Wpływ społeczny w finansowaniu korporacyjnym

WPŁYW SPOŁECZNY W FINANSOWANIU KORPORACYJNYM

2.4.

Maria Krawczyńska-Kaczmarek

Prezeska Zarządu Forum Odpowiedzialnego Biznesu

Szanowni Państwo, z przyjemnością zapraszam do lektury analizy tematycznej przygotowanej przez Forum Odpowiedzialnego Biznesu w partnerstwie z ING Bankiem Śląskim oraz

Bankiem BNP Paribas. Celem publikacji jest analiza dyscypliny zrównoważonych finansów z perspektywy wpływu społecznego.

Zrównoważony rozwój w swej definicji mówi o jakości życia obecnych i przyszłych pokoleń, wskazując tym samym na istotę wymiaru społecznego, kluczowego dla rozwoju i naszej przyszłości1. Troska o środowisko naturalne to również dbałość o jakość życia i zdrowia społeczeństwa. Sektor finansowy jest katalizatorem zrównoważonej transformacji – inicjuje, wspiera i przyspiesza transformację realnej gospodarki, dlatego kluczowe stało się zwiększanie świadomości i wiedzy oraz wzmacnianie narzędzi, które pomagają analizować, mierzyć i oceniać wymiar „S” w ESG z perspektywy zrównoważonych finansów.

Inspirację do stworzenia niniejszej analizy stanowiło spotkanie „Okrągłego stołu sektora bankowego”,

1 Pojęcie zrównoważonego rozwoju zostało zdefiniowane po raz pierwszy w Raporcie Brundtland z 1987 roku Światowej Komisji ds. Środowiska i Rozwoju pod tytułem „Nasza wspólna przyszłość” jako „rozwój odpowiadający obecnym potrzebom bez uszczerbku dla możliwości spełnienia swoich potrzeb przez przyszłe pokolenia”.

poświęcone tematyce wpływu społecznego w finansowaniu bankowym, zorganizowane przez Partnerów publikacji w październiku 2023 roku. Jesteśmy przekonani, że potrzebujemy edukacji w zakresie wymagającego wymiaru, jakim jest analiza czynników społecznych, dlatego też celem publikacji uczyniliśmy zachęcenie do dyskusji i refleksji nad wzmacnianiem pozytywnego i minimalizowaniem negatywnego wpływu społecznego poprzez mechanizmy sektora finansowego.

Wśród artykułów znajdą Państwo omówienie głównych zagadnień z perspektywy praw człowieka oraz należytej staranności w biznesie, analizy ryzyka społecznego czy głównych wyzwań społecznych z perspektywy lokalnej gospodarki. Publikacja zawiera również przegląd międzynarodowych standardów i dobrych praktyk oraz regulacji w zakresie produktów bankowych oraz inwestycyjnych, wzmacniających pozytywny wpływ społeczny, a także case studies, które udostępnili Partnerzy publikacji.

Serdecznie dziękuję wszystkim Ekspertkom i Ekspertom, którzy podzielili się swoją wiedzą i doświadczeniem, dziękuję Partnerom analizy tematycznej oraz zespołowi zaangażowanemu w przygotowanie publikacji. Zachęcam do lektury i wspólnego działania na rzecz wzmacniania pozytywnego wpływu społecznego w zrównoważonej transformacji.

Maria Krawczyńska-Kaczmarek Prezeska Zarządu Forum Odpowiedzialnego Biznesu

Wielowymiarowa litera „S” w bankowości

dr Agnieszka Wicha

Doradca Zarządu, Zespół Rynków Finansowych, Związek Banków Polskich

Sektor bankowy w Polsce, podobnie jak w całej Unii Europejskiej, mierzy się ostatnio z wyzwaniami wynikającymi z intensywnego rozwoju regulacji zrównoważonego finansowania (ang. sustainable finance). Wyzwania te w znacznym stopniu koncentrują się na opracowaniu i wdrożeniu odpowiednich procesów związanych z ujawnieniami określonych elementów wpływu działalności banku na zdefiniowane Cele Zrównoważonego Rozwoju (Sustainable Development Goals, SDGs) oraz wpływu zarządzania nowymi rodzajami ryzyka z obszarów ESG. Powstało i powstawać będzie wiele publikacji na temat tego, jak ujawniać, co ujawniać i kiedy ujawniać oraz skąd brać potrzebne dane. Oczywiście, kluczowym elementem są tutaj mierniki i wskaźniki, które mają zapewnić porównywalność ujawnianych danych i ich większą transparentność. Nie można jednak zapomnieć, że sektor bankowy nie rozpoczął badania swojego wpływu na społeczeństwo wraz z intensyfikacją działań legislacyjnych na poziomie UE. Podobnie też nie są nowością w tej branży działania zmierzające do osiągania oczekiwanego pozytywnego wpływu społecznego wpisującego się dawniej w ideę społecznej odpowiedzialności biznesu (ang. corporate social responsibility, CSR).

Wielowymiarowość czynników społecznych w sektorze finansowym wynika ze specyfiki działalności banków. Przede wszystkim warto zauważyć, że banki są postrzegane jako instytucje zaufania publicznego, co

powoduje, że każdorazowo ich działania postrzegane są w szerszym wymiarze. Ten szerszy wymiar obejmuje także wymiar społeczny. Zaangażowanie społeczne banków ma bardzo długą historię. Nawet z publikowanych od lat raportów niefinansowych banków dowiadujemy się o wielu inicjatywach społecznych, w które banki aktywnie się włączają. W zależności od podjętych decyzji, specyfiki czy też profilu działalności dostrzegamy różne wymiary zaangażowania społecznego. Warto zaakcentować te inicjatywy, które wspierają przedsięwzięcia edukacyjne i walkę z różnymi obliczami wykluczenia.

Myśląc o czynnikach objętych literą „S”, nie sposób nie wspomnieć o relacjach pracowniczych w banku jako organizacji. To także niezwykle ważny obszar aktywności. Banki razem z innymi uczestnikami rynków finansowych są motorem zmian gospodarczych i społecznych związanych z osiąganiem Celów Zrównoważonego Rozwoju. Niewątpliwie coraz więcej uwagi poświęca się kierunkom poszczególnych finansowań i powiązanych z nimi efektów. Jednocześnie oczekuje się od instytucji finansowych najwyższych standardów w relacjach z pracownikami i partnerami biznesowymi. W kontekście wymiaru społecznego bardzo wiele dzieje się w bankowości, począwszy od postępów w likwidacji luki płacowej, poprzez zabieganie o różnorodność w miejscu pracy czy też wymaganie przestrzegania określonych standardów od partnerów biznesowych.

Wreszcie, poszukując różnych wymiarów kwestii społecznych w bankowości, należy zwrócić uwagę na finansowanie projektów mających wpływ na zmiany społeczne czy wspierających tego typu cele. To niezwykle ciekawe zagadnienie z punktu widzenia możliwości oddziaływania banków na zmiany w otoczeniu, w jakim funkcjonują, a jednocześnie szalenie wymagające, gdy myślimy o wskaźnikach i miernikach, które pomogłyby opisać dany projekt i dane finansowanie. Takie finansowania impactowe mogą przyczyniać się do wielu pozytywnych zmian, zarówno w skali mikro (lokalnej), jak i dużych ogólnopolskich projektów. Jednak pojawia się wiele wyzwań, także o charakterze regulacyjnym. Każde z takich finansowań jest zindywidualizowane i bardzo trudno wypracować uniwersalne mierniki czy progi dla takich projektów umożliwiające ich klasyfikację czy też ewaluację. Najlepszym dowodem na to jest impas w Platformie ds. Zrównoważonego Finansowania, która po opublikowaniu raportu2 w 2022 roku nie przygotowała finalnej wersji „społecznej Taksonomii”. Brak jednego standardu oceny projektów czy mierników efektów społecznych powoduje zróżnicowanie podejść w instytucjach i naturalną ostrożność wynikającą z obawy przed wygenerowaniem nowego ryzyka regulacyjnego bądź narażeniem się na zarzut social washingu. Te ryzyka są niejako wpisane w rozwój zrównoważonego finansowania i należy je postrzegać jako czynnik spowalniający rozwój tego typu finansowań w Polsce. Dlatego na forum Związku Banków Polskich tworzymy odrębną grupę roboczą, która ma pomóc zidentyfikować najlepsze praktyki w tym obszarze i wspierać banki w mitygowaniu ryzyka regulacyjnego powiązanego z prowadzoną działalnością. Wszak jest tyle potrzeb i celów społecznych, których osiągnięcie wymaga pozyskania odpowiedniego finansowania mogącego pochodzić albo ze środków publicznych, albo z sektora finansowego.

2 Platform on Sustainable Finance, Final Report on Social Taxonomy, Platform on Sustainable Finance’s report on social taxonomy (europa.eu), dostęp 05.09.2024.

1. Przegląd wymogów regulacyjnych w zakresie

oceny „S” w ESG

1.1. Analiza poszanowania praw człowieka w przedsiębiorstwie. Międzynarodowe wytyczne

dr Joanna Szymonek

Polski Instytut Praw Człowieka i Biznesu, Wydział Zarządzania i Komunikacji Społecznej UJ

Potrzeba wykonania analizy przestrzegania i monitorowania praw człowieka w przedsiębiorstwie pojawia się najczęściej w związku z procesami tworzenia polityki praw człowieka, projektowania wdrażania procedur i rozwiązań organizacyjnych mających wypełnić zobowiązania tejże polityki, jak również w odniesieniu do procedur związanych z realizacją procesu należytej staranności w zakresie praw człowieka i odpowiedzialnego prowadzenia działalności biznesowej. Wyniki analizy stosowane są także w celu rewizji wspomnianych polityk i procedur oraz oceny skuteczności zastosowanych procedur i narzędzi organizacyjnych, w tym w obszarze tworzenia i wdrażania mechanizmów skargowych i działań naprawczych. Działania związane z prawami człowieka podejmowane są w związku z regulacjami w tym obszarze, do których należą Dyrektywa o sprawozdawczości przedsiębiorstw w zakresie zrównoważonego rozwoju (CSRD)3, Rozporządzenie Parlamentu

3 Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2022/2464 z dnia 14 grudnia 2022 r. w sprawie zmiany rozporządzenia (UE) nr 537/2014, dyrektywy 2004/109/WE, dyrektywy

Europejskiego i Rady (UE) 2020/852 z dnia 18 czerwca 2020 roku w sprawie ustanowienia ram ułatwiających zrównoważone inwestycje, zmieniające rozporządzenie (UE) 2019/2088 (Taksonomia UE)4, w szczególności minimalne gwarancje, jak również drektywa w sprawie należytej staranności przedsiębiorstw w zakresie zrównoważonego rozwoju (CSDDD)5. Nie bez znaczenia jest

2006/43/WE oraz dyrektywy 2013/34/UE w odniesieniu do sprawozdawczości przedsiębiorstw w zakresie zrównoważonego rozwoju, Dyrektywa - 2022/2464 - ENEUR-Lex (europa.eu), dostęp 05.09.2024.

4 Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2020/852 z dnia 18 czerwca 2020 r. w sprawie ustanowienia ram ułatwiających zrównoważone inwestycje, zmieniające rozporządzenie (UE) 2019/2088, Dz.U. L 198 z 22.6.2020, s. 13–43. Rozporządzenie - 2020/852 - EN - EUR-Lex (europa. eu), dostęp 05.09.2024.

5 Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2024/1760 z dnia 13 czerwca 2024 r. w sprawie należytej staranności przedsiębiorstw w zakresie zrównoważonego rozwoju oraz zmieniająca dyrektywę (UE) 2019/1937 i rozporządzenie (UE) 2023/2859, Directive - EU - 2024/1760 - EN - EUR-Lex (europa.eu), dostęp 05.09.2024.

także działanie tzw. mechanizmu rynkowego, czyli niektóre przedsiębiorstwa podejmowały te działania już wcześniej, gdyż wynikało to z ich modelu biznesowego, jak i przynależności do globalnego łańcucha wartości, a poszanowanie praw człowieka w wymiarze operacyjnym było pewnym warunkiem kontynuacji uczestnictwa w tym łańcuchu.

• Analiza poszanowania praw człowieka w przedsiębiorstwie powinna zostać przeprowadzona:

• w kontekście danego przedsiębiorstwa i jego łańcucha wartości;

• w dialogu z interesariuszami;

• cyklicznie i/lub w związku ze zmianami wewnątrz i w otoczeniu organizacji;

• w towarzystwie szkoleń i działań komunikacyjnych z interesariuszami wewnętrznymi i zewnętrznymi;

• rzetelnie;

• mierzalnie.

Narzędziami wykorzystywanymi do przeprowadzenia

takiej analizy są „Wytyczne ONZ dotyczące biznesu i praw człowieka” (Wytyczne ONZ)6 oraz „Wytyczne OECD dla przedsiębiorstw wielonarodowych dotyczące odpowiedzialnego prowadzenia działalności biznesowej” (Wytyczne OECD)7 .

Przy tworzeniu narzędzi organizacyjnych dotyczących diagnostyki przedsiębiorstwa w zakresie ryzyka naruszeń, ale także narzędzi monitorowania operacyjnego

6 Polski Instytut Praw Człowieka i Biznesu (2014), Wytyczne dotyczące biznesu i praw człowieka. Wdrażanie dokumentu ramowego ONZ „Chronić, szanować i naprawiać”, https:// www.gov.pl/web/polskapomoc/wytyczne-onz-dotyczacebiznesu-i-praw-czlowieka, dostęp 05.09.2024.

7 OECD, Wytyczne OECD dla przedsiębiorstw wielonarodowych dotyczące odpowiedzialnego prowadzenia działalności biznesowej, OECD Publishing, Paris 2014, https://doi. org/10.1787/9fe6d8dc-pl, dostęp 05.09.2024.

poszanowania praw człowieka przez daną organizację – warto sięgnąć po „Ramy sprawozdawczości zgodnej z Wytycznymi ONZ dotyczącymi biznesu i praw człowieka”8 czy też zapoznać się z charakterystykami naruszeń poszczególnych praw zamieszczonymi w opisach „Kart Praw Człowieka w Biznesie”9. Pomocnymi narzędziami będą również wyspecjalizowane bazy dostarczające zasobów informacyjnych na temat naruszeń i nieprawidłowości10, także dotyczące naruszeń praw człowieka w miejscu pracy11. Warto pamiętać, że baz i narzędzi oraz materiałów edukacyjnych jest wiele. Mają one wymiar sektorowy i/lub odnoszą się do konkretnych praw, stąd też każdy podmiot musi podjąć wysiłek, by adekwatnie do swoich potrzeb posiadać dostęp do takich sprofilowanych baz.

Ponadto, przedsiębiorstwo nie musi podejmować wysiłków analitycznych samodzielnie. Kluczowym czynnikiem dla skuteczności działań będzie wspomniany wyżej dialog z interesariuszami, jednakże warto sięgać po pomoc ekspercką, jeśli zidentyfikowano pewne deficyty wiedzy w organizacji. Do sięgania po pomoc „zewnętrzną” w operacyjnym wymiarze poszanowania praw człowieka odnoszą się także wskazówki zawarte w komentarzu do wytycznej nr 16 „Zobowiązania dotyczące polityki przedsiębiorstwa”: „Poziom fachowej wiedzy potrzebnej do tego, by zobowiązanie przedsiębiorstwa było

8 Polski Instytut Praw Człowieka i Biznesu (2015), UN Guiding Principles Reporting Framework. Ramy sprawozdawczości zgodnej z wytycznymi ONZ dotyczącymi biznesu i praw człowieka z przewodnikiem wdrożeniowym, https://pihrb. org/wp-content/uploads/2021/09/UNGP_RF-Ramy_spr_zprzewodnikiem_final_www_9.12.2015.pdf, dostęp 05.09.2024.

9 Polski Instytut Praw Człowieka i Biznesu, Karty Praw Człowieka w Biznesie, https://pihrb.org/karty-praw-czlowieka/, dostęp 05.09.2024.

10 Business & Human Rights Resource Centre, https://www. business-humanrights.org/en, dostęp 05.09.2024.

11 International Trade Union Confederation, Global Rights Index 2024, https://www.ituc-csi.org/global-rights-index?lang=en, dostęp 05.09.2024.

przemyślane i opierało się na odpowiednich informacjach, będzie zależał od złożoności działalności przedsiębiorstwa. Wiedzę tę pozyskiwać można z różnych źródeł, poczynając od wiarygodnych zasobów internetowych czy drukowanych publikacji, po konsultacje z uznanymi ekspertami”12 .

Analiza poszanowania praw człowieka powinna być realizowana w kontekście danego przedsiębiorstwa, jego celów strategicznych, kondycji rynkowej, branży, wielkości i struktury zatrudnienia, relacji biznesowych występujących w łańcuchu wartości, stopnia umiędzynarodowienia operacji gospodarczych, systemów geopolitycznych i prawnych w odniesieniu do rynków międzynarodowych, na których dane przedsiębiorstwo funkcjonuje. To oznacza, że każda organizacja tworzy własną unikatową listę rodzajów ryzyka naruszeń praw człowieka, która powinna powstać w dialogu z interesariuszami, takimi jak pracownicy, przedstawiciele pracowników: związki zawodowe, rady pracowników, europejskie rady zakładowe, ale też dostawcy, podwykonawcy, lokalna społeczność itp.

Co więcej, dialog potrzebny jest także dla projektowania i wdrażania mechanizmów skargowych, w przypadku stwierdzonych naruszeń praw człowieka, w odniesieniu do zastosowania odpowiednich środków zaradczych, działań naprawczych oraz innych rozwiązań związanych z łagodzeniem negatywnych skutków naruszeń i zadośćuczynienia osobom poszkodowanym negatywnym oddziaływaniem przedsiębiorstw. Ryzyka naruszeń powstają w wyniku działalności własnej, ale także pośrednio – w ramach relacji biznesowej w łańcuch wartości. Konsultacje z różnymi grupami interesariuszy pozwolą skuteczniej uchwycić ryzyko i stworzyć

12 Polski Instytut Praw Człowieka i Biznesu, Wytyczne dotyczące biznesu i praw człowieka. Wdrażanie dokumentu ramowego ONZ „Chronić, szanować, naprawiać”, https://www.gov. pl/attachment/cbc70044-5cb4-45b5-875d-87d17e5620cf, dostęp 05.09.2024.

katalog potencjalnych naruszeń praw człowieka, jak również efektywniej przeprowadzić proces wdrożeniowy, poprzedzony zaprojektowaniem adekwatnych do rodzajów ryzyka, narzędzi i rozwiązań organizacyjnych. Szkolenia i działania komunikacyjne są potrzebne, aby skutecznie przeprowadzić cały proces, odpowiedzieć na wszelkie pytania, obawy i wątpliwości różnych członków organizacji i jej otoczenia oraz kształtować kulturę organizacyjną wspierającą model wzrostu rynkowego opartego na skutecznym zarządzaniu ryzykiem ESG. Szkolenia zapewnią przepływ wiedzy na różnych poziomach przedsiębiorstwa, tak aby pracownicy i kierownictwo rozumieli i wspierali procesy wdrożeniowe w zakresie poszanowania praw człowieka. Analiza przestrzegania praw człowieka powinna być prowadzona cyklicznie, według przyjętych przez daną jednostkę organizacyjną działań w obszarze poszanowania praw człowieka – od projektowania, poprzez wdrożenie, aż do oceny skuteczności zastosowanych rozwiązań. Powtarzana / rewidowana zazwyczaj w odstępach rocznych, w zależności od tempa działań organizacyjnych, a także pod wpływem zmian zachodzących w otoczeniu organizacji (np. zmian prawa, zmiany dostawcy, zmiany strategii biznesowej u dostawcy), ale również wewnątrz organizacji – zmian na stanowiskach menedżerskich, zmian budżetowych itp. Rzetelne wykonanie analizy poszanowania praw człowieka oznacza opracowanie właściwej metodyki badania, w miarę możliwości opieranie się na metodach naukowych, triangulacji źródeł danych, opracowanie metod analizy danych itp. Od wniosków z analizy będą zależały dalsze organizacyjne kroki i ich finansowanie. Wady metodyczne, wady w procesie wnioskowania prowadzić będą do wadliwych rozwiązań, niewłaściwej alokacji środków finansowych oraz niewłaściwego zużycia innych zasobów przy wciąż istniejących rodzajach ryzyka, które materializując się, mogą wpływać negatywnie na poszanowanie praw człowieka, ale i na daną organizację – wizerunkowo i finansowo. Mierzalność w odniesieniu do analizy poszanowania praw człowieka oznacza

zaprojektowanie pewnych zmiennych, które pozwolą organizacji zmierzyć wartość społeczno-gospodarczą wytworzoną jako rezultat wdrożonych rozwiązań z zakresu zarządzania ryzykiem naruszeń praw człowieka. Innymi słowy, pozwolą zaobserwować – zmierzyć, czy i jakie relacje zachodzą między przyjętymi przez przedsiębiorstwo rozwiązaniami w zakresie praw człowieka a ich rezultatami ekonomicznymi oraz społecznymi.

Warto zapamiętać, że prawidłowo przeprowadzona analiza ryzyka naruszeń praw człowieka powinna wskazać najistotniejsze rodzaje ryzyka w zakresie negatywnego wpływu przedsiębiorstwa na poszanowanie praw człowieka i pomóc dokonać priorytetyzacji tychże rodzajów ryzyka. Wyniki analizy będą także wykorzystywane w procesie wdrożenia procedur i rozwiązań organizacyjnych, stanowiąc element modelu biznesowego. Ponadto wykorzystanie wyników analizy i jej rewizja będą miały miejsce w przypadku, gdy do naruszeń dojdzie. Działania naprawcze oraz korygujące postępowanie danego przedsiębiorstwa również będą odnosić się do analizy poszanowania praw człowieka, gdyż ta jest fundamentalnym elementem ciągłego procesu doskonalenia w zakresie zarządzania ryzykiem naruszeń praw człowieka w organizacji, stanowiącego element składowy strategii ESG w obszarze wskaźników społecznych.

1.2. Minimalne gwarancje w Taksonomii UE

Bartosz Kwiatkowski

Dyrektor Fundacji Frank Bold w Polsce oraz Wiceprezes Polskiego Instytutu Praw Człowieka i Biznesu

• Czym są minimalne gwarancje?

Mimo że Taksonomia UE13 jest regulacją umożliwiającą identyfikowanie inwestycji i działalności gospodarczej jako zrównoważonych środowiskowo, to nie dotyczy ona tylko ochrony środowiska. Istnieją łącznie cztery kryteria uznawania działalności za zrównoważoną środowiskowo – trzy środowiskowe oraz jedno związane z prowadzeniem działalności zgodnie z minimalnymi gwarancjami (art. 3 Taksonomii UE). Minimalne gwarancje to „procedury stosowane przez przedsiębiorstwo prowadzące działalność gospodarczą, które mają zapewnić przestrzeganie Wytycznych OECD oraz Wytycznych ONZ. Art. 18 Taksonomii UE Minimalne gwarancje wprowadzono po to, aby zapewnić, że za zrównoważoną środowiskowo nie zostanie uznana działalność, która narusza na przykład podstawowe prawa człowieka, prawa pracownicze czy też prowadzona jest z naruszeniem przepisów antykorupcyjnych bądź podatkowych14 .

13 Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2020/852 z dnia 18 czerwca 2020 r. w sprawie ustanowienia ram ułatwiających zrównoważone inwestycje, zmieniające rozporządzenie (UE) 2019/2088, Dz.U. L 198 z 22.6.2020, s. 13–43. Rozporządzenie - 2020/852 - EN - EUR-Lex (europa. eu), dostęp 05.09.2024.

14 Platform on Sustainable Finance, Final Report on Social Taxonomy, 2022, s. 45, https://commission.europa.eu/system/ files/2022-03/280222-sustainable-finance-platform-financereport-social-taxonomy.pdf, dostęp 05.09.2024.

• Czym są Wytyczne OECD?

„Wytyczne OECD dla przedsiębiorstw wielonarodowych” to opracowane w 1976 roku i aktualizowane po raz ostatni w czerwcu 2023 roku zalecenia rządów dla przedsiębiorstw, „mające na celu zwiększenie wkładu biznesu w zrównoważony rozwój i reagowanie na negatywne skutki związane z działalnością biznesową dla ludzi, planety i społeczeństwa”15. Dotyczą one bardzo wielu obszarów: ujawniania informacji, praw człowieka, zatrudnienia i relacji z pracownikami, środowiska, zwalczania korupcji, interesów konsumenta, nauki, technologii i innowacji, konkurencji, a także opodatkowania. Dodatkowo, w swojej części ogólnej, wprowadzają między innymi wiele zaleceń odnoszących się do wdrażania procedur należytej staranności, które powinny być oparte na analizie ryzyka.

• Czym są Wytyczne ONZ?

„Wytyczne ONZ dotyczące biznesu i praw człowieka”16 to przyjęty przez Radę Praw Człowieka ONZ w 2011

15 OECD, Wytyczne OECD dla przedsiębiorstw wielonarodowych dotyczące odpowiedzialnego prowadzenia działalności biznesowej, 2024, OECD Publishing, Paris, s. 3, https://doi. org/10.1787/9fe6d8dc-pl, dostęp 05.09.2024.

16 Polski Instytut Praw Człowieka i Biznesu, Wytyczne dotyczące biznesu i praw człowieka. Wdrażanie dokumentu ramowego ONZ „Chronić, szanować i naprawiać”, https://www.gov.pl/ web/polskapomoc/wytyczne-onz-dotyczace-biznesu-i-prawczlowieka, dostęp 05.09.2024.

roku dokument zawierający 31 zasad podzielonych na trzy części (zwane filarami): 1) obowiązek państwa związany z zapewnieniem ochrony praw człowieka; 2) odpowiedzialność przedsiębiorstw za poszanowanie praw człowieka; 3) dostęp do środków zaradczych. Filar drugi, skierowany bezpośrednio do przedsiębiorstw, zawiera 14 zasad. Dodatkowo do przedsiębiorstw skierowano również trzy zasady zawarte w trzecim filarze, a dotyczące niepaństwowych mechanizmów rozpatrywania skarg oraz ich skuteczności. Wytyczne ONZ ustanowiły również ramy procesu należytej staranności. W 2011 roku do Wytycznych OECD dodano rozdział obejmujący prawa człowieka, który został oparty na Wytycznych ONZ.

Taksonomia UE mówi też o dodatkowych dokumentach dotyczących praw człowieka.

• Jaka jest relacja Taksonomii UE do Wytycznych OECD i Wytycznych ONZ?

