ALIBI jan. 2020 - Jeugdstrafrecht

ARTIKEL

JEUGDSTRAFRECHT IN NEDERLAND: TE STRENG OF TE ZACHT? Op 14 juli 2019 lanceerden de ouders van Nick Bood, Romy Nieuwburg en Savannah Dekker de petitie ‘Verhoog Jeugdstraffen’. Hun kinderen werden in 2017 door minderjarige daders vermoord. Door middel van de petitie willen de ouders ervoor zorgen dat de duur van jeugddetentie omhooggaat. De petitie is inmiddels al meer dan 90.000 keer ondertekend.

LAURI VAN DORTH Masterstudente Strafrecht aan de Vrije Universiteit.

“DIT BETEKENT DAT IN SOMMIGE GEVALLEN MINDER WAARDE KAN WORDEN GEHECHT AAN DE BIOLOGISCHE LEEFTIJD VAN DE DADER” Januari 2020 | ALIBI Magazine

Op 25 september hebben de ouders de handtekeningen ingeleverd. Minister Dekker gaf echter aan dat hij niet zomaar wil instemmen met hogere straffen.

Na een schokkende gebeurtenis, komen er altijd geluiden uit de samenleving die stellen dat er niet streng genoeg wordt gestraft in Nederland. Aan de ene kant is de wens om de dader streng voor zijn acties te straffen en de samenleving gerust te stellen begrijpelijk, maar aan de andere kant heeft een minderjarige dader nog zijn hele leven voor zich en dus veel ruimte om zijn gedrag te veranderen. Een onderwerp van veel discussie dus. Hoe zit het jeugdrecht eigenlijk precies in elkaar?

Geschiedenis In 1901 werd in Nederland door invoering van de Kinderwetten een apart strafrechtstelsel voor jeugdigen geïntroduceerd.

De bovengrens hiervan was achttien jaar, maar de kinderrechter had de keuze om het volwassenenstrafrecht toe te passen op zestien- en zeventienjarigen.1 De meest recente wijziging van het jeugdstrafrecht vond plaats op 1 april 2014. Dit ging om de invoering van het adolescentenstrafrecht. Het doel van deze wet was een uitbreiding van de flexibele toepassing van de leeftijdsgrens van achttien jaar. De kern van deze flexibele toepassing bestaat uit de mogelijkheid om het volwassenenstrafrecht op zestien- en zeventienjarigen toe te kunnen passen.

Daartegenover kan het jeugdstrafrecht ook worden toegepast op achttien- tot 23-jarigen. Voor deze wetswijziging kon het jeugdstrafrecht alleen toegepast

worden op achttien- tot 21-jarigen.

Deze mogelijkheden liggen verankerd in respectievelijk artikel 77b Sr en artikel 77c Sr. Het stelsel ziet er dus als volgt uit: •

•

het jeugdstrafrecht geldt voor jeugdigen van twaalf tot achttien jaar; en vanaf achttien jaar geldt het volwassenenstrafrecht.

Van dit principe kan worden afgeweken door de kinderrechter: •

•

op grond van artikel 77b Sr kunnen zestienen zeventienjarigen worden berecht volgens het volwassenenstrafrecht; en op grond van artikel 77c Sr kunnen achttien- tot 23-jarigen worden berecht volgens het jeugdstrafrecht.

25

Foto door Mitch Lensink

ARTIKEL

Achtergrond Het idee dat jeugdigen niet op dezelfde manier kunnen worden behandeld in het strafproces als volwassenen bestaat al heel lang. Volgens raadsonderzoeker Ido Weijers blijkt uit hersenonderzoek en uit de ontwikkelingspsychologie dat ten minste vier factoren eraan bijdragen dat jeugdigen nog niet vergeleken kunnen worden met volwassenen: gebrek aan ervaring, impulsiviteit, groepsdruk en een ongunstige omgeving. Verder bleek volgens Weijers dat juist bij de jeugdigen die in aanraking komen met het strafrecht vaak sprake is van een onvolledige ontwikkeling.2 De aanleiding voor het wetsvoorstel waarin de invoering van het adolescentenstrafrecht werd geïntroduceerd, was het feit dat adolescenten (jeugdigen van vijftien tot 23 jaar) sterk oververtegenwoordigd zijn in de criminaliteit.3 In de memorie van toelichting van het wetsvoorstel

