Vakblad Arbo - Nummer september 2019

9 september 2019 jaargang 95

VAKBLAD OVER VEILIG EN GEZOND WERKEN

De diepte in met veilig werk UNIEKE AANPAK RIOOLRENOVATIE ARNHEM Zorgen voor De escape room sociale veiligheid als innovatieve met ISO 45001 leermethode

25 jaar RI&E is een jubileum zonder feest

!

PDVNHUV ]LMQ RSJHERXZG XLW ]DFKW ƃOWHUPDWH "

" "

"

" RQWZHUS PHW ƃOWHUYODNNHQ

"

"

"

"

!

Colofon

Is het de toon?

VAKBLAD ARBO IS EEN UITGAVE VAN VAKMEDIANET HOOFDREDACTEUR Jacqueline Joosten jacquelinejoosten@vakmedianet.nl EINDREDACTEUR Inge Mulder VASTE MEDEWERKERS Walter Baardemans, Bas van Batenburg, Ton Bennink, Marc Hek, Ehsan Kermani, Rob Poort, Tjabe Smid, Pascal Willems, Arthur Zanders en Walter Zwaard REDACTIEADVIESRAAD Peter Coffeng, Cecile de Roos, Jan Smid, Arthur Zanders en Walter Zwaard UITGEVER Maringo Vlijter ACCOUNTMANAGER Inge Klazema, telefoon 06 57942787 ingeklazema@vakmedianet.nl VORMGEVING & OPMAAK colorscan, www.colorscan.nl DRUK Ten Brink, Meppel ADRES Vakmedianet, Postbus 448, 2400 AK Alphen aan den Rijn www.arbo-online.nl ABONNEMENTENADMINISTRATIE klantenservice@vakmedianet.nl, tel. 088-5840888 ABONNEMENTEN Vakblad Arbo verschijnt 10 keer per jaar. Jaarabonnement € 247,-. Verzending buitenland per jaar € 29,50 (EU) en € 41,50 (niet-EU-landen). Prijzen zijn exclusief btw. Op alle uitgaven van Vakmedianet zijn de Algemene Voorwaarden van toepassing. Deze zijn te vinden op www.vakmedianet.nl.

OPLAGE Door onafhankelijk accountant gecontroleerde oplage.

Zie voor accountantsverklaring van Grant Thornton www.vakmedianet.nl.

COPYRIGHT Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand of openbaar gemaakt in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen of op enige andere manier, zonder voorafgaande toestemming van de uitgever. © Vakmedianet 2018 PUBLICATIEVOORWAARDEN Op iedere inzending van een bijdrage of informatie zijn de standaardpublicatievoorwaarden van Vakmedianet van toepassing. Deze zijn te vinden op www.vakmedianet.nl.

DISCLAIMER Alle in deze uitgave opgenomen informatie is met de grootste zorgvuldigheid samengesteld. De juistheid en volledigheid kunnen echter niet worden gegarandeerd.

Vakmedianet en de bij deze uitgave betrokken redactie en medewerkers aanvaarden dan ook geen aansprakelijkheid voor schade die het directe of indirecte gevolg is van het gebruik van de opgenomen informatie.

ISSN 1571-4152 Businesspartners

Dit jaar bestaat de RI&E maar liefst 25 jaar. Maar hoe gaat het inmiddels met die RI&E? Al jaren roepen de deskundigen: niet best . Toch is er een lichte verbetering zichtbaar. Het aandeel bedrijven met een RI&E steeg tussen 2016 en 2018 van 45 naar 49 procent, zo bleek uit de laatste Arbobalans.

Een klein lichtpuntje! Maar helaas geven inspecteurs ook aan dat maar 30 procent van de bedrijven een RI&E heeft waarin ook daadwerkelijk alle belangrijke risico s zijn geïnventariseerd. En de praktijk laat de gevolgen daarvan zien. Want het aantal ongevallen stijgt nog steeds. In 2017 hebben 116 duizend werknemers een arbeidsongeval gehad dat heeft geleid tot verzuim. Daarom heeft staatssecretaris Van Ark haar sanctiebeleid aangepast.

Bedrijven die in gebreke blijven met hun RI&E kunnen rekenen op lik op stuk en hogere boetes.

Gaat dat helpen? In feite gaat het bij het opstellen van een RI&E met plan van aanpak om het vormgeven van veiligheidsbeleid. De ene werkk gever pakt het op, de andere doet er niet aan. De casus van Aldi in dit nummer is meer dan illustratief. Helaas zijn er daar meer van. Van die werkgevers die arbeidsomstandigheden werkelijk geen bal interesseert. Een ongevalletje hoort erbij.

Laten dit soort organisaties zich afschrikken door een strenger boetebeleid? Het is wel opvallend dat de Inspectie SZW inmiddels haar sanctiebeleid rond bedrijfsongevallen over een andere boeg lijkt te gooien. Geen boetes als er een ongeluk gebeurt, maar de plicht om een plan op te stellen voor verbetering van de veiligheid. Onderdelen van het verbeterplan zijn het aanleveren van een ongevalsrapportage en het treffen van verbetermaatregelen. Deze nieuwe aanpak van de Inspectie SZW is nog een proef. Aan het eind van het jaar wordt bekeken of het heeft gewerkt. Het idee van dit veiligheidsverbeterplan komt van de nabestaanden van Toon van der Loo. Zijn weduwe heeft er bij de rechter om gevraagd. Toon van der Loo kwam om het leven bij een arbeidsongeval.

Als de proef slaagt, is het misschien een idee om het in plaats van over een RI&E voortaan ook over een veiligheids(verbeter)plan te hebben? Want volgens de deskundigen in dit nummer heeft de RI&E in die 25 jaar toch echt de naam gekregen van een verplicht nummer dat vooral focust op problemen. In plaats van een goed instrument waarmee je structureel nadenkt over wat je als bedrijf doet. Werken aan preventie op een positieve manier zou wel eens kansrijker kunnen zijn dan boetes. Want c est le ton qui fait la musique, nietwaar? Om nog maar even in vakantiesferen te blijven ...

Jacqueline Joosten hoofdredacteur

arbo 9 ¦ 2019 3

25 JAAR OUD EN GEEN FEEST: DE RI&E IS DOOD, LEVE DE RI&E? Inhoud

8

12

8 Vaker stoer adviseren We moeten meer stoer adviseren , vindt Ira Helsloot.

Want een bedrijf kan niet eindeloos geld uitgeven aan veilig werken. Een ongeval is soms simpelweg pech.

Door Walter Baardemans

15

12 Meer dan de code kraken De escape room als innovatieve manier van leren over veiligheid in het ziekenhuis. Het Spaarne Gasthuis doet het. En het is zelfs na twee jaar nog een daverend succes.

Door Maud Notten

15 Jubileum zonder feest De RI&E bestaat 25 jaar. Dat geeft weinig reden tot feest.

Veel bedrijven hebben nog altijd geen RI&E en daarom gaan de boetes omhoog. Heeft de RI&E nog toekomst?

Door Walter Baardemans

20 Laat de RI&E leven Slechts 30 procent van de bedrijven in Nederland heeft een RI&E die de lading dekt. Volgens de Arbowet moet de RI&E volledig en betrouwbaar zijn. Hoe doe je dat?

Door Jan Smid

4 arbo 9 ¦ 2019

arbo Verder in dit nummer

Iedere maand

22 Veilig zonder vuisten

6 Trending

Sociale veiligheid met ISO 45001:2018? Dat begint

Nieuws en tweets

met oorzaken van incidenten onderzoeken en aanpakken. Maar ISO geeft nog andere succesfactoren.

11 Gastcolumn

Door Alie Kuiper

Rudolf van Doorn

28 Zoeken naar het waarom

19 Column

In sommige taken overtreft kunstmatige intelligentie

Zwaard

inmiddels de mens. Maar wat te doen met resultaten die onovertroffen zijn, maar niet interpretabel?

25 Recht

Door Roy de Kleijn

Geen RI&E

32 A+A 2019

27 Jan op Safety Safari

Het is weer zover: 2019 is een A+A-jaar. Op de alweer

Broekbespreking

36ste editie van de tweejaarlijkse beurs met congres is wederom veel nieuws te zien, bekijken en horen.

33 Column Tamara Onos

34 Veilig met diepgang Adri Frijters, Karel Jacobs en Rob Reinderhoff kiezen

38 Jurisprudentie

samen voor veilige arbeidsomstandigheden met

Rob Poort

diepgang bij het werk aan het Arnhemse moerriool.

Door Ton Bennink

42 Producten

40 Koken in de keten

43 Ongeval

Werken in de industrie moet steeds efficiënter en

Lastige tafel

sneller. Het grote beroep op de flexibele schil vraagt om extra aandacht voor het veiligheidsklimaat.

44 Media

Door Caroline Jooren

45 Opleidingen

22

28

40

arbo 9 ¦ 2019 5

Zeer subjectief en voor discussie vatbaar selecteert de redactie iedere maand highlights op het gebied van veiligheid en gezondheid.

Trending in arbo Kort nieuws Eerlijk werk

Hogere boetes

Het ministerie van SZW startte in 2018

De Beleidsregel boeteoplegging Arbo-

Veiligheid op de bouwplaats begint

met het programma Eerlijk, Gezond en

wetgeving is per 23 juli 2019 gewijzigd:

met duidelijke communicatie. Want

Veilig Werk. Dit programma wil goed

u krijgt nu eerder een hogere boete.

werknemers dragen oordoppen en

Bouwspraak, duidelijke taal

werkgeverschap stimuleren bij alle werkgevers in iedere branche.

Het programma Eerlijk, Gezond en Veilig Werk organiseert binnenkort een tweede landelijke bijeenkomst over goed werkgeverschap. Op 30 oktober 2019 nodigt het ministerie van SZW verschillende partijen uit om tijdens werksessies mee te denken over relevante thema’s.

Doel: samen werken aan een gelijk speelveld met goed werkgeverschap als norm.

Helpt u mee het SZW-beleid over eerlijk gezond en veilig werk vorm te geven?

Samen met branches, bedrijven, sociale partners, cao-handhavers en andere betrokkenen? Meld u dan aan voor de landelijke bijeenkomst op 30 oktober 2019.

Kijk op https://bit.ly/2U45iwc voor meer informatie en inschrijven.

Nederlands is niet de enige voertaal.

Nog niet de helft van de werkgevers heeft een RI&E. Daarom wordt de beleidsregel aangepast en gaan de boetes omhoog. » RI&E-plichten onvoldoende nageleefd? Van categorie 4 naar 5: max.

4.500 euro (was 3.000). » Geen RI&E? Dat is nu een overtreding met directe boete. Van categorie 2 naar 4: max. 3.000 euro (was 750). » Geen plan van aanpak? Overtreding met directe boete. Van categorie 2 naar 4: max. 3.000 euro (was 750). » Geen RI&E én geen plan van aanpak?

Eén overtreding: geen RI&E. » Andere tekortkomingen RI&E en/of plan van aanpak? Van categorie 2 naar 3: max. 1.500 (was 750).

De boete voor slechte naleving van de RI&E bij werken met gevaarlijke stoffen stijgt ook een categorie. Maar pas na een waarschuwing of aanwijzing.

Bouwspraak is een universele ‘taal’ voor meer veiligheid in de bouw- en infra.

Met eenvoudige en herkenbare gebaren kunnen werknemers makkelijk en duidelijk communiceren. Dat komt de veiligheid ten goede. Kijk op bouwspraak. nl voor de verschillende (hand)gebaren.

Niks geen vrolijk einde Een mystery guest van de gemeente Haarlemmermeer bezoekt ambtshalve een aantal Chinese massagesalons.

Doel van de bijzondere rondgang was kijken hoe het ervoor stond met de arbeidsomstandigheden van de dames.

In alle zes salons krijgt hij ongevraagd een happy ending aangeboden. Daarop concludeert de man dat er sprake is van illegale prostitutie. Arbeidsuitbuiting dus: alle zes de salons moeten dicht.

Asbestverwijdering niet best Asbest verwijderen gebeurt nog steeds niet veilig genoeg. Dat blijkt uit een controle door asbestteams van zes omgevingsdiensten en Inspectie SZW. Discussieer mee in de linkedIn-groep vakblad Arbo

Arbo-jargon In mijn praktijk als arboadviseur gebruik ik bijna ongemerkt vrij veel arbojargon.

De inspectie in de noordelijke provincies bracht 30 procent overtredingen aan het licht. De asbestteams inspecteerden 76 locaties waarop uitsluitend gecertificeerde asbestbedrijven aan het werk waren. Toch constateerden de asbestteams op 24 locaties overtredingen.

Negen keer legde de Inspectie het werk stil omdat er te onveilig werd gewerkt.

Daarom presenteer ik in deze rubriek iedere maand een paar misverstanden over

Toch risico s kunstgras?

termen rond veilig en gezond werken.

Arbo-term

Wat is het niet?

Wat is het wel?

I-SZW

Type-aanduiding van een veilige machine

De Inspectie van het Ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid (voorheen Arbeidsinspectie)

Eis tot naleving

Heerlijk ijsje waar u bij wijze van spreken nog tot na uw leven van kunt genieten

De inspectie SZW stelt de werkgever welke arbo-punten niet in orde zijn en wanneer dat wel geregeld moet zijn

Beleidsregel Een lange lat (regel) die door een timmerman met beleid is aangebracht

Een richtlijn van een minister hoe je in de praktijk aan een wettelijk voorschrift kunt voldoen Een richtlijn van een Minister hoe je in de praktijk aan een wettelijk voorschrift kunt voldoen

Komt u in uw praktijk ook arbo-jargon tegen dat medewerkers niet begrijpen?

Laat het me weten en mail naar: info@koenzonneveld.nl.

Koen Zonneveld MSc, arbo-adviseur en OR-trainer, www.koenzonneveld.nl

6 arbo 9 ¦ 2019

De conclusie dat de gezondheidsrisico s van spelen op kunstgras verwaarloosbaar zijn is misschien voorbarig.

Dat betogen vier hoogleraren in het Nederlands Tijdschrift voor Geneeskunde.

De rubberkorrels bevatten onder meer kankerverwekkende PAK’s en bisfenol A (BPA). Die stof heeft de EU BPA aangemerkt als zeer zorgwekkend. Volgens de wetenschappers hebben het RIVM en ECHA relevante wetenschappelijke informatie over deze stoffen niet in hun berekeningen opgenomen.

Twitter @StteunpuntRIE 15 aug

Staa het bellen van de RI&E-helpdesk ook op jouw zomer to do-list? Van Staat 11.00 tot 12.00 uur zitten we klaar. Bel ons op 088 86 65 600 voor alle vragen over de RI&E, wet- en regelgeving, de preventiemedewerker en meer!

Meer nieuws? www.arbo-online.nl

@NL L_FOP 15 aug

De pagina met tools voor gezond en veilig werken is uitgebreid met 4 wegwijzers: gevaarlijke stoffen, ff fysieke belasting, pesten en werkdruk. https:// arboineuropa.nl/publicaties-en-tools/tools @m martinvsrm 13 aug

Het is natuurlijk een momentopname, maar wel een mooie: boek #Risicoleiderschap vandaag 200 dagen in Top 100 @Mgtboeknl. Zes recensies staan op https://managementboek.nl/boek/9789462762640/risicoleiderschapmartin-van-staveren ... @an nnoyngapple 10 aug

han handgranaten voor deuren. schietpartijen op straat. moord. de regio zit er vol mee! en bij een rukpartij ligt prioriteit? Alle massagesalons Haarlemmermeer gesloten want overal ‘happy end’ te krijgen

To do Congres Arbo in de zorg Het duizelt in de zorg. Hoge werkk druk, meer agressie en geweld, meer fysieke belasting. Het toch al bovengemiddelde ziekteverzuim in

Arbo in cijfers Oorzaken voor werkdruk verschillen voor werknemers in het primair, voortgezet en mbo onderwijs.

Het onderwijs heeft te maken met hoge werkdruk en burn-outklachten.

In het primair onderwijs rapporteerde in 2017 24,1 procent van de werknemers burn-outklachten, in het voortgezet onderwijs 26,7 procent en in het mbo 21,8 procent. De oorzaken spelen in alle onderwijssectoren en hangen deels samen met de aard van het werk. Het gaat dan om de moeilijkheidsgraad van het werk of de emotionele belasting.

de zorg blijft stijgen.

Er zijn ook verschillen tussen de sectoren. De combinatie van hoge taakeisen en lage regelmogelijkheden komt vooral voor in het primair onderwijs.

Werknemers in deze sector ervaren aan de andere kant ook meer sociale steun en opleidingsmogelijkheden.

In het voortgezet onderwijs komt ongewenst gedrag van derden (leerlingen, ouders), maar ook van collega’s en leidinggevenden, vaker voor dan in de overige onderwijssectoren. In het mbo onderwijs geven werknemers relatief vaak aan dat zij meer, of juist minder kennis en vaardigheden hebben dan in het werk nodig is.

Iedereen kent de feiten, maar wie heeft de oplossingen? Natuurlijk: niet alles is op te lossen en niet elke oplossing is voor iedereen hetzelfde.

Maar als we kennis bundelen en err varingen delen, komen we al een stuk verder. Dat is dan ook precies wat we deze dag gaan doen.

Sprekers uit wetenschap en praktijk gaan samen met u in op hoe de zorg ervoor staat, praktijkoplossingen en wat nodig is om erger te voorkomen.

Met de nieuwe inzichten en methoden kunt u direct aan de slag met een gezonder werkklimaat. Zo leert u bijdragen aan duurzame inzetbaarheid en minder verzuim.

Het congres Arbo in de zorg, over belasting vindt plaats op dinsdsag 19 november 2019 op de KNVB Campus Zeist. Meer informatie en/ of wilt u zich inschrijven? Ga dan naar https://arboindezorg.arboonline.nl/.

Kijk voor meer informatie over werkdruk in het onderwijs op https://t.co/ GwcvtJC6CF?amp=

Volg Vakblad Arbo ook op twitter

arbo 9 ¦ 2019 7

Veiligheid boven alles? Niet dus!

