KlokGroep Jaarverslag 2023

Boven het maaiveld

Ruimte voor de toekomst

Inhoudsopgave

Inleiding en ontwikkelingen

Lichtpen, Amersfoort

Inleiding en ontwikkelingen

Met lef boven het maaiveld uit

Nog nooit was onze woningbehoefte zo groot. Al kunnen we dat ook zeggen van de mismatch

tussen vraag en aanbod. Starters kunnen het dak boven hun hoofd niet meer betalen. Ouderen zouden graag kleiner en levensloopbestendiger willen wonen. Maar waar kan dat? Ondertussen heeft de rest het idee ‘ik blijf zitten waar ik zit, en verroer me niet’. De doorstroming loopt stroef. We staan dus voor een enorme opgave. Onze bijdrage? We streven naar een productie boven de 2.000 woningen voor de komende jaren waarbij we voor alle doelgroepen ontwikkelen en realiseren. Het is onze doelstelling dat twee derde hiervan valt binnen de gestelde betaalbaarheidsgrens. En we liggen op koers. Verkochten we in het moeilijke jaar 2023 ruim 1.800 woningen, in de eerste vier maanden van dit jaar verkochten we al ruim 800 woningen aan particulieren, corporaties en beleggers.

HUIZENMARKT ONDER DRUK

Rond de jaarwisseling van 2022/2023 kraakte de huizenmarkt onder druk van de stijgende rente. Hypotheken werden duurder. De inflatie en de oorlog in Oekraïne veranderden de kloof tussen vraag en aanbod in een ravijn.

Enerzijds versmalde de portemonnee van hardwerkende Nederlanders, anderzijds stegen de bouwprijzen. De afzet van diverse projecten stokte. Het zette onze omzet, marges en investeringen stevig onder druk.

Uit de cijfers van 2023 blijkt dat nog niet omdat

dit de weergave is van de jaren 2021 en 2022. In de cijfers van 2024 zal het moeilijke jaar 2023 zichtbaar gaan worden.

We zagen de bui hangen. Waar mogelijk leverden we projecten in fases op en hebben we deze herontwikkeld tot kleinere en goedkopere woningen. De opgerichte taskforce Verkoop heeft er het afgelopen jaar hard aan getrokken. Zowel de verkoopmanagers als directieleden

hebben vol ingezet op intensivering van de marketing, wat zijn vruchten afwierp. Maar ook financiële instrumenten - zoals Koopstart - werden geactiveerd. Het lukte ons om in 2023, al dan niet in partnership, 1.808 woningen te verkopen waarvan 591 sociale - en 202 middeldure huurwoningen voor corporaties en beleggers. En van de 1.013 koopwoningen hebben we 285 woningen in het betaalbare segment gerealiseerd (onder de NHG grens). Daarnaast hebben we voor een aantal vaste corporatiepartners 468 woningen gerenoveerd en verduurzaamd.

DE NIEUWE MARKT

Inmiddels lijkt het tij te keren. De rente is enigszins gezakt en stabiel, de leencapaciteit is mede door de loonstijgingen verruimd en de huizenmarkt toont tekenen van herstel. Maar deze komt er blijvend anders uit te zien. Verdergaande individualisering en gezinsverdunning vragen om kleinere, betaalbare woningen. We gaan met elkaar wonen op minder grond. In kleinere, functionelere woonvormen.

CREATIEVE WOONCONCEPTEN

Betaalbaar bouwen past niet alleen in de doelstellingen van het Rijk; het is ook ons op het lijf geschreven. We voorzien dat de vraag naar onze woonconcepten ‘Basehome’, ‘Optimaat’ en ‘Wonivo’ verder zal toenemen. De krimpende arbeidsmarkt daagt ons uit om nog creatiever te zijn. Prefab en nieuwe productiemethodes veranderen de bouwplaats in een assemblagetrein. Met als bijkomend voordeel: sneller bouwen met minder faalkosten. We houden oog voor kwaliteit en duurzaamheid.

SAMENWERKING WERKMAATSCHAPPIJEN

KlokGroep wil autonoom doorgroeien; onze werkmaatschappijen zijn onze voelsprieten. Verantwoordelijk voor de business. Waarbij de inzet van de woonconcepten ook voor

Adriaan van Erk en Heilijgers steeds meer gemeengoed gaat worden. Als zij blijven denken vanuit de klant en onze bestaande woningconcepten inpassen, zullen wij ze blijven voeden met projectontwikkelingskansen en grondposities. Waarbij Heilijgers en Van de Klok veelal in bouwteamverband ook grotere zorg- en wooncomplexen voor beleggers en zorginstellingen realiseren. Samenwerken betekent ook dat de werkmaatschappijen op het gebied van Finance & Control, ICT, M&O en Marketing en Communicatie zich laten ondersteunen door de stafafdelingen van KlokGroep. Dat er meer en meer op dezelfde wijze wordt gewerkt, betekent dat we sneller schakelen en schaalvoordelen halen, waardoor we nog meer tijd voor onze kernactiviteiten krijgen.

We groeien naar een netwerkorganisatie.

Voor iedereen die investeert in zijn eigen employability zijn er volop kansen. En soms kunnen we niet om moeilijke beslissingen heen. Novaform bevond zich als high-end ontwikkelaar in een lastige marktsituatie.

De marges blijken echter te dun wanneer de ontwikkeling niet gekoppeld is aan een bouwer die de cirkel rondmaakt. Van de Klok had daarnaast posities in de regio Eindhoven die het samen met Novaform goed uit kon bouwen.

De activiteiten van Novaform Eindhoven zijn daarom in 2023 geïntegreerd in Van de Klok.

Ook voor Novaform Rotterdam onderzoeken we momenteel hoe deze optimaal in de markt kan opereren.

LEF TONEN

Natuurlijk heeft verduurzaming een financiële component. Woningen worden duurder maar die meerprijs vertaalt zich ook in een hogere waarde.

Beter wooncomfort bij een lager energieverbruik.

Daarom dient duurzaamheid, ook om onze aarde leefbaar te houden, onderdeel te zijn van onze

mentaliteit. Als een van de grotere bouwende ontwikkelaars van Nederland voelen we de verantwoordelijkheid om ons hoofd boven het maaiveld uit te steken. We vertalen dat in concrete doelstellingen.

De duurzaamheidsstandaard van KlokGroep bevat vijf pijlers en gaat verder dan de wettelijke eisen. In 2030 zal onze CO2-uitstoot met 50% zijn verminderd en 50% van de toegepaste grondstoffen is dan hergebruikt of hernieuwbaar.

Inleiding

TOT SLOT

Ik realiseer me dat dit voorwoord wel heel erg ging over de turbulentie waar we ons in 2023 in bevonden. Ik ben er trots op dat we onze koers steeds hebben bijgesteld. En dat we om ons heen kijken. Want de maatschappij verandert. Daar passen we ons op aan zonder aan onze maatschappelijke verantwoordelijkheid te tornen. ‘Onze’ club N.E.C. doet het niet alleen geweldig binnen de lijnen, maar ook daarbuiten. Met hen steunden we ook in 2023 weer diverse maatschappelijke doelen in de zorg, het onderwijs en de jeugd. Samen met drie selectiespelers hielpen we de Nijmeegse jeugd in bouwdorp Duuk. Een jaarlijks evenement waarbij kinderen van 4 tot en met 12 jaar in de laatste week van de zomervakantie mee kunnen doen aan diverse activiteiten, waaronder het bouwen van hutten in en om De Lindenberg in de Nijmeegse wijk Aldenhof. Immers met het bouwen aan je toekomst kun je niet vroeg genoeg beginnen!

Ton van de Klok

Algemeen directeur KlokGroep

Parkweide, Waddinxveen

Organisatie

2 Organisatie en haar divisies

De architectuur van onze organisatie:

Kernactiviteiten

Onze kernactiviteiten bestaan uit:

Gebieds- en vastgoedontwikkeling van zowel binnenstedelijke- als uitleggebieden.

Realisatie van nieuwbouwwoningen, appartementen, zorghuisvesting en kantoren.

Renovatie en verduurzaming van bestaande woningen, appartementen, zorghuisvesting en kantoren.

Transformatie naar woningen.

Fabrieksmatig produceren en toeleveren van kozijnen.

Lichtpen, Amersfoort

Missie en visie

Eén heldere visie en missie geeft richting aan KlokGroep én haar werkmaatschappijen. Ze definiëren wie KlokGroep is, waar we in zijn geheel naartoe willen groeien en op welke manier. Niet alleen om de strategische koers van de organisatie te bepalen, maar ook voor ons dagelijkse functioneren.

ONZE MISSIE

‘Een familiebedrijf met lef dat toekomstbestendige leefomgevingen creëert.’

ONZE VISIE

‘We reageren daadkrachtig op marktveranderingen door onze organisatie, dienstverlening en producten snel en doordacht aan te passen. Dat houdt ons slagvaardig en weerbaar.’

KERNWAARDEN

Een gedeelde set kernwaarden zorgt (mede) voor een sterke, samenhangende organisatie.

De mensen van KlokGroep werken verspreid over heel Nederland, in Duitsland en in Polen. Maar waar we ook actief zijn en voor welke opdrachtgever we ook werken, we tonen dezelfde betrokkenheid en toewijding. Allemaal staan we voor onderstaande vier kernwaarden van onze organisatie:

DAADKRACHTIG

We zijn eerlijk en realistisch in wat we wel en niet kunnen. Beloftes maken we waar, vaak zelfs meer dan dat. Met lef, inventiviteit én met beide benen op de grond.

BETROKKEN

We voelen ons verantwoordelijk voor onze collega’s en de wereld om ons heen. Daarom investeren wij in onze mensen en in duurzame, gezonde leefomgevingen. De lat ligt hoog.

SAMENWERKEND

We geloven in de meerwaarde van samenwerken, binnen en buiten. Daarom investeren we in winnende teams op alle niveaus. Teamspirit brengt ons verder.

VERNIEUWEND

We willen het steeds beter doen, onszelf ontwikkelen. Met een open mind innoveren én ondernemen. Klaar voor morgen.

Havenkade, Nijmegen

GELIJKE BRANDING VOOR

ALLE BEDRIJVEN

Na de overnames van Adriaan van Erk (2022) en Heilijgers (2021) groeien de ondernemingen binnen KlokGroep steeds meer naar elkaar toe. In 2023 werden al verschillende mijlpalen bereikt. Zoals de uitwisseling van personeel, de verdeling van ontwikkelposities over de werkmaatschappijen en materieeluitwisseling.

Ook werd besloten alle stafafdelingenICT, Finance & Control, M&O, Marketing en Communicatie - centraal te organiseren met een sterke decentrale verankering.

Dit heeft ertoe geleid het beeldmerk - de gekantelde K van KlokGroep - integraal door te voeren. Dit echter wel met behoud van de eigen kleur en naam van de werkmaatschappijen vanwege hun krachtige posities in eigen regio. Het familiegevoel - waar iedereen ook werkten de bereidheid om elkaar te helpen, brengt ons verder. De bedrijven werken meer en meer volgens dezelfde werkprocessen. Elk uiteraard met hun eigen expertise en klanten.

Voor het feit dat we nu ook in onze huisstijl gaan uitstralen dat we bij elkaar horen, werd in 2023 de basis gelegd. Naar verwachting zal deze omslag voor de zomer van 2024 zijn gemaakt.

STUREN MET DATA

Voor toekomstbestendige organisaties zijn traditionele bedrijfsstructuren passé.

Al enkele jaren is KlokGroep bezig met de omvorming hiervan. We schuiven op naar een netwerkorganisatie, waarbij multidisciplinaire teams van A tot Z verantwoordelijk zijn voor bouw- en ontwikkelingsopgaves, en waarbij de professional die deze opgave het beste overziet, de leiding neemt. Binnen kaders zijn projectgroepen dus omzet- en resultaatverantwoordelijk.

Dat betekent ook dat alle data die nodig is om beslissingen te nemen op de juiste tafel moet liggen. En dat er geacteerd kan worden op signalen. Liefst met één druk op de knop, op basis van één dashboard. Vanuit de stuurgroep ‘Sherpa’ is bij alle bedrijven binnen KlokGroep in 2023 hard gewerkt aan de ICT-integratie.

Denk hierbij aan de volledige projectbewaking, kopersbeheer, materieelbeheer, relatiebeheer, acquisitie en de bijbehorende processen. Er is gekeken welke pakketten er gebruikt worden en hoe die op efficiënte wijze samengaan.

Na meten, komt weten. Data clusteren en ontsluiten is ‘key’. Onze grootste uitdaging is dan ook om alle data bijeen te brengen in een datawarehouse; een centrale database die gevoed wordt uit onderliggende databases.

Met software als Power BI worden hieruit dashboards samengesteld, die overzicht geven op elk beslisniveau. Onze werkwijze wordt hierdoor op alle plekken in de organisatie rationeler en efficiënter.

In een krappere arbeidsmarkt en bij de opgaves die we hebben, maakt de beschikbaarheid van informatie ons werk efficiënter. Digitalisering zet door. BIM, 3D-scanning, EdControls, KYP, marketingtools, duurzaamheidsparameters en woningconfiguratie-systemen laten ons zien waar het straks heengaat; naar parametrisch ontwerpen, AI en klantautonomie waardoor klanten zelf beslissingen kunnen doorvoeren zonder onze tussenkomst. En daar willen we nu graag klaar voor zijn.

AMBITIEUZE

DUURZAAMHEIDSSTANDAARD

De groei van KlokGroep zorgt ervoor dat we op het gebied van duurzaamheid een stap voorwaarts willen zetten. Behorende tot de top 15 van de bouwende ontwikkelaars in Nederland, steken we ons hoofd boven het maaiveld uit. We nemen verantwoordelijkheid voor een leefbare wereld waarin meer dan alleen onze ruim 500 medewerkers wonen en werken. Bouwen we een beetje groener, dan werkt dat door in de nieuwbouw en renovatie van jaarlijks 1.500 tot meer dan 2.000 woningen. Hier scheidt zich het kaf van het koren. Onze sector is wereldwijd een van de grootste uitstoters van CO2. Dat is een van de dingen waar we wat aan kunnen én willen doen. Om deze doelstellingen te bereiken, hebben we vijf pijlers geïdentificeerd die de kern vormen van onze duurzaamheidsstandaard. Ze omvatten alle facetten van onze productieketen. Deze pijlers zijn: anders omgaan met bestaande bouw, circulair bouwen, klimaatadaptief en natuurinclusief, duurzame energievoorziening

en onze bedrijfsvoering. Wij zien onze standaard als een evolutie en willen leren van onze meest duurzame woningbouwprojecten. In 2023 hebben we daarvoor een innovatiebudget vastgesteld, waardoor we pilots die leiden tot succesvolle innovaties later op grotere schaal toe kunnen passen.

INTEGRATIE NOVAFORM EINDHOVEN

EN VAN DE KLOK

2023 was ook het jaar waarin ontwikkelaar

Novaform Eindhoven instroomde in Van de Klok. Een bewuste stap om Van de Klok een sterkere markpositie te geven. Novaform ontwikkelde prachtige projecten, maar was puur ontwikkelaar. Dit leverde gezien de renteontwikkeling en regelgeving steeds grotere risico’s op tegen lage marges. Door Novaform Eindhoven in te bedden is met ingang van 1 januari 2024 een solide geheel ontstaan. Van de Klok is als bouwende ontwikkelaar in Eindhoven bijvoorbeeld al jaren actief met verduurzamingsprojecten voor corporaties en zorgpartijen. Onze bestaande

en nieuwe opdrachtgevers kunnen we nu het volledige palet van ontwikkeling, realisatie, transformatie, verduurzaming en onderhoud aanbieden.

ROLVERDELING RAAD VAN COMMISSARISSEN (RVC)

Na openbare werving heeft de Algemene Vergadering van Aandeelhouders Ingrid de Boer op 1 september benoemd tot voorzitter van de Raad van Commissarissen van KlokGroep.

Zij brengt veel bestuurlijke ervaring mee en kent de vastgoedwereld. Zo was zij zeventien jaar algemeen directeur-bestuurder van woningcorporatie Woonbedrijf in Eindhoven.

Bij de gemeente Nijmegen was ze vijf jaar hoofd stadsontwikkeling en vijf jaar directeur Wijk en Stad.

De RvC is toezichthouder en waakt over de organisatieontwikkeling. Daarnaast is het klankbord bij koerswijzigingen als gevolg van de veranderde marktomstandigheden en de recente overnames van Heilijgers en Adriaan

Raad van Commissarissen

Ingrid de Boer, Gerard Jacobs en John van de Klok

van Erk. Ook geeft de RvC advies inzake het duurzaamheidsbeleid en innovaties.

ROOSTER VAN AFTREDEN

• Ingrid de Boer voorzitter, portefeuille Strategie en Mens en Organisatie, 1e termijn verloopt op 1 september 2027.

• Gerard Jacobs portefeuille Financiën en Juridische Zaken, 3e termijn verloopt op 1 mei 2025.

• John van de Klok portefeuille Ontwikkeling en Bouw, 3e termijn verloopt op 1 januari 2026.

Over (her)benoemingen beslist de Algemene Vergadering van Aandeelhouders conform artikel 18.3 van de statuten Klokkies BV.

ONTWIKKELINGEN RVC 2023

Een algemeen beleidspunt is de verdere professionalisering en verjonging van de RvC. De RvC is verantwoordelijk voor de statutaire taken, houdt toezicht op het beleid van het bestuur en adviseert bestuur en directie gevraagd én ongevraagd.

Er is in een open sfeer tenminste vijf keer per jaar met het bestuur gesproken over actuele ontwikkelingen binnen en rond KlokGroep. Bijzondere aandacht kregen in 2023 de financiën, de integratie van de overnames en de onderlinge samenwerking. Ook de span of control van de diverse directieleden en de personele bezetting op de diverse niveaus waren steeds onderwerp van gesprek. Dit tegen het licht van diverse marktontwikkelingen in Nederland, Duitsland en Polen en vooral ook hoe hierop te anticiperen. In 2023 waren dat onder meer duurzaamheid en de prijsstijgingen op de inkoopmarkt, de rentestijging op de kapitaalmarkt en de vraagontwikkeling.

Ook werd gereflecteerd op de krapte op de arbeidsmarkt en de complexiteit om goed gekwalificeerde en gemotiveerde medewerkers te werven.

Formeel werd de jaarrekening door de RvC bekrachtigd. Ook zijn de organisatiewijzigingen bij Novaform goedgekeurd.

Behalve de genoemde vergaderingen met het bestuur voert de RvC (informeel) overleg met de directies van de dochterbedrijven, de (financieel) directeuren, de COR en de externe accountant. Deze gesprekken zijn bedoeld om meer zicht te krijgen op het functioneren van KlokGroep. En ook om te beoordelen in hoeverre de informele cultuur, teamspirit en de ‘couleur locale’ van de dochterbedrijven behouden blijft.

Met de groeiende omvang van het bedrijf wordt ingezet op efficiency en lange termijnbeleid.

De RvC ziet de toekomst van KlokGroep met vertrouwen tegemoet. De uitdagingen van de komende jaren zijn in beeld en blijven voortdurend onderwerp van gesprek.

Vijverhof, Berg en Dal

SPORTIEF EN SOCIAAL PARTNERSHIP

Dat KlokGroep sinds 2019 hoofdsponsor is van N.E.C. is landelijk - maar zeker in de regio - niet onopgemerkt gebleven. Sportief gezien klom de profclub van een middenmoter in de Keuken Kampioen Divisie naar een stabiele positie in het linkerrijtje van de Eredivisie. Tijdens ‘het Feest van de Eeuw’ in 2022 werd het partnership verlengd tot 2029. Dat zegt iets over het partnership dat we voelen.

IETS TERUGDOEN VOOR DE SAMENLEVING

Naast de sportieve prestatie en de hospitality telt voor KlokGroep echter vooral het maatschappelijke aspect. Wat terugdoen voor de samenleving. Samen met N.E.C. maatschappelijk is de impact in de regio enorm. Bij wederzijdse projecten worden spelers en medewerkers betrokken. Rood-groen-zwart, met een Nijmeegs hart.