“HET VERSCHIL TUSSEN HET JEUGDSTRAFRECHT EN HET VOLWASSENENSTRAFRECHT KOMT VOORNAMELIJK NAAR VOREN IN DE LAGERE STRAFMAXIMA VAN HET JEUGDSTRAFRECHT” 26

wordt beschreven dat het uitgangspunt van dit adolescentenstrafrecht is dat effectiever en meer dadergericht zou moeten worden gestraft. Rekening moet worden gehouden met de persoonlijke omstandigheden van de dader en de ontwikkelingsfase waarin deze zich bevindt. Dit betekent dat in sommige gevallen minder waarde kan worden gehecht aan de biologische leeftijd van de dader.4 Verder wordt in de memorie van toelichting beschreven dat een reden voor de oververtegenwoordiging van adolescenten in de criminaliteit is dat adolescenten nog niet volledig ontwikkeld zijn op emotioneel, sociaal, moreel en intellectueel gebied.

Deze onderontwikkeling leidt tot risicogedrag en dat kan strafrechtelijke overtredingen als resultaat hebben.

Een aantal onvolledig ontwikkelde hersenfuncties die worden genoemd in de memorie van toelichting zijn: • •

•

•

het vermogen om impulsen af te remmen; het vermogen om afleidende impulsen en associaties te onderdrukken; het overzien van en rekening houden met lange termijn consequenties; en het vermogen om emoties te

reguleren en vermogen.5

het

empathisch

Deze functies zijn nog niet volgroeid voor het achttiende levensjaar, dus wanneer de jeugdige volgens volwassenenstrafrecht zou moeten worden berecht. Een groot deel van de jeugdcriminaliteit eindigt voor het 23ste levensjaar. Dit inzicht heeft ertoe geleid dat bij deze wetswijziging de leeftijdsgrens in artikel 77c Sr van 21 jaar naar 23 jaar is verhoogd.6 Uit de memorie van toelichting blijkt dat van alle adviesorganen, alleen de Raad voor Strafrechtstoepassing en Jeugdbescherming (RSJ) adviseerde om af te zien van het wetsvoorstel. In haar advies pleitte de RSJ wel voor de invoering van een adolescentenstrafrecht, maar dan als een afzonderlijk strafrecht voor adolescenten tussen achttien en 24 jaar.7 Wat betreft de vermindering van recidive zou volgens de RSJ veel resultaat kunnen worden gehaald uit een pedagogische straf en behandeling dan een straf die alleen is gericht op vergelding.8 Straffen en maatregelen De straffen en maatregelen voor jeugdigen staan opgesomd in artikel 77h Sr. De belangrijkste en meest ingrijpende straf is jeugddetentie. Jeugdigen die zijn veroordeeld tot jeugddetentie komen

Januari 2020 | ALIBI Magazine

ARTIKEL

terecht in een Justitiële Jeugdinrichting (JJI). Artikel 77i Sr stelt in lid 1 dat jeugdigen tot zestien jaar maximaal een jaar jeugddetentie opgelegd kunnen krijgen. Volgens lid 2 kunnen jeugdigen tot achttien jaar maximaal 24 maanden jeugddetentie opgelegd krijgen. De belangrijkste maatregelen zijn de PIJmaatregel en de gedragsbeïnvloedende maatregel (GMB), waarvan de PIJmaatregel de meest ingrijpende is.