Vaker stoer adviseren We moeten meer stoer adviseren . Want een bedrijf kan niet eindeloos geld uitgeven aan veilig werken. Een ongeval is soms simpelweg pech. Een kerstboom aan beschermingsmaatregelen adviseren is daarom lang niet altijd nodig. Maar durft u het ook? tekst Walter Baardemans

rbodeskundigen zijn te veel gericht op de incidenten van vandaag en morgen, stelt Ira Helsloot. Duurzame veiligheid vraagt volgens de hoogleraar Besturen van veiligheid aan de Radboud Universiteit om arbofunctionarissen die de commerciële werkelijkheid onder ogen durven te zien. Zij moeten stoer durven adviseren.

Helsloot gooit vaker de knuppel in het hoenderhok. Zo kan asbestsanering in bepaalde gevallen best met minder beschermingsmaatregelen, stelde hij onlangs nog in het onderzoeksrapport ‘Inzichten voor proportioneel asbestbeleid’. Die conclusie leidde tot een storm van kritiek (Welles-nietes over asbestgevaar, Arbo 6, juni 2019). Maar Helsloot hield voet bij stuk. Want geld dat je uitgeeft aan onnodige beschermingsmaatregelen kun je beter aanwenden voor grotere risico’s elders die aantoonbaar meer mensenlevens kunnen kosten, is zijn stellige overtuiging.

A

8 arbo 9 ¦ 2019

En dat geldt breder voor veiligheid, werpt Helsloot nu op. “Er kan altijd een ongeval gebeuren. Dat is soms simpelweg pech”, zegt hij. Dat betekent niet dat je altijd een hele kerstboom aan beschermingsmaatregelen moet adviseren om een ongeval te vermijden of herhaling te voorkomen, vindt hij. “Arbodeskundigen zijn te veel gericht op de incidenten van vandaag en morgen. Ze moeten meer kijken naar gezondheidsrisico’s op langere termijn en adviseren over maatregelen die voor het collectief een meer duurzaam effect hebben.”

Kijk breder Dat vraagt om arbofunctionarissen die stoer durven adviseren, zegt Helsloot, sinds begin juni ook de nieuwe voorzitter van Stichting RailAlert. “We hebben arbospecialisten nodig die breder kijken dan alleen de ‘kleine’ klassieke arbeidsongevallen, zoals vallen en snijden. Als we veiligheid echt van theorie naar prak-

tijk willen brengen, dan moet een intelligente arbospecialist integraal naar risico’s kijken en vanuit dat bredere perspectief durven adviseren.”

De nieuwe voorzitter geeft een voorbeeld vanuit de spoorsector. Voor werkzaamheden aan het spoor moet je overdag heel veel veiligheidsmaatregelen nemen en soms lijnen afschakelen. Daarom gebeurt veel werk ’s nachts en in ploegendiensten. Maar nachtwerk is voor de gezondheid van werknemers op langere termijn een enorme belasting. “Een arbospecialist zou moeten durven zeggen: ik accepteer overdag een grotere kans op een

ongeval. Want het is voor een grote groep mensen op langere termijn veel schadelijker om ’s nachts te werken. Dat vinden de meeste arbospecialisten ingewikkeld, maar ik noem dat stoer adviseren.”

Meer, meer, meer?

Arbospecialisten moeten daarbij ook de harde commerciële werkelijkheid onder ogen durven zien, vindt Helsloot. Want het werk moet wel worden gedaan, stelt hij. “Je kunt wel makkelijk roepen ‘meer, meer, meer’ als het gaat om vei-

ligheid, maar je moet ook kijken naar de financiële mogelijkheden. Een bedrijf kan niet eindeloos geld uitgeven, anders gaat het failliet. Een arboadviseur moet zijn werkgever helpen om afgewogen keuzes te maken binnen de beschikbare financiële bandbreedte. Die keuze kan ook zijn: ik accepteer een grotere kans op traditionele ongevallen. Want daarmee kan ik beter duurzame inzetbaarheid op langer termijn garanderen voor het collectief. Misschien dat iemand zich in 20 jaar een keer snijdt of erger,

maar dan heb ik wel gezorgd voor een duurzaam veilige werkplek.”

Risico-regelreflex Die integrale risicobeoordeling gebeurt nog te weinig, meent de hoogleraar.

“Nee, dat gaat nog niet goed.” Want ook binnen de arboadvisering werken volgens Helsloot de mechanismen van de risico-regelreflex: de reflex (van de overheid of andere organisaties) om na het publiek worden van een risico – al dan niet naar aanleiding van een incident –

arbo 9 ¦ 2019 9

De stoere adviseur neemt de commerciële realiteit mee in zijn afwegingen te besluiten tot het nemen van maatregelen om het risico te verminderen zonder de kosten en baten van die maatregelen bewust te wegen’. De risicoregelreflex kent tien aanjagende krachten die versterken dat overheid of organisaties kosten en baten van maatregelen niet bewust wegen, geeft Helsloot aan. In het geval van de arboadvisering ziet hij drie belangrijke aanjagende krachten die een integrale benadering van risico’s bemoeilijken.

Aanjagende krachten Een belangrijke aanjagende kracht is het specialistisch advies. De meeste arbodeskundigen zijn volgens Helsloot vooral bezig met het ‘stukje’ veiligheidsdomein waar ze zelf verstand van hebben.

“Smaldenkende specialisten zijn een belangrijke aanjagende kracht voor disproportioneel veiligheidsbeleid. Omdat je verstand hebt van jouw stukje veiligheidsdomein, wil je dat ene kleine stukje steeds veiliger maken en steek je daar al je geld in. Zonder te kijken naar het echt grote risico waar we met zijn allen voor staan en waar we geld in zouden moeten steken.”

Een andere aanjagende kracht is de angst voor aansprakelijkheid. “Die is wel begrijpelijk. Arbodeskundigen die stoer willen adviseren vinden het toch eng, omdat zij zich verantwoordelijk voelen voor het advies. Durf maar eens te adviseren: neem minder veiligheidsmaatregelen, of geen. Als het dan misgaat, voel jij je aansprakelijk.”

De derde hardnekkige aanjagende kracht is ‘veiligheid boven alles’. Dat maakt het volgens Helsloot voor een manager ingewikkeld om met een arbodeskundige een goede discussie te voeren over wat redelijk veiligheidsbeleid is. “Als een arbodeskundige roept ‘veiligheid is het belangrijkste, daar moet je altijd al het benodigde geld aan uitgeven’, ben je als manager snel uitgepraat met je eigen arboadviseur. Want er is niet oneindig geld. Zo zet de arboadviseur zichzelf buiten spel en dat is zon-

10 arbo 9 ¦ 2019

de. Daarom mijn pleidooi voor de nieuwe, stoere adviseur die ook de commerciële werkelijkheid – er is maar beperkt geld en er moet wel gewoon gewerkt worden, anders is er geen bedrijf – onder ogen durft te zien en die meeweegt in zijn afweging.”

Door de wc Het ogenschijnlijke gemak waarmee Ira Helsloot de kans op een ongeval accepteert valt niet bij iedereen even goed, weet hij zelf. “Daar krijg ik soms best felle reacties op”, aldus de hoogleraar.

“Maar niet alle ongevallen zijn redelijkerwijs te voorkomen. Ook na een ongeval betekent het niet dat je altijd maatregelen moet nemen om herhaling te voorkomen. Als je maatregelen neemt vanuit de risico-regelreflex, dan zijn de negatieve effecten daarvan regelmatig veel groter dan de positieve effecten. Dat vinden veiligheidsmensen ingewikkeld, want die proberen altijd alles veiliger te krijgen. Het zit niet in hun genen om te zeggen: hier gaan we eens wat minder veiligheidsmaatregelen treffen. Als ik daar dan op wijs, gaat dat helemaal in tegen hun gevoel en denken ze al snel ‘trek die man door de wc’.

Toch is de integrale benadering nodig, want het levert uiteindelijk meer op, stelt hij vastberaden. Praat je een-op-een met mensen, dan begrijpen veel arbodeskundigen dat ook wel, is zijn ervaring. Maar ze geven volgens Helsloot tegelijk aan dat het ontzettend ingewikkeld voor hen is. “In algemene zin wordt mijn verhaal wel herkend, maar dat is nog niet hetzelfde als er morgen mee aan de slag gaan. Want zo ingewikkeld hebben we het met elkaar wel gemaakt. Ook voor de arbodeskundigen.

Ik heb evenmin pasklare antwoorden.

Maar het begint ermee dat mensen het verhaal herkennen en er verantwoordelijkheid voor nemen. Dat is alleen nog niet hetzelfde als morgen meteen anders gaan werken.”

Ira Helsloot vindt de casus over de ziekten Pompe en Fabry een goed voorbeeld van specialistisch advies als aanjagende kracht. Na een aanvankelijk conceptadvies van het College van Zorgverzekeringen (CVZ) in 2012 om de peperdure medicijnen tegen de ziekten van Pompe en Fabry niet meer te vergoeden uit de basisverzekering, volgde na maatschappelijke commotie aanpassing van het advies. “Een aantal artsen heeft verstand van die ziekten. En zij hebben er alles voor over dat mensen kunnen blijven leven en niet dood gaan aan die ziekten.

Maar dat kost enorm veel geld waarmee ook heel veel andere patiënten geholpen kunnen worden. In de casus van Pompe en Fabry gaan specialisten ‘voor het optimaliseren van hun zorg’. Zonder oog te hebben voor de bredere consequenties, in dit geval voor alle Nederlanders.

In arbobeleid geldt dat voor alle werknemers.”

Zaadje zaaien Maar dat anders werken moet wel gaan gebeuren, meent Helsloot. “Daarom spreek ik op congressen; om een zaadje te zaaien. Zo verzorgt hij op het landelijk Arbocongres op 7 oktober 2019 in Utrecht als keynote-spreker de bijdrage Veiligheid, van theorie naar praktijk. In de hoop dat mensen in de zaal toch gaan nadenken over hoe we een klein beetje meer integraal en stoer kunnen adviseren. Ik krijg wel eens mailtjes van mensen die mijn verhaal hebben gehoord en schrijven dat zij voor het eerst een integraal en stoerder advies hebben gegeven. Daar doe ik het voor. Als we dat met zijn allen gaan doen, maken we Nederland veel veiliger met elkaar.”

Congres Ira Helsloot is hoogleraar Besturen van veiligheid aan Radboud Universiteit. Als keynote-spreker verzorgt hij tijdens het Landelijk Arbocongres op 7 oktober 2019 in Utrecht de bijdrage Veiligheid, van theorie naar praktijk .

COLUMN Rudolf van Doorn

Hoe gaat het nu met Richard?

Het is 27 april 2012, de telefoon gaat.

Ruud, sorry dat ik stoor, maar ik moet even een incident melden. Er is iemand met zijn been bekneld geraakt tussen de heftruck en de dissel van een ladderwagen. Ziet er niet goed uit.

Waar?

Rijnmond Energy Centrale. Ambulance op het terrein en zo. Nou, dan weet je het wel. Ze zijn er niet blij mee. Heel het circus is in gang.

Was het een eigen, gecertificeerde man? Waren de vergunningen in orde?

TRA, LMRA gedaan, toolboxen afgetekend, en zo verder … ?

We gaan het onderzoeken, het is net gebeurd.

Hoe is het met de man? Wie was het eigenlijk, is hij naar het ziekenhuis?

Ja, naar het Erasmus Rotterdam. Het gaat over meneer De Kovel, Richard.

De familie wordt conform draaiboek geïnformeerd. Ik stuur een veiligheidskundige naar het ziekenhuis en kijk of ik meer over de toedracht van het incident te weten kan komen. Toen hij hier wegging was hij aanspreekbaar, al had hij wel heel erg veel pijn in zijn been.

Zou hij morgen op het werk kunnen komen?

Daar weet ik in de loop van de dag meer over. Het is een positieve man en hij zal zeker meewerken. Maar ik vrees dat we hier een Lost Time Injury aan de broek hebben. Dat zal je nu net zien, bijna 5.000.000 uren zonder LTI en dan zoiets. Maar afwachten en er het beste van hopen. Het wordt een heel andere dag dan ik me had voorgesteld.

Het onderzoek voor incident KVM12-0845 wordt opgestart. Tripods, Bow Ties, Tap Roots, Feitenboom RCA Apollo Tool, ze komen allemaal voorbij.

Goed werk, de basisoorzaken worden blootgelegd. Met een setje aanbevelingen om een soortgelijk incident in de toekomst te voorkomen. Aanpassing van ISO, RI&E s en TRA s volgt en men implementeert een verbeterde manier van werken. Iedereen weer happy, want we hebben gedaan wat er van ons verwacht mag worden. Wat blijft, is de LTI. De teller staat weer op nul. Zuur.

Technisch is alles rondom het incident wel zo n beetje opgelost maar … met Richard de Kovel gaat het nog niet zo goed.

We waren druk bezig met het rapport. Daardoor hebben we niet heel erg omgekeken naar Richard. Vreemd. In de kern van de zaak is dat toch waar het bij een incident om draait: wat is de impact van dit ongeval op hem en zijn familie? Heeft het invloed op zijn huidige werk? Is er toekomstig werk?

Oftewel: hoe gaat het met Richard?

Wilt u weten hoe het met Richard gaat? Lees het interview op arbo-online: https://bit.ly/2ZiXLdF.

Rudolf van Doorn is voormalig CEO van Bilfinger Industrial Services Nl/Be

arbo 9 ¦ 2019 11

Escape room als lesmateriaal

Meer dan de code kraken

12 arbo 9 ¦ 2019

De escape room kennen velen als ludieke activiteit, waarbij je met vrienden of collega s zo snel mogelijk de code probeert te kraken om te kunnen ontsnappen.

Het Spaarne Gasthuis ontwikkelde een escape room als innovatieve manier van leren over veiligheid in het ziekenhuis. Het werd een daverend succes. tekst Maud Notten ¦ beeld Mirjam Verdonk

e aanleiding voor het ontwikkelen van de escape room was de veiligheidsweek in 2016. Om de noodzakelijke kennis en vaardigheden op het gebied van veiligheid bij álle medewerkers in het ziekenhuis te testen en over het voetlicht te brengen, organiseert het Spaarne Gasthuis jaarlijks een veiligheidsweek. Cuun de Jong, coördinator veiligheidstrainingen, kwam op het idee een escape room te ontwikkelen. “Een team van maximaal zes medewerkers uit het ziekenhuis gaat in de escape room opdrachten doen en vragen beantwoorden over bijvoorbeeld reanimatie, gevaarlijke stoffen en het ontruimingsplan. Ook zijn er een ‘patiënt’ en een familielid in de ruimte. Uiteindelijk doel is de code te kraken zodat ze uit de escape room kunnen ontsnappen. Daar hebben ze maximaal een half uur de tijd voor.”

De ‘patiënt’ in de escape room is een aangeklede pop. Daarnaast zit een ‘levend’ familielid die de rol heeft om ‘te sturen, te storen en te observeren’. Die rol wordt vaak gespeeld door iemand van de Academie. Onderwijsadviseur Priscilla Verwoert vertelt: “De escape room is heel realistisch en herkenbaar voor ons ziekenhuis, maar er gebeuren ook onverwachte dingen. Dat is de bedoeling, want bij een calamiteit weet je ook niet wat je te wachten staat. Dan moet je ook improviseren, samen oplossingen vinden en weten wat de procedures zijn in het ziekenhuis. Daarnaast is het omgaan met bezorgde of angstige personen een belangrijk onderdeel van de escape room, ook daar kun je mee te maken krijgen tijdens een calamiteit.”

D

Goud waard Na het spel in de escape room vindt er een debriefing plaats van een half uur.

De zes deelnemers gaan letterlijk naar een andere ruimte om te ontladen. De Jong begeleidt regelmatig deze debriefings: “We bespreken wat er is gebeurd in de escape room en hoe iedereen dat heeft ervaren, hoe hij zijn rol heeft gepakt – of niet. En hoe de communicatie en de samenwerking onderling zijn verlopen. Tijdens de debriefing refleceren we op wat er is geleerd.”

Juist die evaluatie is goud waard, zegt Verwoert. “Het spel in de escape room vinden de deelnemers enorm leuk om te doen, ze komen er springend van enthousiasme uit. Maar het proces daarna, waarin we alle aspecten en opdrachten bespreken, is eigenlijk het belangrijkste. Je gaat als groep, met mensen die je niet of nauwelijks kent, de escape room in en doet allerlei opdrachten.

Maar dat is niet alles. Wat er ook in zit zijn dingen als: luister je naar elkaar, neemt iemand de leiding? Soms is het antwoord al een paar keer gezegd maar door iemand die niet wordt gehoord,

soms ben je verrast door hoeveel kennis iemand heeft. En de deelnemers zelf komen er tijdens het spel achter dat ze bepaalde dingen niet weten. Pas op het moment dat je je bewust bent van wat je niet weet, ga je er iets aan doen.”

“Wat je soms in hele trainingsdagen niet naar boven haalt, lukt hier in een half uur”, voegt De Jong toe. “Als ik in een reguliere training over niet-wenselijk gedrag praat, dan herkennen mensen dat vooral bij een ander. Ze zeggen bijna nooit: dat doe ik zelf ook wel eens.

En nu, vaak nog voordat ze de drempel over gaan voor de debriefing, reflecteren ze al op hun eigen gedrag. Ze zeggen dingen als: ‘Ik wist echt niet hoe ik daarmee om moest gaan’, of: ‘Wat was ik blij dat jij de coördinatie op je nam’. Ook elkaar complimenten geven gebeurt na de escape room heel spontaan, binnen een half uur.”

