Nieuw in de OR

WOR Medezeggenschap

Bestuurder

Ondernemer

Onderneming

Een korte inleiding in de ondernemingsraad Kernbegrippen 4 Ondernemingsraad (OR) 5 Positie en rol van de OR 8 Rechten van de OR in een notendop 13 Functies binnen de OR 18 OR en achterban 21

www.ornet.nl

COLOFON Voor deze uitgave is gebruik gemaakt van: In het diepe Een praktische wegwijzer voor beginnende medezeggenschappers Mario Winnink Illustraties: Arend van Dam Contact: Roel van Rijk, uitgever roelvanrijk@vakmedianet.nl 088 5840 926 ©vakmedianet 2018

2

Nieuw in de or

WE WENSEN JE VEEL PLEZIER IN JE OR-WERK

IN HET DIEPE EEN PRAKTISCHE WEGWIJZER VOOR BEGINNENDE MEDEZEGGENSCHAPPERS 3e herziene editie

Marion Winnink

Inleiding Welkom nieuw or-lid. Je bent net gekozen, je eerste or-vergadering is aanstaande of heb je misschien net achter de rug. De notulen van de afgelopen vergadering(en) heb je vast al ontvangen inclusief de bijbehorende documenten en nu mag je aan de slag. Maar had je je al gerealiseerd wat het or-werk inhoudt? Welke rechten en plichten de or heeft? Wat hij zoal doet en wat er van jou verwacht wordt? Of ben je gewoon in het diepe gegooid?

Deze introductie is bedoeld om je als nieuw or-lid snel wegwijs te maken in de wereld van het or-werk.

HET TEAM VAN ORNET

www.ornet.nl Nieuw in de or

3

1

KERNBEGRIPPEN

Wet op de ondernemingsraden (WOR) Deze wet regelt de medezeggenschap van werknemers in ondernemingen in Nederland.

De wet is niet alleen van toepassing op commer-

HIERONDER LICHTEN WE ENKELE BELANGRIJKE BEGRIPPEN TOE DIE JE IN DE DAGELIJKSE PRAKTIJK VAN JE OR-WERK ZULT TEGENKOMEN.

ciële bedrijven, maar ook op instellingen zonder winstoogmerk, de BVE-sector (Beroepsonderwijs en Volwasseneneducatie) en de overheid.

ONDERNEMING

Medezeggenschap

Het begrip ‘onderneming’ wordt in de WOR heel

Medezeggenschap betrekt werknemers bij de totstandkoming

breed omschreven. Het gaat om een groep mensen

van besluiten in de onderneming. Via medezeggenschap

die samenwerken in loondienst, waarbij deze

kunnen de werknemers invloed uitoefenen op het beleid en

groep naar buiten toe optreedt als zelfstandige

de gang van zaken in de onderneming waarin zij werken.

eenheid. Onder het begrip valt bijvoorbeeld ook

Anderzijds krijgt de leiding van de onderneming via mede-

een filiaal, een verkoopkantoor, een ziekenhuis,

zeggenschap belangrijke informatie vanaf de werkvloer.

een orkest etc. Het begrip onderneming is dus

Daar kan de leiding haar voordeel mee doen, bijvoorbeeld bij

geen juridisch begrip en hoeft niet samen te

het bepalen van het te voeren beleid en bij besluitvorming.

vallen met het begrip‘ondernemer’.

Bestuurder Een bestuurder heeft alleen of samen met anderen de

De ondernemer is degene die de onderneming in stand

hoogste zeggenschap in de organisatie; meestal is dit

houdt, met andere woorden degene die de materiële

dus de directeur of de raad van bestuur. Bij de overheid is dit de hoogst bevoegde ambtenaar die leiding geeft aan de onderneming, bijvoorbeeld een secretarisgeneraal of een gemeentesecretaris. Ook wordt met de bestuurder bedoeld degene die de ondernemer vertegenwoordigt in het overleg met de or.

4

Ondernemer

Nieuw in de or

middelen (gebouw, inventaris, apparatuur etc.) verschaft om de onderneming te laten functioneren.

Als de ondernemer een natuurlijke persoon is, is hij meestal ook de bestuurder. Meestal is de ondernemer een rechtspersoon, bijvoorbeeld een stichting of een naamloze of besloten vennootschap (nv of bv).

2

ONDERNEMINGSRAAD (OR) ELKE ONDERNEMING WAARIN TEN MINSTE VIJFTIG MENSEN WERKEN, MOET EEN ONDERNEMINGSRAAD INSTELLEN. DE WET SPREEKT NIET VAN WERKNEMERS, MAAR VAN ‘IN DE ONDERNEMING WERKZAME PERSONEN’.

Het gaat namelijk niet alleen om mensen die op

als de ondernemingsraden in bijvoorbeeld het

basis van een arbeidsovereenkomst of publiek-

bedrijfsleven. Er is echter een aantal beperkingen

rechtelijke aanstelling bij de organisatie werken,

opgenomen in de WOR, die zijn vooral terug te

maar ook om uitzendkrachten en mensen die

vinden in artikel 46d WOR. De belangrijkste worden

door een detacheringsbedrijf bij jullie gedetacheerd

hier toegelicht.

zijn. Hoeveel uur iemand werkt is niet van belang.

De ondernemer moet de or informatie geven over

De eerste beperking betreft de bestuurder in de

het aantal uitzendkrachten dat in de onderneming

zin van de WOR. Om te voorkomen dat advies

werkzaam is.

moet worden gevraagd op grond van artikel 30

Ook als in de onderneming minder dan vijftig

WOR over het benoemen van een bestuurder is

mensen werkzaam zijn, kan het zijn dat daar een or

bepaald dat onder meer een minister of staats-

moet worden ingesteld omdat een cao dit bepaalt.

secretaris, een commissaris van de Koningin, een

Een ondernemer kan ook vrijwillig besluiten een

lid van de Tweede Kamer en een staatsraad niet

or in te stellen als er minder dan vijftig mensen in

als bestuurder in de zin van de WOR zijn aan te

de organisatie werkzaam zijn.

merken. Hun benoeming is dus niet adviesplichtig.

