlening makkelijker te maken.”

En dan is er vaak ook een culturele rem, zo weten ze bij Dar Al Amal, de vrouwenwerking van vzw Foyer. “Voor veel van onze vrouwen is psychologische hulp een taboe,” legt Nora El Felali uit. “Ik ben toch niet gek, is dan de teneur. We leggen dan uit dat alleen al je gevoelens uiten een groot verschil kan maken en dat daar niets mis mee is.”

3 MAART 2021

I 21

OOK PSYCHISCH WEEGT EEN JAAR CORONA VOOR VEEL MENSEN ZWAAR DOOR

B R U Z Z | R E P O R TA G E

Pieter verloor deze zomer zijn job. Hij had het moeilijk, maar nu plant hij bewust leuke dingen in. “Een lange reis naar Mexico met mijn vriendin na corona en fietstochten met vrienden.”

“Een lege dag met op de achtergrond een open kraan waar voortdurend coronanieuws uit komt, dat stemt somber. Het is misschien ook tijd dat we die kraan wat dichter draaien”

▼

ANNALISA GADALETA D irecteur CAW Brussel

NIETS WAARD De vrouwen van Dar al Amal (Het huis van de hoop) vinden niet alleen moeilijk de weg naar hulpverlening, corona hakt er bij hen vaak extra hard in, net als bij veel laagopgeleide migrantengroepen in Brussel. “Veel van onze mensen hebben om te beginnen al moeilijkheden om de gezondheidsregels goed te begrijpen, merkte El Felali. “Ze willen het wel goed doen, maar er worden zoveel moeilijke woorden gebruikt, dat ze zich hulpeloos voelen.” Het is een fenomeen dat professor Van Hoof herkent. “Er is een probleem met health literacy (gezondheidsgeletterdheid), veel Brusselaars met een migratieachtergrond begrijpen de

22

I

3 MAART 2021

IMPACT

De leeftijdsgroepen voor wie de coronacrisis het zwaarst weegt zijn de jongeren en studenten. Zo kampt een op de drie studenten met depressieve gevoelens, en heeft de helft last van angstgevoelens. Dat blijkt uit een bevraging die de Vlaamse Vereniging van studenten (VVS) organiseerde.

Regionale cijfers over het Brusselse welzijn zijn er niet.

officiële boodschappen over gezondheid niet en vermijden dat soort meldingen dan op den duur.”

Het gevoel van hulpeloosheid dat El Felali beschrijft, groeide het voorbije jaar nog.

Heel veel moest immers plots digitaal gebeuren, of het nu officiële communicatie betrof of sociaal contact. “Terwijl veel van onze vrouwen niet eens goed overweg kunnen met een smartphone. Eén vrouw werd bijvoorbeeld zwanger, maar kreeg haar uitkering maar vier maanden nadat ze bevallen was en na onze herhaalde tussenkomst.

De overheden gaan ervan uit dat iedereen alles wel online kan, maar dat klopt niet. Het gevolg is dat ik ze vaak wenend aan de lijn heb. ‘Ik kan niets alleen, ik ben niets waard.’ Corona voelt voor hen als helemaal terug naar af, terwijl ze vroeger wél stappen vooruitzetten, bijvoorbeeld in onze taallessen.” Dar Al Amal probeert ondertussen ook zelf aan lacunes te werken met een cursus smartphonegebruik.

Ook voor Manuela Varrasso is de diepe frustratie over de digitale kloof een van dé fenomenen van het afgelopen jaar. Varrasso werkt als experte op de antidiscriminatiedienst van Actiris. Ze vertelt onder meer over bakker Bilal*, een veertiger die na een lange ziekte weer op de arbeidsmarkt kwam en nu al maanden geen nieuwe baan vindt. Werk zoeken moet plots helemaal online, maar zelfs een inschrijving als werkzoekende blijkt al een horde. Bovendien

UPPERCUTS MENTAUX Tijl qui rumine au point de perdre la notion du jour et de la nuit. An qui se sent coupable d’avoir serré une personne dans ses bras. Et Bilal qui crie son impuissance face à tout ce qu’il doit faire tout d’un coup en ligne. Notre moral en a pris un sacré coup l’an passé à cause du coronavirus. Mais dans une ville comme Bruxelles, cela s’apparente plutôt à un uppercut. Qui ne doit pas forcément être fatal. La peur, la solitude et la dépression sont les symptômes qui reviennent le plus souvent au Centre d’aide sociale flamand (CAW) de Bruxelles. Ces plaintes sont plus fréquentes à Bruxelles, avec ses nombreux groupes vulnérables, qu’en dehors de la ville. La crise de la covid19 aura notamment révélé l’importance de la fracture numérique. Ceux qui ne sont pas à l’aise avec un smartphone ont beaucoup souffert. Obtenir des allocations s’est avéré extrêmement difficile, tout comme entretenir des contacts sociaux. Pourtant, il existe des moyens de s’en sortir.

Raconter son histoire à un professionnel par exemple. Et avant d’en arriver là : faire régulièrement de l’exercice, continuer à rencontrer des gens et à prévoir des activités qui donnent de l’énergie.

FR

blijken er gewoon veel minder jobs in de sector. “Het gevolg is een woede en een verdriet die we bij veel mensen zagen. In normale tijden zoeken mensen met Maghrebijnse roots en een gelijkwaardig diploma al drie keer zo lang naar een job als een Belgo-belge. Corona komt daar nu nog eens bovenop.”

Persoonlijk vond Varrasso het afgelopen jaar dan ook allesbehalve evident. “Onze job is om oplossingen te vinden en mensen naar jobs te begeleiden. Maar als die er amper zijn, voel je je ook zelf machteloos.

Uiteindelijk hebben we ons werk anders ingevuld en zijn we meer naar een psychosociale functie geëvolueerd: we luisteren vooral naar mensen en proberen hen gerust te stellen. Het is vooral door deze crisissituatie dat u geen werk vindt, het ligt niet gewoon aan u. Sommigen sturen we dan door naar hulporganisaties. Ons publiek bleek dat heel hard te waarderen.”

WAT HELPT? De getuigenissen van An, Tijl en Pieter tonen dat de stap naar professionele hulp vaak loont. Maar wat kunnen we zelf nog doen om te vermijden dat het zover komt? “Het allerbelangrijkste is echt wel bewegen,” zegt professor Elke Van Hoof, die de werkgroep over de psychologische impact van Covid-19 in de Hoge Gezondheidsraad voorzit.

“Minstens dertig minuten per dag drijft de stresshormonen uit je hersenen. Ik roep straatorganisaties dan ook op om zoveel mogelijk in openlucht mogelijk te maken, binnen de geldende gezondheidsregels natuurlijk.”

Ook contact met anderen is cruciaal voor het welbevinden, zo weet Van Hoof, als het even kan live en in een aangepaste (buiten)ruimte. Wie gaat wandelen met vrienden slaat daarbij meteen twee vliegen in een klap: beweging én sociaal contact. De professor beveelt ook een variante aan op dat sociaal contact: vrijwilligerswerk. “We zouden die mogelijkheid nog vaker moeten organiseren, want wie voor anderen aan de slag gaat, ondervindt meteen een veel duurzamer welbevinden.”

Wat nog helpt: het toekomstperspectief wat inperken en vooral focussen op de volgende weken. Wat daarna ligt, is vandaag misschien ongewis en kan tot onzekerheid leiden. Maar plannen maken voor de nabije toekomst helpt om overzicht en controle te houden over het eigen leven. Van Hoof: “Zorg ervoor dat je positieve dingen hebt om naar uit te kijken: sportactiviteiten,

ontmoetingen of vrijwilligerswerk. En maak er foto’s van, die herbekijken helpt echt.”

Het CAW zit op dezelfde golflengte. “Op individueel vlakt helpt een duidelijke dagstructuur, een minimum aan sociaal contact en beweging,” zegt directeur Annalisa Gadaleta. “Die dagstructuur is voor nogal wat Brusselse jongeren een probleem. Een lege dag met op de achtergrond een open kraan waar voortdurend coronanieuws uit komt, dat stemt somber. Het is misschien ook tijd dat we die kraan wat dichter draaien.”

VERSOEPELANGST Ook op lange termijn maakt Gadaleta zich zorgen over het perspectief van Brusselse jongeren. “Vooral de sectoren als horeca en evenementen zijn zwaar getroffen, net waar je veel laagopgeleide jobs hebt, het soort jobs waar er in Brussel eigenlijk al te weinig van zijn. Iedereen hoopt nu wel dat die branches helemaal herstellen, maar dat is lang niet zeker.”

Gadaleta vreest dan ook dat de mentale zorgen van veel Brusselaars niet zomaar samen met het coronavirus zullen verdwijnen. “Je leven opnieuw op gang trekken na zo’n periode van leegte kan ook stress betekenen: iedereen neemt de draad weer op, maar mij lukt dat niet.

En de angst die nu in onze samenleving is geslopen, zal zich misschien wel verplaatsen naar een ander niveau.”

Elke regel heeft zijn uitzonderingen. De balans van het voorbije jaar mag dan negatief uitvallen voor de meeste Brusselaars, er zijn er ook die zich vandaag beter voelen dan een jaar geleden. “Begrijp me vooral niet verkeerd,” benadrukt Robert Van Craen (60), uitbater van de bekende Brasserie Verschueren aan het Sint-Gillisvoorplein. “Corona was een hel voor veel mensen, met name in de horeca. Rondom mij zie ik hoe diep de mentale vermoeidheid is, hoezeer mensen zich in de steek gelaten voelen door de overheid. Zelf heb ik ook 100.000 euro eigen spaargeld in de brasserie gestoken, om uiteindelijk gesloten te moeten blijven.”

Als Van Craen zich vandaag toch gelukkig voelt, zijn daar twee redenen voor, denkt hij. En die hebben twee keer met mensen te maken. “Met het personeel hebben we samen gevochten voor het café, geprobeerd om dingen op poten te zetten zoals een takeaway en onlangs nog een crowdfunding voor het personeel. Schouder aan schouder staan in zo’n crisis heeft ons echt dichter bij elkaar gebracht, we kennen elkaar vandaag beter dan vroeger en dat is een fantastisch gevoel.”

Een tweede reden is persoonlijker. Sinds de zomer brengen Van Craen en zijn vrouw veel tijd door bij de 96-jarige grootmoeder van zijn echtgenote in de Ardèche. “Je voelt dat die langzaam uit het leven aan het vertrekken is en die momenten meemaken zal een van de mooiste herinneringen uit mijn eigen leven zijn.

Corona zorgt er zo voor dat ik dingen beleef die anders nooit mogelijk waren geweest.” (*) de persoonsgegevens werden veranderd op vraag van de interviewees.

MENTAL UPPERCUTS Tijl brooded so much that he lost his sense of day and night.

An cuddled one person last year and immediately felt guilty. And Bilal cried out his helplessness about everything he suddenly had to do online. We all got a mental slap from corona last year. But in a city like Brussels, that turned into a an uppercut quicker than elsewhere. But it does not have to be fatal. Anxiety, loneliness and depression are the most common complaints encountered by the Brussels Centre for General Welfare (CAW). These are complaints that are more prevalent in the city, with its many vulnerable groups, than in surrounding areas. The digital divide in particular has suddenly become razor-sharp during the corona crisis.

Anyone who could not even handle a smartphone became a victim. Social security payments suddenly became extremely difficult, as did social contact. Yet there are ways out. You can tell your story to a counsellor, for example, and before it gets that far: exercise regularly, keep meeting people and keep planning activities that give you energy.

EN

3 MAART 2021

I 23

Coronacurve

Test- en tracestrategie

IPad-afscheid

Lockdown

Avondklok

IMPACT

In maart 2020 gingen de scholen dicht en werd er online lesgegeven. Bij de tweede coronagolf gingen de lessen in de lagere scholen en de eerste graad van het middelbaar onderwijs gewoon door, na een verlengde herfstvakantie. Voor de andere leerlingen was er deeltijds contactonderwijs. In het hoger onderwijs wordt sindsdien enkel online lesgegeven.

— SARA DE SLOOVER, FOTO’S SASKIA VANDERSTICHELE

Van de pc naar de gezonde buitenlucht

BRUZZ | PORTRET

ANKE ( 22 ) STUDEERT BIO-INGENIEUR EN KREEG EEN HEEL SEMESTER GEEN PRAKTIJKLESSEN

‘Pas na een maand besefte ik dat ik niks kon doen en nergens naartoe mocht’ VUB-studente Anke Wijgaerts (22) was preses van de Wetenschappelijke Kring, toen de lockdown midden maart vorig jaar werd afgekondigd.

“Twee weken later hadden we een galabal gepland, en vanaf eind februari waren er al mensen die zich afvroegen of we dat niet beter zouden annuleren. Dat leek me in eerste instantie overdreven voor ‘een soort griep’. Maar toen kwam het coronavirus meer en meer in het nieuws, en leek het toch steeds ernstiger. De dag dat ik na een gesprek met de decaan besloot het bal toch af te blazen, is ook de algemene lockdown ingeroepen.”

Wijgaerts liet haar kot aan de VUB achter en trok naar haar ouders in Heusden-Zolder. “Tevoren was ik continu bezig met plannen maken, en opeens was er zo’n rust. Heel raar: je gaat van je bed naar je bureau, je doet je computer open en volgt de hele dag onlineles, en dat was het dan voor die dag.”

“Het was wel mooi weer, ’s avonds konden we eten in de tuin

24

De jeugd van tegenwoordig trekt zich noodgedwongen terug achter de pc en van wild uitgaan is geen sprake meer. Buiten sporten en in het park vrienden ontmoeten in een kleine bubbel kan gelukkig soelaas bieden. Anders is het van bed naar bureau om onlineles te volgen. “Gelukkig was de zomer nog redelijk chill.”

I

3 MAART 2021

en gaan wandelen met de hond. Pas na een maand besefte ik dat ik eigenlijk niks kon doen en nergens naartoe mocht. Een paar weken later heb ik beslist om op kot te studeren.

Meerdere vrienden deden hetzelfde.

Om elkaar op een veilige manier te zien gingen we ’s avonds wandelen.”

“Ik heb wel een chille zomer gehad, ben met vrienden op café kunnen gaan, en even met het gezin drie dagen naar de Champagnestreek. Mijn studentenjob is wel in het water gevallen. Gelukkig kon ik wat extra dagen draaien in de handtassenwinkel waar ik normaal in de weekends werk.”

CAMPUSGEVOEL “De meeste proffen zijn na de zomer op campus gestart, maar tegen midden oktober ging de VUB in code rood en waren alle lessen weer online. Eerst zou labowerk daar niet onder vallen, maar in het eerste semester mocht dat dan toch niet.

Er wordt van een afgestudeerde bio-ingenieur verwacht dat je

bepaalde technieken in het labo kunt, of dat je weet hoe bepaalde processen eraan toegaan, en als je die nooit hebt kunnen zien, dan voelt dat wel wat als een achterstand. Dit semester mogen we gelukkig weer in het labo. Het is veel fijner om je klasgenoten ook in het echt te kunnen zien.”

“Ik heb zelf een vriend. Mijn vrienden die geen partner hebben en altijd alleen zitten, hebben het een heel stuk moeilijker, wat ik ook kan begrijpen. Wij hebben elkaar nog.”

“Hoewel alle lessen volledig online te herbekijken waren, vond ik de laatste de moeilijkste examenperiode ooit. Onder een sfeer van: ‘Je

hebt niets anders te doen dan achter je boeken te zitten, alles is gefilmd, het kan toch niet slecht gaan.’”

“Vorige week zaten we in de zon met een groepje van vier op de campus te picknicken. Ook anderen deden hetzelfde – op een goede afstand. Sommige vrienden die ik tegenkwam, had ik al bijna een jaar niet gezien, en iedereen was het erover eens: ‘Het voelt weer een beetje gelijk de VUB.’ In normale omstandigheden zitten de grastrappen vol zodra de zon schijnt. Nu was het veel minder druk, maar iedereen werd ontzettend gelukkig om opnieuw een beetje een campusgevoel te hebben, voor één dagje.”

Virusmoeheid

Zelfisolatie

Cultuurhonger

Vaccinverlossing

Burenbubbel

MATTEO ( 15 ) KAN ZICH GEEN LEVEN MEER VOORSTELLEN ZONDER CORONA

‘Ik denk dat we nooit meer teruggaan naar ons oude leven’ In het prille begin van de coronacrisis lachten Matteo Devriendt (15) en zijn vrienden nog met dat nieuwe virus. “Dan gaven we elkaar expres wel handen, terwijl dat niet mocht.

We hadden nooit gedacht dat het zo erg zou worden. Daar heb ik nu wel spijt van, het is karma denk ik.”

Matteo zit op de Comeniusschool in Koekelberg, een middelbare school die van ‘zelfsturend leren’ haar handelsmerk heeft gemaakt.

“Ik was dus al gewend om mijn eigen werk te plannen. Wie bij ons op school start, moet ook een laptop aankopen. Fulltime onlineles volgen was geen probleem, het ging zelfs beter, vond ik.”

“Maar plots kon ik mijn grootouders niet meer zien, en mijn vrienden ook niet. Dat was een klap.

Bij mijn moeder heb ik een kleine broer van toen vijf, die ook geen school had, zich verveelde en dan ambetant ging doen. Mijn moeder was ook heel bang voor het virus.”