Vrijwillig inschrijven De groepen die aan de escape room deelnemen zijn heel divers. Inschrijven kan individueel, maar ook als team of

Mensen vinden het spel in de escape room enorm leuk, maar het proces daarna is eigenlijk veel belangrijker arbo 9 ¦ 2019 13

afdeling. En altijd op vrijwillige basis, zegt De Jong: “Het is niet verplicht, dat past niet binnen onze visie op leren. We willen liever dat mensen ‘aanhaken’ dan ‘afvinken’. Voor teams die zich bewust samen opgeven, kan de escape room erg verrijkend zijn. Er komen dan issues naar boven die heel specifiek in dat team spelen. Zulke zaken komen in een escape room onherroepelijk naar boven, meer dan je in een reguliere training in zo’n korte tijd zou kunnen bereiken.”

De diversiteit van de teams van zes personen maakt de escape room zo krachtig, meent Verwoert: “Medewerkers uit het hele ziekenhuis, van schoonmaker tot directeur, kunnen bij elkaar in een team terechtkomen. Want in het echte leven, en zeker bij een calamiteit, ben je ook niet alleen maar met collega-verpleegkundigen. Dat multidisciplinaire leren met elkaar maakt de escape room zo uniek.”

Niet alleen individuen en teams halen er veel uit, ook het ziekenhuis als organisatie heeft veel geleerd van de escape room. De Jong: “We kwamen er bijvoorbeeld achter dat ons algemene nummer beveiliging geen handig nummer was.

Dat onthoud je niet zo makkelijk waardoor mensen onnodig het noodnummer gingen bellen. Dat hebben we nu aangepast.”

Winnend team Mooie voorbeelden van wat de escape room mensen heeft opgeleverd, hebben De Jong en Verwoert genoeg.

De Jong: “Ik had een medewerker van de technische dienst gevraagd deel te nemen. Hij was terughoudend, want hij kon niet zo goed lezen en schrijven. De groep vond dat totaal geen probleem. Hij nam dus deel en was heel actief. Op een bepaald moment bedacht hij een combinatie waardoor ze de clou vonden. Het was dus echt zijn oplossing! Vervolgens

Deelname aan de escape room is niet verplicht, we willen liever dat mensen aanhaken dan afvinken vertelde een van de artsen in een interview op tv dat zijn collega van de technische dienst de oplossing had gebracht.

De erkenning voor die medewerker is natuurlijk geweldig. En dat is het mooie: ieders kwaliteiten zijn van belang. Juist de combinatie van kwaliteiten maakt een winnend team. Je moet niet alles alleen willen doen of hetzelfde willen kunnen.”

Verwoert: “In een andere groep nam niemand echt de leiding, maar er was wel iemand bij die dat absoluut had gekund. In de debriefing bleek dat hij die rol niet op zich had durven nemen. Terwijl de hele groep zei: had dat maar gedaan. Dat geeft iemand natuurlijk een enorme boost. Maar ik heb ook eens een groep gehad waarin niet zo duidelijk was wie de leiding had. Er werd gelijkwaardig en harmonieus samengewerkt.

Er hoeft dus niet per se een leider te zijn in een groep.”

Springlevend De Academie dacht aanvankelijk voor een week de escape room te ontwerpen.

Tijdens de veiligheidsweek draaide de escape room op twee locaties alle dagen van acht uur ’s ochtends tot zes uur ’s avonds. Op maandagochtend kwam men schoorvoetend binnen, op donderdag stond er een rij mensen te wachten.

De Jong: “Vanwege het succes hebben we de escape room daarna op vaste tijd-

Klaar voor 2020 Met de subsidieregeling Kwaliteitsimpuls personeel ziekenhuiszorg (KiPZ) geven algemene ziekenhuizen en categorale instellingen een extra impuls aan de kwalificaties van zittende medewerkers. Dat gebeurt onder meer door het opstellen en uitvoeren van een strategisch opleidingsplan. De NVZ Vereniging van Ziekenhuizen faciliteert ziekenhuizen met workshops, handreikingen en een platform voor kennisdeling. Ook maakt ze de resultaten en ontwikkelingen zichtbaar van de inzet van de KiPZ-regeling. Dit artikel is een van de voorbeelden van wat ziekenhuizen met behulp van de Kwaliteitsimpuls hebben gerealiseerd.

14 arbo 9 ¦ 2019

stippen gecontinueerd. Dat bleek later lastig in te passen, dus nu doen we het op verzoek. En die verzoeken blijven komen, het leeft nog steeds.”

Als je je inschrijft voor de escape room, teken je automatisch ook voor geheimhoudingsplicht, zegt Verwoert. “Daar zijn we blijkbaar heel goed in met z’n allen, want het draait al twee jaar met hetzelfde scenario. Terwijl we wel een aantal varianten hadden bedacht van tevoren, maar die hebben we nog niet hoeven inzetten.”

Investeren in leren Voor het Spaarne Gasthuis is de escape room een middel om te leren en er kunnen verschillende thema’s aan worden verbonden. Het bedenken en ontwikkelen van de escape room kostte vooral veel tijd, maar heel weinig geld.

Verwoert: ‘We vinden het wel belangrijk dat het onderwerp van de escape room voor een grote groep is. We gaan het niet ontwikkelen voor een kleine doelgroep, daarvoor is het te veel werk. Het is bedoeld om grote universele onderwerpen aan te pakken, zoals veiligheid.

We proberen ons onderwijs altijd generiek te maken, zodat we het aan veel mensen kunnen aanbieden.”

Dat de escape room zo’n groot succes zou worden, had het ontwikkelteam niet gedacht, zegt Cuun De Jong. “We dachten dat het een leuk idee was. Gaandeweg raakten we zelf ook steeds meer bevlogen. Maar de uitwerking was nog mooier, er was heel veel meer bijvangst dan we vooraf hadden bedacht.”

Priscilla Verwoert besluit: “Je hebt maar weinig onderwijsmiddelen waar mensen springend van enthousiasme uit komen. Het is heel lonend als mensen zo blij worden van het lesmateriaal dat je als academie neerzet.”

Maud Notten is freelance tekstschrijver en webredacteur Management Impact Zorg.

25 jaar RI&E

Jubileum zonder feest De RI&E bestaat 25 jaar. Dat geeft weinig reden tot feest. Want een schokkend aantal bedrijven heeft nog altijd geen RI&E en daarom gaan de boetes omhoog.

Waarom lukt het maar niet met de risico-inventarisatie en -evaluatie? Heeft de RI&E nog toekomst? tekst Walter Baardemans

inds 1 januari 1994 moeten alle werkgevers verplicht een risico-inventarisatie en -evaluatie (RI&E) hebben. De praktijk: 25 jaar later heeft nog altijd slechts 45 procent van de bedrijven een RI&E, blijkt uit de Arbobalans 2018. Het zijn weliswaar cijfers uit peiljaar 2016 – en ze zijn iets beter dan de dip tijdens de eerdere economische recessie – maar het stemt mismoedig en geeft weinig reden tot feestvreugde. Marc Kuipers, inspecteur-generaal Inspectie SZW, noemt het aantal bedrijven zonder RI&E in een uitzending van De Monitor zelfs ‘schokkend’.

Het zijn vooral kleinere mkb-bedrijven die het na 25 jaar nog steeds laten afweten. Van bedrijven met minder dan tien werknemers had slechts 38 procent een RI&E. Bedrijven tot 26 werknemer tikken samen net de 42 procent aan. Van de grotere bedrijven voldoet 89 procent aan de wettelijke verplichting.

S

Hogere boetes Staatssecretaris Van Ark laat het er niet bij zitten. Zij kondigde februari dit jaar nieuwe maatregelen aan om bedrijven te houden aan hun wettelijke verplichting. Voor welwillende kleine bedrijven komt er extra voorlichting en ondersteuning bij het uitvoeren van een RI&E via Steunpunt RI&E en gebruik van branche-RI&E-instrumenten. “De steun zal met name gaan naar die bedrijven die wel willen, maar (nog) niet kunnen of niet weten; en dan in het bijzonder naar de kleine bedrijven”, schrijft Van Ark in reactie op de Arbobalans in een Kamerr brief.

Maar tegelijk moeten bedrijven simpelweg voldoen aan hun wettelijke verplichtingen, vindt de staatssecretaris. Daarom gaan de boetes omhoog. Voor bedrijven met 500 of meer werknemers gaat het boetebedrag voor het ontbreken van een RI&E van 3.000 euro naar 4.500 euro. Bedrijven met minder dan 5 werknemers riskeren een boete van tien procent (450 euro) van dit normbedrag. Als er helemaal geen RI&E ligt, wil Van Ark ook niet meer eerst waarschuwen of een eis tot naleving aanzeggen, maar direct een boete opleggen.

Moetje De RI&E heeft het van meet af aan moeilijk gehad. Daarin speelt ongetwijfeld mee dat het ‘een moetje’ was. Met de Europese Kaderrichtlijn voor veiligheid en gezondheid op het werk (89/391/EEG) haalde Nederland in 1989 de verplichting binnen om risico’s op het werk te voorkomen en risico’s die niet voorkomen kunnen worden te evalueren (artikel 6, lid 2 en 3 van 89/391/EEG).

“En toen zaten we ineens met de RI&E”, zegt juridisch adviseur Rob Poort, gespecialiseerd in arbeidsomstandigheden.

Poort: “Nederland dacht met de Arbowet uit 1980 werkelijk in de wereld voorop te lopen op het gebied van arbeidsomstandigheden. Maar met de kaderrichtlijn moest met spoed heel het arbobeleid en de Arbowet op de schop. En hoewel een RI&E eigenlijk vrij logisch is voor een veiligheidsbeleid, werd het toch gezien als een opgelegd Brussels regeltje. Dan begin je meteen op achterstand.”

arbo 9 ¦ 2019 15

Moeilijke jeugd In het rapport Integraal Beleidsplan Arbeidsomstandigheden (1991) werd voor Nederland destijds de eerste aanzet gegeven tot het verplicht stellen van zelfevaluatie door werkgevers; in 1994 werd de RI&E wettelijk verplicht.

Risicoprofessional en auteur Walter Zwaard vergelijkt de levensgeschiedenis van de risico-inventarisatie en -evaluatie 25 jaar later in een column voor ArboSupport Industrial Safety met het verhaal over een moeilijke jeugd. “Eerst is er vooral veel verwarring. En daarna blijkt het lastig om de kwaliteit van de inventarisatie, en vooral de evaluatie, te verhogen”, schrijft hij. Zwaard: “In de begintijd zat iedereen elkaar aan te kijken; wat moeten we hiermee? Bij de petrochemische industrie ging de RI&E onder andere over beeldschermwerk. Dat moest ook ineens. Maar de ingenieurs gingen over de installaties buiten.

Grote bedrijven waren echt wel bezig met risicobeheersing.

Maar het moest allemaal opnieuw worden uitgevonden. Ik zei altijd: ‘RI&E is gewoon een afkorting’, maar het werd door bedrijven vooral als een wettelijke verplichting ervaren.”

Gedoe De nieuwe verplichting kostte bedrijven ook geld. Tot 1 juli 2005 waren bedrijven verplicht om een contract af te sluiten met een gecertificeerde arbodienst voor ondersteuning en toetsing van de RI&E. Volgens Zwaard heeft die verplichting niet bijgedragen aan de populariteit van het instrument. “Het waren de hoogtijdagen van de arbodiensten, maar werkgevers ervoeren de verplichte winkelnering als kostbaar gedoe. Met arbo belandde daardoor ook de RI&E steeds meer in het verdomhoekje.”

Na de afschaffing in 2005 van de verplichte toetsing door een gecertificeerde arbodienst is het voldoende als een (kern)deskundige de RI&E toetst. De wijziging maakte ook de weg vrij voor de (digitale) branche-RIE. Deze branche-RI&E is een voorbeeld-RI&E, gemaakt door werkgevers en werknemers in een branche. Die is afgestemd op veelvoorkomende risico’s in een branche. Bedrijven met maximaal 25 werknemers die het erkende RI&Einstrument van hun branche gebruiken, hebben vrijstelling van de RI&E-toetsing.

Verbeterd Volgens Rob Poort hebben het afschaffen van de verplichte winkelnering bij arbodiensten en de mogelijkheid van een branche-RI&E het instrument zeker goed gedaan. Poort: “Toenmalig staats-

16 arbo 9 ¦ 2019

secretaris Mark Rutte van SZW kondigde de nieuwe aanpak in 2003 aan, omdat het voor het mkb te lastig en te duur was.

Toen ook al. Na 2005 is de toegang tot de RI&E verbeterd.

Absoluut.”

Toch is de kritiek na die tijd niet verstomd. Poort: “Je kunt als bedrijf nog zo’n mooie RI&E hebben, maar als een werknemer bewust of onbewust tegen de regels handelt en er gebeurt een arbeidsongeval, kun je alsnog een stevige boete krijgen omdat het niet in de RI&E stond. Elk onvoorzien raar voorval kan je geld kosten. Werkgevers vragen zich dan weleens af: waarom zal ik nog zo’n hele RI&E optuigen?”

Betaalde belediging Wim van Alphen en Dianne Verhage benoemen in 2011 in het Handboek Risicobeheersing enkele belangrijke oorzaken van de beperkte waarde die bedrijven toekennen aan de RI&E. “Door de verbeterde arbeidsomstandigheden in Nederland nemen de noodzaak en meerwaarde van opnieuw een RI&E uitvoeren af in de ogen van menig bedrijf. Het uitvoeren van de RIE wordt door de werkgever vaak gezien als een wettelijk verplichte, bureaucratische exercitie die bovendien ook nog periodiek herhaald moet worden, die losstaat van de andere bedrijfsactiviteiten. Doordat de RI&E niet veel tijd en geld mag kosten en omdat er voor veel bedrijven wordt bezuinigd op de inzet van deskundigen, neemt de kwaliteit van de RI&E af en heeft deze daardoor ook minder toegevoegde waarde voor een bedrijf. De invalshoek is het voldoen aan regels. Het instrument lijkt verworden tot doel (verplicht nummer) in plaats van tot middel om de kwaliteit van arbeid te verbeteren. En de focus ligt op problemen: de RI&E beperkt zich vaak tot de knelpunten binnen het bedrijf, waardoor opdrachtgevers het vaak ervaren als ‘een betaalde belediging”, aldus Van Alphen en Verhage.

Lastig Als de werkgever zijn eigen voordeel van de RI&E inziet, zou de RI&E veel meer aandacht krijgen, stellen zij. Toch zal het volgens Poort nog niet meevallen om kleine bedrijven enthousiast te krijgen voor de RI&E. Poort: “Het blijft gewoon te lastig, met name voor de echt kleine bedrijven. En daar hebben we er heel veel van in Nederland. Kleine bedrijven maken geen beleid. Daar komen opdrachten en orders binnen en die worden uitgevoerd. Klaar, uit. De Shells, Esso’s en Dow Chemicals denken na over wat ze over tien jaar moeten doen om aandeelhouders tevreden te houden. Daar wordt beleid gevoerd. Dat is in kleine bedrijven helemaal niet het geval. Het uitvoeren van een RI&E komt in feite neer op je veiligheidsbeleid gestalte geven. Maar wat zou je beleid maken als er niks gebeurt? Ik kom in ons dorp weleens bij een bedrijf dat al jarenlang zes mensen in dienst heeft en waar het een enorme rommel is. Hoe raar ook: er gebeuren geen ongevallen. Heel vroeger werd wel eens gezegd: je moet het niet te schoon maken, want dan letten de mensen op en dan vallen ze minder.”

RI&E

Dynamische RI&E Walter Zwaard, auteur van ‘Van Risico-inventarisatie naar Cultuurverandering’ (2013, Walter Zwaard, Cecile van der Velde), richt zijn aandacht liever op bedrijven die wel geïnteresseerd zijn om serieus met risico’s aan de slag te gaan. “De RI&E kan veel meer zijn dan een afvinklijst van risico’s. Nu is de dynamische RI&E in opkomst, al wordt er verschillend invulling aan gegeven. Een dynamische RI&E is bruikbaar voor een beweging van cultuurverandering. Het gaat erom dat je met elkaar een risico-dialoog kunt voeren om te komen tot gemeenschappelijke en gedeelde opvattingen over risico’s. De dynamische RI&E is een heel goed middel om cultuurontwikkeling aan te haken.”

Goed systeem Rob Poort vindt de RI&E, los van enkele kanttekeningen, een verrekt goed systeem om structureel na te denken over wat je als bedrijf doet en te kijken waar nog dingen kunnen misgaan.

Hij denkt niet dat hogere boetes gaan helpen om de kleine bedrijven aan een RI&E te brengen. “Dat helpt geen barst.”

Wat wel? Poort: “Mag ik het antwoord op deze vraag schuldig blijven? Ik merk wel dat werkgevers nu positiever naar deze methodieken gaan kijken. Minder gemopper, maar kijken wat het kan opleveren. Dat vind ik een goede zaak. Want ik ben ervan overtuigd dat de risico-inventarisatie en -evaluatie een goed instrument kan zijn dat behulpzaam is bij het verbeteren van veiligheid, gezond en welzijn in je bedrijf.”

(advertentie)

Als allround adviseur aan tafel?

Volg de kopopleiding A&O voor HVK’ers en AH’ers Wil je meer vanuit een mensgerichte benadering aan veilige werkomstandigheden werken?

Dan is dit jouw kans!

Wij leiden je op tot specialist in het verbeteren van de kwaliteit van arbeid en duurzame inzetbaarheid.

Daarnaast help je bij het verminderen van arbeidsrisico’s die te maken hebben met de menselijke factor.

Dat klinkt toch goed!

Meld je snel aan: Start: woensdag 2 oktober 2019 Lestijden: 17.45 tot 21.15 uur Kosten: € 8.400,- incl. lesmateriaal en eindexamen, excl. btw Als NVVK/NVvA-lid ontvang je 5% korting op de deelnamekosten opleiding Plaats: Utrecht Kijk voor meer informatie over de kopopleiding A&O op www.phov.nl.

Schrijf je nu in op www.phov.nl Weerdsingel WZ 32 | 3513 BC Utrecht | T 030 231 82 12 | www.phov.nl | info@phov.nl

arbo 9 ¦ 2019 17

&#)& ' + % ' + $# *)' )

' & !%) ' )!