Het jeugdstrafrecht versus het volwassenenstrafrecht Het jeugdstrafrecht verschilt op een belangrijke manier van het volwassenenstrafrecht. Naast het aspect van vergelding heeft het jeugdstrafrecht namelijk een opvoedkundig aspect. Het jeugdstrafrecht heeft heropvoeding, herintegratie en het voorkomen van recidive van de jeugdige als doel. Het heeft dus een pedagogisch karakter.12

PIJ staat voor Plaatsing in een Inrichting voor Jeugdigen en wordt ook wel jeugdtbs genoemd. Een PIJ-maatregel kan in combinatie met jeugddetentie worden opgelegd. De maatregel kan worden opgelegd aan jeugdigen waarbij ten tijde van het begaan van het misdrijf een gebrekkige ontwikkeling of ziekelijke stoornis van de geestvermogens bestond. Jeugdigen die een PIJmaatregel opgelegd krijgen komen ook terecht in de JJI. In de JJI krijgt de jeugdige intensieve behandeling en begeleiding om recidive te voorkomen.9 De maximale duur van een PIJmaatregel is zeven jaar, waarvan het laatste jaar voorwaardelijk is. In artikel 77s Sr staan de voorwaarden waaronder de maatregel mag worden opgelegd.

Als de veiligheid van de samenleving het vereist, kan de maatregel worden omgezet in tbs.10

Het verschil tussen het jeugdstrafrecht en het volwassenenstrafrecht komt voornamelijk naar voren in de lagere strafmaxima van het jeugdstrafrecht.

Waar jeugdigen maximaal 24 maanden jeugddetentie opgelegd kunnen krijgen, kunnen volwassenen daarentegen een levenslange gevangenisstraf opgelegd krijgen.

Daartegenover bestaat in het jeugdstrafrecht geen voorwaardelijke invrijheidsstelling, die wel in het volwassenenstrafrecht geldt. Kenmerkend zijn ook de verschillende maatregelen die de kinderrechter in kan zetten om de jeugdige op het juiste pad te sturen. Deze maatregelen bestaan niet allemaal in het volwassenenstrafrecht.

“DE JEUGDIGE EEN LANGERE GEVANGENISSTRAF LATEN UITZITTEN ZAL DE JEUGDIGE NIET HELPEN.”

Bij oplegging van de GBM hoeft de jeugdige niet naar een justitiële jeugdinrichting, maar volgt hij intensieve trainingen en behandelingen die gericht zijn op heropvoeding en bijdragen aan de ontwikkeling van de jeugdige. De GBM is bedoeld voor veelplegers met gedragsproblemen. Het voordeel van een GBM is dat deze op maat kan worden gemaakt. De GBM kan voor maximaal een jaar worden opgelegd en kan nog eenmaal worden verlengd voor de periode dat de maatregel was opgelegd.11

Januari 2020 | ALIBI Magazine

27

ARTIKEL

Ook in de JJI komt het pedagogische karakter van het jeugdstrafrecht terug.

Artikel artikel 2 lid 2 van de Beginselenwet Justitiële Jeugdinrichtingen (BJJI) stelt namelijk dat: “Met handhaving van het karakter van de straf of maatregel wordt de tenuitvoerlegging hiervan aangewend voor de opvoeding van de jeugdige en zoveel mogelijk dienstbaar gemaakt aan de voorbereiding op diens terugkeer in de maatschappij.”. Volgens artikel 20 BJJ moet binnen drie weken na de binnenkomst van de jeugdige een perspectiefplan worden vastgesteld.

Hiervoor bestaat de basismethodiek YOUTURN, op basis waarvan iedere jeugdige een op hem toegesneden behandeling krijgt. Hieronder vallen onder andere trainingen voor sociale ontwikkeling en conflicthantering. In de JJI is onderwijs een verplicht onderdeel van het dagprogramma. Dit is anders dan in een volwassenengevangenis, waar arbeid het belangrijkste onderdeel van het dagprogramma is. De jeugdigen krijgen daarnaast begeleiding en training om hun gedrag ten goede veranderen.13 Hogere straffen?