“Als ik het coronavirus krijg, ga ik er denk ik niet aan dood. Ik ben veeleer bang dat ik de mensen om mij heen zou besmetten en dat ze dan in het ziekenhuis belanden.”

“Ik speel al acht jaar voetbal bij Ritterklub Jette, als een nummer tien. Tijdens de eerste lockdown zette ik mijn wekker bijna elke dag om 6 uur om te gaan lopen, want ik wou mijn conditie onderhouden.

Hardlopen in het bos is intussen een soort hobby geworden. Vanwege corona heb ik ook een boksbal gekocht en ben ik thuis beginnen te boksen.”

“Toen de voetbaltraining mocht herbeginnen, was ik heel erg blij.

Corona geeft stress en problemen, en voetbal is voor mij een manier om stress en andere demonen in mijn hoofd opzij te schuiven. Als ik kwaad ben en ga voetballen, is dat daarna weer weg. Daarnaast hangt er ook een hele sfeer en cultuur rond, en heb ik er veel vrienden.”

“Tijdens de grote vakantie ging ik met mijn moeders familie normaal naar het zuiden van Frankrijk, maar die reis is geannuleerd. In plaats daarvan gingen we naar een boomhut in Limburg. Ook de voetbaltornooien waar scouts je kunnen opmerken, gingen niet door.

Ik ben vooral veel thuisgebleven.

Mijn gsm werd mijn beste vriend.

En verder heb ik afgesproken met vrienden, om te voetballen.”

“In het najaar werd ik gevraagd voor de U17, met jongens die twee of drie jaar ouder waren dan ik, een beetje zoals gescout worden door een betere club. We trainen in kleinere groepen. Ik krijg weer gewoon les, behalve op woensdagen.”

“Maar de les lichamelijke opvoeding is geannuleerd. De trampoline op school mag je pas vanaf het derde jaar gebruiken, maar nu we in het derde zitten mogen we toch niet.”

“Waar ik naar uitkijk: op vakantie kunnen gaan, met vrienden naar zee kunnen, en het meest van al: niet meer hele dagen een mondmasker moeten dragen.

Leerkrachten weten niet wie er antwoordt in de klas omdat ze onze monden niet zien. Je weet niet hoe nieuwe mensen op school eruitzien zonder een mondkapje. We hadden een nieuwe leraar op school gevraagd om het zijne even af te zetten zodat we zijn gezicht konden zien, en de klas was in shock: onder zijn masker had hij een snor!”

“Ik hoop wel dat we snel terug kunnen gaan naar ons oude leven, maar ik denk dat dat nooit meer gaat gebeuren. Corona zal elke winter terugkeren, zoals de griep.”

“Het klinkt raar omdat het er nog maar een jaar is, maar ik kan me geen leven zonder corona meer voorstellen. Het gaat me altijd bijblijven. Is het een trauma? Ik wil de lockdowns niet vergelijken met oorlogen of zo, maar een licht trauma is het wel.”

3 MAART2021

BRUZZ | PORTRET

zelf·iso·la·tie, zelfstandig naamwoord • de v • g.mv.

Al dan niet vrijwillige afzondering van anderen, bv. tijdens de coronapandemie omdat de kans op besmetting groot is

I 25

Coronacurve

Test- en tracestrategie

IPad-afscheid

Lockdown

Avondklok

FEED THE CULTURE ZAMELT VOEDSEL IN VOOR DE CREATIEVE SECTOR

Kruidenier voor kunstenaars Dat corona bestaande problemen zichtbaar maakt en nog verergert. En dat sommige cultuurwerkers die het voor de pandemie al niet breed hadden, nu in de precariteit belanden. Dat is wat we bevestigd zien wanneer elke week weer mensen uit de cultuur-, evenementen- en mediasector in de rij staan voor een gratis gevulde boodschappentas, met eten verzameld door hun collega’s van Feed the Culture. — MICHAËL BELLON, FOTO’S IVAN PUT

Z

aterdagvoormiddag, See U. Het is stralend weer. De door meer dan honderd projecten en organisaties ingenomen site in Elsene is rustig, maar ademt creativiteit. Normaal zijn de gebouwen bezet door tal van artistieke en duurzame projecten, van kunstenaarsateliers en galeries tot fietsherstelplaatsen en ambachtelijke broodovens. Er staat grafitti op de muren, sculpturen richten zich op in de open ruimte. Een viertal waagt zich reglementair aan een partijtje beachvolleybal. Het collectief Boîte à Clous perst bevreemdende geluiden uit een reeks zelfgemaakte instrumenten die tegelijk sculpturen zijn.

‘See U’: pas later zal me te binnen schieten dat die naam gezien de omstandigheden nogal dubbelzinnig is. Als uitnodigende oproep aan het publiek klinkt het sowieso al een jaar lang niet overtuigend. Maar wat dat publiek zeker niet ziet, is dat in een van de vele gebouwen van de voormalige Fritz Toussaint-kazerne al voor de 37e keer een voedselbedeling wordt opgezet door Feed the Culture, een Brussels platform voor en door de cultuur-, media- en evenementensector.

VEEL SOLIDARITEIT, VEEL KEUZE Feed the Culture is het initiatief van de Brusselse Pauline Duclaud-Lacoste. Zij is zelf al tien jaar werkzaam als projectmanager, consulent en bruggenbouwer in de cultuur- en evenementensector. Sinds juni is zij hier op vrijdag en zaterdag met een klein legertje vrijwilligers in de weer om voedingswaren in te zamelen, te sorteren en klaar 26

I

3 MAART 2021

te zetten voor haar sectorcollega’s die hier als de klanten mensen uit de cultuur- en evenevandaag hun boodschappentassen kunnen vullen mentensector, al heb je ook iemand als Naomi, met kwaliteitsvolle waren. die hier sinds oktober vrijwilligt en dit als De organisatie lijkt gesmeerd en in opperbeste buurtwerk ziet. “Ik lobby bij de Europese Unie sfeer te verlopen. Om elf, twaalf en één uur is er voor mensen met een beperking en woon in de een shift en kunnen de klanten langskomen. Een buurt. Ik ken ook familieleden die worstelen met halfuur voordien staat alles al netjes uitgestald en de gevolgen van de pandemie. Als ik dan het geluk is er nog tijd voor een korte briefing met de heb in een betere situatie te verkeren, help ik vrijwilligers. Het is de bedoeling dat het er hier graag. Het is jammer dat wij het werk van de een beetje als een uit de kluiten gewassen overheid moeten doen en dat zoveel mensen hulp kruidenierszaak uitziet, en dat lukt. Twee grote nodig hebben, maar het is ook goed om te zien lokalen liggen boordevol lekkernijdat er zoveel solidariteit is. Ik zie en. Er is één lokaal met groenten, nog vaak nieuwe gezichten die fruit en brood, en één lokaal met komen helpen.”

8140 frigo’s vol vlees, zuivel en drank.

AAN DE LIMIETEN Er is veel keuze, er zijn desserts Het aantal boodschapvoor de liefhebbers, er is informapentassen dat Feed Pauline Duclaud-Lacoste legt uit tie over allergenen voor wie dat the Culture al gratis hoe ze heel deze organisatie op nodig heeft. Klanten kunnen de heeft gevuld over een poten heeft gezet. “We realiseervrijwilligers om de beurt aanwijperiode van 37 weken. den ons al vroeg dat de situatie zen wat ze graag zouden hebben.

Elke zaterdag kunnen rond corona nog lang zou duren, Alles is coronaproof, want er is negentig mensen uit en dat er niet meteen een een wachtzaal, het aantal de creatieve sector op oplossing zou komen voor de aanwezigen in elk lokaal wordt de See U-site cultuursector. We wilden iets beperkt, iedereen draagt mondniet-verkochte concreters doen dan de andere maskers en volgt de bewegwijzevoedingswaren voor belangenverenigingen, en voeding ring aan weerszijden van een hun gezin afhalen. Het is een levensbehoefte die ook afscheiding in de gang, die bij de aantal cultuurwerkers almaar duurder wordt. Dus zijn we Brusselse coöperatie voor dat in België op de overal onverkochte waren gaan recuperatiematerialen Rotor op de laagste werkloosheidsverzamelen die je nog perfect kan kop is getikt. uitkeringen moet consumeren. Dit weekend voor de De meeste vrijwilligers zijn net terugvallen, is daar 37e keer. We kunnen gemiddeld een veelvoud van.

Virusmoeheid

Zelfisolatie

Cultuurhonger

Vaccinverlossing

Burenbubbel

cul-tuur-hon-ger, zelfstandig naamwoord • de m • g.mv.

1. Nood van het publiek aan cultuur, aangewakkerd door de gedwongen sluiting van de cultuursector, 2.

Honger van cultuurwerkers die door de sluiting van hun sector zonder inkomen en vaak zonder vangnet komen te zitten

Sinds juni 2020 zetten de vrijwilligers van Feed the Culture zich in voor hun collega’s uit de cultuur-, evenementen- en mediasector die het moeilijk hebben om de eindjes aan elkaar te knopen. “Velen laten weten dat ze zo tenminste goed en gezond eten in plaats van altijd maar goedkope pasta.”

“Je zegt niet zo snel tegen je collega’s dat je in de miserie zit. Als je geen werk hebt, lijkt het alsof je niet gewild wordt en dat het er dus niet toe doet wat je maakt” EEN VAN DE KLANTEN VAN FEED THE CULTURE

genoeg eten hebben. Het is vooral moeilijk om op regelmatige basis donaties te krijgen, want erg officieel zijn die leveringen niet en het is niet dat we elke week zomaar bij een hele supermarktketen terechtkunnen.”

De mensen die op Feed the Culture rekenen, worden vooral via Facebook bereikt. Ze zijn van alle leeftijden, en sommigen leven vermoedelijk in precaire omstandigheden. Duclaud-Lacoste: “We stellen aan niemand vragen, maar er zijn kwetsbare profielen bij die weinig of niets overhouden voor hun eten als ze eenmaal hun huur en vaste kosten betaald hebben, of die in de min staan bij de bank.” Een gratis gevulde boodschappentas maakt dan een groot verschil.

“Velen die hier komen, laten weten dat ze zo tenminste goed en gezond eten in plaats van altijd maar goedkope pasta.”

TOTALE FLOU Om elf uur komen de eerste klanten aangewandeld. See U: de getroffenen van de crisis die vaak

▼

negentig mensen per keer ontvangen, en als je hun gezinnen erbij telt, zit je elke zaterdag toch aan ongeveer 220 klanten.” Wat verbaast, is de hoeveelheid en de diversiteit aan goede etenswaren die hier opgestapeld liggen. Hoe krijgt Feed the Culture dat elke week bij elkaar? “Wij kenden er in het begin ook niets van. We hebben stelselmatig een netwerk uitgebouwd door rond te bellen en organisaties aan te spreken. Daar zijn we in de week mee bezig. Er zijn mensen die doneren, maar de meeste niet-verkochte producten recupereren we van kruideniers, markten en supermarkten als Colruyt of Delhaize. De colaflesjes die hier staan, komen van een evenement op Thurn & Taxis waar ze niet verkocht raakten. Sommige verkopers hebben de reflex om overschotten aan organisaties te doneren – ook wij doen dat als we over hebben – maar er wordt nog altijd veel weggegooid.”

Toch zit Feed the Culture aan zijn limieten.

“We hebben geen behoefte meer aan publiciteit, want de klanten vinden ons al en we zullen nooit

3 MAART 2021

I 27

▼

▼

FEED THE CULTURE ZAMELT VOEDSEL IN VOOR DE CREATIEVE SECTOR

B R U Z Z | R E P O R TA G E

onzichtbaar blijven, worden nu zichtbaar. Van ‘Griekse toestanden’ kunnen we niet meer spreken, want dit gebeurt gewoon in het hart van Europa. Dit zijn doorsnee-Belgen. Enkele studenten, maar vooral mensen met een opleiding, een cv, een artistiek palmares, dadendrang, optimisme, en zelfwaarde. Zowel Frans- als Nederlandstaligen – toen de Ancienne Belgique in augustus de samenwerking met externe medewerkers moest stopzetten, merkte Feed the Culture dat meteen. En ook al zijn dit collega’s die elkaar helpen met een positief project, ook al hangt hier een solidaire en geen miserabilistische sfeer, en ook al worden er geen pakketten droge voeding maar fijne waren in de hippe caddies geduwd, dit blijft een voedselbedeling waar een samenleving niet fier op hoeft te zijn.

De klanten zijn dan ook niet happig om met naam en toenaam te worden vermeld. Er is niet echt sprake van schaamte, maar ook niet van opstandigheid. Eerder van gelatenheid om voldongen feiten. Met de hulp van Pauline Duclaud-Lacoste komt het in de wachtzaal toch tot een soort groepsgesprek. Met artiesten uit de beeldende kunsten, (animatie)film en muziek. Met ook twee jonge studenten, van het KASK en Sint-Lucas in Gent. “Voor mij is dit een enorme hulp,” zegt een van de wachtenden. “Ik kijk nu of ik met iets anders wat ik kan en graag doe wat geld kan bijverdienen, maar voorlopig is dat niet het geval.”

De anderen zijn nog wat te jong om al meteen een ander beroep te proberen, of bijvoorbeeld een job in het (kunst)onderwijs te claimen. En bijverdienen in de horeca is er nu ook niet bij.

Maar Duclaud-Lacoste verwacht wel heroriëntering. “Ik heb een vriend uit de evenementensector die nu bij een bakker werkt, omdat hij het geluk had er één te kennen. Maar hoeveel kunstenaars door Covid afhaken, zullen we nooit weten, omdat alles in een totale flou gebeurt. Er is geen kadaster waarin gemonitord wordt met hoeveel we waren en zijn, wat we doen, en wat we verdienen.”

28

I

3 MAART 2021

“Veel cultuurwerkers zijn als fantomen. Ze vallen tussen statistieken en statuten en nochtans zijn ze met duizenden” PAULINE DUCLAUD-LACOSTE Initiatiefnemer Feed the Culture

Wanneer we polsen naar neerslachtigheid en mentale problemen, knikt de volledige wachtzaal bijna meteen instemmend. “Al zeg je natuurlijk niet zo snel tegen je collega’s dat je in de miserie zit. Want als je geen werk hebt, lijkt het alsof je niet gewild en gevraagd wordt, en dat het er dus niet toe doet wat je maakt.”

ECOSYSTEEM Kan je in deze situatie überhaupt nog creatief zijn? Daarover zijn de meningen verdeeld. “Als je energie kruipt in het betalen van je huur, ben je niet in de stemming om iets te maken. Ik kan me nu trouwens ook geen atelier meer veroorloven om in te werken,” zegt een beeldend kunstenaar.

“Dat elke planning die je maakt telkens weer in de vuilnisbak mag en dat er straks in september een file van kunstenaars aan de cultuurhuizen staat, helpt ook niet,” zegt een ander. Een derde artiest

wijst wel op de mogelijkheid tot experiment en kunst als uitlaatklep. Zij denkt ook dat thema’s als precariteit en het sociale veel meer op de voorgrond zullen treden.

Pauline Duclaud-Lacoste schrikt in ieder geval niet van ‘het succes’ van haar onderneming. Feed the Culture moet eind april weg van See U, maar heeft tegen dan al een ander onderkomen gevonden in Vorst. “Daar willen we zeker nog anderhalf jaar blijven, omdat de gevolgen van corona nog lang zullen doorwerken. Ook dan moeten mensen op ons kunnen rekenen, zij het misschien minder frequent en alleen als de nood eens hoog is. We gaan nu ook wat subsidies van de gemeentelijke overheden krijgen, voor een bestelwagen bijvoorbeeld, en met Candle Up! houdt het Brussels Gallery Weekend een benefietactie door kaarsen te verkopen ontworpen door kunstenaars. Wij nemen ons lot in eigen handen omdat niemand anders het doet, al is het natuurlijk geen goede oplossing om in de plaats van de overheid te treden. Het ecosysteem moet anders. Maandenlang aan een project werken, waar je op het einde dan hopelijk iets aan verdient, is onleefbaar. Horen dat cultuur niet essentieel is, is ook heel gewelddadig. Veel cultuurwerkers zijn als fantomen. Ze vallen tussen statistieken en statuten en nochtans zijn ze met duizenden.”

STATUTEN EN STATISTIEKEN Hoe groot het probleem in de cultuursector precies is, is moeilijk te becijferen, vertelt sectorconsulent Maarten Bresseleers van Sociaal Fonds Podiumkunsten. “Een echt beroepskadaster bestaat niet. Zelfs als je de databanken van de RSZ, de RVA en de RSVZ zou koppelen, zijn sommige groepen als technici en werknemers uit de backoffice moeilijk uit de algemene categorieën te lichten.” Kunstenpunt heeft het over 220.000 voltijdse equivalenten in de brede creatieve sector, waarvan er 35.000 in de enge cultuursector (podiumkunsten, muziek en beeldende kunsten).