W Taksonomii UE zwrócono uwagę na to, że w ramach stosowania Wytycznych OECD i Wytycznych ONZ należy przestrzegać podstawowych konwencji wskazanych w „Deklaracji Międzynarodowej Organizacji Pracy”17 dotyczącej podstawowych zasad i praw w pracy oraz zasad i praw określonych w „Międzynarodowej Karcie

Praw Człowieka”. Wynika to z tego, że ani Wytyczne ONZ, ani Wytyczne OECD nie tworzą własnych katalogów praw człowieka, tylko odwołują się wprost18 w swojej treści do powszechnie uznanych praw człowieka, których źródłem są między innymi „Międzynarodowa Karta Praw Człowieka” oraz wszystkie podstawowe konwencje wskazane w „Deklaracji Międzynarodowej

17 Międzynarodowa Organizacja Pracy, Deklaracja Międzynarodowej Organizacji Pracy dotycząca podstawowych zasad i praw pracy oraz działania uzupełniające, https://www. ilo.org/media/267781/download, dostęp 05.09.2024.

18 Zob. zasada 12 Wytycznych ONZ oraz tezy 41 i 44 Komentarza do rozdziału IV: „Prawa człowieka” Wytycznych OECD.

Organizacji Pracy”. Oznacza to, że wprowadzenie w przedsiębiorstwie procedur gwarantujących przestrzeganie Wytycznych ONZ i Wytycznych OECD powinno zapewnić równocześnie przestrzeganie zasad i praw zawartych w dodatkowych dokumentach wskazanych w Taksonomii UE19 .

• Czy minimalne gwarancje obejmują tylko rodzaje działalności kwalifikujące się do Taksonomii UE czy całą działalność przedsiębiorstwa?

Nie ulega wątpliwości, że przesłanki środowiskowe dotyczące uznawania danej działalności za zrównoważoną środowiskowo dotyczą tylko konkretnego rodzaju działalności przedsiębiorstwa, a nie całości działań. Oznacza to, że część działalności firmy może być zgodna z Taksonomią UE; część się do niej kwalifikuje, ale nie spełnia któregoś kryterium; a część się do niej może nie kwalifikować, bo w ogóle nie przewidziano takiej możliwości. Przykładem jest przedsiębiorstwo energetyczne: produkcja energii elektrycznej 1) z wykorzystaniem technologii fotowoltaicznej; 2) z wiatru, która w danym przypadku powoduje jednak poważne szkody dla bioróżnorodności; 3) z wykorzystaniem stałych paliw kopalnych.

Inaczej jest jednak w przypadku kryterium związanego z przestrzeganiem minimalnych gwarancji. Wynika to z samej konstrukcji Wytycznych OECD i Wytycznych ONZ, które dotyczą całej działalności danego przedsiębiorstwa oraz jego łańcucha wartości. Dlatego niemożliwa jest sytuacja, w której przedsiębiorstwo zostanie uznane za przestrzegające Wytycznych OECD

19 Art. 18 Taksonomii UE, który wszedł w życie w roku 2020, mówi o ośmiu podstawowych konwencjach. Od roku 2022 konwencji tych jest 10. W związku z treścią Wytycznych OECD i Wytycznych ONZ należy stwierdzić, że wszystkie podstawowe konwencje Międzynarodowej Organizacji Pracy wchodzą w skład minimalnych gwarancji, o których mowa w Taksonomii UE.

i Wytycznych ONZ, gdy w ramach jednego rodzaju działalności będzie przestrzegało praw człowieka, praw pracowniczych czy innych zasad wynikających z obu dokumentów, a w ramach drugiej – nie. Firma albo przestrzega Wytycznych OECD i Wytycznych ONZ we wszystkich prowadzonych przez siebie działalnościach, albo nie można uznać, że działa zgodnie z minimalnymi gwarancjami.

• Czy minimalne gwarancje dotyczą tylko praw człowieka?

Pojawiają się opracowania, w których wskazuje się, że minimalne gwarancje nie dotyczą wszystkich zasad i zaleceń zawartych w Wytycznych ONZ i Wytycznych

OECD, a tylko tych obejmujących prawa człowieka (ograniczone do Wytycznych ONZ i rozdziałów Wytycznych

OECD: „Prawa człowieka” oraz „Zatrudnienie i relacje z pracownikami”), kwestie antykorupcyjne, podatkowe i związane z uczciwą konkurencją20. Pogląd taki nie znajduje uzasadnienia ani w treści samej Taksonomii UE, Wytycznych ONZ i Wytycznych OECD, ani innych aktów, których należy przestrzegać przy stosowaniu minimalnych gwarancji.

Po pierwsze, ani art. 3, ani art. 18 Taksonomii UE, które mówią o minimalnych gwarancjach, nie zawierają przepisów ograniczających ich treści tylko do niektórych fragmentów Wytycznych ONZ i Wytycznych OECD. Takiego ograniczenia nie zawiera również motyw 35 do Taksonomii UE, który stanowi wskazówkę interpretacyjną przy odczytywaniu przepisów Taksonomii UE. Zgodnie z tym motywem „minimalne gwarancje nie wykluczają stosowania – w odpowiednich przypadkach –surowszych wymogów dotyczących środowiska, zdrowia, bezpieczeństwa oraz zrównoważonego rozwoju

społecznego określonych w prawie Unii”21. Gdyby minimalne gwarancje miały obejmować wyłącznie wcześniej wymienione obszary, to prawodawca unijny nie odwoływałby się w ich kontekście do wymogów dotyczących środowiska, bezpieczeństwa czy zrównoważonego rozwoju społecznego.

Po drugie, art. 18 Taksonomii UE wymaga, aby przedsiębiorstwa stosujące minimalne gwarancje przestrzegały zasady „nie czyń poważnych szkód”, o której mowa w Rozporządzeniu SFDR (art. 2 pkt 17 oraz motyw 17)22 . Zasada ta – inaczej niż na gruncie Taksonomii UE – obejmuje zarówno kwestie środowiskowe, jak i społeczne, w tym całość Wytycznych OECD i Wytycznych ONZ23

Po trzecie, pogląd taki pomija aktualizację Wytycznych OECD z czerwca 2023 roku, która dodała kwestie

21 Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2020/852 z dnia 18 czerwca 2020 r. w sprawie ustanowienia ram ułatwiających zrównoważone inwestycje, zmieniające rozporządzenie (UE) 2019/2088, Dz.U. L 198 z 22.6.2020, s. 13–43, punkt 35, Rozporządzenie - 2020/852 - EN - EUR-Lex (europa.eu), dostęp 05.09.2024.

22 Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/2088 z dnia 27 listopada 2019 r. w sprawie ujawniania informacji związanych ze zrównoważonym rozwojem w sektorze usług finansowych, Dz.U. L 317 z 9.12.2019, https://eur-lex.europa.eu/legal-content/PL/ TXT/?uri=CELEX%3A32019R2088, dostęp 05.09.2024.

20 Platform on Sustainable Finance, Final Report on Minimum Safeguards, 2022, s. 11, https://finance.ec.europa.eu/system/ files/2022-10/221011-sustainable-finance-platform-financereport-minimum-safeguards_en.pdf, dostęp 05.09.2024.

23 Zob. art. 39 Rozporządzenia delegowanego Komisji (UE) 2022/1288 z dnia 6 kwietnia 2022 r. uzupełniającego rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/2088 w zakresie regulacyjnych standardów technicznych określających szczegóły dotyczące treści i sposobu prezentacji informacji w odniesieniu do zasady „nie czyń poważnych szkód”, określających treść, metody i sposób prezentacji informacji w odniesieniu do wskaźników zrównoważonego rozwoju i niekorzystnych skutków dla zrównoważonego rozwoju, a także określających treść i sposób prezentacji informacji w odniesieniu do promowania aspektów środowiskowych lub społecznych i celów dotyczących zrównoważonych inwestycji w dokumentach udostępnianych przed zawarciem umowy, na stronach internetowych i w sprawozdaniach okresowych.

dotyczące praw człowieka i procesów należytej staranności do niemal wszystkich rozdziałów Wytycznych, w tym przede wszystkim rozdziału „Środowisko” czy całkowicie przebudowanego rozdziału „Nauka, technologia i innowacje”.

Po czwarte, pogląd taki błędnie przyjmuje, że środowiskowe przesłanki taksonomiczne w pełni wypełniają Wytyczne OECD w zakresie środowiska, podczas gdy Wytyczne OECD są w tym zakresie znacznie szersze, podkreślają między innymi wagę procesów należytej staranności czy informacji o środowisku.

Wszystkie te argumenty prowadzą do wniosku, że w celu spełnienia taksonomicznej przesłanki dotyczącej minimalnych gwarancji przedsiębiorstwo powinno wdrożyć całość Wytycznych ONZ i Wytycznych OECD, a nie tylko ich wybrane fragmenty.

• Jakie są konsekwencje niewdrożenia lub naruszenia minimalnych gwarancji?

Czytając Wytyczne OECD, można natrafić na stwierdzenie, że „ich stosowanie jest dobrowolne i nie jest wymogiem prawnym”24, a Wytyczne ONZ (punkt 14 Wprowadzenia) wskazują, że nie tworzą nowych zobowiązań w ramach prawa międzynarodowego. Jednakże z uwagi na treść art. 3 i art. 18 Taksonomii UE dla przedsiębiorstw chcących, aby ich działalność była kwalifikowana jako zrównoważona środowiskowo, stosowanie Wytycznych staje się obowiązkiem prawnym.

Brak wdrożenia przez przedsiębiorstwo minimalnych gwarancji, czyli procedur mających zapewnić przestrzeganie Wytycznych OECD i Wytycznych ONZ, oznacza automatycznie brak spełnienia wymaganych przesłanek do uznania danej działalności przedsiębiorstwa za zrównoważoną środowiskowo. Dotyczy to w szczególności braku wdrożenia odpowiednich, opartych na analizie ryzyka, procesów należytej staranności.

Takie same konsekwencje może potencjalnie nieść za sobą naruszenie minimalnych gwarancji. Jednakże w tej sytuacji każdy przypadek należy badać indywidualnie, uwzględniając przede wszystkim wagę naruszonych obowiązków oraz stopień ich naruszenia. Istnieje bowiem ryzyko, że uznanie działalności przedsiębiorstwa za niezrównoważoną środowiskowo będzie nieproporcjonalne do popełnionego naruszenia.

• Czy istnieje uproszczona lista przesłanek, które wystarczy spełnić, żeby móc oświadczyć zgodność z minimalnymi gwarancjami?

Lista wszystkich przesłanek niezbędnych do wdrożenia Wytycznych OECD i Wytycznych ONZ, a w rezultacie doprowadzenia do działalności przedsiębiorstwa zgodnie z minimalnymi gwarancjami, znajduje się w obu wymienionych dokumentach. Żadne uproszczone narzędzie – redukujące jedne i drugie wytyczne tylko do kilku wybranych obszarów czy wskazujące (choćby za pośrednictwem odwoływania się do spraw karnych, pracowniczych, podatkowych czy dotyczących należytej konkurencji bądź też postępowań prowadzonych przed krajowymi punktami kontaktowymi OECD) na zamkniętą listę wskaźników niezbędnych do spełnienia – nie gwarantuje zgodności z minimalnymi gwarancjami. Proces wdrażania minimalnych gwarancji, w szczególności w zakresie procedur należytej staranności, jest długotrwały i skomplikowany. Jednak tylko taki proces gwarantuje spełnienie wymogów Taksonomii UE.

• W jaki sposób raportować zgodność z minimalnymi gwarancjami i w którym ESRS znajdują się na ten temat informacje?

Ujawnienia taksonomiczne – z pewnymi wyjątkami –nie podlegają przepisom wprowadzającym Europejskie Standardy Sprawozdawczości Zrównoważonego Rozwoju (ESRS). Zgodność z Taksonomią UE, w tym z minimalnymi gwarancjami, raportuje się w oparciu o przepisy szczególne, wynikające z rozporządzenia

24 OECD, 2024, Wytyczne OECD, op. cit., s. 13.

delegowanego do Taksonomii UE25. Rozporządzenie to jest, niestety, w zakresie minimalnych gwarancji bardzo lakoniczne. Jedyne miejsce, w którym prawodawca unijny wprost odwołał się do minimalnych gwarancji, to wzory tabel dotyczących udziału procentowego działalności zgodnych z Taksonomią UE w poszczególnych wskaźnikach finansowych. W tabelach przy każdym rodzaju działalności należy wskazać, czy dana działalność jest prowadzona zgodnie z minimalnymi gwarancjami26

Przepisy wymagają jednak dodatkowo wyjaśnienia, w jaki sposób przedsiębiorstwo oceniło zgodność z kryteriami taksonomicznymi, w tym z minimalnymi gwarancjami. Wyjaśnienie to powinno w praktyce zawierać opis sposobu, w jaki przedsiębiorstwo wdrożyło minimalne gwarancje i w jaki stosuje Wytyczne OECD i Wytyczne ONZ, aby udowodnić, że rzeczywiście jego działalność jest zgodna z minimalnymi gwarancjami. Za dalece niewystarczające w tym zakresie należy uznać sprawozdanie, w którym firma powołuje się jedynie na listę przesłanek wynikających z nieaktualnego raportu Platformy Zrównoważonych Finansów z października 2022 roku, który w sposób nieuzasadniony redukuje zgodność z minimalnymi gwarancjami wyłącznie do niektórych obszarów wspomnianych Wytycznych.

• Gdzie szukać informacji na temat wdrożenia minimalnych gwarancji?

Najlepszym źródłem informacji dotyczących Wytycznych OECD jest strona internetowa Krajowego Punktu Kontaktowego OECD działającego przy Ministerstwie Funduszy i Polityki Regionalnej27. Dodatkowo można zapoznać się ze stroną prowadzoną przez OECD28 W zakresie Wytycznych ONZ warto odwiedzić stronę Polskiego Instytutu Praw Człowieka i Biznesu, który jest odpowiedzialny między innymi za przygotowanie polskiego tłumaczenia Wytycznych ONZ29. Wśród źródeł anglojęzycznych na polecenie zasługują materiały przygotowywane przez organizację Shift, zwłaszcza w ramach inicjatywy UN Guiding Principles Reporting Framework30

• Jak jest rola banków i innych instytucji finansowych we wspieraniu i w monitorowaniu przedsiębiorstw we wdrażaniu minimalnych gwarancji?

25 Rozporządzenie delegowane Komisji (UE) 2021/2178 z dnia 6 lipca 2021 r. uzupełniające rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2020/852 przez sprecyzowanie treści i prezentacji informacji dotyczących zrównoważonej środowiskowo działalności gospodarczej, które mają być ujawniane przez przedsiębiorstwa podlegające art. 19a lub 29a dyrektywy 2013/34/UE, oraz określenie metody spełnienia tego obowiązku ujawniania informacji.

26 Należy zwrócić uwagę, że w polskim tłumaczeniu wzorów błędnie wskazano w przypisie, że minimalne gwarancje to „minimalne zabezpieczenia dotyczące zasady DNSH”. Prawidłowe tłumaczenie powinno wskazywać, że zgodność z minimalnymi gwarancjami i zasadą DNSH jest warunkiem uznania działalności za zrównoważoną środowiskowo.

Instytucje finansowe są jednym z głównych adresatów informacji wytwarzanych w oparciu o Taksonomię UE i jej akty delegowane. Rola tych instytucji jest kluczowa w weryfikacji oświadczeń przedsiębiorstw o zgodności z kryteriami taksonomicznymi i w uznawaniu danej działalności za zrównoważoną środowiskowo. W związku z tym instytucje finansowe powinny przykładać szczególną wagę do oceny wiarygodności informacji jakościowych podawanych przez przedsiębiorstwa i analizować, na ile informacje przez nie ujawniane rzeczywiście

27 https://www.gov.pl/web/fundusze-regiony/krajowy-punktkontaktowy-oecd, dostęp 05.09.2024.

28 OECD (2023), OECD Guidelines, https://mneguidelines.oecd. org/mneguidelines, dostęp 05.09.2024.

29 Polski Instytut Praw Człowieka i Biznesu, https://pihrb.org/, dostęp 05.09.2024.

30 UNGP, The UN Guiding Principles, 2011, https://www. ungpreporting.org/, dostęp 05.09.2024.

potwierdzają zgodność działalności firmy z minimalnymi gwarancjami. Na szczególną uwagę zasługują te jednostki, które w bardzo krótkim czasie zaczęły twierdzić, że wdrożyły Wytyczne OECD i Wytyczne ONZ, oraz te, które ograniczają się w swoich raportach do lakonicznych informacji o spełnieniu kryteriów wynikających nie z Wytycznych OECD i Wytycznych ONZ, a z raportu Platformy Zrównoważonych Finansów.

Jednocześnie instytucje finansowe powinny stanowić dla przedsiębiorstw wsparcie i wspólnie wypracowywać efektywny sposób ujawniania informacji taksonomicznych, nie ograniczając się do analizy końcowych informacji przedstawionych przez przedsiębiorstwa ani nie dokładając im zbyt daleko idących wymagań. Instytucje finansowe w szczególności nie powinny utożsamiać własnych obowiązków wynikających z Rozporządzenia SFDR z obowiązkami przedsiębiorstw. Dotyczy to przede wszystkim zasady DNSH, która w przypadku przedsiębiorstw powinna sprowadzać się do wykazania zgodności działalności z Wytycznymi OECD i Wytycznymi ONZ, nie zaś ze wszystkimi przesłankami stworzonymi na potrzeby instytucji finansowych.

1.3. Standardy odpowiedzialnego prowadzenia działalności biznesowej wspomagające przedsiębiorstwa we wdrażaniu ESG

dr Jacqueline Kacprzak

Krajowy Punkt Kontaktowy OECD, Ministerstwo Funduszy i Polityki Regionalnej

Wypracowywane od lat przez OECD standardy odpowiedzialnego prowadzenia działalności biznesowej (responsible bussines conduct, RBC) mają na celu wspieranie przedsiębiorstw w ich udziale w rozwoju gospodarczym, środowiskowym i społecznym, co w efekcie prowadzi do zwiększania wkładu biznesu w osiąganie zrównoważonego rozwoju. Jak podkreślono w Wytycznych OECD (edycja 2023), zdolność przedsiębiorstw do promowania zrównoważonego rozwoju znacznie wzrasta, gdy kontekst prowadzenia handlu i inwestycji odnosi się do otwartych, konkurencyjnych i odpowiednio regulowanych rynków, zgodnie z przepisami prawa i ochroną przestrzeni obywatelskiej31

Wytyczne OECD wdrażane są w 51 krajach świata (we wszystkich państwach członkowskich OECD, w tym w Polsce, oraz w 13 państwach niezrzeszonych w OECD)32. Jak wspomniano już wcześniej, od 8 czerwca 2023 roku obowiązuje nowy, zaktualizowany tekst Wytycznych OECD, które od 1976 roku stanowią

31 OECD (2024), Wytyczne OECD dla przedsiębiorstw wielonarodowych dotyczące odpowiedzialnego prowadzenia działalności biznesowej, OECD Publishing, Paris, https://doi. org/10.1787/9fe6d8dc-pl, dostęp 05.09.2024.

32 Stan na 5 września 2024 r. Aby dowiedzieć się, czy liczba państw się zmieniła, można skorzystać z dwóch źródeł: (1) sprawdzić na stronie polskiego KPK OECD lub (2) sprawdzić na stronie Sieci KPK OECD

międzynarodowy standard w zakresie odpowiedzialnego biznesu. Aktualizacja Wytycznych OECD z 2023 roku nie zmieniła ich struktury – nadal mamy w nich jedenaście rozdziałów – ale w dwóch rozdziałach zmieniły się ich tytuły i zakres merytoryczny. Dotyczy to rozdziału VII „Zwalczanie przekupstwa i innych form korupcji” oraz rozdziału IX „Nauka, technologia i innowacje”.

W różnorodnych dostępnych w debacie publicznej opracowaniach dotyczących ESG do zagadnień objętych literą „S” zalicza się ogólnie nazwane kwestie społeczne, w tym prawa człowieka, prawa pracownicze, warunki pracy, interesy konsumenta, relacje społeczne (np. z lokalnymi społecznościami). W związku z tym mogłoby się wydawać, że w kontekście wpływu społecznego należałoby uwzględnić tylko wybrane rozdziały Wytycznych OECD, takie jak: rozdział IV „Prawa człowieka”, rozdział V „Zatrudnienie i relacje z pracownikami”, rozdział VIII „Interesy konsumenta” i może jeszcze rozdział II „Zasady ogólne”. Jednakże po bardziej szczegółowej

analizie tekstu pozostałych rozdziałów Wytycznych

OECD okaże się, że w zasadzie każdy z nich może się wiązać z wpływem na kwestie społeczne, np. różnorodne formy korupcji oraz decyzje podjęte wskutek działań korupcyjnych mogą mieć wpływ na kwestie społeczne. Podobnie będzie też z zaleceniami dotyczącymi nauki, technologii i innowacji (w zależności od poziomu odpowiedzialności przedsiębiorstwa będzie się bardziej lub mniej rozwijał lokalny rynek oraz środowisko akademickie), jak i z pozostałymi obszarami objętymi zaleceniami Wytycznych OECD.

Dodatkowo, nowym i dość znaczącym aspektem wprowadzonym obecnie w Wytycznych OECD jest zobowiązanie przedsiębiorstw do zapewniania bezpiecznego środowiska osobom oraz grupom osób narażonym na represje lub ryzyko działań odwetowych. Dotyczy to osób lub grup osób zgłaszających obawy związane z działalnością przedsiębiorstw33, w tym również pracowników. Powstrzymywanie się przez przedsiębiorstwa od stosowania represji, a także podejmowanie działań zapobiegających stosowaniu represji ma istotne znaczenie dla ochrony przestrzeni obywatelskiej i zapobiegania szkodom wobec osób lub grup, które starają się zwracać uwagę na nieprawidłowości. Represje obejmują działania odwetowe lub dyskryminacyjne mające na celu cenzurowanie, zastraszenie, skrzywdzenie lub uciszenie krytyków, takie jak groźby, szkalowanie reputacji, obelgi, nękanie, inwigilacja, strategiczne prowadzenie procesów sądowych, próby kryminalizacji działań zgodnych z prawem, napaści fizyczne i zabójstwa.

Pomimo że w wielu obszarach Wytyczne OECD były zgodne z międzynarodowymi regulacjami w zakresie odpowiedzialnego biznesu, to jednak należy zauważyć, że wiele zmian wprowadzono w trakcie aktualizacji

Wytycznych OECD w 2023 r. w treści rozdziału odnoszącego się do środowiska. Dotyczą one zaleceń w sprawie dostosowania się do uzgodnionych na szczeblu międzynarodowym celów związanych ze zmianą klimatu i z różnorodnością biologiczną. Od przedsiębiorstw oczekuje się w tym zakresie unikania negatywnych skutków ich działalności dla środowiska, zapobiegania tym negatywnym skutkom oraz przyczyniania się do osiągania celów w zakresie łagodzenia zmian klimatu i adaptacji do nich. Wytyczne OECD wskazują także na potrzebę zrównoważonego, wydajnego i zgodnego z prawem użytkowania gruntów, zasobów i energii; zrównoważonej konsumpcji i produkcji. Podkreślają również promowanie podejścia opartego na gospodarce o obiegu zamkniętym oraz na zapobieganiu zanieczyszczeniom, ich ograniczeniu i kontroli. Warto zwrócić uwagę na fakt, że Wytyczne OECD zawierają obecnie także zalecenia dotyczące dobrostanu zwierząt, których nie było we wcześniejszej edycji.

Jeśli chodzi o zagadnienia związane z należytą starannością (due diligence) – termin ten wprowadzono podczas poprzedniej aktualizacji Wytycznych OECD w 2011 roku (z powodu wprowadzenia terminu należyta staranność w zakresie praw człowieka w Wytycznych ONZ). Należyta staranność w rozumieniu OECD jest procesem opartym na analizie ryzyka i ma ten proces (a niekiedy nawet wiele procesów) kluczowe znaczenie dla działań przedsiębiorstwa. Przedsiębiorstwa powinny w ramach procesu należytej staranności identyfikować faktyczne i potencjalne negatywne skutki, zapobiegać tym skutkom, łagodzić je i przyjmować odpowiedzialność za to, w jaki sposób radzą sobie z takimi skutkami jako integralną częścią systemów podejmowania decyzji biznesowych i zarządzania ryzykiem.

33 OECD, Wytyczne OECD dla przedsiębiorstw wielonarodowych, edycja 2023, op. cit., rozdział II „Zasady ogólne”, część A., pkt 9-10 oraz Komentarz do rozdziału II „Zasady ogólne”, pkt 13-14.

Szczegółowo zostało to opisane w 2018 roku w Wytycznych

OECD dotyczących należytej staranności w odpowiedzialnym prowadzeniu działalności biznesowej34. „Wytyczne OECD dotyczące należytej staranności w odpowiedzialnym prowadzeniu działalności biznesowej oraz sektorowe” Wytyczne OECD w zakresie należytej staranności umożliwiają przedsiębiorstwom zrozumienie i wdrożenie zalecenia dotyczącego należytej staranności, wynikającego z Wytycznych OECD35

Do tego celu Wytyczne OECD dotyczące należytej staranności w odpowiedzialnym prowadzeniu działalności biznesowej określają ramy należytej staranności i wyszczególniają następujące działania:

1. włączenie zagadnień RBC do zasad i systemów zarządzania w przedsiębiorstwie,

2. identyfikowanie i ocena faktycznych i potencjalnych negatywnych skutków związanych z działalnością, produktami lub usługami przedsiębiorstwa,

3. wstrzymanie negatywnych skutków, zapobieganie im lub ich łagodzenie,

4. monitorowanie wdrażania i wyników,

5. informowanie o sposobie postępowania w przypadku wystąpienia negatywnych skutków oraz

34 Wytyczne OECD dotyczące należytej staranności w odpowiedzialnym prowadzeniu działalności biznesowej, OECD 2018, polska wersja językowa MFiPR 2022.

35 OECD, Wytyczne OECD dla przedsiębiorstw wielonarodowych, edycja 2023, op. cit., rozdział II „Zasady ogólne”, pkt 11-14 oraz Komentarz do rozdziału II „Zasady ogólne”, pkt 15-21.

6. w stosownych przypadkach umożliwianie odpowiednich działań zaradczych lub współpraca przy działaniach zaradczych.

W dokumencie tym opisano także praktyczne działania pozwalające na wdrożenie procedur należytej staranności. Warto jednak doczytać zastrzeżenie poczynione w tekście, że nie każde działanie praktyczne wskazane w Wytycznych OECD dotyczących należytej staranności będzie właściwe w każdej sytuacji.

W kontekście należytej staranności dość istotne są zmiany w treści Wytycznych OECD z 2023 roku, które wskazują na potrzebę stosowania procedur należytej staranności we wszystkich obszarach działalności przedsiębiorstwa, w tym również w kontekście zwalczania przekupstwa i innych form korupcji czy też w zakresie rozwoju, finansowania, sprzedaży, licencjonowania, handlu i wykorzystania technologii, w tym gromadzenia i wykorzystania danych.