# ! ! ! ! ! ! # "" % # # ! ! # $ ! ! $ " ! ! # # "$ ! "" % $ !

% $!"#

' & &% ' (

* ! ! # ! $ !

* " ! # ! ( ! ! !

* # " ! # ! % ! ! !

* ! # ! ! # !

# ! "% ! % "$ ) $ #

!

COLUMN Walter Zwaard

Stop het RI&E-getob De RI&E bestaat 25 jaar.

Het viel en valt niet mee: een heilig geloof in checklisten, misverstanden over evaluatie en nauwelijks aandacht voor gedrag van werknemers. Om dat te stoppen, moet eerst het tobbewustzijn toenemen.

Het was 25 jaar geleden natuurlijk een schitterend idee, ook al was het bedacht door Europa : laat bedrijven nadenken over de risico s van hun werknemers. Laat ze die risico s maar eens beoordelen. De bureaucratische uitwerking volgde: een wettelijke verplichting. Voortaan moest een werkgever beschikken over een inventarisatie en evaluatie van risico s, een RI&E. Ik merkte al snel hoe het opstellen daarvan verwerd tot het afvinken van een checklist om te controleren of het bedrijf aan wettelijke voorschriften voldeed. Goed bedoeld. Maar met risico had het weinig te maken.

Checklisten sluiten aan bij de I van RI&E: inventarisatie. Zij leiden tot eindeloze lijsten van knelpunten . Maar welke zijn belangrijk? Dan gaat het om de E van RI&E: evaluatie. Daarover is altijd gedoe geweest. Tien misvattingen over risico-evaluatie en Risico-ranking lastiger dan het lijkt : artikelen in dit blad halverwege de jaren negentig. Gedrag hoort in de RI&E , ook zo n oude hartenkreet. Want wie risico s wil beoordelen, kan niet om werknemersgedrag heen. De huidige RI&E-praktijk illustreert helaas de actualiteit van al die oude publicaties.

Met het vijfde lustrum van de RI&E is het getob niet verdwenen. Het ziet er alleen anders uit. In 1994 werd een checklist nog afgevinkt met pen en papier. Later, met de komst van beeldscherm en computersoftware, leek dat hopeloos ouderwets. Het vertrouwen in de computer bleek onbegrensd.

Maar de nieuwe gelikte instrumenten bleken oppervlakkige innovaties. Ik zag hoe de computer weliswaar een RI&E genereerde, maar ook dwong tot rare gedachtekronkels en onzinnige risico-evaluaties. De gebruikers werden slachtoffers van het algoritme.

Er is op zich weinig mis met die allereerste checklisten en ranking-methoden. Maar na 25 jaar vraag ik mij mismoedig af waarom er intussen niet iets beters is bedacht. De nadruk ligt nog steeds op wetgeving en checklisten.

Er komt geen einde aan het onjuiste gebruik van evaluatie-instrumenten. En de aandacht voor werknemersgedrag is ver te zoeken. Getob kortom, want buiten het RI&E-wereldje is veel gebeurd. In het bedrijfsleven en in de maatschappij is het omgaan met risico s veranderd. Er zijn intussen genuanceerde vormen van risicobeoordeling: situationele mengvormen van compliance, risicodenken en risicobeleving. En er is volop aandacht voor gedrag en cultuur.

Zijn we bij het volgende RI&E-lustrum het tobben voorbij? Ik betwijfel het.

De samenleving zal zijn veranderd, maar de RI&E zal nog steeds doodstil staan. Nog steeds zullen veel werkgevers en preventiemedewerkers helemaal geen getob ervaren. Zij voldoen aan de wet, koesteren hun RI&E-instrumentarium en denken goed bezig te zijn. Misschien moeten we hopen dat hun grondhouding omslaat van onbewust naar bewust onbekwaam.

Een vergroting van het tobbewustzijn als opmaat naar bewust bekwaam.

Pas dan stopt het RI&E-getob.

arbo 9 ¦ 2019 19

Volledig, betrouwbaar en actueel

Laat de RI&E Uit het onderzoek Arbo in Bedrijf 2018 van Inspectie SZW blijkt dat slechts 30 procent van de bedrijven in Nederland een RI&E heeft die de lading dekt. Volgens de Arbowet moet de RI&E volledig en betrouwbaar zijn. Hoe zorg je dat de RI&E volledig wordt (en blijft)? tekst Jan Smid

mdat niet één organisatie gelijk is aan een andere, moeten alle organisaties hun eigen RI&E opstellen.

Zij zijn vrij in de manier waarop ze dat doen, zolang ze alle risico’s maar inventariseren. Veel organisaties maken bij het opstellen van de RI&E gebruik van een branchespecifiek RI&E-instrument. Helaas is het niet altijd mogelijk om alle risico’s te inventariseren met behulp van deze instrumenten. Zo vraagt het Arbobesluit om de “aard, mate en duur van de blootstelling” te bepalen wanneer werknemers worden of kunnen worden blootgesteld aan gevaarlijke stoffen. Deze blootstelling bepalen gaat verder dan beantwoording van de vragen in de (meeste) branchespecifieke instrumenten. Daarom is voor de blootstelling aan gevaarlijke stoffen een zogenoemde verdiepende RI&E nodig. Naast die verdiepende RI&E ‘Blootstelling aan gevaarlijke stoffen’ kan het bijvoorbeeld ook nodig zijn een verdiepende RI&E op te stellen voor lawaai, arbeidsmiddelen of explosieveiligheid.

O

Opzet Daarnaast worstelen sommige organisaties met de opzet van een RI&E. Want bestaat een organisatie uit meerdere locaties, hoe ga je dan om met een risico dat wel op locatie A voorkomt

en niet op locatie B? In dat geval is het een mogelijkheid om de beleidsmatige aspecten, zoals het arbo- en verzuimbeleid, in een ‘globale RI&E’ te verwerken. De locatiespecifieke risico’s komen dan bijvoorbeeld in een ‘locatie-RI&E’. Of misschien wordt er veel in projecten gewerkt. Die risico’s komen dan in een ‘project-RI&E’ te staan. Daarnaast hebben veel organisaties te maken met werkzaamheden die eenmalig of incidenteel plaatsvinden. Inventariseer deze risico’s bijvoorbeeld door middel van een Taak-Risico-Analyse en leg de afspraken/maatregelen vast in een werkvergunning.

Structuur Belangrijk is dat de organisatie bepaalt aan de hand van welke structuur zij de RI&E wil opbouwen (zie figuur). En dat de betrokkenen weten hoe zij de RI&E actueel kunnen houden. Moet de bouw van een nieuwe hal op locatie A worden verwerkt in de globale RI&E van de hele organisatie? Of in de locatie-RI&E van locatie A? En na aanschaf en ingebruikname van een nieuwe machine, zetten we de risico’s daarvan dan in de locatie-RI&E of in de verdiepende RI&E ‘Arbeidsmiddelen’? Vanuit de Arboweten regelgeving maakt dit niet uit. Als u de risico’s maar heeft geinventariseerd en u maatregelen neemt als dat nodig is.

Een RI&E hoeft niet alleen te wijzigen door ontwikkelingen binnen een organisatie 20 arbo 9 ¦ 2019

RI&E

leven RI&E Locatie A

Verdiepende RI&E Lawaai

RI&E Structuur

Input

Globale RI&E

Wet- en regelgeving

RI&E Locatie B

Verdiepende RI&E Arbeidsmiddelen

Project RI&E

Verdiepende RI&E Gevaarlijke stoffen

TRA

Explosieveiligheidsdocument

Verdiepende RI&E Fysieke belasting

RI&EInstrument

Medewerkers

Figuur: voorbeeld RI&E structuur

Om de RI&E actueel te houden is het dus belangrijk afspraken te maken over de structuur van de RI&E en over welke risico’s u in welk deel van de RI&E opneemt. Zulke afspraken kunnen onderdeel uitmaken van het managementsysteem.

en dit mee te nemen in de RI&E, blijft de RI&E ‘dynamisch’.

Dit werkt alleen goed als meldingen ook opvolging krijgen en u de melder(s) van die opvolging op de hoogte houdt.

Wijzigingen Levende RI&E Om ervoor te zorgen dat de RI&E ook echt actueel blijft, is het noodzakelijk medewerkers daarbij te betrekken. Natuurlijk heeft de ondernemingsraad instemmingsrecht op het plan van aanpak. Maar dit is over het algemeen niet voldoende om een RI&E te laten ‘leven’ binnen de organisatie. De RI&E gaat pas leven als die onderdeel uitmaakt van de processen. Denk daarbij aan wijzigingen in de organisatie. Wie zorgt of zorgen voor inventarisatie van de risico’s die ontstaan na deze wijzigingen en hoe bepaalt de organisatie welke maatregelen er nodig zijn?

Ook dit vraagt om duidelijke afspraken.

Medewerkers bij de RI&E betrekken maakt de RI&E meteen ook ‘betrouwbaar’. Want alleen de werknemers zelf kunnen aangeven of ze bijvoorbeeld het binnenklimaat aangenaam vinden. En hoe zij de werkdruk beleven. Het is zeer de vraag hoe betrouwbaar een zin als ‘Er zijn geen klachten over het klimaat’ in de RI&E is. Vult de preventiemedewerker dit in vanuit zijn eigen ervaring of heeft hij dit daadwerkelijk aan medewerkers gevraagd?

Een andere reden om medewerkers te betrekken bij de RI&E is het leereffect dat uitgaat van onveilige handelingen, onveilige situaties en (bijna-)ongevallen. Medewerkers kunnen hun ervaringen meebrengen, waardoor er risico’s ter sprake komen waaraan de opsteller van de RI&E misschien nooit zou hebben gedacht. Door ook melden van (bijna-)ongevallen te stimuleren

Een RI&E hoeft niet alleen te wijzigen door ontwikkelingen binnen een organisatie. Het kan ook zo zijn dat er wijzigingen zijn op het gebied van wet- en regelgeving of een wijziging in de stand der techniek. Denk aan wijzigingen in de Arbocatalogus. Of aan gewijzigde grenswaarden voor de blootstelling aan gevaarlijke stoffen. Organisaties moeten dus ook kijken hoe ze dit soort veranderingen bijhouden zodat de RI&E actueel blijft.

Ook dit proces maakt onderdeel uit van het managementsysteem.

Zoals u hiervoor heeft kunnen lezen, is de RI&E nooit ‘af’. De vraag is dan op welk moment we de RI&E moeten toetsen. Dit kan bijvoorbeeld per onderdeel, waarbij de kerndeskundige die de RI&E toetst ook oog heeft voor de structuur en de opzet van de RI&E. Maar is het nodig dat u de RI&E na elke aanpassing opnieuw laat toetsen? Dat hangt van de wijziging af. Weet de kerndeskundige hoe het bedrijf de risico’s van een nieuwe machine inventariseert, dan is het misschien niet nodig om de RI&E van elke nieuwe machine te toetsen. Gebeurt dit voor de eerste keer, dan is het uiteraard raadzaam deze verdiepende RI&E wel te toetsen. Bepaal in overleg met de kerndeskundige bij welke wijzigingen een toetsing uitvoeren nodig is.

Jan Smid is Gecertificeerd Hoger Veiligheidskundige/Arbeidshygiënist en docent bij Copla Opleiding-Training-Consultants.

arbo 9 ¦ 2019 21

ISO 45001 voor sociale veiligheid

Veilig zonder vuisten Sociale veiligheid door een arbomanagementsysteem?

Met ISO 45001:2018 is dat mogelijk. De oorzaken van incidenten onderzoeken en aanpakken is de eerste stap. Maar de ISO-arbodeskundigen geven nog andere succesfactoren voor een gezonde en veilige werkplek. tekst Alie Kuiper

p zijn eerste werkdag als uitzendkracht bijt een collegamonteur Marvin toe dat hij niet met ‘zijn soort’ wil werken. Marvin heeft een donkere huidskleur, hij is van Ghanese komaf. Marvin haalt de voorman erbij. Die probeert de boel te sussen: de collega bedoelde het niet zo kwaad; ruwe bolster, blanke pit ... Misschien moet Marvin maar even bij een andere bus gaan helpen. Terwijl Marvin zijn spullen pakt, roept de collega tegen iemand die op het rumoer is afgekomen: “Snap jij dat ze ons een Antilliaan sturen terwijl we nog zo veel bussen moeten doen?” Marvin ontploft. Hij gaat met de collega op de vuist en daarbij sneuvelt diens bril. De collega belandt in de ziektewet, Marvin hoeft niet meer terug te komen. Case closed. Of niet?

O

Een oud Nederlands gezegde luidt: als er één muis is, zijn er meer. De veiligheidspiramide van Heinrich gaat ervan uit dat er bij een zichtbaar incident onder de oppervlakte een veelvoud aan gelijksoortig voorvallen moet zijn en een

22 arbo 9 ¦ 2019

nog groter aantal near-misses. Situaties die, anders dan in het busreparatiebedrijf uit de casus, net niet escaleerden.

Volgens Heinrich zijn incidenten en bijna-incidenten geen natuurverschijnselen waar niks aan te doen valt, maar ligt de oorzaak bijna altijd in onveilige werkomstandigheden.

Arbodeskundigen uit 69 landen hebben zich over een systematische aanpak voor een gezonde en veilige werkomgeving gebogen. Daarbij bundelden zij kennis uit de wetenschap en de eigen praktijk en werkten samen met gezaghebbende organisaties als de International Labour Organization (ILO), het International Trade Union Congress (ITUC) en het Instituut voor Arbeidsveiligheid en Gezondheid (IOSH). Vorig jaar presenteerden ze het resultaat, een managementsysteem voor gezond en veilig werken: ISO 45001:2018. Dit arbomanagementsysteem stelt onder andere dat bij een incident altijd onderzoek nodig is naar de mogelijke oorzaken. Zo zou bij het busreparatiebedrijf een van de factoren

die leidden tot het incident de combinatie hoge werkdruk-lage autonomie kunnen zijn. De monteurs moesten veel bussen nakijken in weinig tijd. Gebrek aan voorlichting aan medewerkers over gewenst gedrag kan ook een factor zijn.

Daarnaast kun je vraagtekens zetten bij de competentie van leidinggevenden tot adequate interventie in situaties met grensoverschrijdend gedrag. Want door de aanpak van de voorman escaleerde de situatie. En last but not least: is er voldoende bescherming tegen discriminatie van uitzendkrachten met een nietwesterse achtergrond? Uit diverse onderzoeken blijkt dat menigeen van hen daarmee kampt. Het is duidelijk dat meppen bij discriminerende opmerkingen niet mag. Maar heeft Marvin van zijn werkgever of van het busreparatiebedrijf informatie gekregen over wat hij kan doen in voorkomende gevallen? Is er bijvoorbeeld een vertrouwenspersoon bij wie hij terecht kan? Uiteraard, zo stelt ISO, moeten we oorzaken van incidenten niet alleen identificeren, maar aansluitend ook wegnemen.

kele andere succesfactoren voor een gezonde en veilige werkplek. Dit zijn ze: Commitment directie Volgens ISO is commitment van de directie voor het arbobeleid een cruciale succesfactor. Tonen zij leiderschap en nemen zij verantwoordelijkheid voor de aanpak van ongewenste omgangsvormen? Nemen zij het voortouw in het ontwikkelen van een cultuur die de beoogde resultaten ondersteunt?

Bedrijven en instellingen kunnen zich voor de nieuwe ISO-norm laten certificeren. ¹

hoeven, biedt dit nieuwe arbomanagementsysteem een goed kader voor het creëren van een sociaal veilige werkplek.

Wie voldoet aan ISO 45001, voldoet ook aan de eisen die de Arbowet stelt aan veiligheid en gezondheid op het werk. ² Voor bedrijven die geen ISO-stempel

Succesfactoren Naast het onderzoeken en aanpakken van oorzaken bij incidenten, noemen de arbodeskundigen van ISO ook nog en-

Integratie in doelen en bedrijfsprocessen Een arbomanagementsysteem als ISO 45001 heeft volgens de opstellers alleen kans van slagen als het compatibel is met de strategische doelstellingen en de richting van de organisatie. En als de organisatie bovendien de eisen die daaraan worden gesteld integreert in de bedrijfsprocessen. Een hele mond vol. Het komt erop neer dat sec sturen op output en winstmaximalisatie de dood in de pot is voor een gezonde en veilige werkplek.

Als de hoogste baas leidinggevenden bijvoorbeeld primair afrekent op omzettargets, kijken die leidinggevenden sneller weg bij pestgedrag. Want interveniëren zou zomaar veel tijd kunnen kosten en het behalen van de opgelegde KPI’s in de weg kunnen staan. Niet ingrijpen van leidinggevenden bij ongewenst gedrag beïnvloedt overigens op de lange termijn de output in negatieve zin.

Want pestgedrag maakt minder productief en discriminatie veroorzaakt stress.

Wie de kans krijgt, verlaat uiteindelijk een ziekmakende werkplek. Dan moeten er weer nieuwe krachten worden geworven en ingewerkt, ook een tijdrovend proces. De aanpak van ongewenste omgangsvormen hoort dan ook gewoon thuis in de missie van de organisatie.

Risicogestuurde aanpak Volgens ISO 45001:2018 moeten organisaties de doelen voor veiligheid en gezondheid afstemmen op de specifieke gevaren, risico’s en kansen. Die zijn

Als de hoogste baas leidinggevenden primair afrekent op bijvoorbeeld omzettargets, kijken die sneller weg bij pestgedrag arbo 9 ¦ 2019 23

Interessant is een paragraaf in het ISO-document om werknemers die een incident, gevaar of risico melden te beschermen tegen benadeling

voor een schoonmaakbedrijf anders dan voor een universiteit. Risicobronnen wegnemen is natuurlijk het effectiefst.

Werken buiten kantoortijden verhoogt de kans op ongewenste omgangsvormen, dus schoonmaken overdag – wat steeds vaker gebeurt – helpt incidenten voorkomen. Voor een universiteit die seksueel grensoverschrijdend gedrag wil aanpakken kan een quotum en een versnelde instroom van vrouwen nuttig zijn. Want onderzoek wijst uit dat bij een machtsevenwicht tussen de seksen seksuele intimidatie het minst voorkomt. Overigens moet er in de transitiefase juist extra aandacht zijn voor een hoger risico op seksuele pesterijen.