NOURRITURE POUR LA CULTURE Feed the Culture est une plateforme bruxelloise gérée par et pour les travailleurs du secteur de la culture, de l’événementiel et des médias. L’initiatrice, Pauline Duclaud-Lacoste, travaillait déjà depuis dix ans comme cheffe de projet, consultante et bâtisseuse de ponts dans le secteur de la création avant de commencer, avec une petite armée de bénévoles, à collecter, trier et préparer des denrées alimentaires chaque semaine depuis juin sur le site du See U à Ixelles. Le samedi, les collègues qui n’arrivent pas à joindre les deux bouts peuvent venir remplir leur sac de courses avec des invendus de qualité provenant de (super) marchés, d’événements et de particuliers qui, autrement, finiraient à la poubelle. La solidarité et la gratitude sont grandes, mais le grand « succès » de cette distribution de nourriture n’est pas encourageant. Feed the Culture se poursuivra pendant au moins un an et demi. Les besoins dans le secteur sont difficiles à quantifier avec précision, mais le gouvernement fédéral a promis d’augmenter le budget consacré au statut d’artiste, qui est en fait un statut de chômeur.

FR

Ook al zijn dit collega’s die elkaar helpen met een positief project, ook al hangt hier een solidaire sfeer, en ook al worden er fijne waren in caddies en boodschappentassen geduwd, dit blijft een voedselbedeling waar een samenleving niet fier op hoeft te zijn.

20.000 individuen daarvan oefenen artistieke activiteiten uit als werknemer. Daarnaast zijn er de zelfstandigen en zelfstandigen in bijberoep, en velen die werken met korte contracten. Het befaamde of beruchte ‘kunstenaarsstatuut’ is dan ook geen echt statuut waarin de hele beroepsgroep wordt gevat. Een artiest of technicus heeft het kunstenaarsstatuut wanneer zij of hij op basis van eerdere prestaties – bijvoorbeeld ten minste 156 dagen per jaar hebben gepresteerd als werknemer, waarvan minstens 104 in de kunstensector (ook als technicus) – van een gunstigere werkloosheidsregeling kan genieten tussen die contractuele opdrachten door. Op die manier wordt min of meer erkend dat kunstenaars tussen presentatiemomenten ook hard werken, maar in se blijft het kunstenaarsstatuut een werkloosheidsregeling.

HOEKSTEEN Maarten Quaghebeur van Cultuurloket wijst er bovendien op dat de uitkeringen voor mensen die al lange tijd in het kunstenaarsstatuut werken behoorlijk laag zijn en dat cultuurwerkers met onvoldoende gewerkte dagen, zoals pas afgestudeerden of zelfstandigen met een te lage berekeningsbasis voor hun sociale bijdragen, weinig bescherming genieten. Ook educatieve cultuurwerkers of dj’s kunnen niet terugvallen op het kunstenaarsstatuut. Volgens kunstenaarsplatform State of the Arts (SOTA) maakt die groep 10 tot 15 procent uit van alle cultuurwerkers, 3.000 tot 4.000 mensen uit de groep met korte contracten die in totaal zo’n 8.750 mensen omvat.

Dat klopt ongeveer met het cijfer van federaal minister van Werk Pierre-Yves Dermagne (PS), die twee weken geleden aankondigde het kunstenaarsstatuut te willen hervormen, en liet weten dat in 2020 5.060 mensen het kunstenaarsstatuut hadden. De bijbehorende uitkeringen kostten de RVA ongeveer 54 miljoen, en de regering stelt nu, behalve een bredere toegang en een administratieve vereenvoudiging, een

budgetverhoging met 75 miljoen euro in het vooruitzicht.

Ondertussen signaleert Quaghebeur wel een duidelijk gebrek aan inkomsten bij de cultuurwerkers vast. “De vakbonden en de Hulpkas voor Werkloosheidsuitkeringen worden overspoeld met aanvragen voor een werkloosheidsuitkering wegens tijdelijke werkloosheid.” Dat resulteert soms in laattijdige uitbetalingen, ook omdat fysieke locaties gesloten zijn voor het publiek. Behalve tijdelijke werkloosheid en uitstel van betaling waren er op regionaal niveau ook verschillende coronapremies. Zo hebben in totaal 2.575 Brusselse cultuurwerkers in twee fases in 2020 in totaal 3.863 gewestelijke cultuurpremies gekregen van tussen de 500 en 2.000 euro.

Wat dan met de sector op lange termijn?

Maarten Bresseleers: “Het risico bestaat dat we expertise verliezen aan andere sectoren. We weten dat er in de podiumkunsten en muziek in het vorige kwartaal ongeveer 10 procent minder medewerkers onder contract lagen dan voor corona, al was er voor corona sprake van groei.

Veel hangt ook af van wat het publiek gaat doen.

Daarom is perspectief op heropening belangrijk.”

Bij SOTA wil men als sector ook solidair zijn met andere mensen in achtergestelde situaties, bijvoorbeeld met de actie SOS Relief. Intern wijst SOTA ook naar de cultuurinstellingen. Katrien Reist: “Kunstenaars torsen een onevenredig zware last en verantwoordelijkheid voor het welslagen van culturele producties. Overheden en instellingen moeten hun verantwoordelijkheid nemen om het risico dat het werken in de sector met zich meebrengt te helpen dragen. Het nieuwe Vlaamse Kunstendecreet dat in de maak is, dreigt de kunstenaar opnieuw in een hoek te zetten, in plaats van er de hoeksteen van het beleid van te maken.”

FEED THE CULTURE: www.facebook.com/feedtheculturebrussels CANDLE UP!: > 15/3, www.brusselsgalleryweekend.com SOS RELIEF: state-of-the-arts.net/sosrelief

FOOD FOR THOUGHT Feed the Culture is a Brussels platform by and for volunteers and clients from the culture, events and media sector.

The initiator, Pauline DuclaudLacoste, had already worked for ten years as a project manager, consultant and bridge-builder in the creative sector before she started collecting, sorting and preparing foodstuffs on a weekly basis with a small army of volunteers at the See U site in Elsene/Ixelles in June. On Saturdays, colleagues who cannot make ends meet can fill their shopping bags with quality unsold goods from (super)markets, events and private individuals that would otherwise end up in the rubbish bin. The solidarity and gratitude is considerable, but the fact that this food distribution is such a “success” is not an encouraging thought. Feed the Culture will continue for at least another eighteen months. The needs in the sector are difficult to quantify, but the federal government has promised to increase the budget for the status of artist, which is essentially a status of unemployment.

EN

3 MAART 2021

I 29

Coronacurve

Test- en tracestrategie

IPad-afscheid

Lockdown

Avondklok

LUCIE DANJOU ( 101 ) , DE VROUW DIE DE VACCINPRIMEUR KREEG IN BRUSSEL

‘Als kind was ik lang ziek, misschien is dit mijn wraak?’

De 101-jarige zuster Lucie Danjou neemt de primeur vrij laconiek op: ze kreeg als allereerste een vaccinprik in Brussel. “Nu kan het virus mij niet meer te pakken krijgen, des te beter.” Opvallend: toen Danjou werd geboren, was de Spaanse griep nét overwonnen. — NATHALIE CARPENTIER, FOTO SASKIA VANDERSTICHELE

V

eel bewoners van het Onze-Lieve-Vrouw-vanStokkel woonzorgcentrum (wzc) in Sint-PietersWoluwe huilden nadat ze hun eerste prik hadden gekregen, de 101-jarige Lucie Danjou verpinkte zelfs niet.

“Ik heb vroeger zoveel vaccins gekregen. Als kind nog tegen de bof.” Dat ze de allereerste in Brussel was die het vaccin tegen het coronavirus kreeg, raakt haar amper. “Waarom ik als eerste? Ze vonden niemand anders, zeker?” haalt ze haar schouders op.

Die nuchtere houding tekent haar ten voeten uit, vertrouwt Rosette Dierickx ons toe. Dierickx is de verantwoordelijke van de congregatie Hospitalières du Sacré-Cœur, waar Danjou deel van uitmaakt. “God schiep de dag en Lucie stapte erdoor. Ze maakt het 30

I

3 MAART 2021

leven niet moeilijker dan het is.”

Dierickx begeleidt het gesprek, Danjou hoort niet meer goed. Door haar hoge leeftijd herinnert ze zich ook nog slechts flarden van het verleden.

Ze is niet alleen de oudste van het wzc Onze-Lieve-Vrouw-vanStokkel, ze overleefde ook al haar vijf zussen en haar broer. Met haar jongste zus deelde ze het grootste stuk van haar leven, die ging haar voor bij de toetreding tot de kloosterorde. “Het was nogal nipt, ik was bijna dertig. Mocht ik nog langer gewacht hebben, had ik toestemming van de kardinaal van Mechelen nodig gehad,” gniffelt ze.

Maar ze bekeerde zich dus net op tijd tot God. Een roeping zou Danjou haar intrede zelf niet noemen. “Het was geen voor de hand liggende keuze,” zegt ze. Details kent ze niet

meer, wél weet ze nog dat de overgang van een erg katholiek, kroostrijk gezin naar een wereldse kloostergemeenschap waar zusters uit werken mochten, rimpelloos

IMPACT

Tot vrijdag werden in het Brussels Gewest 62.081 vaccinprikken toegediend.

Het gaat om mensen in de rusthuizen, ziekenhuizen en de reeds geopende vaccinatiecentra in Pacheco en de Heizel. Tot nu kregen 37.557 mensen een eerste vaccindosis en 24.524 mensen hun tweede dosis. Het gaat ook om mensen die in Brussel werken, maar er niet wonen.

verliep. “Alsof ik binnengleed in een tweede familie,” vertelt ze.

Danjou werkte lang als verpleegkundige voor het Wit-Gele Kruis in Jette, op latere leeftijd haalde ze haar diploma als pedicure. Haar lievelingstaak, glimlacht ze bij de herinnering. Het liefst van al verzorgde ze wie het moeilijk had, wie eenzaam was, wie het niet breed had, mensen aan de rafelrand van de samenleving. “Waarom? Omdat zij er het meest nood aan hadden. Als ik hun voeten verzorgde, kreeg ik meteen mijn beloning. Ik zag hoezeer het hen ontspande en mijn werk hun zorgen verlichtte.”

Dat de schijnwerpers nu plots op haar schenen door de vaccinatie, lijkt te vloeken met het bescheiden leven dat ze leidde. De overgang naar het woonzorgcentrum verliep al even vlot als haar intrede, zo lijkt het. Toen een opname zich opdrong, kon ze samen met zeven andere kloosterzusters in groep verhuizen.

Alsof ze haar gemeenschap gewoon meenam naar de tweede verdieping van het Onze-Lieve-Vrouw-vanStokkel en er haar leven voortzette.

Wellicht dat daardoor de impact van de lockdown minder groot op haar was. Danjou bleef in een beperktere, maar erg vertrouwde bubbel. En vooral: ze kon blijven scrabbelen, haar favoriete bezigheid.

Wat ze zelf het grootste voordeel van het vaccin vindt? “Dat het virus me nu niet meer te pakken kan krijgen, des te beter. Als kind was ik vaak ziek, ik heb twee jaar thuis gezeten, misschien is dit mijn wraak?”

POLIO Negentig procent van de bewoners ging net als Lucie Danjou meteen akkoord om zich te laten inenten.

“Vaak refereerden ze aan de Spaanse griep en aan polio toen ze hoorden dat er een vaccin was tegen het coronavirus,” zegt directrice Pascale De Koster. “Ook al zijn ze niet oud genoeg om zelf de Spaanse griep te hebben meegemaakt, wellicht werden ze er als kind wel voor gewaarschuwd omdat het nog vers in het geheugen lag van hun ouders. Zulke scenario’s willen ze

Virusmoeheid

Zelfisolatie

Vaccinverlossing

Cultuurhonger

Burenbubbel

Vac-cin-ver-los-sing, zelfstandig naamwoord • de v • vaccinverlossingen Redding die de bewoners van een land te wachten staat als een bepaald percentage van de bevolking is ingeënt tegen een virus, bv. het coronavirus

“Waarom ik als eerste?

Ze vonden niemand anders, zeker?”

woog het zwaarst. “Ze gleden weg door een tekort aan contact, veeleer dan door Covidsymptomen. Ze aten en dronken minder, werden minder gestimuleerd door activiteiten, de moraal zakte, ze werden apathischer. Ze verloren de zin in het leven. Het was alsof je een kaarsje zag uitdoven.” Zodra ze zag dat iemand zijn levenslust verloor, probeerde ze toch bezoek van hun naasten te regelen. “Gelukkig is hier niemand alleen gestorven. Dat zou ik echt verschrikkelijk hebben gevonden.”

Mondmaskers, handgel, afstand bewaren en bubbels blijven nog wel even de regel, maar stilaan gunnen de vaccinaties de bewoners een blik vooruit. Al blijft het een voorzichtige blik. De verhoopte versoepelingen van de bezoekregels liepen al vertraging op. “Enkele bewoners bleken zonet positief bij een maandelijkse standaardtest, maar niemand is ziek. Vermoedelijk gaat het om restanten van oude infecties,” zegt De Koster. “Hopelijk kunnen we volgende week (deze week, red.) wél versoepelen.”

Ze zal alvast een pak geruster zijn als ook genoeg zorgpersoneel is ingeënt. “Het gaat de goede kant op, we zitten nu aan 66 procent. De beoogde zeventig procent komt in zicht,” lacht De Koster. “Nog even doorzetten.” Het normale leven lonkt. “Traditioneel vieren we hier de verjaardagen met alle bewoners, ze wonen en leven hier echt samen.

De bewoners missen dat.”

LUCIE DANJOU Eerste gevaccineerde in Brussel

dan te genezen van een ziekte. Ze begrijpen niet waarom er zoveel discussie bestaat over de vaccinaties.”

KAARSJE Zelf heeft De Koster zich meteen laten prikken. Neveneffecten had ze niet, net zomin als Lucie Danjou.

Bewoners hopen door de vaccinatie weer een normaal leven te kunnen leiden. “Ze vrezen vooral de eenzaamheid.” Niet onterecht, tijdens de eerste lockdown zag De Koster te vaak hoe mensen zich lieten gaan door het isolement, dat

SŒUR LUCIE DANJOU: « J’AI REÇU TELLEMENT DE VACCINS DANS MA VIE »

SISTER LUCIE DANJOU (101): “I HAVE HAD SO MANY VACCINES”

Sœur Lucie Danjou (101 ans) a été la première personne à se faire vacciner à Bruxelles. Elle se montre lucide à ce sujet. « Le virus ne peut plus m’atteindre et c’est tant mieux. Mais pourquoi moi ? Ils n’ont trouvé personne d’autre, c’est ça ? » De nombreux résidents de la maison de repos et de soins Notre-Dame de Stockel à Woluwe-Saint-Pierre ont pleuré après avoir reçu leur injection, la centenaire n’a même pas sourcillé. « J’ai reçu tellement de vaccins dans ma vie. »

Sister Lucie Danjou (101) was the first person in Brussels to be given the vaccine. She is very down-to-earth about it. “Now the virus can’t get me, all the better. But why me first? They couldn’t find anyone else, I suppose?” Many residents of the Onze-Lieve-Vrouw-vanStockel residential care centre in SintPieters-Woluwe cried after they got their first shot but Danjou didn’t move a muscle. “I have had so many vaccines,” she says.

FR

EN

▼

absoluut vermijden.”

Belangrijk is ook dat Marc Veevaete, de coördinerende arts van het woonzorgcentrum de vaccinatie volop steunde. “Wat de dokter zegt, is wet voor hen. Ze vertrouwen op zijn advies.” Sterker zelfs, veel bewoners begrijpen niet goed waarom de overheid inenting niet meteen verplicht maakt.

Sommigen herinneren zich nog hoe mensen vroeger polio kregen.

Toen daar een vaccin tegen ontwikkeld was, werd dat meteen verplicht. Zij zijn ervan overtuigd dat het beter is je te beschermen

3 MAART 2021

I 31

Coronacurve

32

I

3 MAART 2021

Test- en tracestrategie

IPad-afscheid

Lockdown

Avondklok

Virusmoeheid

Zelfisolatie

Cultuurhonger

Vaccinverlossing

Burenbubbel bu-ren-bub-bel zelfstandig naamwoord • de m • burenbubbels Kleine leefwereld, of levenssfeer met naaste buren, m.n. ontstaan tijdens de coronacrisis, waarin mensen die niet tot die kring behoren niet of nauwelijks kunnen doordringen

Als verre buren goede vrienden worden

IN DE ZWART PAARDSTRAAT WERD DE BINNENTUIN HET HART VAN DE WOONPLEK

‘Sinds de lockdown gaat onze band verder dan vriendschap: we zorgen voor elkaar’ Indra’s dochter merkte het onlangs langs haar neus weg op: dat mama depressief zou zijn geworden als ze hier het voorbije Covidjaar niet had gewoond. “Ze heeft gelijk,” zegt Indra, één van de bewoners van de Zwart Paardstraat. “Als ik kook en uit het raam kijk, zie ik mijn buren aan het fornuis. Als ik ’s nachts wakker word en elders brandt ook licht, voel ik me niet alleen. En soms roept een overbuur van de overkant of ik kan helpen om de splinter uit de vinger van haar zoon te halen.”

Langs de straatkant blijft een

groot deel van de twee woonblokken waarin zeven gezinnen en een architectenbureau huizen aan het zicht onttrokken. Pas als je binnen bent, zie je een binnentuin, waar de meeste ramen op uitkijken. Sinds de coronacrisis groeide de tuin uit tot het hart van deze woonplek. Er werden banden gesmeed die nog moeilijk stuk kunnen.

Het begon allemaal met theatermaakster An die door de pandemie plots zonder werk zat.

“Het was eind maart, iedereen nam zich voor om gewoon in zijn kot te

blijven. Ik verveelde mij steendood.