Nowym aspektem należytej staranności wskazanym w Wytycznych OECD, edycja 2023 roku, który ma szczególne znaczenie w rozwoju współczesnych uwarunkowań geopolitycznych, jest podkreślenie konieczności stosowania wzmocnionych procedur należytej staranności w kontekście konfliktu zbrojnego lub zwiększonego ryzyka naruszeń, w tym dotyczących międzynarodowego prawa humanitarnego.

W ramach finansowania korporacyjnego należy pamiętać, że OECD wypracowała także oddzielne zalecenia w zakresie należytej staranności dla sektora finansowego:

1. Wytyczne OECD dotyczące odpowiedzialnego prowadzenia działalności przez inwestorów instytucjonalnych, OECD 2017.

2. Wytyczne OECD dotyczące należytej staranności w zakresie odpowiedzialnego kredytowania przedsiębiorstw i gwarantowania emisji papierów wartościowych, OECD 2019.

Wytyczne OECD dotyczące odpowiedzialnego prowadzenia działalności przez inwestorów instytucjonalnych, OECD 2017 polska wersja językowa MFiPR 2019

Powyższe dokumenty zostały opracowane, aby wesprzeć inwestorów oraz banki w zrozumieniu zaleceń w zakresie odpowiedzialnego prowadzenia działalności biznesowej, w szczególności zaleceń w zakresie należytej staranności. W zaleceniach dla inwestorów instytucjonalnych podkreśla się, że poprzez realizację procesu należytej staranności zgodnie z Wytycznymi OECD, inwestorzy będą mogli nie tylko uniknąć negatywnych skutków swoich inwestycji dla społeczeństwa i środowiska naturalnego, lecz także uniknąć ryzyka finansowego oraz ryzyka utraty reputacji, reagować na oczekiwania klientów i beneficjentów, przyczyniając się jednocześnie do realizacji globalnych celów klimatycznych i zrównoważonego rozwoju. Warto zauważyć, że w tym dokumencie (a przypomnijmy: opublikowanym w 2017 roku)

OECD zwraca uwagę również na analizę czynników ESG lub włączanie czynników ESG do analizy portfeli, czy automatyzację sygnalizowania problemów w zakresie ESG na platformach handlowych i platformach zarządzania ryzykiem. Przedstawiono również kilka sposobów na włączenie analizy ryzyka ESG do podstawowej analizy inwestycyjnej, z podkreśleniem, że chociaż kryteria ESG wykorzystuje się często na potrzeby

Wytyczne OECD dotyczące należytej staranności w zakresie odpowiedzialnego kredytowania przedsiębiorstw i gwarantowania emisji papierów wartościowych, OECD 2019 polska wersja językowa MFiPR 2021

identyfikacji ryzyka finansowego, to takiej identyfikacji można także dokonać z uwzględnieniem ryzyka RBC36 .

„Wytyczne OECD dotyczące należytej staranności w zakresie odpowiedzialnego kredytowania przedsiębiorstw i gwarantowania emisji papierów wartościowych” zawierają szereg praktycznych informacji adresowanych do banków. W dokumencie tym podkreśla się, że banki odgrywają kluczową rolę w zapewnianiu dostępu do finansowania będącego nierzadko podstawą dla prowadzenia działalności przez przedsiębiorstwa w różnych sektorach i branżach. Przeprowadzanie procesu należytej staranności jest kluczowym elementem zarządzania ryzykiem w praktykach biznesowych. W rozdziale zatytułowanym „Kluczowe kwestie w zakresie należytej staranności w odpowiedzialnym prowadzeniu działalności w kontekście transakcji bankowych” opisano szczegółowo konkretne, możliwe do realizacji działania związane

36 OECD, Odpowiedzialne prowadzenie działalności przez inwestorów instytucjonalnych, 2020, s. 25-29, w tym Ramka 5. „Integracja ESG”, Wytyczne OECD dla inwestorów instytucjonalnych - Polska w OECD - Portal Gov.pl (www.gov. pl), dostęp 05.09.2024.

z wdrażaniem poszczególnych kroków procesu należytej staranności.

W każdym z tych dokumentów przedstawiono schemat pozwalający zrozumieć przedsiębiorstwom z sektora finansowego swoje powiązania z negatywnym skutkiem (negatywny skutek spowodowany przez przedsiębiorstwo skutek, do którego przedsiębiorstwo się przyczyniło oraz skutek bezpośrednio związany z działalnością przedsiębiorstwa, jego produktami lub usługami).

Ważne jest bowiem właściwe ocenienie powiązania danego przedsiębiorstwa z negatywnym skutkiem, by można było podjąć odpowiednie działania zaradcze.

Podczas lektury wytycznych dla sektora finansowego z całą pewnością nie należy pomijać załączników, ponieważ tam znajduje się szereg praktycznych wskazówek, podpowiedzi i wyjaśnień. Pierwszy załącznik w wytycznych dla inwestorów instytucjonalnych zawiera definicje pojęć „ryzyko”, „należyta staranność”, „pozycja wpływu/dźwignia (leverage)” oraz „odpowiedzialne prowadzenie działalności biznesowej (RBC)”. Dokładnie te same pojęcia zostały wyjaśnione w wytycznych dla banków – przy czy należy zwrócić uwagę, że wyjaśnienie w polskiej wersji językowej dla pojęcia leverage jest bardziej dojrzałe i takie też tłumaczenie jako „siła oddziaływania przedsiębiorstwa” zostało później zastosowane w polskiej wersji językowej Wytycznych OECD, edycja 2023. Przy tej okazji warto także zauważyć, że w obydwu dokumentach dla sektora finansowego, gdy jest mowa o Wytycznych OECD – dotyczy to edycji Wytycznych OECD z 2011 roku, należy zatem sprawdzić odwołania do Wytycznych OECD, jak będą one brzmiały zgodnie z wersją z 2023 roku. W dalszej części wytycznych dla sektora bankowego znajduje się jeszcze załącznik, który przedstawia przegląd transakcji handlowych pod kątem procesu należytej staranności, w tym przykłady zastosowania zasad należytej staranności w kontekście transakcji udzielania pożyczek oraz zastosowania zasad należytej staranności w gwarantowaniu emisji papierów wartościowych.

Więcej informacji na temat Wytycznych OECD oraz pozostałych standardów odpowiedzialnego prowadzenia działalności biznesowej znajduje się na stronie polskiego KPK OECD

1.4. Ramy klasyfikacji działalności gospodarczej

dr Jolanta Turek

Wykładowczyni w Szkole Głównej Handlowej w Warszawie, Dyrektorka ESG w CVI DM, Ekspertka Forum Odpowiedzialnego Biznesu, Członkini POLSIF

Istnieje silna potrzeba ustanowienia podejścia w zakresie systematyzacji działalności gospodarczej pod kątem wpływu społecznego i realizacji celów społecznych. Wymogi sformułowane w Rozporządzeniu SFDR nie są wystarczającym rozwiązaniem dla zapewnienia zrównoważonego rozwoju społecznego poprzez społecznie ukierunkowane inwestycje. Podmioty rynku finansowego potrzebują spójnych i wiarygodnych ram, prostych wytycznych dla oceny i pomiaru tego, które działania mają pozytywny wpływ społeczny, czy jest to wpływ istotny, w jaki sposób dokonywać jego pomiaru, jakie przyjąć mierniki, czy działania te zapewniają minimalne gwarancje i nie czynią znaczącej szkody – jak to wiarygodnie udowodnić. Funkcjonująca Taksonomia UE pełni tę rolę w obszarze środowiskowym. Powstaje pytanie, czy jest możliwe analogiczne rozszerzenie Taksonomii UE o cele społeczne, a jeśli tak, to w jakim zakresie, aby było to operacyjnie wykonalne i wiarygodne oraz nie generowało potencjału na social washing i ukrywanie negatywnych społecznych skutków działalności gospodarczej. Działalność szkodliwa w wymiarze społecznym może skutkować ryzykiem gospodarczym i biznesowym, które mogłoby zostać zminimalizowane właśnie poprzez ustanowienie wspomnianych ram klasyfikacji oraz spójną koncepcję pomiaru zrównoważonego rozwoju społecznego.

• Dlaczego ramy oceny wpływu społecznego są potrzebne?

Dla podmiotów rynku finansowego takie przejrzyste ramy / wytyczne byłyby pomocne do oceny ryzyka i szans związanych z inwestycjami społecznymi, w tym redukcji ryzyka wynikającego z działań społecznie szkodliwych. Ułatwiłyby ocenę projektów i działalności nie tylko z perspektywy finansowej, ale także ich wpływu społecznego. Dzięki ujednoliconemu podejściu w obszarze „S”, banki i inne instytucje rynku finansowego mogłyby w bardziej przejrzysty sposób komunikować swoim interesariuszom, jak ich działania przyczyniają się do poprawy jakości życia społeczeństwa. Zwiększyłaby się widoczność przedsiębiorstw i organizacji przyczyniających się do zrównoważonego rozwoju społecznego oraz możliwe by było bardziej efektywne finansowanie projektów, które wspierają Cele Zrównoważonego Rozwoju w obszarze społecznym, promują dobrobyt społeczny i redukują nierówności. Również inwestorzy potrzebują potwierdzenia, że inwestycja nie zagraża prawom człowieka czy prawom pracowniczym i nie generuje ryzyka reputacyjnego. Działalność gospodarcza nie może bowiem w znacznym stopniu przyczyniać się do realizacji jednego celu i jednocześnie szkodzić innym celom. Jasne kryteria i wytyczne są także ważne dla przedsiębiorców, aby wiedzieli czego dokładnie się od nich oczekuje.

• Wyzwania dla opracowania ujednoliconego podejścia w obszarze społecznym

Opracowanie i wdrożenie ujednoliconego podejścia wiąże się z kilkoma istotnymi wyzwaniami, które mogą wpływać na skuteczność i efektywność tego procesu. Są to poniższe wyzwania:

1. Spójna definicja i standaryzacja kryteriów

Ustalenie jednolitych i szczegółowych kryteriów, które określają, co kwalifikuje się jako inwestycja społecznie odpowiedzialna, jest trudne. Wyzwanie polega na zapewnieniu, aby kryteria były jasne, mierzalne i akceptowalne dla wszystkich zainteresowanych stron. Różnorodność sektorów, kontekstów społecznych oraz krajowych regulacji (kwestie społeczne są regulowane na poziomie państw członkowskich i między partnerami społecznymi, a nie na poziomie UE) utrudnia stworzenie uniwersalnych kryteriów. Takie wspólne ramy dla obszaru społecznego musiałyby te różnice krajowe respektować. Niezwykle trudne, a wręcz niemożliwe jest przyjęcie kryteriów naukowych dla ustalonych celów społecznych, jak ma to miejsce w przypadku Taksonomii UE dla celów środowiskowych. Większość działań gospodarczych ma szkodliwy wpływ na środowisko. Jednak jednocześnie większość działań gospodarczych, takich jak tworzenie miejsc pracy, płacenie podatków oraz produkcja towarów i świadczenie usług zaspokajających potrzeby społeczne, można uznać za z natury korzystne społecznie. W związku z tym, trzeba rozróżniać takie nieodłączne korzyści oraz dodatkowe istotne korzyści społeczne, które bezpośrednio przyczyniają się do realizacji celów społecznych, jak na przykład poprawa dostępu do wysokiej jakości opieki zdrowotnej lub zapewnienie godnych miejsc pracy. Dlatego punktem odniesienia stają się międzynarodowe standardy i instrumenty dotyczące prowadzenia biznesu i poszanowania praw człowieka, które zostały omówione we wcześniejszych częściach. Dodatkowo, Taksonomia UE łączy kryteria klasyfikacji z działalnością gospodarczą.

Jednak niektóre aspekty społeczne, takie jak negocjacje zbiorowe lub przejrzystość podatkowa, nie mogą być powiązane z działalnością gospodarczą (czy określonym projektem), ale z podmiotem gospodarczym. Ponadto, jest potrzebny powszechny konsensus wszystkich zainteresowanych stron dla przyjmowanych definicji i kryteriów. Wypracowanie takiego konsensusu wymaga szerokiego zaangażowania instytucji społeczeństwa obywatelskiego, co wpływa również na poczucie współodpowiedzialności za wspólnie wypracowany efekt.

2. Gromadzenie i raportowanie danych

Ustanowienie spójnych ram klasyfikacji działalności gospodarczej z perspektywy wpływu społecznego wiąże się z potrzebą gromadzenia i udostępniania danych. W tym kontekście wyzwaniem jest dostępność danych, ich jakość oraz koszty związane z implementacją systemów monitorowania i raportowania. Komunikowane są obawy, że mogłoby to nadmiernie obciążyć przedsiębiorstwa, zwłaszcza te z sektora MŚP, dodatkowymi wymogami w zakresie sprawozdawczości oraz ich kosztami. Wyzwania dotyczą także międzynarodowych korporacji, które funkcjonują w różnych jurysdykcjach. Dlatego muszą zostać wybrane tylko kluczowe kryteria i wskaźniki, aby ich raportowanie nie wiązało się z nadmiernym obciążeniem finansowym, a jednocześnie dostarczało dobrej jakości informacji. To wyzwanie, w dużej mierze, mogłoby zostać zaadresowane poprzez integrację z obecnymi wymogami sprawozdawczości.

3. Integracja z istniejącymi ramami regulacyjnymi

Kryteria oceny działalności gospodarczej z perspektywy wpływu społecznego muszą być zintegrowane z już istniejącymi ramami regulacyjnymi i standardami w obszarze zrównoważonego rozwoju. Potrzebna jest koordynacja i harmonizacja różnych wymagań

prawnych (w tym w szczególności z Taksonomią UE37 , CSRD38, SFDR39, ESRS40 oraz CSDDD41), co może być skomplikowane i czasochłonne, ale jednocześnie konieczne. Niewłaściwa integracja może prowadzić do niespójności ocen, braku wiarygodności i zamieszania wśród inwestorów i przedsiębiorstw.

4. Zapobieganie nadużyciom social washingu

Istnieje ryzyko, że przedsiębiorstwa mogą próbować przedstawiać swoje działania jako bardziej zrównoważone społecznie, niż są w rzeczywistości. W związku z tym potrzebne są mechanizmy weryfikacji i audytu, aby zapewnić, że raportowane dane są prawdziwe, rzetelne i można na ich podstawie podejmować decyzje. Potrzebne jest też zapewnienie mechanizmów składania

37 Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2020/852 z dnia 18 czerwca 2020 r. w sprawie ustanowienia ram ułatwiających zrównoważone inwestycje, zmieniające rozporządzenie (UE) 2019/2088, Dz.U. L 198 z 22.6.2020, s. 13–43, Rozporządzenie - 2020/852 - EN - EUR-Lex (europa. eu), dostęp 05.09.2024

38 Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2022/2464 z dnia 14 grudnia 2022 r. w sprawie zmiany rozporządzenia (UE) nr 537/2014, dyrektywy 2004/109/WE, dyrektywy 2006/43/WE oraz dyrektywy 2013/34/UE w odniesieniu do sprawozdawczości przedsiębiorstw w zakresie zrównoważonego rozwoju, Dyrektywa - 2022/2464 - ENEUR-Lex (europa.eu), dostęp 05.09.2024.

39 Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/2088 z dnia 27 listopada 2019 r. w sprawie ujawniania informacji związanych ze zrównoważonym rozwojem w sektorze usług finansowych, Dz.U. L 317 z 9.12.2019, https://eur-lex.europa.eu/legal-content/PL/ TXT/?uri=CELEX%3A32019R2088, dostęp 05.09.2024.

40 EFRAG, First Set of draft ESRS, First Set of draft ESRS | EFRAG, dostęp 05.09.2024.

41 Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2024/1760 z dnia 13 czerwca 2024 r. w sprawie należytej staranności przedsiębiorstw w zakresie zrównoważonego rozwoju oraz zmieniająca dyrektywę (UE) 2019/1937 i rozporządzenie (UE) 2023/2859, Directive - EU - 2024/1760 - EN - EUR-Lex (europa.eu), dostęp 05.09.2024.

skarg dla organizacji pracowniczych oraz konsumenckich oraz uwrażliwienie właściwych w obszarze społecznym krajowych organów kontrolnych.

5. Edukacja i świadomość

Skuteczne wdrożenie klasyfikacji działalności gospodarczej z perspektywy wpływu społecznego wymaga zwiększenia świadomości i wiedzy na temat jej znaczenia i korzyści. Przedsiębiorstwa, inwestorzy oraz inne zainteresowane strony muszą być odpowiednio edukowane na temat celów, zasad i wymagań tej klasyfikacji. Być może będą potrzebne szeroko zakrojone kampanie edukacyjne oraz dostarczenie odpowiednich narzędzi i zasobów, które wspierają zrozumienie i wdrożenie tych zasad.

• Podejście

UE do wypracowania ram klasyfikacji

Prace nad ramami klasyfikacji działalności i projektów w obszarze społecznym (tzw. Taksonomią społeczną) w zakresie ich kryteriów i wskaźników toczą się od października 2020 roku w ramach Platformy Zrównoważonych Finansów UE. Dotychczas, w okresie 2021-2022 wypracowano i opublikowano cztery dokumenty dotyczące powyższych zagadnień: „Draft Report by Subgroup 4: Social Taxonomy” 42, „Public Consultation Report on Taxonomy extension options linked to environmental objectives” 43, „Final Report

42 Platform on Sustainable Finance (2021), Draft Report by Subgroup 4: Social Taxonomy, https://finance.ec.europa. eu/document/download/6271a1c8-99fb-484a-927003ebb98e47ed_en?filename=sf-draft-report-social-taxonomyjuly2021_en.pdf&prefLang=pl, dostęp 05.09.2024.

43 Platform on Sustainable Finance (2021), Public Consultation Report on Taxonomy extension options linked to environmental objectives, https://finance.ec.europa.eu/document/ download/6966f788-076b-457f-b7b5-81d154a9da99_ en?filename=sustainable-finance-platform-report-taxonomyextension-july2021_en.pdf&prefLang=pl, dostęp 05.09.2024.

on Minimum Safeguards” 44 oraz „Final Report on Social Taxonomy”45. Z uwagi na szczególnie skomplikowany charakter obszaru społecznego, który jest niezwykle trudny do ujednolicenia (różnorodność rozwiązań w poszczególnych krajach, zróżnicowany poziom rozwoju społecznego i gospodarczego etc.) oraz brak oficjalnych terminów kolejnych opracowań trudno stwierdzić, w jakim kierunku oraz w jakim tempie i czy w ogóle prace będą kontynuowane.

Istnieje szerokie poparcie dla integracji społecznych kryteriów z finansowaniem zrównoważonego rozwoju. Jeśli jednak takie prace będą się toczyły, ważne jest, żeby konkluzje były proste i zrozumiałe dla szerokiego grona zainteresowanych stron, zaś zasady praktyczne i możliwe do realizacji oraz aby nie wstrzymywały i nie paraliżowały tak potrzebnych inwestycji transformacyjnych. Aspekty związane ze sprawiedliwą transformacją są i będą istotne. Najprawdopodobniej w międzyczasie ukonstytuuje się pewna praktyka rynkowa w obszarze społecznym, czemu sprzyjać będzie rosnące wykorzystywanie obligacji społecznych (social bonds), pożyczek społecznych oraz innych produktów finansowych powiązanych ze wskaźnikami ESG, które przełożą się na większą wiedzę i doświadczenie rynkowe w powyższym temacie.

44 Platform on Sustainable Finance (2022), Final Report on Minimum Safeguards, https://finance.ec.europa.eu/system/ files/2022-10/221011-sustainable-finance-platform-financereport-minimum-safeguards_en.pdf, dostęp 05.09.2024.

45 Platform on Sustainable Finance (2022), Final Report on Social Taxonomy, finance.ec.europa.eu/document/ download/494fa7fe-5dea-4c57-bda5-59c1e3a0db49_ en?filename=220228-sustainable-finance-platform-financereport-social-taxonomy_en.pdf, dostęp 05.09.2024.

2. Dobrowolne standardy i wytyczne oraz doświadczenia międzynarodowe

2.1. Instytucje finansowe i sprawiedliwa transformacja. Ewolucja odpowiedzialności korporacyjnej

Joanna Ałasa

Principal Expert Sustainability ING Bank Śląski S.A., Członkini Zarządu POLSIF

Idea społecznej odpowiedzialności instytucji finansowych oraz innych organizacji stworzonych dla zysku zaczęła być szerzej głoszona i stopniowo akceptowana w latach siedemdziesiątych XX wieku. Dopiero pod koniec ubiegłego stulecia dało się zauważyć powszechne zaangażowanie biznesu w odpowiedzialną działalność na rzecz społeczności i środowiska. Z czasem termin CSR (corporate social responsibility) zaczął ustępować miejsca innemu – ESG (environmental, social, governance) – oznaczającemu włączanie kwestii środowiskowych i społecznych w model biznesowy przedsiębiorstwa.

Takie podejście wykraczało poza tradycyjne rozumienie

CSR, gdyż kwestie społeczne i środowiskowe traktowano nie jako powinność, ale element zapewnienia ciągłości biznesowej organizacji.

Obecnie obserwujemy kolejną ewolucję tego podejścia, gdzie obok dążenia do bardziej zrównoważonej gospodarki pojawia się zagadnienie tzw. sprawiedliwej transformacji (just transition). Działania i inwestycje związane z klimatem muszą do 2030 roku osiągnąć

poziom 5–7 bln USD rocznie46, aby zatrzymać globalne ocieplenie na poziomie 1,5 stopnia Celsjusza i zapobiec katastrofalnym skutkom zmiany klimatu. Skala tego wyzwania wymaga poważnych przemian, które dotyczą większości sektorów, obszarów geograficznych i zamieszkujących je społeczeństw. Oczekuje się, że przejście na czystą energię doprowadzi do powstania nowych możliwości zatrudnienia, a badania Międzynarodowej Organizacji Pracy (ILO) wskazują, że transformacja przebiegnie w sposób, który zrównoważy utratę zatrudnienia i doprowadzi do zwiększenia liczby miejsc pracy netto47 .

Jednakże sprawiedliwy podział korzyści społecznych i gospodarczych wynikających z transformacji

46 COP28, COP28 UAE Leaders’ Declaration on a Global Climate Finance Framework, 2023, https://www.cop28.com/en/ climate_finance_framework , dostęp 05.09.2024.

47 UNEP FI, Just Transition Finance: Pathway for Banking and Insurance, 2023, s. 3, unepfi.org/wordpress/wp-content/ uploads/2023/11/Just-transition-finance_Pathway-forBanking-and-Insurance.pdf, dostęp 05.09.2024.

nie jest automatycznie gwarantowany. Analiza Międzynarodowej Agencji Energetycznej (IEA) wskazuje, że transformacja sektora energetycznego doprowadzi do utworzenia 14,5 mln nowych miejsc pracy netto do 2030 roku w porównaniu z 2019 rokiem, ale przewiduje również utratę około 5 mln miejsc pracy w branżach o dużej emisji gazów cieplarnianych, takich jak rafinacja ropy naftowej czy wydobycie węgla48. Nie obejmuje to miejsc pracy zagrożonych z powodu degradacji środowiska spowodowanej zmianami klimatu (m.in. utrata zasobów rybnych czy spadek obrotów w turystyce). Przejście na gospodarkę niskoemisyjną nie powiedzie się, jeśli nie zostaną uwzględnione skutki społeczne lub jeśli nie będzie promowany sprawiedliwy podział korzyści i obciążeń związanych z transformacją. Negatywne skutki mogą osłabić wsparcie dla działań w dziedzinie klimatu, prowadząc do destrukcyjnych konsekwencji środowiskowych i gospodarczych.

Podczas gdy spójna polityka publiczna jest siłą napędową sprawiedliwej transformacji, osiągnięcie tego celu jest możliwe tylko przy aktywnym i znaczącym zaangażowaniu wszystkich zainteresowanych stron. W polityce klimatycznej Unii Europejskiej banki odgrywają kluczową rolę w przeprowadzeniu transformacji gospodarki w kierunku neutralności klimatycznej. Aby się ona powiodła, powinniśmy, cytując słowa Fransa Timmermansa, byłego wiceprzewodniczącego wykonawczego Komisji Europejskiej, okazać solidarność z najbardziej dotkniętymi transformacją regionami w Europie, takimi jak obszary górnicze, by Zielony Ład uzyskał powszechne poparcie i miał szansę się urzeczywistnić.

Świadomość wagi problemu oznacza, że instytucje finansowe będą miały ogromny wpływ na to, czy transformacja będzie sprawiedliwa, rozumiana jako

równomierne rozłożenie kosztów i korzyści działań na rzecz klimatu w społeczeństwie. Stanowisko w kontekście odpowiedzialności instytucji finansowych przedstawia United Nations Environment Programme Finance Initiative (UNEP FI) w swoim dokumencie „Just Transition Finance: Pathway for Banking and Insurance”, gdzie zwraca uwagę, że podejście polegające na sprawiedliwej transformacji, integrujące aspekty środowiskowe i społeczne, instytucje finansowe mogą włączyć do strategii i operacji biznesowych. Podejście to obejmuje środki mające na celu ochronę praw ludności dotkniętej zmianami i znajdującej się w trudnej sytuacji oraz złagodzenie potencjalnych negatywnych skutków wynikających z działalności49 .

Wiele banków aktywnie angażuje się w dekarbonizację swoich portfeli. Banki patrzące w przyszłość coraz bardziej koncentrują się na tym, jak mogą zwiększyć pozytywny wpływ, jaki wywierają na społeczeństwo. Kwestie sprawiedliwej transformacji leżą u zbiegu obu tych działań. W globalnym badaniu Boston Consulting Group, przeprowadzonym wśród 250 respondentów z największych instytucji finansowych, tylko 33% uczestników odpowiedziało, że w reprezentowanych przez nich instytucjach względy społeczne często lub prawie zawsze wpływają na decyzje związane z klimatem50

banki będą musiały zmierzyć się z problemem klimatycznym?

Po pierwsze, negatywne skutki zmiany klimatu mogą zakłócić działalność biznesową klientów, wywołać niestabilność społeczną z powodu przerw w łańcuchach dostaw, wpływać na zdrowie ludzkie lub powodować

48 IEA, World Energy Employment 2023, s. 9, iea.blob. core.windows.net/assets/ba1eab3e-8e4c-490c-998380601fa9d736/World_Energy_Employment_2023.pdf, dostęp 05.09.2024.

49 UNEP FI, Just Transition Finance: Pathway for Banking and Insurance, 2023, s. VI, https://www.unepfi.org/industries/ banking/just-transition-finance-pathways-for-banking-andinsurance/, dostęp 05.09.2024.

