ALdAiZe Izalgo herri aldizkarie
4. alea 2004ko uztaila
SANTIAGO BIDEA HERRIKO KALTZADETATIK BARRENA ELKARRIZKETA Agustina Mujika: “Hasi ginenetik nabari dudan alderik nabarmenena, orduan zegoen elkartasuna da”. 5
ILLATIREN EGUNA Euskara Elkartearen lehendabiziko jai egunak herritarren babesa izan du.
7
Illati ZER NUN Illati . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .3 Iritzie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .4 Hizketan Agustina Mujika . . . . . . . . . . . . . . . . .5 Ze berri? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .6
Herriko plaza . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .7 Erreportajea . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .8
Kolaborazioak Aita Iparragirre herri eskola . . . . .10 Gaztetxea . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .11 Ertzetik ertzea
Argentinatik . . . . . . . . . . . . . . . . . . .12 Izal ezautuz . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .13 Kirolak Xakea . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .14 Saski-Naski . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .16 Zaharrak berri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .17 Iparrorratza . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .18 Zeasma . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .19
ILLATIREN TXOKOA HEZKUNTZA EREDUAK Ikasturte amaiera uste baino azkarrago heldu zen ekainean eta sinestezina bada ere, hilabete eta erdi barru gutxi gora-behera berriro zabalduko ditu ateak Herri Eskolak. 2004-2005ean 157 ume izango dira bertan. Horietatik hemeretzi bi urtekoak dira. 1979-1980 ikasturtean Eskola Nazionalak eta Ikastola elkartu zirenean sortu zen Herri Eskola eta harrezkero, Izalen D ereduan, euskaraz alegia, ikasteko bermea daukagu. Ez dago, ordea, aukera berdina Euskal Herriko bazter guztietan. Erkidegoan, esan daiteke, aukera egon badagoela; baina ezin dugu horrelakorik egin Iparraldea eta Nafarroari buruz. Eskaintza da bata eta bestea aukeratzea. Euskaraz ikasteko eskaintzari zenbatek heltzen diogu aukera daukagunean? 2003ko datuek* diotenez, Euskal Herrian unibertsitate aurreko ikasketetan %35’8 daude D ereduan matrikulatuta; Gipuzkoan berriz, %60’9. Ereduen “alfabetuari” jarraitzen badiogu, A, B, G… ereduak aurkituko ditugu. Gure herrialdean, esaterako, B ereduan (ikasgai batzuk euskaraz eta beste batzuk gaztelaniaz) ikasleen %24’3 daude. Egoera diglosikoa dauka, erabat, euskarak.Alegia, euskara talkan dago bera baino askoz ere indartsuago diren frantsesa eta gaztelaniarekin. Euskara garatuko bada,ahalik eta esparru gehienetan egon behar du, hezkuntza sisteman barne. Kalean, komunikabideetan, lanean eta abar eta abar hizkuntza minoriza-
tu eta minoritario den aldetik, beste biei aurre egiteko jakintza eskuratzen den gunean, eskolan, nahi eta nahi ez izan behar du nagusi. Bestela, nekez aurre egin ahal izango die beste esparruetan. Eskolan euskaraz ikasteko aukera arrakastatzat jotzen dute, baina gaur egun jakina den bezala,eskolan euskaraz ikasteak ez du ziurtatzen haurrek kalean euskaraz egingo dutenik. Horrenbeste ikasketa eredu eduki beharrean, aproposena litzateke oinarrian euskara duen sistema izatea, baina inguruan ditugun beste hainbat hizkuntzen jabe ere egingo gintuzkeena: gaztelania, frantsesa, ingelesa… Euskarak hiztunak behar dituela argi dago, baina hiztunok hizkuntzak behar ditugu eta ez gurea bakarrik. Bermatu dezagun euskararen garapena eta biziraupena, beste hizkuntzak ere ikasi eta hitz eginez. *Iturria: Euskal Herria datuen talaiatik, Udalbiltza, 2003/01
ALDAIZE Idiazabalgo Herri Aldizkaria
Mujika, Ion Telleria, Irune Urteaga eta Xabier Urteaga.
Tirada: 1.000 ale.
Argitaratzailea: Illati Euskara Elkartea Kultur Etxea 20213 Idiazabal
Lege gordailua: SS-0151/04
Tfnoa: 943 18 72 08
Ale honetako laguntzaileak: Beñat Oiarbide, Jose Luis Elio, Eli Insausti,Ana Mari Ansalas, Aita Iparragirre herri eskola, Gaztetxea, Jose Maria Paz Institutoko ikasleak, Anttonio Berasategi eta Miel Mari Imaz.
e-maila: aldaize@euskalerria.org
Diseinua eta maketazioa: ZUM Edizioak.
Erredakzio taldea: Eider Alustiza, Iñaki Arriaran, Eunate Elio, Maddi Garcia, Itziar
Inpimaketa: Gráficas Ona.
ISSN: 1697-512X Aldaizek ez du bere gain hartzen aldizkarian adierazitako esanen eta iritzien erantzukizunik. Idiazabalgo Udalak diruz lagundutako aldizkaria.
ALdAiZe 4
•3
iritzie HANDIK
HEMENDIK
Biescas
Beñat Oiarbide
Jose Luis Elio
TRADIZIOA ETA MODERNITATEA
OROITZAPENAK
Bizimodu tradizionala eta modernoa zein gailenduko lehian ari direla esan liteke Piriniotako bazter hauetan; beste era batera esanda, abeltzantza eta turismoa elkar uztartu ezinik gabiltzala.Faktore asko dira kontuan hartu beharrekoak gai horri buruz hitz egiterakoan. Lehenik,jakina den bezala,geografia eta populazioari dagozkionak; hau da, haran hauek lurrez oso zabalak dira,baina biztanlez urriak, finko edo iraunkorrez behintzat. Bigarrenik, bertako mendi-sailak direla eta betiko bizimodua abeltzaintzan oinarritua egon da. Gauzak aldatuz joan dira, ordea, azkeneko urte hauetan eta aldaketa bortitzagoa izan da azken hiru-lautan. Eraikuntzak indar ikaragarria hartu du. Bazter guztietan etxeak, apartamentuak eta turismora zuzendutako eraikuntzak egiten ari dira. Eraikitzen ari den guztiaren ia gehiena kanpoko jendeak erosten du. Bestalde, bizi naizen haran honetan,Valle de Tenan, eskiak garrantzia handia du, eta ikusi besterik ez dago zenbat jende
@
EUSKAL TOKIA IZALEN
Lehenik eta behin zorionak! Izalgo herriak behar baitzuen Euskara Elkarte bat.Bejoindeizuela! Lehengoan ezagutu nuen Udaletxeak Kultur Etxea desagertzeko duen proiektua. Nire ustez, herri guztiek behar dute kultur etxe bat, kultur mugimendu ezberdinak sortu eta biziraun dezaten. Baina hori ez zen aipatu nahi nuena. Nire gutunaren arrazoia, Udaletxeak utzi nahi dizuen lokal
erakartzen duen negu partean. Orain Formigalgo mendietan eski pistak handitzeari ekin diote, lur-mugimendu ikaragarriak eginez. Horren aurrean,bertako betiko biztanleek, bi sentimendu dituztela esango nuke. Batetik, pena eta amorrua ganadua mantentzeko geroz eta arazo gehiago daudelako (mendietako lanengatik eta batik bat, herri inguruetan jasotzen dituzten kexu eta salaketengatik, simaurra eta abar direla-eta). Bestetik, poza. Hemen ez da familiarik ia kideetakoren bat turismotik bizi ez denik. Bertako jende gehienak pentsatzen duen bezala,bi bizimodu horiek beren tokia daukate Pirinioetan eta biek aurrera jarraitu behar dute oreka mantenduz. Baina azken aldian oreka hori galtzen ari ote den irudipena ere badago.Gauzak ez dira behar bezala egiten ari, diote askok. Bi sektoreen arteko oreka behar bezala mantenduko den esperantzan geratzen gara, mendi hauetako haran eta herritarrek merezi dute.
berria da. Ikusi dut “gazta”ren inguruan Udaletxeak egin duen lokal dotorea. Idiazabalentzat eta herritarrentzat hainbeste garrantzia al du “gaztaiak” hainbeste inbertsio egiteko? Hala bada,“euskara”ren inguruan ere egin dezala. Nire proposamena EUSKAL TOKI bat egitea da. Ideia hori Gasteizko Bagare EUSKAL TOKIA ikusita etorri zait burura. Ondo egongo litzateke euskarazko toki bat Idiazabalen. Ze txokantea eh! Bada, guk
- Juan Mª, euskaraz hitz egidazu! - Mª Karmen, akta hau egingo al dugu ? - Jeru, gaur ere berandu joango naiz, eskolan bilera duteta. Gaur ez dut uste, berrogei urte pasa ondoren, gaztetan Iruñatik Eibarko San Joanetara joateko Idiazabaldik pasatzen nintzenean, bertakoa izango nintzela pentsatzen nuenik. Zenbait urte beranduago, Gipuzkoako irakaskuntzan lanean hastean, ia egunero Idiazabaldik igarotzen nintzen kamioien artean. Gutxi ezagutu arren,lan egiteko herri ona eta lasaia izango zela pentsatzen nuen beti.Horregatik,lehendabiziko aukera izan nuenean Idiazabala etorri nintzen lanera. Zenbat aldiz galdetu ote nion nire buruari: gai izango al zara hau dena aurrera eramateko? onartua izango al da euskaraz ez dakien pertsona bat proiektu berri hau egiteko? zer sentituko dute horrelako egoera baten aurrean ikasle, irakasle eta gurasoek, herriak azken batean?