BOUWDORPEN

Het meest in oog springend zijn de diverse bouwdorpen. Voor alle kinderen worden op

verschillende plekken in en rond Nijmegen materialen en gereedschappen geleverd om ze naar hartenlust te laten timmeren en spelen. Medewerkers van KlokGroep en spelers van N.E.C. zijn hierbij aanwezig om te helpen, handtekeningen uit te delen of om selfies te maken.

LEKKER IN JE VEL ZITTEN

Om met energie zo goed en productief mogelijk te kunnen samenwerken, ontwikkelde KlokGroep op basis van het fitprogramma van N.E.C. het programma ‘Fit de Klok rond’. Naast aandacht voor gezond eten, bewegen en sporten zijn er regelmatig sportieve activiteiten en evenementen. En er worden workshops en trainingen georganiseerd om mentaal in vorm te blijven.

VERBINDER

N.E.C. heeft de volledige sociale kaart in beeld en is als verbinder heel succesvol. Dat betekent niet alleen dat speciale wensen kunnen worden gehonoreerd of dat ziekenhuizen

worden bezocht; zij doen meer dan dat. Door maatschappelijke projecten wil de club alle inwoners van Nijmegen betrekken met alles wat binnen de mogelijkheden ligt.

ANDERE BIJZONDERE PROJECTEN

Zo is er een Bijzondere Eredivisie voor kinderen tussen 10 en 18 jaar uit de regio die uitkomen in het N.E.C.-shirt. Er is een elektrisch rolstoelvoetbalteam. Verschillende spelers lezen onder de vlag ’Scoor een boek’ voor op scholen om kinderen te laten ervaren hoe leuk lezen is. Maar er zijn ook programma’s als N.E.C. for success waar N.E.C. de kracht van een professionele voetbalclub inzet voor leerlingen van groep 6, 7 en 8 om aan sociaal-emotionele doelen te werken als: samenwerken, motivatie, concentratie en omgaan met elkaar. Ook heel bijzonder is dat voor dementerende ouderen een initiatief als ‘Voetbalmemories’ wordt ingezet. Dit als geheugentraining en om sociaal betrokken te blijven. De blindentribune is eerder logisch dan uitzonderlijk en de club heeft een unieke samenwerking met jongerenwerkers

binnen N.E.C. United. Dan mag je ‘inclusief’ met hoofdletters schrijven.

THUISWEDSTRIJD

N.E.C. maatschappelijk scoort over de volle breedte als het gaat om maatschappelijke projecten. Het idee is om Nijmegen en de regio nog mooier te maken. Mensen geluksmomenten te bezorgen. Uiteraard is dat ook voor KlokGroep een thuiswedstrijd. Mede daarom staat onze handtekening onder een van de langstlopende partnershippen in de Eredivisie.

Havenkade, Nijmegen

KRACHTIGE KEUZES

Van de Klok werkt intensief samen met opdrachtgevers en co-makers aan (grootschalige) projecten en het creëren van toekomstbestendige leefomgevingen. Het heeft daarvoor verschillende specialismen in eigen huis als: initiëren, ontwikkelen, realiseren, onderhouden en beheren. De afgelopen drieënhalf jaar is hard gewerkt om de organisatie projectmatiger in te richten. Met teams die zich flexibel formeren rond heldere opgaves in nieuwbouw en bestaande bouw. En dat wierp zijn vruchten af. Alle projecten werden positief afgesloten en vele veelbelovende projecten zijn opgestart.

REGIO ARNHEM-NIJMEGEN

In de Groene Metropoolregio Arnhem-Nijmegen wordt het bouwtempo opgevoerd. Het Rijk, de provincie Gelderland en 18 gemeenten beklonken in 2020 de woondeal. Tot 2030 moeten er 30.000 woningen bijkomen. In 2024 en 2025 komt dat neer op 9.000 woningen.

Betaalbaar bouwen is leidend. Het quotum vijftig procent sociaal en middenhuur is

opgeschoven naar twee derde ‘betaalbaar’. Van de Klok heeft hiervoor de woningconcepten, en daarmee haalbare businesscases. Het draagt actief bij aan het realiseren van de opgave en werkt hiervoor intensief samen met woningcorporaties, beleggers en gemeenten.

EXTERNE OPDRACHTGEVERS

Vanaf 2021/’22 heeft Van de Klok snel geanticipeerd op de marktontwikkelingen. Tijdelijk verschoof de balans in de orderportefeuille naar wat meer ontwikkelen en realiseren voor externe opdrachtgevers. Maar vaste partners en eigen ontwikkelingen blijven de rode draad. De samenwerking met Volkshuisvesting Arnhem - waarvoor een jaren ’70 wijk van 309 woningen wordt gerenoveerd en verduurzaamd - was hier een voorbeeld van. Daarnaast was de orderportefeuille door projecten voor corporaties als Kleurrijk Wonen, Thius, Oosterpoort, Woonwaarts, Zayas en Brabant Wonen en diverse zorginstellingen in nieuw- en bestaande bouw in 2023 goed gevuld.

Ook voor de komende jaren is dat het geval. Eind 2023 kwam het nieuws naar buiten dat Van

de Klok Novaform Eindhoven overnam. Pure projectontwikkeling bleek een kwetsbare tak van sport. En aangezien Van de Klok al actief was in de regio Eindhoven is het logisch dat het

Van de Klok logo, behalve op de hoofdvestiging in Nijmegen, nu ook prijkt op het voormalige kantoor van Novaform.

Er is een businessplan met een doorkijk naar 2028-2029 opgesteld. In Brabant en Limburg heeft Van de Klok onder meer grondposities in Goirle, Weert, Best, Wanroij en Zeeland (bij Uden). De verwachting is dat deze binnen enkele jaren worden gerealiseerd. De Eindhovense vestiging zal worden verstevigd tot die van een bouwende ontwikkelaar. Met mooie eigen projecten, opdrachtgevers en partners.

Een mooie aanzet was er in 2023: er werd een meerjarige ketensamenwerking ondertekend met woningcorporatie Brabant Wonen. Daarnaast wordt er volop samengewerkt met Wooninc. in Eindhoven en er is enthousiast begonnen aan twee renovatieprojecten in Den Bosch.

OOG VOOR WERKPROCESSEN

Zowel de instroming van Novaform Eindhoven als de harmonisatie met de andere werkmaatschappijen hebben op Van de Klok geen grote impact gehad. Door de invoering van de nieuwe omgevingswet per 1 januari 2024 is door de omgevingsmanagers hard gewerkt om buurtparticipaties versneld af te ronden. De pijplijn aan projecten is voor de komende jaren goed gevuld. Zowel de betrokkenheid als de werkdruk lagen hoog. Van de Klok heeft hier oog voor. Projecten worden nu zorgvuldiger afgewogen tegen de kernkwaliteiten. Immers ‘ja’ zeggen is ‘ja’ leveren. Voortuitzien is het credo, maar er blijft genoeg huiswerk. Om de werkdruk te verlagen is een serieuze wervingsinspanning nodig.

Van de Klok

ENERGIEHUB: DUURZAAM

OP DE BOUWPLAATS

Het duurzame bewustzijn bij projecten groeit. Ook op de bouwplaats. Sinds eind 2022 draait er een pilot met een door Green Hybrids ingerichte, duurzame bouwplaats in de Dichterswijk in Oss. De energiehub bestaat uit een compleet ingerichte 20ft-container met accucapaciteit, voor de opslag van zonne- en windenergie.

Dankzij de inzet van drie windwokkels en de plaatsing van 42 zonnepanelen genereert de hub de hele dag groene energie. Zonder dat daar voeding van buitenaf voor nodig is. De eerste ervaringen met de energiehub zijn positief.

Op basis van de bevindingen zal dit duurzame concept in de toekomst vaker worden ingezet. Interessant detail: de container is uitgerust met een oplaadstation voor de elektrische auto’s van medewerkers en co-makers.

PROJECTPARELS

Van de Klok helpt veel woningcorporaties bij hun verduurzamingsopgave. Corporaties hebben de plicht tot verduurzaming van woningen.

Er worden betere energielabels en comfort vereist waarbij in 2023 is aangehaakt met diverse renovatie- en verduurzamingsplannen in bewoonde staat, zoals: 309 woningen voor Volkshuisvesting Arnhem, 240 appartementen voor BrabantWonen in Oss, 124 rijwoningen voor

Wooninc. in Eindhoven en tientallen woningen op diverse locaties voor Oosterpoort in Groesbeek en Berg en Dal.

DAARNAAST IS GEWERKT AAN

INTERESSANTE TRANSFORMATIES:

De voormalige meisjesschool OPUS aan het “Vierdaagseplein” in Nijmegen wordt getransformeerd naar een viersterrenhotel met de naam ‘The Rebyl’. Het is onderdeel van de Amerikaanse hotelketen Marriott International en krijgt 97 kamers en suites, een café-restaurant, een boutique gym en er komen vergader- en eventruimtes.

In een rijksmonument aan de Prins

Hendrikkade 7 in Nijmegen - kortweg PH7 - zijn in een voormalig oud schoolgebouw

Van de Klok

opvangplekken gerealiseerd voor vluchtelingen uit Oekraïne. Het gaat om circa 128 opvangplekken, verdeeld over 32 kamers. Het pand is met zonnepanelen, warmtepompen en isolatie volledig verduurzaamd, zonder afbreuk te doen aan de historische elementen.

In Berg en Dal transformeerde Van de Klok woonzorgcentrum De Vijverhof naar een modern appartementencomplex van 72 sociale en middeldure huurappartementen. Een duurzaam geheel met een gevel van gerecyclede petflessen, een biobased houtcomposiet en bakstenen die niet gemetseld hoeven te worden.

EN INTERESSANTE NIEUWBOUW ZOALS:

HAVENKADE

De kade aan de Nijmeegse Waal is 324 luxe huuren koopappartementen rijker. Het resultaat: een gevarieerd woongebied met een markante woontoren van 23 bouwlagen. De harmonieuze samenwerking met BPD en Trebbe heeft geleerd dat ook omvangrijke én complexe projecten als deze bij Van de Klok in goede handen zijn. Crises

als corona en de grillige prijsvorming door de oorlog in Oekraïne werden glansrijk doorstaan.

Het project haalde bij de Architectuurprijs

Nijmegen ‘brons’.

TEISTERBANT

In Kerk-Avezaath trok Van de Klok vlot wat al dertig jaar aangelijnd lag. In vier jaar ontwikkelde het een natuurinclusieve wijk:

van initiatief tot oplevering. Een groene en prettige leefomgeving voor mens, dier en natuur met 55 grondgebonden woningen. De woningen kregen uiterst energiezuinige en duurzame energieopwekkingsinstallaties.

Ook alle ecologische waarden zijn in de ontwikkeling meegenomen. De wijk telt

16 sociale huurwoningen die volgens het

Optimaat-concept gerealiseerd werden voor woningcorporatie KleurrijkWonen. De overige

36 woningen zijn BaseHome koopwoningen.

Hét bewijs dat woningconcepten een snellere realisatie mogelijk maken.

Teisterbant, Kerk-Avezaath

LOYD

Dit in 2023 opgeleverde project telt 78 luxe appartementen en staat op een markante Nijmeegse plek met uitzicht over de Waal. EGM

Architecten tekende voor het speelse ontwerp, waarna de gemeente Nijmegen het project aan Van de Klok gunde. Het toonde hiermee aan ook luxe nieuwbouw te kunnen realiseren. Bij de Architectuurprijs Nijmegen koos het publiek

Loyd als het op een na beste project.

Van de Klok

Loyd, Nijmegen

Groei door intensievere samenwerking

Sinds 2021 maakt Heilijgers uit Amersfoort onderdeel uit van KlokGroep. Voor Heilijgers wordt een groeidoelstelling beoogd: van de huidige 60 miljoen naar een omzet van 100 miljoen euro in 2029. KlokGroep heeft de nodige grondposities in Utrecht, Flevoland en ook NoordHolland. Het zijn delen van Nederland waarin Heilijgers al langer actief is en waar het als bouwende ontwikkelaar de weg weet. Een mooi voorbeeld hiervan was het inbreidingsproject Ferdinand Huyck in Soest, waarbij het LIV woonbelevingscentrum de kopers begeleidde.

SNELLER KENNIS TANKEN

Er wordt hard gewerkt aan harmonisering van administratieve, financiële en commerciële systemen en processen. We tanken daardoor innovatieve kennis om bouw- en ontwikkelingstrajecten met alle Klok-bedrijven beter te doorlopen. De specialismen vanuit de werkmaatschappijen komen zo bij elkaar, waardoor we de vraag van onze opdrachtgevers efficiënter regisseren en bouwen aan sterkere relaties met onze ketenpartners.

EEN JAAR VAN TRANSITIE

De afgelopen jaren realiseerde Heilijgers prachtige projecten als deelwijk De Groene

Hoogte in Soesterberg, de restauratie van de Carré van Bloemendaal, het iconische appartementencomplex Eemerald en de transformatie van House Modernes in Utrecht. Heilijgers werd de op één na ‘beste bouwer’ van Nederland. Elkaar weten te vinden - en ruimte blijven vrijmaken voor kwaliteit - is juist dan cruciaal. Ook Heilijgers organiseert zich daarom in werkstromen, waarbij de opgave leidend is.

Het biedt meer ruimte aan professionals om het voortouw te nemen. Ook in de contacten met ketenpartners en klanten zal dit merkbaar zijn.

CULTUUROMSLAG

KlokGroep hecht aan de betrokkenheid van medewerkers. Goed geïnformeerd zijn over toekomstplannen vormt de start van het jaar. Ontbijtsessies bieden iedereen - in kleine groepen - de gelegenheid om met elkaar in gesprek te zijn, terug te kijken op 2023 en vragen te stellen over de jaarplannen van 2024. In tweeënhalve week tijd kwamen in wisselende samenstellingen de goede onderwerpen op de goede tafel. Er was ruimte voor feedback, reflectie en een luisterend oor, waarbij een procesbegeleider dat vertaalde in korte termijnacties en maatregelen om de continuïteit op langere termijn te borgen.

VERBOUWING

In 2023 is het huurcontract van de huidige Heilijgers-vestiging in Amersfoort met vijf jaar verlengd. Het kantoor krijgt een nieuwe indeling. Projectkamers, koffiecorners, stilteruimtes en

flexibele sta- en zitplekken. Maar ook groen en licht. Toegang tot dezelfde ICT-systemen zal de samenwerking versterken. Net als bij Adriaan van Erk gaan we ook hier aan de slag om de netwerkorganisatie fysiek vorm te geven.

Ferdinand Huyck, Soest

MEER EIGEN ONTWIKKELING

Customer intimacy is een van de assets van Heilijgers. Na tweeënhalf jaar van voorbereiding - veelal in bouwteams - werden met St. Carolus in Hilversum, De Open Hof in Amsterdam en de Vivium zorggroep in Naarden omvangrijke orders in de zorgsector gesloten. Een punt van aandacht is dat de orderportefeuille momenteel voor het grootste deel bestaat uit externe opdrachtgevers. Meer eigen ontwikkelingen moeten de beoogde balans herstellen. Als onderdeel van de gebiedsontwikkeling

‘Kersenweide’ in Odijk-West maakte Heilijgers die sprong voorwaarts. De gemeente Bunnik presenteerde eind 2023 het masterplan voor de realisatie van 1200 huizen. Heilijgers brengt ruim 10 hectare in en bouwt er 351 woningen tussen 2025 en 2031. Ook werden in 2023 belangrijke stappen gezet in de complexe binnenstedelijke opgave voor circa 250 appartementen in Trapezium in Amersfoort, die vanaf volgend jaar van de grond komt.

PROJECTPARELS

Bij woningbouwselecties kwam Heilijgers het afgelopen jaar bij de ontwikkeling en realisatie van duurzame en innovatieve projecten als Zalts Parkzicht in Zaltbommel en Florant in Leusden als beste uit de bus.

Bijzonder is ook de sociale nieuwbouw in Griffensteijn voor woningcorporatie

Woongroen als onderdeel van de voortdurende stroom aan stadsvernieuwingsprojecten in Zeist. Om te versnellen wordt met ingang van 2024 nadrukkelijker gekeken waar de woningconcepten van KlokGroep toegepast kunnen worden.

Met renovatie, onderhoud en verduurzaming van de jaren ’30 woningen in Elsrijk West in Amstelveen en gebouwen op het Science Park in Utrecht wint Heilijgers terrein. Terwijl het ook met nieuwbouwprojecten in de zorg voor een groeiende groep opdrachtgevers - als Woonzorg

Nederland, Vivium Zorggroep en Aedifica - zijn kansen in onze vergrijzende samenleving volop verzilvert.

FLORANT | LEUSDEN

Op de plek van het oude politiebureau aan de Twijnderij in Leusden realiseert Heilijgers 39 zeer gewilde koopappartementen met een groen ontwikkelplan, een efficiënt energieconcept en een uitdagende architectuur. Het geeft de woonmobiliteit een boost. De toegepaste materialen, bouwtechnieken en installaties maken Florant tot een voorbeeldproject in 3

E’s: Esthetisch, Energetisch en Ecologisch. Het project kreeg hiervoor vanuit KlokGroep een innovatiebudget van 100.000 euro.

ELSRIJK WEST | AMSTELVEEN

Voor woonbelegger Vesteda renoveert Heilijgers in Amstelveen 95 woningen uit de bouwperiode 1935-1937 in Elsrijk West. Het punt bij deze jaren

‘30 woningen is dat de degelijke constructie en het matige comfort elkaar bijten. Op basis van een gedetailleerd renovatieplan werd in 2023 het fundament gelegd voor planmatig onderhoud gericht op energetische en bouwtechnische verbeteringen. Einddoel: verhogen van levensduur en wooncomfort

door te verduurzamen naar label B met een reeks energiebesparende maatregelen.

VIVIUM | NAARDEN

De huisvesting van revalidatiecentrum Naarderheem is aan het einde van de levensduur. Bestuur en directie kozen voor compacte nieuwbouw waarbij Heilijgers in de loop van 2022 in bouwteam aanschoof, in 2023 tekende en in 2024 zal starten. In totaal 20.000 m 2 oppervlakte over zes bouwlagen vervangt de huidige laagbouw. Hierdoor kan op termijn het andere deel met algemene kantooren horecafuncties in de hoogbouw worden geïntegreerd. Het vrijkomende perceel zal hierna worden teruggegeven aan de omringende natuur.

Parkweide, Waddinxveen

Vleugels uitslaan

In september 2022 nam KlokGroep de Adriaan van Erk Groep over. Een ervaren directieteam kreeg de ruimte om onder de vleugels van KlokGroep de gewenste veranderingen door te voeren. De ontwikkelingen in 2023 werden door hen betiteld als een ‘ontdekkingsreis’, ‘verfrissend’ en ‘thuiskomen’. De belangrijkste cultuuromslag voor de Bergambachters was de transparantere manier van communiceren en een ‘veiliger’ werkomgeving. Van een directieve stijl naar een collegiaal samenwerkingsmodel. Er zijn forse stappen gezet doordat zowel goede ideeën als opbouwend kritische geluiden binnen de organisatie goed zijn opgepakt.

UIT DE KLEI

In 2023 werden richting Zuid- en Noord-Holland veel positieve ontwikkelingen in gang gezet. Zo betrok Novaform, Adriaan van Erk bij het nieuwbouwproject ‘Landgoed in den Houte’ in Noordwijkerhout en bij ‘Up North’ in Amsterdam Noord. De raderen van ontwikkeling (Novaform) en die van hoogwaardige realisatie (Adriaan van Erk), blijken perfect in elkaar te passen.

HET NIEUWE WERKEN

Met werkgroep ‘Sherpa’ is gekeken naar de best denkbare ICT-structuur. Het hoofdkantoor in Bergambacht zal een transformatie ondergaan.

De indeling wordt opener. Ruime flexplekken gaan zorgen voor meer interactie tussen de verschillende afdelingen. Geen grote leegstaande kamers meer, maar koffiecorners, lockers, stilte-, projectruimtes en groen.

Iedereen kan zo locatie-onafhankelijk samenwerken met toegang tot dezelfde systemen. Overzichtelijk, toegankelijk en samen; het weerspiegelt de cultuur binnen de Klokfamilie.

MET KARAKTER

Al meer dan zestig jaar is Adriaan van Erk Groep niet alleen een bouwende ontwikkelaar

met eigen grondposities, maar ook een gebiedsontwikkelaar met binnenstedelijke expertise. Daarbij wordt steevast gekeken naar de mogelijkheden van het gebied. En, wat betekent dit werk voor de lange termijn? De ruimte in Nederland is schaars, om deze goed te benutten, is creativiteit en ervaring nodig. Wat heeft de omgeving nodig?