50 Boston Consulting Group, Banks Can Ensure an Equitable Climate Transition, 2023, s. 2, Banks Can Ensure an Equitable Climate Transition | BCG, dostęp 05.09.2024.

utratę środków do życia.

Po drugie, banki już teraz włączają ryzyko klimatyczne do modeli ryzyka kredytowego, co może niezamierzenie prowadzić do niekorzystnej sytuacji ludzi żyjących w społecznościach o niskich dochodach, które to społeczności często znajdują się na obszarach podatnych na zagrożenia klimatyczne.

• Jaki może być pierwszy krok?

UNEP FI, obok uwzględnienia aspektów sprawiedliwej transformacji w praktykach ESG i odpowiedzialnego postępowania biznesowego, zaleca wdrożenie w organizacji konkretnych polityk (takich jak polityka w zakresie praw człowieka), które odzwierciedlają zaangażowanie organizacji i podejście do zarządzania kwestiami społecznymi. Przykładem realizacji tego kroku może być „Deklaracja Grupy Kapitałowej ING Banku Śląskiego S.A. dotycząca poszanowania praw człowieka”51, w której bank zobowiązuje się do poszanowania wszystkich praw człowieka uznawanych na arenie międzynarodowej i mających zastosowanie do prowadzonej przez niego działalności.

Obecnie zobowiązania do wycofania się z finansowania działalności opartej na węglu i ustalane sektorowe cele pośrednie związane ze ścieżkami dekarbonizacyjnymi są postrzegane jako najlepsze praktyki we wdrażanych strategiach transformacji instytucji finansowych. Obserwując wspomniane powyżej zmiany w wytycznych organizacji międzynarodowych, można uznać, że jest prawdopodobne, iż wbudowanie mechanizmów sprawiedliwej transformacji w plan przejścia na gospodarkę niskoemisyjną banków stanie się kolejnym złotym standardem w tym sektorze.

51 ING Bank Śląski S.A., Deklaracja Grupy Kapitałowej ING Banku Śląskiego S.A. dotycząca poszanowania praw człowieka, https://esg.ing.pl/strategia-esg/deklaracja-praw-czlowiekagrupy-kapitalowej-ing-banku-slaskiego, dostęp 05.09.2024.

dr hab. Robert Sroka

Partner oraz Head of Value Enhancement Team w funduszu Abris Capital Partners; Członek Zarządu Sustainable Investment Forum Poland – POLSIF; Członek Katedry Przedsiębiorczości i Etyki w Biznesie Akademii Leona Koźmińskiego

Odpowiedzialne inwestowanie oznacza, że inwestorzy, dbając o realizację swoich celów inwestycyjnych – a więc minimalizację ryzyka oraz osiąganie jak najwyższych zwrotów – pokonują w swoim procesie inwestycyjnym dodatkową milę. A jest nią uwzględnianie w decyzjach inwestycyjnych również ich wpływu społecznego i środowiskowego.

Obydwa te obszary wpływu są ze sobą powiązane.

Wydaje się, że pierwszym w kolejności uwzględniania powinien być jednak wpływ społeczny. Nawet jeśli myślimy o zmianach klimatu, to często konkretnie o tym, jaki mają one wpływ na człowieka. Czyli o elemencie społecznym. Z drugiej strony wiele inwestycji w zakresie reagowania na zmiany klimatu nie zostało zrealizowanych przez opór społeczny. Dlatego przeobrażenia gospodarki nie są możliwe bez uwzględnienia kontekstu społecznego, czyli bez zadbania o sprawiedliwą transformację. A jest to pojęcie zawierające cały szereg zagadnień społecznych.

Jednym z głównych punktów odniesienia dla branży inwestycyjnej, będących źródłem standardów odpowiedzialnego inwestowania, jest globalna organizacja Principles for Responsible Investment (PRI)52

52 PRI | Home (unpri.org), dostęp 05.09.2024.

Organizacja ta zrzesza ponad 5400 właścicieli aktywów oraz zarządzających aktywami o wartości przekraczającej 121 bln dolarów, angażuje nie tylko branżę, ale również interesariuszy społecznych, by wypracowywane przez nią standardy pozwalały adresować kluczowe wyzwania dla inwestorów, również te w sferze społecznej.

Principles for Responsible Investment do obszaru społecznego zalicza takie zagadnienia, jak: prawa człowieka; różnorodność, włączanie i równe szanse; rotacja pracowników oraz zatrzymywanie talentów; zarządzanie zasobami ludzkimi; standardy pracy; bezpieczeństwo i higiena pracy; wolność zrzeszania się oraz relacje ze związkami zawodowymi i przedstawicielami pracowników; relacje ze społecznościami lokalnymi. Ale również, co warto zaznaczyć, w PRI w zakresie społecznym zwrócono uwagę na takie obszary, jak: satysfakcja klienta; ochrona danych i prywatności; komunikacja marketingowa; wprowadzająca w błąd komunikacja sprzedażowa (misselling); bezpieczeństwo i odpowiedzialność za produkty oraz usługi; zarządzanie łańcuchem dostaw53 .

53 UN PRI, Guide for limited partners: responsible investment in private equity, 2020, https://www.unpri.org/private-equity/ guide-for-limited-partners-responsible-investment-in-privateequity/5657.article, dostęp 05.09.2024.

Zatem dostrzec można kilka wymiarów działań inwestorów, w których zaleca się uwzględnianie czynników społecznych w podejmowaniu decyzji inwestycyjnych i monitoringu portfela inwestycyjnego. Jest to odpowiedzialność za:

a. oferowane produkty i usługi;

b. własnych pracowników oraz bezpieczne warunki pracy;

c. prawa człowieka i standardy pracy w łańcuchu dostaw;

d. wpływ na społeczności.

Fundamentem obszaru społecznego w jego wszystkich wymiarach są bezsprzecznie prawa człowieka z ich podstawowym źródłem, jakim jest etyczna zasada godności. Oznacza ona, że każdemu człowiekowi należy się szacunek z tej racji, że jest człowiekiem. „Powszechna Deklaracja Praw Człowieka”54 jasno stwierdza, że wszyscy ludzie rodzą się wolni i równi w swej godności i w swych prawach. W tym dokumencie czytamy również, że każdy człowiek ma prawo do życia, wolności i bezpieczeństwa swej osoby. Każdy ma prawo do urlopu i wypoczynku, w tym do rozsądnego ograniczenia godzin pracy i okresowych płatnych urlopów. Prawa człowieka stanowią fundament dla standardów społecznych w odpowiedzialnym inwestowaniu i powinny być uwzględniane przy podejmowaniu każdej decyzji inwestycyjnej.

W zakresie praw człowieka organizacja PRI wypracowała szereg praktycznych dokumentów, które podpowiadają inwestorom, jak uwzględniać ten obszar w politykach i decyzjach inwestycyjnych. Principles for

Responsible Investment zwraca szczególną uwagę na znaczenie praw człowieka w transformacji gospodarczej, nierównościach dochodów, zapewnieniu godnej pracy, zapobieganiu współczesnemu niewolnictwu oraz realizacji działań w zakresie różnorodności, sprawiedliwego traktowania i inkluzywności (DEI – diversity, equity, inclusion)55 .

Szczególnym obszarem społecznym wskazanym przez PRI, o którym relatywnie niewiele znajdziemy w dokumentach inwestorów, ale również spółek znajdujących się w ich portfelach, jest wpływ produktów i usług na społeczeństwo oraz powiązane z tym zagadnieniem odpowiedzialność za produkty i usługi, a także uczciwa komunikacja marketingowa. To poprzez produkty i usługi inwestorzy oraz ich spółki mają największy wpływ na społeczeństwo. Warto zadawać pytania o ten wpływ nie tylko w takich branżach, jak chemiczna, medyczna, spożywcza, rolnicza czy finansowa. Ale również technologiczna. Czy wprowadzane na rynek produkty i usługi w tej branży nie przyczyniają się do uzależnień, czy stosowane algorytmy nie prowadzą do depresji, zaburzeń psychicznych, izolacji? Czy algorytmy sklepów internetowych nie dopuszczają się manipulacji, wykorzystywania najsłabszych i najbardziej podatnych, w tym osób starszych i dzieci? Niezmiennie w zakresie analiz w obszarze społecznym pozostają również zagadnienia związane z warunkami pracy i bezpieczeństwem pracy. Jedną z grup inwestorów, która ma do odegrania istotną rolę w podnoszeniu standardów społecznych podczas procesu inwestycyjnego, jest sektor private equity. Szczególny wpływ tego sektora wynika z możliwości bliskiej współpracy ze spółkami, w które fundusze private

54 UNESCO, Powszechna Deklaracja Praw Człowieka, https:// www.unesco.pl/fileadmin/user_upload/pdf/Powszechna_ Deklaracja_Praw_Czlowieka.pdf, dostęp 05.09.2024.

55 UN PRI, Adopting a Strategic Approach to Human Rights and Social Issues Policy, 2023, https://www.unpri.org/ download?ac=19589, dostęp 05.09.2024; UN PRI, An Introduction to Responsible Investment: Human Rights, 2024, https://www.unpri.org/introductory-guides-to-responsibleinvestment/an-introduction-to-responsible-investment-humanrights/12026.article., dostęp 05.09.2024.

equity inwestują, nabywając nierzadko pakiet kontrolny. Wpływ funduszy private equity na chociażby europejski biznes i aspekty społeczne jest istotny. W spółkach kontrolowanych przez fundusze private equity, których jest ponad 27 600, pracuje 11 mln pracowników. To więcej niż populacja Czech czy Szwecji. Jest to 5% wszystkich pracujących w Europie. Tylko w 2022 roku spółki należące do funduszy private equity stworzyły ponad 450 tys. nowych miejsc pracy56. A to już świadczy o znacznym wpływie społecznym.

Przedstawiciele funduszy private equity często zasiadają w radach nadzorczych spółek portfelowych, obsadzają kluczowe stanowiska w firmach oraz mają możliwość lepszego rozumienia sytuacji danej spółki. Dzięki temu nie tylko identyfikują wyzwania, ale mogą zaproponować bardziej efektywne rozwiązania realnie poprawiające obszary społeczne. To nie tylko analiza wskaźników społecznych, ale dedykowane budżety na inwestycje kapitałowe (CAPEX) dla poprawy bezpieczeństwa, wdrażania zasad DEI, zwiększenia kompetencji komunikacyjnych zarządu, wdrażania polityk praw człowieka oraz analizy łańcucha dostaw, przede wszystkim zaś –zadbania o bezpieczeństwo produktów i etyczną komunikację marketingową. Te działania pozwalają nie tylko na minimalizację ryzyka, ale także na budowanie wartości i osiąganie lepszego zwrotu z inwestycji.

Obszar społeczny jest jednym z najtrudniejszych do uwzględniania z uwagi na jego złożoność, trudność w opomiarowaniu i nieuchwytny element „humanistyczny”. Ale jednocześnie jest fundamentalny, gdyż dotyczy zarówno całych grup ludzi, jak i poszczególnego człowieka. Jego uwzględnianie w procesie inwestycyjnym wymaga ustanowienia odpowiednich procesów zarządczych (governance) oraz kształtowania etycznej kultury inwestycyjnej.

Pomimo wielu aspektów wiążących się z kwestiami społecznymi, które już są lub powinny być uwzględniane w procesie inwestycyjnym, przed inwestorami stoją kolejne istotne wyzwania związane chociażby z ryzykiem łamania praw człowieka przez produkty i usługi bazujące na sztucznej inteligencji, z negatywnym wpływem społecznym innowacyjnych modeli biznesowych, z migracjami, konfliktami zbrojnymi, polaryzacją społeczną, starzejącym się społeczeństwem czy powiększającymi się nierównościami społecznymi. Zatem w obszarze społecznym inwestorów czeka kolejna, dodatkowa mila do przejścia. Jak jednak pokazują badania, nagrodą za ten wysiłek są wyższe zwroty z inwestycji.

56 Invest Europe, Private Equity at Work: Employment & job creation across Europe, Research 2024, Brussels.

Rozporządzenia SFDR

Piotr Dmuchowski

Członek Zarządu Poland Sustainable Investment Forum – POLSIF oraz Chief Investment Officer TFI PZU

Od czasu porozumienia paryskiego w 2015 roku kwestia zmiany klimatu stała się istotnym czynnikiem dla rynków finansowych. Zarówno banki, jak i firmy inwestycyjne w coraz szerszym aspekcie uwzględniają ryzyko środowiskowe w swoich procesach i decyzjach. Jednym z głównych katalizatorów tej zmiany, poza zrozumieniem, jaki wpływ może mieć globalny wzrost temperatury na inwestycje, są kwestie regulacyjne. Objęły one w pierwszej kolejności sektor bankowy i później także pozostałe segmenty rynku finansowego. W tym momencie można powiedzieć, że ekosystem inwestycyjny w zakresie zmiany klimatu wszedł w fazę dojrzałości i pomimo że wciąż ewoluuje, to badania emisyjności, wykorzystania odpadów i w coraz większym stopniu wpływ na bioróżnorodność weszły do mainstreamu finansów. Absolutnie kluczowy w tym procesie jest „Action plan on financing sustainable growth” Komisji Europejskiej57, który zawiera między innymi wdrożenie Taksonomii UE oraz Rozporządzenia SFDR. Na tym tle aspekty społeczne są zdecydowanie słabiej uregulowane w kontekście rynków finansowych. Od kilku lat mówi

57 European Commission, Renewed sustainable finance strategy and implementation of the action plan on financing sustainable growth, 2020, https://finance.ec.europa.eu/publications/ renewed-sustainable-finance-strategy-and-implementationaction-plan-financing-sustainable-growth_en, dostęp 05.09.2024.

się o pracach nad Taksonomią społeczną UE, która uzupełniłaby kwestie środowiskowe, jednakże obecnie nie ma żadnych oficjalnych terminów, a prace wydają się nie postępować. Jest to znaczące utrudnienie dla firm inwestycyjnych i banków, które chcąc uwzględnić czynniki społeczne w inwestycjach, zmuszone są do opierania się na własnych interpretacjach i różnych „miękkich” wytycznych.

Jedną z ważniejszych „twardych” regulacji, uwzględniających kwestie społeczne, jest wspomniane Rozporządzenie SFDR. Dotyczy ono najszerszego grona podmiotów oferujących produkty finansowe, w tym w szczególności tych, które są prezentowane jako zrównoważone. Regulacja ta jest szczególnie istotna dla branży inwestycyjnej w Europie i stanowi podstawę niezwykle dynamicznego rozwoju funduszy zrównoważonych (inaczej: zielonych lub ESG) w ostatnich latach. Najbardziej znane artykuły tej regulacji to art. 8 i art. 9. Często są one określane jako wprowadzające kategorię funduszy „jasnozielonych” (art. 8) i „ciemnozielonych” (art. 9). Jest to znaczące uproszczenie, gdyż zadaniem Rozporządzenia nie jest tworzenie kategorii funduszy, ale zapewnienie większej przejrzystości poprzez wymogi związane z ujawnieniami dla produktów finansowych, które mają cele inwestycyjne, zrównoważone bądź środowiskowe lub też promują aspekty środowiskowe albo społeczne. Drugim błędem związanym z oceną

„zieloności” tych regulacji jest fakt, że sugerują one wyłącznie środowiskowy charakter inwestycji. Fundusze zgodne z art. 8 zawierają inwestycje promujące aspekty środowiskowe oraz społeczne, a fundusze zgodne z art. 9 zawierają inwestycje zrównoważone. Można zatem zaryzykować tezę, że Rozporządzenie SFDR jest najistotniejszą regulacją, która wprowadza i definiuje inwestowanie biorące pod uwagę czynniki społeczne.

Rozporządzenie SFDR w szczególny sposób zwraca uwagę na potrzebę wzmocnienia ochrony dla inwestorów końcowych poprzez poprawę ujawnienia tym inwestorom informacji na temat głównych niekorzystnych skutków decyzji inwestycyjnych dla czynników zrównoważonego rozwoju (ESG) – tzw. PAI (Principal Adverse Impact)58 .

Obecnie Rozporządzenie SFDR definiuje 18 obowiązkowych wskaźników PAI oraz 46 dobrowolnych, z których firmy inwestycyjne objęte obowiązkiem ich raportowania wybierają po jednym wskaźniku środowiskowym i jednym społecznym. Z 18 podstawowych wskaźników 13 odnosi się do kwestii środowiskowych, a 5 – do społecznych (m.in. związanych z procedurami i naruszeniami zasad UN Global Compact UNGC59 oraz „Wytycznych OECD dla przedsiębiorstw wielonarodowych”60; z kwestiami równości płci w zarządach i w odniesieniu do płac; z inwestycjami łączącymi się z tzw. kontrowersyjną bronią, np. chemiczną). Firmy inwesty-

58 ESMA, The three European Supervisory Authorities publish Final Report and draft RTS on disclosures under SFDR, 2021, https://www.esma.europa.eu/press-news/esma-news/threeeuropean-supervisory-authorities-publish-final-report-anddraft-rts, dostęp 05.09.2024.

59 United Nations Global Compact, The Ten Principles of the UN Global Compact, https://unglobalcompact.org/what-is-gc/ mission/principles, dostęp 05.09.2024.

60 OECD (2024), Wytyczne OECD dla przedsiębiorstw wielonarodowych dotyczące odpowiedzialnego prowadzenia działalności biznesowej, OECD Publishing, Paris, https://doi. org/10.1787/9fe6d8dc-pl, dostęp 05.09.2024.

cyjne są zobowiązane nie tylko do raportowania ewentualnych problemów (naruszeń) bądź wskaźników, ale również do uwzględniania ich w inwestycjach. W tym celu poza wskaźnikami PAI wiele firm stosuje dodatkowe kryteria, w tym związane z „S”. Jednym z najbardziej popularnych jest uwzględnienie i promowanie inwestycji wspierających Cele Zrównoważonego Rozwoju ONZ (SDG). Spośród 17 głównych wytycznych jest kilka, które kwestii społecznych dotyczą bezpośrednio (np. zmniejszanie nierówności) oraz pośrednio. Dostarczają one dodatkowych narzędzi pozwalających na bardziej aktywne wybieranie inwestycji z pozytywnym wpływem, gdyż wspomniane PAI służą głównie wykluczeniu tych, którzy standardów nie spełniają. Należy jednak zaznaczyć, że wykorzystywanie innych wskaźników lub ratingów jest bardzo zróżnicowane między firmami inwestycyjnymi. Również podejście do PAI jest często różne. Niektóre firmy bardzo skrupulatnie odnotowują między innymi naruszenia zasad UNGC dotyczące na przykład protestów mieszkańców, a inne stosują o wiele bardziej liberalne podejście i odnoszą to tylko do znaczących przypadków. Z tego względu poleganie na suchych danych często może być mylące.

W kontekście efektu rynkowego z pewnością Rozporządzenie SFDR stało się niezwykle szeroko wykorzystywaną regulacją. Obecnie aż 7,4 mld USD aktywów pod zarządzaniem jest sklasyfikowanych jako zgodnych z art. 8 (czyli tzw. jasnozielonych) według Bloomberg po Q1 2024. Stanowi to niemal 60% wszystkich klasyfikowanych funduszy w Europie. Jednakże fundusze zgodne z art. 9 to wciąż jedynie około 3% aktywów pod zarządzaniem. Widać wyraźnie, że pomimo swojej popularności Rozporządzenie SFDR wymaga pewnych zmian. Niedawne oficjalne konsultacje z rynkiem61 jako jedną

61 European Commission, Targeted consultation on the implementation of the Sustainable Finance Disclosures Regulation (SFDR), 2023. https://finance.ec.europa.eu/ regulation-and-supervision/consultations/finance-2023-sfdrimplementation_en, dostęp 05.09.2024.

z największych słabości rozporządzenia wskazały brak jednoznacznej definicji „promowania”. Interesariusze zgłaszali również zasadność ustanowienia formalnych kategorii funduszy, które uzupełniłyby wspomniane kategorie wynikające z art. 8 i art. 9 odnoszące się do ujawnień. Ostatni z kluczowych wniosków to silna potrzeba wprowadzenia dla inwestycji transformacyjnych (transition) jasnych kryteriów, które umożliwiłyby kierowanie środków na tego typu projekty. Uwzględnienie tych zmian mogłoby również znacząco wspomóc wykorzystywanie kryteriów społecznych. Należałoby w takim wypadku kategorię transition rozszerzyć także przykładowo o inwestycje tworzące miejsca pracy w regionach narażonych na likwidację zakładów pracy związanych z paliwami kopalnymi. Byłby to znaczący krok naprzód, gdyż kwestie społeczne być może nie doczekają się na przykład własnej Taksonomii. Wydaje się jednak, że sama poprawa Rozporządzenia SFDR może również dać niezwykle pozytywne efekty, co byłoby zgodne z zapowiedziami Komisji Europejskiej o pracy nad obecnymi regulacjami, a nie dodawaniem kolejnych.

Luda Svystunova

Senior ESG Analyst, Social Themes Lead, Amundi Asset Management

• Dlaczego czynniki społeczne mają znaczenie?

W ostatnich latach społeczny komponent ESG cieszy się coraz większym zainteresowaniem inwestorów, przedsiębiorstw i organów regulacyjnych.

Wybuch pandemii covid, który na całym świecie spowodował zamknięcie wielu branż i ich łańcuchów wartości, uwypuklił znaczenie kluczowych pracowników oraz uwydatnił istniejące wcześniej zagrożenia, takie jak niepewność zatrudnienia, złe warunki pracy, kwestie zdrowia psychicznego i wiele innych wyzwań społecznych dla globalnej odporności gospodarczej. Zjawisko tak zwanej „wielkiej rezygnacji”, które wystąpiło po pandemii, również pokazało, że obawy związane z kapitałem ludzkim pozostaną z nami na dłużej.

Regulatorzy starają się nadążać za współczesnymi trendami, choć w tempie, które może być rozczarowujące dla niektórych podmiotów, a przytłaczające dla innych. Obecnie jednym z obszarów ich koncentracji jest zrównoważony rozwój społeczny łańcuchów dostaw, co zostało podkreślone w niedawno wprowadzonej europejskiej dyrektywie CSDDD62, która nałoży na firmy obowiązek prowadzenia analiz i raportowania w tym

62 Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2024/1760 z dnia 13 czerwca 2024 r. w sprawie należytej staranności przedsiębiorstw w zakresie zrównoważonego rozwoju oraz zmieniająca dyrektywę (UE) 2019/1937 i rozporządzenie (UE) 2023/2859, Directive - EU - 2024/1760 - EN - EUR-Lex (europa.eu), dostęp 05.09.2024.

obszarze. W niektórych krajach, jak Niemcy, przepisy dotyczące należytej staranności w społecznym łańcuchu dostaw zostały wprowadzone wcześniej i już teraz wykazują skuteczność dzięki inwestycjom przedsiębiorstw w zarządzanie ryzykiem związanym z prawami człowieka. Z uwagi na obowiązek sprawozdawczości nałożony przez dyrektywę CSRD63 spółki będą w większym stopniu podlegać szczegółowym analizom ze strony interesariuszy, w tym inwestorów, pod kątem ich praktyk w zakresie kapitału ludzkiego oraz wysiłków na rzecz integracji i realizacji zobowiązań w kwestii adekwatnego wynagrodzenia. Tymczasem gwałtowny rozwój sztucznej inteligencji przyniósł ze sobą zarówno wiele pytań dotyczących nowych zagrożeń dla pracowników, jak również nowe możliwości.

Jednakże, choć kryzys związany z pandemią covid udało się zażegnać przynajmniej częściowo dzięki zwiększonemu naciskowi na „S” w ESG, czynniki uwzględniane w ramach społecznego komponentu odpowiedzialności biznesu nie są bynajmniej nowością dla firm i inwestorów. Wiele badań pokazuje, że kapitał ludzki ma kluczowe znaczenie dla wyników finansowych i innowacyjności

63 Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2022/2464 z dnia 14 grudnia 2022 r. w sprawie zmiany rozporządzenia (UE) nr 537/2014, dyrektywy 2004/109/WE, dyrektywy 2006/43/WE oraz dyrektywy 2013/34/UE w odniesieniu do sprawozdawczości przedsiębiorstw w zakresie zrównoważonego rozwoju, https://eur-lex.europa.eu/legalcontent/PL/TXT/?uri=CELEX:32022L2464, dostęp 05.09.2024.

przedsiębiorstw. Chociaż istnieje pewna korelacja między zapewnieniem różnorodności a wynikami osiąganymi przez przedsiębiorstwa, nie ulega wątpliwości, że firmy odnoszące największe sukcesy chcą przyciągać najbardziej wykwalifikowanych pracowników. Ponadto staje się jasne, że przy braku wsparcia ze strony pracowników i społeczności lokalnych przejście na bardziej zrównoważoną gospodarkę jest mało prawdopodobne – potrzeba sprawiedliwej transformacji jest szczególnie widoczna w oznakach społecznego sprzeciwu wobec zobowiązań klimatycznych, które mogą być postrzegane przez opinię publiczną jako odbywające się kosztem ochrony socjalnej czy dobrostanu pracowników i społeczeństwa. Ponadto inwestorzy przyjmujący perspektywę systemową postrzegają ryzyka i szanse społeczne jako mające systemowy wpływ na ich portfele. Przykładowo zwiększenie dostępu do leków dla mniej uprzywilejowanych społeczności może generować pozytywne efekty ekonomiczne poprzez poprawę zdrowia kapitału ludzkiego, jak również zapewniać korzyści sektorom innym niż opieka zdrowotna.

• Jaką rolę odgrywają obligacje i pożyczki społeczne w zwiększaniu pozytywnego wpływu społecznego?

Zrównoważone instrumenty dłużne stały się ważnym narzędziem dla inwestorów w kontekście promowania wpływu społecznego i generalnie dzielą się na dwie kategorie: instrumenty o zdefiniowanym przeznaczeniu przychodów oraz instrumenty powiązane z realizacją celów w zakresie zrównoważonego rozwoju. Podczas gdy pierwszy rodzaj musi być powiązany z realizacją konkretnych projektów społecznych, drugi pozwala emitentom zachować kontrolę nad przeznaczeniem budżetu, przy założeniu spełnienia określonych kryteriów w zakresie zrównoważonego rozwoju. Cechą charakterystyczną obligacji i pożyczek społecznych jest to, że społeczność, która skorzysta z inwestycji, musi być jasno określona. Niektóre typowe przykłady kategorii projektów obejmują: tworzenie miejsc pracy dla mniej

uprzywilejowanych grup, przystępne cenowo mieszkania, dostęp do podstawowej infrastruktury i usług publicznych (np. opieki zdrowotnej i edukacji) czy bezpieczeństwo żywnościowe. Ze względu na ich charakter znaczną część emitentów obligacji społecznych stanowią rządy i instytucje multilateralne, jak wynika z niedawnych szacunków Goldman Sachs64 .