Want weerstand tegen de komst van vrouwen kan – overgelaten aan de krachten in het veld – gemakkelijk de vorm aannemen van seksueel intimiderend gedrag. En dat zou een reden zijn voor de nieuwkomers om af te haken.

De kost gaat voor de baat uit: middelen, competenties en communicatie Bij het operationaliseren van de arbodoelen horen middelen beschikbaar te zijn.

Naast een beschrijving van taken en verantwoordelijkheden (wie doet wat?) moet het duidelijk zijn dat iedereen ook competent is om deze uit te voeren. Bij lacunes in de kennis en vaardigheden van bijvoorbeeld leidinggevenden om te

24 arbo 9 ¦ 2019

sturen op gewenst gedrag, kan een speciaal MD-traject soelaas bieden. Investeren in communicatie over het beleid, sociale veiligheid, gedragscodes en vertrouwenspersonen helpt om incidenten te voorkomen of niet te laten escaleren.

De keten Eist de Arbowet dat werkgevers die op een plek werk laten verrichten, afspraken maken over arbobeleid, ISO 45001 gaat nog een stap verder en stelt een organisatie verantwoordelijk voor het inkoopproces. Onderdeel daarvan is het screenen van aannemers op de eisen van het eigen arbomanagementsysteem.

Ook bij uitbesteding is een proactieve rol weggelegd voor de opdrachtgever.

Medewerkersbetrokkenheid Behalve dat de werkgever de behoeften en verwachtingen van de werknemers over gezondheid en veiligheid op het werk moet kennen, is hij gehouden hen nauw te betrekken bij het vormgeven van beleid. Interessant is een paragraaf in het ISO-document om werknemers die een incident, gevaar of risico melden te beschermen tegen benadeling.

Continue verbetering ISO 45001:2018 gaat uit van het PlanDo-Check-Act-concept. Monitoring en bijstelling van het beleid horen daarmee

bij een systematische aanpak van pesten en intimidatie op het werk. Voor ISOgecertificeerde organisaties gebeurt dat in de vorm van verplichte audits.

Van ist naar soll Als het busreparatiebedrijf van goede wil is, zou het kunnen beginnen met een onderzoek naar de oorzaken van het incident tussen Marvin en de collegamonteur. Vervolgens kan het maatregelen nemen om nieuwe voorvallen te voorkomen. Een volgende stap naar een systematische aanpak van ongewenste omgangsvormen is een gap-analyse: waar staat de organisatie nu, waar wil ze naartoe en welke stappen zijn daarvoor nodig? Dat zou een mooie exercitie zijn voor directie en medewerkers samen.

Alie Kuiper is bedrijfskundige en gespecialiseerd in de aanpak van ongewenste omgangsvormen op het werk, www.aliekuiper. com.

Noten [1] ISO 45001 vervangt het bestaande OHSAS. OHSAS-gecertificeerde organisaties hebben tot 12 maart 2021 de tijd om over te stappen naar ISO 45001:2018.

[2] ISO 45001 beperkt zich niet tot de eigen werkplek. Het arbomanagementsysteem vraagt ook van een organisatie dat zij, naast inzicht in de verwachtingen van medewerkers inzake gezondheid en veiligheid, die ook inventariseert van andere relevante belanghebbenden.

RECHT

Geen RI&E In mijn bijdrage aan dit nummer over de RI&E een zo op het eerste gezicht eenvoudige casus. Een caissière valt tijdens schoonmaakwerkzaamheden met haar rug tegen een tafel en loopt daarbij vervelend rugletsel op. Zij is werkneemster van supermarktketen Aldi en heeft het letsel tijdens haar werkzaamheden opgelopen. Appeltjeeitje, zou je zeggen. Tenminste, als we de in artikel 7:658 BW omschreven zorgplicht op dit geval toepassen. Aldi moet de letselschade vergoeden en daarmee is de kous af.

tekst Bas van Batenburg

aar dacht deze werkgever – toch niet de kleinste supermarkt in ons land met maar liefst 69.000 werknemers in dienst – heel anders over. De rechter maakt hier echter snel korte metten mee en veroordeelt Aldi alsnog om de volledige letselclaim van de caissière te betalen.

D

Wat speelt er in deze zaak? De caissière zou naar eigen zeggen na sluitingstijd zijn uitgegleden over een gladde vloer en daarbij op stuit en rug zijn gevallen.

Diverse medici bevestigen de fysieke klachten van de werkneemster. Een collega verklaart echter dat de gedupeerde tijdens schoonmaakwerkzaamheden is uitgegleden over een stukje groente dat zich op de vloer bevond. Kortom, het is niet mogelijk om de exacte toedracht vast te stellen.

Tijdens werktijd Het Hof oordeelt echter in hoger beroep (Hof Den Haag, ECLI:NL:GHDHA:2019: 1266) dat het begrip ‘tijdens werktijd’ ruim moet worden uitgelegd. De werkgever is immers ook aansprakelijk als het ongeval zich na afloop van de werkzaamheden op de werkplek heeft voorgedaan.

Het niet kunnen vaststellen van de precieze toedracht dient volgens het Hof voor rekening en risico van de werkgever te komen. Zeker omdat Aldi niet eens de moeite heeft genomen om de toedracht van het ongeval te onderzoeken of daartoe opdracht te geven.

Het Hof verwijst dit verweer ook naar het rijk der fabelen. Als de werkgever inderdaad bekend is met mogelijk valgevaar, dan moet hij dit gevaar door middel van een risico-inventarisatie en -evaluatie (RI&E) in kaart hebben gebracht.

Aldi beschikt hier evenwel niet over en handelt daarmee in strijd met artikel 5 lid 1 van de Arbowet. Ook een op de RI&E gebaseerd plan van aanpak ontbreekt.

Al met al oordeelt het Hof dat Aldi haar zorgplicht op meerdere onderdelen heeft geschonden en het bedrijf de letselclaim van de caissière dus moet vergoeden.

Zorgplicht

Verbazing

Aldi stelt zich tot slot op het standpunt dat zij voldoende maatregelen heeft getroffen om het door haar erkende gevaar

Ik heb deze uitspraak meerdere keren moeten lezen om mij te kunnen verplaatsen in het verweer van de werkgever. Op basis van deze feiten maar liefst acht jaar lang procederen tegen een werkneemster terwijl alle feiten in het nadeel van de werkgever uitwijzen, wekt op zijn minst verbazing. Daarnaast heeft de werkgever geen enkele moeite gedaan om de ware toedracht van het ongeval te onderzoeken. En last but not least heeft hij niet eens een RI&E kunnen overleggen. Ongelofelijk maar waar dat de werkgever onder deze omstandigheden meende onder zijn verantwoordelijkheid uit te kunnen komen. Alsof het hier een megaclaim betrof ...

Acht jaar procederen tegen een werkneemster, alsof het om een megaclaim gaat ...

Het slimme advocatenteam van de werkgever ruikt zijn kans. Het voert terstond meerdere argumenten aan waarvan zij denken dat die hun opdrachtgever per direct kunnen vrijpleiten van zijn verantwoordelijkheid. Het meest verstrekkende verweer was wel de stelling dat de caissière niet tijdens werktijd zou zijn gevallen, maar na sluitingstijd, rond 19.00 uur.

te voorkomen. Daarmee stelt zij aan haar zorgplicht te hebben voldaan. Mondelinge instructies om onregelmatigheden op de werkvloer direct op te ruimen en de vloer direct schoon te maken, het houden van toezicht op de naleving van de instructies en het plaatsen van een geel waarschuwingsbord bij een natte vloer zijn volgens Aldi voorbeelden van die zorgplicht.

Bas van Batenburg is advocaat/ partner van Van Batenburg & Pracht Advocaten.

arbo 9 ¦ 2019 25

IN SAMENWERKING MET

NIEUWE PERSPECTIEVEN OP VEILIGHEID 6-delige Collegereeks | 30 okt t/m 4 dec 2019 | Nyenrode Business Universiteit

Veilig leiderschap creëert een sterke veiligheidscultuur

NVVK-leden ontvangen € 100 korting

Veiligheidsprofessionals hebben veel impact op veilig gedrag binnen organisaties. Bovendien spelen zij een leidende rol bij het succesvol implementeren van veilig werken. Maar wat zijn de realistische grenzen aan wat u aan veiligheid kunt organiseren? Met de juiste leiderschapsvaardigheden weet u acceptabele veiligheid tot een vast onderdeel te maken van de dagelijkse activiteiten.

Uw resultaten na het volgen van deze 6-daagse collegereeks: o o o o o

U kunt realistische en werkbare perspectieven op veiligheid bepalen.

U bent in staat om realistische grenzen te stellen aan het organiseren van veiligheid binnen uw organisatie.

U weet wat veilig leiderschap is en kunt uw gehele organisatie hierbij betrekken.

U kunt gericht anticiperen op (veiligheid)risico’s.

U weet welke lessen u kunt halen uit incidenten.

Ga op verkenning naar concrete aanpakken en vertaal dit naar uw eigen praktijksituatie!

Meer informatie en online inschrijven via:

nieuweperspectieven.arbo-online.nl

Op safari heb je oog voor alles. Omdat het er thuis niet is, of omdat je er bedrijfsblind voor bent geworden.

Survivalgids Jan Snijder neemt je mee op Safety Safari en werpt een frisse blik achter poorten en hekken.

JAN OP SAFETY SAFARI

Broekbespreking D eze zomer vielen de mussen van het dak. En niet zomaar, maar als gebraden haantjes. Een BBQ voelde als een ijszee vergeleken bij de zinderende temperaturen die er hier ten lande heersten. Van niks doen raakte je al oververhit, laat staan van werken. Laat helemaal staan van werken in de bouw. Buiten onder de koperen ploert, behangen met PBM. En zoals altijd als het warm is, brandt dan de discussie los over hoeveel bescherming verantwoord is. Ik heb de wet er even bijgepakt. In het Arbobesluit staat in artikel 6.1: “De temperatuur mag geen schadelijke effecten veroorzaken bij werknemers, rekening houdend met alle omstandigheden zoals fysieke inspanning”. Als er schade mogelijk is, moet de werkgever verkoelende persoonlijke beschermingsmiddelen of een ruimte aanbieden waar werknemers op temperatuur kunnen komen. Dat wil zeggen: van hun hoge temperatuur af kunnen komen.

Dat klinkt allemaal best logisch en redelijk toch?

Maar hoe is de praktijk? Ik keek (in mijn korte broek) eens rond op een paar bouwplaatsen.

Hitteverlet De relatie tussen arbo en temperatuur is een gekke. In de cao Bouw staat sinds jaar en dag een artikel over vorstverlet. Als het te koud is, mag het werk worden gestaakt. Het rare is dat dit de laatste jaren nooit is gebeurd. Dat wil zeggen: het vroor regelmatig dat het kraakte, maar het werk ging toch door. Er zijn namelijk allerlei maatregelen mogelijk om de werktemperatuur acceptabel te krijgen. Onder meer met afscherming van de buitenlucht en het plaatsen van blowers en kachels. Het vorstverletartikel wordt zelden toegepast. Ik ken dan ook geen gevallen van doodgevroren bouwvakkers of delen ervan, zoals zwarte vingers of tenen. Maar wat ik raar vind: de strenge winters worden zeldzamer, de hete zomers gewoner. En toch zijn er weinig afspraken en maatregelen om werken in de hitte draaglijk te maken. En daarover maak ik me zorgen.

lange broek, veiligheidshesje, veiligheidsschoenen – dan loop je reële kans op hittestress. Die middelen zijn door hun gewicht namelijk al een serieuze fysieke belasting. Daarnaast belemmeren ze ook nog eens ventileren en zweten. En zweten moet, om af te koelen als het zo heet is.

Dus pleit ik voor het dragen van een korte broek bij hoge temperaturen.

Maar ... dat ligt erg gevoelig. Bijna overal is werken in korte broek verboden. Omdat je je benen openhaalt aan scherpe voorwerpen, je kuiten verbranden, het niet esthetisch en representatief is.

Tal van wat mij betreft niet hittebestendige redenen. In de letselcijfers in de bouw vind je geen opengereten onderbenen. Dat komt niet alleen door beschermende lange broeken. Zonverbranding van je onderbenen komt ook niet snel voor.

Daar moet je echt rare capriolen voor uithalen.

Wat het uitzicht (de esthetiek) betreft: de bouwvakkers die ik sprak waren heus niet van plan om in een tijgerprintstring te gaan rondlopen. Ze wilden graag een stoere, degelijke korte broek.

Met reflecterende strepen. Zelfs dat.

Reageren?!

Heb je opmerkingen, suggesties of vragen?

Of wil je zelf een pakkende werkfoto delen? Graag!

Mail naar: jan@safetysafari.nl

Daarom zeg ik samen met hen: bij hitte, broek uit!

Broek uit Als je in tropische temperaturen met het volle PBM-pakket werkt – helm, handschoenen, bril,

Jan Snijder is survivalgids, veiligheidskundige en arbeidshygiënist.

MEER WETEN? SAFETYSAFARI.NL

arbo 9 ¦ 2019 27

By Cmglee - Own work, CC BY-SA 3.0, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=39154360 (https://creativecommons.org/licenses/by-sa/3.0/deed.nl)

Kunstmatige intelligentie begrijpen

Zoeken naar het waarom

De Da Vinci operatierobot in Cambridge

28 arbo 9 ¦ 2019

In sommige taken overtreft kunstmatige intelligentie inmiddels de mens. Classificatie is daar een voorbeeld van. Zeker bij toepassing van deep learning. Maar deep learning is niet rule-based. En dat maakt de resultaten onovertroffen, maar niet interpretabel. Een probleem? tekst Roy de Kleijn

arenlang veiligheidsonderzoek laat zien waar er dingen mis kunnen gaan bij menselijk handelen. Vakgebieden als cognitieve ergonomie en mens-computerinteractie onderzoeken de variabelen die van invloed zijn op de beslissingen die mensen nemen en hun relatie tot het maken van fouten. Maar waar mensen fouten maken, zijn het niet slechts de mensenhanden die schade veroorzaken. Wanneer mensen grote machines besturen kunnen de gevolgen van deze fouten nog groter worden.

Want die machines hebben vaak meer kracht of zijn groter, waardoor ze meer schade kunnen aanrichten.

J

Het handelen van deze apparaten valt onder de verantwoordelijkheid van de operator, hoe eng dit ook is. Die bepaalt welke handelingen en bewegingen het apparaat uitvoert. Een voorbeeld is de Da Vinci robot, gebruikt voor laparoscopische chirurgie. De Da Vinci robot wordt volledig bestuurd door mensen.

Bij een fout is het vaak duidelijk wie die heeft gemaakt: de operator. Maar met de vooruitgang in kunstmatige intelligentie (KI) is het niet langer vanzelfsprekend dat dit soort apparaten domweg door

mensen wordt bestuurd. Wat nu als robots zelf beslissingen nemen? Naarmate kunstmatige intelligentie slimmer wordt, is het onvermijdelijk dat een deel van de autonomie van de operator verplaatst naar de KI zelf. Dat zou op het eerste gezicht geen probleem moeten zijn als deze kunstmatige intelligentie betere beslissingen neemt dan een menselijke operator.

Superioriteit KI Classificatie is één van de taken waar moderne kunstmatige intelligentie de mens vaak overtreft. Een goed voorbeeld is het classificeren van plekjes op de huid, om te bepalen of het gaat om een onschuldige moedervlek of om een melanoom (een vorm van huidkanker). Wanneer een dermatoloog zo’n plekje bekijkt, is hij het die deze beslissing moet nemen.

KI-oplossingen kunnen deze taak van hem overnemen. De eerste generatie KItechnieken voor dit soort classificatie was gebaseerd op regels die worden toegepast op een afbeelding van de huid. Die regels zijn op hun beurt gebaseerd op de regels die dermatologen gebruiken om een plekje op de huid te beoordelen. Bevat de afbeelding asymmetrische gebieden of

Bij deep learning-technieken zijn prestaties gebaseerd op niet te interpreteren factoren arbo 9 ¦ 2019 29

$% # $$ #$ "

)

& %&&# '

$ # ' # !" ( # ' ! # ' #!&% $ ( # & % # # % % Veiligheid en gezondheid op het werk. Iedereen kent de regels en de risico’s en toch wordt er niet naar gehandeld. Hoe kunt u daar verandering in brengen?

Na afloop van deze masterclass: o Heeft u duidelijk wie er echt leidt in uw organisatie en welke gedragspatronen het verbeteren van veiligheid in de weg staan.

Hoe zorgen we voor een veilige werkvloer? Wat is de rol van informele leiders bij veiligheid op het werk?

o Kent u de rol van informele en formele leiders en weet u wat uw doel is.

En hoe kunnen formele leiders de regie naar zich toetrekken? Breng het krachtenveld van uw organisatie in kaart. Weet hoe u daarin als professional opereert.

En ken de kracht van (informeel) leiderschap.

Tijdens deze masterclass gaat u hiermee aan de slag.

Meer informatie/aanmelden:

((( # ! #$ "

o Beschikt u over concrete handvatten om de veiligheidscultuur te beïnvloeden. o Gaat het u lukken om het juiste gedrag te bewerkstelligen en de organisatie daadwerkelijk in beweging te krijgen!

Een zelfrijdende auto die een voetganger doodrijdt en dan niet kunnen uitleggen waarom? Dat ligt gevoelig

intelligentie door politiekorpsen om te voorspellen waar en vooral door wie misdaden gepleegd gaan worden. En welke kenmerken de verwachte dader heeft. Als een KI daarin een beslissing neemt, willen we kunnen uitleggen waarom. Een oppervlakkige uitleg “dat het systeem het nu eenmaal zo heeft geleerd” is dan niet genoeg.