Pas als Adriaan van Erk kwaliteit kan toevoegen wordt er ontwikkeld. Met oog voor duurzaamheid, klimaatadaptie en biologische diversiteit. Zoals ze zelf zeggen: ‘we maken de wereld een stukje mooier’. Met KlokGroep is in 2023 nadrukkelijk gekeken waar woningconcepten en innovaties kunnen worden toegepast. In 2024 wordt dit concreet ingevuld.

Primair bouwt Adriaan van Erk voor het eigen ontwikkelbedrijf of straks voor de andere werkmaatschappijen binnen KlokGroep. Maar het is ook sterk in bouwteams met derden. Liefst zo vroeg mogelijk aanhakend. Om de juiste

vragen te kunnen stellen. En om het in één keer goed te kunnen doen. In de projecten draait alles om de juiste balans tussen wonen en een inspirerende leefomgeving.

Adriaan van Erk heeft een timmerfabriek in huis. Interessant omdat deze er binnen KlokGroep nog niet was. Deze fabriek levert kwalitatief hoogwaardige kozijnen en deuren. Er liggen groeiambities. De timmerfabriek werkt voor de eigen bedrijven, maar is ook actief voor externe opdrachtgevers.

Kopersbegeleiding is essentieel. Het betreft niet alleen een startbijeenkomst en kijkmomenten op de bouw. Er ligt ook grote kwaliteit in het klantproces. Met ‘Het Woonidee’ is er in Bergambacht een eigen inspiratieshowroom waar sanitair, keukens, tegelwerk, gevel- en dakwerk, installaties en andere afwerkingen bekeken kunnen worden.

WEESPERSLUIS | WEESP

Dit is één van de grotere gebiedsontwikkelingen die al in 2012 is voorbereid en nu wordt uitgevoerd. Een complexe opgave met gemeente, provincie, hoogheemraadschap en drie private consortia. Kenmerkend is de grote waterpartij midden in het gebied met de aansluiting voor de sloep of boot via de nieuw aan te leggen sluis op de Vecht. Naast een centrumgebied met onder andere een supermarkt, detailhandel, gezondheidscentrum en appartementen, komen er 3.650 woningen. Hiervan wordt 57% door het consortium BPD en Adriaan van Erk gerealiseerd.

DE RENTMEESTER | NAALDWIJK

De architect van De Rentmeester heeft ook het naastgelegen complex - De Secretaris - ontworpen. Ze vormen één geheel. De appartementen zijn duurzaam met een griffel. Alle materialen kennen een minimale impact op het milieu en zijn maximaal geïsoleerd en geventileerd. Zonnepanelen op de daken van het complex voeden de gebouw gebonden

systemen. De gezamenlijke binnentuin van 900 m² vangt het regenwater op en gaat hittestress tegen. Saillant detail: de Jumbo Foodmarkt op de begane grond is de allereerste van Westland en omstreken.

TRIANGEL | WADDINXVEEN

Dit is een uitbreidingswijk van Waddinxveen.

Park Triangel heeft straks, in 2028, ruim 2.700 woningen, maar voelt kleinschalig. Adriaan van Erk ontwikkelt en realiseert hier ongeveer 1.250 woningen. De wijk wordt buurtje voor buurtje gebouwd en heeft direct alle voorzieningen. Het geheel is verbonden door een groot park. In 2023 was het halverwege.

Triangel, Waddinxveen

Volop in transitie

Soms is verandering de enige constante. Dat gold in 2023 zeker voor Novaform. De Eindhovense

vestiging stroomde in bij Van de Klok, terwijl vestiging Rotterdam in diverse projecten samenwerkt met Adriaan van Erk. Vestiging Düsseldorf moest opboksen tegen de ingestorte

Duitse markt. De Poolse vestiging in Poznan deed daarentegen weer goede zaken. Eenvoudig was het zeker niet, maar over de hele linie waren er de nodige perspectiefrijke lichtpuntjes die in de komende jaren hun vruchten zullen gaan afwerpen.

VESTIGING EINDHOVEN

Door de integratie van Novaform Eindhoven en Van de Klok kan ook in Eindhoven sinds 1 januari 2024 het volledige palet van ontwikkeling, realisatie, transformatie, verduurzaming en onderhoud worden aangeboden. Er ontstaat een nieuwe handelsroute naar Brabant en Limburg. De integratie geeft een steviger financiële basis en een veel betere entree in de regio waar KlokGroep al diverse grondposities heeft. Een regio ook waarin Van de Klok al voor mooie opdrachtgevers werkt.

VESTIGING ROTTERDAM

Diverse woningbouwprojecten zijn hier ontwikkeld en succesvol in de markt gezet, zoals projecten in Klaaswaal, Monster en Heinenoord. De samenwerking met Adriaan van Erk was er op diverse projecten al heel nadrukkelijk. Zo wordt het door Novaform ontwikkelde appartementencomplex Up North in De Klaprozenbuurt in Amsterdam Noord door Adriaan van Erk gebouwd. Hier worden 207 appartementen en enkele commerciële ruimtes gerealiseerd, waaronder een bouwmarkt van meer dan 1.800 m².

LANDGOED IN DEN HOUTE | NOORDWIJKERHOUT

Net achter de duinen op het voormalige BAVOterrein, rond een monumentaal voormalig psychiatrisch ziekenhuis in Noordwijkerhout, realiseert Novaform met Trebbe én Adriaan van Erk een woningbouwproject van circa 730 woningen. Vrijstaande woningen, herenhuizen, rijwoningen, appartementen, twee- en drieonder één kapwoningen en zorgwoningen. De nieuwe ontwikkeling geeft een flinke impuls aan Noordwijkerhout. In 2023 is hier hard aan gewerkt. Richting 2025 zal de realisatie van ‘het landgoed’ worden voltooid.

VESTIGING DÜSSELDORF

De Duitse markt kent andere parameters dan in Nederland. Zo is de aanschaf van een huis meer een ’levensbeslissing’. Ook is er sprake van een lagere woonmobiliteit. De hypotheekrente is niet aftrekbaar, waardoor

renteschommelingen extra hard aankomen. Ook in de wereld van projectontwikkelaars. Als gevolg daarvan heeft de markt in 2023 een serieuze knauw gekregen. Projecten bleven aan de grond genageld. En waar er beweging leek, gooide inconsistent overheidsbeleid roet in het eten. Enkele transacties kwamen hierdoor (nog) niet tot stand. Voor drie van de tien Duitse collega’s, moest een beroep worden gedaan op de overheidsmaatregel ‘Kurz Arbeit’.

De markt is nog niet gekanteld, maar het vertrouwen blijft. Novaform beschikt immers over de posities én de slagkracht om in betere tijden weer goede resultaten te kunnen leveren.

Met de verwachte verkoop van 26 middeldure appartementen (Park 47) in Krefeld en 70 appartementen in Düsseldorf (URBAN73) komt er weer lucht.

Novaform

VESTIGING POZNAN

Ook in Polen was er sprake van een hoge rentestand. Met dat verschil dat de Poolse regering die te lijf ging met gedegen stimuleringsmaatregelen. Het twaalfkoppige team werkt aan grootschalige projecten. En ook de verkoopcijfers in 2023 waren rooskleurig.

NOVE OLENDRY | POZNAN

Een uniek mozaïek van vier gebouwen tegen het centrum van Poznan, dat de afronding vormt van een grote wijkontwikkeling waar Novaform voor tekende. Twee gebouwen zijn inmiddels aan een Nederlandse investeerder verkocht. Met de verkoop van de andere twee gebouwen is gestart. Novaform betreedt daarmee de beleggers-huurmarkt (PRS) en doet hier zowel de ontwikkeling als de realisatie.

SVARAN | SWARZĘDZ

Zowel de vooruitzichten als de grondposities voor Novaform in Polen zijn goed. Project SVARAN is zo’n voorbeeld. Als onderdeel van een grootschalige gebiedsontwikkeling ontwikkelt

Novaform hier op een gebied van 3,8 ha in meerdere fasen circa 500 appartementen en circa 3.000 commerciële ruimten verdeeld over 12 gebouwen.

KOLEJOVA1 | POZNAN

Ook Kolejova1 is indrukwekkend. Dit gemengde transformatie- en nieuwbouwproject wordt midden in het centrum van Poznan gerealiseerd. In grootte is de stad vergelijkbaar met Rotterdam. Dus dat betekent exposure. Novaform zal er een woningbouwproject realiseren, inclusief een toren van bijna 65 meter hoog. Het project bestaat uit 188 appartementen en bijna 4.200 m² aan commerciële ruimten.

Bijzonder is dat het geheel wordt voorzien van een 3-laags ondergrondse parkeerkelder. Een deel van de gebouwen is cultureel erfgoed en blijft behouden. Dat geldt ook voor de authentieke gevels. De oudbouw wordt opgetopt met een aantal nieuw te bouwen verdiepingen.

Het is een prestigieus project dat een vliegende start heeft gemaakt bij de verkoop.

Kolejova, Poznań

09 Risicomanagement

Risicomanagement 9

Ondernemen betekent risico’s nemen. Belangrijk is daarom dat wij binnen KlokGroep risico’s managen. Het proces rondom risicomanagement draagt bij aan het realiseren van onze strategische doelstellingen en daarmee het succes van KlokGroep op de lange termijn. Ons risicomanagementproces is gericht op de volgende belangrijke risico’s: strategische risico’s, operationele risico’s, financiële risico’s en risico’s op het gebied van wet- en regelgeving.

RISICOBEREIDHEID

KlokGroep is een risicodragende overall vastgoedregisseur. De risico’s die wij dragen op het gebied van projecten moeten wel beheersbaar en beïnvloedbaar zijn. De beheersbaarheid en beïnvloedbaarheid zijn aanwezig wanneer het projecten zijn die uitvoerbaar en financierbaar zijn. Wij accepteren alleen risico’s als deze in de juiste verhouding staan tot het rendement.

Risicobereidheid ligt aan de basis van ons risicoprofiel. De risico’s zijn in te delen in de volgende vier risicocategorieën: strategisch, operationeel, financieel en wet- en regelgeving. De potentiële impact van risico’s wordt hierbij niet alleen bepaald op basis van de financiële

impact, maar ook op basis van de impact op ons imago (intern) en op mens, milieu en maatschappij (extern). In het overzicht hierna is onze risicobereidheid per risicocategorie weergegeven, van zeer laag tot hoog.

Risicoprofiel Risicomanagement

Categorie Bereidheid Toelichting

STRATEGISCH

Hierbij moet gedacht worden aan risico’s als gevolg van wijzigingen in economische en marktomstandigheden, maar ook ontwikkelingen op het gebied van techniek, digitalisering en duurzaamheid in de breedste zin van het woord.

GEMIDDELD/HOOG

OPERATIONEEL

Hierbij gaat het om onze uitvoerende processen en de risico’s die daarmee samenhangen. Dit betreffen risico’s op het gebied van onder andere projecten en personeel (veiligheid en inzetbaarheid).

FINANCIEEL

De belangrijkste risico’s hierbij zijn risico’s in het kader van prijs- en markt, krediet, liquiditeit, rente en valuta.

WET- EN REGELGEVING

Onder deze risico’s vallen het niet voldoen aan externe wet- en regelgeving, interne regelgeving en processen en fraude.

LAAG/GEMIDDELD

Om onze doelstellingen op de lange termijn te halen is het belangrijk om niet alleen naar onszelf te kijken, maar ook de blik naar buiten te richten op de markt en de maatschappij. We zullen kansen moeten zien en daarop inspelen door te blijven investeren en innoveren. Als familiebedrijf met lef is KlokGroep bereid om een meer dan gemiddeld, maar geen hoog risico te aanvaarden.

KlokGroep is een regisseur van grootschalige ontwikkelings-, bouwprojecten en serviceopdrachten. Wanneer een passend rendement te behalen is, zijn wij bereid een zekere mate van risico te aanvaarden. Dit moeten dan wel risico’s zijn die beïnvloedbaar en beheersbaar zijn. Ten aanzien van veiligheid accepteren wij echter geen enkel risico.

KlokGroep staat er financieel sterk voor en dit willen wij zo houden. Daarom accepteren wij slechts een laag risico op dit gebied.

LAAG

ZEER LAAG

Met onze groei is de maatschappelijke verantwoordelijkheid ook gegroeid. Betrouwbaarheid is daarbij een belangrijke factor. Op het gebied van wet- en regelgeving is KlokGroep niet bereid om risico’s te aanvaarden.

STRATEGIE

Binnen de organisatie hebben wij procedures en maatregelen vastgesteld.

Deze zijn geïmplementeerd om risico’s tijdig te kunnen onderkennen en beheersen.

Met een horizon van vijf jaar wordt door de groepsdirectie een beleidsplan opgesteld.

De uitkomsten worden besproken en waar nodig aangepast met de Raad van Commissarissen. Het beleidsplan is voor de periode 2024 - 2028 geüpdatet. Aan de hand van dit beleidsplan stellen de divisies hun afzonderlijke jaarplannen op.

BEGROTING

EN RAPPORTAGE

Jaarlijks wordt een gedetailleerde begroting opgesteld in lijn met de jaarplannen.

KlokGroep rapporteert per kwartaal.

Kort na afloop van een kwartaal wordt de realisatie op divisieniveau vergeleken met de begroting en het voorgaande jaar.

Het totaal wordt geconsolideerd tot een kwartaalrapportage op groepsniveau. De rapportage wordt door de groepsdirectie besproken en gedeeld met de verschillende belanghebbenden.

BEHEERSMAATREGELEN

In de bijlage zijn in meer detail de verschillende risico’s en de daarbij door ons ingerichte beheersmaatregelen opgenomen.

In het overzicht is voor de invloed van de verschillende risico’s op onze organisatie en resultaten een categorie weergegeven, respectievelijk laag, gemiddeld of hoog.

De invloed wordt bepaald door een combinatie van kans en (financiële en nietfinanciële) gevolgen. Bij de categorie ‘laag’ is de invloed op de korte en lange termijn op de strategie, doelstellingen en het imago van KlokGroep dus laag en worden geen directe maatregelen verwacht. Bij de categorie ‘hoog’ is de invloed op de korte en lange termijn hoog en zijn directe beheersmaatregelen noodzakelijk.

Risicomanifestatie 2023

De economische omstandigheden werden in 2022 omschreven als turbulent.

Voor 2023 kan deze omschrijving nog steeds worden gehanteerd. De oorlog in Oekraïne duurt voort, de inflatie is hoog, de rente stijgt en de nationale politiek is instabiel, waardoor de onzekerheid is toegenomen. Ook het consumentenvertrouwen is in 2023 verder gedaald. De stikstofproblematiek blijft een doorlopend probleem, wat leidt tot vertraging in vergunningstrajecten en daarmee vertraging in de doorloop van projecten. Het sterk gestegen prijsniveau in 2022 is op niveau gebleven.

KlokGroep is afhankelijk van politieke keuzes en marktontwikkelingen. Al deze ontwikkelingen volgen wij continu om daar waar nodig bij te sturen en mogelijk mitigerende maatregelen te nemen.

De markt waarin wij als KlokGroep actief zijn en de producten die wij maken, zijn zeer klantspecifiek. Om deze risico’s te mitigeren kopen wij - zodra opdrachten concreet zijn - tijdig onze materialen, arbeidskrachten en andere zaken in. Ook maken wij gebruik van co-makers die wij voor langere tijd aan ons binden.

Zoals uit de jaarrekening blijkt, is KlokGroep financieel gezond. Dat maakt ons wendbaar in deze turbulente omgeving. Onze doelstelling om als familiebedrijf met lef toekomstige leefomgevingen te creëren, is daardoor over 2023 behaald. Het vooruitzicht voor 2024 en verder zien we met vertrouwen tegemoet.

Lichtpen, Amersfoort

10 Innovaties en concepten

Innovaties en concepten

Duurzamere materialen en een gedigitaliseerd bouwproces

Van de Klok kent drie woningconcepten: BaseHome, Wonivo en Optimaat. Deze concepten zullen ook door Heilijgers en Adriaan van Erk worden toegepast.

BaseHome is een uitgewerkt concept voor alle grondgebonden woningen. Het omvat talloze woningtypes; verschillend in formaat, functionaliteit en prijsklasse. Het kan met rij-, hoek- en twee-onder-een-kapwoningen een gevarieerde woonwijk opleveren. Maar ook vrijstaande of levensloopbestendige onderkomens hebben BaseHome als basis. De vraag naar dit concept was in 2023 onverminderd groot. Als procesoptimalisaties is gekeken naar duurzamere materialen en prefab-productie. Dit is een ontwikkeling die zich in 2024 zal doorzetten.

TOEPASSING VAN CLT

Met fabrikant Treetek is gekeken of delen van het BaseHome woningconcept in hout konden worden uitgevoerd. CLT (Cross Laminated Timber), ofwel kruislaaghout, is een innovatief houtbouwproduct. De sterke, massief houten constructieplaten zijn opgebouwd uit drie of meer lagen kruislings verlijmde vuren lamellen. Ze zijn constructief sterk en kunnen worden gebruikt als vloer-, wand- of dakelementen.

Doordat het niet vervormt is het een volwaardige vervanging voor kalkzandsteen of beton, wat een forse CO 2-reductie oplevert.

VIJVERHOF | BERG EN DAL

In Berg en Dal, op het voormalige terrein van ZZG zorggroep, worden van de 48 grondgebonden woningen zeven uitgevoerd in Cross Laminated Timber. Met de werkzaamheden wordt ambitieus ingezet op duurzaamheid,

circulariteit en biodiversiteit. De keuze voor CLT als bouwmateriaal en het gebruik van een clickbricks-systeem voor de gevelswaarbij er niet gemetseld hoeft te wordenmaakt de woningen circulair, passend bij de duurzaamheidsstandaard van KlokGroep. De geleerde lessen zullen in 2024 breder worden toegepast. Samen met gemeente Berg en Dal, architectenbureau INBO en landschapsarchitect

Land-iD omarmt dit project landschap en natuur.

DIGITALISERING ZET DOOR

De digitalisering in bouw en ontwikkeling zet door. In 2023 werd een pilot gedaan met de ‘Koperskeuze-configurator’. Hier heeft de koper de woningaanpassingen volledig in eigen hand.

Bij elke keuze laat een virtueel ‘kassabonnetje’ zien wat elke keuze betekent voor de koopprijs. Parametrisch ontwerpen, waar Van de Klok in 2022 mee is gestart, maakt het mogelijk om

de woningen te configureren en direct onze 3D-modellen voor realisatie aan te sturen.

WONINGCONFIGURATOR

In 2023 kon zo ook de stap gemaakt worden naar de ‘Woningconfigurator’. Kortweg komt die erop neer dat meerwerkopties als een uitbouw, dubbele deuren, dakkapellen, installaties of andere beukmaten sneller kunnen worden verwerkt. Het is een softwaremodule die door Van de Klok zelf is ontwikkeld en die bovenop BIM - het Bouw Informatie Modelwordt ‘geklikt’. Het grote voordeel is dat alle koperswensen voortaan direct inzichtelijk zijn. Daarna kunnen met één druk op de knop alle bouwkundige mutaties worden verwerkt in BIM. Wie dit soort processen kent, begrijpt meteen waar de winst in zit. Er is minder handmatige afstemming nodig over het meerwerk naar kopers en het bouwkundige maatwerk in de woning is direct uitgezet.

Innovaties en concepten

KWALITEITSBORGING

Door BIM worden de foutkansen en faalkosten in het bouwkundige deel geminimaliseerd.

De configurator doet dat dus ook met de rest.

En: het is gelijk gedocumenteerd. KlokGroep anticipeert hiermee op de wet kwaliteitsborging.

Het levert met het oog op circulariteit straks een materiaalpaspoort op van het huis.

VAN INITIATIEF NAAR REALISATIEFASE

De configurator groeit uit naar een platform met veel potentie. Zo wordt er gewerkt aan verdere uitbreiding, van initiatief naar realisatiefase.

De configurator levert straks al direct bouwkostprijsmodellen, waarop derden als architecten en adviseurs worden aangehaakt.