uste baino erdaldunduago dago gure herria. Bestela ikusi herritar berriak, generazio berriak eta gure euskararen eboluzioa. Ez da inolako astakeria Idiazabalen EUSKAL TOKIA egitea: euskarazko prentsa, irrati nahiz telebista euskalduna, jende euskalduna... bilduko dituen tokia; hizkuntza eskubideen urraketa salatzeko tokia Izalen. Gasteizen proiektu handi hau ekonomikoki aurrera eramateko bazkideak daude eta tabernaren itxura du. Proiektu hau Idiazabalgo Uda-
Idiazabal
Laster, guraso euskaldunak eta euskaraz ez zekitenak ere, eskolaren inguruan elkartu ziren lanerako prest. Lanerako giroa ezin hobea genuen eta hori,bertan gelditzeko pisuzko arrazoi bihurtu zen. Eskolako bilerez gain, afariak eta poteoak ere sarri antolatu genituen, lana eta aisia uztartuz. Guztien laguntza ezinbestekoa izan zen euskaraz ikasi eta nire familia herrikoa sentitzeko. Laurogeigarren hamarkadaren hasieran herriak erein zuen eskola berriaren hazia aurrera doa. Guraso, ikasle eta irakasleak, denon artean, Idiazabalgo Herri Eskola herrikoa, onartua eta errespetagarria izatea lortu genuela iruditzen zait. Eta horren fruitua, XXI. mendeko Idiazabal herri baketsua eta etorkizun handikoa izatea da. Horregatik, eta denbora gutxi barru gure eskolak hogeita bost urte bete behar dituenez, bere urtebetetzea Herri Eskolak merezi duen bezala ospatu beharko dugu. Eskola,lagunak,familia.Horixe da, azken batean,euskaraz bizitzen lagundu didan hirukotea.
laren eta bertako herritarren laguntzaz aurrera eraman daitekeela uste dut.Eta Kultur Etxea desagertzean toki estrategikoa izango da EUSKAL TOKIA, gure herrian kultura zabaltzeko. Espero dut nire proposamena kontuan hartuko duzuela Udalari lokal berria eskatzerakoan. Udalak ez du inoiz egin apustu garrantzitsu bat euskara eta kulturaren inguruan, eta bada garaia apustu hori egiteko. Jon Urteaga (Idiazabal)
Gutunek gehienez 25 lerro izan behar dituzte, makinaz idatziak eta sinadurarekin. Emailez: aldaize@euskalerria.com Betiko postaz: Aldaize herri aldizkaria, Kultur Etxea, 20213 Idiazabal
4 • ALdAiZe 4
hizketan AGUSTINA MUJIKA: “Hasi ginenetik nabari dudan alderik nabarmenena, orduan zegoen elkartasuna da”
E
lkarrizketa egitera joan garenean, ohiturazko diosalaren ondotik hauek izan dira bere lehen hitzak: “Oraintxe bukatu dugu bazkarikoa ematen. Horietxei eman eta arropak zabaldu eta patatak biharko prestatu…” eta egiteko dituenak gogoratu dizkigu.Bizi osoa tabernara ezkonduta. Tabernak,gizonaren ezizena darama; bertsoari oso lotuta egon den jatetxea izan da hau. Beno, beno… makina bat farre egin zuen jendeak bertsoak adituz. Bertsolariak ere asko izaten ziren,bere lagunak zireneta. Herrira etortzen zirenean, hona etortzen ziren bazkaltzera, bai festetan edo pasaran izanez gero ere bai. Pasaran zen jende asko izaten genuen, frantsesak ere hasi ziren etortzen. Guk frantsesez, berriz, batere ez. Lagun batek esan zion, orduan:“hi Zepai, jarri ezak letreroa, oraintxe duk-eta momentua, jarri ezak frantsesez ulertzen dezula”, eta horrela “On parle française” jarri genuen, balkoian. Jende askoz gehiago etortzen hasi zen. Behin, lagun bat etorri zen tabernara, hartu zuen edateko zerbait eta irten egin zen; hor ikusten du letreroa balkoiean “On parle française”: “Aiba! Galdetu egin behar zioat Zepairi ia hemen zeinek egiten duen frantsesez, berak ez zekik-eta, andreak jakin beharko dik!” Atzera tabernara etorri da eta:“hi Zepai, hemen zeinek egiten dik frantsesez?” Eta honek,“aiba! Eurak etortzen direnean!” Halako ateraldiak, asko izango zituen. Edari berriak, nahasketadunak eta, sortzen hasi zirenean ere, beti omen zuen hauen gainean zerbait esateko. Bai, berari ez zitzaion asko gustatzen barran egotea bere lagunekin ez bazen, garagardoa edo baxoerdia edaten zuen jendearekin bakarrik egoten zen. Bestelako edaria eskatzen zutenentzako bazuen beti zerbait. Behin, Gasteizko bi neska
gazte, pinpirin horietakoak, zapatu batean etorri ziren eta neska hoiek:“bi butano, mesedez” eta gure horrek erantzun: “pixka batean itxoin egin beharko duzue txabolan daude-ta”. Halakoak gehiago ere entzun ditugu, gogoan al duzu kubata-rena? Bai,“ardoarentzat ala sagardoarentzat?” esan zien orduan.
Agustina Mujika -58 urtetik gora “Zepai” gobernatzen-
[Barrez pare bat segundo egon ostean…] Usotara joanda, uso batekin omen zetorren menditik. Bidean ikusi zuen besteren batek pentsatu omen zuen: “Hara! Zepai zetorrek, adarra jo behar zioat! Hi Zepai! Uso asko pasa al duk?” eta honek: “Bai, hau ez beste denak!” [Barreari utzi gabe] Beste behin ere, Benta Txikiko Norberto zenarekin ere izan zuen halako istorio xelebreren bat. Mezetara bidean, Zelaako pare hartan, oinez gurea eta Norberto bizikletan.
Hark ikusmena ere hala moduzkoa eta, sartu ez dio ba gurpila bi hanken erdian! Han joan ziren biak aldapan behera. Aspaldiko kontu horietako momenturik barregarrienak izan ditugu gogoan. Baina, Franco zen, orduan agintari, eta horrekin ere arazo bat baino gehiago izan zuen Zepaik. Tolosan izan zuen. Bertsolarien txapelketa prestatu zuten. Gure honek sumatu zuenean politika kontua zegoela gauza bakarra eskatu zuen, berari politikarik ez aitatzeko. Baina, bertsotan hasi eta Francotaz galdetu zioten. Honek, orduan, bi anaia zituela gerran hildakoak eta hark ezer onik ezin zuela esan Francotaz bota zuen. Gero, egundoko iskanbila izan omen zen frontoiean.Azkenean, txapela eman omen zioten eta gureak amorrazioarekin hartu txapela eta teilatura bota! Hura hartu zuten okerren. Sentimendua barruan zeramala esan zuen, eta Francorekin ez zuela ezer jakin nahi. Eurek, euskara defenditzen zutela bakarrik, ez zutela besterik egiten. Baina gero, ikaragarrizko kritikak izan zituen harekin. Tabernari izena ematen diona gogoratuta, taberna bera gogoratu behar dugu. Zenbat urte hau abiatu zenutenetik? Esateak ere lotsa ematen dit, inor ez da egongo tabernan hainbeste urtean lanean egon denik:58 urte,ezkondu eta berehala ireki genuen hau.Atera kontuak, garai hartan kamioirik ere ez zela ibiltzen errepidean. Zer da, ordutik hona nabari dezun alderik nabarmenena? Orduko alaitasuna eta elkartasuna. Orduan beti, lagun bila ibiltzen ziren bazkaltzeko eta lasai bazkaltzen zuten. Lasai, ez orain bezalako espriñean. Orduko bizimodua zen, lasaia, gaur ez dagoena. Asko aldatu da. Nik nabari dudan faltarik nabarmenena elkartasun hura da. Denak lagun, orain berriz, bi sartzen badira eta beste bi sartzen badira, badoaz ttottoa bezala. ALdAiZe 4
•5
ze berri? TRIKUHARRIAK Idiazabalgo trikuharriak aztertzen eta garai bateko eraikinen aztarna bila aritu da Euskal Herriko Unibertsitateko ikasle talde bat. Historia ikasleak dira eta bi aste egin dituzte herrian.Kultur Etxean moldatu dute lo egiteko lekua. Lanera berriz, mendi aldera joan dira. Ez da Idiazabalen indusketak egiten diren lehendabiziko aldia. Aurreko urteetan ere egin dituzte antzeko lanak. Herrian dauden trikuharriak aurkitu eta txukundu dituzte aurreko urteetan. Aurten, garai batean batetik bestera bizitzeko leku jakinik gabe bizi zirenek egiten zituzten etxeen aztarnak bilatzen aritu dira.