De ouders van Nick Bood, Romy Nieuwburg en Savannah Dekker verzoeken met hun petitie om een gevangenisstraf van minimaal twee tot maximaal vijf jaar voor 14- tot 18-jarigen, waarbij de rechter zelf gradaties aan kan brengen naar de aard van het delict. Zij verzoeken daarnaast dat ook voor zestien- tot achttienjarigen sneller het volwassenenstrafrecht toegepast zou moeten worden.14 Al eerder is door de Staatssecretaris van Veiligheid en Justitie voorgesteld om de maximale duur van jeugddetentie voor jeugdigen vanaf zestien jaar te verhogen naar vier jaar.15 Hierop was veel kritiek.

De Kinderombudsman stelde destijds dat er geen cijfers of onderzoeken waren die konden aantonen dat het verhogen van de duur van jeugddetentie een bijdrage zou kunnen leveren aan

28

de doelstelling die wordt omschreven.

Volgens wetenschappelijke inzichten leiden langere celstraffen namelijk niet tot minder (jeugd)criminaliteit en recidive.16 Het opleggen van jeugddetentie mag alleen als ultimum remedium worden ingezet: het benemen van iemands vrijheid is immers een van de meest ingrijpende straffen. Dit geldt nog meer als het gaat om minderjarigen, omdat zij de mogelijkheid verliezen om zich verder te ontwikkelen buiten de JJI.17 Op 28 juni 2019 heeft minister Dekker via een Kamerbrief de Tweede Kamer geïnformeerd over de maatregelen die hij wil nemen voor de aanpak van jeugdcriminaliteit. Hierin adresseert hij ook de maximale duur van jeugddetentie, omdat de Kamer hem had gevraagd om deze te heroverwegen.18 De minister heeft ten behoeve hiervan een literatuuronderzoek laten uitvoeren door Bureau Beke. Dit onderzoek moest het inzichtelijk maken wat de effecten van jeugddetentie zijn, hoe deze effecten zich verhouden tot de te onderscheiden strafdoelen en welke effecten kunnen worden verwacht van een verlenging van de detentieduur. Aan de ene kant werd gevonden dat vrijheidsbeneming van jeugdige daders die een levensdelict hebben gepleegd, kan leiden tot lagere recidive. Aan de andere kant waren er veel meer onderzoeken naar de invloed van detentie op recidive waarin de onderzoekers vonden dat jeugdigen die in jeugddetentie hebben gezeten juist een hogere kans op recidive hebben.19 Een verklaring hiervoor is het gevolg van jeugddetentie op het sociale netwerk van de jeugdige: de jeugdige heeft minder contact met zijn ouders en vrienden. Door de jeugddetentie hebben de jeugdigen minder vaak een startkwalificatie, minder lang onderwijs gevolgd, weinig werkervaring en beïnvloedt het stigma van in detentie hebben gezeten hun kans op werk.

Het behalen van een opleiding en het hebben van sociale bindingen is echter belangrijk voor het voorkomen van recidive.20

Januari 2020 | ALIBI Magazine

ARTIKEL

Foto door Markus Spiske

Ook Doreleijers en Fokkens schrijven dat 1. jeugdigen die in aanraking komen met het strafrecht, vaak neurobiologisch 2. bepaalde persoonlijkheidskenmerken 3. hebben waardoor hun strafgevoeligheid 4. onderontwikkeld is. Een straf heeft 5. alleen effect als de straf aansluit bij de problematiek van de jeugdige. Doordat 6. de vrijheidsbeneming daar niet op 7. aansluit, wordt de kans op recidive hoger.21

8.

Daarnaast benoemd Weijers in zijn onderzoek dat dit volgens Amerikaans 9. criminologisch onderzoek nog meer geldt voor jeugdigen die voor het volwassenenstrafrecht worden 10. gestraft. Onder hen is de recidive 11. hoger dan onder jeugdigen die volgens het jeugdstrafrecht worden gestraft.

12.

Bovendien pleegden de jeugdigen die volgens het volwassenenstrafrecht werden berecht vaak ernstigere 13. delicten.22

14.

Conclusie Concluderend wil ik vooropstellen dat 15.

16. de wens van de ouders van Nick Bood, 17.