Hierdoor ontstaat één geborgd proces. Een unieke tool die straks ook via Heilijgers en Adriaan van Erk wordt uitgerold als onderdeel van het BaseHome concept.

HAZENPARK | NIJMEGEN

In 2023 werd de laatste hand gelegd aan de plannen voor een nieuwe woonbuurt. Centraal gelegen en groen. Een divers plan, gebaseerd

op het BaseHome concept. De circulaire sloop van de huidige bebouwing creëert ruimte voor ongeveer 185 nieuwe stadse en industriële woningen.

NIEUWE VARIANTEN VOOR OPTIMAAT

Het woningconcept Optimaat is ontwikkeld in samenwerking met Emergo. De bouw van de houtskelet-woningen gaat snel, door prefab-productie in de fabriek. Afhankelijk van het woningtype zitten de badkamer, keuken, toilet, trap en installaties allemaal in één module. Door het toepassen van prefab houtskeletbouw is de CO 2-emissie veel lager dan bij traditionele bouwmethodes. De woningen wordt stekkerklaar getransporteerd naar de bouwplaats. Daar worden deze binnen een tijdsbestek van vijf tot tien dagen geassembleerd en na aansluiting van elektriciteit en water sleutelklaar opgeleverd.

Normaliter is de Optimaat geschikt voor eenof tweepersoonshuishoudens. In 2023 werd deze voor het eerst als eengezinswoning geleverd in twee lagen met een kap. En ook de

levensloopbestendige variant kwam erbij. Beide primeurs waren onderdeel van projecten voor KleurrijkWonen.

KLEURRIJKWONEN | TRICHT

In opdracht van woningcorporatie

KleurrijkWonen is Van de Klok samen met Hooijer en Emergo de sloop en circulaire nieuwbouw van 19 sociale huurwoningen

in Tricht aangegaan. 14 van de 19 Optimaatwoningen zijn levensloopbestendig. Aan het einde van de levensduur is het mogelijk om alle woningen te demonteren, de componenten te verplaatsen en op een andere plek weer op te bouwen. Het geoogste hout uit de bestaande woningen is hergebruikt om bergingen te bouwen in de tuin van de nieuwe woningen. Ook de bestrating kreeg een nieuwe bestemming.

In de tuinen staan waterbergende schuttingen.

Hierin wordt hemelwater opgevangen dat kan worden hergebruikt voor bijvoorbeeld het sproeien van de tuin.

VAN HOOG NIVO

Wonivo is het woonconcept voor gestapelde bouw. De ontwikkeling van het concept loopt volop. Het woningtype ‘galerij appartement’ heeft afgelopen jaar goede stappen gemaakt om een meer volwassen concept te zijn. Er is toenemende belangstelling en afname. Dit onder meer door Wonivo te toetsen aan de standaard van het Netwerk Conceptueel Bouwen (NCB). Brancheorganisatie Aedes maakt er door zogenaamde product-marktcombinaties inzichtelijk welke ruimtes en afmetingen er gewenst zijn. Dit leidde in 2023 tot een sterk groeiende werkstroom vanuit wooncorporaties. Zo werd Wonivo afgenomen door Woonwaarts, Oosterpoort, Destion en Zayaz.

Een nieuw segment is nu ook ‘Wonivo Zorg’, waarbij de indeling is aangepast op begeleid wonen en zorgverlening en waarbij voorbereidingen zijn getroffen voor medische voorzieningen en domotica.

Innovaties en concepten

SINT AGNETENWEG | NIJMEGEN

In 2023 werd in de wijk Lindenholt een voorziening voor ‘Beschermd Wonen voor Ouderen’ opgeleverd. Op deze locatie aan de St. Agnetenweg is woningcorporatie

Woonwaarts eigenaar van het zorgcomplex dat ruimte biedt aan 45 zorgwooneenheden, verdeeld over drie woonlagen. De Waalboog huurt het gebouw en levert de zorg. De ruwbouw van het complex werd casco in prefabbeton gerealiseerd. Dit was voor Van de Klok het eerste Wonivo-complex met deze bouwwijze.

VLIETDIJK | ROSMALEN

Aan de Vlietdijk in de uitbreidingswijk De Groote Wielen realiseert Van de Klok 102 sociale huurappartementen. De start van de bouw was medio april 2023. Op een verhoogde terp komen vier ‘kloosters’ vrij in het landschap te staan. SVP heeft als architect het derde klooster ontworpen waarin de 102 sociale huurappartementen gerealiseerd gaan worden. Net als bij een traditioneel klooster vormt straks de besloten binnentuin een ontmoetingsplaats voor de bewoners. De 102 appartementen

worden verdeeld over drie complexen, gebouwd volgens het Wonivo-concept. Het laagste complex bestaat uit drie verdiepingen, de hoogste telt zeven verdiepingen. De oplevering verwacht men een jaar later.

GROENER ONTWIKKELEN

Ecologie en biodiversiteit waren in 2023 steeds vaker een prominent onderdeel van bouwen en ontwikkelen. ‘Hemelrijk’ in Puiflijk, ‘Hooiwal’ in Druten en project ‘Zuiderveld’ voor Portaal zijn enkele voorbeelden. Er zijn verschillende pilots gedaan met groendaken in de projecten ‘Hoge Wei’ in Oosterhout en ‘Park Avenue’ in Nijmegen. De ‘groenvoorziening’ ging mogelijk nog een stap verder bij ‘Aarlesche Erven’. Dit project van 38 woningen in Best werd energieneutraal opgeleverd. De innovaties die hier als eerste werden getest, zijn inmiddels verwerkt in de duurzaamheidstandaard van KlokGroep.

Hazenleger, Zaandam

Onze mensen en de maatschappij

Onze mensen en de maatschappij

KRAPTE OP DE ARBEIDSMARKT

Wij zijn een afspiegeling van ‘de maatschappij’ en ontkomen niet aan de pensioengolf. Daarnaast zien we bij onze medewerkers een toenemende behoefte, om in het belang van hun gezin, parttime te werken.

Onze organisatie groeit en over de hele linie zoeken we naar nieuwe instroom; de juiste en gemotiveerde medewerkers, die bij ons ondernemende karakter passen. Hiervoor wordt gerichte werving ingezet. Door de nieuwe omgevingswet is - op kantoor en op de bouwplaatsen - hard gewerkt, maar voor structurele overbelasting willen we waken.

DE NIEUWE GENERATIE

Werven anno nu is geen kwestie meer van alleen een advertentie zetten. De jongere generatie komt niet meer voor ‘een baan’ en vaste patronen. Voor KlokGroep betekent het dat we een aantrekkelijke werkgever willen zijn.

Door duidelijk te zijn wat we maatschappelijk bijdragen. Dat betekent dat we al vroeg contact leggen met opleidingen. Jong talent mee laten draaien. Leermogelijkheden aanbieden. En studenten in kleinere opdrachten, projecten en stages graag ervaring laten opdoen.

Want waarom zet je je talent niet gerichter in? Dat is het idee. Steeds een beetje meer verantwoordelijkheid. Zo leggen we een stevig fundament voor een loopbaan.

Parkweide, Waddinxveen

JONGKLOK

Jong Klok - een vereniging binnen onze organisatie - ondersteunt collega’s tot 35 jaar in hun persoonlijke en professionele groei. Welke ideeën voor verbetering zijn er? Hoe brengen we die verder? Het Jong Klok-programma rust op twee pijlers: kennis en netwerken. In themasessies wordt kennis gedeeld, terwijl halfjaarlijkse evenementen het sociale aspect versterken.

KLOKSCHOOL, KLOKNET EN FIT DE KLOK ROND

KlokSchool verhoogt het interne kennisniveau. Dit doen we door te leren van elkaar en kennis te delen. Iedereen kan voor KlokSchool ideeën inbrengen.

Het programma wordt jaarlijks opgesteld en is voor iedereen inzichtelijk via KlokNet, ons intranet.

Lekker in je vel zitten, is onbetaalbaar.

We hechten veel waarde aan vitaliteit en ondersteunen onze medewerkers hierbij waar mogelijk. Het betekent ook met voldoende

energie je werk doen en fit weer thuiskomen. Kortom: Fit de Klok rond.

HUIS OP ORDE

Met ‘Huis op orde’ worden de interne organisatie en werkprocessen toekomstbestendig gemaakt. De groei van de laatste jaren vraagt hierom. Meer dan 500 werknemers brengt een verantwoordelijkheid met zich mee. Zij mogen rekenen op een ordelijk ingericht huis met logische ruimte voor onder meer Mens & Organisatie, Financiën en ICT.

Voor de integratie van de holding en de werkmaatschappijen geldt zowel eenheid als diversiteit. De ‘couleur locale’ van Van de Klok, Novaform, Heilijgers en Adriaan van Erk mag er zijn. Delen helpt ons samen verder. Zo heeft de één sterke commerciële focus, terwijl de ander bepaalde vakinhoudelijke disciplines beter beheerst.

Er zijn stappen gezet en er blijft verder gewerkt worden aan standaardisatie van processen en systemen. Net als de ontsluiting van informatie op alle niveaus. Zoeken kost tijd en juist die

tijd willen we anders besteden. Semantische zoekopdrachten, chatbots en AI genereren straks het antwoord op FAQ’s. Zodat direct de benodigde informatie uit de database wordt samengevoegd als antwoord, rapportage of post. We verwachten dat dit de werkdruk aanzienlijk zal verlagen.

CENTRALE ONDERNEMINGSRAAD

De Centrale Ondernemingsraad (COR) is de overkoepelende ondernemingsraad voor alle bedrijven van KlokGroep en behandelt de dossiers die alle bedrijven raken. De dossiers die één specifieke werkmaatschappij betreffen, worden behandeld door de eigen (groeps) ondernemingsraden.

De overnames van de laatste jaren hebben ook impact gehad op de ondernemingsraden van de verschillende bedrijven. In goed overleg tussen de ondernemingsraden is vanuit de verschillende werkmaatschappijen besloten om deze structuur te implementeren. Vanuit de (groeps)ondernemingsraden worden de elf leden afgevaardigd voor de COR.

De COR is sinds medio 2023 gestart en direct al

Onze mensen en de maatschappij

zeer actief om haar taken te voldoen binnen een organisatie die op diverse vlakken veranderd en in beweging is. Een belangrijke rol van de COR is te midden van alle veranderingen de signalen op te vangen en soms de lastige vragen te stellen. De COR draagt zo bij aan een sterk bedrijf waar iedereen trots op kan zijn.

In gesprek met het bestuur werd het jaarthema kernachtig samengevat:

‘Het werken aan de organisatie van de toekomst is van belang voor alle werkmaatschappijen zodat de organisatie, de mensen en de juiste competenties aan boord zullen zijn voor de opgave van morgen’.

DIVERSITEIT

VAN PIRAMIDE NAAR WEB

Het einde van het management tijdperk vormt bij KlokGroep de start van een nieuwe verbinding

tussen professionals en managers. Leiderschap op elk niveau is in ons door kennis gedreven bedrijf voorwaarde voor een goed werkende organisatie. Professionals die leiding geven aan een opgave zijn bij ons minstens even belangrijk als managers die leiding geven aan mensen.

We leggen immers verantwoordelijkheid daar neer waar onze medewerkers deze aan kunnen. Ons bedrijfsmodel is een flexibele netwerkorganisatie met teams van mensen die een eigen én te onderscheiden bijdrage aan de doelstellingen hebben – multidisciplinair welteverstaan. Dat vereist een andere invulling van ‘formele structuren’ én een andere ontwikkeling van mensen. Want alleen dan kan alle beschikbare kennis breed én snel door het

netwerk stromen. Rollen vervangen functies en iedereen wordt uitgenodigd verschillende rollen te (kunnen) vervullen. De meer traditionele man/vrouw management-verdeling valt hierbij in het niet; zij geeft evenwel een beeld van de verdeling op de verschillende ‘lagen’ in ons bedrijf.

OP STRATEGISCH NIVEAU

Raad van Commissarissen: 2 man en 1 vrouw (voorzitter RvC)

Bestuur: 4 man en 1 vrouw Directie werkmaatschappijen: 12 man

OP TACTISCH NIVEAU

(leidinggeven aan de opgave of aan mensen)

54 man en 9 vrouw

OP OPERATIONEEL NIVEAU

(leidinggeven aan de opgave of aan mensen)

211 man en 28 vrouw.

Bij KlokGroep werkten in 2023 gemiddeld 499,9 fte, waarvan 15% vrouw en 85% man.

‘We focussen op het juiste ‘karakter’ –persoonlijk én professioneel – en niet op man/vrouw. KlokGroep is een bedrijf voor alle genders, religies en seksuele voorkeuren. Het draait bij ons om mensen en je veilig voelenen niet louter om man/vrouw - zodat iedereen zich uitspreekt over wat hij of zij nodig heeft. En dat zit wel goed, getuige een onderzoek onder

medewerkers (september 2023) waarbij ca. 75% van de respondenten een 7 of hoger scoort op de vraag: Samenwerking wordt van hoog tot laag gestimuleerd; ik kan me kwetsbaar opstellen in elk team.’

Bij werving hanteren we de volgende uitgangspunten:

• Er is bewust aandacht voor diversiteit bij het invullen van een vacature.

• Wervingsbureaus worden gebriefd op onze behoefte aan diversiteit, maar met een reëel oog voor de markt.

CORPORATE GOVERNANCE

Corporate Governance gaat over goed bestuur en het toezicht daarop. Elementen die een rol spelen in de verantwoording van het beleid zijn de strategie en de realisatie van bedrijfsdoelstellingen, de bedrijfscultuur en de wijze waarop invulling wordt gegeven aan de verantwoording en transparantie.

Continu verbeteren blijft voor KlokGroep van cruciaal belang om het huis op orde te houden. Daarvoor blijven we sturen op het uitdragen van

Onze mensen en de maatschappij

onze kernwaarden: daadkrachtig, betrokken, samenwerkend en vernieuwend.

KlokGroep streeft naar de hoogste normen. In de zin van wetgeving, maar ook in richtlijnen die binnen de branche gelden. We streven naar optimale integriteit en transparantie over ons handelen en over de besluitvorming richting stakeholders en de communicatie erover.

GEDRAGSCODE

Het vertrouwen dat opdrachtgevers, partners, aandeelhouders en medewerkers hebben in ons bedrijf, is cruciaal voor onze continuïteit.

Vertrouwen dat eenvoudig kan worden geschaad door corruptie of omkoping. De gedragscode van KlokGroep is op elke arbeidsovereenkomst van toepassing. Daarin staat onder meer aangegeven dat medewerkers geen giften of uitnodigingen mogen aannemen die hun onafhankelijkheid in gevaar kunnen brengen.

Als een medewerker in zijn of haar functie te maken kan krijgen met corruptie of omkoping, besteden we daar extra aandacht aan. Teams bewaken elkaar en waar mogelijk

geldt het vier-ogen-principe. Ook worden voorkeursleveranciers centraal en zeer zorgvuldig geselecteerd en geëvalueerd.

INTEGRITEIT

KlokGroep hecht grote waarde aan integriteit.

We stimuleren een open werkhouding door als bestuur en management het goede voorbeeld te geven. We bespreken integriteitskwesties binnen de groepsdirectie, de COR en de RvC. Daarnaast hebben we een structuur opgezet waarin medewerkers melding kunnen maken van grensoverschrijdende situaties. Indien nodig volgt een onderzoek en kan er actie worden ondernomen. Veilig werken staat bij KlokGroep voorop. Dat omvat ook een (werk) omgeving waarin alle medewerkers zich vrij voelen om zaken te melden, zonder dat zij zich zorgen hoeven te maken over hun positie. Dat wil zeggen dat zij een leidinggevende of vertrouwenspersoon op kunnen zoeken, zonder voor hun baan te vrezen.

VEILIGE WERKOMGEVING

Medewerkers kunnen bij in- en externe vertrouwenspersonen terecht als zij

geconfronteerd worden met ongewenst gedrag, zoals discriminatie, seksuele intimidatie, pesten, agressie, geweld of ander ongewenst gedrag. Daarnaast heeft KlokGroep heeft een Compliance Officer aangesteld als centraal aanspreekpunt en meldpunt voor (vermoedens van) misstanden en integriteitskwesties. Deze voert zelf een actief beleid en doet regelmatig een uitvraag onder het management en bij Mens & Organisatie.

CYBERSECURITY EN PRIVACY

Binnen KlokGroep besteden we intern veel aandacht aan internetveiligheid en privacy.

Daarnaast geldt voor alle bedrijven de Algemene Verordening Gegevensbescherming (AVG). Op centraal niveau houdt de Privacy Officer zich bezig met beleidsmatige aspecten. Bij cybersecurity ligt de nadruk op gedragsverandering. Via de inzet van diverse tools wordt het privacy risico verder teruggeschroefd.

12 Vooruitzichten 2024

Vooruitzichten 2024

SITUATIE OP DE WONINGMARKT

Ten opzichte van het jaar ervoor lieten vraag en aanbod in de tweede helft van 2023 een evenwichtiger beeld zien. Door de dalende rente en de indexering van de lonen, kwam het vertrouwen bij kopers terug. Ook op de hypothekenmarkt keerde de rust terug. De vraag naar nieuwbouwwoningen is onverminderd hoog. Er moet meer en betaalbaar worden gebouwd. Voor de komende jaren is er een forse bouwopgave vanuit het Rijk. Bijna elk nieuwbouwproject zal voor twee derde bestaan uit ‘sociaal’ en ‘middelduur’. In bestaande bouw is er bij onze bedrijven een groeiende vraag te zien vanuit woningcorporaties. Veel verouderde wooncomplexen worden gerenoveerd en verduurzaamd om zo weer jaren mee te kunnen. Datzelfde gebeurt ook steeds vaker bij complete jaren ’30 en jaren ’70 wijken. Ook zien we groei in ‘vernieuwbouw’ en transformatie, waarbij beeldbepalende panden een nieuwe functie krijgen.

PREFAB, SERIEMATIG EN DUURZAAM

Met minder mensen meer bouwen is iets waar

KlokGroep met woonconcepten al langer mee bezig is. Daar komt prefab bouwen bij. Steeds vaker zullen complete gevels, daken en andere bouwdelen vanuit de fabriek naar de bouwplaats worden getransporteerd, om daar te worden geassembleerd. Seriematig, kwalitatief en duurzaam. Met maximale efficiency in het proces. Het gebruik van circulaire, biobased materialen en houtbouw nemen een vlucht.

BOUWEN MET ZORG

We vergrijzen. In 2040 is het aantal 65-plussers bijna verdubbeld. De zorgsector maakt een steeds groter deel uit van onze opdrachten.

Dit zowel in nieuwbouw voor beleggers en zorginstellingen als in renovatie- of transformatieprojecten voor woningcorporaties. Het zal creativiteit van ons en onze co-makers vragen om nieuwe woonvormen te ontwikkelen en te realiseren waar ouderen graag wonen, want ook dat brengt de doorstroming op de woningmarkt op gang.

MENSEN EN MIDDELEN

Dat de prijzen van lonen en materialen blijven

stijgen, terwijl we twee derde betaalbaar moeten bouwen en de verkoopprijzen gelimiteerd zijn, zet de marges onder druk. Dit onderstreept de noodzaak om seriematiger en conceptmatiger te gaan bouwen. Wij verwachten dat het gemiddeld aantal fte in lijn zal liggen met voorgaand jaar. Maar met onder meer de pensioengolf op komst baart het ons zorgen dat we over de hele linie mensen tekort gaan komen. We anticiperen hierop met gerichte wervingsprogramma’s. Daarnaast kijken we met co-makers naar karaktervolle vormen van samenwerking en proberen we met digitalisering en onze netwerkorganisatie tijd te winnen tijdens het bouwproces.

INVESTEREN IN GRONDPOSITIES

Qua schaalgrootte is KlokGroep klaar voor de toekomst. Op lange termijn blijven we investeren in grondposities aan de rand van gemeentegrenzen en in binnenstedelijke posities, zoals oude fabrieksterreinen en locaties van zorg- en onderwijsinstellingen.

Het is onze kracht om bij ontwikkelingen, nieuwbouw en transformaties al in een

vroegtijdig stadium van toegevoegde waarde te zijn. Nieuwe posities worden waar mogelijk gefinancierd vanuit eigen middelen. Anders zullen specifieke projectfinancieringen worden aangetrokken of zal samenwerking gezocht worden met partners.