De WOR bevat een grote hoeveelheid rechten en

De tweede beperking is terug te vinden in het

bevoegdheden voor ondernemingsraden. Deze

aantal onderwerpen waarover met de or overleg

rechten en bevoegdheden kunnen gedeeltelijk

moet worden gevoerd in een overlegvergadering.

ook van toepassing zijn op commissies die door

Uitgezonderd zijn de vaststelling van taken van

de or zijn ingesteld, alsmede voor gemeenschap-

publiekrechtelijke lichamen en onderdelen daarvan

pelijke ondernemingsraden, groepsondernemings-

en het beleid en de uitvoering van die taken.

raden en centrale ondernemingsraden.

Wel moeten de gevolgen van die taken voor de werkzame personen in de onderneming worden

Medezeggenschap bij de overheid

voorgelegd. Kortom: de besluiten zelf hoeven niet

Ook op ondernemingsraden bij de overheid is de

te worden voorgelegd, maar de gevolgen voor het

WOR van toepassing. Zij hebben grotendeels

personeel wel. Dit wordt ook wel het primaat van

dezelfde rechten, bevoegdheden en verplichtingen

de politiek genoemd.

Nieuw in de or

5

en de technische middelen. Het ene beleid heeft bijna altijd met een of meer andere beleidsterreinen te maken. Met het samenvoegen van twee afdelingen bijvoorbeeld heb je te maken met organisatorisch beleid (verandering van werkprocessen), financieel- economisch beleid (wat gaat het kosten en wat levert het op?) en sociaal beleid (verandering/wegvallen van taken of functies).

Behalve het behartigen van het bedrijfs- en

Doel en taak van de or

personeelsbelang heeft een or ook nog een

In artikel 2 van de WOR staat dat de or als doel

stimulerende taak ten aanzien van de volgende

heeft bij te dragen aan het goed functioneren

onderwerpen (artikel 28 van de WOR):

van de onderneming in al haar doelstellingen.

arbeidsvoorwaarden;

Dit betekent dat hij zich zowel met het bedrijfs-

arbeidsomstandigheden;

belang als het personeelsbelang bezighoudt,

werkoverleg en overdracht van bevoegdheden;

waarbij het laatste toch wel vooropstaat. Je bent

gelijke behandeling van mannen en vrouwen;

tenslotte als or-lid door je collega’s gekozen om

non-discriminatie;

hun belangen te behartigen bij alles wat er in de

inschakeling gehandicapten;

onderneming gebeurt.

inschakeling minderheden; milieu.

Met je bestuurder heb je het onder meer over

6

Nieuw in de or

beleidszaken. Onder beleid verstaan we: het

Als or-lid kun je met een behoorlijk aantal

afstemmen van mensen, middelen en activiteiten

wetten te maken krijgen. De belangrijkste zijn:

met als doel de algemene bedrijfsdoelstellingen

Wet op de ondernemingsraden. Dit is de basis

te realiseren. Dit betreft meestal het sociaal,

van het or-werk. Hierin zijn onder andere alle

financieel-economisch en organisatorisch beleid

rechten en plichten van een or te vinden.

www.ornet.nl/shop hop p

Arbeidsomstandighedenwet (kortweg weg ArboA moeeten wet). Hierin staan voorschriften die moeten n van zorgen voor goede omstandigheden werknemers en ambtenaren. Deze wet regelt ook een aantal rechten van dee or.

Arbeidstijdenwet. Op grond van deze eze en n wet kunnen collectieve regelingen worde worden king tot t afgesproken met de or met betrekking de arbeidsduur en rusttijden.

Wet bescherming persoonsgegevens. ns. Het Het doel ewerk kers te van deze wet is de privacy van medewerkers werking beschermen. Het uitgangspunt is de verw verwerking ste zi in van van persoonsgegevens – in de ruimste zin emende het woord – in alle stadia. Gezien de toene toenemende or me en technische ontwikkelingen, waardoor men n, is voor steeds beter gegevens kan koppelen,

maken k op dit di vlak l k als l er geen cao is i off er niets i

nde en de or een belangrijke toezichthoudende

over in de cao staat.

controlerende taak weggelegd.

Algemene g wet g gelijke j behandeling. g Deze wet

Wet aanpassing arbeidsduur. Dezee wet geeft

verbiedt dat mensen gediscrimineerd worden

werknemers (ook ambtenaren) het recht om in

op grond van ras, geloof, nationaliteit, seksuele

deeltijd te mogen werken. Een werkgever moet

geaardheid, burgerlijke staat, politieke gezindheid

niet alleen een verzoek om vermindering, maar

etc. De or heeft de plicht erop toe te zien dat er

ook om uitbreiding van de arbeidsduur honoreren.

in zijn organisatie geen discriminatie plaatsvindt.

Wet arbeid en zorg. Allerlei vormen van verlof (zorgverlof, ouderschapsverlof, calamiteiten-

Voor alle informatie die je als or-lid nodig hebt

verlof etc.) zijn in deze wet geregeld. De or kan

over arbeidsomstandigheden kun je gebruikmaken

met zijn bestuurder afwijkende afspraken

van het Praktijkboek arbeidsomstandigheden.

Nieuw in de or

7

POSITIE EN ROL VAN DE OR

3

De or is een zelfstandig orgaan dat op basis van

afwachtend opstellen en alleen beleid toetsen.

de WOR een gelijkwaardige overlegpartner is van

Hij kan ook actiever zijn, zelf met initiatieven

de bestuurder. Het overleg vindt plaats aan de

komen en meedenken met de bestuurder. Een

top van de organisatie en ‘die top’ moet besluiten

afwachtende houding heeft als voordeel dat je

nemen over doelstellingen en algemeen beleid

als or nooit medeverantwoordelijk kan worden

(het strategisch beleid). De or maakt géén deel

gemaakt voor het beleid. Een nadeel is echter dat

uit van die top. Hij is dus ook niet verantwoordelijk

je vaak min of meer achter de feiten aan loopt en

voor het gevoerde beleid, maar kijkt als het ware

dientengevolge weinig invloed kunt uitoefenen.

vanaf het balkon naar wat er in de organisatie

In dat geval kun je je afvragen of je nog wel een

gebeurt en reageert daarop.

gelijkwaardige overlegpartner van je bestuurder bent. Een actieve or die met eigen initiatieven komt

De or kan op verschillende manieren inspelen op

en meedenkt met de organisatie, kan daarentegen

wat er in de organisatie gebeurt. Hij kan zich

meer invloed uitoefenen. Maar een nadeel is dat de toetsende rol van de or daarmee in het gedrang kan komen. En soms is juist de or nog de enige instantie die iets kan toetsen... Kortom, beide

or B

uitersten hebben voor- en nadelen; elke or zal voor zichzelf moeten uitmaken welke rol hij kiest.