Romy Nieuwburg en Savannah Dekker begrijpelijk is. Echter, zoals ik heb 18. geprobeerd te betogen, is er een reden 19. waarom jeugdige daders anders worden behandeld dan volwassen daders. Zij zijn 20. simpelweg nog niet volledig ontwikkeld.

21.

Dit is ook vaak juist de reden waarom zij met het jeugdstrafrecht in aanraking zijn gekomen. Vergelding is een belangrijk 22. aspect van straffen, maar in het jeugdstrafrecht staat het opvoedkundige aspect voorop. De jeugdige een langere gevangenisstraf laten uitzitten zal de jeugdige niet helpen. Het kan zelfs juist leiden tot een hogere kans op recidive.

Ik pleit ervoor dat meer wordt ingezet op het behandelen van de jeugdige dader, zodat de kans op recidive zo klein mogelijk wordt gemaakt en de jeugdige de kans krijgt om van zijn fouten te leren en zijn leven te beteren. Het plegen van een ernstig delict is al erg genoeg. Het laatste wat we willen is dat dit nog eens gebeurt. •

I. Weijers, ‘Art. 77b Sr: weinig gebruikt maar slecht gemotiveerd’, FJR 2007/4 afl.

1, p. 1 en 2.

I. Weijers, ‘Jeugdige dader, volwassen straf?’, Kluwer 2006, p. 1 t/m 4.

Kamerstukken II, 2012/13, 33 498, nr.

3, p. 12.

Kamerstukken II, 2012/13, 33 498, nr. 3, p. 2 en 18.

Kamerstukken II, 2012/13, 33 498, nr. 3, p. 12 en 13.

Kamerstukken II, 2012/13, 33 498, nr. 3, p. 12, 18 en 19.

Advies: ‘Het jeugdstrafproces: toekomstbestendig!’, Raad voor de Strafrechtstoepassing en Jeugdbescherming, 14 maart 2011, p. 35 en 36.

Advies: ‘Het jeugdstrafproces: toekomstbestendig!’, Raad voor de Strafrechtstoepassing en Jeugdbescherming, 14 maart 2011, p. 33.

Openbaar Ministerie (2010).

Jeugddetentie en Plaatsing in een inrichting voor jeugdigen (PIJmaatregel), p.1.

M.J.M. Verpalen, Tekst en Commentaar Strafrecht, commentaar op artikel 77s Sr, p. 1 t/m 3.

Ministerie van Justitie en Veiligheid (2014). Factsheet De jeugdige in het jeugdstraf(proces)recht.

J.A.C. Bartels, Het belang van het kind in het jeugdstrafrecht, of ‘de evolutie van een rechtsbegrip’, Deventer: Kluwer 1988, p. 227.

Ministerie van Justitie en Veiligheid (2017). Dader veroordeeld, en dan? Informatie voor slachtoffers/ nabestaanden van jonge daders, p. 1 en 2. https://verhoogjeugdstraffen.petities. nl/, geraadpleegd op 10 november 2019, 12:53 uur.

Kamerstukken II, 2011/12, 28 741, 17.

Bijlage bij Kamerstukken II 2012/13, 33 498, 3 (advies Kinderombudsman), p. 8.

Bijlage bij Kamerstukken II 2012/13, 33 498, 3 (advies Kinderombudsman), p. 1.

Kamerstukken II, 2017/18, 33199, 26, p. 8.

Bureau Beke (2018). Het nut van vasthouden. Literatuuronderzoek naar de effecten van jeugddetentie, p. 4.

Bureau Beke (2018). Het nut van vasthouden. Literatuuronderzoek naar de effecten van jeugddetentie, p. 4.

Doreleijers, T.A.H., Fokkens, J.W. (2010) Minderjarigen en jongvolwassenen: pleidooi voor een evidence based strafrecht, Rechtstreeks 2010/2, p. 33 en 34.

I. Weijers, ‘Jeugdige dader, volwassen straf?’, Kluwer 2006, p.

29