CONTINUÏTEIT

De solvabiliteit en liquiditeit van KlokGroep waren al goed, maar deze ratio’s verbeterden verder doordat diverse projectfinancieringen en een deel van de lening benodigd voor de overname van Adriaan van Erk werden afgelost. Zowel op de korte als lange termijn kan aan alle betalingsverplichtingen worden voldaan. In 2024 verwachten we geen grote investeringen te doen. De resultaatverwachting voor de komende jaren is positief, maar is afhankelijk van de verdere ontwikkelingen in de markt. De continuïteit van KlokGroep is voor meerdere jaren geborgd. We gaan de toekomst dan ook met vertrouwen tegemoet.

Resultaten en analyses

De Oude Boomgaert, Rijsoord

Resultaten en analyses

Het jaar 2023 is het jaar dat zowel de uitbreiding in 2021 met Heilijgers als de uitbreiding in 2022 met Adriaan van Erk Groep voor een volledig jaar meetellen. Dit zorgt er mede voor dat de netto-omzet stijgt naar € 516 miljoen. Ondanks alle uitdagingen waar we voor stonden is het nettoresultaat gestegen naar € 30 miljoen.

RESULTAAT

De omzet is in 2023 met 19% gestegen van € 434 miljoen naar € 516 miljoen. Deze stijging is voor een groot deel toe te schrijven aan de overname van Adriaan van Erk in 2022, welke in dat jaar voor slechts 3,5 maand onderdeel uitmaakte van KlokGroep.

De orderportefeuilles van de diverse divisies zijn goed gevuld en naar verwachting realiseren we in 2024 een omzet tussen de € 530 en € 550 miljoen. Er zijn veel projecten opgestart, maar het is door de huidige marktomstandigheden nog wel onzeker of wij alle geplande projecten daadwerkelijk gaan uitvoeren.

Het resultaat is in 2023 met 12% gestegen van € 27 miljoen naar € 30 miljoen.

SOLVABILITEIT

De sterke vermogenspositie van KlokGroep is in 2023 verder verbeterd. In absolute zin is het eigen vermogen met € 27 miljoen toegenomen naar € 191 miljoen. Het balanstotaal is gedaald met € 47 miljoen naar € 437 miljoen. Daarmee is de solvabiliteit gestegen met 10 procentpunt naar 44%. De grootste verklaringen hiertoe zijn te vinden in het niet volledig uitkeren van het resultaat over 2022, een hoger resultaat in 2023 en een behoorlijke aflossing van onze financieringen.

Naar de toekomst toe verwachten wij dat de solvabiliteit in lijn zal blijven als gevolg van de verwachte positieve resultaten, het voldoen van aflossingsverplichtingen in combinatie met mutaties in grondposities en onderhanden projecten.

LIQUIDITEIT

Ook de liquiditeitsratio’s zijn goed. Het werkkapitaal is stabiel gebleven met € 216 miljoen tegenover € 217 miljoen in 2022. Er is een positieve operationele kasstroom van € 64 miljoen. De ratio’s zijn gestegen naar een current ratio van 2,45 (was 2,08) en een quick ratio van 0,56 (was 0,47). De stijging is met name te verklaren door het positieve resultaat over 2023. KlokGroep beschikt over voldoende liquiditeiten om eventuele tegenvallers op te vangen. We blijven sterk op liquiditeit sturen, zodat wij niet voor verrassingen komen te staan.

GRONDPOSITIES

De doorlooptijd van onze grondposities zijn gemiddeld circa 2 tot 5 jaar. Bij grote locaties is op voorhand een belangrijk deel van de afzet gegarandeerd, via contracten met (institutionele) beleggers en/of woningcorporaties.

Voor komend jaar investeren wij in nieuwe locaties in binnen- en buitenland. In het buitenland werken we samen met lokale banken

om de projecten te financieren. Komend jaar zal naar verwachting de grondportefeuille verder wijzigen doordat enkele locaties in ontwikkeling zijn genomen en doordat nieuwe posities zijn verworven. De grondportefeuille is sterk en voorziet in voldoende omzet voor de komende jaren. Wij verwachten voor 2024, naast de (des-) investeringen in de grondportefeuille, geen grote investeringen in materiële vaste activa.

13 Financieel rapport

FINANCIËLE POSITIE

Voor een inzicht in de financiële positie kunnen de balansen van de laatste 3 jaren als volgt worden samengevat ( in € 1.000 ):

KENGETALLEN

De navolgende ratio's ten aanzien van solvabiliteit en liquiditeit kunnen aan de balansen worden afgeleid:

Solvabiliteitsratio's

Liquiditeitsratio’s

De financiering hiervan vond plaats met:

PRODUCTIE

De omzet is gebaseerd op basis van de productiewaarde. De afgelopen 3 jaren is als volgt weer te geven (in € 1.000):

Geconsolideerde balans

PER 31 DECEMBER 2023 (VOOR RESULTAATBESTEMMING)

Kortlopende

Geconsolideerde winst-en-verliesrekening OVER 2023

Geconsolideerd kasstroomoverzicht

Grondslagen Algemene toelichting

BELANGRIJKSTE ACTIVITEITEN

De werkmaatschappijen van KlokGroep kennen ieder hun eigen specialisme. Zo ontwikkelen Van de Klok Bouw & Ontwikkeling, Novaform Vastgoedontwikkelaars, Heilijgers Projectontwikkeling, Novaform Polska en Novaform Deutschland en Adriaan van Erk vastgoedprojecten voor zowel binnenstedelijkeals uitbreidingslocaties. De bouwactiviteiten van Van de Klok Bouw & Ontwikkeling, Heilijgers Bouw en Adriaan van Erk richten zich op nieuwbouw. De ontwikkeling, realisatie en verkoop van grondgebonden woningen zijn ondergebracht bij Van de Klok Wonen.

Van de Klok Totaalonderhoud richt zich op renovatie, verduurzaming, transformatie en onderhoud in diverse segmenten. Adriaan van Erk Timmerfabriek richt zich op het toeleveren van kozijnen en deuren aan interne en externe klanten.

Ter ondersteuning van al deze activiteiten vallen onder KlokGroep ook werkmaatschappijen

die actief zijn op het gebied van milieuadvies, duurzame energie en grondexploitatie.

LOCATIE FEITELIJKE ACTIVITEITEN

KlokGroep BV te Nijmegen verricht haar activiteiten vanuit de locatie in Nijmegen op de Kanaalstraat 200 en is ingeschreven bij het handelsregister onder nummer 10025990.

GROEPSVERHOUDINGEN

De vennootschap maakt deel uit van een groep, waarvan KlokGroep BV te Druten aan het hoofd staat.

GRONDSLAGEN VOOR CONSOLIDATIE

In de geconsolideerde jaarrekening van KlokGroep BV zijn de financiële gegevens verwerkt van de tot de groep behorende maatschappijen en andere rechtspersonen waarop een overheersende zeggenschap kan worden uitgeoefend of waarover de centrale leiding wordt gevoerd. De geconsolideerde jaarrekening is opgesteld

met toepassing van de grondslagen voor de waardering en de resultaatbepaling van KlokGroep BV. De financiële gegevens van de groepsmaatschappijen en de andere in de consolidatie betrokken rechtspersonen en vennootschappen zijn volledig in de geconsolideerde jaarrekening opgenomen onder eliminatie van de onderlinge verhoudingen en transacties. Belangen van derden in het vermogen en in het resultaat van groepsmaatschappijen zijn afzonderlijk in de geconsolideerde jaarrekening tot uitdrukking gebracht.

CONSOLIDATIEKRING

De resultaten van nieuw verworven groepsmaatschappijen en de andere in de consolidatie meegenomen rechtspersonen en vennootschappen worden geconsolideerd vanaf de overnamedatum. Op die datum worden de activa, voorzieningen en schulden gewaardeerd tegen de reële waarden. De betaalde goodwill wordt geactiveerd en afgeschreven over

de economische levensduur. De resultaten van afgestoten deelnemingen worden in de consolidatie verwerkt tot het tijdstip waarop de groepsband wordt verbroken.

Grondslagen OVERZICHT GECONSOLIDEERDE BELANGEN

In de geconsolideerde jaarrekening zijn opgenomen de financiële gegevens van:

NAAM RECHTSPERSOON VESTIGINGSPLAATS %KAPITAAL

KlokGrondexploitatie B.V. Druten

KlokGarant B.V. Druten

KDG Gronden B.V. Druten

KDG Koolhoven B.V.

Heilijgers Beheer B.V.

B.V.

Heilijgers Projectontwikkeling B.V. Amersfoort

V.O.F. Wilma-Heilijgers Eembrugge-Ocriet

Stichting Bewaarder Eembrugge Ocriet Amersfoort

Odijk-West Beheer B.V. Amersfoort

Ontwikkelingsmaatschappij Kastanjelaan Leusden B.V. Amersfoort

Novium Nijmegen B.V. Amersfoort

De Amersfoortse Combinatie I B.V. Amersfoort

Stichting Bewaarder Noordpolder Eemnes Amersfoort

Heilijgers Deelnemingen B.V. Amersfoort

Ontwikkelcombinatie Odijk-West C.V. Amersfoort

De Markol B.V. Amersfoort

OBO (Onroerend Goed Beleggings-Ontwikkelings maatschappij) III B.V. Amersfoort

Heilijgers Bouw B.V. Amersfoort

Holding B.V ** Panningen

B.V. Arnhem

Heumen Noord Nijmegen

Zetten-Zuid Nijmegen

NAAM RECHTSPERSOON VESTIGINGSPLAATS

V.O.F. Victoria Haarsteeg Nijmegen

de Klok Service B.V. Nijmegen

Klok Trebbe Havenkade V.O.F. Nijmegen

BPD Klok Nijmegen

de Klok Bouw B.V. Nijmegen

Grondslagen

OVERZICHT GECONSOLIDEERDE BELANGEN

NAAM RECHTSPERSOON VESTIGINGSPLAATS %KAPITAAL

Coldano B.V. Amsterdam

Autobedrijf Lanser B.V. Sliedrecht

Novaform Holding B.V. Eindhoven 95,10%

Novaform Polska Sp. z o.o. S.K. Poznan (Polen)

Novaform Polska Sp. z o.o. Poznan (Polen)

Novaform Koninko Sp. Z.o.o. Poznan (Polen)

Novaform Naramowice Sp. Z.o.o. Poznan (Polen)

Novaform Koninko II Sp. Z.o.o. Poznan (Polen)

Novaform Deutschland GmbH Düsseldorf (Duitsland) 100,00%

Wilhelmshöhe Projektentwicklungen GmbH Düsseldorf (Duitsland) 65,00%

Novaform Vastgoedontwikkelaars West B.V. Rotterdam

Ontwikkelingscombinatie Novaform-Fullhouse V.O.F. Rotterdam

Ontwikkelingscombinatie Novaform-Downtown B.V. Rotterdam

Rivium Real Estate B.V. Amsterdam 50,00%

Combinatie Novaform Trebbe B.V. Rotterdam

Combinatie Van Mierlo-Novaform V.O.F. Rotterdam

Ontwikkelingscombinatie Novaform-Hooghwerff V.O.F. Rotterdam

Novaform Vastgoedontwikkelaars B.V. Best

Best Wonen V.O.F. Eindhoven

V.O.F. Bouw- en ontwikkelingsmaatschappij Zuid Eindhoven

Buiten de consolidatie blijven op basis van het ontbreken van overwegende zeggenschap en/of op basis van art. 2:407 BW Titel 9 (gemarkeerd met *) de volgende vennootschappen:

Grondslagen

VERBONDEN PARTIJEN

Als verbonden partij worden alle rechtspersonen aangemerkt waarover overheersende zeggenschap, gezamenlijke zeggenschap of invloed van betekenis kan worden uitgeoefend. Ook rechtspersonen die overwegende zeggenschap kunnen uitoefenen worden aangemerkt als verbonden partij. Ook de statutaire directieleden, andere sleutelfunctionarissen in het management van de rechtspersonen en nauwe verwanten zijn verbonden partijen.

FUSIES EN OVERNAMES

De verkrijgingsprijs bestaat uit het geldbedrag of het equivalent hiervan dat is overeengekomen voor de verkrijging van de overgenomen onderneming vermeerderd met eventuele direct toerekenbare kosten. Indien de verkrijgingsprijs hoger is dan het nettobedrag van de reële waarde van de identificeerbare activa en passiva wordt het meerdere als goodwill geactiveerd onder de immateriële vaste activa. Indien de verkrijgingsprijs lager is dan het nettobedrag van de reële waarde

van de identificeerbare activa en passiva, dan wordt het verschil (negatieve goodwill) als overlopende passiefpost opgenomen.

KlokGroep BV heeft via haar dochtermaatschappij KlokPNO BV (55%) op 17 september 2022 100% van de aandelen en stemrechten van Adriaan van Erk Groep BV overgenomen. Hiermee is op de genoemde

datum zeggenschap in Adriaan van Erk Groep BV verkregen. De overname van Adriaan van Erk Groep BV is verwerkt volgens de ‘purchase accounting’ methode.

SCHATTINGEN

Om de grondslagen en regels voor het opstellen van de jaarrekening te kunnen toepassen, is het nodig dat het bestuur van KlokGroep BV zich over verschillende zaken een oordeel vormt, en dat het bestuur schattingen maakt die essentieel kunnen zijn voor de in de jaarrekening opgenomen bedragen. Indien het voor het geven van het in art. 2:362 lid

1 BW vereiste inzicht noodzakelijk is, is de aard van deze oordelen en schattingen

inclusief de bijbehorende veronderstellingen opgenomen bij de toelichting op de betreffende jaarrekeningposten.

Grondslagen

VOOR FINANCIËLE VERSLAGGEVING

ALGEMENE GRONDSLAGEN

De jaarrekening is opgesteld in overeenstemming met de wettelijke bepalingen van Titel 9 Boek 2 BW en de Richtlijnen voor de jaarverslaggeving voor kleine rechtspersonen, die uitgegeven zijn door de Raad voor de Jaarverslaggeving.

SCHATTINGSWIJZIGINGEN

Om de grondslagen en regels voor het opstellen van de jaarrekening te kunnen toepassen, is het nodig dat het bestuur van KlokGroep zich over verschillende zaken een oordeel vormt en dat het bestuur schattingen maakt die essentieel kunnen zijn voor de in de jaarrekening opgenomen bedragen. Indien het voor het geven van het in art. 2:362 lid 1 BW vereiste inzicht noodzakelijk is, is de aard van deze oordelen en schattingen inclusief de bijbehorende veronderstellingen opgenomen bij de toelichting op de betreffende jaarrekeningposten.

BIJZONDERE WAARDEVERMINDERINGEN

VAN VASTE ACTIVA

Op iedere balansdatum wordt beoordeeld of er aanwijzingen zijn dat een vast actief aan een bijzondere waardevermindering onderhevig kan zijn. Indien dergelijke indicaties aanwezig zijn, wordt de realiseerbare waarde van het actief vastgesteld. Indien het niet mogelijk is de realiseerbare waarde voor het individuele actief te bepalen, wordt de realiseerbare waarde bepaald van de kasstroomgenererende eenheid waartoe het actief behoort. Van een bijzondere waardevermindering is sprake als de boekwaarde van een actief hoger is dan de realiseerbare waarde; de realiseerbare waarde is de hoogste van de opbrengstwaarde en de bedrijfswaarde. Een bijzondere waardeverminderingsverlies wordt direct als een last verwerkt in de winst-en-verliesrekening onder gelijktijdige verlaging van de boekwaarde van het betreffende actief.

OMREKENING VAN VREEMDE VALUTA

Vorderingen, schulden en verplichtingen in vreemde valuta’s worden omgerekend tegen de

koers per balansdatum. Transacties in vreemde valuta’s gedurende de verslagperiode worden in de jaarrekening verwerkt tegen de koers die geldt op de datum van de transactie. De uit de omrekening per balansdatum voortvloeiende koersverschillen worden opgenomen in de winst-en-verliesrekening.

LEASES

De vennootschap heeft leasecontracten afgesloten waarbij een groot deel van de vooren nadelen die aan de eigendom verbonden zijn, niet bij de vennootschap ligt. Deze leasecontracten worden verantwoord als operational leasing. Verplichtingen uit hoofd van operational leasing worden op lineaire basis verwerkt in de winst-en-verliesrekening over de looptijd van het contract.

FINANCIËLE INSTRUMENTEN

Onder financiële instrumenten worden zowel primaire financiële instrumenten, zoals vorderingen en schulden, als financiële derivaten verstaan. Voor de grondslagen van primaire financiële

instrumenten wordt verwezen naar de behandeling per balanspost.

ENKELVOUDIGE WINST-EN-VERLIESREKENING

Er wordt gebruik gemaakt van de vrijstelling tot het opstellen van een verkorte winst-enverliesrekening ingevolge artikel 402.

Grondslagen

VOOR DE WAARDERING VAN ACTIVA EN PASSIVA

ALGEMENE GRONDSLAGEN VOOR

WAARDERING ACTIVA EN PASSIVA

De waardering van activa en passiva vinden plaats op basis van historische kosten, tenzij anders vermeld.

IMMATERIËLE VASTE ACTIVA

De immateriële vaste activa worden gewaardeerd op het bedrag van de bestede kosten, verminderd met de cumulatieve afschrijvingen en indien van toepassing met bijzondere waardeverminderingen. De jaarlijkse afschrijvingen bedragen een vast percentage van de bestede kosten, zoals nader in de toelichting op de balans is gespecificeerd.

MATERIËLE VASTE ACTIVA

De materiële vaste activa worden gewaardeerd tegen aanschaffingswaarde respectievelijk voortbrengingswaarde, verminderd met lineair berekende afschrijvingen gebaseerd op de economische levensduur of tegen taxatiewaarde.

FINANCIËLE VASTE ACTIVA

DEELNEMINGEN MET INVLOED

VAN BETEKENIS

Deelnemingen waarin invloed van betekenis kan worden uitgeoefend worden gewaardeerd volgens de vermogensmutatiemethode (nettovermogenswaarde). Wanneer 20% of meer van de stemrechten uitgebracht kan worden, wordt ervan uitgegaan dat er invloed van betekenis is.

De nettovermogenswaarde wordt berekend volgens de grondslagen die gelden voor deze jaarrekening; voor deelnemingen waarvan onvoldoende gegevens beschikbaar zijn voor aanpassing aan deze grondslagen, wordt uitgegaan van de waarderingsgrondslagen van de desbetreffende deelneming.

Indien de waardering van een deelneming volgens de nettovermogenswaarde negatief is, wordt deze op nihil gewaardeerd. Indien en voor zover KlokGroep BV in deze situatie geheel of gedeeltelijk instaat voor de schulden van de deelneming, dan wel het stellige voornemen

heeft de deelneming tot betaling van haar schulden in staat te stellen, wordt hiervoor een voorziening getroffen. De voorziening wordt primair ten laste van de vorderingen op deze deelneming gebracht.

De eerste waardering van gekochte deelnemingen is gebaseerd op de reële waarde van de identificeerbare activa en passiva op het moment van acquisitie. Voor de vervolgwaardering worden de grondslagen toegepast die gelden voor deze jaarrekening, uitgaande van de waarden bij eerste waardering.

Als resultaat wordt verantwoord het bedrag waarmee de boekwaarde van de deelneming sinds de voorafgaande jaarrekening is gewijzigd als gevolg van het door de deelneming behaalde resultaat.

DEELNEMINGEN ZONDER

INVLOED VAN BETEKENIS

Deelnemingen waarop geen invloed van betekenis kan worden uitgeoefend, worden gewaardeerd tegen verkrijgingsprijs.

Als resultaat wordt in aanmerking genomen het in het verslagjaar gedeclareerde dividend van de deelneming, waarbij niet in contanten uitgekeerde dividenden worden gewaardeerd tegen reële waarde.

OVERIGE VORDERINGEN

De onder financiële vaste activa opgenomen vorderingen worden initieel gewaardeerd tegen de reële waarde onder aftrek van transactiekosten (indien materieel). Vervolgens worden deze vorderingen gewaardeerd tegen geamortiseerde kostprijs, welke in het algemeen gelijk is aan de nominale waarde. Bij de waardering wordt rekening gehouden met eventuele waardeverminderingen.