Wat doen we eraan? gebieden met een grillige rand? Dan gaat het om een melanoom. Bij classificatie als melanoom is het vervolgens mogelijk om te bekijken waarom het algoritme deze beslissing heeft genomen.

De nieuwste generatie learning-based classificatie-algoritmen presteren veel beter dan deze rule-based technieken.

Maar de algoritmen volgen daarbij een andere benadering. Technieken zoals deep learning worden vaak toegepast in de vorm van supervised learning. Hierbij krijgt een systeem correct geclassificeerde voorbeelden gepresenteerd, waarna het nieuwe gevallen ook kan classificeren. Maar een deep learner die wordt getraind om melanomen te herkennen, krijgt geen regels ingebouwd. In plaats daarvan krijgt het 10.000 afbeeldingen van vlekken of bulten op de huid te zien.

Daarvan zijn 5.000 een melanoom en 5.000 niet. De computer krijgt in deze leerfase te horen wat het juiste antwoord is – de afbeeldingen zijn bijvoorbeeld al gediagnosticeerd door een dermatoloog.

“Kijk, dit is een afbeelding van een melanoom. En dit is er een van een onschuldige moedervlek.” Na genoeg voorbeelden kan dit systeem bij het zien van een nieuwe afbeelding zeer nauwkeurig bepalen of er een melanoom op de afbeelding staat of niet. Daarin is het nauwkeuriger dan ervaren dermatologen.

Dit systeem is niet langer rule-based in de zin zoals wij dat verwachten. Oftewel: er zijn geen duidelijke regels die uitleggen waarom een afbeelding classificeert als melanoom. Er is sprake van een zogenoemde black box. Maar is dat een probleem? Het algoritme presteert beter dan ervaren dermatologen en dat is wat we willen, toch?

Interpretabiliteit Een hoge sensitiviteit en specificiteit is zeker wat we zoeken in dit soort technieken. Maar wat kunnen we doen met de onvermijdelijke gevallen waarin een

verkeerde diagnose wordt gesteld?

Bij de rule-based technieken kunnen we onderzoeken waarom dat is gebeurd.

Was de melanoom misschien symmetrisch van vorm, waardoor die over het hoofd is gezien? Komt dit vaker voor, dan zouden we kunnen overwegen deze regel weg te laten of aan te passen. We zouden eventueel zelfs de opleiding voor dermatologen kunnen aanpassen.

Technieken zoals deep learning bieden deze mogelijkheid niet. En hoewel ze beter presteren dan de meeste menselijke experts, maakt ook een deep learner fouten. De gemaakte fouten (maar ook de juiste classificaties) zijn gebaseerd op factoren die we niet kunnen interpreteren. Dit biedt mogelijkheden tot generalisatie: een melanoom dat toevallig symmetrisch is kan correct als zodanig worden geclassificeerd. Maar hierdoor ontstaat ook een groot nadeel: we kunnen het probleem niet makkelijk herkennen en oplossen.

Op korte termijn moeten we daarom een belangrijke afweging maken. Geven we de voorkeur aan technieken die beter presteren, maar niet interpretabel zijn?

Of nemen we genoegen met een slechtere prestatie die valt uit te leggen?

Niet-interpretabele KI Het voorbeeld van dermatologische classificatie is slechts één van de vele gebieden waarop deep learning-achtige technieken een plaats hebben gekregen.

Zelfrijdende auto’s en militaire drones werken met soortgelijke technieken en lijden aan dezelfde ondoorzichtigheid.

U kunt zich voorstellen dat mensen moeite hebben met een zelfrijdende auto die een voetganger doodrijdt, zonder dat uit te leggen valt waarom dat is gebeurd. Zelfs als dit met een zelfrijdende auto veel minder vaak gebeurt dan met een menselijke bestuurder.

Een ander voorbeeld is preventative policing: het gebruik van kunstmatige

Ik probeer geen rampzalige toekomst te schetsen waarin we slachtoffer worden van ingewikkelde, ondoorzichtige, bijna Kafkaëske black boxes die beslissingen voor ons nemen zonder dat duidelijk is waarom. Integendeel, het vakgebied van explainable AI dat zich bezighoudt met de interpretabiliteit van dit soort algoritmen is razend populair. We spreken van een interpretabele KI als inzichtelijk is hoe een algoritme tot een resultaat is gekomen. Verschillende onderzoeksgroepen houden zich bezig met het ontwikkelen van technieken om inzicht te krijgen in hoe deep learners tot een classificatie komen, met toenemend succes.

Wel is het belangrijk om de discussie over interpretabiliteit alvast in gang te zetten. Al passen we de genoemde technieken nog niet op grote schaal toe, hun mogelijke gevolgen zijn groot.

Hoe kunnen we dit probleem aanpakken? Dat is geen eenvoudige taak. Maar een suggestie is afgekeken van een sector waar veiligheid hoog in het vaandel staat. Totdat we goede manieren hebben om het gedrag van deze technieken te interpreteren, is het belangrijk dat we het gedrag van geautomatiseerde systemen goed observeren en registreren.

Denk aan de black box in de luchtvaart, die nauwkeurig bijhoudt welke invoer naar het systeem gaat, wat de resulterende staat van het systeem is en wat het uiteindelijke resultaat. In het geval van de melanoomdetectie dus het opslaan van de afbeelding, de staat van het leeralgoritme en de classificatie moedervlek/melanoom. De opgeslagen informatie kunnen we dan in de toekomst gebruiken om te ontdekken wat er precies is misgegaan en waar we onze KItechnieken moeten bijschaven of bijleren. We hebben dus nog een black box nodig, maar dan een goede.

Roy de Kleijn is universitair docent in cognitieve psychologie en kunstmatige intelligentie aan de Universiteit Leiden.

arbo 9 ¦ 2019 31

A+A 2019 Binnenkort is er weer de A+A in Düsseldorf. Wat valt er te zien en te doen voor de bezoekers van de beurs en het bijbehorende congres? Een kleine vooruitblik. e A+A vindt iedere twee jaar plaats. In 2017 kwamen er circa 69.000 internationale bezoekers naar de beurs. Dit jaar presenteren zo’n 2.000 exposanten uit 63 landen weer hun nieuwste producten tijdens de 36ste editie van de vakbeurs.

Messe Düsseldorf/ctillmann

D

A+A-congres

Messe Düsseldorf/ctillmann

Naast de vakbeurs en de themaparken is het internationale A+A-congres een vast onderdeel op het menu. Tijdens de 2017editie namen 5.500 bezoekers aan het congres deel. Tijdens de congresreeksen die parallel aan de internationale vakbeurs plaatsvinden komen de thema’s persoonlijke bescherming, bedrijfsveilig-

heid en gezondheid op het werk aan bod.

Samen met prominente experts uit de politiek, de wetenschap en de praktijk kunt u zich laten informeren over actuele maatschappelijke ontwikkelingen, hervormingsplannen van de nationale en internationale politiek, technische en organisatorische innovaties en nieuwe wetenschappelijke inzichten.

Highland Route De rode draad in alle presentaties van de A+A 2019 is de Highland Route met producten, concepten en oplossingen voor de

toekomst van werken. Hier kunt u praktische digitale hulpmiddelen en innovatieve werkplekmodellen bekijken. Want de nieuwe ontwikkelingen op het gebied van organisatie van werk en inzet van personeel bieden bedrijven kansen: flexibiliteit en kostenbesparing. Maar ze brengen ook risico’s met zich mee: steeds complexere en moeilijker beheersbare processen. Ook daarvoor is aandacht op de A+A. Geheel nieuw in 2019 is het A+A filmen mediafestival. Dit festival wil met visuele media preventie en gezondheid ondersteunen.

A+A 2019 Waar?

De A+A 2019 vindt plaats in de Messe Düsseldorf en omvat dit jaar tien hallen. Exposanten op het gebied van persoonlijke beschermingsmiddelen (en corporate fashion) zijn ondergebracht in de hallen 1, 3-5 en 9-11. Thema's rond veiligheid op de werkvloer (met uitrusting voor brand- en rampenbestrijding) zijn samengebracht in de hallen 6, 7 en 7a. In hal 10 vindt het segment Gezondheid op de werkplek (corporate health) een onderkomen. In deze hal vindt u ook het meeting point Safety & Health. In de hallen 6 en 7 en in de hallen 10 en 11 zijn verder nog live-presentaties van innovatieve producten.

In CCD Süd vindt het A+A Congres 2019 plaats.

32 arbo 9 ¦ 2019

Voor wie?

De belangrijkste doelgroepen van A+A: experts op het gebied van beschermings- en veiligheidsmanagement, personeelsfunctionarissen, industriële inkopers, bedrijfsartsen, eigenaren van kleine bedrijven maar ook personeels- en ondernemingsraden, de brandweer, hulpdiensten en de politie.

Wanneer?

5-8 november 2019, dagelijks van 9.00-18.00 uur.

Info Alle informatie over A+A 2019 vindt u online op www.aplusa-online.com.

COLUMN Tamara Onos

Kuddedier De temperaturen stegen laatst tot boven de 35° Celsius. Maar bij mij in huis bleef de temperatuur hangen op een comfortabele 24 graden.

Heerlijk. Lang leve de rij bomen langs de tuin van mijn buurman! Natuurlijke airconditioning en nog gratis ook. Het zijn helaas wel eiken. Eiken die net als veel soortgenoten in Noord Europa bij tijd en wijle bezoek krijgen van de eikenprocessierups. De media staan bol van de berichten over dit kuddedier en ik krijg regelmatig gehavende armen onder mijn neus geduwd van dorpsgenoten die zich gek krabben dankzij de jas van die rups.

Het dier transformeert in zijn bestaan van larve naar vlinder via een aantal verschijningsvormen. Eén daarvan is een rups met een aaibaar ogende vacht gemaakt van honderdduizenden brandharen. Die brandharen zweven gezellig met de wind mee, tot wel 50 tot 100 meter van het nest. Ze kunnen ogen, huid en luchtwegen van mensen en dieren irriteren. Bijzonder is dat niet iedereen reageert op de haren. Maar sommige mensen worden allergisch, wat tot een anafylactische shock kan leiden. Vergelijkbaar met de reactie die sommige mensen hebben op een wespensteek.

Met man en macht gaan we de langharige monsters te lijf. Maar het zijn er veel.

Heel veel. Dat heeft vermoedelijk te maken met de oprukkende warmte. Wat ook meehelpt is dat we, in onze pogingen de buxus te redden van de buxusmot, per ongeluk behoorlijk wat jonge koolmezen om zeep hebben geholpen.

Laat dat nu net één van de natuurlijke vijanden zijn van de processierups.

Voorlopig lijkt mijn gezin weinig last te hebben van de rupsen. Verleden jaar had ik wel een akelig hoestje wat mij, beroepsgedeformeerd als ik ben, wantrouwig deed opkijken naar de suikerspinachtige processierupsnesten bij mijn buurman.

Als je wel last hebt, zit er niets anders op dan de tips van het RIVM op te volgen: blijf uit de buurt (briljant), draag lange mouwen, was kleding met brandharen op hoge temperatuur (naveltruitjes zijn binnenkort weer helemaal hip), smeer met aloë vera-producten en laat het nest verwijderen.

Helaas hebben de verwijderingsbedrijven het bijzonder druk. De opmars van het veelpotige leger is ongekend en ons verweer tot nu toe weinig effectief.

Mijn maag draait overigens om als ik de verwijderingsmethoden bekijk. Opzuigen en verdrinken of verassen, vergiftigen of, de topper, aaltjes bij een nest vrijlaten die de vijand via kop en kont binnentreden en opeten. Letterlijk een dodelijke invasie.

De vlinderstichting kijkt met lede ogen toe. Ook deze rups wordt een vlinder.

Een niet heel mooie nachtvlinder, maar toch. Bij de bestrijding wordt daarom onderscheid gemaakt in gevaar en risico. Alleen als blootstelling bij veel mensen kan optreden, gaat men over tot bestrijding. Scholen en zwembaden hebben voorrang. Nesten op verlaten plekken blijven ongemoeid. En verder is bestrijding uit den boze als er vlakbij rupsen bivakkeren die op de lijst van beschermde vlinders staan.

Conclusie voor mensen: tussen mei en september binnen blijven of lekker naar het zwembad. Voor rupsen: zoek een rustig plekje, of zorg dat je op die vlinderlijst terecht komt.

arbo 9 ¦ 2019 33

Werken in het Arnhemse riool

Veilig met diepgang

34 arbo 9 ¦ 2019

Veilige arbeidsomstandigheden, we belijden ze nog te vaak met de mond en leggen ze in contracten keurig op het bordje van de aannemer, vindt Adri Frijters, adviseur arbo en veiligheid van de gemeente Arnhem.

Met projectleider Karel Jacobs en toezichthouder Rob Reinderhoff samen kiest hij voor diepgang.

tekst Ton Bennink

en cliché van jewelste, maar bijna niemand staat stil bij wat er gebeurt als je de wc doorspoelt. In Arnhem staat een aantal mensen daar nu meer bij stil dan elders in het land.

In 2012 bleek namelijk bij inspectie dat het hoofdriool uit eind 1800 in zeer slechte staat verkeerde. Het beton van de stadsafvoer was zo poreus dat het in 1870 aangebrachte beton spontaan in ontelbare stukjes viel. En de zandrijke bodem door scheuren en kieren in het metselwerk vrijuit in de rioolpijp spoelde. Alle hens aan dek dus. Het riool stamt uit de negentiende eeuw en werd aangelegd door de Jansbeek en stadsgracht te dempen. Daarna legden de Arnhemmers er een betonnen buis in met bankettes en overkapping. Probleem is dat die gemetselde boogconstructie is gebouwd op een ongewapende betonnen fundering van banketten.

Net als de goot in het midden. Hoe repareer je die deels poreuze constructie?

E

Karel Jacobs kreeg de opdracht van zijn werkgever, de gemeente Arnhem, om herstel voor te bereiden. Uitgangspunt: zonder veel overlast en veilig voor de werkers. “Het moerriool – verbastering van moederriool – zoals wij het noemen

was in zeer slechte staat, de constructie was wankel. We hebben het hier over 1150 meter riool onder de hoofdwegenstructuur en langs het centrum van Arnhem.” Eerst werd de MAC-methodiek uit Parijs toegepast. Dat is een onderzoeksmethode waamee je de sterkte van een constructie kunt bepalen zonder die te beschadigen. Jacobs: “Je oefent dan van binnenuit druk uit op het riool en kijkt of er verderop vervorming optreedt. Dat gebeurde. Op die plekken hebben we een tijdelijke maatregel toegepast door kieren en scheuren met polyurethaan te injecteren om ze dicht te maken. Ook de grond rond het riool is door injecteren gestabiliseerd.En zo was het eerste gevaar geweken.”

Handmatig Maar hoe renoveer je een riool? Door een nieuw riool te bouwen? Dat zou rond de 12 miljoen euro gaan kosten en – misschien nog wel belangrijker – van de stad twee jaar lang een bouwplaats maken. Geen goed idee. Zeker niet nadat de verbouwing van het station en omgeving al voor flink wat ergernis en overlast hadden gezorgd.

De visuele inspecties en de resultaten van de MAC-methode wezen uit dat

Uitgangspunten van het werk: weinig overlast voor publiek en veilig voor de arbeiders arbo 9 ¦ 2019 35

Stel je eens voor: 10 meter onder de grond werken met beschermende kleding aan in een vochtige omgeving vooral de bankettes het probleem vormden. Deze boorden van het riool zijn gemaakt van negentiende-eeuws beton en door het rioolwater erg aangetast. Stukje voor stukje moesten die randen worden verstevigd. Door het aanbrengen van polymeerbetonplaten en door gewapend beton uit onze tijd. Zodat het riool er weer voor lange tijd tegen kan. Handmatig aangebracht en aangevoerd vanuit mensbrede putten met een diameter van een meter. Op schaal vergelijkbaar met kijkoperatiegaatjes. Kosten: ruim vier miljoen euro. De eerste fase is in mei 2019 afgerond. En klop, klop, maar de twaalf man sterke crew heeft nog geen sneetje in de vinger opgelopen. In september volgt de volgende fase.

Uitgangspunt van de gemeente: veilig werken, ten koste van alles. De Nederlands-Belgische aannemerscombinatie Kumpen renovatietechnieken NV. en G. van der Ven B.V. voert het werk uit.

Frijters beoordeelde het ontwerp en begeleidde de uitvoering op het domein veilig en gezond werken. “De filosofie is dat Arnhem gastheer is. Dus ook als de gemeente bedrijven uitnodigt om klussen te klaren. Dat is helaas uniek. Ik ken wegenbouwprojecten waarbij de opdrachtnemer huur moet betalen voor de infrastructuur en de wegafzetting dus zo klein mogelijk maakt. Of gemeenten die contractueel de verantwoordelijkheid bij de aannemer proberen te leggen. Of er gewoon een potje van maken.

Laatst stond ik met een kennis te praten vlakbij sloopwerk van een kantoorpand.

Er werd met een bobcat over een paddenstoelvloer gereden. Hoe is het mogelijk dat de opdrachtgever dit toestaat, zei ik nog. Een maand later viel er een dode doordat een vloer ongecontroleerd instortte.”

Bijkomend voordeel, het gastheerschap levert ook geld op. Jacobs: “We hebben een afsluitschot op maat gemaakt, dat houdt het water tegen. Daardoor hoeven

36 arbo 9 ¦ 2019

we buiten de altijd verplichte putwacht – een persoon die bij de werkplek de boel in de gaten houdt – geen extra putwacht in te zetten. Bovendien sloegen we om het handmatig transport van de materialen te vergemakkelijken twaalf in plaats van zes bouwputten. Dat levert winst op voor de toekomst. Zo kan de inspectie makkelijker plaatsvinden.”

Poep of zeep?

Een broedende kip moet je niet storen.

Maar dat doet toezichthouder en kwali-

teitsmanager Rob Reinderhoff dus wel.