• Wyzwania związane z osiągnięciem i mierzeniem wpływu społecznego w czasie

Chociaż zasady dotyczące obligacji społecznych (social bond principles) zostały opublikowane już w 2017 roku, istnieje wiele przeszkód zarówno w promowaniu wykorzystania obligacji i pożyczek społecznych, jak i w dokumentowaniu ich wpływu. Bariery te mogą być powodem, dla którego obligacje społeczne nie są zbyt popularne wśród emitentów korporacyjnych.

Jednym z często wymienianych wyzwań związanych z wpływem społecznym jest fakt, że jego osiągnięcie zajmuje dużo czasu oraz że niekiedy wpływ ten może być niepewny i trudny do zmierzenia. W szczególności dotyczy to celów, takich jak społeczno-ekonomiczny rozwój kobiet i innych mniej uprzywilejowanych grup (jak młodzież i mniejszości), które mogą wymagać nie tylko zmian w schematach i praktykach finansowania, lecz także zmian w normach. Innym powiązanym wyzwaniem jest brak umiejętności pomiaru wpływu społecznego oraz wciąż ograniczone rozumienie odpowiednich ram społecznych zarówno wśród inwestorów, jak i przedsiębiorstw. Ponadto inwestorzy preferują wymierne (ilościowe) i możliwe do śledzenia kluczowe wskaźniki efektywności (KPI – key performance indicator), które umożliwiają im wykazanie wpływu klientom i organom regulacyjnym, a także przedstawienie

64 Goldman Sachs Asset Management, Social Bonds Bounce Back as New Issuers Strengthen Global Market Momentum, 2024, https://www.gsam.com/content/gsam/uk/en/advisers/ market-insights/gsam-insights/2024/social-bonds-bounceback.html, dostęp 05.09.2024.

szybkiej oceny postępów wielu emitentom. W rzeczywistości emisja długu społecznego wymaga, aby przedsiębiorstwa określiły odpowiednie wskaźniki KPI, cele w zakresie zrównoważonego rozwoju oraz ramy czasowe, w których ich postępy będą oceniane. Jednakże społeczne wskaźniki KPI mogą nie oddawać złożoności danej kwestii lub nie uwzględniać wydłużonego okresu, w którym wpływ w pełni się urzeczywistnia.

Uwarunkowania te znacznie różnią się od tych dotyczących obligacji klimatycznych, w przypadku których wskaźniki związane z emisją CO 2 okazały się skuteczne. Taksonomia UE i europejski standard zielonych obligacji określają kryteria pozwalające na identyfikację zrównoważonych środowiskowo działań biznesowych. Pomimo początkowych wysiłków opracowanie unijnej Taksonomii społecznej okazało się znacznie trudniejsze.

Niemniej istnieją sposoby na przezwyciężenie wyzwań związanych z mierzeniem, śledzeniem i raportowaniem wpływu społecznego. Badania przeprowadzone przez OECD, cytowane w raporcie Międzynarodowej Platformy ds. Zrównoważonego Finansowania (IPSF –International Platform on Sustainable Finance)65, przedstawiają szereg obszarów, w których istnieje konsensus dotyczący wpływu społecznego inwestycji, w tym na przykład potrzebę zaangażowania interesariuszy w opracowanie metodologii wpływu, potrzebę szerszego wykorzystania jasnych modeli przyczynowych (takich jak teorie zmian) w łączeniu inwestycji i wpływu oraz włączenia jakościowych wskaźników wpływu w celu uzupełnienia wskaźników ilościowych. IRIS+, bezpłatna baza danych opracowana przez organizację Global Impact Investing Network (GIIN), zapewnia doskonały punkt wyjścia tym, którzy opracowują kryteria oceny

wpływu społecznego, wraz z biblioteką wskaźników wpływu popartych badaniami66 .

Podejmowane są również wysiłki mające na celu ożywienie działań związanych z opracowywaniem Taksonomii społecznej. Na przykład francuscy inwestorzy powołali grupę roboczą ds. Taksonomii społecznej, a podobne zainteresowanie zgłaszają Niemcy. Poza UE Taksonomię łączącą cele środowiskowe i społeczne wprowadził Meksyk. Grupa robocza ds. nierówności i ujawniania informacji finansowych związanych z kwestiami społecznymi formalnie rozpocznie działalność jesienią, a jej celem będzie przedstawienie zaleceń w ciągu kilku lat. Ponadto minimalne zabezpieczenia społeczne wprowadzone w Taksonomii UE określają minimalne standardy w zakresie praw człowieka i standardów pracy, które przedsiębiorstwa powinny spełnić, aby zostać uznane za zrównoważone. Z kolei Międzynarodowa Rada Standardów Zrównoważonego Rozwoju (ISSB – International Sustainability Standards Board) rozpoczyna projekt badawczy dotyczący kapitału ludzkiego. Dzięki wszystkim tym zmianom coraz trudniej jest argumentować, że nie istnieją ramy społeczne, które można by zastosować.

• W jaki sposób inwestorzy mogą osiągnąć wpływ społeczny poprzez obligacje i pożyczki społeczne?

65 European Commission, Strengthening clarity in social finance: scaling up social bonds, December 2023, https://finance. ec.europa.eu/system/files/2023-12/231204-ipsf-socialbonds-report_en.pdf, dostęp 05.09.2024.

Oprócz zapewnienia kapitału na wpływ społeczny, inwestorzy mogą wspierać swoje spółki portfelowe poprzez aktywny dialog na temat zaangażowania. Zaangażowanie należy do narzędzi, jakimi dysponują inwestorzy w zakresie wywierania wpływu korporacyjnego, inne narzędzia obejmują dywestycję i głosowanie (nie dotyczy instrumentów o stałym dochodzie). Jest to działanie, które umożliwia inwestorom przekazanie kierownictwu danej spółki swoich oczekiwań dotyczących poprawy – to nie tylko zadanie polegające

66 https://iris.thegiin.org/, dostęp 05.09.2024.

na ustaleniu faktów w celu usprawnienia oceny ryzyka i możliwości, ale sposób na poprawę wyników finansowych i niefinansowych przedsiębiorstw poprzez dzielenie się dobrymi praktykami zebranymi w drodze dialogu z wieloma emitentami, wyrażanie obaw oraz uzgadnianie odpowiednich rozwiązań i publikowanie informacji. Skuteczne zaangażowanie emitentów długu społecznego może zwiększyć wpływ inwestorów oraz umożliwić im proaktywne reagowanie na zagrożenia, takie jak brak postępów w osiąganiu wybranych kluczowych wskaźników efektywności. Ponadto inwestorzy inwestujący w instrumenty o stałym dochodzie mogą mieć najlepsze warunki ku temu, by zająć się wpływem społecznym emitentów, takich jak państwa i spółki państwowe, którzy nie dysponują dużym kapitałem publicznym, a mimo to odgrywają kluczową rolę w niwelowaniu nierówności społecznych67

67 Dobre przykłady zaangażowania można znaleźć w raportach sygnatariuszy brytyjskiego kodeksu dobrych praktyk UK Stewardship Code: https://www.frc.org.uk/library/standardscodes-policy/stewardship/uk-stewardship-code-signatories/, dostęp 05.09.2024.

2.5. „S” w Sustainability-Linked Loan, czyli wskaźniki

korporacyjnym

Jadwiga Pisarska

CSR and Sustainable Finance Expert, BNP Paribas Bank Polska S.A.

• Finansowanie powiązane z wskaźnikami ESG

W ramach zrównoważonego finansowania możliwe są nie tylko inwestycje w projekty o pozytywnym wpływie środowiskowym lub społecznym, ale też łączenie warunków finansowych z poprawą wskaźników kredytobiorcy w zakresie ESG. Takie podejście realizują transakcje Sustainability Linked Loans (SLL), opisane w dobrowolnych standardach Sustainability Linked Loan Priciples68 wydawanych od 2019 roku przez Loan Market Association.

Wytyczne postulują m.in. oparcie transakcji na najbardziej materialnych wskaźnikach ESG. W praktyce zwykle wybiera się około trzech takich składników. Każdy wskaźnik powinien dotyczyć istotnego oddziaływania firmy na środowisko bądź społeczeństwo, być związany z jej podstawową działalnością biznesową, mieć określoną metodę obliczania, a najlepiej, by dawał możliwość porównania jego wartości między firmami czy projektami. Dla każdego z takich wskaźników wyznacza się coroczną ścieżkę postępu.

Raportowanie celów, poparte zewnętrzną atestacją, odbywa się każdego roku i prowadzi do podwyższenia bądź obniżenia marży 69 .

Najczęściej stosowanym wskaźnikiem obecnym w prawie połowie transakcji globalnie jest redukcja emisji gazów cieplarnianych70, a wskaźniki środowiskowe ogółem stanowią 60% stosowanych mierników71. Czy oznacza to, że oddziaływania społeczne są mniej istotne? Niekoniecznie. Choć pewnym wyzwaniem może być porównywalność i zewnętrzna weryfikowalność oraz

69 Dokładniejszy opis formuły Sustainability-Linked Loan oraz postulatów Sustainability-Linked Loan Principles można znaleźć w raporcie Zielone Finanse w Polsce 2023 w artykule Marii Krawczyńskiej-Kaczmarek Finansowanie w formule Sustainability Linked katalizatorem zrównoważonej transformacji w realnej gospodarce, s. 50-57, https://ungc. org.pl/wp-content/uploads/2023/06/Zielone-Finanse-wPolsce-2023.pdf, dostęp 05.09.2024.

70 Environmental Finance Data, Sustainability-linked bonds and loans – Key Performance Indicators (KPIs), 2022, https:// www.environmental-finance.com/assets/files/research/ sustainability-linked-bonds-and-loans-kpis.pdf, dostęp 05.09.2024.

68 Loan Market Association, Sustainability Linked Loan Principles, 2019, https://www.icmagroup. org/assets/documents/Regulatory/Green-Bonds/ LMASustainabilityLinkedLoanPrinciples-270919.pdf, dostęp 05.09.2024.

71 A. Auzepy, E.C. Bannier, F. Martin, Are SustainabilityLinked Loans Designed to Effectively Incentivize Corporate Sustainability? A Framework for Review, Center for Financial Studies Working Paper No. 688, 2023, s.10, https://papers. ssrn.com/sol3/papers.cfm?abstract_id=4361732, dostęp 05.09.2024.

skłonność przedsiębiorstw do jasnego określenia trajektorii postępu w ujęciu rocznym.

Wyróżnia się następujące poniżej szczegółowo omówione cztery główne obszary wskaźników społecznych: różnorodność i włączenie, bezpieczeństwo i higiena pracy (BHP), oddziaływanie społeczne oraz łańcuch dostaw.

• Różnorodność i włączenie

Najczęściej spotykaną kategorią wskaźników „S” jest różnorodność i włączenie72. To kwestie uniwersalne, dotyczące zarówno przedsiębiorstw produkcyjnych, jak i usługowych, co może decydować o popularności tej kategorii.

Typowe wskaźniki z tego obszaru to zwiększenie udziału grupy mniejszościowej, najczęściej w gronie kadry kierowniczej. Taki wskaźnik zastosowano m.in. w przypadku transakcji dla Grupy WP, gdzie został zdefiniowany jako „zwiększenie udziału kobiet w kadrze menedżerskiej z aktualnych [2021 rok] 36% do 41% w 2026 roku”73 oraz podobnie dla Grupy Raben74. Drugim sposobem zaadresowania tej kwestii jest zmniejszanie luki płacowej (ang. Gender Pay Gap), co pozwala objąć wszystkich pracowników.

• Bezpieczeństwo i higiena pracy

W praktyce bezpieczeństwo i higiena pracy mierzone są wybranym wskaźnikiem opisującym wypadkowość.

72 Analizy BNP Paribas, za Dealogic.

73 BNP Paribas Bank Polska S.A., Unikalny kredyt SLL dla WP Holding przykładem powiązania finansowania ze wskaźnikami ESG, https://media.bnpparibas.pl/pr/740752/unikalny-kredytsll-dla-wp-holding-przykladem-powiazania-finansowania-zewskaznikami-esg, dostęp 05.09.2024.

74 Grupa Raben, Raben Group Sustainability Report 2023, s. 6, https://polska.raben-group.com/newsy/szczegoly/raportzrownowazonego-rozwoju-grupy-raben-za-2023-rok , dostęp 05.09.2024.

Można oznaczyć to na wskaźniku częstości (czy też częstotliwości) lub ciężkości wypadków z precyzyjnie określoną metodą obliczeń. Sama liczba wypadków nie będzie dobrym miernikiem, bo może fałszować obraz przy zmianie liczby pracowników oraz ogranicza potencjał porównawczy. Ta kwestia jest najbardziej istotna w firmach z sektora produkcyjnego. Wskaźnik z tej kategorii zastosowano m.in. w transakcjach dla: Velvet Care Sp. z o.o75 i Grupy Kapitałowej Iglotex76

• Oddziaływanie społeczne

Wykraczając poza dwie wyżej wymienione dość uniwersalne i wystandaryzowane kategorie, można rozważyć również szeroką gamę różnych specyficznych branżowo oddziaływań i próbować je zmierzyć. Przykładowo, dla producenta słonych przekąsek celem strategicznym mogłoby być ograniczenie zawartości soli w produktach, co miałoby na celu redukcję negatywnego wpływu na zdrowie konsumentów. Ciekawym przykładem wskaźnika stworzonego z myślą o osiągnięciu pozytywnego wpływu jest edukacja ekologiczna wpisana w transakcję dla Grupy WP mierzona liczbą eksperckich artykułów nt. środowiska i klimatu77 .

75 BNP Paribas Bank Polska S.A., Bank BNP Paribas wspiera rozwój Velvet Care. Kredyt jest powiązany ze zrównoważonym rozwojem spółki, 2022, https://media.bnpparibas.pl/ pr/741802/bank-bnp-paribas-wspiera-rozwoj-velvet-carekredyt-jest-powiazany-ze-zrownowazonym-rozwojem-spolki, dostęp 05.09.2024

76 BNP Paribas Bank Polska S.A., Bank BNP Paribas wspiera zrównoważony rozwój Grupy Iglotex, udzielając pierwszego kredytu SLL w branży produkcji żywności, 2023, https:// media.bnpparibas.pl/pr/814517/bank-bnp-paribas-wspierazrownowazony-rozwoj-grupy-iglotex-udzielajac-pierwszegokredytu-sll-w-branzy-produkcji-zywnosci, dostęp 05.09.2024.

77 BNP Paribas Bank Polska S.A., Unikalny kredyt SLL dla WP Holding przykładem powiązania finansowania ze wskaźnikami ESG, 2022, https://media.bnpparibas.pl/pr/740752/ unikalny-kredyt-sll-dla-wp-holding-przykladem-powiazaniafinansowania-ze-wskaznikami-esg, dostęp 05.09.2024.

Darowizny to obszar, który kredytobiorcy często chcieliby uwzględnić w strukturach SLL. Żeby ocenić zasadność takiego wskaźnika, warto sięgnąć do SLL Principles, które postulują, by wskaźniki były materialne. Nie sposób, by 3 lub nawet 5 wskaźników pokryło wszystkie kwestie ESG, dlatego należy wybrać te priorytetowe. Najczęściej firmy mają inne obszary wpływu, związane bezpośrednio z działalnością operacyjną, określone jako bardziej istotne niż wsparcie społeczności lokalnej, stypendia czy darowizny.

Nie oznacza to jednak, że darowizny nie są dopuszczalne w żadnym przypadku. Chociażby w branży farmaceutycznej kwestia dostępności produktów jest jedną z bardziej istotnych78. Na przykład Grupa Sanofi w transakcji SLL ma wyznaczony cel, by do 2026 zaopatrzyć 1,5 mln pacjentów z krajów rozwijających się w podstawowe leki oraz dotrzeć do min. 400 tys. pacjentów z programami profilaktycznymi79. Warto zauważyć, że miernikiem nie jest tu wartość finansowa kontrybucji, a społeczne rezultaty i są one ściśle związane z podstawową działalnością grupy.

• Łańcuch dostaw

W wielu branżach istotne ryzyka dla BHP i praw człowieka występują w łańcuchu dostaw. To obszar na pograniczu aspektów społecznych i jakości zarządzania. To sprawa złożona, ale możliwa do ujęcia liczbowego np. przez procent dostawców z określoną certyfikacją adresującą warunki pracy lub objętych audytami ESG. Takie wskaźniki coraz częściej pojawiają się w strategiach ESG, szczególnie firm z branży odzieżowej.

Są też przypadki włączenia tego tematu w strukturę SLL, np. dla Hugo Boss AG80 . Dalsza standaryzacja wskaźników i podkreślenie znaczenia analizy podwójnej istotności wprowadzone przez standardy ESRS dają nadzieję na większą wiarygodność i porównywalność wskaźników społecznych. W niektórych aspektach mogą wprowadzić rewolucję, np. poprzez szersze niż dotychczas definiowanie „pracownika”. Jednak ciężko przewidzieć, czy wpłynie to na częstsze użycie wskaźników społecznych w transakcjach SLL niż dotychczas.

78 Analizy BNP Paribas na podstawie Sustainalytics, MSCI i SASB.

79 L. Chesné, Sanofi successfully issued its €650m inaugural sustainability-linked bond issuance, 2022, https://gsh. cib.natixis.com/our-center-of-expertise/articles/sanofisuccessfully-issued-its-650m-inaugural-sustainability-linkedbond-issuance, dostęp 05.09.2024.

80 Hugo Boss, Hugo Boss Secures Syndicated Loan with Sustainability Component for the First Time: Additional Financial Flexibility for Successful Strategy Execution Ensured, 2021, https://group.hugoboss.com/en/newsroom/news/ news-detail/hugo-boss-secures-syndicated-loan-withsustainability-component-for-the-first-time-additionalfinancial-flexibility-for-successful-strategy-execution-ensured, dostęp 05.09.2024.

3. Element „S” w ocenie ryzyka ESG – podsumowanie wymogów regulacyjnych

prof. dr hab. Monika Marcinkowska

Uniwersytet Łódzki, Przewodnicząca Rady Nadzorczej ING Banku Śląskiego SA, Członkini

Grupy Interesariuszy Bankowych przy Europejskim Urzędzie Nadzoru Bankowego

Dla wielu podmiotów główną (lub nawet jedyną) motywację do zajęcia się zagadnieniami ESG stanowi ryzyko związane z tymi czynnikami, przy czym niekiedy jest to powodowane wyłącznie koniecznością wypełnienia wymogów regulacyjnych, a czasem faktycznie dostrzeganymi zagrożeniami (i ewentualnie szansami). Czynniki ESG mogą bowiem oddziaływać na podmiot zarówno negatywnie, jak i pozytywnie. Unijne ostrożnościowe podejście regulacyjno-nadzorcze koncentruje się na tym pierwszym aspekcie (ryzyko ESG postrzegane tylko jako negatywna materializacja wpływu czynników środowiskowych, społecznych i w zakresie ładu korporacyjnego, poprzez kontrahentów instytucji lub jej zainwestowane aktywa)81 .

81 EBA, Report on management and supervision of ESG risks for credit institutions and investment firms, EBA/REP/2021/18, 23.06.2021, www.eba.europa.eu/sites/default/documents/ files/document_library/Publications/Reports/2021/1015656/ EBA%20Report%20on%20ESG%20risks%20management%20 and%20supervision.pdf. Projekt CRR 3 doprecyzowuje tę definicję, podkreślając, że chodzi o obecny lub przyszły wpływ tych czynników (Wniosek Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady zmieniające rozporządzenie (UE) nr 575/2013 w odniesieniu do wymogów dotyczących ryzyka kredytowego, ryzyka związanego z korektą wyceny kredytowej, ryzyka operacyjnego, ryzyka rynkowego oraz poziomu wyjściowego, COM/2021/664 final, https://eur-lex. europa.eu/legal-content/PL/ALL/?uri=CELEX:52021PC0664).

Same czynniki ESG są definiowane w ujęciu neutralnym, czyli uwzględniane są zarówno szanse, jak i zagrożenia 82. Skutki materializacji czynników ryzyka mogą mieć charakter prawny (np. kary za nieprzestrzeganie przepisów ochrony środowiska, sanitarnych, BHP, prawa pracy itp., odpowiedzialność prawna banku w sytuacji uznania go za prawnego właściciela aktywów, które spowodowały lub powodują szkody dla środowiska, zdrowia ludzi lub mienia, obowiązek spełnienia wyższych lub dodatkowych wymogów regulacyjnych), finansowy (np. koszty związane z usunięciem skutków ryzyka w celu spełnienia wymogów prawnych, uniknięcia uszczerbku na zdrowiu pracowników, odpisy z tytułu utraty wartości aktywów, kary, grzywny, odszkodowania, wyższe koszty działania) lub reputacyjny (np. utrata klientów spowodowana zmniejszeniem zaufania, wycofywanie depozytów przez klientów, zmniejszenie popytu na produkty i usługi

82 Listę przykładowych szans i zagrożeń związanych z klimatem oraz ich konsekwencje finansowe przedstawiają m.in.: TCFD, Recommendations of the Task Force on Climate-related Financial Disclosures, 2017, https://www.fsb-tcfd.org/ recommendations/#core-recommendations; E. Kulińska-Sadłocha, Banki a zmiany klimatyczne, „Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego. Ekonomiczne Problemy Usług”, nr 38, 2009, s. 175-182.

banku, wyższe koszty lub brak możliwości pozyskania finansowania)83 .

Obecnie regulacje i rekomendacje nadzorcze koncentrują się głównie na kwestiach środowiskowych, w tym zwłaszcza klimatycznych. Zagadnienia społeczne odsunięte są na nieco dalszy plan, co jednak nie oznacza, że są w ogóle pomijane. Przykładowo, Taksonomia UE 84 – definiując działalność gospodarczą jako zrównoważoną środowiskowo – oprócz postawienia warunków dotyczących celów środowiskowych, wymaga także prowadzenia tej działalności zgodnie z minimalnymi gwarancjami 85. Są nimi procedury stosowane przez przedsiębiorstwo prowadzące działalność gospodarczą, które mają zapewnić przestrzeganie Wytycznych OECD 86 oraz Wytycznych ONZ 87, w tym zasad i praw określonych

83 Szerzej: M. Zioło, A. Spoz, E. Kulińska-Sadłocha, Zrównoważone rynki finansowe. Perspektywa krajowa i międzynarodowa, PWE, Warszawa 2021, s. 68.

84 Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2020/852 z dnia 18 czerwca 2020 r. w sprawie ustanowienia ram ułatwiających zrównoważone inwestycje, zmieniające rozporządzenie (UE) 2019/2088, Dz.U. L 198 z 22.6.2020, s. 13–43.

85 Szerzej: Platform on Sustainable Finance, Final Report on Minimum Safeguards, October 2022, https://finance. ec.europa.eu/system/files/2022-10/221011-sustainablefinance-platform-finance-report-minimum-safeguards_en.pdf, dostęp 05.09.2024.

86 www.oecd.org/investment/mne/, dostęp 05.09.2024. Dla odpowiedzialnego prowadzenia działalności przez banki kluczowe znaczenie ma document OECD, Due Diligence for Responsible Corporate Lending and Securities Underwriting: Key considerations for banks implementing the OECD Guidelines for Multinational Enterprises, 2019, http:// mneguidelines.oecd.org/due-diligence-for-responsiblecorporate-lending-and-securities-underwriting.htm

87 UN Human Rights, Guiding Principles on Business and Human Rights. Implementing the United Nations “Protect, Respect and Remedy” Framework, 2011, www.ohchr.org/sites/default/files/ documents/publications/guidingprinciplesbusinesshr_en.pdf, dostęp 05.09.2024.

w ośmiu podstawowych konwencjach wskazanych w „Deklaracji Międzynarodowej Organizacji Pracy” dotyczącej podstawowych zasad i praw w pracy oraz zasad i praw określonych w „Międzynarodowej Karcie Praw Człowieka” 88. Niestety, osiągnięcie konsensusu w odniesieniu do Taksonomii społecznej jest znacznie trudniejsze (choć przygotowany dokument 89 może być przydatny przy projektowaniu własnego podejścia do ryzyka społecznego).

Istotną regulacją są wymogi dotyczące raportowania w zakresie zrównoważonego rozwoju. Dyrektywa CSRD 90 oraz uszczegóławiające ją standardy ESRS 91 wymagają ujawniania informacji o strategii, zarządzaniu wpływem, ryzykiem i szansami, a także wyników w zakresie ESG. W obszarze społecznym są to ujawnienia dotyczące własnych pracowników oraz pracowników w obrębie łańcucha wartości, dotkniętych społeczności oraz konsumentów (użytkowników końcowych). Lektura tych standardów może stanowić podpowiedź, w jakich zagadnieniach należy postrzegać potencjalne czynniki ryzyka (i szans): to na przy -

88 UN Human Rights, International Bill of Human Rights. A brief history, and the two International Covenants, www.ohchr.org/ en/what-are-human-rights/international-bill-human-rights

89 Platform on Sustainable Finance, Final Report on Social Taxonomy, February 2022, https://finance.ec.europa. eu/document/download/494fa7fe-5dea-4c57-bda559c1e3a0db49_en?filename=220228-sustainable-financeplatform-finance-report-social-taxonomy_en.pdf, dostęp 05.09.2024.

90 Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2022/2464 z dnia 14 grudnia 2022 r. w sprawie zmiany rozporządzenia (UE) nr 537/2014, dyrektywy 2004/109/WE, dyrektywy 2006/43/WE oraz dyrektywy 2013/34/UE w odniesieniu do sprawozdawczości przedsiębiorstw w zakresie zrównoważonego rozwoju, Dz.U. L 322 z 16.12.2022, s. 15–80.

91 Rozporządzenie delegowane Komisji (UE) 2023/2772 z dnia 31 lipca 2023 r. uzupełniające dyrektywę Parlamentu Europejskiego i Rady 2013/34/UE w odniesieniu do standardów sprawozdawczości w zakresie zrównoważonego rozwoju, Dz.U. L, 2023/2772, 22.12.2023.

kład kwestie związane z warunkami pracy, równym traktowaniem i równością szans, prawa związane z pracą, prawa gospodarcze, społeczne i kulturalne społeczności, prawa obywatelskie, bezpieczeństwo konsumentów i ich włączenie społeczne, oddziaływanie informacji na konsumentów. Dodajmy, że kolejną regulacją nakładającą wymogi ujawniania informacji jest Rozporządzenie SFDR 92, określające zasady przejrzystości na poziomie produktu finansowego (produktów inwestycyjnych, emerytalnych i ubezpieczeniowych inwestycyjnych) oraz inwestycji oferowanych klientom instytucji finansowych. Klient musi być poinformowany o tym, czy i ewentualnie jak produkt bierze pod uwagę główne niekorzystne skutki dla czynników zrównoważonego rozwoju, a jeśli produkt promuje aspekt środowiskowy i/lub społeczny bądź ma na celu zrównoważone inwestycje – instytucja finansowa winna przedstawić szersze informacje na ten temat.