Positie van het or-lid Je nieuwe positie als or-lid is vaak even wennen.

Tot nu toe had je als werknemer te maken met je directe collega’s, met die van andere afdelingen en met je directe leidinggevende. De relaties met deze mensen zijn gelijkwaardig (collega) of hiërarchisch (chef). Dit is te overzien. Maar als

Organisatie

or-lid heb je er opeens een nieuwe positie bij gekregen. Je slaat een aantal lagen in de organisatie over en hebt direct contact met de hoogste

FIGUUR 1. De or kijkt als het ware vanaf het balkon naar de organisatie.

leidinggevende, op een gelijkwaardig niveau; een positie die niet voor iedereen is weggelegd!

8

Nieuw in de or

Een paar tips: Wees je bewust van je rolwisselingen en van het feit dat er regelmatig een andere pet opgezet moet worden. Zet bewust die knop om, sta even stil bij de rol die je hebt en wat er in die rol van je verwacht wordt. Op die manier krijgt rolverwarring geen kans.

Bespreek met de rest van de or dat je als MT-lid, P&O-medewerker of controller soms informatie kunt hebben die je vanuit je functie niet kunt delen en spreek duidelijk af hoe jullie hier samen mee om willen gaan.

Wees geen woordvoerder bij een onderwerp waarbij je zelf betrokken bent in de totstandkoming van beleid. Je kunt natuurlijk wel feitelijke of contextuele informatie geven.

Maak het pettenonderscheid ook duidelijk aan anderen. Als een collega je aanspreekt over iets op zijn afdeling, vraag dan of je als or-lid wordt aangesproken (met de achterliggende bedoeling “Or, doe hier iets aan”) of als collega (uitlaatklep).

Ook als je bestuurder je tijdens de overlegvergadering persoonlijk aanspreekt over iets, vraag dan in welke hoedanigheid hij je Aan de ene kant ben je dus een gewone collega/

aanspreekt. Dat schept duidelijkheid, voor

werknemer en aan de andere kant een gelijk-

beide partijen.

waardige overlegpartner voor je bestuurder.

Je hebt bij wijze van spreken twee petten op en

Ook in je directe omgeving verandert er iets.

dat is wennen. Je zult ook wel eens van pet moeten

Sommige collega’s zijn heel positief en ook

wisselen. In een overlegvergadering moet je

benieuwd naar je ervaringen in de or. Anderen zijn

bijvoorbeeld met je or-pet op zitten en niet met

wel positief, maar vinden het ook knap lastig dat

de pet van de medewerker van afdeling x of van

je vaak weg bent en zij een deel van je werk moeten

MT-lid Y. Omgekeerd zul je tijdens de lunch met

waarnemen. En vervolgens heb je nog collega’s

je collega’s in de kantine je or-pet thuislaten.

die het volstrekt niet interesseert of die afgunstig zijn op je machtspositie. Je directe chef kan het

Die twee petten kunnen je soms voor problemen

zelfs bedreigend vinden, want jij hoort waarschijnlijk

stellen waar je niet op gerekend hebt. Hoe ga je

meer dan hij. Deze, minder positieve, reacties op

hier het beste mee om?

je or-lidmaatschap komen voor een deel voort uit Nieuw in de or

9

onbekendheid met wat een or is en doet. ‘Onbe-

regelen zijn ingesteld om ervoor te zorgen dat je

kend maakt onbemind.’ Hiertegen bestaat maar

je taken als or-lid onafhankelijk kunt uitoefenen en

één remedie: vertel systematisch wat de or doet.

niet bang hoeft te zijn voor strafmaatregelen als

Waar zijn jullie mee bezig, wat zijn de beperkingen,

je andere standpunten inneemt dan de bestuurder

wat lukt wel en wat niet en waarom? Door ook

en soms zelfs lijnrecht tegenover hem komt te staan.

steeds te benadrukken dat je niet voor jezelf in de

De extra bescherming geldt ook voor (voormalige)

or zit, maar ook voor je collega’s, kweek je meer

kandidaat-or-leden, plaatsvervangende en voor-

begrip voor je or-lidmaatschap.

malige or-leden, (voormalige) leden van vaste commissies en onderdeelcommissies, (voormalige)

Wat ook lastig is, is dat het or-werk tijd kost.

leden van een pvt en de toegevoegde ambtelijk

En dat gaat ten koste van je andere werk. Realiseer

secretaris.

je dus, dat je als or-lid in feite een parttime mede-

Er bestaat een benadelingsverbod (artikel 21 van

werker bent geworden (of nog meer parttimer

de WOR) en een ontslagverbod (artikel 7:670 en

dan je al was). Je kunt je andere werk dus niet

7:670a van het Burgerlijk Wetboek).

meer voor de volle honderd procent doen en zult dingen moeten laten liggen.