Toen mijn verjaardag eraan kwam, dacht ik: waarom lanceer ik geen coronaproof spel voor de buren?”

Geïnspireerd door het tv-programma De Mol, maakte ze filmpjes waarin ze telkens een opdracht aankondigde. De burenwhatsappgroep waarin ze normaal praktische afspraken deelden, was het perfecte platform: elk halfuur kregen de buren een opdracht. Uit te voeren op de centrale binnenkoer zodat iedereen kon meevolgen.

Het sloeg aan. Voor ze het wist, stond een buur beneden met krijt stoeptekeningen te maken, terwijl de anderen vanuit hun ramen het juiste antwoord op de Pictionaryopdracht naar beneden schreeuwden. “Kijk, hier moesten we ons verkleden als superheld,” diept bewoner Nick een foto van zichzelf in supermanpak op. “En hier moesten we om ter snelst om zoveel mogelijk T-shirts aantrekken,” toont buurvrouw Kelly een andere foto.

Wie won, kon een pretpakket kiezen. “Olijven, een lekker biertje of

BRUZZ | PORTRET

Vanaf midden maart moesten we thuisblijven en contact maximaal vermijden.

Buiten komen mocht, met het gezin of maximaal één vriend, op anderhalve meter afstand. Bij de versoepeling volgde de ‘sociale bubbel’, waarbij nauwer contact mocht met vier personen, dan tien en daarna vijftien.

Later werd dat beperkt tot één knuffelcontact per persoon.

Een ingesloten stadstuin werd tijdens de pandemie het kloppende hart voor de bewoners van de Zwart Paardstraat in Molenbeek. En in Vorst groeiden de dagelijkse koffies van onder- en bovenbuur Aurélie en Kwinten uit tot een hechte vriendschap. De coronacrisis smeedde op heel wat plaatsen nieuwe, warme banden met de buren. “Dat contact hee me behoed voor de somberte.” — NATHALIE CARPENTIER, FOTO’S SASKIA VANDERSTICHELE

chips,” vertelt An. “Zodat iedereen in zijn eigen woonkamer kon aperitieven.”

SPANNENDE VERHALEN Het spel zette de toon voor de rest van de pandemie. Vanaf dan werden verjaardagen op de binnentuin gevierd. “Hij was net op tijd klaar geraakt, twee jaar geleden was het hier nog een jungle,” zegt Liesbeth.

“Hij is zeer intensief gebruikt, planten hebben amper de kans gekregen om te groeien.”

Ze spraken meteen af: wij zijn een bubbel, het mag hier geen va-et-vient worden. “Zodat de kinderen toch samen konden spelen.” Was er iemand ziek of moest die in quarantaine, dan bleef die thuis.

De eerste avonden gingen steevast over Covid-19, al wrikte buurvrouw Liesbeth het gesprek wel open met de vraag wat voor spannends iedereen zoal beleefd had. “Ook al maakte niemand iets mee – iedereen zat binnen – tóch kwam er altijd wel een verhaal,” zegt 3 MAART 2021

▼

IMPACT

I 33

DE VERSCHILLENDE LOCKDOWNS BRACHTEN BUREN DICHTER BIJ ELKAAR

“We hebben met kerst naampjes getrokken. En heel straf: bijna iedereen kreeg een geschenk dat hij of zij écht wou”

▼

KELLY EN LIESBETH Dichte buren

BRUZZ | PORTRET

An. “Desnoods over een muis die ze hadden zien binnenglippen in mijn appartement. Dat heeft me toch een goede week beziggehouden,” lacht Kelly. Het was toen dat Nick, die hier nog maar een jaar woont, besefte dat de andere buren elkaar ook helemaal nog niet zo goed kenden. “Tijdens die vrijdagavonden leerden we elkaars leven kennen.”

34

CAMPING Terugblikkend op het voorbije Covid-jaar, is het dat wat haar er mentaal heeft doorgeholpen, zegt Liesbeth. Toen rond Pasen de vooropgestelde versoepelingen in het water vielen, dreigde de burn-out. “Het contact met de buren heeft mij daarvoor behoed. En mijn beslissing om een taart te bakken. Ik kook nooit, maar toen heb ik mijn eerste javanais gebakken, met streepjes en al. Eindelijk kon ik nog eens iets afwerken. Probeer dat maar eens als je thuiswerkt met een kind. Onmogelijk.”

De kinderen vonden die paasvakantie prachtig, ze toverden de binnentuin om tot hun privécamping. “Heerlijk voor hen, maar wat een kabaal voor de telewerkers,” herinnert Liesbeth zich. Maar de sfeer zat nadien zo goed dat ze het opheffen van de lockdown bijna sneu vond. “Dit was onze comfortzone geworden, plots zou iedereen weer zijn eigen leven beginnen te leiden.

Ik vond het wel jammer dat die vrijdagavonden dan wegvielen.”

Ze werden minder frequent, maar ze bleven. En toen diende de tweede golf zich aan. “In november met drie donkere maanden in het vooruitzicht, vroeg ik me echt af hoe we ons hierdoor zouden slaan,” zegt Liesbeth, die het wat somber in zag.

Maar kijk, nog net op tijd voor de I

3 MAART 2021

tweede lockdown kochten ze een vuurkorf. “De beste investering ooit.” “Om beurten nodigden we coronaproof wat vrienden uit in de tuin,” glimlacht An. En zodra die met de avondklok naar huis moesten, verzamelden de buren zich druppelsgewijs rond het vuur. “Echt coronaproof: elk met een eigen glas, daar zijn we heel strikt in,” aldus Liesbeth.

En toen de herfstvakantie verlengd werd, kwam An weer met een plan. Waarom geen theaterkamp organiseren, ze zat toch thuis met weinig om handen? “Toen ik de kinderen met zwaarden zag spelen, heb ik hen the Black Horse gang genoemd. Geïnspireerd door Hoodie die Vrijbeek moest bevrijden in de Ketnetreeks, verzonnen ze hele scenario’s hoe zij de stad gingen beschermen tegen de Green Cats.”

Een buurmeisje ontwierp een logo voor de bende dat ze lieten drukken op gekleurde hoodies. Voor elk kind in een andere kleur. “Op vrijdagavond hebben we dan een coronaveilige voorstelling gegeven. De openingsscène? De kinderen die elk vanuit hun raam naar elkaar begonnen te roepen.”

Ook kerst vierden ze samen. “We hebben zelfs naampjes getrokken om cadeaus te geven,” glimlacht Kelly. “Het straffe is: zowat iedereen kreeg een geschenk dat hij of zij écht wou, het zat er boenk op,” herinnert Liesbeth zich. “Ik gaf een dagboek aan een van de meisjes,” zegt Lesley.

“Nog diezelfde dag is ze erin beginnen te schrijven.”

De kinderen voelen zich intussen meer broer en zus dan buren. “Ze zijn erg hecht, maar ze kibbelen ook behoorlijk.” Zijn de volwassenen ook vrienden geworden? “Laten we die term er niet op plakken,” reageert Indra. Liesbeth knikt. “Inderdaad, dat creëert te veel verwachtingen of verplichtingen naar elkaar.” “Maar misschien gaat onze band wel verder dan vriendschap,” vult Indra aan als ze ziet dat An een beetje beteuterd kijkt. “Ik heb met de kinderen van de buren intussen een sterke band.

Ik zorg mee voor hen.”

Ze dromen al van een postcoronaplan: een dj-contest waarbij twee buren het vanuit de ramen in de tegenoverliggende appartementen tegen elkaar opnemen. Liesbeth ziet het al helemaal voor zich. “Met een dikke fuif hier in de binnentuin.

Waar iedereen veel te dicht bij elkaar móet dansen.”

DOOR CORONA WERDEN BUREN AURÉLIE EN KWINTEN HECHTE VRIENDEN

‘Samen beleefden we een unieke periode, die band blijft’ Ze drinken samen een koffie in de zon in Aurélies appartement.

Gewoonlijk gebeurt dat een verdieping hoger, bij Kwinten. “Bij hem schijnt de zon ’s morgens vroeg al binnen. Hij heeft een excellente koffiemachine, ik maar een Bialetti,” lacht Aurélie. Bijna twee jaar geleden verhuisden ze allebei naar hun eigen appartement in een mooi rijhuis in Vorst. Nieuwe eigenaars die elkaars renovatiewerken moesten verdragen.

“We hadden een keer isolatietips uitgewisseld op café: hoe Kwinten zijn vloer best isoleerde en ik mijn plafond,” haalt Aurélie de herinnering op. “Vriendelijk, maar toch zakelijk,” vult Kwinten aan. “We stonden allebei nogal op onze strepen: we gingen ervoor zorgen

‘PLUS FRÈRE ET SŒUR QUE VOISINS’

dat we vooral niet te veel last van elkaar hadden.”

Verder bleef het bij een groet in de gang. Tot Aurélie in maart terugkeerde van een vakantie van drie weken in Mexico en ons land op slot ging. “Ik wilde zó graag over mijn reis vertellen, maar aan wie?

Vrienden gingen uit schrik in quarantaine, mijn familie mocht ik niet zien.” “Ik was een gewillig slachtoffer,” lacht Kwinten. “We zijn allebei bezige bijen. Als je alleen woont en je wordt plots afgesneden van alles en iedereen is dat heel heftig. Omdat mijn werkopdrachten ook wegvielen, zat ik van de ene dag op de andere alleen achter mijn tafeltje te denken: wat moet ik nu doen?”

STOOFVLEES EN CROISSANTS Veroordeeld tot een leven tussen vier muren, hoorden ze ‘s ochtends nog beter wanneer de andere opstond. “Zó goed was onze isolatie dus ook weer niet,” lacht Aurélie. “Ik sms’te dat ik te veel koffie had gemaakt, of ze ook wat wilde,” zegt Kwinten. Die ene koffie werd een dagelijkse afspraak en al snel uitgebreid met een gezamenlijke lunchpauze en een afsluiter op het

balkon van Kwinten.

Regelmatige, warme momenten die ook een welkome structuur boden in de chaos waarin ze belandden. Niemand te kunnen zien, niemand te kunnen aanraken vond Aurélie vreselijk. “Ik was het gewend om veel alleen te regelen, maar heb aan het begin van de lockdown toen echt gevoeld wat eenzaamheid is.” Ze at nog amper, kon zichzelf nauwelijks motiveren om boodschappen te halen. “Op een

“Op een middag stond er een kommetje soep voor mijn deur.

Van Kwinten. Ik was zo ontroerd dat ik een half uur heb gehuild” AURÉLIE Smeedde een warme vriendschap met haar bovenbuur

middag stond er een kommetje soep voor mijn deur. Van Kwinten. Ik was zo ontroerd dat ik een half uur heb gehuild.”

Zij maakte stoofvlees, hij bracht een extra croissant mee van de bakker. En ’s avonds openden ze een fles. Of twee. Bevriend zouden ze sowieso zijn geraakt, maar nu ging het in sneltempo, zegt Aurélie: “Als je elkaar elke dag ziet, deel je kleinigheden, maar na een tijd ook je levensverhaal. We zaten allebei nogal in een turbulente periode toen.”

Vanaf hun balkon overschouwden ze hun wijk en de wereld en begonnen ze die spontaan te verbeteren. Ze lanceerden een actie om de sigarettenpeuken die en masse op straat werden gekieperd, aan te pakken. Ze fietsten door de straten in de wijk en meldden via de app Fix my street waar er dringend putjes gedicht moesten worden. Hij lanceerde impulsief voorstellen, zij ging er enthousiast in mee. Ze installeerden zich op een bank voor de deur en doorprikten zo voor zichzelf en al wie spontaan een babbeltje wilde slaan de somberte van die eerste periode.

“Omdat de overheid alleen oog had voor gezinnen en geen aandacht schonk aan alleenstaanden in de eerste golf, hebben we onszelf dan maar als één gezin onder één dak beschouwd,” vat Aurélie de situatie samen. Elkaars knuffelcontact werden ze evenwel niet. “De term bestond nog niet en we knuffelen ook nooit,” zegt ze. Zij is wel erg tactiel, Kwinten minder. “Maar we zijn ook zo geconditioneerd,” zegt hij. “Toen we elkaar beter leerden kennen, waren we zeer voorzichtig en hielden we heel erg afstand. We hadden er nog geen idee van hoe besmettelijk dat virus was. Die fysieke afstand is gebleven.”

Emotioneel zijn ze wél hecht.

“Meer zelfs, soms lijken we zelfs bijna broer of zus,” lacht Aurélie.

“Hij vindt mij veel te sociaal en ik vind dat hij soms moeilijk doet voor niets. We kibbelen zelfs, maar dat is oké.” Binnenkort verhuist Kwinten, hij gaat vlakbij samenwonen met zijn vriendin. Maar hij heeft al met haar afgesproken dat ze regelmatig bij Aurélie langskomen. “We hebben samen een unieke periode beleefd, de band blijft.”

Lors du premier confinement, nos contacts sociaux ont été réduits de façon telle que certain.e.s se sont retrouvé.e.s « condamné.e.s » à fréquenter leurs voisin.e.s. Pour les habitant.e.s de la rue du Cheval Noir à Molenbeek, le jardin intérieur commun est devenu le cœur de ce que l’on pourrait appeler aujourd’hui un club d’amis. Tout a commencé par un jeu, organisé dans le cadre d’un anniversaire et dans le respect des mesures sanitaires, auquel tous les voisins ont réagi avec un tel enthousiasme que cela a donné le ton pour le reste de la pandémie. « Ce contact avec les voisins m’a sauvé de la morosité. » À Forest, les voisins du dessus et du dessous Kwinten et Aurélie ne se contactaient que pour échanger des conseils d’isolation sonore.

Mais quand Aurélie a voulu raconter son voyage au Mexique, le pays était confiné. Kwinten était ravi de l’écouter. De leur café quotidien est née une amitié étroite. « Parfois, on dirait qu’on est frère et sœur. » FR

“IT FEELS LIKE WE ARE BROTHER AND SISTER” During the first lockdown, our social contacts were so drastically and radically reduced that some found themselves ‘condemned’ to their neighbours. For the residents of Zwart Paardstraat/rue du Cheval Noir in Molenbeek, that turned out to be a blessing in disguise.

The courtyard garden grew into the heart of what you could now call a local friends’ association.

It all started with a corona-safe birthday game, and all the neighbours reacted so enthusiastically that it set the tone for the rest of the pandemic. “That contact with the neighbours saved me from the gloom.” Neighbours Kwinten and Aurélie from Vorst/ Forest only knew each other from exchanging insulation tips to ensure that they “wouldn’t bother each other too much.”

But when Aurélie really wanted to talk about her recent trip to Mexico, Belgium was in lockdown. But Kwinten was there, happy to listen. Their daily coffee grew into a close friendship.

“Sometimes, it feels like we are like brother and sister.”

EN

3 MAART 2021

I 35

D E G LO I R E S C H I L D E R I J E N

S TO R M E S T R A AT 1 2 0 - 8 7 9 0 WA R E G E M - 0 4 9 5 5 0 8 9 2 7 - C O L C O N @ S K Y N E T. B E - W W W. D E N I S D E G L O I R E . B E O P E N E L K E Z AT E R DAG E N Z O N DAG VA N 1 4 U TOT 1 9 U O F O P A F S P R A A K

Culture.

NL | FR | EN A HEART FOR THE ARTS, ALSO DURING THE LOCKDOWN

NATHAN DAEMS LAAT DE DIEREN LOS MET ECHOES OF ZOO

‘In de ogen van mijn kat vond ik als kind al een soort van mystiek’

PHOTOGRAPHIE FLORENCE CATS & JOSEPH CHARROY

Archéologues des petits riens

WOOD ENGRAVINGS BRUNO HELLENBOSCH

‘These wooden slabs accumulate moments of life’

Culture. Cabin Fever

‘Liefde kan een sleutelelement zijn voor een succesvolle zwarte gemeenschap’ EN

Internationale vrouwendag en Black History Month: maart is een vruchtbare bodem voor de lockdowntips van zangeres, actrice, danser en allround kunstenaar Mahina Ngandu.

Mahina Ngandu, kortweg Mahina, noemt zichzelf een artistieke kameleon: ze wil zich niet in één kunstvorm uitdrukken, maar in zoveel mogelijk gedaanten. Ze is actrice, maar ze schildert ook, ze is gulzig als het op dansen aankomt, ze schrijft al van kleins af proza en ze timmert aan een muzikale carrière. Met ‘Harmony’ had ze vorig jaar al een heerlijke single uit die doet dromen van onze eigen Aaliyah, een ep met nieuw werk moet haar later dit jaar bij een breed publiek introduceren als veelzijdige zangeres en rapster. “Ik wil dat het publiek in de toekomst een bigger picture krijgt van mij als kunstenaar.”

Wie nu al een idee wil hebben van Mahina’s muzikale kunnen, moet zeker inchecken bij de livestream van La Belle Hip Hop, dat op internationale vrouwendag (8 maart, dat weet u natuurlijk wel) raptalent van eigen bodem in de spotlights zet met een livestream vanuit de Botanique, met onder meer ook Martha Da’ro en Lisette Lombé. “Ik heb er in 2017 al een keer opgetreden,” vertelt Mahina. “Het festival duurt tot 15 maart, er zijn allerlei activiteiten gepland, zoals live painting, een boekvoorstelling en ateliers. Het festival brengt ook een mixtape uit met vijftig internationale mc’s, de opbrengst gaat naar instellingen die mishandelde vrouwen ondersteunen.”