Grondslagen

VOOR DE WAARDERING VAN ACTIVA EN PASSIVA

VOORRAADEN

MATERIALEN EN GEREED PRODUCT

Deze worden gewaardeerd tegen inkoopprijs op basis van verkrijgingsprijs of vervaardigingsprijs, rekening houdend met een voorziening voor incourantheid.

Voorraden gereed product worden gewaardeerd tegen vervaardigingsprijs of lagere netto-opbrengstwaarde. Deze lagere netto-opbrengstwaarde wordt bepaald door individuele beoordeling van de voorraden. De vervaardigingsprijs omvat het directe materiaalverbruik, de directe loon- en machinekosten, de overige kosten die rechtstreeks aan de vervaardiging kunnen worden toegerekend en een opslag voor indirecte fabricagekosten. De nettoopbrengstwaarde is gebaseerd op een verwachte verkoopprijs onder aftrek van nog te maken kosten voor voltooiing en verkoop.

STRATEGISCHE VOORRADEN

De strategische voorraad wordt gewaardeerd tegen verkrijgingsprijs of lagere netto-

opbrengstwaarde. Deze lagere nettoopbrengstwaarde wordt bepaald door individuele beoordeling van de strategische voorraad. De verkrijgingsprijs bevat de directe kostprijs verhoogd met een opslag voor algemene kosten.

ONDERHANDEN PROJECTEN

De onderhanden projecten in opdracht van derden worden gewaardeerd tegen de gerealiseerde projectkosten vermeerderd met de toegerekende winst en verminderd met verwerkte verliezen en gedeclareerde termijnen.

Indien het resultaat op een onderhanden project niet op betrouwbare wijze kan worden ingeschat wordt geen winst toegerekend. De projectkosten omvatten de direct op het project betrekking hebbende kosten, de kosten die toerekenbaar zijn aan projectactiviteiten in het algemeen en toewijsbaar zijn aan het project en andere kosten die contractueel aan de opdrachtgever kunnen worden toegerekend.

In de onderhanden projecten zijn tevens begrepen de uit projectontwikkeling

voortkomende projecten indien en voor zover voor eenheden van het project vóór of tijdens de constructie een onvoorwaardelijke verkoopovereenkomst is afgesloten.

Projectopbrengsten en projectkosten uit hoofde van de onderhanden projecten worden als opbrengsten en kosten verwerkt in de winst-en-verliesrekening naar rato van de verrichte prestaties op balansdatum. De mate waarin de prestaties zijn verricht is bepaald op basis van de tot de balansdatum gemaakte projectkosten in verhouding tot de geschatte totale projectkosten.

Indien het saldo van een onderhanden project een debetstand vertoont, wordt het saldo gepresenteerd onder de vlottende activa.

Indien het saldo van een onderhanden project een creditsaldo vertoont, wordt het saldo gepresenteerd onder de kortlopende schulden.

Indien projecten met vreemd vermogen zijn gefinancierd worden de projectkosten vermeerderd met de betaalde rente.

VORDERINGEN

De vorderingen worden bij eerste verwerking opgenomen tegen de reële waarde en vervolgens gewaardeerd tegen de geamortiseerde kostprijs. De reële waarde en geamortiseerde kostprijs zijn gelijk aan de nominale waarde. Noodzakelijk geachte voorzieningen voor het risico van oninbaarheid worden in mindering gebracht. Deze voorzieningen worden bepaald op basis van individuele beoordeling van de vorderingen.

LIQUIDE MIDDELEN

Liquide middelen bestaan uit kas, banktegoeden en deposito’s met een looptijd korter dan twaalf maanden. Rekening-courantschulden bij banken zijn opgenomen onder schulden aan kredietinstellingen onder kortlopende schulden. Liquide middelen worden gewaardeerd tegen nominale waarde.

Grondslagen

VOOR DE WAARDERING VAN ACTIVA EN PASSIVA

VOORZIENINGEN

Voorzieningen worden gevormd voor in rechte afdwingbare of feitelijke verplichtingen die op de balansdatum bestaan, waarbij het waarschijnlijk is dat een uitstroom van middelen noodzakelijk is en waarvan de omvang op betrouwbare wijze is te schatten. De voorzieningen worden gewaardeerd tegen de beste schatting van de bedragen die noodzakelijk zijn om de verplichtingen per balansdatum af te wikkelen. De voorzieningen worden gewaardeerd tegen de contante waarde van de uitgaven die naar verwachting noodzakelijk zijn om de verplichtingen af te wikkelen, tenzij anders vermeld. De voorzieningen hebben een overwegend langlopend karakter.

VOORZIENING DEELNEMINGEN

Voor deelnemingen waarbij de nettovermogenswaarde negatief is, wordt een voorziening getroffen voor zover KlokGroep BV aansprakelijk is. Voorzieningen worden gewaardeerd tegen de nominale waarde.

GARANTIEVOORZIENING

Ten behoeve van mogelijke claims inzake opgeleverde werken is een garantievoorziening opgenomen waaraan jaarlijks een vast percentage van de omzet in dat jaar wordt gedoteerd, waarbij op basis van individuele beoordeling de volledigheid wordt vastgesteld. Gehonoreerde claims worden ten laste van de voorziening gebracht.

JUBILEUMVOORZIENING

De voorziening voor toekomstige jubileumuitkeringen wordt opgebouwd gedurende het dienstverband van de werknemers tot de datum waarop de uitkering volgens de arbeidsvoorwaarden zal plaatsvinden. Bij de berekening wordt de blijfkans van de werknemers in aanmerking genomen. De voorziening wordt opgenomen de nominale waarde.

VOORZIENING BELASTINGLATENTIE

Voor verschillen die ontstaan tussen commerciële en fiscale waardering van activa

wordt een voorziening latente belasting gevormd tegen het nominale tarief.

LANGLOPENDE SCHULDEN

Langlopende schulden worden bij de eerste verwerking gewaardeerd tegen reële waarde.

Transactiekosten die direct zijn toe te rekenen aan de verwerving van de langlopende schulden worden in de waardering bij eerste verwerking opgenomen. Langlopende schulden worden na eerste verwerking gewaardeerd tegen de geamortiseerde kostprijs. Indien er geen sprake is van agio of disagio of transactiekosten is de geamortiseerde kostprijs gelijk aan de nominale waarde van de schuld.

KORTLOPENDE SCHULDEN

Kortlopende schulden worden bij de eerste verwerking gewaardeerd tegen reële waarde.

Kortlopende schulden worden na eerste verwerking gewaardeerd tegen geamortiseerde kostprijs, zijnde het ontvangen bedrag rekening houdend met agio of disagio en onder aftrek van transactiekosten. Dit is meestal de nominale waarde.

Grondslagen

VOOR DE RESULTAATBEPALING

ALGEMENE GRONDSLAGEN VOOR

DE RESULTAATBEPALING

Baten en lasten worden toegerekend aan het jaar waarop ze betrekking hebben. Winsten worden slechts opgenomen voor zover zij op balansdatum zijn gerealiseerd. Verplichtingen en mogelijke verliezen die hun oorsprong vinden vóór het einde van het verslagjaar, worden in acht genomen indien zij voor het opmaken van de jaarrekening bekend zijn geworden.

BRUTOMARGE

BOUW, ONTWIKKELING EN SERVICE

Voor onderhanden projecten, waarvan het resultaat op betrouwbare wijze kan worden bepaald, worden de projectopbrengsten en de projectkosten verwerkt als netto-omzet en kosten in de winst-en-verliesrekening naar rato van de verrichte prestaties per balansdatum (de ‘Percentage of Completion’-methode, ofwel de PoC-methode).

De voortgang van de verrichte prestaties wordt bepaald op basis van de tot de balansdatum gemaakte projectkosten in verhouding tot

de geschatte totale projectkosten. Als het resultaat (nog) niet op betrouwbare wijze kan worden ingeschat, dan worden de opbrengsten als netto-omzet verwerkt in de winst-enverliesrekening tot het bedrag van de gemaakte projectkosten dat waarschijnlijk kan worden verhaald; de projectkosten worden dan verwerkt in de winst- en-verliesrekening in de periode waarin ze zijn gemaakt. Zodra het resultaat wel op betrouwbare wijze kan worden bepaald, vindt opbrengstverantwoording plaats volgens de PoC-methode naar rato van de verrichte prestaties per balansdatum.

Het resultaat wordt bepaald als het verschil tussen de projectopbrengsten en projectkosten.

Projectopbrengsten zijn de contractueel overeengekomen opbrengsten en opbrengsten uit hoofde van meer- en minderwerk, claims en vergoedingen indien en voor zover het waarschijnlijk is dat deze worden gerealiseerd en ze betrouwbaar kunnen worden bepaald.

Projectkosten zijn de direct op het project betrekking hebbende kosten, die in het

algemeen aan projectactiviteiten worden toegerekend en toegewezen kunnen worden aan het project, en andere kosten die contractueel aan de opdrachtgever kunnen worden toegerekend.

Indien het waarschijnlijk is dat de totale projectkosten de totale projectopbrengsten overschrijden, dan worden de verwachte verliezen onmiddellijk in de winst-enverliesrekening verwerkt. Dit verlies wordt verwerkt in de kostprijs van de omzet.

De voorziening voor het verlies maakt deel uit van de post onderhanden projecten op de balans.

GRONDEXPLOITATIE

Voor grondexploitatie wordt onder netto-omzet verstaan de opbrengst van de in het verslagjaar geleverde goederen onder aftrek van kortingen en de over de omzet geheven belastingen.

PERSONEELSKOSTEN

PENSIOENEN

De vennootschap heeft een pensioenregeling. De regeling wordt gefinancierd door afdrachten aan pensioenuitvoerders, te weten verzekeringsmaatschappijen en bedrijfstakpensioenfondsen. De pensioenverplichtingen uit de regeling wordt gewaardeerd volgens de ‘verplichtingenbenadering’. In deze benadering wordt de aan de pensioenuitvoerder te betalen premie als last in de winst-en-verliesrekening verantwoord. Additionele verplichtingen, waaronder eventuele verplichtingen uit herstelplannen van de pensioenuitvoerder, leiden tot verhoging van toekomstige premies.

Een deel van de medewerkers heeft een pensioenregeling die is ondergebracht bij BPF Bouw. Deze pensioenregeling betreft een middelloonregeling en een beschikbare premieregeling. De dekkingsgraad (marktwaarde van de beleggingen uitgedrukt in een percentage van de voorziening pensioenverplichtingen volgens de grondslagen

Grondslagen Grondslagen

van DNB) van het fonds op 31 december 2023 is 123,9% (31 december 2022: 122,0%).

VOOR DE RESULTAATBEPALING GRONDSLAGEN VOOR DE OPSTELLING VAN HET GECONSOLIDEERDE KASSTROOMOVERZICHT

AFSCHRIJVINGEN

De afschrijvingen op immateriële en materiële vaste activa worden berekend door middel van vaste percentages van de aanschaffingswaarde respectievelijk bestede kosten op basis van de verwachte economische levensduur. Boekwinsten en -verliezen bij verkoop van materiële vaste activa worden onder de afschrijvingen verantwoord.

BELASTINGEN

De vennootschapsbelasting wordt berekend tegen het geldende tarief over het resultaat van het boekjaar, waarbij rekening wordt gehouden met permanente verschillen tussen de winstberekening volgens de jaarrekening en de fiscale winstberekening en waarbij actieve belastinglatenties (indien van toepassing) slechts worden gewaardeerd voor zover de realisatie daarvan waarschijnlijk is. Het effectieve belastingtarief is een samengesteld Nederlands, Pools en Duits

tarief en wijkt derhalve af van het toepasselijke belastingtarief.

RESULTAAT DEELNEMINGEN

DEELNEMINGEN MET INVLOED

VAN BETEKENIS

Als resultaat van deelnemingen waarin invloed van betekenis wordt uitgeoefend op het zakelijke en financiële beleid, wordt opgenomen het aan de vennootschap toekomende aandeel in het resultaat van deze deelnemingen. Dit resultaat wordt bepaald op basis van de bij KlokGroep BV geldende grondslagen voor waardering en resultaatbepaling.

DEELNEMINGEN ZONDER INVLOED

VAN BETEKENIS

Bij deelnemingen waarin geen invloed van betekenis op het zakelijke en financiële beleid wordt uitgeoefend, wordt het dividend als resultaat aangemerkt. Verwerking hiervan vindt plaats onder de financiële baten en lasten.

Het kasstroomoverzicht wordt opgesteld volgens de indirecte methode. De geldmiddelen in het kasstroomoverzicht bestaan uit de liquide middelen en de schulden aan kredietinstellingen. Betaalde en ontvangen winstbelastingen en interest worden opgenomen onder de kasstroom uit operationele activiteiten. De verkrijgingsprijs van verworven groepsmaatschappijen wordt opgenomen onder de kasstroom uit investerings- activiteiten.

Toelichting

OP DE GECONSOLIDEERDE BALANS

1. GOODWILL

De boekwaarde is als volgt te specificeren:

De afschrijvingen bedragen tussen de 10% en 20% per jaar.

De geaccumuleerde aanschaffingswaarden en afschrijvingen zijn per 31 december als volgt:

De afschrijvingen bedragen tussen 16,67% en 20% per jaar en worden naar tijdsgelang vanaf het moment van ingebruikname van het actief berekend over de aanschaffingswaarden, rekening houdend met een restwaarde.

De geaccumuleerde aanschaffingswaarden en afschrijvingen zijn per 31 december als volgt:

OP DE GECONSOLIDEERDE BALANS

VASTE ACTIVA

3. BEDRIJFSGEBOUWEN EN -TERREINEN

per 1 januari

De geaccumuleerde aanschaffingswaarden en afschrijvingen zijn per 31 december als volgt:

FINANCIËLE VASTE ACTIVA

4. ANDERE DEELNEMINGEN

KlokGroep BV, of één der dochtermaatschappijen, participeert in diverse (aannemers-)combinaties gericht op de realisatie van diverse grote bouwprojecten. De deelnemingen staan gewaardeerd tegen de nettovermogenswaarde.

Op bedrijfsterreinen vindt geen afschrijving plaats. De afschrijving op bedrijfsgebouwen bedraagt tussen 3% en 12,2% per jaar en wordt naar tijdsgelang vanaf het moment van ingebruikname van het actief berekend over de aanschaffingswaarden, rekening houdend met een restwaarde.

5. OVERIGE VORDERINGEN

Het verloop van de deelnemingen is als volgt te specificeren:

De vorderingen zijn over het algemeen als langlopend te beschouwen. Verkregen zekerheden zijn hypotheekrecht en verpanding van huurovereenkomsten, voorraden, inventaris en machines. Over de overige vorderingen wordt een vaste rente berekend die varieert tussen 0% en 2% per jaar. De leningen worden deels binnen vijf jaar volledig afgelost.

Toelichting

OP DE GECONSOLIDEERDE BALANS

6. VOORRADEN €

voorraden

Strategische voorraden

De afwaardering in verband met de geschatte lagere opbrengstwaarde bedraagt ultimo 2023 € 36.440.113 (2022: € 35.254.539).

De afgewaardeerde strategische voorraad heeft een boekwaarde van € 69.637.673 (2022: € 46.793.974). De eerdere afwaardering op deze voorraad is in 2023 met € 1.728.986 teruggedraaid (2022: € 309.689).

De boekwaarde van de strategische voorraad die dient als zekerheidstelling voor de financiering bedraagt € 3.505.250 (2022: 12.793.709).

De geactiveerde rente in de voorraad bedraagt ultimo 2023 € 2.024.792 (2022: € 1.367.070).

Gereed product

Dit betreft de voorraad onverkochte woningen en/ of onverkochte commerciële eenheden.

Onderhanden projecten

termijnen

in verband

geschatte lagere opbrengstwaarde

De geactiveerde rente in de onderhanden projecten bedraagt ultimo 2023 € 132.604 (2022 € 132.604).

VLOTTENDE ACTIVA

7. DEBITEUREN

De voorziening voor vermoedelijke oninbaarheid bedraagt € 471.448 (2022: € 393.327).

8. BELASTINGEN EN PREMIES SOCIALE VERZEKERINGEN 2023 2022

9. OVERIGE VORDERINGEN EN OVERLOPENDE ACTIVA participanten en maatschappijen waarin wordt deelgenomen

Over vorderingen op participanten en maatschappijen waarin wordt deelgenomen wordt rente berekend.

10. LIQUIDE MIDDELEN

De saldi op de geblokkeerde rekeningen bedraagt € 1.972.818 (2022: € 113.693).

De overige liquide middelen zijn vrij beschikbaar.

Toelichting

OP DE GECONSOLIDEERDE BALANS

GROEPSVERMOGEN

11. GROEPSVERMOGEN

Voor een toelichting op het aandeel van de rechtspersoon in het groepsvermogen wordt verwezen naar de toelichting op het eigen vermogen in de enkelvoudige jaarrekening. Hierin wordt tevens het totaalresultaat van de rechtspersoon weergegeven.

12. AANDEEL VAN DERDEN IN HET GROEPSVERMOGEN

Het verloop gedurende het boekjaar is als volgt:

VOORZIENINGEN

De voorzieningen zijn in overwegende mate als langlopend te beschouwen.

13. VOORZIENING DEELNEMINGEN

Deze post bestaat uit deelnemingen waarvan de nettovermogenswaarde per ultimo boekjaar negatief is, het verloop is als volgt: Onderhanden projecten

Deelnemingen met een positieve nettovermogenswaarde ultimo boekjaar worden overgeheveld naar de post andere deelnemingen onder de financiële vaste activa.

Voor het verschil tussen de bedrijfseconomische en fiscale waardering van grondposities is een voorziening latente vennootschapsbelasting opgenomen tegen nominaal tarief van 25,8%.

15. GARANTIEVOORZIENINGEN

Ten behoeve van mogelijke claims inzake opgeleverde werken is een garantievoorziening gevormd.

Deze voorzieningen muteren als volgt:

Toelichting OP DE GECONSOLIDEERDE BALANS

16. JUBILEUMVOORZIENING

LANGLOPENDE SCHULDEN

De jubileumvoorziening heeft betrekking op toekomstige jubileumuitkeringen.

17. OVERIGE VOORZIENINGEN

De rente op diverse financieringen is deels variabel en varieert tussen de 1-maands Euribor met een opslag van 1,95% en de 3-maands Euribor met een opslag van 2,65%. De vaste rente bedraagt tussen 1,2% en 3% per jaar. De leningen worden binnen vijf jaar volledig afgelost. Voor de overige zekerheden wordt verwezen naar de schulden kredietinstellingen. Daarnaast is op een aantal grondposities een eerste hypotheekrecht gevestigd.

19. ONDERHANDSE LENINGEN

De rente op de financiering varieert tussen 4,5% en 6,0% vast per jaar. De lening wordt binnen 5 jaar volledig afgelost. Als zekerheid is een eerste hypotheekrecht gevestigd op een grondpositie alsmede een pos/neg hypotheekbelofte op toekomstig te verwerven onroerende zaken.

Toelichting

OP DE GECONSOLIDEERDE BALANS

20. OVERIGE LENINGEN

KORTLOPENDE SCHULDEN 22. ONDERHANDSE LENINGEN

De rente op de lening is 4% vast per jaar. De lening wordt uiterlijk 14 maart 2026 volledig afgelost. Er zijn geen zekerheden verstrekt.

21. OVERIGE SCHULDEN

Over de schuld wordt geen rente berekend. De schuld is in 2023 volledig afgelost.

De lening heeft een looptijd korter dan 1 jaar. Het rentepercentage bedraagt 2,5%. De geldlening dient in zijn geheel te worden afgelost, in één keer aan het einde van de looptijd. Als zekerheid is een positieve / negatieve hypotheekbelofte op enkele grondposities verstrekt.

23. CREDITEUREN

Dit betreft het nominaal verschuldigd bedrag aan crediteuren per balansdatum.

24. BELASTINGEN EN PREMIES SOCIALE VERZEKERINGEN

Toelichting

OP DE GECONSOLIDEERDE BALANS

25. OVERIGE SCHULDEN EN OVERLOPENDE PASSIVA

participanten en maatschappijen waarin wordt deelgenomen

overige schulden en overlopende passiva

Onder de schulden aan participanten en maatschappijen waarin wordt deelgenomen is een schuld aan commissarissen opgenomen van € 1.856.118. Aan deze schuld ligt een investeringsovereenkomst ten grondslag waarmee voorraad is gefinancierd. Over de lening wordt geen rente berekend. De vergoeding is afhankelijk van het verkoopresultaat. Aflossing van de lening en winstafdracht vindt plaats bij verkoop van de grondpositie.