MUJIKA HARATEGIA 39 urtetan, Mujika harategian lanean aritu ondoren erretiroa hartu dute Joxek eta Maribelek. Harategiak, ordea zabalik jarraituko du, ordezkoa aurkitu baitute hainbeste urtean herriari eskainitako zerbitzuarekin jarraitu dezan.
BIELORRUSIAKO SEI NESKA HERRIAN Ekainaren 22an iritsi ziren Bielorrusiako haurrak Goierrira.Aurten hamasei haur etorri dira, horietatik sei, guztiak neskak, Idiazabalen ari dira uda pasatzen. Beraiekin batera Maria monitorea etorri da. Idiazabalen dauden haurrak, Euskal Herrira etorri diren gainerako bielorrusiarrekin elkartuko dira hemen dauden bitartean. Irteerak eta otorduak egingo dituzte elkarrekin.Aurten, besteak beste, Cabarcenoko zoologikora, Eltziegora, Aguraina eta Plentziara joango dira bisitan. Azken urteetako ohiturari eutsiz, Arabako lautadan dauden haurrak Idiazabala etorriko dira egun pasa. Abuztuaren 3an bueltatuko dira Bielorrusiara.
SEGURAKO BIDEA BERRITU EGINGO DUTE Obrak Kateko bidegurutzeko arazoak konponduko ditu Jeronimoreneatik hasi eta Segurara bitarteko bidea berritzeko lanak datorren urtean hasiko dira. Gipuzkoako Diputazioak proiektua bukatuta dauka. Bertan jasotakoaren arabera, errepidea zabaldu egingo dute eta zati berrituan bi errotonda egingo dituzte. Bidearen alboan, Segura eta Idiazabal lotuko dituen bide gorria jarriko dute. Segura alderako bidea berritzeko lanekin, azkenaldian Kateko bidegurutzean sortutako arazoak bukatuko dira. Beheko bidea eta errepide nagusia lotzeko sarrera eta irteera karrilak egingo dituzte. Horretarako Kaminpe etxea bota egingo dute eta Kateko zubiari zabalera gehiago emango diote. Bolatoki zaharra ere desagertu egingo da. Mitizarrerako sarrerari ere eragingo dio proiektuak, orain dagoen sarrera itxi eta goiko bidetik berria jarriko baitute.
Arazoari irtenbidea nola eman aztertzen ari dira
Zuzendaritza taldea berritu du Jubilatuen Elkarteak. Seberiano AriztimuĂąo izango da aurrerantzean elkarteko presidentea. Idazkari lanetan Inazio Arrondo arituko da eta diruzain Juan Arribas.
ZUBI BERRIA
6 • ALdAiZe 4
Katetik Segura alderako bidean, San Inazio ermita pasatu ondoren egongo da lehendabiziko errotonda. Barianterako dagoen sarrera parean hain zuzen ere. Bigarren errotonda, Segura aldera goazela Goardiko industri gunea baino lehen egingo dute. Guardirako sarrera-irteerak ere hobetu egingo dituzte. Bidea berritzeko obrekin batera, bide gorria eraikiko dute Idiazabal eta Segura artean. Segurara goazela, ezkerreko aldean egongo da bizikletentzako ibilbidea.
ELIZAKO ATARIA HONDATZEN ARI DA
JUBILATUEN ELKARTEA
Bi Kabiko zubia bota eta berria egiteko asmoa du Eusko Jaurlaritzak. Plazako eta Toki Txokoko zubiak berritzen hasi ondoren hartu dute erabakia. Bi zubietako lanak bukatu aurretik hasiko dira lanak Bi Kabikoan. Pasabide berria egiteko, zubiaren alboan dagoen errementariaren txabola bota egingo dute.
Bidegurutzean sortzen dira arazoak
Hezetasuna, eguzkia eta tenperatura aldaketak elizako ataria hondatzen ari dira pixkanaka-pixkanaka. Hori da Diputazioaren eskariz teknikariek egin duten azter-
ketaren ondorio nagusia. Euria egiten duenean, atarian dagoen aterpeak ez dio urari behar bezala eusten. Elizako sarrera nagusia sartaldera begira egoteak ere ez dio mesede egiten XIII. mendeko atariari. Ataria erabat hondatu ez dadin, arazoari nola aurre egin aztertzen ari dira teknikariak. Horretarako, ekainaz geroztik klimafaktoreak sarrerari nola eragiten dion ikertzen ari dira. Besteak beste, eguzkiak zuzenean noiz ematen dion neurtuko dute. Datuak bildutakoan arazoari erremedioa aurkituko diote. Oraindik zehaztu gabe dago zer egingo duten. Hala ere, Diputazioak gaiari buruz egindako txostenak erremedio batzuk aurreikusten ditu. Esate baterako, eguzkiaren kaltea gutxitzeko arbolak landatzea, edota ura atarira sartu ez dadin, garai batean elizak zuen aterpe handia berreskuratzea. Horretarako, txostenak dio lehengo ataritik kendu eta orain Txomenaneko parkean dauden hiru zutabeak erabili litezkeela. Obrak, dena den datorren urtean hasiko dira.
ILLATIREN LEHEN EGUNA OSPATU DA Euskara Elkartearen festan herritar askok parte hartu zuen
herriko plaza ZUBITAN EITTEN AI DIEN OBRAK TRABA ASKO SORTU AL DIZKIZU? JOXE EZIOLAZA Erretiratua Obrak ez dijozte motzak neetzako. Lehen plazatik juten nitzen ur-bila ta uain Bi Kabiko aldapatik bueltea eman beharra dauket. Denbora asko da ta ia bukatzeko gogokin nau.
Ekainaren 26an, larunbata, ospatu zen Illati euskara elkartearen lehendabiziko eguna. Giro paregabean, herritar askok parte hartu zuten goiz eta eguerdi partean plazan antolatutako ekitaldietan. Berrogeita hamar ume baino gehiago aritu ziren marrazkiak eta idazlanak egiten (egun horretan egindako lanak ale honetan –atzeko azalean– irakurri daitezke). Bitartean, Arretxe eta Axari elkarteetako bazkideek bazkaria prestatu zuten. Itzalean. Eguzkiak eta bazkaria egiteko piztutako suak izerdia bota arazi zien ala ere. Eguzkipean, margoak hartuta aritu ziren era berean graffiti egileak. Illatiren logotipo berria irudikatu zuten. Eta ikur berria zeramaten kamixetak airean saldu ziren horretarako jarritako postuan. Kamixetak herriko tabernetan egongo dira salgai datozen asteetan. Arkupeko itzalean, 60 lagun eseri ziren mahai bueltan herri bazkaria egiteko. Dotorea elkarteetako bazkideek prestatutako otordua. Eta ondoren musika, Ziburuko Unama taldeak girotu zuen bazkal ondoa. Iazko azaroan sortu zenetik Illatik herrian egindako lehendabiziko ekitaldia izan zen ekainekoa. Dena den, Euskara Elkartea bestelako lanetan
ere ari da. Udazkenean argia ikusiko duen Goierriko Hitza egunkariari babesa emango dio Illati euskara elkarteak. Aldaize Aldizkaria herritik kanpora jasotzeko modua egongo da aurrerantzean. Idiazabaldik kanpora aldizkaria norbaiti bidaltzeko, haren datuak (izen abizenak, helbidea, telefonoa eta kontu korronteko 20 zenbakiak) helarazi behar dituzue aldizkarira. Udaletxean ere utzi daitezke. Aldizkaria herritik kanpora jasotzeko 10 euro ordaindu beharko dira urtean. Logotipo berria Euskara Elkartearen egunean aurkeztu zen Illatiren logotipo berria. Aurrerantzean, Illatiren gutun azal eta agirietan erabiliko da ikur hau. Kamixetetan ere irudi bera ikusiko duzue.
JULEN IPARRAGIRRE Ikaslea Pixkat leheno bukatzen baittue hobe izangoa, ze buelta osoa daukeu ein beharren da.
XABIER INTXAUSTI Irakaslea Nik jun behar deten tokira juteko zubik bauzket, ohittuta nau frontoiko zubie ebaltzen ta arazoik eztauket, nei trabaik eztie ai eitten. Luze ai die juten, baño holako obrak hola juten die.