Benadelingsverbod Het benadelingsverbod houdt bijvoorbeeld in

Schipperen met je tijd, dat betekent dat je soms

dat een or-lid net zoveel kans op promotie moet

tegen je collega’s, je baas of de or ‘nee’ moet zeggen.

maken als andere werknemers. Ook mag het

Dat zal je niet altijd in dank worden afgenomen,

or-lidmaatschap niet leiden tot slechtere werk-

maar voel je daar niet schuldig over. Of je nu met

omstandigheden, er mag geen gedwongen over-

or-werk of met je andere werk bezig bent, het is

plaatsing plaatsvinden, je mag niet geschorst

allebei in het belang van de organisatie.

worden en als je een tijdelijke arbeidsovereen-

Veel or-leden willen geen taken afstoten, omdat

komst hebt, mag deze niet niet verlengd worden,

ze bang zijn dat hun functie uitgehold wordt en

als die zonder je or-werk wel verlengd zou worden.

wat is er dan nog over als ze later weer eens uit

Ook afspraken om benadeling te voorkomen

de or stappen? Een terechte vraag.

kunnen worden vastgelegd in een sociaal statuut.

Wat helpt is afspraken maken met de bestuurder, over vervanging, over je loopbaan, over compensatie

Als je van mening bent dat je benadeeld wordt

voor parttimers, ploegendienstmedewerkers etc.

op grond van artikel 21 van de WOR dan kun je

Deze afspraken worden bij voorkeur vastgelegd in

(na eerst bemiddeling aan de bedrijfscommissie

het ‘sociaal statuut’.

te hebben gevraagd) aan de kantonrechter vragen te bepalen dat de ondernemer zich voortaan

10

Nieuw in de or

Benadelingsverbod en rechtsbescherming

onthoudt van handelingen die benadeling tot

Als lid van de or word je extra beschermd tegen

als door de betrokkene zelf worden gedaan. Aan de

benadeling en ontslag. Deze beschermingsmaat-

hand van de feitelijke situatie moet je aannemelijk

gevolg hebben. Dit verzoek kan zowel door de or

maken dat er sprake is van benadeling. De onder-

ruimte, werkplekken, computers, telefoons,

nemer zal moeten aantonen dat de benadeling niets

postzegels en een kopieerapparaat. Daarnaast

te maken heeft met de werkzaamheden als or-lid.

verkrijgen de meeste ondernemingsraden eigen briefpapier waarmee zij zich kunnen profileren.

Ontslagbescherming Als or-lid kun je in principe niet ontslagen worden,

Scholing

tenzij:

Elk or-lid heeft recht op een bepaald aantal dagen

je nog in je proeftijd zit;

scholing per jaar. Voor or- leden bedraagt het

je een arbeidsovereenkomst voor bepaalde tijd

minimumaantal vijf dagen per jaar. Or-leden die

hebt en deze eindigt;

ook lid zijn van een vaste of onderdeelcommissie

je zelf schriftelijk instemt met het ontslag;

hebben recht op acht dagen per jaar. Commissie-

het bedrijf of het onderdeel waar je werkt,

leden die geen or-lid zijn hebben recht op ten

gesloten wordt;

minste drie dagen scholing per jaar.

je op staande voet ontslagen wordt; of

De scholing van een beginnend or-lid bestaat in

de kantonrechter de arbeidsovereenkomst

de regel uit het volgen van een cursus of training

ontbindt wegens gewichtige redenen.

van een medezeggenschapsadviseur of jurist.

Je wordt dan ingewijd in de basisprincipes van

Voor voormalige or-leden geldt de ontslag-

het medezeggenschapsrecht en de daaruit voort-

bescherming tot twee jaar na beëindiging van het

vloeiende rechten en verplichtingen voor de or.

lidmaatschap. Voor ambtenaren gelden afwijkende

Ervaren or-leden volgen vaak verdiepingscursussen.

rechtspositionele regelingen van de overheidssector.

Een vorm van scholing kan ook bestaan uit het inschakelen van een trainer die de or begeleidt in

Faciliteiten

een specifiek traject, bijvoorbeeld een adviestraject,

Om goed te kunnen functioneren moet de or

dat de or op dat moment doorloopt. De kosten

gebruik kunnen maken van verschillende faciliteiten,

van de scholing komen voor rekening van de

zoals administratieve voorzieningen en het volgen

bestuurder. Tijdens de scholing behoud je gewoon

van cursussen. Hij mag gebruikmaken van voor-

recht op loon.

zieningen die al in de onderneming aanwezig zijn en die nodig zijn voor het goed kunnen uitvoeren van de or-taak. Ook de toevoeging van een ambtelijk secretaris, notulist of typist(e) valt hieronder.

Dit alles is in de WOR geregeld in de artikelen 15, 16 en 17.

Administratieve voorzieningen Bij administratieve voorzieningen kun je bijvoorbeeld denken aan het beschikbaar stellen van vergader-

www.ornet.nl Nieuw in de or

11

Ook voor scholing kom je naar OR net!

VOOR HET ONTWIKKELEN EN BIJHOUDEN VAN DE KENNIS EN VAARDIGHEDEN DIE NODIG ZIJN OM HET OR-WERK SUCCESVOL TE KUNNEN UITOEFENEN, BIEDEN WIJ EEN BREED AANBOD AAN EENDAAGSE TRAININGEN, CONGRESSEN EN INCOMPANYTRAININGEN.

Waarom kiezen voor OR/opleidingen?  Je bent verzekerd van de allerbeste trainers  In onze trainingen is volop ruimte voor persoonlijke aandacht  Onze trainingen worden hooggewaardeerd, gemiddeld met een 8,3  Vertrouwde kwaliteit, op ons kun je bouwen  Als je met meer collega’s komt, hanteren we altijd een speciale prijs

Een greep uit ons aanbod:

INCOMPANY

Basis

Alle open inschrijvingstrainingen kunnen ook incompany

Basiscursus medezeggenschap

gegeven worden. Het bestaande programma wordt hierbij op

Basiscursus dagelijks bestuur voor de or

basis van een telefonisch intakegesprek aangepast aan de

Verdiepingscursus advies- en instemmingsrecht

wensen van jouw or.

Vaardigheden

MAATWERK

Communiceren met de achterban

Voor maatwerk gaan we met je in gesprek om te kijken wat

Communiceren met de bestuurder

belangrijke thema’s en ontwikkelings-behoeften van je or zijn.

Lean vergaderen

Op basis hiervan stellen we een maatwerktrainingstraject

Succesvol onderhandelen met de bestuurder

voor je samen.