Iedere week minstens vier keer spoedt hij naar het moerriool en kruipt ondergronds. Niet als een politieagent om te checken of iedereen alle veiligheidswaarborgen wel in acht neemt. Maar wel om vinger aan de pols te houden.

“De mensen werken twee uur. Daarna moeten ze een kwartier of half uur pauzeren. Je moet je voorstellen dat ze met beschermende kleding aan tien meter onder de grond werken in een vochtige omgeving. Het is er weliswaar ‘maar’ vijftien graden, maar het voelt als dertig.

Ik meet de luchtkwaliteit, die bij dit werk ook boven de wettelijke norm moet zijn, net als het zuurstofgehalte.

Natuurlijk kijk ik ook of de platen goed zijn aangebracht en de naden netjes afgewerkt. Betrapt of bespied voelen de mensen zich niet. ‘Kom maar, krijg je een kop koffie’, hoor ik meestal.”

Het op maat gemaakte schot of de schuif zoals hij ook wel heet, leidt het rioolwater naar een soort bypass. Die heeft een diameter van 1.40 meter en

loopt boven het moerriool, zodat er met droge voeten gewerkt kan worden. “Het ruikt er overigens nauwelijks naar poep, meer naar zeep”, getuigt Jacobs. Voor de schuif die het riool tijdelijk afsluit is een balk aangebracht. Stroomt daar (riool)water over door bijvoorbeeld hevige regenval, dan wordt het riool ontruimd.

Een preventieve maatregel. In een jaar tijd is dit vijf keer voorgekomen. Ook zijn er extra putten aangebracht om snel te ontruimen, mocht het water er toch onvoorzien aan komen.

Om met de vijf man die in het riool werken razendsnel uit het riool te kunnen komen, zijn ook extra putten gebouwd.

De evacuatie mag namelijk niet langer dan tien minuten duren. De grootste bottleneck zit hem in de trappen naar boven, vandaar ook die extra putten. Bij twijfel wordt het werk stilgelegd. Naast portofoons en digitale waarschuwing met gebruik van sensors, is er ook nog een ondergronds alarmsysteem. Want digitaal kan weleens kwetsbaar zijn op zo’n acht meter onder de grond en dat

De filosofie is dat Arnhem gastheer is, dus ook als de gemeente bedrijven uitnodigt om klussen te klaren geldt ook voor portofoons. Vandaar ook al die verschillende alarmsystemen.

Delen Nu dus verder met fase twee. Voor de Arnhemkenners; vanaf de Mandelabrug naar Oosterbeek. Is er nog wat geleerd van de eerste fase? Jacobs: “We gaan kortsluiting maken, dat is hetzelfde als communicerende vaten: een koppelriool dat tegendruk biedt waardoor water weg kan.” Frijters vult aan: “En we gaan onderzoeken of de ventilatie – die nu al bo-

ven de wettelijke norm is – nog beter kan door een extra put”, “Maar we zijn nog volop in overleg en in evaluatie.”

Arnhem gaat niet commercieel de boer op met haar ervaringen. Maar via symposia en overleggremia wil de gemeente haar kennis natuurlijk graag delen met collega-gemeenten in binnen en buitenland. “Ook omdat we geloven in verantwoordelijkheid voor veiligheid bij aannemers. Het levert namelijk veel op.

Niet alleen geld, maar vooral ook kennis en gezondheid.”

arbo 9 ¦ 2019 37

RECENTE

jurisprudentie Waar gewerkt wordt gebeuren ongelukken, ontstaan conflicten en wordt verzuimd.

Soms komt de rechter eraan te pas om te bepalen of iedereen wel volgens de regels heeft gehandeld. Een overzicht van recente rechterlijke uitspraken ten aanzien van arbeidsongevallen, conflicten, ziekteverzuim en re-integratie.

tekst Rob Poort

Jan Splinter komt door de winter Een werknemer loopt blijvende oogschade op tijdens snoeiwerk met een houtversnipperaar. De werkgever vecht de boete aan wegens het niet dragen van wel beschikbare gezichtsbescherming.

Boetematiging volgt, toch stapt de werkgever naar de Raad van State.

Een werknemer van een gemeentelijk samenwerkingsverband krijgt bij snoeiwerk met een ingehuurde houtversnipperaar een splinter hout in zijn linkeroog. Het oog gaat verloren. Tijdens het ongeval droeg de man geen gezichtsbescherming of veiligheidsbril om zijn gelaat of ogen te beschermen. Wegens overtreding van artikel 8.3, tweede lid Arbobesluit krijgt de werkgever een boete van 4.800 euro. Omdat hij wel gezichtsbescherming beschikbaar had

gesteld, zakt de boete in bezwaar naar 3.600 euro. Beroep van de werkgever bij de rechtbank is vergeefs en daarop gaat hij in hoger beroep. Want volgens de gebruiksaanwijzing begint de veilige zone op 1,5 tot 2 meter van de versnipperaar.

Het slachtoffer stond daar ver buiten toen het ongeval gebeurde.

De Afdeling bestuursrechtspraak van de Raad van State oordeelt als volgt. Rechtbank en minister hebben eerder terecht geoordeeld “dat de werknemer zich tijdens het ongeval in de situatie bevond dat er gevaar voor zijn veiligheid of gezondheid op de arbeidsplaats aanwezig was of kon ontstaan” (art. 8.3, eerste lid Arbobesluit). Hij was immers met twee collega’s aan het werk met een houtversnipperaar; een gevaarlijke machine.

Op het moment van het ongeval was de versnipperaar in werking en werd er ook hout ingevoerd. Het waren weliswaar zijn collega’s die dit deden. Maar dit neemt niet weg dat ook de werkne(advertentie)

Arbo Actualiteitendag In 1 dag up-to-date over alle arbo onderwerpen 38 arbo 9 ¦ 2019

mer als gebruiker van de versnipperaar op de arbeidsplaats aanwezig was. Dat hij zich daarbij op zes of zeven meter van de invoerkant bevond, doet niet af aan het gevaar. Want uit de handleiding valt niet af te leiden dat er een veilige zone begint op anderhalf tot twee meter van de versnipperaar. De werkgever heeft niet gezorgd dat de werknemer de beschikbare gelaatsbescherming ook gebruikte. Daarmee is sprake van overtreding van art. 8.3, tweede lid Arbobesluit.

Dit artikel bevat geen opzet of schuld als bestanddeel. Daarom is sprake van een overtreding als aan de materiële voorwaarden van dit artikel is voldaan. Betoogt een werkgever dat hem geen verwijt valt te maken, dan moet hij dit aannemelijk maken.

Het doorgeven van door de verhuurder gegeven instructies is niet hetzelfde als het zelf geven van instructie. De leidinggevende kon ook geen deugdelijk toezicht op de naleving houden. De situatie dat de werkgever geen enkel verwijt valt

te maken, doet zich daarmee niet voor.

De Afdeling verwerpt het beroep.

(Raad van State, Afd. bestuursrechtspraak, 17 oktober 2018, ECLI:NL:RVS:2018:3330)

Niet aansprakelijk voor burn-out Een ex-laborante stelt haar voormalige werkgever aansprakelijk voor haar arbeidsongeschiktheid door burn-out. Naar haar mening is het ziekenhuis tekortgeschoten in zijn zorgplicht waar het gaat om werkomstandigheden, PMO-verplichting en rol van de bedrijfsarts.

Wat zegt het hof in hoger beroep?

Een vrouw van nu 65 werkt sinds 1971 als laborante bij een ziekenhuis. In 2010 raakt zij arbeidsongeschikt. Na een mislukte re-integratiepoging volgt opname in een psychiatrisch ziekenhuis. Daarna heeft zij niet meer gewerkt. Begin oktober 2014 wordt zij volledig arbeidsongeschikt verklaard. Daarop volgt per 1 september 2015 beëindiging van de arbeidsovereenkomst met toestemming van het UWV. Daarop stelt de werkneemster het ziekenhuis aansprakelijk voor haar arbeidsongeschiktheid. Vervolgens heeft de kantonrechter vastge-

steld dat er sprake was van spanningsklachten die zijn aan te duiden als een burn-out. Maar de kantonrechter acht het causaal verband tussen burn-out en werk niet bewezen.

In beroep oordeelt het gerechtshof als volgt. Volgens de werkneemster is haar burn-out veroorzaakt doordat de werkgever zijn zorgplicht (art. 7:658 BW) niet is nagekomen. In hoofdlijnen maakt zij haar werkgever drie verwijten: 1. Werkomstandigheden De werkneemster deed voornamelijk microscopie. Dat gebeurde langdurig en met grote concentratie op een drukke werkplek. Maar het hof acht deze twee omstandigheden op zichzelf geen voor de gezondheid gevaarlijke omstandigheden. Zij deed dit werk sinds 1971 en had tot 2010 nooit gezondheidsproblemen.

Dat de werkgever wist van een (te) hoge werkdruk heeft de werkneemster onvoldoende onderbouwd. Daarmee bestond er geen verplichting om de werkomstandigheden aan te passen. De werkgever valt dan ook geen schending van zijn zorgplicht voor burn-out te verwijten.

2. Schending plicht PMO Het tweede verwijt is dat de werkneemster niet in de gelegenheid is gesteld om een periodiek geneeskundig onderzoek te laten verrichten. Volgens het hof is een PMO bedoeld om de risico’s die het

werk voor de gezondheid van de werknemers meebrengt zoveel mogelijk te voorkomen of te beperken. Over hoe vaak dit moet gebeuren laat de wetgever zich niet uit. Dat hangt samen met de mate waarin werknemers aan gezondheidsrisico’s staan blootgesteld op het werk. De werkneemster heeft bevestigd dat destijds voor de RI&E een PMO is uitgevoerd. Het is dan ook aan haar om de schending van artikel 18 Arbowet te onderbouwen. En wel door aan te geven wanneer er een nieuw onderzoek had moeten plaatsvinden. Het hof merkt ook nog op dat het causaal verband tussen de gestelde overtreding en haar schade niet aannemelijk is gemaakt.

3. Rol bedrijfsarts bij re-integratie Over de klachten tijdens de re-integratie oordeelt het hof dat de feiten en omstandigheden niet wijzen op een fout van de bedrijfsarts.

De slotsom: werkneemster heeft haar stellingen onvoldoende onderbouwd.

Het gerechtshof verwerpt daarom het hoger beroep.

(Gerechtshof ’s-Hertogenbosch, 13 november 2018, ECLI:NL:GHSHE:2018:4662)

Rob Poort, jurist en veiligheidskundige, www.bureaupoort.nl.

(advertentie)

Helder en praktijkgericht Onze sprekers laten u zien hoe u aan de hand van voorbeelden en tips de regels zodanig toepast in uw organisatie dat u een eventuele controle met vlag en wimpel doorstaat.

actualiteitendag.arbo-online.nl

Waardering Hobeon SKO-AH en SKO-VK: 1 punt

arbo 9 ¦ 2019 39

Veiligheid in de industrie doe je samen

Koken in de keten De industrie moet steeds sneller en efficiënter werken.

Bovendien staan er veel vacatures open. Daardoor doen industriële bedrijven vaak een beroep op de flexibele schil. Dat vraagt om extra aandacht voor het veiligheidsklimaat, zegt Joop Hekkelaan. tekst Caroline Jooren ¦ beeld Etienne Oldeman Photography

oop Hekkelaan is commercieel directeur Industry Services van technisch dienstverlener SPIE: “Sociale innovatie in veiligheid is belangrijk om ervoor te zorgen dat het aantal ernstige arbeidsongevallen afneemt. Dit start met de betrokkenheid en bewustwording van medewerkers en vraagt om een ketenbreed leerproces.”

Want om zich heen ziet Hekkelaan de veiligheidsrisico’s toenemen.

J

“Om de economische groei te waarborgen moet de productiviteit omhoog.

Ook maakt onze branche veel gebruik van een flexibele schil, met name voor de opvang van piekperiodes. Veel van die flexibele medewerkers komen uit Oost- en Zuid-Europa. Zij beheersen de Engelse taal niet altijd even goed.

Dat zorgt soms voor problemen op de werkvloer die gevaarlijke situaties kunnen veroorzaken.”

Tips voor risicobewustzijn Enkele tips van Joop Hekkelaan voor meer risicobewustzijn: » Geef eenduidig aan wat de verwachtingen zijn. Welk gedrag is acceptabel en welk gedrag niet? » Vergroot het besef dat je in je werk niet alleen verantwoordelijkheid hebt voor jezelf, maar ook voor elkaar. » Maak de risico s specifiek en tastbaar en speel in op gevoel en emoties.

Dit spreekt mensen meer aan. » Geef medewerkers de ruimte om verantwoordelijkheid te nemen voor het identificeren en beheersen van risico s. » Bouw checks in op de werkvloer met vragen. Hebben we de elektriciteit afgeschakeld? Zijn chemische vloeistoffen verwijderd? Is de mechanische energie uit het systeem?

40 arbo 9 ¦ 2019

Sociale innovatie Volgens Hekkelaan biedt sociale innovatie volop handvatten om de juiste antwoorden op veiligheidsuitdagingen te vinden. Sociale innovatie duidt op vernieuwingsprocessen op het gebied van samenwerking binnen bedrijven. Dat kan bijvoorbeeld ter verbetering van de productie zijn of – zoals in dit geval – ter verbetering van de veiligheid. “De cultuur en het veiligheidsbewustzijn zijn de belangrijkste factoren in het veiligheidsgedrag van mensen. Communicatie, afstemming, toezicht en adequaat reageren op onverwachte situaties zijn positief van invloed op het veiligheidsgedrag. Een open houding en actieve kennisdeling, dat is waar het om draait bij sociale innovatie in veiligheid.”

Veiligheidsbesef Technisch dienstverlener SPIE doet veel onderhoudsstops in de petrochemie.

“Dan werk je soms met wel duizend man extra op een site. Omdat er voor de stop productiewerkzaamheden worden stilgelegd, moet het onderhoud zo efficient en zorgvuldig mogelijk plaatsvinden. Maar hoe zorg je dat al die flexmedewerkers volledig up and running zijn voor een werkperiode van twee of drie weken? Dat ze volledig getraind zijn en hetzelfde veiligheidsbesef hebben als de andere medewerkers aan de onderhoudsstop? Dat is nu waar het in onze keten steeds meer wringt.”

De ervaring leert dat zowel eigen als ingeleende medewerkers op de werkvloer meer risico lopen betrokken te raken bij onveilige situaties. Dit begint bij relatief gemakkelijk te vermijden ongevallen met bijvoorbeeld een loszittende tegel als oorzaak, tot ernstiger incidenten door het nemen van short-cuts. Grote risico’s voor SPIE zijn bijvoorbeeld het werken met elektriciteit en systemen die tijdens normaal bedrijf onder druk staan.”

Aanspreken Is het mogelijk dat iedereen hetzelfde basisbesef bereikt? Hekkelaan denkt van wel. “SPIE heeft hiervoor een op houding en gedrag gericht veiligheidsprogramma ontwikkeld. Een belangrijk aandachtspunt is elkaar aanspreken op onveilig gedrag. Hiervoor krijgen alle medewerkers een training met rollenspellen, toolboxmeetings, workshops en werkplekinterventies. We zien dat mensen uit andere culturen elkaar minder snel aanspreken.

Ook worden ze soms boos als ze worden aangesproken. We leren onze medewerkers hiermee om te gaan, zodat ze zich niet laten weerhouden van het geven van feedback. We nemen flexwerkers ook altijd mee in onze veiligheidsprogramma’s. Ze krijgen een basiscursus veiligheid en een instructie over onze Life Saving Rules, in het algemeen en specifiek voor de projectlocatie.”

Uit de comfortzone Alertheid, dat is de essentie van sociale innovatie in veiligheid. “Sommige incidenten in onze branche worden voorkomen doordat mensen alerter zijn. In een industriële omgeving moet je je ervan bewust zijn dat dingen om je heen veranderen. In overdreven gereguleerde omgevingen kunnen mensen in een soort comfortzone komen waardoor ze minder alert zijn. En dat is ook weer een risico voor hun omgeving.”

“Een goed initiatief is de Veiligheidsladder die ProRail heeft ontwikkeld om de veiligheidscultuur in organisaties te meten en verbeteren”, vindt Hekkelaan.

Die ladder geeft concrete handvatten voor het opzetten, implementeren en toetsen van elementen voor veilig werken en het borgen van veilig gedrag in de cultuur. Het ultieme doel is de implementatie van een veiligheidscultuur in de hele keten. Dus van (onder)leverancier tot opdrachtgever en uiteindelijk de hele branche.”

Ketensamenwerking Hekkelaan benadrukt dat het inlenende bedrijf, het detacheringsbureau en de

opdrachtgever allemaal medeverantwoordelijk zijn voor de veiligheid en gezondheid van medewerkers. “Daarom is een goede samenwerking tussen deze partijen noodzakelijk. Dat begint bij een dialoog en afspraken over wat we van elkaar verwachten, ook bijvoorbeeld over het trainen van flexkrachten. Door best practices te delen is veel te winnen.“ Hij vertelt enthousiast over de Deltalinqs Training Plant in de Rotterdamse haven. “Hier krijgen medewerkers voor de procesindustrie trainingen om zo efficiënt mogelijk en volgens de hoogste en meest actuele veiligheidseisen te werken. In een realistische setting volgen ze praktijkgerichte trainingen in veiligheid en risicobeheersing. SPIE maakte de 3D-animatie en was verantwoordelijk voor de detailengineering.

Het overkoepelende doel is een gegarandeerd basisniveau veiligheid. Maar techniekstudenten enthousiasmeren was voor ons ook een belangrijke reden om mee te doen. Uiteindelijk draagt het terugdringen van het tekort aan mensen immers bij aan veiligheid.”

Cijfers

Verantwoordelijkheid

Op 20 maart raakten vier mensen gewond bij een explosie in een kooks- en gasfabriek van Tata Steel.