UXUNE ALUSTIZA Ikaslea Frontoiko zubikin moldatzen naiz, baño Gaztetxea-ta juteko buelta luzegoa eman behar da, baño bestela Bi Kabikokin moldatzen gea, baño nola tenporala dan horrenbesteko arazoa´re ezta. Grebakatik luzau ein da, baño ean eskubidea´re bada. Igual Arrasaten eoten naizelako izangoa, baño nei etzat luzea eitten ai.
ALdAiZe 4
•7
erreportajea IDIAZABALDIK... SANTIAGORA ? ANTZINAKO KALTZADETATIK BARRENA EGIN DAITEKE SANTIAGO BIDEA HERRIAN 2004. urtea Donejakue urtea da. Santiago bidea egiteko aitzakia askorentzat. Galiziara joateko, Orreagatik abiatzen den bidea aukeratzen dute erromes gehienek. Beste batzuek, gutxienek, gainerako bideetatik ekiten diote Santiagorantz. Horietako bat,Arabako bidea da. Irundik abiatuta Gipuzkoa zeharkatzen du eta Idiazaba-
Ibilbidearen hasiera
Abiapuntua: Oiarbide baserria. da hasierako goiz eguzkitsua da. Esku artean,Gipuzkoako Santiago bideei buruz Jaurlaritzak argitaratutako gida eta Pedro Mari Mugika herritarrak Idiazabalgo Santiago bideei buruz egindako azterketa. Idiazabaldik barrena egin beharreko ibilbidea, Beasain-Zalduondo etaparen barruan dago gida ofizialean. Horrela dio “herriko sarreran balizaje zuri eta horiari jarraituz Oiarbide baserrira iritsiko gara”.Aurkitu dugu seinalea. Bideari ekitean lehendabiziko kezka: Oiarbide baserri aurrekoa ala beherago dagoena da bide zaharragoa? Baserrian esan digute beraien ataritik pasatzen dena berriagoa dela. Bestea aukeratu dugu. Jendea paseoan, baina erromes itxurako inor ez. Oiarbide saletxean, Bernardo Oiarbidek azaldu digu ekainean “motxila handiekin zihoazen erromes itxurako hiru edo lau” pasatzen ikusi zituela.“Santiago bidea egiten ari den norbait pasatzen denean segituan nabaritzen zaie”, gehitu du. Hainbestean. Oiarbidetik behera abiatuta Pedro Mari Mugikaren ikerketan aipatutakoa datorkigu gogora. Egiten ari garen ibilbidea Bide zaharra izenekoa da. Mugikaren esanetan, XII. mendea baino lehenagokoa da.Guk aukeratutakoa bide zaharra baldin bada, berriagoa ere badagoen seinale.
U
Buruhaustea: bi Santiago bide? Bide berriari, Errege bidea ere esaten zaio. Ihurreko lautadatik barrena sartzen da Idiazabalen,eta Oria ibaiaren albotik jarraitzen du. San Inazioren ermita ondotik
8 • ALdAiZe 4
len sartu-irtena egiten du. Batzuek Santiago bidea deitzen diote, beste batzuentzat garai bateko kaltzadak dira besterik gabe. Kaltzada ala Santiago bide,gauza da, bide ofiziala ez bezala,Arabakoa erromesentzat prestatu gabe dagoela. Idiazabaldik pasatzen den bide zatia egin du ALDAIZEk.
pasatzen da, eta gaur egun Segurara doan bidearekin bat egiten du ondoren. Orduan, Idiazabalen bi Santiago bide al daude? Gida ofizialak dio, gu egiten ari garena dela Santiago bidea. Erantzuna Mugikaren azterketan aurkitu dugu,“1200. urtean Gipuzkoak Nafarroarena izateari utzi eta Gaztelarekin bat egin zuen. Nafarroako erregeak Gaztelakoari galarazi egin zion bide zaharrean ibiltzea. Gaztelak, merkantzia garraioa egin ahal izateko Nafarroa zeharkatzen ez zuen bide bat behar zuen. Orduan hasi zen indartzen bide berria, Ihurretik Segurara doana”. Zalantzak argituta, Nafarrasagasti baserrira iritsi gara. Orain arte asfalto gainean egin dugu Santiago bidea.Beste zerbait espero genuen: kaltzada zaharren arrastoren bat edo... eskuetan dugun gidak honakoa dio:“pistatik jarraituko dugu, zenbait baserriren albotik. Ondoren gurdi-bide batetik jarraituko dugu Kurutzetako ermitara iritsi arte”. Nafarrasagastin ezkerrerako bidea hartu dugu, hau izango da gidak aipatzen duen gurdi-bidea. Begi aurrean gure hurrengo jomuga,Kurutzetako ermita.
zubia ikusi nahi dugu. Ez da lan erraza. Harrizko zubi gotikoa han dago baina belarrez eta sasiz estalita. Hari argazkia egiten saiatu gara,baina,alferrik,kamera aurreratuenak ere ez luke harrizko egituraren erretraturik aterako.Antzinako bidearen lehendabiziko aztarna da zubi hau. Hori pasatuta Kurutzetarako malda hasten da. Bidea harrizkoa da. Artsugaratseko zubia gaur egun…
… eta zubia duela hamarkada bat
Kaltzadaren lehen aztarna
Ezustekoa eta kondaira:Artsugaratseko zubia Ermitara iritsi aurretik, lehendabizi behera eta ondoren gora egin behar da. Artsugarats errekatxoak sortutako haranetik barrena doa bidea. Errekatxora iritsi gara, batean eta bestean aipatzen den
Aldapan gora goazela Pedro Mari Mugikak kontatutako beste pasadizo bat etorri zaigu burura. Kurutzetako ermitan dagoen Santiagoren irudia Masukako errekatxora jaisten zutenekoa. Mugikak bildu duenez “duela 40 bat urtera arte, auzoko emakumeek Kurutzetan dagoen Santiagoren irudia errekatxora eramaten zuten euria egin zezala eskatzeko. Santua uretara begira jarrita, serorak santuaren aurpegia bustitzen zuen.Otoitz egiten zuten eta santuari euria bidaltzeko eskatzen zioten”. Zigilua eta Santiago: Kurutzetako ermita. Aldapa bukatuta Antia baserrira iritsi gara. Baserrira joateko bidearen ezker aldean, eskailera batzuk daude. Handik gora igo eta berehala Kurutzetako ermita dugu begi aurrean. Ermita baino beherago dagoen zuhaitzean, Santiago bidea egiten ari
erreportajea garela esateko lehendabiziko aztarna ikusi dugu. Erromesentzat oharra: Erromes agirian zigilua jarri nahi duenak baselizan du horretarako aukera.
Kurutzetako ermita
Bikuña kaletik jarraitzen du. Kalbarioko ermita ondotik Ursuaran aldera doa. Hori kaltzada zaharraren berezko ibilbidea da. Baina gidak zergatik aukeratzen du beste bide bat ? Bide zaharra eta Errege bidea lotzen dituen hirugarren kaltzada bat dagoela dio Mugikak “Mikel deunaren parrokiatik abiatu eta kaltzada gogorretik gora Akotain gainera doa, eta Agerreko ermitatik 200 bat metrora Segura aldera jarraitzen du”. Honenbestez, Idiazabalen dauden bi Santiago bideak lotzen dituen hirugarren pasabidea dagoela jakin dugu.
Ermitako atean giltza jarrita dago.Barrura sartu gara. Mahai baten gainean aurkitu dugu zigilua eta bisitariek idazteko liburua. Aldarearen eskuineko aldean santu baten irudia.Santiago dela esan digu Joxepa Elorzak.Berak ere gogoan du irudiari, ermitatik atera gabe,arpegia bustitzen aritu ziren azkeneko aldia. Handik gutxira euria egin omen zuen. Eskailerak eta Uzkanga: Elizarako bidea Kurutzetako ermitan denbora erraz pasatzen da.Atsedenerako leku egokia da. Bidea,dena den ez da amaitu.Gidaren arabera, Beasain-Zalduondo ibilbideko seigarren kilometroan gaude, zazpigarrenean Idiazabalgo eliza dago. Kurutzetatik,Altamira aldera joan, eta elizarako bidea kaltzadatik barrena egingo dugu eskailera itxuran jarritako harrietatik. Itzalean. Ez da denbora asko behar Uzkanga errekatxora iristeko. Odramuñon bildutakoaren arabera Mugikak dio 50.hamarkadan atzerritarrak pasatzen zirela inguru honetatik. Hemen Oiarbiden bezala marra zuri eta horiak ikusi ditugu zuhaitz batean. Uzkangatik Otezabal aldera, erromesek Idiazabal lehendabizikoz ikusten duten moduan dugu begi aurrean. Eliza parez pare. Hori da erromesen helmuga, baita gurea ere. Zalantza gehiago: Ursuaranera ala Segurara ? Elizara iritsita berriro ere kezka sortu zaigu. Esku artean dugun gidak honela dio: “behin parrokia pasatu ondoren, N-1 errepidearen saihesbiderantz abiatuko gara bere azpitik gurutzatzeko. Pare bat baserrirako bidean gora egingo dugu, eta atzean utziko ditugu. Beste batera iristen garenean, bidea pinudi baterantz desbideratzen da, San Blas granjara iritsiz”. Pedro Mari Mugikaren esanetan bide zaharrak
SANTIAGO BIDEAREN AZTARNAK
Balizaje zuri horia: bidea adierazten duen lehen aztarna da.Oiarbide baserritik gertu dago.