Strategie

COMPETENTIESCAN MET MAATWERKTRAINING

OR & arbeidsvoorwaarden

We bieden ook de mogelijkheid om op basis van een

OR & organisatieverandering

competentiescan, die inzicht geeft in het kennisniveau en

OR & pensioenen

de competenties van de leden van de or, een maatwerktraining

OR & verdraaide medezeggenschap

samen te stellen. Met de integrale aanpak van dit complete pakket ontwikkel je de kennis en vaardigheden die nodig zijn

Arbo

voor optimaal or-werk.

OR & duurzame inzetbaarheid OR & werkdruk en werkstress OR & VGWM Kijk voor alle opleidingen en meer informatie op ornet.nl/opleidingen

12

Nieuw in de or

Meer hierover kun je lezen op ornet.nl/incompany

4

RECHTEN VAN DE OR IN EEN NOTENDOP Op basis van de WOR en het Burgerlijk Wetboek

artikel 31 lid 2 (basisinformatie);

heeft de or een aantal rechten:

artikel 31a (financieel-economische informatie);

informatierecht (artikel 31 van de WOR);

artikel 31b (sociaal beleid);

bespreekrecht (artikel 23 en 24 van de WOR);

artikel 31c (sociaal beleid).

initiatiefrecht (artikel 23 van de WOR); adviesrecht (artikel 25 van de WOR);

Bespreekrecht

instemmingsrecht (artikel 27 van de WOR);

Het bespreekrecht houdt in dat je tijdens de

enquêterecht;

vergadering met je bestuurder (= overlegvergadering

voordrachtsrecht commissaris;

ook vaak als ov aangeduid) van gedachten wisselt,

spreekrecht tijdens de ava.

standpunten uitlegt en informatie uitwisselt over alle sociale, organisatorische, economische en

Informatierecht

financiële zaken die de organisatie aangaan.

De or heeft een actief en een passief informatie-

Behalve deze algemene zaken bespreek je tijdens

recht (artikel 31 van de WOR). Het actieve infor-

een overlegvergadering ook instemmings- en

matierecht houdt in dat de bestuurder de or (en

adviesplichtige zaken en initiatiefvoorstellen

zijn commissies) desgevraagd, tijdig alle informatie

van de or.

moet geven die hij redelijkerwijs nodig heeft voor

Zowel de bestuurder als de or kan het verzoek

zijn functioneren. Als de or daarom vraagt moet

doen een overlegvergadering te houden. Deze moet

de bestuurder deze informatie schriftelijk geven.

binnen twee weken na dit verzoek plaatsvinden.

De or moet wel concreet aangeven waarvoor hij

De bestuurder kan zich bij een overlegvergadering

de gevraagde inlichtingen en gegevens nodig heeft.

laten bijstaan door anderen (bijvoorbeeld een

Behalve het actieve informatierecht heeft de or

P&O’er of controller) en zich incidenteel (bijvoor-

ook een passief informatierecht. Dit houdt in dat

beeld bij ziekte) laten vervangen (bijvoorbeeld

de bestuurder de or ongevraagd bepaalde informatie

door een adjunct-directeur, een commissaris, een

moet verstrekken. In de volgende artikelen van

lid van het bestuur, etc.).

de WOR staat aangegeven om welke informatie het gaat:

Vroeger bepaalde de wet dat er ten minste zes

artikel 25 lid 3 (inhoud adviesaanvraag);

keer per jaar een overlegvergadering moest

artikel 27 lid 2 (inhoud instemmingsverzoek);

plaatsvinden. Nu kun je zelf met de bestuurder hier

artikel 30 lid 3 (inhoud adviesaanvraag

afspraken over maken. Bij grote ondernemingen

benoeming of ontslag bestuurder);

wordt vaak elke maand een overlegvergadering Nieuw in de or

13

TIP

Het is handig om de overlegvergaderingen voor het hele jaar vast te leggen zodat iedereen daarmee rekening kan houden.

gepland, bij kleine

van het initiatiefrecht buiten de overlegvergade-

vaak één keer per

ringen om moet schriftelijk gebeuren. Bovendien

twee maanden of één

moet het voorstel dan voorzien zijn van een

keer per kwartaal.

schriftelijke toelichting.

In ieder geval moet er twee keer per jaar overleg plaatsvinden over de algemene gang van zaken.

Adviesrecht

De bestuurder moet dan aangeven welke besluiten

Op grond van artikel 25 van de WOR heeft

hij in voorbereiding heeft die mogelijk advies- of

de or het recht advies uit te brengen over

instemmingsplichtig zijn. Tijdens de vergadering

een aantal door de bestuurder voorgenomen

moeten bestuurder en or afspreken hoe en wanneer

besluiten van financieel- economische en

de or bij de besluitvorming wordt betrokken.

organisatorische aard.

De meest voorkomende besluiten zijn – samen-

Initiatiefrecht

gevat – de volgende:

Het initiatiefrecht van de or is nogal een onder-

overdracht van de zeggenschap over de onder-

geschoven kindje. In de praktijk wordt er niet

neming of een onderdeel daarvan;

bijster veel gebruik van gemaakt, terwijl het heel

het vestigen, overnemen of afstoten van

wat kan bieden. Het initiatiefrecht is namelijk dé

zeggenschap over een andere onderneming,

manier om een onderwerp aan de orde te stellen

het verbreken van duurzame samenwerking

en de ondernemer te verplichten mee te denken

met een andere onderneming, alsmede het

met ideeën van de or.

aangaan, wijzigen of verbreken van een belangrijke financiële deelneming;

14

Nieuw in de or

In de overlegvergaderingen kunnen alle onder-

beëindiging van de werkzaamheden van de

werpen worden besproken die betrekking hebben

onderneming of van een belangrijk onderdeel

op de onderneming. De or mag zelf onderwerpen

daarvan;

aan de orde stellen en hierover voorstellen doen

belangrijke inkrimping, uitbreiding of andere

en standpunten innemen. Dit is het initiatiefrecht

wijziging van de werkzaamheden van de

van de or. Het initiatiefrecht mag tijdens de over-

onderneming;

legvergadering, maar ook daarbuiten, worden

belangrijke wijziging in de organisatie, dan wel

uitgeoefend. Tijdens de overlegvergadering mag

in de verdeling van de bevoegdheden binnen

de or zijn initiatiefvoorstel mondeling indienen en

de onderneming;

motiveren. De ondernemer mag zijn besluit dan

wijziging van de plaats waar de onderneming

ook weer mondeling meedelen. Het uitoefenen

haar werkzaamheden uitoefent;

het doen van een belangrijke investering of het aantrekken van een belangrijk krediet ten behoeve van de onderneming; invoering of wijziging van een belangrijke technologische voorziening.