26. ONDERHANDEN

PROJECTEN

kostprijs

gefactureerde termijnen

afwaardering in verband met geschatte lagere opbrengstwaarde

cumulatief resultaat op de onderhanden projecten

NIET IN DE BALANS OPGENOMEN RECHTEN EN VERPLICHTINGEN

Belastingen

KlokGroep BV vormt voor de vennootschapsbelasting een fiscale eenheid met haar dochtermaatschappijen met een belang groter dan 95%. Op grond van wet- en regelgeving zijn de vennootschap en alle binnen de fiscale eenheid gevoegde maatschappijen ieder hoofdelijk aansprakelijk voor ter zake door de fiscale eenheid verschuldigde belasting.

Kredietinstellingen

Voor de overige door de banken gestelde kredieten gelden de volgende zekerheden:

- hypotheek op de grondportefeuille;

- verpanding van de overige (bedrijfs)vorderingen die betrekking hebben op rechten uit samenwerkingsverbanden en grondposities c.q. bouwclaims en de aan deze vorderingen verbonden rechten en zekerheden.

- pari-passu-verklaring met betrekking tot de activa;

- afgifte van een vermogensverklaring der aandeelhouders van 32,5%;

- voldoen aan een gestelde Interest Coverage Ratio;

- verpanding van huurpenningen;

- akte beëindiging huurovereenkomst intercompany huurders.

Bankgaranties

Per 31 december 2023 was voor een bedrag van € 16.549.450 (2022: € 15.773.351) aan bankgaranties afgegeven.

Overige verplichtingen

Ten aanzien van de strategische grondposities heeft KlokGroep BV een mogelijke nabetalingsverplichting bij bestemmingsplanwijziging. De nabetalingsverplichting kan oplopen tot een maximum bedrag van € 28.926.408 (2022: € 16.632.364). De verwachte nabetalingsverplichting voor aankomend jaar bedraagt € 2.809.255 en voor de 5 jaren daarna € 26.117.153.

Er is een lopend onderzoek vanuit TBB (Technisch Bureau Bouw & Infra) naar de juiste toepassing van de CAO Bouw & Infra door de bedrijven die vallen onder KlokGroep BV. De uitkomsten van het onderzoek zijn nog onbekend.

De huurverplichting vanuit de huur van bedrijfsgebouwen bedraagt tot einde huurcontract € 12.316.500. De huurverplichting kan als volgt worden onderverdeeld:

- komend jaar: € 3.038.065;

- na één jaar: € 8.033.976;

- langer dan vijf jaar: € 1.244.460.

De leaseverplichting vanuit de lease van bedrijfswagens bedraagt tot einde contract € 6.500.479.

De leaseverplichting kan als volgt worden onderverdeeld:

- komend jaar: € 1.997.630;

- na één jaar: € 4.449.984;

- langer dan vijf jaar: € 52.865.

KlokGroep BV is hoofdelijk aansprakelijk voor alle schulden van vennootschappen onder firma waarin zij direct of indirect participeert.

OP DE GECONSOLIDEERDE WINST-EN-VERLIESREKENING

27. NETTO-OMZET

De netto omzet kan als volgt over de segmenten worden verdeeld: omzet uit projectontwikkeling

omzet uit

De omzet uit aanneming ten behoeve van de eigen projectontwikkeling is in de rubriek “omzet uit projectontwikkeling” verwerkt. De omzet uit aanneming voor derden wordt afzonderlijk vermeld. De behaalde omzet uit Nederlands activiteiten betreft 97,7% (2022: 93,4%) van het totaal, 2,3% (2022: 6,6%) van de omzet is behaald in overige landen binnen Europa.

28. OVERIGE BEDRIJFSOPBRENGSTEN

29. KOSTEN UITBESTEED WERK EN ANDERE EXTERNE KOSTEN

31. ALGEMENE KOSTEN

Toelichting

OP DE GECONSOLIDEERDE WINST-EN-VERLIESREKENING

32. AFSCHRIJVINGSKOSTEN

afschrijvingen op materiële vaste activa

afschrijvingen op immateriële vaste activa

Gemiddeld aantal werknemers

Het gemiddeld aantal werknemers is als volgt te splitsen naar aard van de activiteiten:

realisatie woning- en utiliteitsbouw

overig

Honoraria accountantskosten

Het totaal van de ten laste van het resultaat van het boekjaar gebrachte honoraria voor werkzaamheden van de externe accountant ten behoeve van de jaarrekening bedragen € 460.800 (2022: € 450.000). De overige accountantskosten zijn voor andere niet controle diensten.

33. RENTELASTEN

De rente op de diverse financieringen is deels vast en deels variabel. De vaste rente varieert tussen 1,2% en 4,25% per jaar. De variabele rente varieert tussen 1-maands Euribor met een opslag van 2,8% per jaar en de 3-maands Euribor met een opslag tussen 1,95% en 2,65% per jaar.

Beloning bestuurders

De beloning van de (voormalige) bestuurders bedraagt € 790.484 (2022: € 760.500). De commissarissen hebben geen beloning genoten in deze vennootschap.

In 2023 werkte 487,2 fte (2022: 364,4 fte) binnen Nederland en 12,7 (2022: 10,8 fte) buiten Nederland.

Effectieve belastingdruk

In de consolidatie van KlokGroep BV zijn de buitenlandse vennootschappen geconsolideerd meegenomen. Door de afwijkende belastingdruk in Polen en Duitsland alsmede door de invloed van niet aftrekbare kosten en afschrijving van immateriële vaste activa wijkt de effectieve belastingdruk af van de nominale belastingdruk. De effectieve belastingdruk van KlokGroep BV bedraagt 29,2% (2022: 29,1%). KlokPNO BV, Heilijgers Beheer BV, Novaform Deelnemingen BV en de vennootschappen met een belang van minder dan 95,1% zijn niet gevoegd in de fiscale eenheid vennootschapsbelasting KlokGroep.

Vennootschappelijke balans

PER 31 DECEMBER 2023 (VOOR RESULTAATBESTEMMING)

vaste activa

vaste

OVER 2023

OP DE VENNOOTSCHAPPELIJKE BALANS

ALGEMEEN

De grondslagen van waardering en resultaatbepaling voor de enkelvoudige en geconsolideerde jaarrekening zijn gelijk. Voor de grondslagen van de waardering van activa en passiva en voor de bepaling van het resultaat wordt verwezen naar de opgenomen algemene toelichting op de geconsolideerde balans en winst-en-verliesrekening.

IMMATERIËLE VASTE ACTIVA

1. GOODWILL

MATERIËLE VASTE ACTIVA

De geaccumuleerde aanschaffingswaarden en afschrijvingen zijn per 31 december als volgt:

De

De afschrijvingen worden naar tijdsgelang vanaf het moment van ingebruikname van het actief berekend over de aanschaffingswaarden. Afschrijvingspercentage is 20% van de aanschafwaarde.

OP DE VENNOOTSCHAPPELIJKE BALANS

3. BEDRIJFSGEBOUWEN EN- TERREINEN

De geaccumuleerde aanschaffingswaarden en afschrijvingen zijn per 31 december als volgt:

FINANCIËLE VASTE ACTIVA

4. DEELNEMINGEN IN GROEPSMAATSCHAPPIJEN

De deelnemingen in groepsmaatschappijen worden gewaardeerd op nettovermogenswaarde. Het

5. VORDERINGEN OP GROEPSMAATSCHAPPIJEN

Dit betreft door de vennootschap beschikbaar gestelde gelden aan haar dochterondernemingen in de vorm van leningen u/g. De leningen zijn gesaldeerd met de eventuele negatieve nettovermogenswaarde van de deelneming. Het verloop van de vorderingen is als volgt:

Op bedrijfsgebouwen vindt geen afschrijving plaats.

Ter zekerheid voor de uitstaande vorderingen zijn alle bezittingen en vorderingen van de deelnemingen verpand aan KlokGroep BV. Het gehanteerde rentepercentage over de uitstaande leningen bedragen 3,1% (2022: 3,3%) op jaarbasis.

Toelichting OP DE VENNOOTSCHAPPELIJKE BALANS

6. OVERIGE VORDERINGEN

De overige vorderingen bestaan uit leningen u/g. Het verloop was als volgt:

9. BELASTINGEN EN PREMIES SOCIALE VERZEKERINGEN

De overige vorderingen bestaan uit leningen u/g. Het verloop was als volgt:

Ter dekking van de vorderingen heeft KlokGroep BV een hypotheekrecht op enkele grondposities.

VORDERINGEN

7. DEBITEUREN

Dit betreft het nominaal bedrag te vorderen van debiteuren. Hieronder is opgenomen een bedrag van € 0 (2022: € 1.869) aan vorderingen op groepsmaatschappijen en voor een bedrag van € 2.597 (2022: € 4.437) op gelieerde maatschappijen.

8. GROEPSMAATSCHAPPIJEN

De specificatie luidt als volgt: vennootschapsbelasting groepsmaatschappijen

rekening-courant groepsmaatschappijen

Over de rekening-courantverhoudingen wordt rente berekend, jaarlijks wordt de rente opnieuw vastgesteld.

10. OVERIGE VORDERINGEN

OP DE VENNOOTSCHAPPELIJKE BALANS

EIGEN VERMOGEN

11. GEPLAATST KAPITAAL

Er zijn 477.907 gewone aandelen, met een nominale waarde van € 1,-, geplaatst en volgestort. Er hebben in het verslagjaar geen mutaties plaatsgevonden in het geplaatste kapitaal.

12.

13. WETTELIJKE RESERVES

Voor de niet-uitgekeerde resultaten van deelnemingen waarover geen beschikkingsmacht is wordt een wettelijke reserve deelnemingen gevormd.

Aandeel derden in het groepsvermogen

In het geconsolideerd eigen vermogen van KlokGroep is het aandeel dat derden bezitten in het groepsvermogen van KlokGroep BV inbegrepen, in tegenstelling tot het enkelvoudig eigen vermogen.

Resultaatbestemming 2022

Het resultaat over het boekjaar 2022 is conform het besluit van de Algemene Vergadering van 18 juli 2023 toegevoegd aan de overige reserves.

Resultaat boekjaar

Het resultaat over het boekjaar is separaat in de balans opgenomen.

Statutaire regeling omtrent de bestemming van het resultaat

Met betrekking tot de resultaatverdeling is in artikel 29 van de statuten bepaald dat de bestemming van het resultaat door de Algemene Vergadering van Aandeelhouders wordt vastgesteld.

VOORZIENINGEN

15. VOORZIENING LATENTE BELASTINGEN

14. OVERIGE RESERVES

Voor het verschil tussen de geconsolideerde waardering van de grondposities en de waardering in de werk- maatschappijen is een voorziening latente vennootschapsbelasting opgenomen tegen nominaal tarief.

OP DE VENNOOTSCHAPPELIJKE BALANS

LANGLOPENDE SCHULDEN

16. KREDIETINSTELLINGEN

Leningen kredietinstellingen:

per 1 januari

af: aflossing lening tijdens boekjaar

af: aflossing lening komend boekjaar (opgenomen onder kortlopende schulden)

KORTLOPENDE SCHULDEN

19. BELASTINGEN EN PREMIES SOCIALE VERZEKERINGEN

De rente op diverse financieringen is deels variabel en varieert tussen 3-maands Euribor met een opslag van 1,95% en 3-maands Euribor met een opslag van 2,35%. Het overige gedeelte heeft een vaste rente en varieert tussen 1,2% en 1,55% per jaar. De leningen worden binnen vijf jaar volledig afgelost. Voor de overige zekerheden wordt verwezen naar de schulden aan kredietinstellingen.

17. OVERIGE SCHULDEN

20. OVERIGE SCHULDEN EN OVERLOPENDE PASSIVA

NIET IN DE BALANS OPGENOMEN RECHTEN EN VERPLICHTINGEN

Bankgaranties

Per balansdatum waren er geen bankgaranties afgegeven (2022: nihil).

Belastingen

KlokGroep BV staat aan het hoofd van de fiscale eenheid voor de vennootschapsbelasting en is uit dien hoofde aansprakelijk voor de belastingschuld van de fiscale eenheid als geheel. De vennootschapsbelasting van KlokGroep BV wordt berekend alsof de vennootschap zelfstandig belastingplichtig zou zijn.

Overige verplichtingen

KlokGroep BV heeft zich hoofdelijk garant gesteld voor de nakoming van de verplichtingen jegens derden door een of enkele van haar dochtermaatschappijen tot een maximaal bedrag van € 55.221.073 (2022: 40.343.376).

De leaseverplichting vanuit de lease van bedrijfswagens bedraagt tot einde contract € 263.076.

De leaseverplichting kan als volgt worden onderverdeeld:

- komend jaar: € 77.152; - na één jaar: € 185.924; - langer dan vijf jaar: nihil.

Toelichting

OP DE VENNOOTSCHAPPELIJKE WINST-EN-VERLIESREKENING

WINST-EN-VERLIESREKENING

Binnen de eigen resultatenrekening van de vennootschap zijn de volgende posten te onderscheiden waarin resultaten vanuit interactie met groepsmaatschappijen zijn te onderkennen.

RENTEBATEN

GEMIDDELD AANTAL WERKNEMERS

Het gemiddeld aantal werknemers bedraagt:

Beloning bestuurders

De beloning van de (voormalige) bestuurders bedraagt € 332.970 ( 2022: € 324.142).

De commissarissen hebben geen beloning genoten in deze vennootschap.

Overige gegevens 13

DESKUNDIGENONDERZOEK

Hiervoor wordt verwezen naar de hierna opgenomen controleverklaring.

STATUTAIRE REGELING OMTRENT DE BESTEMMING VAN HET RESULTAAT

Met betrekking tot de resultaatverdeling is in artikel 29 van de statuten bepaald dat de bestemming van het resultaat door de Algemene Vergadering wordt vastgesteld.

Nijmegen, 31 mei 2024

Was getekend, de directie,

Holding A.C.M. van de Klok BV

A.C.M. van de Klok

Controleverklaring 13

VAN DE ONAFHANKELIJKE ACCOUNTANT

AAN: DE DIRECTIE, AANDEELHOUDERS EN RAAD VAN COMMISSARISSEN VAN

B.V.

DRUTEN

VERKLARING OVER DE IN HET FINANCIEEL JAARVERSLAG

OPGENOMEN JAARREKENING 2023

ONS OORDEEL

Wij hebben de jaarrekening 2023 van KlokGroep B.V. te Druten gecontroleerd.

Naar ons oordeel geeft de in het financieel jaarverslag opgenomen jaarrekening een getrouw beeld van de grootte en de samenstelling van het vermogen van KlokGroep B.V. per 31 december 2023 en van het resultaat over 2023 in overeenstemming met Titel 9 Boek 2 BW. De jaarrekening bestaat uit:

1. De enkelvoudige en geconsolideerde balans per 31 december 2023;

2. De enkelvoudige en geconsolideerde winst-en-verliesrekening over 2023; en

3. De toelichting met een overzicht van de gehanteerde grondslagen voor financiële verslaggeving en andere toelichtingen.

DE BASIS VOOR ONS OORDEEL

Wij hebben onze controle uitgevoerd volgens het Nederlands recht, waaronder ook de Nederlandse controlestandaarden vallen. Onze verantwoordelijkheden op grond hiervan zijn beschreven in de sectie ‘Onze verantwoordelijkheden voor de controle van de jaarrekening’.

Wij zijn onafhankelijk van KlokGroep B.V. en haar dochtermaatschappijen zoals vereist in de Wet toezicht accountantsorganisaties (Wta), de Verordening inzake de onafhankelijkheid van accountants bij assurance-opdrachten (ViO) en andere voor de opdracht relevante onafhankelijkheidsregels in Nederland. Verder hebben wij voldaan aan de Verordening gedragsen beroepsregels accountants (VGBA).

Wij vinden dat de door ons verkregen controle-informatie voldoende en geschikt is als basis voor ons oordeel.

INFORMATIE TER ONDERSTEUNING VAN ONS OORDEEL

Hoewel wij niet verantwoordelijk zijn voor het voorkomen van fraude, is het onze verantwoordelijkheid om een redelijke mate van zekerheid te verkrijgen dat de jaarrekening als geheel geen afwijkingen van materieel belang bevat als gevolg van fouten of fraude.

Wij hebben onze controlewerkzaamheden bepaald in het kader van de controle van de jaarrekening als geheel en bij het vormen van ons oordeel hierover. Onderstaande informatie ter ondersteuning van ons oordeel en onze bevindingen moeten in dat kader worden bezien en niet als afzonderlijke oordelen of conclusies.

CONTROLEAANPAK FRAUDERISICO’S

Wij identificeren en schatten risico’s in op een afwijking van materieel belang op de jaarrekening die het gevolg is van fraude. Wij hebben tijdens onze controle inzicht verkregen in KlokGroep B.V. en haar omgeving, de componenten van het interne beheersingssysteem, waaronder het risico-inschattingsproces en de wijze waarop het bestuur inspeelt op frauderisico’s en het interne beheersingssysteem monitort en de wijze waarop zij toezicht uitoefent, alsmede de uitkomsten daarvan.

Wij hebben de opzet en de relevante aspecten van het interne beheersingssysteem en in het bijzonder de frauderisicoanalyse geëvalueerd. Wij hebben de opzet en het bestaan geëvalueerd, van de maatregelen gericht op het mitigeren van frauderisico’s. Wij merken op dat er geen incidentenregistratie en bedrijfsspecifieke klokkenluiderregeling aanwezig is.

Als onderdeel van ons proces voor het identificeren van frauderisico’s, hebben wij frauderisicofactoren overwogen met betrekking tot frauduleuze financiële verslaggeving, oneigenlijke toe-eigening van gelden en omkoping en corruptie. Wij hebben geëvalueerd of deze factoren een indicatie vormden voor de aanwezigheid van het risico op afwijkingen van materieel belang als gevolg van fraude.

Als onderdeel van onze controlewerkzaamheden om op deze risico’s in te spelen, hebben wij beoordeeld of de selectie en toepassing van waarderingsgrondslagen voor financiële verslaggeving, met name die met betrekking tot subjectieve waarderingen welke indicatief kunnen zijn voor frauduleuze financiële verslaggeving. Wij hebben de geschiktheid getoetst van journaalposten in het grootboek en andere aanpassingen die zijn aangebracht bij het

opstellen van de jaarrekening. In onze controle bouwen wij een element in van onvoorspelbaarheid. Ook hebben wij de uitkomst van andere controlewerkzaamheden beoordeeld en overwogen of er bevindingen zijn die aanwijzing geven voor fraude. Wij hebben frauderisicofactoren beoordeeld om na te gaan of deze factoren wezen op een risico van een afwijking van materieel belang als gevolg van fraude. Wij hebben de volgende frauderisico’s vastgesteld:

1. Management override of controls;

2. Waardering van onderhanden projecten en fraude in de opbrengstverantwoording;

3. Corruptie bij projectontwikkelingsactiviteiten;

4. Tansacties met vebonden partijen.

MANAGEMENT OVERRIDE OF CONTROLS

Vanwege het risico dat management interne beheersmaatregelen kan doorbreken, hebben wij onder meer schattingen beoordeeld op tendenties met name gericht op belangrijke gebieden die oordeelsvorming vereisen, zoals toegelicht in de paragraaf “schattingen” in de jaarrekening. Wij hebben de opzet en de implementatie geëvalueerd van de interne beheersingsmaatregelen die relevant zijn voor het mitigeren van de risico’s op fraude, waaronder de procedures met betrekking tot (handmatige) journaalposten. Ook hebben wij data-analyse gebruikt om journaalposten met een verhoogd frauderisico te signaleren en te toetsen.

WAARDERING VAN ONDERHANDEN PROJECTEN EN FRAUDE IN DE OPBRENGSTVERANTWOORDING

Wij hebben aandacht besteed aan het frauderisico in de opbrengstverantwoording. De omzet van het boekjaar is gebaseerd op belangrijke schattingen door het bestuur, waaronder de mate van voortgang van een project en het verwachte projectresultaat.