Erromesentzat oharra: Kurutzetako ermitatik gertu zuhaitz batean erantsita.
Antia pareko eskailerak
Helmuga: Ursuaran Orain arte gidak esandako bideari jarraitu diogu. Puntu honetan, ordea, elizatik aurrera, Bide zaharraren jatorrizko ibilbidea aukeratzea erabaki dugu. Ursuarandik barrena Etxegaratera doan kaltzada 1406. urtean aipatzen da lehendabizikoz agirietan. Ikertzaile batzuen arabera erromatarren garaikoa da. Zalantza handirik ez dago bide hori Idiazabaldik Araba aldera joateko berezko bidea zela. N-1 errepidea kaltzada zaharra ardatz hartuta egin zuten. Gaur egun kaltzadaren zati batzuk garbituta daude. Idiazabalgo Mendi Elkarteak bultzatuta, duela urte batzuk Ursuarango kanposantutik gertu bide zati bat txukundu zuten. Dena den, Santiago bidea egiten duten erromesak ez dira hemendik joaten. Bukatu da ibilbidea. Erromes espiriturik gabe. Idiazabalen beste ikuspegi bat ezagutu dugulakoan gaude.Kaltzada zati batzuetan, bide haietan barrena ibiltzen zirenak nolakoak izango zire irudikatzen ere saiatu gara. Orain dela mende batzuk Santiago bidea egiten ote zuen inork? Eta egiten hasita nor etorriko zen guretik?
Kurutzetako atea: barnean aurkituko dugunaren aurrerapena da. Santiagoren irudi bat, Donejakue urtea dela adieraziz.
Zigilua: Santiago Bidea egiten duten erromesek, bidea egin dutela adierazteko agiria eramaten dute. Idiazabalen egon direla frogatzeko zigilua baseliza barruan dago.
ALdAiZe 4
•9
kolaborazioak www.aitaiparragirre.net GOIERRIKO ZORTZI ESKOLAK ELKARLANEAN WEB ORRIAK GARATU DITUZTE
Agian pentsatuko duzu atalez aldatuta agertzen dela idatzi hau. Ez, ez... ondo kokaturik dago eta Eskolako txokoa irakurtzen ari zara. Gertatzen dena zera da, Eskolaren txokoan, gaur, gure WEB orria aurkeztu nahi dizuegula irakurle zaituztegun denei: www.aitaiparragirre.net. Egia esan, aurretik Herri Eskolak bazuen web orria, baina doanekoek izaten dituzten ezaugarriekin, eta ez zituen gure beharrak asetzen (oso espazio murritza). Bere antzeko beste zazpi web gune, bailarako zortzi herri eskola eta institutuen proiektu komunaren ekoizpenak dira. Orain dela bi urte, Ormaiztegi, Zaldibi eta Idiazabalgo eskolek, posta elektronikoaren erabileran oinarrituriko berrikuntza proiektu baten balorazioa egin genuen. Aurrera begira zer galderari erantzuterakoan, sortutako ideia da. Proiektu haren partaideok,konturatu ginen Goierriko eskola gehienek ez zutela web orririk. Zintzilikaturik genuenok berriz, oso leku txikia genuela eta horrek, asko baldintzatzen zuela gure web guneen eduki eta garapena.Web-ak, geroz eta tresna indartsuagoak zirela ere uste genuen eskola osatzen duten estamentuen arteko komunikazioa gauzatzeko. Ondorio horiek ikusirik, eta asko eztabaidatu ondoren, formakuntza tekniko saio amaitezinei ekin genien (irakasleok, ikasle bihurturik! Ez gintuzten gure ikasleek ikusten). Ibilbidearen azken urratsa, oraingoz,“ESKOLAK” izeneko zerbitzari birtuala alokatzea izan da, 2004ko martxoan, Goierriko zortzi eskolen artean. Bertan gure web orriak zintzilikatuko di-
10 • ALdAiZe 4
tugu eta baita beste zenbait zerbitzu eskaini ere. Hala nola, FTP zerbitzua, posta elektroniko pertsonalizatua, nahiko tokia gure web-arentzat… Data horretatik aurrera, www.aitaiparragirre.net -en aurkitu dezakezue gure eskola, gure ikastaldeak, gure herriko zenbat txoko, eskolako kirola, urtean zehar egiten ditugun zenbait ekintza osagarri eta nola ez, ikasleen lanak. Bai, bai, ikasleek ekoizturiko testuak, web orriaren barnean mugitzeko gaztak eramango zaitu aurreraka eta azeriak, berriz, atzeraka.Atal bat ere badugu, zure idazlanak, edo ikuspuntuak edo... argitaratu nahi badituzu laguntzeko; gurekin harremanetan jartzeko ere badago posta elektroniko helbide bat. Zuk idatzi, zer iruditu zaizun, zer hobetuko zenukeen, ... www.aitaiparragirre.net herrira ireki eta guraso eta herritarrentzat zerbitzu bat izatea nahi genuke. Hori-
xe da gure helburu nagusia eta gure esku dago horixe lortzea. Konektatu gurekin! LABURRAK • 2004-2005 ikasturtea irailaren 8an hasiko da. • Bi urteko gelan 19 haur matrikulatu dira. • D.B.H.ko ikasketak egitera 13 ikasle joan zaigu, denak Loinazpe Institutura.
OKERRAK ZUZENDUZ: Aurreko alean, atal honetan jarritako titularraren hasierako zatia “Ihauteriak Idiazabalgo eskolan” ez zetorren bat argitaratutako albistearekin. Izenburuak honela behar zuen “Elkarbizitza-bizikidetza curriculuma eskolan, etxean…”.
kolaborazioak Uda honetan ez da aspertzeko aukerarik izango SAN INAZIO JAIAK Badira urte batzuk Katea auzoan ospatzen ziren San Inazio jaiak galdu zirela. Festarako herritar ugari pronto egonagatik, lanerako oso jende gutxi zegoen prest eta pena handiz bertan behera geratu zen ospakizun hura. San Inazioek zuten arrakasta gogoan, gazte asanbladakook aspalditik genuen jai hura berpizteko gogoa, eta aurtengoan ekin diogu lanari. Honetarako, azkeneko hilabetean festa komisio bat eratu dugu. Egia esan, aurrekoei gertatu zitzaien bera gertatu zaigu guri ere, ez baitzaigu jende asko hurbildu, dena den hel bekie lerro hauen bitartez gure eskerrona interesa azaldu duten herritarrar apur horiei. Gure lehen saiakera izanik, ez dugu aparteko ezer prestatu San Inazioetarako, lehen egiten ziren ekitaldiei heldu eta bi egunetako jaia prestatu dugu. Dena den haur,gazte,heldu eta zaharrentzako ekintzak antolatzeko ahalegina egin dugu,beraz ez dago aitzakiarik etxean geratzeko. Ea garai batean bezala Katea auzoan jendez gainezka ikusteko paradarik dugun aurtengoan, zu behintzat han izango zarelakoan gaude.
Uztailak 30, ostirala 19:00 Presoen aldeko bilkura plazan 19:30 Kalejira Katea auzora herriko plazatik abiatuta Ondoren Pregoia 20:00 SAGARDO DASTAKETA 23:00 Kontzertua Apartheid hil! eta EAK Uztailak 31, larunbata 12:00 Hamaiketakoa bertsolariek alaiturik 16:30 Mus txapelketa 19:00 ASTO KARRERA 21:00 Afaria (txartelak salgai daude herriko tabernetan) 23:00 Dantzaldia 00:00 Play back txapelketa GAZTE EGUNA Bosgarren aldiz ospatuko da aurten Gazte Eguna, eta abuztuaren 13 eta 14a dira horretarako hautaturiko datak. Oraindik egitaraua osatzeko lanean bagabiltza ere, afaria,musika eta jolasak ez dira faltako.