Daarnaast heeft de or adviesrecht over besluiten tot benoeming en ontslag van bestuurders van de onderneming (artikel 30 van de WOR).

Instemmingsrecht De or heeft instemmingsrecht over door de ondernemer voorgenomen besluiten met betrekking tot onderwerpen op het gebied van het sociaal beleid van de onderneming. Het gaat nadrukkelijk niet om primaire arbeidsvoorwaarden, dus bijvoorbeeld niet om loonsverhogingen; die worden

Het instemmingsrecht geldt voor de volgende

afgesproken tussen werkgevers- en werknemers-

onderwerpen:

organisaties of tussen de werkgever en de individuele

pensioenregeling, spaarregeling of winst-

werknemer. Instemmingsrecht betekent dat een

delingsregeling;

bestuurder zijn voorgenomen besluit alleen mag

arbeids- en rusttijdenregeling en vakantieregeling;

uitvoeren als de or daarmee akkoord gaat.

belonings- en functiewaarderingssysteem;

De onderwerpen die onder het instemmingsrecht

veiligheid, gezondheid en welzijn in verband

van de or vallen, staan vermeld in artikel 27 van de

met de arbeid en het ziekteverzuim;

WOR. Het gaat vooral om regelingen en systemen

aanstellings-, ontslag- en bevorderingsbeleid;

die gelden voor groepen werknemers op het

personeelsopleiding;

gebied van secundaire arbeidsvoorwaarden en

personeelsbeoordeling;

arbeidsomstandigheden.

bedrijfsmaatschappelijk werk; werkoverleg; klachtenregeling; privacybescherming; personeelscontrolesystemen.

Nieuw in de or

15

Enquêterecht

of een personeelsvertegenwoordiging. Je kunt

Aandeelhouders, de advocaat-generaal van het

dus proberen – ook als er in het geheel (nog) geen

Gerechtshof in Amsterdam en de vakbonden

sprake is van onrust of wanbeleid – het enquête-

kunnen de Ondernemingskamer vragen een

recht toebedeeld te krijgen. Het eenvoudigst is

onderzoek in te stellen naar het beleid en de gang

dit op te nemen in een overeenkomst met de

van zaken binnen een onderneming. Dit zogeheten

ondernemer, maar via de statuten is dit ook

enquêterecht heeft feitelijk tot doel wanbeleid

mogelijk.

binnen een onderneming aan de orde te stellen en de verhoudingen binnen de onderneming te her-

Voordrachtrecht commissaris

stellen. Dit is in het belang van de onderneming

De or heeft het recht om personen voor te dragen

en de werknemers.

als commissaris bij de naamloze vennootschap

Ook kan de Ondernemingskamer gevraagd worden

en de besloten vennootschap die onder de zoge-

om onmiddellijke voorzieningen te treffen, zoals

heten structuurregeling vallen. Daarnaast heeft

het schorsen of vernietigen van een besluit van

de or een versterkt aanbevelingsrecht voor ten

een orgaan van de onderneming, het schorsen

hoogste een derde van de leden van de raad van

of ontslaan van bestuurders of commissarissen, het

commissarissen.

tijdelijk aanstellen van bestuurders of commissarissen of het tijdelijk afwijken van statutaire

In de praktijk gaat het om de grotere onderne-

bepalingen.

mingen. Er zijn twee mogelijkheden: de structuurregeling wordt vrijwillig toegepast of de onderne-

De vakbond die gebruik wil maken van zijn

ming voldoet gedurende drie jaar aan drie criteria

enquêterecht moet in ieder geval leden hebben

waardoor de structuurregeling verplicht moet

die werkzaam zijn binnen de onderneming waar

worden toegepast. Deze criteria zijn:

het verzoek over gaat en hij moet eerst de or

1. het geplaatste kapitaal en de reserves van de

raadplegen. Als de bond dit nalaat wordt hij niet-

onderneming (volgens de balans met toelich-

ontvankelijk verklaard in zijn verzoek.

ting) bedraagt ten minste € 16 miljoen; 2. de ondernemer heeft verplicht op grond van de

De or heeft geen wettelijke bevoegdheid om het enquêterecht uit te oefenen. Maar er is wel een mogelijkheid om het recht van enquête te krijgen.

De wet bepaalt namelijk dat het enquêterecht bij

16

Nieuw in de or

WOR een or ingesteld; 3. bij de onderneming zijn in de regel ten minste honderd werknemers in Nederland werkzaam (waarbij uitzendkrachten worden meegeteld).

overeenkomst of statuten aan anderen kan worden

Als aan deze criteria wordt voldaan dan is de

toegekend, waaronder dus bijvoorbeeld ook de or

onderneming verplicht om haar statuten aan te

VOOR MEER INHOUDELIJKE INFORMATIE OVER DEZE ONDERWERPEN VERWIJZEN WE JE GRAAG NAAR: passen aan de structuurregeling en om een raad van commissarissen in te stellen. De raad van

Praktijkgids ondernemingsraden

WOR, Tekst & Commentaar

commissarissen is een belangrijk orgaan binnen de onderneming omdat het veel bevoegdheden heeft, waaronder de bevoegdheid om de directieleden te benoemen of te ontslaan. Daarnaast is de goedkeuring van de raad van commissarissen

ONDERNEMINGSRADEN

WOR

wet op de ondernemingsraden

2019

nodig voor veel belangrijke besluiten, zoals het tekst & commentaar

doen van grote investeringen of het ontslaan van

2019

een aanmerkelijk aantal werknemers. Via de ‘werknemerscommissaris’ kun je dus proberen dit soort besluiten te beïnvloeden.