Op 8 maart is het niet alleen internationale vrouwendag, de hele maand maart is het Black History Month. Daar past een boek als The blackman’s guide to understanding the blackwoman van de Amerikaanse schrijfster Shahrazad Ali 38

© DANNY WILLEMS

— TOM ZONDERMAN

geschiedenis, moet beslist Yaya na leki lezen, “een briefwisseling tussen twee personen met Congolese roots, Moussa Don Pandzou (‘yaya’, de grote broer) en (‘na’) Lieven Miguel Kandolo (‘leki’, de kleine broer). Een boek dat de dialoog aanwakkert buiten de ‘witte norm’, dat over diversiteit spreekt binnen de diversiteit: als mensen van kleur hebben we allemaal andere perspectieven en belevingen ondanks onze soortgelijke belevingen en ideeën.”

Aansluitend daarop zit je gebeiteld met Desert flower, de verfilming van het boek Mijn woestijn van Waris Dirie en de Amerikaanse auteur Cathleen Miller. “De film en het boek vertellen het waargebeurde verhaal van Waris Dirie, die als Somalisch meisje op jonge leeftijd werd besneden. Ze wist uiteindelijk te ontsnappen aan haar huwelijk en vluchtte uit Somalië, waarna ze schoonmaakster werd in Londen. Daar werd Mahina Ngandu: “Dit is het ideale moment om je haar te leren kennen.” ze ontdekt door een fotograaf, waarna ze een carrière uitbouwde als model. Haar bekendheid gebruikt ze nu om vrouwenbesnijdenis onder perfect bij. “Elke zwarte vrouw zou dit moeten de aandacht te brengen.” lezen,” zegt Mahina. “Ik heb er zelf bij geweend, nagedacht, gelachen, maar vooral LOCKDOWN SISTER veel gevoeld. Het is een ode aan zwarte romantiTussen het lezen en kijken door mag je niet sche liefde en een vergeten de maag te spijzen, zegt Mahina. verduidelijking van hoe “Nu de horeca nog even op slot blijft, is het zwarte liefde een het ideale moment om zelf nieuwe recepten sleutelelement kan zijn en lekkernijen uit te proberen. De Britse voor een succesvolle tv-kok Nadiya Hussain is mijn nieuwe zwarte gemeenschap.” lockdown sister. In 2015 won ze The great Wie zich nog meer wil British bake off op de BBC. Ze praat op een verdiepen in de zwarte fijne, luchtige manier die voor mij heel

Quarantoon STEVE MICHIELS vertrouwd klinkt. Nadiya Hussain is ook een hijabi. Het is mooi om te zien dat ze haar job kan doen, terwijl ze een mama en een vrouw is voor haar gezin.”

Je kan natuurlijk niet de hele tijd aan tafel blijven zitten of in de zetel hangen, gooi op tijd ook even de benen los. “Alesandra Seutin, oprichtster van de Londense dansschool Vocab Dance en artistiek directeur van Écoles des Sables, en ook werkzaam bij de National Youth Dance Company, kan je daarbij helpen. Ik moet wel bekennen dat ik nog geen online lessen bij haar heb gevolgd, maar ik heb wel veel met haar mogen zwoegen tijdens de repetities van Dear Winnie,, het muziektheaterstuk van het collectief Jr.cE.sA.r van Junior Mthombeni, Cesar Janssens en Fikry El Azzouzi. Alesandra was een van negen vrouwen in dat stuk, en onze danscoach. De andere vrouwen mag ik hier natuurlijk niet onvermeld laten: Gloria Boateng, Andie Dushime, Denise Jannah, Tutu Puoane, Ntjam Rosie, Jade Wheeler, Joy Wielkens. Als alles goed gaat, voeren we Dear Winnie, in juli twee keer op in Teatre Grec in Barcelona.”

Tijd om de benen te strekken? Klop even aan bij choreografe Alesandra Seutin.

Mahina heeft nog een verrassende uitsmijter in petto. “Twee weken voor de lockdown heb ik voor de laatste keer mijn haar geschoren. Dat deed ik al sinds 2010, maar nu was het eindelijk tijd om mijn haardos te laten bloeien. Mijn tip tijdens deze periode? Leer je haar kennen, nu je er wat meer tijd voor hebt. Wat is de porositeit van je haar, de dichtheid, de dikte? Wat is jouw haartype? Welke producten gebruik je al jaren en had je al lang in de vuilnisbak moeten kieperen? Heeft jouw haar veel proteïnen nodig of juist niet? Alle nutriënten die goed zijn voor het haar zijn niet per se goed voor jouw haar. Sommige stoffen zijn gezond voor de ene persoon en een ramp voor de andere.”

“Let your hair down,” zeggen de Engelsen.

Right on!

39

Culture. Photographie & dessin

En exposition à Bruxelles, en résidence à Rome, sur les murs d’une galerie, dans les pages d’un livre, Joseph Charroy et Florence Cats dévoilent une archéologie de la mémoire.

corso, travaux en cours, le titre de notre livre sur Rome. C’est la même idée. Dès qu’on essaie de terminer quelque chose, on risque de le figer, comme si on étouffe le feu.

‘L’amour c’est une forme de terrain vague’ FR

Florence Cats & Joseph Charroy forment un couple d’artistes qui nourrissent leur travail de la marche et des accidents du hasard. Les photos, dessins et objets trouvés qu’ils exposent et publient sont comme une archéologie des petits riens.

— GILLES BECHET

Le travail de Florence Cats et Joseph Charroy est un éloge de la modestie et de la fragilité. Des photos de différentes natures et différentes focales, parfois solarisées ou floues, côtoient des dessins griffonnés sur des bouts de papier trouvés à terre, vieux tickets de caisse ou bons de commande, papier machine détrempé ou pages de carnet auréolées. Des images sans légende mais pas sans histoire, qui se parlent 40

entre elles. Et la magie, c’est que le jeu d’associations entre ces éléments disparates crée une magie, un mystère qui attire le regard et l’imagination comme un aimant et nous rend plus humains. En exposition à Bruxelles, en résidence à Rome, sur les murs d’une galerie, dans les pages d’un livre, ils dévoilent une archéologie de la mémoire, comme s’ils avaient vidé leur sac de voyage de tout ce qui aurait pu y être oublié pour jeter des graines sur un terrain en friche.

Terrain Vague, le titre de votre exposition rapproche quelque chose de concret avec quelque chose d’indéfini qui est aussi une forme de liberté ?

FLORENCE CATS : Le terrain vague est

une zone de transition et de transformation où la nature rencontre l'urbain. Il y a une idée d’image mobile et fragile. Il y a un jeu d’association entre deux choses conçues séparément qui se rencontrent pour créer autre chose.

JOSEPH CHARROY : Le terrain vague, c’est comme une île dans la ville.

CATS : C’est un espace de jeu et de liberté. Quand j’étais petite, je jouais beaucoup dans les terrains vagues de mon quartier. La dimension du jeu est importante pour Joseph qui, dans ses tirages, se laisse guider par les surprises et les accidents.

CHARROY : Sur un terrain vague, il y a aussi des choses usées, abandonnées, qu'on peut récupérer et réutiliser comme dans notre travail.

CATS : On a envie de laisser les choses ouvertes. C’est comme Lavori in

L’exposition, comme le livre, juxtapose photos, dessins et objets disparates qui prennent sens et font œuvre comme un tout.

CHARROY : Dans une expo, on

regarde forcément plusieurs choses en même temps. Elle est pensée pour que le regard du spectateur rebondisse d'un élément à un autre.

CATS : Au départ, on prend et on crée des images comme des notes de voyage, comme un journal.

Et puis tout est mélangé, recomposé.

CHARROY : Ça m’intéresse d’utiliser différents registres d’images, des portraits, des paysages des détails et différentes vitesses de prise de vue pour créer une écriture qui n’a pas besoin d’être légendée. On peut donner à un morceau de papier ramassé par terre, la même valeur qu’à une photographie.

CATS : On essaie de reproduire cette sensation qui nous vient quand on se promène et qu’on associe tout ce qu’on voit. On ne cherche pas à faire des histoires.

« On peut donner à un morceau de papier ramassé par terre, la même valeur qu’à une photographie » JOSEPH CHARROY

À propos de votre travail, vous parlez d’anachronisme, où est-il ?

CHARROY : J’utilise de l’analogique,

du noir et blanc ou des films périmés. On peut y voir quelque chose d’anachronique, mais il n’y a pas de volonté de faire « vieux ».

Pour moi être anachronique, c’est avoir un autre rapport au présent.

CATS : C’est donner de l’épaisseur au temps.

CHARROY : On est dans une époque où tout va très vite. On essaie d’être dans une autre temporalité.

Vous travaillez en couple comment vous influencez vous ?

CATS : L’amour, c’est aussi une forme

de terrain vague, un espace en construction où il n’y a rien de définitif avec des vides et des espaces disponibles. On s’influence l’un l’autre de manière intuitive et spontanée. On travaille et on réfléchit côte à côte. Et ensemble. Les photographies de Joseph et son travail de matière ont influencé ma manière de dessiner alors que, de son côté, c’est en voyant mes peintures qu’il a commencé à photographier en couleurs.

Vos dessins réalisés sur des morceaux de papier trouvés en rue sont souvent faits sur place ?

CATS : Le dessin est le résultat d’une

« On prend et on crée des images comme des notes de voyage, comme un journal »

Quand on part en résidence dans une ville comme Rome, on a déjà des images en tête, des envies. Le premier travail c’est d’oublier tout ça ?

FLORENCE CATS

CHARROY : On n’avait pas tellement

d’images préconçues, on s’est laissé immédiatement déborder par la ville.

La première chose qu’on a faite, c’est de marcher et d’emmagasiner beaucoup d’images. Le défi, c’est de marcher et de prendre beaucoup d’images dans différents registres, sous différentes expositions. La résidence a duré trois mois et on a mis deux ans à faire le livre.

CATS : Comme le process était très intuitif et pas abouti, on n’était pas dans une forme de pression. Quand on a trouvé le titre, qui nous est venu d’une photo qu’on a prise en rue, ça nous a beaucoup aidés. Ça parle de la ville toujours en mouvement et ça parle de nous qui sommes toujours en mouvement, toujours en train de chercher.

Vous avez lancé les éditions Primitive comment sont-elles nées et pourquoi ?

CHARROY : J’avais publié plusieurs

livres chez un autre éditeur. Le premier livre que j’ai édité c’est celui d’un ami argentin, Mauricio Amarante qui avait fait des images à Buenos Aires. Il n’avait pas l’intention de faire un livre, il a juste eu un besoin compulsif de photographier.

J’ai été très touché par ça. Il me semblait qu’il y avait moyen d’en faire quelque chose.

J’avais déjà fait des fanzines et je me suis rendu compte que je pouvais avoir le même plaisir en fabriquant un livre avec les photos d’un autre.

Fondamentalement, je ne fais pas de différence entre un fanzine et un

livre, si ce n’est que le fanzine est réalisé avec beaucoup moins de moyens. Comme on en a très peu, ça se rejoint.

FLORENCE CATS & JOSEPH CHARROY: TERRAIN VAGUE > 14/3, Stem Cell/ Galerie Verhaeren, Facebook: Stem Cell LAVORI IN CORSO Ed. Primitive, 200 p., 35 €

ARCHEOLOGEN VAN HET KLEINE NIETS

ARCHAEOLOGISTS OF THE ORDINARY

Het Brusselse kunstenaarskoppel Florence Cats en Joseph Charroy voedt zijn werk met de gang en de terloopse ongelukjes van het toeval. De foto’s, tekeningen en gevonden voorwerpen die ze tentoonstellen en in boekvorm gieten, vormen een archeologie van het kleine niets. Een uniek universum dat te ontdekken valt bij Stem Cell/Galerie Verhaeren en in een schitterend nieuw boek. “Het gaat over de stad, die altijd in beweging is, en over ons, die altijd in beweging zijn, altijd op zoek.”

The Brussels artist couple Florence Cats and Joseph Charroy feed their work with the passage and casual accidents of chance. The photographs, drawings and found objects that they exhibit and transform into books, form an archaeology of the ordinary. It is a unique universe that can now be discovered at Stem Cell/Galerie Verhaeren and in a magnificent new publication. “It is about the city, which is always moving, and about us, who are always moving, always searching.”

NL

BRUZZ | INTERVIEW

rencontre. Cela se rapproche de la pratique de la photo qui a besoin d’être en extérieur. Quand je dessine un arbre, je peux avoir l’impression que c’est l’arbre qui me regarde. Ça me relie, il y a un échange. On est alors dans un état de réceptivité et d’éveil maximum.

EN

41

Culture. Psychedelische jazz

NATHAN DAEMS SPEURT NAAR ECHOES OF ZOO IN BRUSSEL

‘Dieren houden ons een spiegel voor’ NL

In het Leopoldpark gingen we met muzikant Nathan Daems op zoek naar echo’s van de dierentuin die hier in de tweede helft van de negentiende eeuw gevestigd was.

“Dieren kunnen het diepste van onze menselijke ziel blootleggen,” vindt hij. Uit Breakout, het debuut van zijn nieuwe band Echoes of Zoo, weergalmt dan ook een niet mis te verstane muzikale revanche voor het hun aangedane leed. — TOM PEETERS, FOTO’S IVAN PUT

W

ie het Facebook-clipje bekijkt dat Echoes of Zoo onlangs maakte bij hun huidige single ‘Dance around bullets’ weet meteen waar de klepel hangt bij het kwartet rond de Brusselse multiinstrumentalist en componist Nathan Daems.

Trofeejagers worden erin verrast door een leeuw, precies op het moment dat ze hun hoogmoed etaleren. Maar Breakout wil niet alleen revanchistisch de draak steken met, het nodigt vooral uit om dierenkwesties ernstig te nemen, en dat met muziek die je adrenaline een boost geeft alsof je zelf oog in oog staat met een vervaarlijk wild beest. Het nummer in kwestie is trouwens een ode aan Rani, de jonge leeuwin die drie jaar geleden werd neergeschoten door een speciaal interventieteam van de politie nadat ze ontsnapt was uit haar kooi in dierenpark Planckendael.

42

“Ik wilde de dieren in opstand laten komen tegen de manier waarop wij ze behandeld hebben en vaak nog behandelen,” zegt Nathan Daems nadat we een zonovergoten Leopoldpark binnen zijn gestapt langs de ingang aan het Jean Reyplein. Alleen aan de opschriften op de twee negentiende-eeuwse poorthuisjes – “Jardin Royal de Zoologie de Bruxelles” – kan men nog opmaken dat in het midden van de Europese wijk ooit wilde dieren zaten. Kortom, de ideale plek om kennis te maken met Echoes of Zoo. “Eerst zouden we het album ‘Outbreak’ noemen, maar toen kwam de pandemie, en wilden we vermijden dat men zou denken dat die er iets mee te maken had.” Daems liep trouwens al veel langer rond met het idee om via zijn muziek de dieren een stem te geven. Een drietal

De houten dino aan de ingang van het Museum voor Natuurwetenschappen besluipt een nietsvermoedende Nathan Daems. “Aan een echte ontmoeting met een wild beest hangt een onvoorspelbare uitkomst vast.”

BRUZZ | INTERVIEW

jaar geleden had hij ons voor het eerst verteld over zijn nieuwe project, een elektrisch kwartet dat de melodische bagage van zijn muzikale trips naar de Balkan, India en het Midden-Oosten zou verzoenen met de rauwe energie en het engagement van zijn jongenshelden van Rage Against the Machine. “Intussen is het muzikaal veel meer geworden dan dat,” klinkt het nu. “Er zijn ook Braziliaanse ritmes, maar er is vooral een woest afro-element in het groepsgeluid geslopen, en dan heb ik het niet over typische afrobeats, maar over traditionelere geluiden, zoals obscure Beninse talking drum voodooritmes.”

Het is vaak ook woeste muziek waarmee de saxofonist, die ook fluit en percussie speelt, samen met gitarist Bart Vervaeck, bassist Lieven Van Pée en drummer Falk Schrauwen alle opgekropte frustraties uit het dierenrijk lijkt samen te ballen. De oorsprong van Echoes of Zoo is, lang voor zijn muzikale doorbraak met groepen als Ragini Trio en Black Flower, te vinden in de kindertijd van Daems. “Ik ben opgegroeid op anderhalve kilometer van Planckendael. Als de wind goed zat, kon ik de leeuwen horen brullen tot in de tuin. Ik heb mij altijd afgevraagd wat zij aan het vertellen waren. Alhoewel ik hun taal niet begreep, kon ik me wel voorstellen wat zo’n wezen kwijt wil als het jaren op een veel te kleine oppervlakte opgesloten heeft gezeten. Die brullende leeuwen waren toen, letterlijk, echoes of zoo aan het verspreiden.”

Jaren later flaneren we door wat ooit een van de vier dierentuinen in het jonge, negentiende-eeuwse koninkrijk België was. Die van Antwerpen werd in 1843 opgericht en is de enige die het overleefd heeft. De Brusselse zoo, gesticht in 1851, zou uiteindelijk al in 1878 aan wanbestuur ten onder gaan. Het initiatief kwam van en was ook bedoeld voor de lokale burgerij, die even uit de geïndustrialiseerde (en vervuilde) stad wilde ontsnappen.