Europejski Urząd Nadzoru Bankowego (European Banking Authority, EBA), omawiając czynniki społeczne i ryzyko społeczne93, odwołuje się do zasad „Europejskiego filaru praw socjalnych”, które dotyczą równości szans i dostępu do rynku zatrudnienia (w tym równości płci), uczciwych warunków pracy (w tym wynagrodzeń i równowagi między życiem zawodowym a prywatnym) oraz ochrony socjalnej i włączenia społecznego (m.in. opieki nad dziećmi, zasiłków dla bezrobotnych, opieki zdrowotnej, dostępu do podstawowych usług

i dochodu minimalnego)94. Ryzyko społeczne może być zatem powodowane przez ryzyko środowiskowe, zmiany w polityce społecznej i zmiany nastrojów rynkowych w odniesieniu do czynników społecznych.

EBA wprowadził wymóg uwzględniania kwestii ESG (w tym społecznych) w procesach kredytowych, w tym w szczególności zarządzania ryzykiem. Zgodnie z wytycznymi, banki powinny brać pod uwagę czynniki ESG i ryzyko ESG w swoich apetytach na ryzyko kredytowe oraz uwzględniać zasady postępowania w zakresie zarządzania ryzykiem, zasady postępowania i procedury dotyczące ryzyka kredytowego, przyjmując podejście holistyczne95

Ogólnym wymogiem regulacyjno-nadzorczym jest konieczność uwzględnienia przez bank ryzyka ESG w systemie zarządzania ryzykiem, a zatem obowiązek jego identyfikacji, pomiaru, monitorowania, sterowania nim (w tym posiadania planów przeciwdziałania temu ryzyku) i jego raportowania. Procedowana obecnie dyrektywa CRD VI96 rozszerza te wymogi97. Ryzyko ESG musi

94 Szerzej: European Commission, The European Pillar of Social Rights in 20 principles, https://ec.europa.eu/social/main. jsp?catId=1606&langId=en, European Commission, The European Pillar of Social Rights Action Plan, https://op.europa. eu/webpub/empl/european-pillar-of-social-rights/en/, dostęp 05.09.2024.

95 EBA, Final report on Guidelines on loan origination and monitoring, EBA/GL/2020/06, 29.05.2020, www.eba.europa. eu/legacy/regulation-and-policy/regulatory-activities/creditrisk/guidelines-loan-origination-and, dostęp 05.09.2024.

92 Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/2088 z dnia 27 listopada 2019 r. w sprawie ujawniania informacji związanych ze zrównoważonym rozwojem w sektorze usług finansowych, Dz.U. L 317 z 9.12.2019, s. 1–16.

93 EBA, Report on management and supervision of ESG risks for credit institutions and investment firms, EBA/REP/2021/18, 23.06.2021, https://www.eba.europa.eu/publications-andmedia/press-releases/eba-publishes-its-report-managementand-supervision-esg-risks, dostęp 05.09.2024.

96 Wniosek Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady zmieniająca dyrektywę 2013/36/UE w odniesieniu do uprawnień nadzorczych, sankcji, oddziałów z państw trzecich i ryzyka z zakresu ochrony środowiska, polityki społecznej i ładu korporacyjnego oraz zmieniająca dyrektywę 2014/59/ UE, COM/2021/663 final, https://eur-lex.europa.eu/legalcontent/PL/ALL/?uri=CELEX:52021PC0663

97 CRD VI przewiduje konieczność wydania przez EBA wytycznych określających m.in. metody identyfikacji i pomiaru ryzyka ESG, kryteria oceny wpływu ryzyka ESG na stabilność finansową

być również uwzględnione w strategii i procesach oceny zapotrzebowania na kapitał wewnętrzny, a także w systemie zarządzania wewnętrznego. Kierownictwo musi opracować konkretne plany przeciwdziałania temu rodzajowi ryzyka. Oczywiście konieczne jest zapewnienie posiadania odpowiednich kwalifikacji przez osoby odpowiedzialne za zarządzanie bankiem i sprawowanie nad nim nadzoru; ryzyko ESG zatem włącza się do systemów oceny odpowiedniości członków organów banków. Ponadto projekt dyrektywy przewiduje konieczność uwzględnienia ryzyka ESG w procesach badania i oceny nadzorczej (SREP/BION)98 – aby to ułatwić, dodano konkretne uprawnienie nadzorcze do uwzględniania ryzyka ESG. Instytucje nadzorcze w ogólnej ocenie podległych banków będą musiały więc uwzględniać czynniki ESG w analizie modeli biznesowych instytucji, zarządzania wewnętrznego, adekwatności kapitału i płynności99 .

Dotychczas Rozporządzenie CRR nakładało już pewne wymogi w zakresie ujawniania informacji na temat ryzyka ESG w ramach „raportu trzeciofilarowego”100 . W odniesieniu do ryzyka społecznego są to informacje banku oraz kryteria określania scenariuszy i metod badania odporności na długoterminowe negatywne skutki czynników ESG (przy czym priorytetowo traktuje się skutki czynników z zakresu ochrony środowiska).

98 CRD VI przyznaje EBA uprawnienia do wydawania wytycznych w sprawie jednolitego uwzględniania ryzyka ESG w SREP oraz opracowania – wraz z innymi urzędami nadzoruspójnych standardów dotyczących metod prowadzenia testów warunków skrajnych w odniesieniu do tych rodzajów ryzyka.

99 Ujednolicone wytyczne w sprawie kryteriów takiej oceny przygotuje EBA.

100 Zakres ujawnień określa Rozporządzenie wykonawcze Komisji (UE) 2022/2453 z dnia 30 listopada 2022 r. zmieniające wykonawcze standardy techniczne określone w rozporządzeniu wykonawczym (UE) 2021/637 w odniesieniu do ujawniania informacji na temat ryzyk z zakresu ochrony środowiska, polityki społecznej i ładu korporacyjnego, Dz.U. L 324 z 19.12.2022, s. 1–54.

jakościowe – strategia działalności i procesy biznesowe (jak to ryzyko jest uwzględniane w strategii działalności, ocena wyników w odniesieniu do celów, zasady współpracy z kontrahentami w zakresie ograniczania działalności szkodliwej społecznie), ład korporacyjny (w tym określanie ram ryzyka społecznego), zarządzanie ryzykiem (m.in. procesy służące do pomiaru i monitorowania działań i ekspozycji, działania przyczyniające się do ograniczania ryzyka społecznego). Projekt CRR 3101 rozszerza wymogi dotyczące ujawniania tych informacji na wszystkie banki w UE (w odniesieniu do mniejszych banków zastosowano „ulgę” w postaci rzadszego – jedynie raz do roku – raportowania).

Przygotowując się do opracowania dokumentów, których wydania będą wymagały nowe regulacje, EBA zakończyła niedawno konsultacje w sprawie wytycznych dotyczących zarządzania ryzykiem ESG102. Ponownie skoncentrowano się głównie na kwestiach środowiskowych, ale i pozostałe litery ESG częściowo są ujęte. W szczególności poświęca się dużo uwagi aglomerowaniu informacji potrzebnych do oceny bieżącego i perspektywicznego profilu ryzyka ESG kontrahentów, poprzez gromadzenie danych na poziomie klienta i aktywów103. Dodatkowo, w przypadku ryzyka społecznego

101 Wniosek Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady zmieniające rozporządzenie (UE) nr 575/2013 w odniesieniu do wymogów dotyczących ryzyka kredytowego, ryzyka związanego z korektą wyceny kredytowej, ryzyka operacyjnego, ryzyka rynkowego oraz poziomu wyjściowego, COM/2021/664 final, https://eur-lex.europa.eu/legalcontent/PL/ALL/?uri=CELEX:52021PC0664, dostęp 05.09.2024.

102 EBA, Consultation Paper: Draft Guidelines on the management of ESG risks, EBA/CP/2024/02, 18.01.2024, www.eba.europa. eu/publications-and-media/press-releases/eba-consultsguidelines-management-esg-risks, dostęp 05.09.2024.

103 W odniesieniu do ryzyka społecznego i ryzyka ładu korporacyjnego: przestrzeganie i należyta staranność w zakresie standardów społecznych, takich jak podstawowe konwencje MOP lub standardy środowiskowe i społeczne Banku Światowego; praktyki w zakresie zarządzania;

i związanego z ładem korporacyjnym, w sytuacji braku informacji ilościowych, wytyczne wskazują, by banki stosowały metodę, która rozpoczyna się od jakościowej oceny potencjalnego wpływu tych rodzajów ryzyka na ich działalność i ryzyko finansowe, a następnie stopniowo opracowały miary ilościowe.

Warto wspomnieć także o dyrektywie CSDD104, która nałoży na duże przedsiębiorstwa obowiązki w zakresie rzeczywistego i potencjalnego negatywnego wpływu na środowisko i prawa człowieka w odniesieniu do ich łańcucha działalności (obejmującego partnerów biznesowych przedsiębiorstwa działających na wcześniejszych etapach łańcucha dostaw oraz częściowo działania na dalszych etapach łańcucha dostaw, takie jak dystrybucja lub recykling), a także określi zasady dotyczące kar i odpowiedzialności cywilnej za naruszenie tych obowiązków. Przynajmniej początkowo postanowienia dyrektywy będą obowiązywały instytucje finansowe w bardzo wąskim zakresie – tj. tylko część łańcucha działalności stanowiącej poprzednie, a nie następne ogniwo łańcucha działalności (czyli dostawców, ale już nie klientów). Po ocenie wpływu dyrektywy przewidywane jest opiniowanie zasadności i skutków tej decyzji (nie można zatem wykluczyć, że w przyszłości powróci pomysł, by obowiązki banków dotyczyły także ich klientów).

Banki (jak i ich regulatorzy oraz nadzorcy) dopiero stawiają pierwsze kroki w analizowaniu ryzyka społecznego. Mogą jednak czerpać wiele doświadczeń od sektora ubezpieczeniowego, dla którego jest to istotny aspekt105

przestrzeganie dobrowolnej lub obowiązkowej sprawozdawczości w zakresie spraw społecznych i ładu korporacyjnego; negatywny wpływ na społeczności lokalne, w tym zasady należytej staranności mające na celu zapobieganie temu wpływowi; ryzyko sporów sądowych, w tym zbliżających się, toczących się lub zakończonych spraw sądowych związanych z kwestiami społecznymi lub ładu korporacyjnego oraz polityk należytej staranności.

104 Wniosek Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie należytej staranności przedsiębiorstw w zakresie zrównoważonego rozwoju oraz zmieniająca dyrektywę (UE) 2019/1937, EUR-Lex - 52022PC0071 - EN - EUR-Lex (europa.eu), dostęp 05.09.2024.

105 Warto przywołać np. document EIOPA, CP on the Prudential Treatment of Sustainability Risks, 2023, www.eiopa.europa.eu/ consultations/consultation-prudential-treatment-sustainabilityrisks_en, dostęp 05.09.2024.

4. Kluczowe wyzwania społeczne na polskim rynku

pracy

Andrzej Kubisiak

Zastępca Dyrektora Polskiego Instytutu Ekonomicznego

Paula Kukołowicz

Kierownik Zespołu Zrównoważonego Rozwoju, Polski Instytut Ekonomiczny

Polski rynek pracy w porównaniu z rynkiem europejskim charakteryzuje się nie najlepszym poziomem elastyczności sposobów zarządzania pracą, a także wciąż niskim poziomem aktywizacji niektórych grup społecznych. Pomimo rosnącego w ostatnich latach poziomu zatrudnienia, niektóre grupy społeczne pozostają poza rynkiem pracy. Istotnymi problemami są również niewielkie uczestnictwo pracowników w szkoleniach i programach uzupełniania kwalifikacji, a także kultura pracy wciąż niesprzyjająca łączeniu życia zawodowego z życiem prywatnym (dotyczy to zwłaszcza rodziców małych dzieci).

• Niska elastyczność polskiego rynku pracy

Niska elastyczność środowiska pracy w Polsce sprzyja dezaktywizacji niektórych mniej dyspozycyjnych grup społecznych. W 2023 roku wśród osób biernych zawodowo w wieku produkcyjnym (18–59/64) łącznie

1 124 000 osób nie pracowało z powodu nauki lub uzupełniania kwalifikacji, 934 tys. – wskutek choroby lub niepełnosprawności, 724 tys. – w związku ze sprawowaniem nad kimś opieki, w tym nad dziećmi106. Znaczna część tych osób mogłaby wejść na rynek pracy, gdyby miała możliwość wykonywania zadań w bardziej elastyczny sposób. Tego rodzaju pozytywny efekt można by osiągnąć na przykład poprzez zwiększenie możliwości pracy na część etatu, pracy ze znacznym wykorzystaniem formy zdalnej oraz poprzez większą autonomią w organizacji czasu pracy (m.in. godzin rozpoczynania pracy). Jednak pod tym względem Polska pozostaje

106 Główny Urząd Statystyczny, Pracujący, bezrobotni i bierni zawodowo (wyniki wstępne BAEL) - 4 kwartał 2023 roku, 2024, Główny Urząd Statystyczny / Obszary tematyczne / Rynek pracy / Pracujący. Bezrobotni. Bierni zawodowo wg BAEL / Badanie Aktywności Ekonomicznej Ludności (folder dla rodzin biorących udział w badaniu aktywności ekonomicznej ludności) - I kwartał 2024, dostęp 05.09.2024.

znacznie poniżej średniej państw Unii Europejskiej. Udział osób pracujących w niepełnym wymiarze czasu pracy w 2022 roku w naszym kraju wynosił 5%, podczas gdy średnia w UE kształtowała się na poziomie 17%, udział osób pracujących zdalnie wynosił zaś 13% w Polsce, a średnia w UE była na poziomie 23%. Z kolei w 2019 roku 82% pracowników w Polsce nie miało żadnej możliwości decydowania o godzinie rozpoczęcia dnia pracy, co pozostawało znacząco powyżej średniej UE wynoszącej 69%107

Polski rynek pracy wciąż nie jest przyjazny dla osób starszych. Po pierwsze, już na etapie rekrutacji starsi pracownicy spotykają się z dyskryminacyjnymi praktykami ze strony potencjalnych pracodawców, którzy preferują młodszych kandydatów nawet przy porównywalnym poziomie kompetencji. Z kolei w środowisku pracy istotny czynnik dezaktywizujący osoby starsze stanowi wspomniana niska elastyczność dotycząca sposobów zarządzania pracą. Efektem tego jest fakt, że w Polsce osoby w wieku 50+ częściej niż przeciętnie w państwach UE prowadzą własne firmy, nie zatrudniając przy tym pracowników. Równocześnie udział prowadzących działalność gospodarczą rośnie wraz z wiekiem: aż 44% aktywnych zawodowo w grupie 75+ to osoby samozatrudnione108. Wszystko to wskazuje, że prowadzenie działalności gospodarczej jest dla ludzi starszych sposobem na pozostanie aktywnym zawodowo po utracie zatrudnienia na etacie, a także umożliwia pracę w bardziej elastycznej formie niż w przypadku zatrudnienia na etacie.

Znaczącym wyzwaniem polskiego rynku pracy jest także zagospodarowanie potencjału osób młodych. Aktywność zawodowa 20–24-latków wynosi w Polsce 58,5%, a średnia w UE 62,2%. Niski poziom aktywności osób młodych częściowo wynika z faktu, że w Polsce mało popularny jest model łączenia nauki z pracą zawodową. Jedynie 14% studiujących młodych podejmuje równocześnie pracę zawodową; średnia w UE wynosi tutaj 22%109. Późne wchodzenie osób młodych na rynek pracy negatywnie wpływa na ich kariery zawodowe (poziom zagrożenia bezrobociem, możliwość zdobycia wysokich kompetencji, wysokość przyszłych wynagrodzeń, a także wysokość przyszłych emerytur).

Innym problemem młodych Polaków, niezwiązanym z rynkiem pracy, ale mającym istotne odłożone w czasie skutki dla rynku pracy – jest luka edukacyjna skorelowana z płcią. W 2021 roku różnica między odsetkiem kobiet a odsetkiem mężczyzn z wyższym wykształceniem wyniosła 19 pkt proc.110. Wskazuje to na istnienie znaczącej nierównowagi między przeciętnym poziomem wykształcenia kobiet i mężczyzn. Tak duże różnice wpływają na odmienne wzorce migracyjne młodych mężczyzn i kobiet – kobiety znacznie częściej niż mężczyźni przenoszą się do większych miast w poszukiwaniu pracy zgodnej z wykształceniem. Można przypuszczać, że jest to jedna z przyczyn obserwowanych w Polsce problemów osób młodych w założeniu własnej rodziny: w 2018 roku co trzeci Polak w wieku 25–34 lata mieszkał z rodzicami i nie zakładał własnej rodziny111 .

107 K. Dębkowska, U. Kłosiewicz-Górecka, A. Szymańska, A. Wejt-Knyżewska, K. Zybertowicz, Work-life balance a elastyczne formy organizacji pracy, Polski Instytut Ekonomiczny, Warszawa 2024, s. 16, PIE-Raport_work life balance_2024. indd, dostęp 05.09.2024.

108 K. Dębkowska, U. Kłosiewicz-Górecka, A. Szymańska, A. Wejt-Knyżewska, K. Zybertowicz, Przedsiębiorcy 50+, Polski Instytut Ekonomiczny, Warszawa 2023, s. 6, pie.net.pl/wp-content/ uploads/2023/11/Przedsiebiorcy-50.pdf, dostęp 05.09.2024.

109 K. Kutwa, Odroczona dorosłość?, Polski Instytut Ekonomiczny, Warszawa 2023, s. 5, Odroczona-doroslosc.pdf (pie.net.pl), dostęp 05.09.2024.

110 M. Gulczyński, Luka w edukacji między kobietami a mężczyznami, s. 2-12, https://www.gov.pl/attachment/ a912265b-a5ad-4438-9311-db40700802b7, dostęp 05.09.2024.

111 Główny Urząd Statystyczny, Pokolenie gniazdowników w Polsce, 2021, Główny Urząd Statystyczny / Statystyki eksperymentalne / Jakość życia / Pokolenie gniazdowników w Polsce, dostęp 05.09.2024.

W Polsce szczególnie niski poziom aktywności zawodowej dotyczy osób z niepełnosprawnościami (OzN) – jest on o 43 pkt proc. niższy niż w przypadku osób sprawnych. W UE tak określona luka jest znacznie niższa niż w Polsce i wynosi średnio 23 pkt proc. Co istotne, dla OzN obserwujemy niższą wartość luki w odniesieniu do wskaźnika zatrudnienia niż wskaźnika aktywności zawodowej. W Polsce luka w zatrudnieniu OzN wynosi 31 pkt proc., a w UE – 21 pkt proc.112 Oznacza to, że w aktywizacji zawodowej OzN większą barierą jest podjęcie decyzji o poszukiwaniu pracy niż samo znalezienie pracy. Taka sytuacja częściowo może wynikać z rzeczywistych barier związanych ze znalezieniem zatrudnienia, z barier w obszarze mobilności przestrzennej, a częściowo z percepcji tych barier przez osoby z niepełnosprawnościami.

• Młodzi rodzice na rynku pracy

Ze szczególnymi wyzwaniami na rynku pracy mierzą się młodzi rodzice, przy czym bariery napotykane przez kobiety i przez mężczyzn różnią się od siebie diametralnie113. Matki po narodzinach dzieci doświadczają dłuższej dezaktywizacji zawodowej niż ojcowie. Choć większość z nich wraca na rynek pracy w perspektywie od roku do kilku lat, część jednak trwale się dezaktywizuje. Nawet po powrocie do pracy matki zazwyczaj wykonują większą część niż ich partnerzy obowiązków domowych i opiekuńczych względem dzieci. Dodatkowo częściej niż mężczyźni doświadczają wielu krótkotrwałych przerw w pracy związanych z chorobami dzieci i sytuacjami losowymi. Powoduje to mniejsze zaangażowanie kobiet w pracę zawodową, przyczynia się do spadku

tempa ich rozwoju zawodowego. Efektem tych zjawisk jest luka płacowa ze względu na płeć, zwana „karą za macierzyństwo”.

Odmiennych trudności doświadczają ojcowie, którzy mają zazwyczaj problem z faktycznym korzystaniem ze swoich uprawnień do sprawowania opieki nad dziećmi. Chociaż formalnie mają dostęp do urlopów i zwolnień niemal na takiej samej zasadzie jak matki, to korzystają z nich znacznie rzadziej niż kobiety. Odsetek ojców będących na tacierzyńskim wyniósł zaledwie 6% w czwartym kwartale 2023 roku, a na początku 2023 roku, przed wejściem w życie dyrektywy work-life balance, był jeszcze niższy: niecałe 1%. Istotną barierą na drodze do większego zaangażowania ojców w opiekę nad dziećmi są względy kulturowe wpływające na postrzeganie w środowisku pracy mężczyzn głównie przez pryzmat ich roli zawodowej. Potwierdza to badanie przeprowadzone przez PIE, z którego wynika, że 60% mężczyzn spodziewałoby się nieprzyjaznej reakcji przełożonego w przypadku poinformowania o zamiarze pójścia na półroczny urlop rodzicielski114 .

• Niski poziom inwestycji firm w kapitał ludzki

Istotną barierą dla rozwoju kompetencji polskich pracowników jest niski poziom zaangażowania w uczenie ustawiczne. Wciąż nieznaczny odsetek aktywnych zawodowo Polaków rozwija swoje kompetencje zawodowe w modelu life-long learning. Dotyczy to wszystkich grup wiekowych, osób z różnym poziomem wykształcenia, a także zajmujących stanowiska różnego szczebla.

112 P. Maciejewski, W Polsce i UE nadal zatrudnionych mało osób z niepełnosprawnościami - Pracodawca Godny Zaufania, dostęp 05.09.2024.

113 A. Kiełczewska, P. Kukołowicz, A. Wincewicz, Praca a dom. Wyzwania dla rodziców i ich konsekwencje, Polski Instytut Ekonomiczny, Warszawa 2022, s. 6-7, Praca-a-dom.pdf (pie. net.pl), dostęp 05.09.2024.

Pomimo że polskie firmy coraz częściej wdrażają technologie cyfrowe – takie jak wykorzystanie mechanizmów sztucznej inteligencji czy przetwarzanie danych w chmurze, to poziom rozwoju kompetencji cyfrowych polskich pracowników jest wciąż niski na tle pozostałych państw UE. W Polsce odsetek ludności w wieku 16-74

114 K. Dębkowska, U. Kłosiewicz-Górecka, A. Szymańska, A., Wejt-Knyżewska, K. Zybertowicz, Work-life balance, op. cit., s. 7

lata posiadającej przynajmniej podstawowe umiejętności cyfrowe był jednym z najniższych w Europie i w 2021 r. wynosił 43%, pozostając znacznie poniżej średniej UE wynoszącej 54%115. Taka dysproporcja wynika częściowo z faktu, że zaangażowanie firm w szkolenie pracowników jest w Polsce ograniczone. O ile 93% polskich firm wskazuje, że oferuje pracownikom udział w szkoleniach rozwijających umiejętności cyfrowe, to tylko 26% firm prowadzi regularne szkolenia przeznaczone dla wszystkich, nie tylko kluczowych, swoich pracowników116

Wszystkie opisane wyżej zjawiska wskazują, że polski rynek pracy jest w przededniu głębokiej transformacji. Przez większość okresu od początku transformacji gospodarczej dostępność pracowników o odpowiednich kompetencjach nie była istotnym problemem dla firm. Świadczył o tym chociażby doskwierający nam przez większość tego okresu problem wysokiego bezrobocia, a także koncentracja działań państwowych służb zatrudnienia na pośrednictwie i pomocy bezrobotnym w znajdowaniu pracy. Dzisiaj, wobec nieuchronnie negatywnych trendów demograficznych, po wyczerpaniu się najłatwiej dostępnych zasobów pracy, konieczne jest podjęcie działań na rzecz likwidacji opisanych powyżej barier.

Pracodawcy borykający się z problemem wakatów coraz częściej będą musieli sięgać po mniej dostępne zasoby pracy – a więc potencjalnych pracowników, którzy napotykają bariery w wejściu na rynek pracy. Są to między innymi osoby z niepełnosprawnościami, osoby starsze, młodzi rodzice czy migranci nieznający jeszcze wystarczająco dobrze języka polskiego. Skuteczna aktywizacja tych grup będzie wymagać od pracodawców

częściowego przynajmniej dostosowania się do ich indywidualnych potrzeb, a także podjęcia bardziej systematycznych działań szkoleniowych rozwijających kompetencje zatrudnionych osób. Przede wszystkim jednak osiągnięcie sukcesu będzie wymagać zmiany sposobu zarządzania pracą w firmie i zmiany kultury pracy. Umiejętność zarządzania zróżnicowanymi pod względem wiekowym i etnicznym zespołami, pracującymi w różnej formule i różnym trybie, borykającym się z odmiennymi problemami, wyzwaniami i potrzebami będzie stanowić kluczowy element decydujący o tym, na ile firma potrafi dostosować się do nowych wyzwań demograficznych. Dlatego już dziś trzeba głośno akcentować odpowiedzialność biznesu w obszarze społecznym, związanym z podtrzymaniem i rozwojem kapitału ludzkiego.

115 European Commission, The Digital Economy and Society Index (DESI), 2023, https://digital-strategy.ec.europa.eu/en/ policies/desi, dostęp 05.09.2024.

116 AWS, Strand Partners, Unlocking Poland’s AI Ambitions in the Digital Decade, 2024, https://www. unlockingeuropesaipotential.com/poland, dostęp 05.09.2024.

5. Case studies w zakresie oceny ryzyka „S” oraz finansowania wpływu społecznego

5.1. Europejski Bank Odbudowy i Rozwoju – due diligence jako część oceny środowiskowej i społecznej

Robert Adamczyk

Główny Specjalista ESG w Europejskim Banku Odbudowy i Rozwoju, Członek Zarządu Forum Odpowiedzialnego Biznesu

Europejski Bank Odbudowy i Rozwoju (EBOR) to wiodąca instytucja finansowa, która dąży do wspierania transformacji w kierunku otwartych i zrównoważonych gospodarek rynkowych. Podobnie jak wiele innych instytucji finansowych, EBOR posiada politykę środowiskową i społeczną ( Environmental and Social Policy , ESP) 117, która wymaga stosowania koncepcji „nie czyń poważnych szkód” (DNSH) w odniesieniu do każdego projektu, w który inwestuje. Podobnie dzieje się w przypadku każdej instytucji zajmującej się rozwojem, ponieważ celem jest zapewnienie, że środowisko oraz społeczność lokalna nie znajdą się w gorszej sytuacji w wyniku projektu, który finansują takie instytucje jak EBOR. Dlatego częścią tego zobowiązania jest rygorystyczna ocena środowiskowa i społeczna ( Environmental and Social Due Diligence , ESDD), która ma na celu zapewnienie, że inwestycje

117 EBRD, Environmental and Social Policy (ESP), 2019, Environmental and Social Policy (ebrd.com), dostęp 05.09.2024.

promują zrównoważony rozwój i minimalizują negatywne skutki dla społeczeństwa i środowiska.