OR Jaarboek

Memo Plus ondernemingsraden

Spreekrecht tijdens de Algemene Vergadering van Aandeelhouders (AVA) De or van een naamloze vennootschap (beursgenoteerd en niet-beursgenoteerd) heeft het zogeheten spreekrecht tijdens de algemene vergadering van aandeelhouders (ava). Tijdens de

OR Jaarboek

2019

Memo Plus Ondernemingsraden 2018

ava mag de or zijn standpunt meedelen ten aanzien van belangrijke bestuursbesluiten. Deze besluiten staan vermeld in artikel 107a lid 1 van Boek 2 van het Burgerlijk Wetboek en zijn besluiten van het bestuur die invloed hebben op de identiteit of het karakter van de onderneming, zoals het

www.ornet.nl/shop

verkopen van de onderneming of het aangaan of verbreken van een duurzame samenwerking.

Verder mag de or zijn mening kenbaar maken ten aanzien van de benoeming, schorsing en het ontslag van bestuurders en commissarissen en ook ten aanzien van het bezoldigingsbeleid. De ava is niet verplicht om het standpunt van de or over te nemen.

Nieuw in de or

17

EEN OR HOUDT ZICH MET VEEL EN VOORAL UITEENLOPENDE ZAKEN BEZIG. DAT IS VEEL WERK EN ELK OR-LID KAN ZICH EENVOUDIGWEG NIET MET ELK ONDERWERP EVEN INTENSIEF BEZIGHOUDEN. HET WERK EN DE TAKEN ZULLEN DUS VERDEELD MOETEN WORDEN. HET GAAT DAARBIJ VOORAL OM DE TAAK VAN VOORZITTER, SECRETARIS EN OM DE TAKEN VAN DE COMMISSIES.

FUNCTIES BINNEN DE OR

5

Voorzitter

Als een or al jaren gewend is dat de voorzitter

De voorzitter wordt door en uit de or-leden

een aantal taken uitoefent (bijvoorbeeld het houden

gekozen (artikel 7 van de WOR). Wat de taken

van een nieuwjaarsspeech) dan zal dat ook

zijn van een voorzitter hangt af van:

verwacht worden van een nieuwe voorzitter.

wat in de wet en het or-reglement

‘Last but not least’ is er de persoonlijkheid van de

omschreven staat;

voorzitter. De een zal boven op alle zaken zitten

wat de traditie binnen de or is;

en zijn voelsprieten in de organisatie hebben, de

wat de persoonlijkheid van de persoon in

ander zal meer afstandelijk de grote lijnen volgen.

kwestie is.

De een zal meer coördineren, de ander zal wellicht strak managen en een derde ziet zich zelf meer

De wet zegt niet zo veel over de taken van

als onderhandelaar.

de voorzitter, behalve dat hij de or ‘in rechte’

Voorzitter is een belangrijke functie binnen de or.

vertegenwoordigt. Daarbij moet je denken aan

Als een voorzitter niet goed functioneert, kan de

procedures bij de kantonrechter of de Onder-

or niet optimaal functioneren. Het is ook een

nemingskamer. Een voorzitter zal ook namens

boeiende functie die op verschillende manieren

de or brieven ondertekenen, waarin deze zijn

kan worden ingevuld. Het voorzitterschap vereist

standpunten uiteenzet, beroep aantekent etc.

een aantal kwaliteiten. Er zijn speciale cursussen voor voorzitters en/of secretarissen waarin deze

Tevens ondertekent de voorzitter de notulen

verder ontwikkeld kunnen worden.

van de vergaderingen nadat ze zijn vastgesteld,

18

Nieuw in de or

waarmee ze een rechtsgeldige status krijgen.

Secretaris

De wet zegt ook dat de or-voorzitter beurtelings

De wet zegt over het secretariaat alleen dat dit

met de bestuurder de overlegvergadering leidt,

bij reglement geregeld moet worden (artikel 14

tenzij anders is afgesproken.

lid 2 van de WOR). In de meeste reglementen

In het or-reglement kan aangegeven zijn dat

staat dat ook de secretaris door en uit or-leden

de voorzitter deel uitmaakt van een agenda-

zal worden gekozen. De wet biedt de mogelijkheid

commissie, dat hij de vergaderingen leidt, dat hij

het secretariaat te laten ondersteunen of zelfs

contactpersoon is voor de pers etc.

geheel te laten uitvoeren door een niet-or-lid

Vervolgens is er nog de traditie binnen een or.

(ambtelijk secretaris). Voor grote ondernemings-

raden is dit handig, omdat het voeren van een

het jaarverslag, de correspondentie, het opstellen

secretariaat voor zo’n or ongeveer een volledige

van de adviezen en instemmingen etc. Ook de

dagtaak is. Maar ook bij kleinere ondernemings-

secretaris is erg belangrijk in een or. Als deze niet

raden kan dit een uitkomst bieden, als onder de

goed functioneert kan de or niet goed functioneren.

or-leden geen geschikte kandidaat is te vinden.

Het secretarisschap vereist een aantal kwaliteiten.

Verder zegt de wet dat de taken van de secretaris

Zoals gezegd zijn er speciale cursussen voor.

in het reglement geregeld moeten worden.

Meestal komt het erop neer dat hij verantwoor-

Commissieleden

delijk is voor de vergaderagenda’s (vaak zit hij

Niet elk or-lid kan zich even intensief met alle

samen met de voorzitter in de agendacommissie),

onderwerpen bezighouden, omdat hij niet van

de verslaglegging van de vergaderingen (ook van de

alles even goed op de hoogte is en omdat elk

overlegvergadering, tenzij anders is afgesproken),

or-lid zijn eigen specialismen en interesses heeft.