Men poogde de interesse in de wetenschap wel aan te wakkeren, maar de dieren waren er toch vooral om tussen koffie- en theetijd de verveling tegen te gaan.

“Vanuit geschiedkundig perspectief is het interessant om vast te stellen hoe de mensheid eerst heel dicht bij de natuur stond, om vervolgens een totaal andere richting uit te gaan,” reageert Daems. “In de prehistorie en in oude natuurbeschavingen beseften mensen heel goed dat ze op dieren leken. Later keerde dat en is men

▼

BURGERLIJK VERZETJE

43

BRUZZ

| INTERVIEW

▼

NATHAN DAEMS SPEURT NAAR ECHOES OF ZOO IN BRUSSEL

hoogmoedig geworden.” Je zou kunnen stellen dat negentiende-eeuwse denkbeelden over dieren daar een extreme uitloper van waren. Zo stond in boekjes die in de Brusselse zoo verspreid werden te lezen dat fysiologen beweerden dat makaken en bavianen gedegenereerde versies van mensen waren. “Gelukkig zitten we nu weer in de tegenovergestelde beweging,” vervolgt Daems.

“Door wetenschappelijk onderzoek beseffen we nu opnieuw dat dieren gevoelens hebben. Ik las onlangs dat bijen mensengezichten kunnen herkennen en ben er rotsvast van overtuigd dat de wetenschap, die ons eerst hoogmoedig maakte, ons via nieuwe ontdekkingen opnieuw dichter bij de dieren zal brengen.”

Het paradoxale is dat de Brusselse zoo de twee destijds ook dichter bij elkaar wilde brengen.

Kinderen konden er ritjes maken op pony’s, kamelen en olifanten, en om andere dierentuinen de loef af te steken, wilden de initiatiefnemers de bezoekers de indruk geven dat ze echt in de natuur aan het wandelen waren. De flanken van de Maalbeekvallei waren daarvoor ook meer geschikt dan een vlak stuk land. Dierenverblijven zagen er bewust minder uit als kooien. Het traliewerk was soms zelfs verstopt. “Dat klinkt misschien gezelliger, maar het blijft natuurlijk even absurd,” zegt Daems. “Misschien maakte het die beesten een klein beetje gelukkiger, maar een ontmoeting met een dier in een dierentuin kan natuurlijk nooit een echte ontmoeting zijn. Staan er tralies tussen jou en een levensgevaarlijk beest, dan hangt er minder spanning in de lucht en zit er minder adrenaline in je bloed dan wanneer er een mus je woonkamer komt binnengevlogen. Aan een echte ontmoeting met een wild beest hangt een onvoorspelbare uitkomst vast. Dat is ook het

“Ik ben opgegroeid op anderhalve kilometer van Planckendael. Als de wind goed zat, hoorde ik de leeuwen brullen tot in de tuin. Ik heb mij altijd afgevraagd wat zij vertelden” idee achter onze single ‘Adrenaline run’. Het is ook de reden waarom ik als kind na een dierentuinbezoek altijd teleurgesteld was. Eigenlijk kon je dieren op tv veel beter in hun natuurlijke omgeving zien.”

OVERLEVINGSINSTINCT Terwijl Daems opmerkt dat de pinguïns in de zandbak eruitzien als druipkaarsen, zijn we op weg naar het hoogst gelegen deel van het park,

Nathan Daems: “Ik ben er rotsvast van overtuigd dat de wetenschap, die ons eerst hoogmoedig maakte, ons via nieuwe ontdekkingen opnieuw dichter bij de dieren zal brengen.”

44

waar ooit de muziekkiosk van de dierentuin moet hebben gestaan. De paraderende bourgeoisie kon er na sluitingsuur terecht voor een klassiek concert. Om het geroezemoes van tooghangers en klinkende glazen te beperken, had men er in Brussel voor gekozen de kiosk niet alleen hoog, maar ook zo ver mogelijk van de bar in te planten.

Ook zo wilden ze zich onderscheiden van concurrerende dierentuinen in andere steden.

Welk nummer Echoes of Zoo in zo’n stijf m’as-tu-vu-kader gespeeld zou hebben? “Goeie vraag, het zou sowieso een choquerende gebeurtenis geweest zijn. Dan kunnen we maar beter all the way gaan met het titelnummer ‘Breakout’, zeker?” (Lacht) In de video bij ‘Adrenaline run’ lieten de bandleden ook al geanimeerde leeuwen en apen in opstand komen, terwijl ze tegelijk een reeks grappige YouTube-filmpjes van ontsnappende dieren bundelen. Dat ontsnappen lijkt wel een fixatie, waar de kijker bovendien veel sympathie voor lijkt te hebben. “Omdat we diep vanbinnen natuurlijk heel goed snappen dat het niet klopt dat we al die dieren opsluiten. Als er in een film slaven ontsnappen uit katoenplantages, beginnen we toch ook altijd te supporteren.”

Naast de zoo is er volgens Daems nog een extremere plek waar dieren hun waardigheid wordt ontnomen. In ‘Monkey burns lab’ laat hij apen een dierenlabo in de fik steken. “Naast kwaadheid zit ook daar veel humor in. We kruipen in de huid van een aap, die niet bezig is met de reden waarom mensen dierenproeven doen, maar zich instinctief verdedigt en wil ontsnappen uit een hachelijke situatie. Ik zou het tof vinden als zo’n nummer mensen stemt tot nadenken: van ‘Tiens, waarom zouden apen een laboratorium in brand steken?’ tot ‘Hm, als ik een aap zou zijn, zou ik misschien net hetzelfde doen.’

De dieren in de songtitels als ‘Lab mouse mayhem’, ‘Bull blood boiling’ en ‘Rilke’s panther’ moeten de fantasie prikkelen. Mensen bewuster maken van de dierenwereld om hen heen, van het feit dat we zelf een dier zijn. Dat is volgens mij productiever dan een persoonlijke mening over een concrete kwestie op te dringen.”

Zelf koos Daems ervoor om op zijn zeventiende vegetariër te worden. “Vroeger vergezelde ik mijn moeder soms naar de slagerij. Die lag toevallig vlak naast het slachthuis. Toen ik ten volle besefte wat daar gebeurde, wilde ik er niets mee te maken hebben. Ondertussen heb ik een iets genuanceerdere mening, maar ik ben nog altijd vegetariër. Ik zeg niet dat mijn overtuiging de beste is, wel dat we nog niet genoeg stilstaan bij de rol die dieren spelen in onze samenleving.

We kunnen echt niet zonder. Als de bijen het moeilijk hebben, stort onze hele voedselketen in elkaar.”

“Voor mij is het zowel een praktische als een spirituele kwestie. Als kind zat ik vaak gebiologeerd in de ogen van mijn kat te staren. Dat voelde aan als een haast mystieke ervaring die tegelijk heel alledaags was. Dieren houden de mens een spiegel voor. Ze kunnen het diepste van

LES SONS BESTIAUX D’ECHOES OF ZOO « Les animaux nous renvoient notre image comme un miroir », explique Nathan Daems, multi-instrumentiste et compositeur basé à Bruxelles, alors que nous cherchons dans le parc Léopold les échos du zoo de Bruxelles du XIXe siècle. « Les animaux peuvent révéler les profondeurs de l’âme humaine. » Breakout, le premier album de son nouveau groupe Echoes of Zoo, résonne comme une revanche musicale claire, parfois féroce, pour réparer les souffrances qui leur ont été infligées. « Je voulais que les animaux se révoltent contre la façon dont on les a traités et dont on les traite encore », dit l’ancien vendeur de pop-corn à Planckendael. « Dans la préhistoire et dans les anciennes civilisations, les gens acceptaient de ressembler aux animaux. Cela a changé et les hommes sont devenus orgueilleux. Heureusement, nous sommes à présent dans un mouvement inverse. Je suis convaincu que la science va nous rapprocher des animaux grâce à de nouvelles découvertes. »

Nathan Daems Is een 37-jarige multiinstrumentalist (saxofoons, fluiten, percussie) en componist.

Is opgegroeid in Mechelen, vlak bij de dierentuin van Planckendael, maar woont nu in Sint-Gillis.

Nathan Daems in het Leopoldpark, tussen de echo’s van de negentiende-eeuwse Brusselse zoo: “Diep vanbinnen snappen we natuurlijk heel goed dat het niet klopt dat we al die dieren opsluiten.”

onze menselijke ziel blootleggen. Je bekijkt ze ook steeds in relatie tot jezelf. Je ziet een vogel alleen maar vliegen vanuit het standpunt van iemand die dat niet kan. Dieren hebben mij altijd vragen gesteld waar geen eenduidige antwoorden op bestonden. Dat willen wij nu ook doen. Het is allemaal heel gevoelsmatig en intuïtief.”

MAJESTUEUZE OVERBLIJFSELEN We passeren intussen het borstbeeld en het bakstenen huis van Jean Linden, de vroegere directeur van de botanische sectie van de zoo. Het pittoreske gebouw is een verademing in een Europese wijk vol foeilelijke hoogbouw. Voor een ander negentiende-eeuws restant van de dierentuin moet je naar de Nationale Plantentuin in Meise. Daar prijkt nu de serre waarin je hier destijds een reuzenwaterlelie uit het Amazonewoud kon bewonderen. Voor nog majestueuzere echo’s uit vervlogen tijden lopen we het Museum voor Natuurwetenschappen binnen. Een opgezette olifant herinnert er aan de tijd dat de zoo aan zijn einde kwam. Toen dieren door de slechte verzorging begonnen te sterven, kocht de dierentuin het nabijgelegen kloostergebouw, waarin de kadavers opgezet en bewaard werden.

Daarin huist nu het museum.

Geconfronteerd met de opgezette, wat artificieel uitziende olifant, dwalen de gedachten van Daems al snel af naar een levensechte ontmoeting in India. “Ik kwam er vooral onder de indruk van de behendigheid waarmee olifanten met hun slurf, mond en poten voor ons oneetbaar harde planten in dunne reepjes scheurden en opaten.” Even later zien we de muzikant gretig poseren naast het skelet van een dinosaurus, waarvan de voet bijna even groot is als een volwassen man. Terwijl hij een selfie neemt met

Studeerde in 2011 af in de jazzklas van het Gentse conservatorium en werd met zijn toenmalige kwintet uitgeroepen tot Jong Jazztalent.

Verkent Indiase muziek met Ragini Trio, Ethiojazz met Black Flower en traditionele Griekse en Turkse muziek met Karsilama Quintet.

Bracht in 2019 de ep First een opengesperde prehistoriprovocations uit met Echoes sche bek kan hij zich de angst of Zoo, een kwartet geïnin de ogen van de andere spireerd door hedendaagse dieren levendig voorstellen. instrumentale jazz met een meer militante boodschap.

“Geconfronteerd met zo’n monster zou ik 65 miljoen jaar Op 5 maart verschijnt het geleden ook mijn ‘adrenaline debuutalbum van Echoes of Zoo, Breakout. run’ hebben ingezet.”

Nadat we de minder schrikbarende houten dino (tegenwoordig met mondmasker) aan de ingang van het museum weer achter ons hebben gelaten, doet Daems ten slotte een bekentenis. Naast muzikant was het enige andere beroep dat hij ooit heeft uitgeoefend een studentenjob in Planckendael. “Ik was er een heel slechte popcornverkoper.

Maar wat wil je? Mijn kraampje stond recht tegenover het eiland van de gibbons en ik was natuurlijk veel meer geïnteresseerd in de spectaculaire sprongen en slingerbewegingen van de langarmapen dan in het verkopen van popcorn.

Het was zo erg dat mensen hun zakjes kwamen terugbrengen. Dan maakte ik zonder problemen natuurlijk nieuwe popcorn, die ik tot ontevredenheid van mijn klanten even hard liet aanbranden.

(Lacht) Die ervaring heeft me meer dan ooit doen beseffen dat diervriendelijkheid in een zoo toch vooral ten dienste staat van de commercie en dus niet helemaal gemeend is. Er zullen zeker mensen werken die affiniteit hebben met dieren, maar hoe je het ook draait of keert: als je levende wezens uit hun natuurlijke omgeving haalt, haal je ook hun waardigheid weg.”

ECHOES OF ZOO: BREAKOUT Verschijnt op 5/3 via W.E.R.F. Records en wordt voorgesteld op een digitale releaseshow: 5/3, 20.00, Ancienne Belgique, www.abconcerts.be

BRUZZ | INTERVIEW

FR

THE ANIMAL SOUNDS OF ECHOES OF ZOO “Animals hold a mirror up to us,” says Brussels-based multi-instrumentalist and composer Nathan Daems as we search for echoes of the nineteenth-century Brussels zoo in Leopoldpark/Parc Léopold.

“Animals can reveal the depths of our human soul,” he believes.

Breakout, the debut of his new psychedelic jazz quartet Echoes of Zoo, resounds with an unmistakable, sometimes fierce-sounding musical revenge for the suffering inflicted on them. “I wanted the animals to revolt against the way we have treated them and often still treat them,” says the former popcorn vendor of Planckendael, the zoo that is located near Mechelen, the town where he was raised. “In prehistoric times and in ancient natural civilisations, people were very well aware that they resembled animals. Later, this changed and people became arrogant. Fortunately, the trend has turned again. I am firmly convinced that science will bring us closer to animals again through new discoveries.”

EN

45

Culture. Exhibition

BRUNO HELLENBOSCH CARVES OUT A FUTURE FOR AN AGE-OLD TECHNIQUE

There is a strange kind of magic at work in wood engravings, in those elaborate and veined wood blocks that exist somewhere between appearance and disappearance. In the hands of painter and engraver Bruno Hellenbosch, that magic of matter becomes a game of hopscotch between Boccaccio’s Decameron and Super Mario’s Toad. — KURT SNOEKX, PHOTOS IVAN PUT

EN

“

46

T

he inertia that has settled over the world in the past year is familiar to me,” says Bruno Hellenbosch on an unusually sunny February morning in his loft in Molenbeek. The open space immediately reveals why. A small printing press and a table filled with chisels, gouges, knives, daubers, rollers and ink occupy one corner, while the rest of the open space is lined with dozens of one-metre-high inked matrices that lean against walls and cupboards. “I have always used the slowness that permeates working with wood. The slow pace allows me to think.”

Wood engraving is digging into matter, mining sediments. A glorious paradox that stretches between removing and leaving appear, between processing that which you don’t want to show and leaving that which should appear on the paper untouched. Between the image that draws veins in the wood and its negative soaked in ink. Notched duration, congealed time. “Each small engraved zone represents five to six hours of work,” Bruno Hellenbosch explains. “Those wooden slabs accumulate moments of life. The viewer doesn’t experience those concrete moments, of course, but perhaps something of that accumulated duration permeates the labyrinthine veined wood.”

It is these matrices into which a life is sunk

that Bruno Hellenbosch will show at Galerie DYS. “There will be a few prints, pieces that I made by hand, on cotton, to accentuate their uniqueness and to testify to the detachment I feel towards classical engraving. But I will mostly exhibit matrices, around twenty-five wooden boards that I rest on rafters against the wall, as here. Warehouse-style.” (Laughs) “The first time I hung original wooden plates was when I exhibited at the Musée des BeauxArts in Caen in 2018. I was struck by the appeal they had. Prints are nice, but I see them more as something to hand out to an audience, to make an event out of. There is something in the materiality of that wood that fascinates. For me too. Working with wood is very physical, very corporeal and sculptural. The ink gives it a kind of patina. I love how the ink finds its way into the grooves, adds texture and grain, makes things appear, surprises me. Wood offers resistance, more than a painting does, you engage in a kind of fight with matter.”

OLD-SCHOOL TINKERING A fight with matter. It is a statement that applies not only to Bruno Hellenbosch’s permanently battered hands, but also to a content storm. In Caen, Bruno Hellenbosch put 100 metres of wood engravings on display at the exhibition

“XXL – Estampes monumentales contemporaines”. One hundred matrices, divided into ten groups of ten, following the decimal structure of Giovanni Boccaccio’s Decameron. “Yeah, I felt like doing something very structured,” Bruno Hellenbosch laughs. “Away from the daily craziness of the studio, very focused. The form of The Decameron alone – ten characters each tell ten stories – gave me that structure and focus.

That’s also what attracts me to the work of writers from OuLiPo (Ouvroir de Littérature Potentielle, in which self-imposed restrictions, such as the absence of the letter ‘e’ in Perec’s La disparition, manage to generate boundless creativity, Ed.) such as Raymond Queneau and Georges Perec.”

In The Decameron, ten characters – three men and seven women – flee plague-stricken Florence. “I made the work between 2014 and 2018 so there is no link to the situation we are in today. But even with today’s eyes, the book goes beyond the pandemic, is essentially about the consequences of a crisis, whether economic, moral, religious or sanitary, as it is today. But also about the possibilities, the utopia after the crisis, about where happiness lies in life. It is a very modern book, a kind of laboratory that talks about sexual liberation, religious hypocrisy, powerful women... It is not without reason that (the controversial Italian film director who was horribly murdered, Ed.) Pier Paolo Pasolini undertook an adaptation in 1971, which is still the finest homage to the original. But The Decameron is also the invention of a new form of literature, the novella. That search for modernity in the old is what interests me above all.”

It is striking how wood engraving continues to fascinate, to ignite a certain madness in artists. How the formal and narrative explorations of the medium by such great masters as Albrecht Dürer, Hokusai, MC Escher, Frans Masereel and Lynd Ward still appear fresh.