MENDI IRTEERAK Uztailean zehar, astearte eta ostegunetan mendi irteerak antolatu ditugu IGAko kideok.Ibilaldi hauen asmoa,kirol piska bat egin eta ongi pasatzeaz gain, gure ingurua hobeto ezagutzea izan da. Ibilaldi bakoitza inguru bat ezagutzeko prestatua zegoen; esaterako lehenengoan,Atxurbira egindakoan, hilarriak, kaltzadak eta garai batean idiazabaldarrek eta ataundarrek Irumugaeta mendi inguruan egiten zituzten erromerien gunea ezagutzeko aukera izan genuen. Horrez gain, eta mendi ibilaldiak uztailean bukatu arren,gai horri loturik badugu asmo berri bat: Oregiko txabola txukuntzea. Izan ere,Atxurbiko tontorretik gertu,edonorentzat zabalik dagoen abaro hau,zaborrez betea eta oso utzita dago azkenaldian.
ALdAiZe 4
• 11
ertzetik ARGENTINATIK Eliverto Favalli, Idiazabalgo alkatea: “HOBETZEKO GAUZA ASKO ZEGOELAKO AURKEZTU NINTZEN ALKATETZARA”. ELIVERTO FAVALLI • Mediku orokorra da. • Kordobako Unibertsitate Nazionalean graduatu zen 1972an. • Idiazabalen ez zegoenez medikurik bertaratu egin zen. • Ezkondua eta hiru seme-alaba ditu. • Idiazabalgo alkatea da pasa den abenduaren 10etik.
Z
erk bultzatu zintuen alkatetzara aurkeztera? Ez nengoen ados aurretik karguan zeudenek herria kudeatzeko zuten moduarekin. Gauza asko zeuden hobetu beharrean, eta neure burua aurkeztea erabaki nuen, ahal den heinean hau dena bere lekuan jartzeko. Zer moduzkoa izan da hilabete hauetako esperientzia herriko Udalaren buru gisa? Nahiko emankorra izan da. Adorea ematen du jendeak babesa ematen dizula sumatzeak, zergak ordaintzeko prest azaldu dira-eta herritarrak. Alkatearen egitekoak horrelakoak espero al zenituen? Ez (barreak). Ez nuen sekula nire burua lan honetan imajinatu. Baina gustuko ditut egiteko publikoak. Lan bat gogotsu egiten denean atsegina izaten da. Alkatetzan daramazun denboran, zein obra egin ahal izan dituzu? Batetik, finantzak ordenatzen jardun nuen, ez baitzeuden oso egoera onean, eta horrek kolokan jar baitzezakeen diruaren kudeaketa. Auto eta motorrentzako aparkalekuari erabilpena eman diogu. Berriro zolatzeari ere ekin genion. Momentu oro laguntzeko prest agertu diren herritar jatorren diru-laguntzei esker aurrera eraman da,probintziatik ez baitzaigu sosik iritsi.
12 • ALdAiZe 4
Zabortegiaren kokapen aldaketa egiten ari da une honetan.Gaur egun herriaren erdialdean kokatzen da eta kutsadura iturri garrantzitsua da.Herritik bi kilometrora eramatea hitzartua dago. Han hondakinei beharrezko tratamendua emango zaie. Herri osoa zolatuko dela uste al duzu? Herritarren eskakizunak ditut.Pixkanaka egingo den lana izango da. Helburu nagusia berriro zolatzea da, eta jendea gustura agertzen bada, orduan zehaztuko da beste koadroen zolatzea egiteko prozesua. Zein beste lan egiteko asmoa dago epe motz edo ertainean? Merkatal funtzioa duten zentroetara doazen errepideak trinkotzeko asmoa dago. Idiazabal erregio mailan garrantzitsuak diren enpresen kokalekuetako bat izanik, ezinbestekoa da hau berritzea.Ehun produktiboan ez ezik, hirigintzan ere emaitza baikorrak ekarriko ditu. Isurbideak zabalduko dira uholdeak ekiditeko, eta urak zuzenean errekara bideratuko dira. Une honetan erreka ubidetzeko lanak egiten dihardugu. Errepideei dagokienean, kamioiak herritik pasatzean sortutako arazoei irtenbidea bilatu nahian, hastekotan dira herriaren inguraldeetan dauden kaminoak konpontzeko lanak. Honetarako lurzorua zolatzean soberan geratutako materiala erabiliko dugu. Egiten ari garen elakarrizketa hau gure komunikazio proiektuaren atal bat da, eta ALDAIZE aldizkarira bidaliko dugu. Adiskidetzearekin jarraitzea pentsatzen al duzue?
Hori espero dut. Adiskidetzearen kontu hau ezagutzen nuen eta beti pentsatu izan dut oso garrantzitsua dela. Herriaren nahiak asetzen ari zarelakoan al zaude? Hori ezin dut nik erantzun. Herritarrengandik aldeko erantzunak jasotzeak, zure eginkizunak ongi betetzen ari zarela pentsatzera eramaten zaitu. Zure lanbideak denbora asko eskatzen du: baita alkatetzak ere. Bietakoren bati denbora gutxi eskaintzen ote diozun irudipenik ez al duzu? Ez. Medikuntzan alkate izan aurretik adina denbora jarduten dut. Gainera alkatearen lana ez da 24 ordutan bulegoan sartuta egotea, baizik eta ateak zabaldu eta helburuak lortzeko bideak topatzea. Taldekideen babesa eta lan ona asko eskertzen ditut. Zure bizimodua aldatu al da alkate zarenetik? Ez, nire bizitza berbera da. Lehengo lanean jarraitzen dut eta betebeharrak lehen bezalaxe egin behar izaten ditut. Beste epealdi batetan berriz ere hautatua izango zarelakoan al zaude? Ez.Gainera nire osasun baldintzak baloratu beharko nituzke, hau da, nire egoera fisiko eta animikoa. Hautatua izateko aukerak ere kontuan hartu behar dira.
Fernanda Berruhet, Estefanía Fenoglio, Anahí Pierigé (Jose Maria Paz institutoko 6. mailako ikasleak), Pablo Britos, Carolina Ricci (5. mailako ikasleak) eta Marta M. Montivero, Historia eta Geografia irakasleak egin dute elkarrizketa. (Erredakzioan itzulia)
ertzea IZAL EZAUTUZ: Maugigoena Anttonio Berasategi
Maugigoen zaharra 1971an bota zuten
urrekoan aitatutako Maugizelaetarenean esan bezala, Maugiako ordeka zabalean etxe bat baino gehiago egin zen bere garaian; behe aldean, Maugizelaeta bera eta, “goen” osagarriak garbi erakusten duenez, goi aldeko lurretan, Maugigoena. Hura bezala, Maugigoena ere XVI. mendetik, behintzat, badaukagu dokumentatuta (1584:“casa de Mauguia y molino que tenemos junto a la casa. 1592:
A
“Mauguia de suso con su molino”). XVIII. mendearen azken aldean, gaurko egunean hizketakoan ahoskatu ohi dugun “Ma(u)(b)igoen”en tankerakoak ere ez dira falta dokumentuetan. Maugigoeneko etxea ez zen nolanahikoa (“Mauguia la mayor” zioten 1633an); baserri handia genuen, bi bizitzakoa azken aldian. Baserriaren historia ikertu dutenek diotenez, XVII-XVIII. mendeetan, biztanleria ugaldu zen neurrian, lurren gaine-
ko prezioa ere handitu egin zen eta nagusiek bere irabaziak handitzeko aprobetxatu zuten egoera. Bere baserrietan familia gehiago sartu eta maizter jarri zituzten; hortik etorri zen oinetxeen erdibitzea. Herrigunearen hazkundeak irentsita, 1970-1971 aldera bota zuten Maugigoen zaharra. Ez erabat galtzeko, ordea. Lehengo lekuan ez, baina bai beraren lurretan, “goenago” oraindik, Maugigoen berria eraiki zuten.