• Zrozumienie

należytej staranności społecznej

Należyta staranność w obszarze społecznym (Social Due Diligence, SDD) jest kluczowym elementem szerszego procesu ESDD realizowanego przez EBOR. Obejmuje ona ocenę i zarządzanie ryzykiem społecznym oraz wpływem związanym z potencjalnymi inwestycjami. Wiąże się to z analizą, jak projekty mogą wpływać na lokalne społeczności, prawa człowieka oraz zdrowie i bezpieczeństwo pracowników i społeczeństwa. Celem jest zapewnienie, że projekty nie tylko spełniają krajowe przepisy, ale także są zgodne z międzynarodowymi najlepszymi praktykami, opisanymi w Polityce środowiskowej i społecznej EBOR oraz Wymogach i wytycznych w zakresie wydajności EBOR (Performance Requirements and Guidelines, PRs)118 - dla inwestorów. Ocena spo-

118 EBRD, Performance Requirements and Guidance, Performance Requirements and Guidance (ebrd.com), dostęp 05.09.2024.

łeczna obejmuje również standardy Międzynarodowej Organizacji Pracy oraz Wytyczne OECD. Obecnie analogiczne podejście jest częścią Taksonomii UE, w tym minimalnych gwarancji119, która określa minimalne standardy społeczne, aby zapewnić, że żaden projekt zrównoważony środowiskowo nie będzie wiązał się ze szkodą społeczną.

• Kluczowe aspekty należytej staranności w obszarze społecznym w EBOR obejmują:

• Zaangażowanie interesariuszy: identyfikowanie i konsultacje z zainteresowanymi stronami, w tym m.in. z lokalnymi społecznościami oraz organizacjami pozarządowymi. Efektywne zaangażowanie pomaga w zrozumieniu obaw i oczekiwań interesariuszy, co sprzyja akceptacji projektu i minimalizuje ryzyko konfliktów społecznych.

• Warunki pracy i zatrudnienie: zapewnienie zgodności finansowanych projektów z normami pracy, takimi jak uczciwe wynagrodzenie, niedyskryminacja i bezpieczne warunki pracy. Ten aspekt obejmuje ocenę podwykonawców w łańcuchach dostaw w zakresie stosowania i przestrzegania wspomnianych norm i standardów, w tym w zakresie identyfikacji ryzyka potencjalnych prac przymusowych przy produkcji kluczowych komponentów czy też naruszeń praw pracowniczych i praw człowieka przy realizacji prac budowlanych.

• Zdrowie, bezpieczeństwo i ochrona społeczności: ocena potencjalnych zagrożeń dla zdrowia i bezpieczeństwa lokalnych społeczności, w tym wpływów wynikających z działalności budowlanej, zwiększonego ruchu drogowego lub zagrożeń operacyjnych. Wymagane jest podjęcie

skutecznych środków zaradczych w celu zminimalizowania zagrożeń.

• Przesiedlenia przymusowe: ocena potrzeby przejęcia ziemi i potencjalnego przesiedlenia ludzi w związku z realizacją finansowanego projektu. Przeprowadza się ocenę źródeł utrzymania w celu sprawdzenia, czy istnieją nieformalni lub formalni użytkownicy gruntów i czy projekt nie może spowodować przesiedlenia i strat ekonomicznych dla osób związanych z inną działalnością. Mogą to być na przykład hodowcy owiec, którzy korzystają z gruntów komunalnych, czy rybacy, którzy mogą stracić dostęp do łowisk i w związku z tym ponieść straty ekonomiczne, które inwestor powinien zrekompensować. Projekty muszą unikać lub minimalizować przymusowe przesiedlenia oraz zapewniać uczciwe odszkodowanie i wsparcie dla osób dotkniętych, aby odtworzyły swoje źródła utrzymania (livelihood restoration). Oznacza to zapewnienie pomocy rozwojowej w uzupełnieniu do rekompensaty za przejętą ziemię w celu umożliwienia osobom dotkniętym projektem utrzymania lub poprawy ich standardu życia, zdolności do uzyskiwania dochodu i poziomu produkcji, poprzez realizację podobnych lub nowych działań.

• Dziedzictwo i dobra kulturowe: identyfikacja i ochrona miejsc dziedzictwa kulturowego, które mogą być dotknięte działalnością projektową. Ten aspekt obejmuje zasoby materialne (takie jak zabytki) oraz niematerialne (jak tradycyjne praktyki i wiedza).

• Grupy wrażliwe: szczególną uwagę zwraca się na potrzeby i prawa grup wrażliwych, które mogą być w nieproporcjonalny sposób dotknięte projektem, np. kobiety, dzieci, osoby starsze i ludy rdzenne.

119 Platform on Sustainable Finance (2022), Final Report on Minimum Safeguards, https://finance.ec.europa.eu/system/ files/2022-10/221011-sustainable-finance-platform-financereport-minimum-safeguards_en.pdf, dostęp 05.09.2024.

Case study: projekt farmy wiatrowej

• Opis projektu

Projekt farmy wiatrowej finansowany przez EBOR w Europie Wschodniej stanowi praktyczny przykład skutecznej należytej staranności w obszarze społecznym.

Projekt obejmuje budowę i eksploatację farmy wiatrowej o mocy 100 MW na obszarze wiejskim, mającej na celu zwiększenie zdolności pozyskiwania energii ze źródeł odnawialnych w regionie i zmniejszenie zależności od paliw kopalnych.

• Proces należytej staranności w obszarze społecznym

Jak każdy projekt, także ten został poddany ocenie środowiskowej i społecznej, skupiającej się między innymi na pozwoleniach i oszacowaniu bioróżnorodności. Właściwy organ odpowiedzialny za zatwierdzenie projektu i przeprowadzenie procesu oceny oddziaływania na środowisko (OOS) nie zawsze ocenia w pełni wpływ projektu na aspekty społeczne. EBOR, jako inwestor, w ramach własnej analizy, może zakwestionować poziom i stopień należytej staranności, w szczególności adekwatność ocen różnorodności biologicznej z uwagi na potrzebę dostępu do bardziej szczegółowych informacji niż te wynikające z lokalnych potrzeb w zakresie wydawania pozwoleń. Ma to szczególny wpływ na systematykę i ocenę zgodności z zasadą DNSH oraz minimalnych gwarancji społecznych.

• SDD dla projektu obejmował między innymi poniższe elementy w następującym zakresie:

1. Zaangażowanie interesariuszy

• Deweloperzy projektu, we współpracy z EBOR, przeprowadzili szeroko zakrojone konsultacje z lokalnymi społecznościami, właścicielami posiadłości ziemskich i władzami lokalnymi. Zorganizowano spotkania publiczne, aby

informować interesariuszy o projekcie, odpowiadać na ich obawy i zbierać opinie. Jest to o tyle istotne, że brak zgody społecznej (społecznego pozwolenia na realizację projektu) może skutkować protestami i przyszłymi konfliktami, a to z kolei może powodować opóźnienia lub problemy, na przykład w pozyskiwaniu, a nawet obsłudze obiektów w przyszłości.

• Opracowano plan zaangażowania interesariuszy, zapewniając ciągły dialog przez cały cykl życia projektu.

2. Warunki pracy i zatrudnienia

• Projekt zapewnił zgodność z krajowymi przepisami pracy i wymogami EBOR (PRs). Regularnie przeprowadzano audyty i inspekcje w celu weryfikacji, czy deweloper przestrzega uczciwych praktyk pracy, w tym niedyskryminacyjnego zatrudnienia, uczciwego wynagrodzenia i bezpiecznych warunków pracy.

• Zakres analiz objął wykonawców (takich jak wykonawcy EPC) i ich podwykonawców. Największe problemy dość często występują u podwykonawców i pracowników agencyjnych, którzy są zatrudnieni w oparciu o umowy krótkoterminowe.

3. Zdrowie, bezpieczeństwo i ochrona społeczności

• Przeprowadzono kompleksową ocenę bezpieczeństwa i higieny pracy (BHP) w celu identyfikacji potencjalnych zagrożeń dla lokalnych społeczności podczas budowy i eksploatacji.

• Opracowane środki zaradcze objęły plany zarządzania ruchem (transport), bariery bezpieczeństwa wokół miejsc budowy oraz plany reagowania awaryjnego.

4. Przesiedlenia przymusowe lub utrata własności bądź dostępu do terenu, w tym terenów komunalnych

• Projekt wymagał minimalnego przejęcia ziemi, dotykając kilku gospodarstw domowych. Przeprowadzono ocenę, czy przyznano i wypłacono odpowiednie odszkodowania lub czy ziemia nie została nabyta przymusowo, a prawa ludzi nie zostały naruszone. EBOR wymaga od inwestorów przygotowania planu działania w zakresie przesiedleń przymusowych zgodnie z wytycznymi EBOR.

5. Dziedzictwo i dobra kulturowe

• Teren projektu został sprawdzony pod kątem miejsc dziedzictwa kulturowego, w tym archeologii. Choć na terenie projektu nie znaleziono istotnych pod tym kątem miejsc, wdrożono procedurę na wypadek znalezienia zabytków podczas budowy, aby odpowiednio się nimi zająć.

6. Grupy wrażliwe

• Zidentyfikowano kilka grup wrażliwych na obszarze realizacji projektu, na przykład osoby starsze i rodziny o niskich dochodach. Podjęto konkretne środki, aby zapewnić tym grupom informację o projekcie oraz dostęp do mechanizmów skargowych.

• Ustanowiono programy wsparcia, aby pomóc grupom wrażliwym skorzystać z projektu, takie jak możliwości zatrudnienia i inicjatywy na rzecz rozwoju społeczności.

• Efekty i korzyści

• Wsparcie społeczności: dzięki proaktywnemu zaangażowaniu i uwzględnieniu obaw interesariuszy, projekt zyskał silne wsparcie społeczności, minimalizując konflikty i sprzyjając pozytywnym relacjom.

• Poprawa źródeł utrzymania: programy odszkodowań i odtworzenia źródeł utrzymania pomogły dotkniętym rodzinom w płynnym przejściu przez proces, a niektóre osoby skorzystały z nowych możliwości zatrudnienia stworzonych przez projekt.

• Zwiększone bezpieczeństwo: położenie nacisku na kwestie BHP skutecznie zminimalizowało zagrożenia, co zaowocowało bezpieczną fazą budowy bez większych incydentów.

• Zrównoważony rozwój: projekt przyczynił się do lokalnego rozwoju gospodarczego i zrównoważonego rozwoju środowiskowego, dostarczając czystą energię i redukując emisję gazów cieplarnianych.

• Wnioski

Kompleksowe podejście EBOR do SDD zapewnia, że jego inwestycje nie tylko osiągają zwroty finansowe, ale również wnoszą pozytywny wkład w rozwój społeczny i zrównoważony rozwój środowiskowy. Studium przypadku projektu farmy wiatrowej pokazuje, jak skuteczna SDD może prowadzić do pomyślnej realizacji projektu, przynosząc korzyści zarówno lokalnym społecznościom, jak i szerzej pojętemu środowisku. Zrównoważony rozwój musi brać pod uwagę aspekty społeczne, tak aby osiągnąć między innym sprawiedliwą transformację, by wspierać lokalne społeczności, które będą częścią tych zmian.

Dzięki ciągłemu zaangażowaniu w rygorystyczne procesy ESDD, EBOR ustanawia standardy odpowiedzialnych inwestycji w regionie i poza nim. Standardy opracowywane przez EBOR i inne niezależne organy, np. ds. odpowiedzialności budżetowej, mają i będą miały istotne znaczenie dla określenia, czy projekt i działalność gospodarcza spełniają wymogi w zakresie przestrzegania minimalnych gwarancji dotyczących standardów społecznych w ramach Taksonomii UE.

Agnieszka Mikulska-Jolles

Ekspertka ds. Ryzyk ESG, Bank Gospodarstwa Krajowego

#To nie jest zwykły bank! Hasło Banku Gospodarstwa Krajowego (BGK) jest nie tyle sloganem marketingowym, co wskazaniem na specyfikę i istotną rolę BGK jako jedynego w Polsce banku rozwoju. Do jego zadań należy budowa zrównoważonej i konkurencyjnej gospodarki oraz kapitału społecznego, poprzez wspieranie rządowych programów społeczno-gospodarczych oraz samorządności lokalnej. Strategię i kierunki działania wyznacza perspektywa wyzwań społeczno-gospodarczych i realnej zmiany, której możemy dokonać. Czy ta specyfika ma znaczenie dla sposobu, w jaki bank zarządza ryzykiem społecznym?

Podobnie jak inne banki, BGK ocenia ryzyko ESG w procesie kredytowym i inwestycyjnym. Klienci banku są proszeni o wypełnienie ankiety ESG, która jest pierwszym i obowiązkowym elementem oceny ESG, a finansowania projektów o znaczeniu strategicznym podlegają dodatkowej analizie zespołu Biura Ryzyka ESG. Tworząc metodykę oceny, korzystaliśmy między innymi z narzędzia Encore, metodologii używanej przez Europejski Bank Odbudowy i Rozwoju. Na kolejnym etapie doskonalenia naszych metodyk planujemy przyjrzeć się możliwości zestawienia podejścia do ryzyka i szans w obszarze społecznym proponowanego przez UNEP FI.

Korzystając z metodyk wykorzystywanych przez zagraniczne czy międzynarodowe instytucje, musimy uwzględniać polski kontekst oraz rolę BGK jako banku rozwoju. Część portfela kredytowego stanowią takie

podmioty, jak publiczne szpitale czy spółdzielnie mieszkaniowe. Biorąc pod uwagę ich rolę w społeczeństwie, nasza ocena ESG uwzględnia ten aspekt użyteczności, ale także poprawę dostępności w kontekście zasady AAAQ.

Bardzo ważne dla banku rozwoju – także w kontekście określania swojego apetytu na ryzyko – jest pojęcie istotnej korzyści społecznej (ang. substantial contribution). Podczas gdy większość rodzajów działalności gospodarczej wykorzystuje naturalne zasoby i oddziałuje negatywnie na środowisko, to jednocześnie generuje szereg korzyści społecznych (tworzenie miejsc pracy, płacenie podatków, produkcja towarów i usług). Uwzględnianie w ocenie ESG kryterium istotnej korzyści społecznej musi obejmować rozróżnienie korzyści nieodłącznych od dodatkowych, które bezpośrednio przyczyniają się do realizacji praw człowieka, takich jak poprawa dostępu do wysokiej jakości opieki zdrowotnej czy zapewnienie godnych miejsc pracy.

Nasze podejście do zarządzania ryzykiem społecznym wciąż podlega udoskonaleniom, tak aby – zgodnie z misją banku rozwoju – jak najlepiej odpowiadać na potrzeby społeczeństwa i wyzwania współczesnej gospodarki.

5.3. ING Bank Śląski S.A. – case studies klientów

Sylwia Wochal

Koordynator ESG w Pionie Wholesale Banking, ING Bank Śląski S.A.

Banki odgrywają szczególną rolę w procesie wspierania zrównoważonego rozwoju gospodarki. Instytucje te postrzegane są jako katalizator tego procesu. Dzieje się tak w rezultacie narastających regulacji (w zakresie raportowania oraz zarządzania ryzykiem ESG), oczekiwań szeroko pojętego rynku (klientów, inwestorów i innych zainteresowanych stron) oraz przede wszystkim w efekcie realizacji przez banki strategii, w których stawiają sobie za cel wspieranie klientów w budowaniu ich konkurencyjności w kontekście rosnących wymagań ESG. Proces „alokacji” kapitału banków działających w Polsce w kierunku zrównoważonym jest ciągle na początkowym etapie, niemniej jednak jego dynamika rośnie. Wynika to z poziomu świadomości przedsiębiorstw, do kształtowania której banki istotnie się przyczyniają. Obserwujemy, że działania podejmowane przez naszych klientów do tej pory koncentrowały się zwłaszcza na dwóch pierwszych celach Taksonomii UE, a w szczególności na redukcji emisyjności gazów cieplarnianych. Głównie w oparciu o ten cel spółki budowały swoje strategie ESG, wraz z pozostałymi strategiami zależnymi od modelu biznesowego (może to być np. zarządzanie odpadami, recykling, zużycie wody, jakość produktów – tzw. Nutri-Score). Chociaż społeczny cel finansowania nie był do tej pory dominujący w wolumenie realizowanych transakcji powiązanych z kryteriami ESG w ING

Banku Śląskim, to nie oznacza to, że jest on mniej ważny. Może to być również efekt dotychczasowego braku zaadresowania obszaru „S” w obecnej Taksonomii UE.

Wśród zrealizowanych przez ING Bank Śląski transakcji mieliśmy do czynienia z podwójnym wymiarem: „E” oraz „S” – czyli wpływem działalności naszego klienta – zarówno na klimat, jak i społeczeństwo. Mowa o aneksie, jaki firma Światłowód Inwestycje podpisała z bankami komercyjnymi do umowy konsorcjalnej na siedmioletni kredyt opiewający na kwotę 2,5 mld zł, wprowadzając do umowy zapisy ESG zgodnie z  Loan Market Association (LMA) oraz Green Loan Principles (GLP)120 , w odniesieniu do finansowanych aktywów. Było to pierwsze finansowanie tego typu na rynku hurtowym FTTH (Fiber To The Home) w Polsce. Choć transakcja została ustrukturyzowana według GLP (dostęp do sieci światłowodowej jest w 100% oparty na technologii FTTH GPON, która jest obecnie najbardziej efektywną energetycznie technologią dostępu do internetu), działalność klienta w tym zakresie wpływa także korzystnie na aspekty społeczne, a w szczególności użytkowników końcowych.

120 W strukturyzowaniu umowy kredytowej wzięło udział 10 prywatnych instytucji finansowych, zarówno krajowych, jak i zagranicznych – ING Bank Śląski S.A. pełnił funkcję koordynatora ds. ESG. Europejski Bank Inwestycyjny uczestniczył w standardowym niezielonym instrumencie, dostosowanym do GLP LMA.

Firma funkcjonuje od lipca 2021 roku, oferuje swoje usługi wyłącznie na rynku hurtowym dla operatorów telekomunikacyjnych, którzy w oparciu o udostępnianą im infrastrukturę światłowodową dostarczają internet użytkownikom końcowym. Plan inwestycyjny firmy zakłada dotarcie do ok. 2,4 mln gospodarstw domowych do końca 2025 roku, między innymi na obszarach z ograniczonym dostępem do internetu. Działalność ta adresuje aspekt wykluczenia cyfrowego, który jest cały czas wyzwaniem społecznym dla polskiego rynku.

Materiał przygotowany przez BNP Paribas Bank Polska S.A. wspólnie z Grupą American Heart of Poland

• Klient

Grupa American Heart of Poland w ramach publicznego systemu opieki zdrowotnej zapewnia pacjentom w ponad 20 ośrodkach medycznych kompleksową, wielospecjalistyczną opiekę medyczną, łączącą edukację zdrowotną, profilaktykę, diagnostykę, leczenie i rehabilitację w zakresie chorób cywilizacyjnych. Grupa zapewnia pacjentom dostęp do wysokiej klasy procedur medycznych, w ramach kontraktu z Narodowym Funduszem Zdrowia.

American Heart of Poland jest częścią Gruppo San Donato – największej włoskiej prywatnej grupy medycznej i wiodącej kluczowej europejskiej grupy w branży opieki zdrowotnej, specjalizującej się w opiece doraźnej, edukacji medycznej i badaniach. Gruppo San Donato prowadzi 136 placówek medycznych, wiodące na świecie szpitale z działalnością dydaktyczną i badawczą, Uniwersytet Vita - Salute San Raffaele w Mediolanie, a także badania medyczne plasujące się w pierwszej dziesiątce na świecie (według cytowań badań medycznych). Gruppo San Donato jest również pionierem terapii genowej i komórkowej na całym świecie.

• Transakcja

• 1,6 mld zł

• grudzień 2023

• BNP Paribas Bank Polska S.A. jako członek konsorcjum i koordynator ds. zrównoważonego rozwoju

• Wskaźniki ESG

kredytu

• Redukcja odpadów medycznych.

• Gruntowna modernizacja przejmowanych placówek medycznych.

• Wzrost liczby pacjentów biorących udział w programie KOS-zawał (kompleksowa opieka kardiologiczna dla pacjentów po zawale serca).

• Pozyskanie ratingu ESG i poprawa jego wyniku w kolejnych latach.

„Odpowiedzialność to fundamentalna wartość dla American Heart of Poland, którą rozumiemy i wyrażamy jako troskę o zdrowie pacjentów, a także zdrowie planety i sprawne funkcjonowanie naszej organizacji. Cieszymy się, że możemy naszą codzienną praktykę zdefiniowaną w postaci konkretnych liczb i wskaźników wykorzystać do dynamicznego rozwoju organizacji, zapewniającej pacjentom na terenie całego kraju leczenie na światowym poziomie, w ramach kontraktu z Narodowym Funduszem Zdrowia.” Adam Szlachta, Prezes Zarządu i Dyrektor Finansowy Grupy American Heart of Poland

„Transakcje kredytowe w formule Sustainability-Linked Loan skupiają się nie tylko na wspieraniu klientów korporacyjnych w realizacji celów biznesowych, ale również zachęcają, by do założonych wcześniej celów dochodzić w sposób zrównoważony środowiskowo i społecznie. Cele ESG znajdujące się w strukturze finansowania dla American Heart of Poland wpisują się w strategię

biznesową Grupy AHP i dotyczą najważniejszych obszarów wpływu firmy na otoczenie. Podjęcie zobowiązania do ich realizacji w ramach umowy kredytowej jednoznacznie pokazuje, że firma myśli o prowadzeniu swojej działalności w sposób nowoczesny, a więc zrównoważony.” Michał Szalast-Dao Quy, Menedżer Zespołu Zrównoważonego Finansowania Banku BNP Paribas Polska S.A.

Podsumowanie

Pilna potrzeba złagodzenia zmiany klimatu wymaga przejścia na gospodarkę i społeczeństwo niskoemisyjne. Kształtowanie się tej nowej gospodarki będzie przebiegało pod wpływem pięciu sił, takich jak rozwój technologii cyfrowych, zrównoważony rozwój, zmiany demograficzne, przeobrażenia geopolityczne, gospodarcze zmiany strukturalne (na rynku pracy, w łańcuchach dostaw etc.). Jest to złożony proces i obejmuje także przemiany społeczno-kulturowe. Wymaga on interakcji między wieloma grupami społecznymi o różnych możliwościach i ograniczeniach. Powinien to być proces sprawiedliwy, akceptowany społecznie oraz wykonalny finansowo. Tworzy on ogromne możliwości, ale jednocześnie prawdopodobnie nie będzie on wolny od negatywnych skutków społecznych, które należy jak najszybciej rozpoznać i zminimalizować.

Dlatego sektor finansowy odgrywa istotną rolę w tej transformacji.

W związku z tym, potrzebna jest ewolucja sektora finansowego, w tym wzmocnienie rozwoju finansowania odpowiadającego na wyzwania społeczne (social finance, impact investing) przy współpracy interesariuszy z biznesu oraz sektora publicznego. Ewolucja ta już się rozpoczęła i polega m.in. na wdrażaniu innowacji finansowych, w tym nowych produktów finansowych powiązanych z celami środowiskowymi i społecznymi.

Jednak, aby sektor finansowy skutecznie wspierał transformację zwłaszcza w obszarze społecznym, konieczne jest wypracowanie wspólnego podejścia do oceny inwestycji wspierających realizację celów społecznych, w tym pomiaru ich wpływu społecznego i weryfikacji faktycznego spełniania przyjętych kryteriów przez podmioty gospodarcze oraz finansowane projekty. Kryteria dla obszaru społecznego, w odróżnieniu od środowiskowego,

są trudne do ujednolicenia na poziomie europejskim z uwagi na wrażliwość kwestii społecznych, różnorodne krajowe uregulowania i uwarunkowania.

Pomimo tego potrzebna jest kontynuacja prac w ramach Platformy Zrównoważonych Finansów oraz podejmowanie sektorowych oddolnych krajowych inicjatyw wspierających wypracowywanie wspólnego podejścia w powyższym zakresie.

Bibliografia

Akty prawne

1. Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2022/2464 z dnia 14 grudnia 2022 r. w sprawie zmiany rozporządzenia (UE) nr 537/2014, dyrektywy 2004/109/WE, dyrektywy 2006/43/WE oraz dyrektywy 2013/34/UE w odniesieniu do sprawozdawczości przedsiębiorstw w zakresie zrównoważonego rozwoju, Dyrektywa - 2022/2464 - EN - EUR-Lex (europa.eu)

2. Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2024/1760 z dnia 13 czerwca 2024 r. w sprawie należytej staranności przedsiębiorstw w zakresie zrównoważonego rozwoju oraz zmieniająca dyrektywę (UE) 2019/1937 i rozporządzenie (UE) 2023/2859, Directive - EU - 2024/1760 - EN - EUR-Lex (europa.eu), dostęp 05.09.2024.

3. Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie zmiany rozporządzenia (UE) nr 537/2014, dyrektywy 2004/109/WE, dyrektywy 2006/43/WE oraz dyrektywy 2013/34/UE w odniesieniu do sprawozdawczości przedsiębiorstw w zakresie zrównoważonego rozwoju, Directive - 2022/2464 - EN - CSRD Directive - EUR-Lex (europa.eu)

4. Rozporządzenie delegowane Komisji (UE) 2021/2178 z dnia 6 lipca 2021 r. uzupełniające rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2020/852 przez sprecyzowanie treści i prezentacji informacji dotyczących zrównoważonej środowiskowo działalności gospodarczej, które mają być ujawniane przez przedsiębiorstwa podlegające art. 19a lub 29a dyrektywy 2013/34/UE, oraz określenie metody spełnienia tego obowiązku ujawniania informacji, Rozporządzenie delegowane - 2021/2178 - EN - EUR-Lex (europa.eu)

5. Rozporządzenie delegowane Komisji (UE) 2022/1288 z dnia 6 kwietnia 2022 r. uzupełniające rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/2088 w zakresie regulacyjnych standardów technicznych określających szczegóły dotyczące treści i sposobu prezentacji informacji w odniesieniu do zasady „nie czyń poważnych szkód”, określających treść, metody i sposób prezentacji informacji w odniesieniu do wskaźników zrównoważonego rozwoju i niekorzystnych skutków dla zrównoważonego rozwoju, a także określających treść i sposób prezentacji informacji w odniesieniu do promowania aspektów środowiskowych lub społecznych i celów dotyczących zrównoważonych inwestycji w dokumentach udostępnianych przed zawarciem umowy, na stronach internetowych i w sprawozdaniach okresowych, Rozporządzenie delegowane - 2022/1288 - EN - EUR-Lex (europa.eu)

6. Rozporządzenie delegowane Komisji (UE) 2023/2772 z dnia 31 lipca 2023 r. uzupełniające dyrektywę Parlamentu Europejskiego i Rady 2013/34/UE w odniesieniu do standardów sprawozdawczości w zakresie zrównoważonego rozwoju, Dz.U. L, 2023/2772, 22.12.2023.

7. Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/2088 z dnia 27 listopada 2019 r. w sprawie ujawniania informacji związanych ze zrównoważonym rozwojem w sektorze usług finansowych, Dz.U. L 317 z 9.12.2019, https://eur-lex. europa.eu/legal-content/PL/TXT/?uri=CELEX%3A32019R2088, dostęp 05.09.2024.

8. Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2020/852 z dnia 18 czerwca 2020 r. w sprawie ustanowienia ram ułatwiających zrównoważone inwestycje, zmieniające rozporządzenie (UE) 2019/2088, Dz.U. L 198 z 22.6.2020, s. 13–43, Rozporządzenie - 2020/852 - EN - EUR-Lex (europa.eu), dostęp 05.09.2024.

9. Rozporządzenie wykonawcze Komisji (UE) 2022/2453 z dnia 30 listopada 2022 r.. zmieniające wykonawcze standardy techniczne określone w rozporządzeniu wykonawczym (UE) 2021/637 w odniesieniu do ujawniania informacji na temat ryzyk z zakresu ochrony środowiska, polityki społecznej i ładu korporacyjnego, Dz.U. L 324 z 19.12.2022, Rozporządzenie wykonawcze - 2022/2453 - EN - EUR-Lex (europa.eu), dostęp 05.09.2024.

10. Wniosek Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady zmieniająca dyrektywę 2013/36/UE w odniesieniu do uprawnień nadzorczych, sankcji, oddziałów z państw trzecich i ryzyka z zakresu ochrony środowiska, polityki społecznej i ładu korporacyjnego oraz zmieniająca dyrektywę 2014/59/UE, COM/2021/663 final, https://eur-lex.europa.eu/legal-content/ PL/ALL/?uri=CELEX:52021PC0663.

11. Wniosek Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady zmieniające rozporządzenie (UE) nr 575/2013 w odniesieniu do wymogów dotyczących ryzyka kredytowego, ryzyka związanego z korektą wyceny kredytowej, ryzyka operacyjnego, ryzyka rynkowego oraz poziomu wyjściowego, https://eur-lex.europa.eu/legal-content/PL/ALL/?uri=CELEX:52021PC0664, dostęp 05.09.2024.

12. Wniosek Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady zmieniające rozporządzenie (UE) nr 575/2013 w odniesieniu do wymogów dotyczących ryzyka kredytowego, ryzyka związanego z korektą wyceny kredytowej, ryzyka operacyjnego, ryzyka rynkowego oraz poziomu wyjściowego, COM/2021/664 final, https://eur-lex.europa.eu/legal-content/PL/ ALL/?uri=CELEX:52021PC0664

Pozostałe źródła

1. Auzepy A., Bannier E.C., Martin F. (2023), Are Sustainability-Linked Loans Designed to Effectively Incentivize Corporate Sustainability? A Framework for Review, Center for Financial Studies Working Paper No. 688, 2023, https://papers.ssrn. com/sol3/papers.cfm?abstract_id=4361732, dostęp 05.09.2024.

2. AWS, Strand Partners (2024), Unlocking Poland’s AI Ambitions in the Digital Decade, https://www.unlockingeuropesaipotential.com/poland, dostęp 05.09.2024.

3. BNP Paribas Bank Polska S.A. (2022), Bank BNP Paribas wspiera rozwój Velvet Care. Kredyt jest powiązany ze zrównoważonym rozwojem spółki, https://media.bnpparibas.pl/pr/741802/bank-bnp-paribas-wspiera-rozwoj-velvet-care-kredytjest-powiazany-ze-zrownowazonym-rozwojem-spolki, dostęp 05.09.2024

4. BNP Paribas Bank Polska S.A. (2022), Unikalny kredyt SLL dla WP Holding przykładem powiązania finansowania ze wskaźnikami ESG, https://media.bnpparibas.pl/pr/740752/unikalny-kredyt-sll-dla-wp-holding-przykladem-powiazania-finansowania-ze-wskaznikami-esg, dostęp 05.09.2024.

5. BNP Paribas Bank Polska S.A. (2023), Bank BNP Paribas wspiera zrównoważony rozwój Grupy Iglotex, udzielając pierwszego kredytu SLL w branży produkcji żywności, https://media.bnpparibas.pl/pr/814517/bank-bnp-paribas-wspiera-zrownowazony-rozwoj-grupy-iglotex-udzielajac-pierwszego-kredytu-sll-w-branzy-produkcji-zywnosci, dostęp 05.09.2024.

6. Boston Consulting Group (2023), Banks Can Ensure an Equitable Climate Transition, Banks Can Ensure an Equitable Climate Transition | BCG, dostęp 05.09.2024.

7. Business & Human Rights Resource Centre, https://www.business-humanrights.org/en, dostęp 05.09.2024.

8. Chesné, L. (2022), Sanofi successfully issued its €650m inaugural sustainability-linked bond issuance, https://gsh.cib.natixis.com/our-center-of-expertise/articles/sanofi-successfully-issued-its-650m-inaugural-sustainability-linked-bond-issuance, dostęp 05.09.2024.

9. COP28 (2023), COP28 UAE Leaders’ Declaration on a Global Climate Finance Framework, https://www.cop28.com/en/ climate_finance_framework , dostęp 05.09.2024.

10. Dębkowska, K., Kłosiewicz-Górecka, U., Szymańska, A., Wejt-Knyżewska, A., Zybertowicz, K. (2023), Przedsiębiorcy 50+, Polski Instytut Ekonomiczny, Warszawa, Przedsiebiorcy-50.pdf (pie.net.pl), dostęp 05.09.2024.

11. Dębkowska, K., Kłosiewicz-Górecka, U., Szymańska, A., Wejt-Knyżewska, A., Zybertowicz, K. (2024), Work-life balance a elastyczne formy organizacji pracy, Polski Instytut Ekonomiczny, Warszawa, 2024, PIE-Raport_work life balance_2024. indd, dostęp 05.09.2024.

12. EBA (2021), Report on management and supervision of ESG risks for credit institutions and investment firms, EBA/REP/2021/18, 23.06.2021, www.eba.europa.eu/sites/default/documents/files/document_library/Publications/ Reports/2021/1015656/EBA%20Report%20on%20ESG%20risks%20management%20and%20supervision.pdf.

13. EBA, Consultation Paper: Draft Guidelines on the management of ESG risks, EBA/CP/2024/02, 18.01.2024, www.eba. europa.eu/publications-and-media/press-releases/eba-consults-guidelines-management-esg-risks

14. EBA, Final report on Guidelines on loan origination and monitoring, EBA/GL/2020/06, 29.05.2020, www.eba.europa.eu/ legacy/regulation-and-policy/regulatory-activities/credit-risk/guidelines-loan-origination-and.

15. EBRD (2019), Environmental and Social Policy (ESP), Environmental and Social Policy (ebrd.com), dostęp 05.09.2024.

16. EBRD, Performance Requirements and Guidance, Performance Requirements and Guidance (ebrd.com), dostęp 05.09.2024.

17. EFRAG, First Set of draft ESRS, First Set of draft ESRS | EFRAG, dostęp 05.09.2024.

18. EIOPA (2023), Prudential Treatment of Sustainability Risks. Consultation Paper, www.eiopa.europa.eu/consultations/consultation-prudential-treatment-sustainability-risks_en, dostęp 23.06.2023.

19. Environmental Finance Data (2022), Sustainability-linked bonds and loans – Key Performance Indicators (KPIs), https://www.environmental-finance.com/assets/files/research/sustainability-linked-bonds-and-loans-kpis.pdf, dostęp 05.09.2024.

20. ESMA (2021), The three European Supervisory Authorities publish Final Report and draft RTS on disclosures under SFDR, https://www.esma.europa.eu/press-news/esma-news/three-european-supervisory-authorities-publish-final-report-and -draft-rts, dostęp 05.09.2024.

21. European Commission (2020), Renewed sustainable finance strategy and implementation of the action plan on financing sustainable growth, https://finance.ec.europa.eu/publications/renewed-sustainable-finance-strategy-and-implementation-action-plan-financing-sustainable-growth_en, dostęp 05.09.2024.

22. European Commission (2023), Strengthening clarity in social finance: scaling up social bonds, December 2023, https:// finance.ec.europa.eu/system/files/2023-12/231204-ipsf-social-bonds-report_en.pdf, dostęp 05.09.2024.

23. European Commission (2023), Targeted consultation on the implementation of the Sustainable Finance Disclosures Regulation (SFDR), https://finance.ec.europa.eu/regulation-and-supervision/consultations/finance-2023-sfdr-implementation_en, dostęp 05.09.2024.

24. European Commission (2023), The Digital Economy and Society Index (DESI), https://digital-strategy.ec.europa.eu/en/ policies/desi, dostęp 05.09.2024.

25. European Commission, The European Pillar of Social Rights Action Plan, https://op.europa.eu/webpub/empl/ european-pillar-of-social-rights/en/

26. European Commission, The European Pillar of Social Rights in 20 principles, https://ec.europa.eu/social/main. jsp?catId=1606&langId=en.

27. Główny Urząd Statystyczny (2021), Pokolenie gniazdowników w Polsce, Główny Urząd Statystyczny / Statystyki eksperymentalne / Jakość życia / Pokolenie gniazdowników w Polsce, dostęp 05.09.2024.

28. Główny Urząd Statystyczny (2024), Pracujący, bezrobotni i bierni zawodowo (wyniki wstępne BAEL) – 4 kwartał 2023 roku, Główny Urząd Statystyczny / Obszary tematyczne / Rynek pracy / Pracujący. Bezrobotni. Bierni zawodowo wg BAEL / Badanie Aktywności Ekonomicznej Ludności (folder dla rodzin biorących udział w badaniu aktywności ekonomicznej ludności) - I kwartał 2024, dostęp 05.09.2024.

29. Goldman Sachs Asset Management (2024), Social Bonds Bounce Back as New Issuers Strengthen Global Market Momentum, https://www.gsam.com/content/gsam/uk/en/advisers/market-insights/gsam-insights/2024/social-bonds -bounce-back.html, dostęp 05.09.2024.

30. Grupa Raben (2024), Raben Group Sustainability Report 2023, s. 6, https://polska.raben-group.com/newsy/szczegoly/ raport-zrownowazonego-rozwoju-grupy-raben-za-2023-rok , dostęp 05.09.2024.

31. Gulczyński, M., Luka w edukacji między kobietami a mężczyznami, https://www.gov.pl/attachment/a912265b-a5ad4438-9311-db40700802b7, dostęp 05.09.2024.

32. Hugo Boss (2021), Hugo Boss Secures Syndicated Loan with Sustainability Component for the First Time: Additional Financial Flexibility for Successful Strategy Execution Ensured, https://group.hugoboss.com/en/newsroom/news/news -detail/hugo-boss-secures-syndicated-loan-with-sustainability-component-for-the-first-time-additional-financial-flexibility-for-successful-strategy-execution-ensured, dostęp 05.09.2024.

33. IEA (2023), World Energy Employment 2023, iea.blob.core.windows.net/assets/ba1eab3e-8e4c-490c9983-80601fa9d736/World_Energy_Employment_2023.pdf, dostęp 05.09.2024.

34. ING Bank Śląski S.A., Deklaracja Grupy Kapitałowej ING Banku Śląskiego S.A. dotycząca poszanowania praw człowieka, https://esg.ing.pl/strategia-esg/deklaracja-praw-czlowieka-grupy-kapitalowej-ing-banku-slaskiego, dostęp 05.09.2024.

35. International Trade Union Confederation (2024), Global Rights Index 2024, https://www.ituc-csi.org/global-rights-index?lang=en, dostęp 05.09.2024.

36. Invest Europe (2024), Private Equity at Work: Employment & job creation across Europe, Private Equity at Work report 2024 - Job creation and employment across Europe | Invest Europe

37. IRIS+: https://iris.thegiin.org/, dostęp 05.09.2024.

38. Kiełczewska, A., Kukołowicz, P., Wincewicz, A. (2022), Praca a dom. Wyzwania dla rodziców i ich konsekwencje, Polski Instytut Ekonomiczny, Warszawa, Praca-a-dom.pdf (pie.net.pl), dostęp 05.09.2024.

39. Krajowy Punkt Kontaktowy OECD: https://www.gov.pl/web/fundusze-regiony/krajowy-punkt-kontaktowy-oecd.

40. Krajowy Punkt Kontaktowy OECD: Krajowy Punkt Kontaktowy OECD ds. odpowiedzialnego biznesu - Ministerstwo Funduszy i Polityki Regionalnej - Portal Gov.pl (www.gov.pl)

41. Krawczyńska-Kaczmarek (2023), M., Finansowanie w formule Sustainability Linked katalizatorem zrównoważonej transformacji w realnej gospodarce, s. 50-57, https://ungc.org.pl/wp-content/uploads/2023/06/Zielone-Finanse-wPolsce-2023.pdf, dostęp 05.09.2024.

42. Kulińska-Sadłocha, E. (2009), Banki a zmiany klimatyczne, „Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego. Ekonomiczne Problemy Usług”, nr 38, s. 175-182.

43. Kutwa, K. (2023), Odroczona dorosłość?, Polski Instytut Ekonomiczny, Warszawa, Odroczona-doroslosc.pdf (pie.net.pl), dostęp 05.09.2024.

44. Loan Market Association (2019), Sustainability Linked Loan Principles, https://www.icmagroup.org/assets/documents/ Regulatory/Green-Bonds/LMASustainabilityLinkedLoanPrinciples-270919.pdf, dostęp 05.09.2024.

45. Maciejewski, P. W Polsce i UE nadal zatrudnionych mało osób z niepełnosprawnościami – Pracodawca Godny Zaufania, dostęp 05.09.2024.

46. Międzynarodowa Organizacja Pracy, Deklaracja Międzynarodowej Organizacji Pracy, https://www.ilo.org/media/267781/download, dostęp 05.09.2024.

47. Ministerstwo Funduszy i Polityki Regionalnej (2022) Wytyczne OECD dotyczące należytej staranności w odpowiedzialnym prowadzeniu działalności biznesowej, 2018, Wytyczne dotyczące należytej staranności - Ministerstwo Funduszy i Polityki Regionalnej - Portal Gov.pl (www.gov.pl).

48. OECD (2019), Due Diligence for Responsible Corporate Lending and Securities Underwriting: Key considerations for banks implementing the OECD Guidelines for Multinational Enterprises, http://mneguidelines.oecd.org/due-diligence-for-responsible-corporate-lending-and-securities-underwriting.htm.

49. OECD (2020), Odpowiedzialne prowadzenie działalności przez inwestorów instytucjonalnych, Wytyczne OECD dla inwestorów instytucjonalnych - Polska w OECD - Portal Gov.pl (www.gov.pl), dostęp 05.09.2024.

50. OECD (2023), Guidelines for Multinational Enterprises on Responsible Business Conduct, OECD Publishing, Paris, https:// mneguidelines.oecd.org/mneguidelines, dostęp 05.09.2024.

51. OECD (2024), Wytyczne OECD dla przedsiębiorstw wielonarodowych dotyczące odpowiedzialnego prowadzenia działalności biznesowej, OECD Publishing, Paris, https://doi.org/10.1787/9fe6d8dc-pl, dostęp 05.09.2024.

52. Platform on Sustainable Finance (2021), Draft Report by Subgroup 4: Social Taxonomy, https://finance.ec.europa.eu/document/download/6271a1c8-99fb-484a-9270-03ebb98e47ed_en?filename=sf-draft-report-social-taxonomy-july2021_ en.pdf&prefLang=pl, dostęp 05.09.2024.

53. Platform on Sustainable Finance (2021), Public Consultation Report on Taxonomy extension options linked to environmental objectives, https://finance.ec.europa.eu/document/download/6966f788-076b-457f-b7b5-81d154a9da99_en?filename=sustainable-finance-platform-report-taxonomy-extension-july2021_en.pdf&prefLang=pl, dostęp 05.09.2024.

54. Platform on Sustainable Finance (2022), Final Report on Minimum Safeguards, https://finance.ec.europa.eu/system/files/ 2022-10/221011-sustainable-finance-platform-finance-report-minimum-safeguards_en.pdf, dostęp 05.09.2024.

55. Platform on Sustainable Finance (2022), Final Report on Social Taxonomy, finance.ec.europa.eu/document/download/494fa7fe-5dea-4c57-bda5-59c1e3a0db49_en?filename=220228-sustainable-finance-platform-finance-report-social-taxonomy_en.pdf.

56. Polski Instytut Praw Człowieka i Biznesu (2014), Wytyczne dotyczące biznesu i praw człowieka. Wdrażanie dokumentu ramowego ONZ „Chronić, szanować i naprawiać”, https://www.gov.pl/web/polskapomoc/wytyczne-onz-dotyczace-biznesu-i-praw-czlowieka, dostęp 05.09.2024.

57. Polski Instytut Praw Człowieka i Biznesu (2015), UN Guiding Principles Reporting Framework. Ramy sprawozdawczości zgodnej z wytycznymi ONZ dotyczącymi biznesu i praw człowieka z przewodnikiem wdrożeniowym, https://pihrb.org/ wp-content/uploads/2021/09/UNGP_RF-Ramy_spr_z-przewodnikiem_final_www_9.12.2015.pdf, dostęp 05.09.2024.

58. Polski Instytut Praw Człowieka i Biznesu, Karty Praw Człowieka w Biznesie, https://pihrb.org/karty-praw-czlowieka/, dostęp 05.09.2024.

59. Polski Instytut Praw Człowieka i Biznesu: https://pihrb.org/.

60. Sieć Krajowych Punktów Kontaktowych OECD: National Contact Points - Organisation for Economic Co-operation and Development (oecd.org).

61. Task Force on Climate-Related Financial Disclosures (2017), Recommendations of the Task Force on Climate-related Financial Disclosures, https://www.fsb-tcfd.org/recommendations/#core-recommendations

62. UK Stewardship Code, https://www.frc.org.uk/library/standards-codes-policy/stewardship/uk-stewardship-code-signatories/, dostęp 05.09.2024.

63. UN Human Rights (2011), Guiding Principles on Business and Human Rights. Implementing the United Nations “Protect, Respect and Remedy” Framework, www.ohchr.org/sites/default/files/documents/publications/guidingprinciplesbusinesshr_en.pdf, dostęp 05.09.2024.

64. UN Human Rights, International Bill of Human Rights. A brief history, and the two International Covenants, www.ohchr.org/ en/what-are-human-rights/international-bill-human-rights, dostęp 05.09.2024.

65. UN PRI (2020), Guide for limited partners: responsible investment in private equity, https://www.unpri.org/private-equity/ guide-for-limited-partners-responsible-investment-in-private-equity/5657.article, dostęp 05.09.2024.

66. UN PRI (2023), Adopting a Strategic Approach to Human Rights and Social Issues Policy, https://www.unpri.org/ download?ac=19589.

67. UN PRI (2024), An Introduction to Responsible Investment: Human Rights, https://www.unpri.org/introductory-guides-to -responsible-investment/an-introduction-to-responsible-investment-human-rights/12026.article, dostęp 05.09.2024.

68. UNEP FI (2023), Just Transition Finance: Pathway for Banking and Insurance, Just-transition-finance_Pathway-for-Bankingand-Insurance.pdf (unepfi.org), dostęp 05.09.2024.

69. UNEP FI (2023), Just Transition Finance: Pathway for Banking and Insurance, s. VI, https://www.unepfi.org/industries/ banking/just-transition-finance-pathways-for-banking-and-insurance/, dostęp 05.09.2024.

70. UNESCO, Powszechna Deklaracja Praw Człowieka, https://www.unesco.pl/fileadmin/user_upload/pdf/Powszechna_ Deklaracja_Praw_Czlowieka.pdf, dostęp 05.09.2024.

71. UNGP (2011), The UN Guiding Principles, https://www.ungpreporting.org/, dostęp 05.09.2024.

72. United Nations Global Compact, The Ten Principles of the UN Global Compact, https://unglobalcompact.org/what-is-gc/ mission/principles, dostęp 05.09.2024.

73. World Commission on Environment and Development, Grzelońska, U., Kolanowska, E. (1991), Nasza wspólna przyszłość: raport Światowej Komisji do spraw Środowiska i Rozwoju, Państwowe Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa.

74. www.oecd.org/investment/mne/.

75. Zioło, E., Spoz, A., Kulińska-Sadłocha, E. (2021), Zrównoważone rynki finansowe. Perspektywa krajowa i międzynarodowa, PWE, Warszawa.

Analizy tematyczne Forum Odpowiedzialnego Biznesu to cyklicznie wydawane dokumenty, których celem jest dostarczenie w zwięzłej i przystępnej formie podstawowych informacji na wybrany temat oraz przedstawienie różnych punktów widzenia, które pojawiają się w dyskursie publicznym. Analiza wskazuje również, dlaczego dany temat może być istotny dla przedsiębiorstw oraz na jakie aspekty powinny one zwrócić uwagę w kontekście realizacji ich strategii ESG.

Forum Odpowiedzialnego Biznesu jest najdłużej działającą, od 2000 roku, i największą organizacją pozarządową w Polsce, która zajmuje się koncepcją zrównoważonego rozwoju w kompleksowy sposób. Forum to organizacja ekspercka, inicjator i partner przedsięwzięć kluczowych dla ESG w Polsce. Jedną z flagowych inicjatyw FOB jest Program Partnerstwa, skupiający już prawie 80 firm – liderów branż, którzy dzięki współpracy z gronem ekspertów/ ekspertek podnoszą swoje kompetencje w zakresie ESG i podejmują wspólne działania wspierające zrównoważoną transformację biznesu.

Ważne miejsce w działalności FOB zajmuje współpraca międzynarodowa. Od 2002 roku organizacja jest krajowym partnerem CSR Europe, a od 2009 roku współpracuje z World Business Council for Sustainable Development (WBCSD). FOB jest organizatorem programu Chapter Zero Poland, polskiej odsłony Climate Governance Initiative powołanej przez Światowe Forum Ekonomiczne.

Stowarzyszenie koordynuje Kartę Różnorodności w Polsce – międzynarodową inicjatywę pod patronatem Komisji Europejskiej.

FOB prowadzi także Program Rozwoju Wolontariatu Pracowniczego oraz skierowany do studentów/ studentek program edukacyjny Liga Odpowiedzialnego Biznesu. Forum organizuje konkurs „Raporty Zrównoważonego Rozwoju”. Zainicjowało również powstanie Karty Praw Dziecka w Biznesie.

BNP Paribas Bank Polska S.A. notowany od 2011 roku na warszawskiej Giełdzie Papierów Wartościowych jest częścią grupy bankowej BNP Paribas obecnej w 63 krajach. W Polsce jako bank uniwersalny o globalnym zasięgu kieruje usługi do klientów detalicznych, Wealth Management, a także firm w segmentach mikro, MŚP i bankowości korporacyjnej. BNP Paribas jako Bank Zielonych Zmian wspiera klientów w przechodzeniu na gospodarkę niskoemisyjną, ogranicza negatywny wpływ działalności operacyjnej na środowisko naturalne oraz inspiruje klientów do podejmowania trafnych decyzji finansowych. Dzięki finansowaniu banku, ponad 40 tysięcy gospodarstw domowych korzysta z paneli fotowoltaicznych. Bank konsekwentnie realizuje również strategię finansowania przedsiębiorstw w Polsce, a także wspierania inwestycji strategicznych z punktu widzenia państwa oraz wywierających pozytywne wpływy społeczne, ekonomiczne i środowiskowe.

ING Bank

Śląski S.A. jest jednym z największych banków w Polsce. Potrzeby klienta, jakość obsługi, innowacyjne produkty i usługi – to obszary, na których bank skupia się w swojej działalności i dzięki którym wzmacnia pozycję konkurencyjną. Bank inspiruje klientów do podejmowania trafnych decyzji finansowych, dostarczając narzędzi, dzięki którym bankowość staje się przyjazna i transparentna. Zrównoważony rozwój jest jednym z priorytetów strategii biznesowej banku w procesie transformacji ESG. Społeczeństwo przechodzi na gospodarkę niskoemisyjną, robią to klienci ING, robi to również ING. Bank finansuje wiele zrównoważonych działań, ale wciąż więcej tych, które takie nie są. Przeczytaj więcej – wejdź na esg.ing.pl

Nadzór merytoryczny i redakcja: dr Jolanta Turek

Wsparcie:

Maria Krawczyńska-Kaczmarek

Robert Adamczyk

Redakcja językowa: Beata Saracyn

Wydawca: Forum Odpowiedzialnego Biznesu

Miejsce i rok wydania: Warszawa 2024

ISBN: 978-83-972402-2-3

Projekt grtaficzny i skład: Krzysztof Warszawski

W analizie znalazły się teksty i wypowiedzi następujących osób (w kolejności alfabetycznej):

Robert Adamczyk

Joanna Ałasa

Piotr Dmuchowski

dr Jacqueline Kacprzak

Maria Krawczyńska-Kaczmarek

Andrzej Kubisiak

Paula Kukołowicz

Bartosz Kwiatkowski

prof. dr hab. Monika Marcinkowska

Agnieszka Mikulska-Jolles

Jadwiga Pisarska

dr hab. Robert Sroka

Michał Szalast-Dao Quy

Adam Szlachta

Luda Svystunova

dr Joanna Szymonek

dr Jolanta Turek

dr Agnieszka Wicha

Sylwia Wochnal #ESG | #ZrównoważoneFinanse | #ZrównoważonyRozwój | #PrawaCzłowieka | #CSDDD | #CSRD #ESRS | #Taksonomia | #Sustainability | #SustainableFinance | #HumanRights | #SocialImpact

KONTAKT:

Forum Odpowiedzialnego Biznesu

biuro@fob.org.pl

odpowiedzialnybiznes.pl

Forum Odpowiedzialnego Biznesu

Tytuł: WPŁYW SPOŁECZNY W FINANSOWANIU KORPORACYJNYM

Wydawca: Forum Odpowiedzialnego Biznesu

ISBN: 978-83-972402-2-3