“Wood engraving certainly carries that connotation of an old-school technique. But that is also what makes it so interesting to tinker with. After

▼

‘Wood engraving is a fight with matter’

Bruno Hellenbosch: “Those wooden slabs accumulate moments of life. Each small engraved zone represents five to six hours of work.”

the First World War, the German expressionists appropriated the technique completely, turning it into something quite violent, urgent. I’m entirely in the spirit of reappropriation, of bringing a somewhat outdated technique into the present.”

Born in Brussels in 1977 Studies wood engraving at La Cambre, graduates in 2002 Ventures into painting and develops his exploration of wood engravings, seeking out the collision between old and modern Together with Frédéric Penelle, sets up The Two Jimies in 2007, intervening in public space with large-scale combos of painting and wood engravings The same year, he wins the prestigious Prix de la Gravure at the Centre de la Gravure et de l’Image Imprimée In 2009, he wins the Prix de la COCOF at the Prix Médiatine In 2018 he takes part in “XXL – Estampes monumentales contemporaines” at the Musée des Beaux-Arts in Caen, hanging his matrices on the wall In 2019, he collaborates with the American master printer Michael Woolworth on his imposing Decameron project Shows his recent wood engravings and matrices at Galerie DYS

BRUZZ

Bruno Hellenbosch

This juxtaposition produces a fascinating collision in Bruno Hellenbosch’s work. A kind of iconoclastic cloud of ambiguities and contradictions, in which a painting by the fifteenth-century Italian painter Piero della Francesca and the logo of Facebook float around. Where Chinese sculptures, Mayan fabrics, Greco-Roman motifs, African masks and Flemish primitives rub shoulders with Michael Jackson’s “Bad”, a vanitas of Picasso and traces of the Navajo. Where Memphis design, Fernand Léger’s workers, Malevitch’s black squares, a QR code and Toad, the mushroom from Super Mario Bros. experience a shared delirium.

“That corresponds to the images I digest daily,” laughs Bruno Hellenbosch. “I put my wooden plate here on the table, open the digital image library on my phone and start.” Captivated by one image, which, depending on the balance, ends up with several other images around it.

“It’s not at all fixed in advance. I look for a certain balance in the assemblage, for reactions in what Deleuze & Guattari call the ‘agencement’. I draw with pencil or charcoal on the wood, then with Indian ink, and then cut into the wood. According to how the wood resists and exposes the image, things can disappear or appear.”

That spontaneous state of disappearing and appearing rhymes wonderfully with the mental space that the French philosopher and art historian Georges Didi-Huberman aims to erect in La ressemblance par contact: archéologie, anachronisme et modernité de l’empreinte. “His thinking about the value of the imprint, the print, has influenced me strongly,” says Bruno Hellenbosch. “He talks about a footprint in the sand and whether that footprint suggests absence or presence. Those sorts of ideas also occupy me when I carve in wood, think in negative, or decide to leave out the negative, the mirror writing, just to give the wood a life of its own.”

Bruno Hellenbosch also cites Élie Faure’s L’esprit des formes, part of the orange-clad volumes of Histoire de l’art that adorn his bookshelf. “That art history is, by the way, what Jean-Paul Belmondo reads in the bath in the opening scene of Jean-Luc Godard’s Pierrot le

| INTERVIEW

FOOTPRINTS IN THE SAND

47

▼

BRUNO HELLENBOSCH CARVES OUT A FUTURE FOR AN AGE-OLD TECHNIQUE

Bruno Hellenbosch’s studio in Molenbeek is lined with dozens of matrices: “I love how the wood offers resistance, how it surprises me, how the ink finds its way into the grooves, adds texture and grain.”

BRUZZ

| INTERVIEW

fou. In L’esprit des formes, for example, it is the way Faure compares a Gothic cathedral with the Golden Gate Bridge in San Francisco that fascinates me. How he himself builds a bridge across time and space.”

48

A BRILLIANT PARADOX And then there is Aby Warburg’s image atlas Mnemosyne. The German art historian composed his history of art by gathering nearly 1,000 pictures from all sorts of sources on forty wooden panels. “Like Élie Faure, he crossed borders to create thematic ensembles. Kinship is more than proximity. This idea is very much in line with how I think in my work. The collision and juxtaposition of images from high and low culture, from different style periods, cultures and areas, gives a different kind of insight into the image, makes meanings slip. It is then not necessarily beauty that interests me in these images, but how they react to each other. It may be a polemical statement these days, when more and more people are striving for a kind of transcendental purity, demanding it, but if you can’t appropriate things, you won’t get ahead as an artist. Art happens naturally through appropriation, you don’t create from nothing. I don’t see any problem in appropriating all those images. I don’t copy, I interpret, remix, digest.”

Or not. In the corner where the printing press is located, Bruno Hellenbosch shows a series of wooden matrices that seem to have been torn from his hands before the last incision. Incomplete, unfinished, but also powerful and wonderfully fragile. “It is already beautiful. It shows the wood even more, that it is the matrix that interests me, that resists. Is that difficult?

Psychologically, yes. (Grins) But it is a matter of accepting it. It is what it is.”

Refusing the end, accepting the unfinished...

This is not a fait accompli, it is a conscious choice. Sometimes a difficult one, a choice that goes against the flow, but a choice nonetheless.

A choice that makes room for the game, for the dialogue, for the clash, for the unruly relationship with the material, for the error, for the

surprise, for the human hand, for life, that walks and falls and hurts and extinguishes.

“That printing press belonged to Fred, by the way,” says Bruno Hellenbosch as he puts the matrices back against the wall. Fred Penelle was a benchmark in Bruno Hellenbosch’s life. “We studied engraving together at La Cambre, started to explore the medium together, and also tried to make it break out of tradition together. As ‘The Two Jimies’, we once created a thirty-metre wall during Nuit Blanche, on which we mixed cut wood engravings with painting and performance. After a while, Fred along with Yannick Jacquet focused on his ongoing installation project Mécaniques Discursives (an enchanting and poetic, absurd and exquisite mix of engraving and video projection, Ed.), and our artistic paths diverged somewhat. He passed away a year ago, around the time I started my residency at the MAAC (the Brussels laboratory for contemporary creation, Ed.) and the world was locked in by the pandemic. All this exploration of the medium and of ways of exhibiting, that I have undertaken in the last year, is a way of reconnecting with Fred, a way of honouring him.” A brilliant paradox stretches between removing and making appear.

“Wood engraving carries that connotation of an old-school technique. But that is also what makes it so interesting to tinker with”

BRUNO HELLENBOSCH: WOODCUTS > 11/4, Galerie DYS, www.galeriedys.com

BEELDENSTORM IN HOUT

ICONOCLASME SUR BOIS

“Houtgravure is een gevecht met materie,” vertelt Bruno Hellenbosch in zijn studio in Molenbeek, net voor hij tentoonstelt bij Galerie DYS. Dat gevecht voltrekt zich niet alleen fysiek, maar ook inhoudelijk. Door het iconoclastische vermengen van oud en modern, van Piero della Francesca en het logo van Facebook, van Marat en Toad, Super Mario’s paddenstoel. “Die botsing geeft een ander inzicht in het beeld, doet betekenissen verglijden.

Vandaag streven we steeds meer naar zuiverheid, maar kunst gebeurt van nature via toe-eigening. Ik zie daar geen graten in. Ik kopieer niet, ik interpreteer, remix, verteer.”

« La gravure sur bois est un combat avec la matière », explique Bruno Hellenbosch, juste avant d’exposer à la Galerie DYS. Un combat qu’il mène à la fois sur la forme et sur le fond. Par le mélange iconoclaste de l’ancien et du moderne, de Piero della Francesca et du logo Facebook, de Marat et de Toad, le personnage de Super Mario. « Cette collision crée une autre compréhension de l’image, provoque un glissement des significations. Aujourd’hui, nous recherchons toujours plus de pureté, mais l’art se fait naturellement par l’appropriation. Je ne vois aucun problème à cela. Je ne copie pas, j’interprète, je remixe, je digère. »

NL

FR

Culture. Court-métrage

‘J’ai senti qu’Anaé serait parfaite pour le film’ FR

Le film de fin d’études de la bruxelloise Marie McCourt a raflé un des Oscars 2020 du film étudiant. Retenu par les Vimeo Staff Picks, le court-métrage est à voir gratuitement en ligne pendant quelques mois. La jeune danseuse vede e Anaé y tient le rôle principal.

— GILLES BECHET

En octobre dernier, un des trois Oscars décernés lors des 47e Student Academy Awards dans la catégorie fiction d’une école de cinéma internationale est revenu à la franco-danoise et bruxelloise d’adoption Marie McCourt, étudiante à l’IAD, pour son film I was still there when you left me. On était en pleine pandémie. La jeune cinéaste n’a pu se rendre à Los Angeles pour y recevoir sa statuette et c’est en streaming, depuis la chambre de son appartement ixellois, qu’elle a assisté à la cérémonie.

Aujourd’hui, le film est pour quelques mois en accès libre sur la plateforme Viméo. Et il vaut vraiment le détour. Tourné à la Cité Modèle de Laeken, il est librement inspiré par l’incendie de la tour Grenfell à Londres dans lequel ont péri 79 personnes. « J’ai été touchée par ce drame qui dit beaucoup de choses sur notre monde où on laisse des gens vivre dans des logements pourtant insalubres et dange-

reux. La Cité Modèle présente des similarités avec la tour Grenfell. C’est pour moi plus qu’un décor, c’est vraiment un personnage. »

DE LA DANSE AU CINÉMA Le film nous fait vivre l’incendie par les yeux de Lila, une fillette de 7 ans, seule dans son appartement au moment où les flammes ont commencé à gronder. Pour l’interpréter, McCourt a choisi Anaé Romyns, une gamine qui, quelques mois plus tard, éblouissait la planète entière par ses talents de danseuse alors qu’elle était invitée avec sa prof, la chorégraphe et danseuse bruxelloise Jeny Bosenge aux 1 million de followers sur Instagram, sur les plateaux du show télé de Ellen DeGeneres à Los Angeles. « Je l’ai découverte par hasard en assistant à un festival de danse au Mont des Arts. On l’avait un peu forcée à s’élancer sur la piste.

Quand je l’ai vue danser, j’ai été frappée par sa capacité à lâcher prise et à faire le switch pour devenir quelqu’un d’autre. J’ai senti qu’elle serait parfaite pour le film. Elle a été la première à passer un casting. » Le tournage a duré huit jours. C’était une des contraintes posées par l’école pour les films de fin d’études. Si l’autorisation a été facilement accordée, Marie a dû se passer de caméos de la police et des pompiers. Et ce n’est pas plus mal, parce que ça a resserré le film sur les personnages en le rendant plus vibrant, plus organique. « En cours de tournage, j’ai compris que je ne pouvais pas avoir un scénario trop bétonné parce que j’avais besoin de travailler à

l’instinct en improvisant. » Pour son premier tournage, Anaé s’est montrée très pro. « On voit qu’elle a l’habitude d’être avec des adultes. Elle est patiente et sensible. Bien sûr, elle était fatiguée à la fin de la journée, mais elle le prenait sur elle. C’était super inspirant. »

LA TOURNÉE DES FESTIVALS « Je me suis tout de suite sentie très proche de Lila », précise Anaé. « Comme moi, elle était excitée et joyeuse. Et je me sentais bien dans ses vêtements, parce que moi aussi, je suis tout

Select.

Le boss de BXL

Het woelen van de fotografie

It takes two

FR/ Originaire d’Evere, Frenetik est le nouvel homme fort du rap bruxellois.

Après une collaboration de champion avec l’ami Zwangere Guy, l’artiste vient de s’illustrer en solitaire sur les quatorze morceaux d’une mixtape intitulée Jeu de Couleurs.

Adoubé par Booba, salué par Damso, le jeune rappeur pose son flow puissant sur des histoires forgées au cœur de la rue : des instants violents, compensés par ses instincts romantiques. De passage sur la scène du Botanique, Frenetik dévoile son univers le temps d’un concert en livestream. (NAL)

NL/ Door de pandemie

EN/ At the end of January

bleef Fondation A Stichting, de ruimte in Vorst met een neus voor unieke, uitmuntende fotografische projecten van onder anderen Francesco Neri, Henry Wessel, Georges Senga, Guido Guidi, Lee Friedlander, Walker Evans, Mitch Epstein en Lewis Baltz, een vol jaar gesloten. Met De schaafwonden van Latijns-Amerika rechten ze weer de rug voor een duik in de woelige, tussen utopie, revolutie en desillusie laverende twintigste eeuw. (KS)

2020, the Brussels Jazz Orchestra played one of its last concerts for a while in the Kortrijk Concertstudio, a sultry evening revolving around all that jazz, soul and hip hop and which got the name Two Places. This is now also the name of their new album, on which the swinging Brussels big band adds funky, old-school grooves together with rapper Zediam from the Mechelen hip-hop crew Soul’art, singer Monique Harcum and DJ and producer Grazzhoppa (photo). (TZ)

3/3, 19.00, www.botanique.be 50

7/3 > 27/6, Fondation A Stichting, www.fondationastichting.be

www.brusselsjazzorchestra.com

« Je me suis tout de suite sentie très proche de Lila » dit Anaé. « Comme moi, elle était excitée et joyeuse. »

le temps dans des vêtements de sport. Je suis plus à l’aise pour danser. » Marie a aussi fait ce film pour qu’il inspire la réflexion, voire des remises en question, sur les priorités qu’on donne dans la société et sur la manière dont sont gérées les cités de logement.

Projeté dans plus de 25 festivals, le film a glané quelques prix et suscité l’enthousiasme.

Désormais Marie Mc Court voudrait bien passer à autre chose. En premier lieu, elle voudrait terminer Studio Nagrin, un documentaire tourné au Burkina Faso. Elle y suit des jeunes parisiens inscrits dans une école de foot

et de devoirs venus en Afrique à la rencontre de jeunes presque comme eux. « La rencontre n’a pas produit ce qu’on espérait. Sans doute avait-on trop d’attentes et trop de mise en scène. Du coup, ça a amené une réflexion sur l’attitude paternaliste dont l’Occident fait preuve vis-à-vis de l’Afrique et qui pourrait être mise en évidence dans le montage. » Dans ses films, McCourt aime travailler avec des acteurs non professionnels et elle a mis son instinct pour le casting sauvage au service du prochain film d’Eve Duchemin et d’une websérie. Et avec tout ça, elle trouve aussi le temps d’écrire le

scénario de son premier long métrage.

Quant à Anaé, passé ses expériences médiatiques incroyables, elle est revenue à sa vie de petite fille star d’Instagram, qui aime la danse et le cinéma. Elle pense d’abord à continuer sa scolarité sans se prendre la tête. « Si j’en ai la possibilité, je ferais bien une école de danse, mais maintenant je n’y pense pas encore trop. »

I WAS STILL THERE WHEN YOU LEFT ME www.vimeo.com

Back to Bach

Een echo van het heden NL/ Pilar Asap, het multidisciplinaire festival

EN/ Bach is not just Johann

van het huis voor kunst en wetenschap van de VUB, diept elk halfjaar een verhaal uit onze maatschappelijke actualiteit uit op zijn eigen, unieke, hybride wijze. In The Echo Edition focust het festival op hoe echo’s uit heden en verleden onze blik sturen, en hoe ze de grens tussen feit en fictie, fantasie en werkelijkheid, heden en verleden doen vervagen. De weelderige Nederlandse schrijver Ilja Leonard Pfeijffer hengelt samen met VUB-rector Caroline Pauwels naar de waarachtigheid van de waarheid, masterclasses in samenwerking met deBuren en scherpsteller Warda El-Kaddouri brengen je de kunst van het debatteren bij en in de VR Concert

Box kan je binnenvallen voor het virtuele muzikale zweet van onder meer Bombataz, Cocaine Piss, Miss Angel en Schroothoop. (TZ)

Sebastian, but also Johann Michael, Johann Christoph and Johann Ludwig Bach: all blood-relatives of the famous German eighteenth-century composer, through whose family music flowed like a lifeblood.

FestiVita!, the new early music festival, honours 150 years of musical wealth of the aforementioned Bach kinsmen with the voices of the Vox Luminis ensemble, streamed live from the Cercle Royal Gaulois. Following the concert, you will be able to watch a documentary about the Bach dynasty. (TZ)

4 > 31/3, pilar.brussels

5/3, 20.00, www.festivita.be 51

Culture. Eat & Drink

At Bánh Mì Express we enjoyed an incredible pulled pork version of the ‘bánh mì’, an example of creolisation between East and West.

Childhood memories EN

A hybrid creation that is typical of Vietnamese street food, the bánh mì is a delight for the taste buds. Perfectly suited to the lockdown, this treat can be eaten on the go.

— MICHEL VERLINDEN, PHOTO SASKIA VANDERSTICHELE BÁNH MÌ EXPRESS rue d’Arenbergstraat 36, Brussel/Bruxelles, www.banhmiexpress.be, ma/lu/Mo > vr/ve/Fr 11.30 > 14.00 & 18 > 21.00

52

The bánh mì is much more than a delicious snack. This hybrid sandwich is a philosophy lesson all by itself.

Specifically, it illustrates the teachings of Édouard Glissant (1928-2011), a thinker born in Martinique who came up with “creolisation”, a fundamental concept for understanding the world. “Creolisation” occurs when different cultures come into contact and create something new out of their different characteristics.