Nieuw in de or

19

Commissieleden doen over het algemeen voor-

Dat kan leiden tot herziening van het schema.

bereidend werk voor de gehele or. Dit verhoogt de

Zo’n schema is dus niet een statisch geheel dat

efficiëntie van de or.

een heel jaar onveranderd blijft. Er komen steeds nieuwe onderwerpen bij die ingepland moeten

Werkplan

worden, waar sommige andere onderwerpen

Een or krijgt van verschillende kanten informatie

weer voor moeten wijken. Het kan ook gebeuren

waar hij iets mee moet doen: van de bestuurder,

dat iets langer duurt dan gepland, waardoor de

de achterban of van buiten en vaak ook wil de or

rest in de tijd opschuift. Een dergelijk werkplan is

zelf zaken aan de orde stellen. Sommige onder-

dus een middel om de activiteiten van de or in

werpen kunnen in één bespreking worden afge-

kaart te brengen, zodanig dat de onderwerpen

handeld, andere vergen een lange en intensieve

die de or het belangrijkst vindt ook tijdig aan bod

voorbereiding en afhandeling. Hoe organiseert

komen en niet door de dagelijkse beslommeringen

een or nu zijn werk? Om niet te verdrinken in het

ondergesneeuwd raken.

werk en om tot een efficiënte werkwijze te

20

Nieuw in de or

komen kan de or voor zichzelf een werkplan

Een tweede voordeel is dat de or zich tijdig en

opstellen. In zo’n plan worden alle onderwerpen

systematisch op onderwerpen kan voorbereiden

in kaart gebracht die de or wil behandelen en

en dat met or-leden en commissies afspraken

wanneer. Zo’n werkplan wordt over het algemeen

gemaakt kunnen worden over wie, wat, wanneer

voor een jaar gemaakt.

zal doen.

Het voordeel van zo’n werkplan is dat je in één

Commissies kunnen uiteraard voor zichzelf ook

oogopslag ziet wanneer het erg druk is voor de or

een soort werkplan maken, dat een afgeleide is

en welke commissies het meeste werk hebben.

van het or-werkplan.

6

OR EN ACHTERBAN De or is weliswaar gekozen door de andere werk-

Omdat je achterban geen eenduidige eenheid is,

nemers, maar heeft een eigen verantwoordelijkheid

is de vraag ‘wat moet de or daarmee?’ ook niet

en hoeft niet over alles verantwoording af te leggen

eenvoudig te beantwoorden. Maar enkele dingen

richting de achterban. Je moet je alleen wel blijven

zijn er in het algemeen wel over te zeggen:

realiseren dat je de steun van de achterban nodig

Je moet je achterban inlichten over wat de or

hebt, zeker bij belangrijke onderwerpen. Ook al is

doet. De or is tenslotte een afgevaardigde

de goedkeuring van de achterban dus formeel

instantie.

niet nodig, ga toch na of je koers wordt gesteund.

Bij de behandeling van advies- en instem-

Dit is met name belangrijk als je naar de rechter

mingsverzoeken of initiatiefvoorstellen praat je

wilt. Als je gesteund wordt door je achterban dan

namens je achterban, dus zul je ook moeten

kun je dat aan de rechter laten zien, door bijvoor-

weten wat die achterban ervan vindt, met

beeld met een grote afvaardiging van de achterban

andere woorden; je moet ze geraadpleegd

te verschijnen op de zitting. Dat heeft een positieve

hebben. Anders kan je bestuurder (terecht)

uitstraling op de or omdat dan duidelijk is dat de

vragen: ‘Namens wie spreekt u eigenlijk, or?’

koers van de or wordt onderschreven.

Maar, wie of wat is die achterban en wat moet je daarmee als or? Op het oog simpele vragen, maar

MEER INFORMATIE OVER DIT BELANGRIJKE ONDERWERP VIND JE IN:

in de praktijk blijken ze niet altijd even gemakkelijk te beantwoorden. Dé achterban bestaat namelijk niet. Afhankelijk van het onderwerp waar de or op dat moment mee bezig is, is ook de samenstelling van de achterban anders. Dat kan dus variëren van de harde kern van altijd geïnteres-

OR Praktijk

seerden (meestal oud-or-leden, commissieleden en dergelijke), het personeel van die ene afdeling

ORen

die opgeheven wordt, tot het voltallige personeel.

En soms moet je ook nog onderscheid maken

achterban

tussen directbetrokkenen en mensen die indirect met hetzelfde te maken krijgen of in ieder geval

Harry Hartmann Saskia Reijnen

met de gevolgen daarvan. Die zul je ook anders 13-06-13 14:49

benaderen dan de directe achterban.

Nieuw in de or

21

Tot besluit We hopen dat we je met deze introductie alvast wat op weg geholpen hebben in de boeiende wereld van de medezeggenschap.

Mocht je vragen hebben over het or-werk dan kun je altijd gebruikmaken van onze OR-vraagbaak. Je vindt de OR-vraagbaak op onze website www.ornet.nl. Daar kun je ook al het nieuws voor ondernemingsraden vinden.

Bezoek voor al onze uitgaven en trainingen voor de ondernemingsraad onze webshop: www.ornet.nl/shop

Extra exemplaren Mocht je voor nieuwe or-leden of kandidaat or-leden meer exemplaren van Nieuw in de or willen bestellen, dan kan dat door een e-mail te sturen aan klantenservice@vakmedianet.nl.

Social media Blijf op de hoogte en volg ons ook op Facebook en LinkedIn! /ornet /ornet

www.ornet.nl 22

Nieuw in de or

Krachtige ondersteuning voor de or

www.ornet.nl/nieuw-in-de-or

www.ornet.nl/starten-met-een-or

www.ornet.nl/verder-met-het-or-werk Nieuw in de or

23

Krachtige ondersteuning voor de medezeggenschap!

WEBSITES www.ornet.nl (gratis) www.toolkitmedezeggenschap.nl wor.ornet.nl

TIJDSCHRIFTEN www.ornet.nl/shop (HAND)BOEKEN www.ornet.nl/shop

INCOMPANY TRAININGEN ornet.nl/incompany OPLEIDINGEN EN EVENTS www.ornet.nl/opleidingen www.ornet.nl/masterclasses ornet.nl/agenda