ALdAiZe 4
• 13
kirolak XAKEA KIROLA OTE? HERRIKO XAKE TALDEAK 20 URTE BETEKO DITU LASTER
Hika-mikak Tirabira hau xake partida baten bidez horrela irudika daiteke. Testua irakurtzerakoan, piezak xakean nola mugitzen diren kontuan hartu behar da. Apirila. Eusko Jaurlaritzak eman zion hasiera jokoari: errege mugitu zuen. Kirol legea aldatzeko asmoa zuen eta horren arabera xakea ez litzateke kirola izango, trebetasun mentaleko edo estrategiako jokoa baizik. Gainera, Euskal Xake Federazioak desagertu egin beharko luke. Errege aurrera. Eusko Jaurlaritzako kirol sailak erronka bota zien:errege _ Lege proiektuarekin aurrera jarraitzeko prest zegoen eta Federazioari helegitea aurkezteko 15 eguneko tartea eman zion. Herriko Xake Taldea
akea kirola da. Hori esaten dute behintzat herriko Xake Taldeko partaideek. Idiazabalgo Xake Sailak, kirol honen izaeraren inguruan sortu den polemika Xake Federazioa, jokalari eta hiritar ugarirekin bat egin du Eusko Jaurlaritzaren dekretu proposamena salatuz. Xake Federazioak antolatutako ekimenetan parte hartu dute, bai sinadurak bilduz, baita Donostiako Boulevard-eko agerpen publikoan beraien iritzia aditzera emanez ere. Dekretu hau onartuz gero, hain zuzen, xakea trebetasun mentaleko edo estrategiako joko izendatuko litzateke eta ez kirol gisa orain arte bezala. Horrek Euskal Xake Federazioa desagertaraziko luke. Xakeak Idiazabalen tradizio oso luzea ez badu ere, bete dira ia 50 bat urte taula zuri-beltzak herriko zenbait txokoetan ikusten hasi zirenetik. Herriko xake jokalarien esanetan, 1956koak dira kirol hau herrian jolasten hasi zireneko lehen albisteak, Jose Felix del Hoyo maisuak bere inguruko zenbait lagunei jokatzen erakusten hasi zenekoak. Ikasketak kanpoan egin zituzten zenbait herritarrek (Pako Aldanondo, Jose Luis Alustiza...) eta Iturraldeko Justino Pelaezek ere egin zuten beraien ekarpena hurrengo urteetan. Denen arte-
X
14 • ALdAiZe 4
an, Idiazabalen xakea ezagutu zedin ahalegindu ziren. 1984-85 ikasturtera arte, ordea, ez zen egitura formalik sortu. Urte horretan, Kirol Elkartearen baitan futbolaz gain beste zenbait sail sortzea erabaki zen. Xakeko Saila martxan jartzea proposatu zen. Izan ere, xakeak bazuen nahikoa zale herrian garai horretarako. Bi lan esparru lantzea zuen helburu taldeak: alde batetik, xakea jendearen artean gehiago zabaltzea, batez ere, herriko haurrei erakutsiz; eta bestetik, denbora-pasa izateaz gain, lehiaketa mailara salto egitearena zegoen. Gaur egun, bere horretan diraute bi helburuok. Herri Eskolan urtero antolatzen da xake ikastaroa. 6. mailako haurrek parte hartzen dute, hiruhilabete batean astean ordu betez. Arauak, mugimenduak eta estrategiak erakusteko denbora nahikoa ez bada ere, gazteenen artean kirol honekiko hurbilpena bultzatu eta jokatzeko grina pizteko balio du. Helduen taldeak ere lanean jarraitzen du, 12 bat lagun inguru elkartzen dira astero Kultur Etxean. Bi talde osatu dituzte eta Taldekako Gipuzkoako Txapelketan parte hartzen dute. Gutxika-gutxika, partidaz partida, jakez eta matez 20 urte beteko ditu Xake Sailak datorren ikasturtean.
Federazioko lehendakariak egitasmoa gauzatzeko beraien hitza kontuan hartu ez izana, helegitea aurkezteko denbora laburra eta inolako txosten eta azterketa berezirik gabe xakea kanpoan uztea salatu zuen. Dama erasoan. Maiatza. Errege . Gasteiztik lehengoan zeudela berresten zuten ahotsak zetozen. AEB, Frantzia eta Italiako olinpiar batzordeek ere ez dutela kiroltzat hartzen argudiatzen zuten.Amorrua sortu zen xakearen etorkizuna kili-koloan ikusten zutenen artean. Errege . Hilaren 17an helegiteak aurkeztu zituzten. Xakeari buruz eginiko mediku-azterketak eta sinadura ugari eraman zituzten. Kirol-Sailak 0-0 (enroke) erako defentsa itxia egin zuen. Bateko eta besteko iritzi zaparradaren artean emaitzak honakoak izan ziren: zirriborroko kirolaren definizioa onartzea, baina hiru kirol hauek ere kontuan hartuz. Ekaina. Xake Federazioak errege mugitu du. Ez ditu uxatu kezka guztiak. Partida ez da amaitu eta beldur da gauzak okertuko ote diren. Euskal klubak desegin eta elkarte pribatuak soilik egoteko ideiak ikaratzen du,euskal liga bateratu bakarraren amaiera irudikatzeak tristatzen du.
kirolak
Herriko taldea sokatiran
EUSKAL JOLAS, JOKO ETA KIROLEN TOPAGUNEAN IDIAZABALGOAK PROTAGONISTA Aurreko urteko udan, gaueko ordu txikitan izaten ditugun elkarrizketa xelebre horietako batekin hasi zen Idiazabalgo Herri Kirol Taldearen ibilbidea,Izalgo mutil koadrila batek Orendaingo taldearen aurka herri kiroletako apustua egin zuenean. Norgehiagoka Sanblasetako larunbat gauean izan zen eta, egun horretan irabazi ez bazuten ere,argi gelditu zen Idiazabalek bazuela herri kirolekiko grina. Frontoiko giro aparta ikustea baino ez zegoen. Horregatik, apustu batekin hasitakoa aurrera jarraitzeko erronka bihurtu zen eta ondoren, talde formala. Gaur egun, festetatik 6 hilabete baino ez direnean igaro, Idiazabalgo Herri Kirol Taldeak emaitza ezin hobeak izan ditu: Xiba Elkarteak antolatutako
Euskal Joko, Jolas eta Kirolen Topagunean garaile izan zen Gipuzkoako kanporaketan eta bigarren postua lortu zuen Euskal Herriko txapelketan. 12 pertsonek osatzen dute taldea: Lorea Katarain, Uxune Alustiza, Eider Alustiza, Loinaz Urrestarazu eta Eider Katarain (Tolosan parte hartu zuen Loinaz ordezkatuz), Lurdes Intxausti, Jaione Munarriz, Aritz Iparragirre, Xabier Aranburu, Iker Oiarbide, Anartz Prados,Andoni Katalina eta Jon Mujika. Mikel Garmendia, urteetan herri kiroletan aritua, da entrenatzailea.Artzain Gaztaren ondoan Udalak utzi dien lokal batean entrenatzen dute. Taldearen aurkezpena Andoainen izan zen, maiatzean. Baina eguraldiak traba egin eta ekitaldia bertan behera utzi behar izan zuten.Horrela,Gipuzkoako Txapelketa ekainaren 6an ospatu zen,Anoetan.Idiazabaldar ikusle ugari egon ziren.Taldeak maila bikaina erakutsi eta lehen postua lortu zuen. Euskal Herriko Txapelketa, aldiz,Tolosako Illarramendi frontoian izan zen ekainaren 19an. Herrialdekako txapelketetan sailkatu ziren 20 taldek parte hartu zuten. Xiba Elkartearen helburua euskal jolas, joko eta kirolen berreskuratze integrala lortzea da, horregatik, lehiaketa bietan egin dituzten probak ugariak eta mota askotarikoak izan dira: auzolana (oskol-biltzea, jende-zama, zaku-proba eta txingak), harri-jasotzea, sokatira, lasto-altxatzea,
toka, dantza (fandangoa eta arin-arina), trontza eta ingudea.Tolosan Zizurkil izan zen garaile eta izaldarrak txapeldunorde; sokatirako proba bat izan zen erabakigarria.Dena dela,pozik dago Herri Kirol Taldea, urte erdiaren bueltan lortutakoa ez baita gutxi izan. Zorionik beroena taldeko kide guztiei Aldaizeren partez!
MIKEL ARANBURURI SARIA Idiazabalgo Errealaren Lagunak peñak, Mikel Aranbururi eman dio denboraldiko jokalari onenaren saria. Uztailaren 16ean egindako ekitaldian Aranburu eta Errealeko zuzendaritzako ordezkariek parte hartu zuten. Errealaren Lagunak taldeak jakitera eman duenez, datorren urtean, denboraldi bukaeran, Idiazabalen egingo da Errealaren peñen urteko batzarra. Euskal Herrian eta hemendik kanpo dauden peñetako ordezkariak etorriko dira herrira .
Basurto Aranbururi saria ematen
UDA KANPAINA Eguraldi onarekin batera eta urtero legez, iritsi da Idiazabala udako kanpaina. Urtez urte ekintzak ugarituz doaz eta aurten aukeratzeko asko izan dugu herritarrok. Gazteenak hilabete hasieratik ibili dira goizero jolasean udaleku irekietan. Maddi, Sara, Maider, Oihane, Joana, Maider eta Ainara izan dira aurtengo dinamizatzaileak; parte hartu duten haurrak, aldiz, 83
inguru. Adinari egokitutakoak izan diren denbora-pasa, joko eta kirol berriez gozatzeko aukeratu izan dute. Kiroldegia, plaza edo igerilekua, edozein toki izan da ona haurrek goiz entretenigarriak igarotzeko. Erabat arrakastatsua izan den masaje ikastaroa ere antolatu da aurtengo uztailean. 22 izan dira bizkarrarentzako masajea ikasteko saioetan izena eman dutenak.
Parte hartu dutenen esanetan,oso gustura ibili dira, oraindik gehiago ikasteko gogoarekin,gainera. Gazte Asanbladak ere bere ekarpena egin du eskalada ikastaro bat antolatuz. Astelehenetan eta ostegunetan biltzen dira herriko gazteak arratsaldeko 6etatik aurrera kiroldegiko rokodromoan.