Combining the French-style

baguette with vegetables, sauces and meat (beef, chicken, or pork) or tofu, prepared Vietnamese-style, this snack that is typical of street food in Ho Chi Minh City is an example of creolisation between East and West. That development took place over a long time period. French bread was introduced in the second half of the nineteenth century, but it was not until around 1950 that this people with great culinary skill put their original twist on it. More than

70 years later, that perfect fusion has stood the test of time.

BACK TO SCHOOL So, where can you find a decent bánh mì in Brussels? Look no further than Bánh Mì Express, a place that has existed for a few years but which we have only now discovered thanks to the take-away food craze.

There were three outlets before Covid, but you must now make do with two: one in the European quarter, the other one a stone’s throw from Cinéma Nova. It was in the latter that we enjoyed an incredible pulled pork version (€7). Generously proportioned, the stuffed bread was prepared by a contagiously cheerful young man, using the traditional soft factory-made baguette for the perfect result.

In the centre, the pulled pork was taken to the next level by a beautiful sauce (we suspect soy sauce and Nuoc Mam but we cannot be sure), and some grated carrots, cucumber, and coriander added a touch of freshness. There were also some fried onions, peanuts, and a dash of lime, making each mouthful an explosion of flavours. When doing some research in order to appreciate the high quality of this dish, we learned that it was Tam, a chef from a Vietnamese family that moved to Belgium, who came up with the idea. He had childhood memories of schooldays that were made extra special when his mother would surprise him by making bánh mì for breakfast. It was that feeling that he wanted to pass on to as many people as possible.

HIGH FIVE

YOKA TOMO

••••

Een bento onder vrienden.

Petits bentos entre amis.

A little bento with friends.

(Facebook: yokatomo.bxl)

RAMBO

••••

Brusselse burgers die je doen watertanden.

Le nouveau burger bruxellois dont on a envie.

Irresistible burgers from Brussels.

(Facebook: RamboSnackamericain)

LA FOURNA

••••

Brood gemaakt door sterke vrouwen.

Du pain signé par des femmes puissantes.

Bread made by strong women. (www.lafourna.be)

MINE MADEH

••••

Syrische keuken die je verwarmt in de winter.

La chaleur de la cuisine syrienne en plein hiver.

Syrian cuisine to keep you warm in winter.

LÉZZET

•••

Een Turkse, familiale traiteur om te ontdekken.

Un traiteur familial turc à découvrir.

A Turkish family-run caterer still to discover.

(Facebook: Lézzet Brussels)

COLOFON COLOFON

Nick Trachet

Nick Trachet

BRUZZ BRUZZ Flageyplein 18, 1050 Brussel, 02-650.10.65 Flageyplein 18, 1050 Brussel, 02-650.10.65 ABONNEMENTEN ABONNEMENTEN Josiane De Troyer (abo@bruzz.be), 02-650.10.80 Gratis in Brussels Hoofdstedelijk Josiane De Troyer (abo@bruzz.be), 02-650.10.80 Gewest.

Gratis in Brussels Hoofdstedelijk Rest van België: 25 euro per jaar; Gewest.

IBAN: BE98 3393 Rest3631 van 6044 België: 25 euro per jaar; van Vlaams Brusselse Media6044 vzw 3393 IBAN: BE98 3631 Buitenvan België: 30 euro per jaar. vzw Vlaams Brusselse Media Buiten België: 30 euro per jaar.

OPLAGE OPLAGEOPLAGE : 62.609 exemplaren.

Harde kip Aquafaba moet december je er al een2014. hele hoop tegelijk Dat werd naslachten! een tijdje opgepikt door Ik Amerikaanse liet de stukkenveganisten, rustig bakken olie aquafaba bij diein erruime de naam Nick Trachet Nick Trachet en ik voegde er behoorlijk gehakte aan bedachten en de restwat volgde.

Nu ajuin is er waarschijnlijk Brusselaar die de stad Brusselaar die de stad toe, wat pepertjes en look.

Na anderhalf uur was waar niet geen veganistisch kookboek of blog meer enendedewereld wereldculinair culinair de kipover nog aquafaba steeds oneetbaar taai! Maakt niet uit, wordt gesproken. ontdekt ontdekt dan etenDe we Amerikanen wat later. In de tropen zijn maaltijden gebruiken bijna uitsluitend trouwens erg relatief, iedereen krijgt een kikkererwten – veel modieuzer danbord witte of bruine wanneer hij of zij thuiskomt, het eten mag dan bonen – maar het lukt met alle bonen in al blik. lauw zijn, er is altijd genoeg voor iedereen. zijn veel langer Waarom in blik?

Bonen in conserven Ik gekookt deed er wat bij verse om hetofstoven rustigbonen in de Wie langs Afrikaanse winkels wandelt, moetstootte danwater we met gedroogde n eende krantje van een supermarktketen verder te laten lopen. Nu had ik al kip met ajuin het zeker al zijn opgevallen: op de vitrine hangt keuken doen. Daarmee extraheer je nog meer ik op het begrip aquafaba. Ik mag toegeven dat (het rook écht naar kip in de keuken), maar ik had vaker wel dan niet een reclame voor pluvera. eiwitten uit de peulvruchten. ik daar nog nooit van had gehoord, maar dat is het nog graag wat Afrikaanser. Kennen jullie Meestal staat er het lachende gezicht van een Nu opgelet: geklopt bonenwater is niet stabiel, net niet zo moeilijk, want het begrip bestaat nog agussi? Agussi – ook bekend als egusi, agushi of Afrikaanse mama op, met kleurrijke hoofddoek. zoals in de klassieke keuken moet je een beetje maar vijf jaar! egushi – wordt voornamelijk gebruikt in Het gaat over diepvrieskip. Maar niet om de nu citroen of azijn toevoegen en vooral véél (bloem) Aqua faba is slecht latijn voor ‘water van de West-Afrika. Het zijn de zaden van een meloenoveral dominerende ‘plofkip’. Het zijn legkippen suiker. Dat laatste is uitstekend voor desserts, maar bonen’. Bonen zijn de oudste landbouwgewassen. Ze soort, of van vele pompoensoorten, gepeld en die te oud zijn volgens de normen van de ik ben voor overzoete bereidingen. zijn beter voedsel dan granen.

Daarenboven maken ze gemalen.

Hetniet resultaat lijkt wat op amandelpoeeierindustrie. Zulke dieren gaan uiteraard niet Zonder suiker kan je bonenjus nog altijd gebruiken zelf hun meststoffen aan met de hulp van bevriende der. Je vindt vandaag agussi in vrijwel elke verloren, maar zijn ook niet meer gepast voor om tewinkel. dikken: je kan er mayonaise van draaien, bacteriën.

Maar smaak door dedie minder aangename Afrikaanse ‘onze’ moderne liever kip heeft metbijverde chocomousse maken aan sausen schijnselen het bonen altijdnaar Van agussi maaktvan men ‘soep’.ofEigenlijk dikketoevoegen. Je textuur van van tandpasta.

Duseten, gaan zijn dezeze vogels kan er zelfs kaas van persen! volksvoedsel gebleven.

Nooit iets voor de ‘delicate saus. Agussi bindt erg mooi en geeft een romig Azië en Afrika. Men is er ginder verzot op. Bij ons probeerde het sap terustig gebruiken van zelf magen’ de adel. resultaat.IkLaat enkele scheppen meestoven was kip van vroeger iets voor zon- en feestdagen, tot gekookte black-eyed peas, was geen succes. Te of niet, het kookwater van bonen met de kip en roer regelmatig om.dat Hier kunnen eenVolksvoedsel fenomenale ontwikkeling de brave kip vers? ben een keukenrobot gaan halen bij de buren wordt traditioneel gebruikt.proteïne Bonen zijn rauw nu ook nog Ik groene groenten bij, zoals okra’s, degradeerde tot de niet goedkoopste op de eenbijvoorbeeld blik kekers ook bij de slager, en immers giftig, en in giftige stoffen zoudenbezingen in het maar en zeker spinazie.

Eenzo lukte het goed. markt. Hetzelfde Afrika.

Met vreugde Maar je zit dus, zonder met kookwater achterblijven (of uit verdampen, vandaar zorgt ervoor dat je jetoegevoegde kan vergissenparfums, met ze daar de goedkope kip die onze contreien perdat tomaatje iets dat naar smaakt en genoeg men ze vaak erg veel ongezouten water, de hete pepers, tot bonen jolijt van iedereen!

Laat methaan vliegtuig naarkookt ginderinwordt gevlogen, mogelijk onbepaalde tijd verder agussisaus is met subsidies de EU. Die handel moet wel korte erg produceert om jesudderen. sociaal teDe isoleren.

Smakelijk. zonder deksel).van Daarenboven bevatten bonen erg vullend, smaakt een klein beetje bitter, maar winstgevend zijn, want de die eigenaars het merk suikers, oligosachariden, wij nietvan kunnen ook wat muskusachtig. Te eten met de vingers, staan in de top onze vijfhonderd van de Belgische verteren, maar darmflora wel.

Dat leidt tot fortuinen. en de stormachtige winderigheid die het boven een bord rijst. Smakelijk. gasvorming kocht zo’nmet kip zich en demeebrengt. winkelier waarschuwetenIkvan bonen Die oligosachade mij: “Poulet Strong chicken lees je riden zouden indur!” het kookwater achterblijven. weleens in er Engelstalige Surinamersmaar in Nu zijn mensen dierecepten. net dát kookwater, Nederland hebben het over “harde kip”, en ja dan modieus omgedoopt tot aquafaba, willen mensen, dat ze ook.

Als jebij dede oude receptendie gebruiken.

Dezijn nood ontstond veganisten, van de mwamba voor zonder de kolonialen) leest, wel omelet(moambe willen, maar eieren te breken. moet die kip uren en uren sudderen in de Hier en daar was er al geëxperimenteerd om gels en palmolie. Een moderne kip kan daar niet tegen, schuimen te vormen, maar die bleken niet stabiel. die smelt na een half uurtje al tot een hoopje En dan verscheen op de blog van een operazanger miserabele prut. een recept voor ‘blancs d’haricots’. Joël Roessel is Maar ik kwam dus thuis met zo’n beest. Het tenor bij opera-ensembles in Parijs (hij zong al Don woog overigens niet eens zoveel: 1,2 kilo. Ik hakte José in Carmen). Joël wou veganistisch gaan leven. de kip, zodra ze ontdooid was, in handige Dus geen honing, eieren of melk. Zijn zwakheid lag stukken: idealiter moet elke eter een stuk krijgen echter bijevenredig de dessertjes en zeker ‘îlebeen. flottante’, met een deel van vlees,een vel en Het die oer-Franse gekookte schuimberg, die meestal drijft vel is de voornaamste smaakdrager in een kip en op pudding. ook eenwat vorming in de zonder been Toevallig erin kan jehad nietJoël peuzelen, scheikunde genoten. hij ging experimenteren wereldwijd als droevigEn wordt ervaren.

Verder was met wat men al tot stabiel schuim kon kloppen. ook de nek erbij, het ultieme peuzelstuk en inHet hetwas hem opgevallen de vloeistof in een blik flageolets karkas vond ik dedat eierstokken terug.

Lang geleden even leek als rauw eiwit.recept Iedereen las ik‘vies’ een authentiek Italiaans voorspoelt ingeblikte bonen nog eensvan grondig alvorens ze verder spaghetti met eierstokken kip, maar daarvoor klaar te maken. Hij kreeg het idee op de bus, en spoedde zich naar zijn appartement waar hij nog een blikDe rode staan.bruzz.be/trachet Het lukte perfect. Hij was helebonen reekshad nalezen? zo tevreden dat hij er een blog voor oprichtte in )

BRUZZ | TRACHET

I

“Op de vitrine van Afrikaanse winkels hangt vaker wel dan “Joël Roessel kreeg het idee niet een reclame op depluvera” bus, en spoedde zich voor naar zijn appartement waar hij nog een blik rode bonen had staan”

52

I

28 OKTOBER 2020

De hele reeks nalezen? bruzz.be/trachet

OPLAGE : 62.609 exemplaren.

ADVERTEREN? Marthe Paklons, 02-650 10 61 ADVERTEREN? sales@bruzz.be Marthe Paklons, 02-650 10 61 sales@bruzz.be DISTRIBUTIE Ute Otten, 02-650.10.63, ute.otten@bruzz.be DISTRIBUTIE Ute Otten, 02-650.10.63, ute.otten@bruzz.be ALGEMENE DIRECTIE Dirk De Clippeleir ALGEMENE DIRECTIE Dirk De Clippeleir HOOFDREDACTIE Kristof Pitteurs (algemeen hoofdredacteur), MathiasHOOFDREDACTIE Declercq Kristof Pitteurs (algemeen hoofdredacteur), CULTUUR & UIT Mathias Declercq Gerd Hendrickx CULTUUR & UIT REDACTIE Gerd Hendrickx Nathalie Carpentier, Eva Christiaens, Sara De Sloover, REDACTIE Kris Hendrickx, Bettina Hubo, Jasmijn Post, Kurt Snoekx,Carpentier, Sophie Soukias, Roan Van Sara De Nathalie Eva Christiaens, Eyck, Steven VanKris Garsse, MaartenBettina Verdoodt, TomJasmijn Sloover, Hendrickx, Hubo, Zonderman Post, Kurt Snoekx, Sophie Soukias, Roan Van Eyck, Steven Van Garsse, Maarten Verdoodt, Tom MEDEWERKERS Zonderman Nicolas Alsteen, Gilles Bechet, Michaël Bellon, Patrick Jordens, Tom Peeters, Niels Ruëll, Nick MEDEWERKERS Trachet,Nicolas Tom VanAlsteen, Bogaert,Gilles Michel Verlinden Bechet, Michaël Bellon,

Patrick Jordens, Tom Peeters, Niels Ruëll, Nick EINDREDACTIE Michel Verlinden Karen DeTrachet, Becker,Tom GeertVan VanBogaert, der Hallen, Sophie Soukias EINDREDACTIE Karen De Becker, Geert Van der Hallen, Sophie VORMGEVING Soukias Ruth Plaizier Heleen Rodiers, VERTALING VORMGEVING John Arblaster, Beuzon, HeleenFrédérique Rodiers, Ruth Plaizier Martin McGarry, Laura Jones VERTALING Frédérique Beuzon, George Holmer, Greta FOTOGRAFIE & ILLUSTRATIE Holmer-Arblaster, Jones,Noémie Martin McGarry Bart Dewaele, Kim, WauterLaura Mannaert, Marsily, Steve Michiels, Ivan Put, FOTOGRAFIEWide & ILLUSTRATIE Saskia Vanderstichele, Vercnocke Bart Dewaele, Kim, Wauter Mannaert, Noémie VERANTWOORDELIJKE UITGEVER Marsily, Steve Michiels, Ivan Put, Kristof Pitteurs Saskia Vanderstichele, Wide Vercnocke Flageyplein 18, 1050 Elsene.

VERANTWOORDELIJKE UITGEVER Bruzz is een uitgave van de Vlaams Brusselse Kristof Pitteurs Media vzw, wordt gedrukt op de persen van Eco Flageyplein 18, 1050 Elsene.

Print Center (DPG Media) en wordtBruzz gesubsidieerd door van de Vlaams Brusselse is een uitgave de Vlaamse en op dede Vlaamse MediaGemeenschap vzw, wordt gedrukt persen van Eco Gemeenschapscommissie.

Print Center (DPG Media) en wordt gesubsidieerd door de Vlaamse Gemeenschap en de Vlaamse Gemeenschapscommissie.

MELD NIEUWS Zelf nieuws gespot? Tips zijn altijd welkom via bruzz.be/meldnieuws MELD NIEUWS Persberichten kunnen via Zelf nieuws gespot? Tips zijn altijd redactie@bruzz.be welkom via bruzz.be/meldnieuws Persberichten kunnen via VOER UW EVENEMENT IN OP redactie@bruzz.be ENCODEZ VOTRE ÉVÉNEMENT SUR ENTER YOUR EVENT ON www.agenda.brussels VOER UW EVENEMENT IN OP ENCODEZ VOTRE ÉVÉNEMENT SUR ENTER YOUR EVENT ON WWW.BRUZZ.BE www.agenda.brussels

WWW.BRUZZ.BE © SHUTTERSTOCK

A LA CARTE MELINA VERBEECK en LUCKAS VANDER TAELEN nodigen in A La Carte elke week de m/v/x uit die mee het nieuws heeft bepaald.

Deze week ontvangt Melina

SVEN GATZ (Open VLD) A LA CARTE, elke donderdag, omstreeks 18u15, op BRUZZ tv en op BRUZZ.be

Promo voor Brussel

Stel je pack samen op maat van elk gezinslid.

Vanaf

€ 49,99 /maand gedurende 3 maanden

Voor elke nieuwe internetabonnee die voor Flex kiest.

Gratis installatie (€ 59). Alle info en voorwaarden op proximus.be/flexBXL. Promotie geldig t.e.m. 02/05/2021, voor elke nieuwe internetabonnee die voor Flex kiest, met installatieadres in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest. Maandelijkse korting van maximaal € 46/maand gedurende de eerste 3 maanden, afhankelijk van de samenstelling van het pack door de klant. Nadien betaal je de gewone prijs. Niet compatibel met andere promoties, met uitzondering van het gezamenlijke aanbod van een smartphone met een gsm-abonnement en de DataPhone-optie.