Als je de cijfers van de Inspectie SZW erop nakijkt, blijkt dat het aantal meldingen van een arbeidsongeval in 2018 met vier procent is gestegen: van 4.212 in 2017 naar 4.368 in 2018. Ook zorgwekkend is de stijging van het aantal dodelijke slachtoffers. In 2018 registreerde de Inspectie 71 doden bij 70 arbeidsongevallen, 17 meer dan een jaar eerder. De meeste fatale ongelukken vonden plaats in de logistiek, bouw, handel en industrie.

“Alle ingrediënten voor een proactieve veiligheidsinstelling zijn er. Nu moeten we er met de keten nog een goed recept van maken”, concludeert Hekkelaan.

“Samen nadenken over het vormgeven van veiligheidsbeheersing is goed. Daarin hebben directie en management een belangrijke rol. Meer regels is killing voor sociale innovatie. Want ervaren mensen te veel betutteling, dan schakelen ze hun capaciteiten terug naar een lagere stand. Je wilt dat veilig moeten werken verandert in veilig willen werken. En dat mensen de ruimte krijgen om verantwoordelijkheid te nemen. Dit past bij een sociaal innovatieve keten en is hard nodig. Want elk risico is er één te veel.”

arbo 9 ¦ 2019 41

Producten Belcel Bellen in de moderne kantoortuin is altijd een uitdaging. Want het is lastig om degene met wie u belt goed te verstaan en storend voor de omringende tuinbewoners.

Wellicht biedt de BellBooth uitkomst. Want deze volledig afsluitbare akoestische telefooncel biedt een functionele oplossing voor ongestoord bellen. Fijn voor u, fijn voor uw collega’s. De telefooncel is opgebouwd uit akoestische panelen die het omgevingsgeluid absorberen, maar vooral het geluid van de bellende persoon in de cel. Ook geschikt voor Skype-gesprekken met collega’s of als flexwerkplek. www.bakkerelkhuizen.com

Wat hoor ik daar?

Onder de naam B&K 2245 brengt Brüel & Kjær een nieuwe geluidsniveaumeter op de markt die een complete oplossing biedt voor alle standaard geluidsmetingen. Functioneel, betrouwbaar en zeer gebruiksvriendelijk. IP55-gecertificeerd voor stof- en waterbestendigheid en dus geschikt voor gebruik binnen en buiten. Stand-alone of in combinatie met mobiele apps. Op maat gemaakt voor specifieke geluidsmetingen in het kader van de hinderwet, uitlaatsystemen of de kantooromgeving. www.bksv.com

Slim bekeken Trendy én handig. Dat is de Crystallux veiligheidsbril van iSpector. Door het uitneembare frame is de bril multifunctioneel. Met frame beschermt de bril tegen projectielen en andere gevaarlijke voorwerpen. Zonder frame blijft het vizier antikras en antidamp voor optimaal zicht. Het frame is eenvoudig te verwijderen en terug te plaatsen. De bril is van polycarbonaat, zeer licht en geschikt voor hoge temperaturen. www.rehamij.nl

42 arbo 9 ¦ 2019

Mail uw informatie voor deze rubriek (met jpg-foto) naar arbo@vakmedianet.nl

L A V E ONG

Lastige tafel Bij transport en laden en lossen moet men gebruik maken van de juiste arbeidsmiddelen of ruimtes om onveilige situaties te voorkomen. Dit ongeval kon gebeuren omdat medewerkers gebruikmaakten van een laadklep die niet geschikt was voor het lossen van een groot gevaarte als een 750 kilogram zware lastafel.

tekst Ehsan Kermani

en bedrijf dat lasbenodigdheden en -tafels produceert en verkoopt neemt deel aan een vakbeurs voor lastechniek. Voor deze vakbeurs heeft het een speciale lastafel ontwikkeld met daaronder vier zwenkwielen. De lastafel is twee meter lang, een meter breed en weegt ruime 750 kg. Daarop zijn andere in folie verpakte materialen gezet. Na de beurs brengt een transportbedrijf de tafel op een donderdagmorgen om negen uur terug naar het bedrijf. Volgens afspraak helpen werknemers van het bedrijf de chauffeur van het transportbedrijf bij het lossen van de lastafel.

E

Terwijl de chauffeur en een werknemer bezig zijn met het lossen en een directeur toekijkt, arriveert de voorman van het bedrijf. Hij klimt zonder enig overleg meteen de laadklep op om te helpen de lastafel daarop te positioneren. De laadklep is 2,40 x 1,7 meter. In het gescharrel en de drukte die ontstaan door het grote formaat van de tafel, drukt hij ongewild met zijn voet op de reeds omhoogstaande rechter afrijdblokkering.

De lastafel rijdt vervolgens van de laadklep af, waarbij de voorman probeert die tegen te houden. Dat lukt niet. De voorman springt in een reflex van de laadklep. Daarbij valt de lastafel over hem heen. Gelukkig raakt de tafel hem niet, doordat de hoekpoten van de tafel eerst de grond raken. Daardoor houden de poten de tafel overeind.

De voorman zit gehurkt onder de tafel.

Bij het van de laadklep afspringen heeft hij zijn linkervoet gebroken en een scheur in zijn linkerschouder opgelopen, naast enkele schaafwonden. Een ambulance brengt hem naar het ziekenhuis. Na een nacht in het ziekenhuis en een operatie mag hij naar huis.

Oorzaken en lessen Op het moment van het ongeval stonden de vrachtwagen en de laadklep in de stationaire stand. Werknemers waren in de vrachtwagen en op de laadklep bezig om de lastafel te verplaatsen en ermee te manoeuvreren. Zij gebruikten daarbij geen arbeidsmiddel. Daardoor gelden de vrachtwagen en de laadklep als arbeidsplaats.

Door het gewicht en de afmetingen van de lastafel in relatie tot de afmetingen van de laadklep was manoeuvreren met de lastafel op de laadklep heel lastig.

Een laadklep is niet bedoeld voor moeilijk hanteerbare lasten zoals deze tafel.

Deze last had veilig met een heftruck of een (bovenloop-)kraan kunnen worden gelost. Omdat de ruimte zo klein was, kon het slachtoffer onbedoeld de afrijdblokkering indrukken. Normaliter worden met een laadklep hanteerbare lasten gelost, zoals producten op een pallet of containers.

Tijdens de werkzaamheden op de laadklep waren geen maatregelen genomen om te voorkomen dat de werknemers van de laadklep konden vallen. In be-

paalde situatie en voor bepaalde lasten kan men veiligheidshekken en/of andere voorzieningen tegen valgevaar aanbrengen.

Boeterapport Tegen het bedrijf werd een boeterapport opgemaakt. De overtreding van artikel 3.2, 1e lid van het Arbeidsomstandighedenbesluit werd in het rapport opgenomen: er was valgevaar aanwezig en dit gevaar was niet voorkomen. De arbeidsplaats was niet veilig toegankelijk en kon evenmin veilig worden verlaten.

Daarnaast was de arbeidsplaats niet zodanig ontworpen, gebouwd, uitgerust, in bedrijf gesteld, gebruikt en onderhouden dat gevaar voor de veiligheid en de gezondheid van de werknemers zoveel mogelijk was voorkomen.

De boete-oplegger was het niet met de redenering in het boeterapport eens.

Op basis van zijn bevoegdheid op grond van artikel 34 van de Arbeidsomstandighedenwet besloot hij om het bedrijf geen boete op te leggen. Het slachtoffer had per ongeluk en ongewild de afrijdblokkering (gedeeltelijk) buiten werking gesteld. De boeteoplegger was van mening dat de werkgever dit niet had kunnen voorzien. Ook had de werkgever niet kunnen voorzien dat het slachtoffer van de laadklep af zou springen. Daarmee oordeelde hij dat de grond voor het opleggen van een boete ontbrak.

arbo 9 ¦ 2019 43

A I D E M VraagApp biedt mensen snelle, begrijpelijke en laagdrempelige hulp over alledaagse dingen. Van de OV-chipkaart tot het eigen risico van de zorgverzekering. In makkelijke taal en op een persoonlijke manier. Tik of spreek in wat u wilt weten. In bijna alle gevallen chat u dan binnen een half uur met een van de vele vrijwilligers en krijgt u antwoord op uw vraag.

Download de gratis app via de AppStore en GooglePlay

RI&E-hulp

JAARBOEK 2019

PREVENTIEGIDS VEILIG EN GEZOND WERKEN

Op zoek naar een preventiegids voor veilig en gezond werken? U heeft hem gevonden: het Arbo Jaarboek 2019. Bedoeld voor iedereen die binnen een organisatie verantwoordelijk is voor veiligheid en gezondheid op de werkvloer. Want het boek helpt u bij het herr kennen en beoordelen van de risico's die met het werk samenhangen.

Arbojaarboek 2019, Vakmedianet, ISBN 9789462155978

Ander gedrag Iemand motiveren voor een gedragsverandering is soms best ingewikkeld. In dit boek geeft de auteur aan de hand van allerlei praktijkvoorbeelden antwoord op de vraag hoe je mensen het beste kunt ondersteunen als ze met een probleem bij je komen. Wat kun je wel doen? En wat beter niet? Een makkelijk leesbaar boek vol tips voor professionele coaches en hulpverleners, en al die hulpverleners thuis.

Waarom doe je nou niet gewoon wat ik zeg?, Hilde Jans, via www.growingstories.nl/shop-1

44 arbo 9 ¦ 2019

Vrij gewild Snelstartgids voor preventiemedewerkers in vrijwilligersorganisaties Deze gids helpt je met de belangrijke eerste stappen die je als preventiemedewerker neemt en wijst de weg naar praktische tools en websites. websites tes.

TNO heeft een speciale uitgave ontwikkeld van de veelgebruikte Snelstartgids voor Preventiemedewerkers die zich richt op vrijwilligersorganisaties. De gids kwam tot stand in nauwe samenwerking met Voedselbanken Nederland, de grootste vrijwilligersorganisatie van het land. Deze speciale uitgave van de Snelstartgids kunt u, net als de reguliere versie, gratis downloaden via inPreventie.

Gratis downloaden op https://bit.ly/2TRFIKs

UV-radar Wanneer de zon schijnt, willen we daar het liefst zo veel mogelijk van genieten. KWF Kankerbestrijding helpt daarom een handje met de UV Radar app. Die geeft gepast zonadvies op basis van de actuele zonkracht op uw locatie en toegespitst op uw huidtype. Zo hebt u altijd het juiste advies bij de hand, waar ook ter wereld.

Download de gratis app via de AppStore en GooglePlay

# # ! ! !

<+364*+ 411+,+6++07 .+9;+ +675+)8.+:+3 45 %+.1.,-+.* #)-0-+,)-(6453*)66-32%06 ,)&&)2 9))0 -14%'7 34 9)-0-+ +)(5%+ &-22)2 35+%2-6%7-)6 39)2(-)2 64)0)2 <-. ))2 0)-()2() 530 &-. ,)7 68'')6930 -140)1)27)5)2 9%2 9)-0-+ :)5/)2 %%5 :%7 <-.2 () 5)%0-67-6',) +5)2<)2 %%2 :%7 8 %%2 9)-0-+,)-( /827 35+%2-6)5)2 )7 () .8-67) 0)-()56',%46 9%%5(-+,)()2 :))7 8 %'')47%&)0) 9)-0-+,)-( 737 ))2 9%67 32()5())0 7) 1%/)2 9%2 () (%+)0-./6) %'7-9-7)-7)2 -./ 9335 1))5 -2*3 )2 %%21)0()2 34 2-)8:)4)564)'7-)9)2 %5&3 320-2) 20

# !

% ! ! <+364*+ 97.3+77 $3.:+67.8+.8 6+90+1+3

6(4 51+.*.3,+3*', 4 239)1&)5 35+%2-6)5)2 :-. :))5 () 5&3 340)-(-2+)2(%+ ))1 7-.()26 ()<) (%+ ())0 %%2 ??2 9%2 ()<) -27)5)66%27) 340)-(-2+)2 D 1+%%2 1)7 +)9%%50-./) 673**)2 D 5&31%2%+)1)27 9%2 2%%5

D $)5/(58/1%2%+)1)27 )2 D %06 ,)*&331 9335 885<%1) 2<)7&%%5,)-( D (9-6)5)2 )2 +5)2<)2 67)00)2 D 5%/7-./340)-(-2+ #)57538:)264)56332 D 53(8'7-)9) 1%',-2)9)-0-+,)-( )0( 8 28 %09%67 %%2

51+.*.3, *:.7+6+3 +3 ,6+3=+378+11+3 )<) (%+ /5-.+7 8 -2<-',7 -2 () 7%/)2 436-7-) )2 2%78850-./) +5)2<)2 (-) ,3+)2 &-. %(9-6)5)2 !-46 %(9-)<)2 ,)04)2 8 &-. ,)7 '5)@5)2 9%2 1))5 (5%%+90%/ &-22)2 8: &)(5-.* 3* 35+%2-6%7-) " 0))57 &)7)5 31+%%2 1)7 :)5/(58/ 0%67-+) 6-78%7-)6 )2 :))567%2( 32'5)7) 45%/7-./ 6-78%7-)6 1%/)2 (8-()0-./ ,3) 8 ,)7 +)0))5() (-5)'7 -2 /827 <)77)2

51+.*.3, &+60*6902'3',+2+38 +3 " ))5 7-.()26 ()<) ))2(%%+6) 340)-(-2+ ,3) 8 ))2 #30:%66)2 5&)-(65)0%7-) 9351 /827 +)9)2 453*)66-32%06 )2 0)-(-2++)9)2()2 /822)2 2% ()<) (%+ <)0*67%2(-+ ))2 )-+)2 1)7,3(-)/ 34<)77)2 -)59335 :35(7 ))2 &3)/.) 1)7 13+)0-./,)()2 A() +)5))(6',%46/-67B )2 ))2 95%+)20-.67 1))+)0)9)5( 2 ??2 (%+ :35(7 8 1))+)231)2 -2 ))2 327()//-2+65)-6 (335 ()<) 1%7)5-)

./(1./:+3 2+8 ;+8,+:.3, 6(4 )89'1.8+.8+3*', ) 9)52-)8:() 5&3:)7 -6 34 .80- -2 :)5/-2+ +)75)()2 $%7 <-.2 () ))567) 5)6807%7)2 )2 :%7 &)7)/)2)2 () :)76:-.<-+-2+)2 9335 8: (%+)0-./6) 45%/7-./ !-.()26 ()<) (%+ /31)2 ')275%0) 7,)1%B6 %%2 &3( () 2-)8:) 5&3:)7 %%2645%/)0-./,)-( &-. %5&)-(632+)9%00)2 &35+-2+ 9%2 45)9)27-) )2 45-9%'; &-. <-)/7) -./ 9335 1))5 -2*351%7-) )2 %%21)0()2 34 %'78%0-7)-7)2(%+ %5&3 320-2) 20

# # ! ! !

% ! $86+)-8

% ! $86+)-8

% ! $86+)-8

% ! $86+)-8

Binnenkort in Arbo

Gedrag

» Het einde van de

neuro-onzin

» Over het nut van dagdromen

En verder » De inspectie SZW controleert ook CBI s » Met beeld zegt u meer » Het leren van incidenten optimaliseren » Culturen en ongewenste omgangsvormen » Wie de schoen past ... » Zo zit het met arbo in de zorg » En

arbo 46 arbo 9 ¦ 2019

meer ...

Deze aankondiging is onder voorbehoud

WELLMAXX

ENERGIZE YOURSELF!

ERVAAR DEMPING ALS NOOIT TEVOREN DANKZIJ DE INFINERGY ® ZOOLKERN VAN BASF.

S2

VOERING MET EXTREEM HOGE SLIJTWEERSTAND

STIKNADEN IN DE GROEF

CONFORM DE UITGANGSPUNTEN VAN THE POSITIVE FOOTPRINT

BREDERE VETERCONSTRUCTIE VOOR BETER DRAAGCOMFORT VETERS VAN GERECYCLEDE PET-FLESSEN

ACHTERZIJDE VAN SLIJTVAST TPU

INLEGZOOL VAN 70% GERECYCLED SCHUIM

EEN SCHOEN DIE STAAT ALS EEN HUIS ONTWIKKEL JE SAMEN MET DE BOUWSECTOR MAAK KENNIS MET DE EERSTE CIRCULAIRE VEILIGHEIDSSCHOEN TER WERELD Bij EMMA Safety Footwear werken we elke dag keihard om onze veiligheidsschoenen steeds beter te maken. Dat doen we niet alleen, maar samen met gebruikers. In nauw overleg met een aantal grote bouw- en infrabedrijven hebben we Bryce ontwikkeld, een nieuwe veiligheidsschoen die perfect aansluit op de specifieke werkomstandigheden in de bouw. Uitgevoerd met microfiber onderdelen die bestand zijn tegen cement.

Waar leder door cement uitdroogt en hard wordt, blijft microfiber gewoon flexibel. Een lange levensduur én perfect draagcomfort zijn gegarandeerd.

100% VEILIG, 100% CIRCULAIR WIJ WILLEN NIET ALLEEN DE DRAGERS VAN ONZE SCHOENEN BESCHERMEN, MAAR OOK DE WERELD OM ONS HEEN. DAAROM ZIJN WE ZO TROTS OP BRYCE: HET IS DE EERSTE VOLLEDIG CIRCULAIRE VEILIGHEIDSSCHOEN TER WERELD. NIETS AAN DEZE SCHOEN GAAT VERLOREN. ALLE GRONDSTOFFEN WORDEN 100% HERGEBRUIKT. BIJVOORBEELD IN MEUBELS, KLEDING ÉN IN NIEUWE VEILIGHEIDSSCHOENEN. NAAST BRYCE HEBBEN WE NU ZES VOLLEDIG CIRCULAIRE VEILIGHEIDSSCHOENEN IN HET ASSORTIMENT, WE STREVEN ERNAAR IN 2019 ONZE GEHELE COLLECTIE VEILIGHEIDSSCHOENEN CIRCULAIR TE PRODUCEREN. ZO BOUWEN WE SAMEN VERDER AAN DE VOLGENDE GENERATIE VEILIGHEIDSSCHOENEN.

KIJK OP >> EMMASafetyfootwear.COM