Onze belangrijkste uitgevoerde werkzaamheden waren:

Wij hebben de opzet geëvalueerd en het bestaan vastgesteld van de interne beheersingsmaatregelen gericht op het mitigeren van het frauderisico bij de waardering van onderhanden projecten gericht op:

- De toerekening van de kosten en de omzet aan projecten;

- Het maken van schattingen ten aanzien van de voortgang van projecten en de toerekening van het resultaat (winst of verlies). Daarnaast is het toereken van uren aan de projecten systeemgericht gecontroleerd.

Wij hebben onder andere de volgende gegevensgerichte werkzaamheden uitgevoerd:

- Door middel van een statistische steekproef vastgesteld of kosten op de juiste projecten en in de juiste periode worden verantwoord;

- Een herberekening uitgevoerd van de winstneming op basis van de realisatie van de kosten tot en met balansdatum in relatie tot de totale te verwachte kosten en de recente prognose van het projectresultaat;

- Een analyse uitgevoerd op de ontwikkeling van de resultaten van projecten in de tijd en een analyse uitgevoerd van resultaten op afgesloten projecten. Waar nodig is controledocumentatie opgevraagd teneinde afwijkingen of bijzondere ontwikkelingen nader te valideren;

- Op basis van deze werkzaamheden zijn specifieke projecten en materiële verlieslatende projecten geselecteerd voor diepgaandere controle;

- De diepgaandere controle bestond uit een toetsing op de nog te maken kosten door deze af te stemmen met calculaties, te bespreken met functionarissen en door achterliggende controledocumentatie op te vragen van deze schatting;

- Controle van de gefactureerde termijnen met achterliggende overeenkomsten en door een verbandscontrole met alle mutaties uit het bankpakket;

- Een beoordeling van de oordeelsvormingen en beslissingen van het management met betrekking tot de waardering van de onderhanden projecten, waaronder backtesting (retrospectieve beoordeling) met betrekking tot deze significante schattingen van het voorgaande boekjaar en het huidige boekjaar.

Ten slotte zijn verschillende besprekingen gevoerd met bij het proces van financiële verslaggeving betrokken personen van verschillende functieniveaus om ontwikkelingen te bespreken en ongebruikelijke boekingen te laten toelichten.

CORRUPTIE BIJ PROJECTONTWIKKELINGSACTIVITEITEN

Vanuit de sector waarin KlokGroep werkzaam is, onderkennen wij een risico dat overeenkomsten worden aangegaan tegen niet-conforme voorwaarden in ruil voor wederdiensten (waaronder omkoping).

In dit kader hebben wij onder andere de volgende werkzaamheden uitgevoerd:

- Inlichtingen ingewonnen bij het bestuur en management of zich in het afgelopen boekjaar transacties hebben voorgedaan waarvan het vermoeden bestaat dat deze onder onzakelijke condities tot

Controleverklaring 13

VAN DE ONAFHANKELIJKE ACCOUNTANT

stand zijn gekomen, of claims naar voren zijn gekomen uit zaken uit het verleden en tevens hebben we kennis genomen van de interne registratie van juridische zaken;

- Gesproken met diverse medewerkers over procedures met betrekking tot het verkrijgen van opdrachten en de daarbij geldende aanbestedingsprocedures van opdrachtgevers, waaronder ook het verkrijgen van vergunningen en de totstandkoming bestemmingsplan-wijzigingen;

- Inzicht verkregen in de cultuur van de organisatie en het gedrag van mensen in relatie tot het aangaan van overeenkomsten;

- Bij de aankopen van grondposities is specifieke aandacht besteed aan de aard en omvang van de transacties, specifieke bepalingen in de overeenkomsten en rechtsgeldige ondertekening van de documenten.

TRANSACTIES MET VERBONDEN PARTIJEN

Vanuit de Nederlandse controlestandaarden dient er aandacht te worden besteed aan mogelijke fraude-risico’s als gevolg van transacties met verbonden partijen. Wij hebben een risico ten aanzien van verbonden partijen geïdentificeerd, aangezien er significante transacties aanwezig zijn met verbonden partijen. Wij veronderstellen een risico dat deze transacties niet marktconform zijn, als gevolg van het feit dat deze plaats hebben gevonden met verbonden partijen.

Onze belangrijkste uitgevoerde werkzaamheden zijn:

- Identificeren transacties met verbonden partijen;

- Vaststellen aard en onderbouwing / schriftelijke vastlegging van deze transacties;

- Bespreken van deze transacties met directie.

Op basis van onze verrichte werkzaamheden hebben we geen aanwijzingen gevonden voor fraudes of vermoedens van fraude die zouden kunnen leiden tot een afwijking van materieel belang voor het beeld van de jaarrekening.

CONTROLEAANPAK CONTINUÏTEIT

Het bestuur heeft een beoordeling gemaakt van de mogelijkheid van de onderneming om haar continuïteit te handhaven en de activiteiten voort te zetten voor tenminste twaalf maanden na opmaak van de jaarrekening, in het bestuursverslag is dit toegelicht. Wij hebben overwogen of de continuïteitsbeoordeling van de onderneming op basis van onze kennis en ons begrip, verkregen vanuit de jaarrekeningcontrole of anderszins, alle gebeurtenissen en omstandigheden bevat waardoor gerede twijfel zou kunnen bestaan

of de onderneming haar bedrijfsactiviteiten in continuïteit kan voortzetten.

Als wij concluderen dat er een onzekerheid van materieel belang bestaat, zijn wij verplicht om aandacht in onze controleverklaring te vestigen op de relevante gerelateerde toelichtingen in de jaarrekening. Als de toelichtingen inadequaat zijn, moeten wij onze verklaring aanpassen.

Op grond van de door ons verrichte werkzaamheden hebben wij geen materiële onzekerheden met betrekking tot gebeurtenissen of omstandigheden die individueel of gezamenlijk significante twijfel kunnen doen ontstaan over het vermogen van de entiteit om haar activiteiten de komende 12 maanden voort te zetten. Onze conclusies zijn gebaseerd op de controle-informatie die is verkregen tot de datum van onze controleverklaring.

Aangezien niet alle toekomstige gebeurtenissen of omstandigheden kunnen worden voorspeld, is deze verklaring geen garantie voor het vermogen van de entiteit om haar activiteiten voort te zetten.

VERKLARING OVER DE IN HET FINANCIEEL JAARVERSLAG OPGENOMEN ANDERE INFORMATIE

Naast de jaarrekening en onze controleverklaring daarbij, omvat het financieel jaarverslag andere informatie, die bestaat uit:

- het bestuursverslag;

- de overige gegevens.

Op grond van onderstaande werkzaamheden zijn wij van mening dat de andere informatie:

- met de jaarrekening verenigbaar is en geen materiële afwijkingen bevat;

- alle informatie bevat die op grond van Titel 9 Boek 2 BW is vereist.

Wij hebben de andere informatie gelezen en hebben op basis van onze kennis en ons begrip, verkregen vanuit de jaarrekeningcontrole of anderszins, overwogen of de andere informatie materiële afwijkingen bevat.

Met onze werkzaamheden hebben wij voldaan aan de vereisten in Titel 9 Boek 2 BW en de Nederlandse Standaard 720. Deze werkzaamheden hebben niet dezelfde diepgang als onze controlewerkzaamheden bij de jaarrekening. Het bestuur is verantwoordelijk voor het opstellen van het bestuursverslag en de

overige gegevens in overeenstemming met Titel 9 Boek 2 BW.

BESCHRIJVING VAN VERANTWOORDELIJKHEDEN MET BETREKKING TOT DE JAARREKENING

VERANTWOORDELIJKHEDEN VAN HET BESTUUR EN DE RAAD VAN

COMMISSARISSEN VOOR DE JAARREKENING

Het bestuur is verantwoordelijk voor het opmaken en getrouw weergeven van de jaarrekening in overeenstemming met Titel 9 Boek 2 BW. In dit kader is het bestuur verantwoordelijk voor een zodanige interne beheersing die het bestuur noodzakelijk acht om het opmaken van de jaarrekening mogelijk te maken zonder afwijkingen van materieel belang als gevolg van fouten of fraude.

Bij het opmaken van de jaarrekening moet het bestuur afwegen of de onderneming in staat is om haar werkzaamheden in continuïteit voort te zetten. Op grond van genoemd verslaggevingsstelsel moet het bestuur de jaarrekening opmaken op basis van de continuïteitsveronderstelling, tenzij het bestuur het voornemen heeft om de vennootschap te liquideren of de bedrijfsactiviteiten te beëindigen of als beëindiging het enige realistische alternatief is. Het bestuur moet gebeurtenissen en omstandigheden waardoor gerede twijfel zou kunnen bestaan of de onderneming haar bedrijfsactiviteiten in continuïteit kan voortzetten, toelichten in de jaarrekening.

De raad van commissarissen is verantwoordelijk voor het uitoefenen van toezicht op het proces van financiële verslaglegging van de vennootschap.

ONZE VERANTWOORDELIJKHEDEN VOOR DE CONTROLE VAN DE JAARREKENING

Onze verantwoordelijkheid is het zodanig plannen en uitvoeren van een controleopdracht dat wij daarmee voldoende en geschikte controle-informatie verkrijgen voor het door ons af te geven oordeel.

Onze controle is uitgevoerd met een hoge mate maar geen absolute mate van zekerheid waardoor het mogelijk is dat wij tijdens onze controle niet alle materiële fouten en fraude ontdekken.

Afwijkingen kunnen ontstaan als gevolg van fraude of fouten en zijn materieel indien redelijkerwijs kan worden verwacht dat deze, afzonderlijk of gezamenlijk, van invloed kunnen zijn op de economische beslissingen die gebruikers op basis van deze jaarrekening nemen. De materialiteit beïnvloedt de aard, timing en

omvang van onze controlewerkzaamheden en de evaluatie van het effect van onderkende afwijkingen op ons oordeel.

Wij hebben deze accountantscontrole professioneel kritisch uitgevoerd en hebben waar relevant professionele oordeelsvorming toegepast in overeenstemming met de Nederlandse controlestandaarden, ethische voorschriften en de onafhankelijkheidseisen.

Onze controle bestond onder andere uit:

- Het identificeren en inschatten van de risico’s dat de jaarrekening afwijkingen van materieel belang bevat als gevolg van fouten of fraude, het in reactie op deze risico’s bepalen en uitvoeren van controlewerkzaamheden en het verkrijgen van controleinformatie die voldoende en geschikt is als basis voor ons oordeel. Bij fraude is het risico dat een afwijking van materieel belang niet ontdekt wordt groter dan bij fouten. Bij fraude kan sprake zijn van samenspanning, valsheid in geschrifte, het opzettelijk nalaten transacties vast te leggen, het opzettelijk verkeerd voorstellen van zaken of het doorbreken van de interne beheersing;

- Het verkrijgen van inzicht in de interne beheersing die relevant is voor de controle met als doel controlewerkzaamheden te selecteren die passend zijn in de omstandigheden. Deze werkzaamheden hebben niet als doel om een oordeel uit te spreken over de effectiviteit van de interne beheersing van de entiteit;

- Het evalueren van de geschiktheid van de gebruikte grondslagen voor financiële verslaggeving en het evalueren van de redelijkheid van schattingen door het bestuur en de toelichtingen die daarover in de jaarrekening staan;

- Het vaststellen dat de door het bestuur gehanteerde continuïteitsveronderstelling aanvaardbaar is. Tevens het op basis van de verkregen controle-informatie vaststellen of er gebeurtenissen en omstandigheden zijn waardoor gerede twijfel zou kunnen bestaan of de onderneming haar bedrijfsactiviteiten in continuïteit kan voortzetten. Als wij concluderen dat er een onzekerheid van materieel belang bestaat, zijn wij verplicht om aandacht in onze controleverklaring te vestigen op de relevante gerelateerde toelichtingen in de jaarrekening. Als de toelichtingen inadequaat zijn, moeten wij onze verklaring aanpassen. Onze conclusies zijn gebaseerd op de controle-informatie die verkregen is tot de datum van onze controleverklaring. Toekomstige gebeurtenissen of omstandigheden kunnen er echter toe leiden dat een onderneming haar continuïteit niet langer kan handhaven;

- Het evalueren van de presentatie, structuur en inhoud van de

Controleverklaring 13

VAN DE ONAFHANKELIJKE ACCOUNTANT

jaarrekening en de daarin opgenomen toelichtingen; en - Het evalueren of de jaarrekening een getrouw beeld geeft van de onderliggende transacties en gebeurtenissen.

Gegeven onze eindverantwoordelijkheid voor het oordeel zijn wij verantwoordelijk voor de aansturing van, het toezicht op en de uitvoering van de groepscontrole. In dit kader hebben wij de aard en omvang bepaald van de uit te voeren werkzaamheden voor de groepsonderdelen.

Bepalend hierbij zijn de omvang en/of het risicoprofiel van de groepsonderdelen of de activiteiten. Op grond hiervan hebben wij de groepsonderdelen geselecteerd waarbij een controle of beoordeling van de volledige financiële informatie of specifieke posten noodzakelijk was. Wij communiceren met de raad van commissarissen onder andere over de geplande reikwijdte en timing van de controle en over de significante bevindingen die uit onze controle naar voren zijn gekomen, waaronder eventuele significante tekortkomingen in de interne beheersing.

Wij communiceren met de raad van commissarissen onder andere over de geplande reikwijdte en timing van de controle en over de significante bevindingen die uit onze controle naar voren zijn gekomen, waaronder eventuele significante tekortkomingen in de interne beheersing.

Nijmegen, 31 mei 2024

Crowe Peak Audit & Assurance B.V.

w.g. S.J. Wolberink RA

RISICO BEREIDHEID INVLOED

STRATEGISCH

Wijzigingen in economische-, politieke en marktomstandigheden

Duurzaamheid

Innovatief vermogen

Beschikbaarheid van personeel

Beschikbaarheid van materialen

BEHEERSMAATREGELEN

• Een beleidsplan gericht op de lange termijn met jaarlijkse evaluatie en invulling met jaarplannen.

• Afdoende periodieke stuurinformatie.

• Voldoende beschikking over liquiditeiten en faciliteiten.

• Spreiding van projecten over markten, locaties en opdrachtgevers.

• Duurzaamheidsbeleid met een visie voor de (middel)lange termijn.

• Stimulering medewerkers.

• Stimuleren van toepassing van innovatieve producten en concepten.

• Budget beschikbaar gesteld voor werkmaatschappijen.

• Begeleiden, trainen en ontwikkelen van medewerkers.

• Opzetten van Jong Klok organisatie

• Om medewerkers te stimuleren nieuw personeel aan te brengen werken we met een (K)lokbonus.

• Contractueel vastleggen prijsafspraken.

• Prijsrisico’s meenemen in opdrachten.

• Tijdig voorraad aanleggen voor kritische onderdelen en/of materialen.

14 Bijlage - risicobeheersing

RISICO BEREIDHEID INVLOED BEHEERSMAATREGELEN

OPERATIONEEL

Projectbeheersing

Veiligheid

Grondposities

Digitale beveiliging

• Hanteren van fasedocumenten bij iedere fase binnen een project welke door de groepsdirectie moeten worden geaccordeerd.

• Detailcalculaties per project.

• Multidisciplinaire teams.

• Afsluiten van afzonderlijke verzekeringen bij projecten.

• Periodieke rapportages op projectniveau in combinatie met realtime inzichten via Power BI.

• Veiligheidscampagne ten behoeve van het verhogen van het besef rondom veiligheid en de persoonlijke invloed hierop.

• Normcertificeringen.

• Verwerving nieuwe posities alleen met zicht op ontwikkeling.

• Heroverweging plannen bestaande grondposities.

• Conservatieve waardering van grondposities.

• IT centraal organiseren

• General IT Controls waarborgen middels multi-factor authenticatie, naast netwerkbeveiliging en applicatiebeveiliging.

• Continuïteit waarborgen door meer gebruik van cloudservices in plaats van on premise.

14 Bijlage - risicobeheersing

RISICO BEREIDHEID INVLOED BEHEERSMAATREGELEN

FINANCIEEL

Krediet afnemers

Krediet leveranciers

Liquiditeit

• KlokGroep screent haar afnemers. Indien gewenst worden externe credit ratings en/of rapporten over afnemers verkregen en gebruikt. Het beleid is om alleen te handelen met kredietwaardige en integere tegenpartijen.

• Indien nodig worden zekerheden verkregen rondom vorderingen op afnemers.

• Overdracht van woningen aan particuliere klanten vindt pas plaats nadat zij aan alle verplichtingen hebben voldaan.

• Andere klanten bestaan voornamelijk uit woningcorporaties, overheden en beleggers. Voor wat betreft kredietrisico kennen deze een laag risicoprofiel.

• KlokGroep screent haar leveranciers. Indien gewenst worden externe credit ratings en/of rapporten over leveranciers verkregen en gebruikt. Het beleid is om alleen te handelen met kredietwaardige en integere tegenpartijen.

• Indien nodig worden zekerheden verkregen rondom leveringen.

• Aflossingsverplichtingen van langlopende schulden worden gemonitord en ieder kwartaal worden inkomende en uitgaande kasstromen geprognosticeerd.

• De liquiditeitsbehoefte wordt dagelijks, wekelijks, maandelijks en per kwartaal bewaakt. Maandelijks bepalen we de liquiditeitsbehoefte op lange termijn over de perioden van 1 tot 2 jaar. De netto liquiditeitsbehoefte vergelijken we met de beschikbare kredietfaciliteiten.

• De doelstelling van KlokGroep is om voldoende liquiditeiten aan te houden om voor minimaal 30 dagen aan de liquiditeitsbehoeften te kunnen voldoen en tevens ruimte over te houden om waar mogelijk strategische posities aan te kunnen kopen.

RISICO BEREIDHEID INVLOED BEHEERSMAATREGELEN

Rente

Valuta

• De interestpercentages op de beschikbare faciliteiten baseren op een vaste rentevoet. Afhankelijk van de looptijd, omvang en het risico.

• Monitoren van kasstromen in vreemde valuta en waar nodig valutatermijncontracten afsluiten in overeenstemming met het risicobeleid van KlokGroep.

14 Bijlage - risicobeheersing

RISICO BEREIDHEID INVLOED BEHEERSMAATREGELEN

WET- EN REGELGEVING

Niet voldoen aan wet- en regelgeving

Integriteit opdrachtgevers

Fraude

• Wij hanteren gedragsregels – interne normen en waarden – welke zijn vastgelegd in onze bedrijfscode en waaraan iedereen binnen de organisatie zich moet houden.

• Om ongeautoriseerde geldtransacties te voorkomen hanteren wij het vierogen-principe.

• Functiescheiding tussen de beschikkende, beherende en registrerende functies.

• Het bestuur is zichtbaar aanwezig en betrokken bij processen. Zij heeft haar taken en verantwoordelijkheden verdeeld om zodoende voldoende inzicht en overzicht te houden op de gang van zaken. Hiertoe is gelaagdheid aangebracht in de managementstructuur. Met behulp van managementinformatie verkrijgt het management inzicht over verwachtingen en realisaties.

• Er worden interne audits uitgevoerd om te toetsen of interne processen worden gevolgd.

• KlokGroep screent haar afnemers. Indien gewenst worden externe credit ratings en/of rapporten over afnemers verkregen en gebruikt. Het beleid is om alleen te handelen met kredietwaardige en integere tegenpartijen.

• KlokGroep gaat veelal duurzame relaties aan, waaronder ook met afnemers.

• Wij hanteren gedragsregels – interne normen en waarden – welke zijn vastgelegd in onze bedrijfscode en waaraan iedereen binnen de organisatie zich moet houden.

• Om ongeautoriseerde geldtransacties te voorkomen hanteren wij het vierogen-principe.

• Functiescheiding tussen de beschikkende, beherende en registrerende functies.

• Het bestuur is zichtbaar aanwezig en betrokken bij processen. Zij heeft haar taken en verantwoordelijkheden verdeeld om zodoende voldoende inzicht en overzicht te houden op de gang van zaken. Hiertoe is gelaagdheid aangebracht in de managementstructuur. Met behulp van managementinformatie verkrijgt het management inzicht over verwachtingen en realisaties.

• Er worden interne audits uitgevoerd om te toetsen of interne processen worden gevolgd.

Hazenpark, Nijmegen