ALdAiZe 4
• 15
saski-naski RZ
LILI-MALLU
Eli Insausti
Ana Mari Ansalas INTSUSA Sambucus nigra
ALKATXOFA FRIJITUAK
OSAGAIAK: • 8 alkatxofa • 100 gr. urdaiazpiko • Limoi bat • 2 baratzuri buru • 250 ml. oliba olioa • Gatza • Ilar pote bat • Patata egosiak Moztu alkatxofak kanpotik eta zuritu. Kendu kanpoko orri guztiak berde argiak azaldu arte. Ondoren, moztu eta limoi erdi batekin igurtzi. Hori egin eta gero, jarri sutan gatz-uretan ondo egosi arte. Patatak
ZORION AGURRAK
ere bertan egosi daitezke. Kendu ura, baina hori gerorako erabili dezakegunez, gorde. Baratzuriak zuritu eta gero, txikitxiki egin eta berotu urdaiazpiko zati batzuekin zartaginan oliba-olio pixka batekin. Jarri sutan 5 minutu inguru irabiatuz. Ondoren alkatxofak, lehen gorde dugun saltsa, patata egosiak eta ilarrak zartaginara botako ditugu. Sutan 10 minutuz eduki zartagina tapatuta eta noiz behinka irabiatu. Azkenik mahaira eramateko, jarri alkatxofak bandeja batean eta bota saltsa gainera.
Erreka bazterrak maite dituen zuhaixka da. Handitzen uzten bazaio, 5 metrokoa ere egin daiteke. Intsusa oso ezaguna da gure artean, eta gaixotasun asko eta asko sendatzeko erabili izan da: erreuma, diabetea, sinusitisa… eta baita erredura ete herpesari aurre egiteko ere. Gure herrian makina bat lekutan topatuko dugu. Loraldian egon da apirilamaiatza aldera eta ekainaren bukaeratik aurrera fruita beltz bitxia eman du. Zornea eta infekzioak garbitzeko eta sinusitisa eta anginak gainditzeko ukendua aipatuko dugu gaurkoan. Ukendu hau, udaberrian egin behar da. Bildu udaberrian intsusa adar gazte eta berdeak. Erditik ebaki adar horiek. Barruan saretxo modukoa aurkituko dugu. Saretxo horren ahur bat behar dugu. Jarri sutan eta uringezatan eta gehitu berbena (naturala zein lehortutakoa), 2 koilarakada. Gehitu pasmobelarra lorarik gabe (hostoa, zurtoi-
na eta zuztarrak), txakurraren-mihia (3 hosto) eta almorrana-belarra (12 hosto). Bota guzti horri birrindutako limoi erdi bat, letxuga hosto berde bat (eskuekin pixka bat txikituta) eta azenario baten hostoak. Azkenik, gehitu perrexila, ahur bat. Utzi su-eztian 30 minutuz. Kendu olioa belarrei eta bota 3-7 arrautza zuringo eta koilarakada bat ezti. Ondo-ondo nahastu eta bero dagoela jarri trapuan. Katarroari, sinusitisari edo anginei aurre egiteko bada, jarri eskumuturretan eta eduki 8 orduz. Zauria sendatzeko bada, zaurian bertan jarri; 3 orduz nahikoa izango da.
Ane
Iker
Ivan
Oier
Aimar
Ane
Irati
Maite
Olaia
Alazne
Ion
Irene
Nagore
Ugaitz
Zorionak guztioi!!
Bidali zuen agurrak gurera. aldaize@euskalerria.org Aldaize herri aldizkaria. Kultur Etxea. 20213 Idiazabal
16 • ALdAiZe 4
zaharrak berri ARGAZKI ZAHARRA: Axari dantza taldea Axari dantza taldeko dantzariak 1980ko San Blasetan ateratako argazkia da. 1967-1973 urteetan jaiotako herritarrak dira gehienak. Guztien izenak idaztea ezinezkoa da, baina lehenengo ilarakoak hauek dira (ezkerretik, eskubira): Aitor Begiristain, Eneko eta Xabier Iparragirre,Asier Oiarbide,Ainhoa Iparragirre, Estitxu Imaz (atzerago Amaia Iparragirre, Aitziber Urkia eta Estitxu Urkia),Egoitz Zufiria (atzerago Xabier Mintegi eta Miel Mari Imaz),Josu Telleria eta Igor Iriondo. Atzeko aldean dantza erakusten aritzen zirenak daude: Iñaki Etxeberria, Antton Irizar eta “Zeama”.
OHARRA: Herriko baserriei buruzko atala eta argazki zaharrari eskainitakoa osatzeko argazki bila gabiltza. Edozein garai eta gairi
buruzko argazkiak hartzeko prest gaude. Haren kopia egin eta itzuli egingo dizuegu. Argazkiak, erredakzio taldekoren bati eman edo Udaletxean utzi ditzakezue.
San Inazioak Katea auzoko festak ospatu ez direnetik urte batzuk pasa diren arren, idizabaldar askok ondo gogoan ditu han bizitako zenbait pasadizo. Festa herrikoiak zirelako haiek, zahar zein gazteentzako antolatuak. Auzokoek, Udalak emandako diru laguntzei esker, makina bat lan egin behar izaten zuten dena espero bezain ondo atera zedin. Baina denborarekin Kateako bizimodua ere aldatzen joan zen: batzuk kanpora joan ziren, besteak adinean sartu... eta geroz eta jende gutxiago zegoen lan egin eta festa prestatzeko.Azkenik, bertakoek lan gehiegi zela eta, penaz prestaketak egiteari uzteko erabaki gogorra hartu zuten. San Inazioren omenez ospatzen ziren egun hauek. Hori dela eta, meza ezinbestekoa zen. Festarik jada ospatzen ez bada ere, San Inazio ermitak ez du izan mezarik gabeko uztailaren 31rik.Herritarrez gain,kanpotik ere jende asko etortzen zen.Azpiegitura eskasia saihesteko txosnak jarri ohi zituzten eta musikariak eroso sentitzeko oholtzak. Festa bi lekutan banatzen zela esan daiteke, bai behintzat ospatu zen azken urteetan. Batetik Jeronimoene inguruan. Bertan taberna zegoen eta jendea erakartzen
Asto karrera San Inazioetan
zuen hark. Eszenatokia eta txosnaren bat ere jarri zituzten noiz edo noiz. Bestetik, behean, bolatokiaren inguruan, ospatzen zen festa.Bertan izaten ziren gehienetan antolatutako ekintza garrantzitsuenak. Bertsolariak, mus txapelketa, sagardo dastaketa, txirrindu lasterketa, afaria, musika... ez zen ezer falta izaten.Asto-karrera ere egoten zen, bertakoen artean ikusmen handia sortuz.Trikitixak alaitu ohi zuen giroa egu-
nean zehar. Bertara hurbiltzen zenak ez zuen aspertzeko betarik topatuko, egitarau bete-betea aurkituko baitzuen. Hamaika bitxikeria eta gertaera utzi zizkiguten festa haiek. Urte batean esaterako, sega apustua jokatu zuten bi herritarrek: Auzokalte Manolitoren aurka. Gaur miraz begiratzen ditugun festa haietako kontakizun eta gertakizunen lekuko izan zen Katea.
Esaera
Eguzkiak doon onena, itzala ALdAiZe 4
• 17
iparrorratza EUSKAL BASAMORTUA rrantzitsutan bereizten da: Bardea Beltza eta Bardea Zuria.Azken hori da bereziena eta horren inguruan ariko gara. Bardea Zuriko paisaiak Euskal Herriarena baino ilargiaren itxura du. Dena den, leku idor eta bakartia dirudien arren, bertako flora eta fauna aberatsak dira oso. Gatz eta buztin lurrezko itsasoan harro altxatzen da haizeak eta higadurak orraztutako marradun mendixkatxo eta bailaratxo labirintikoen paraje irreala. Oinez nahiz bizikletaz, naturaz gozatu eta bertan galtzeko aukera ezin hobe eskaintzen digu, beraz, Bardeak.
mende hasierako Nafarroari eskainia dago. 3,5 kilometroko ibilbidean zehar eta bost gunetan banaturik, besteak beste, tren bat, 50 espezietako animaliak, kontukontalariak, atrakzioak, ikuskizunak… aurki daitezke. Parke hau Argetas herrian kokatzen da eta herriaren irteeran dagoen bidegurutzean oso ongi adierazita dago. Irailaren amaiera arte egunero dago irekita.
Sendaviva parkea Paseoan ibiltzeaz gain, bestelako ekintzak egiteko aukera ere badugu paraje honetan. Bardearen sarreran, oraindik nahiko ezezaguna den Sendaviva izeneko naturaren parkea aurki dezakegu. Duela gutxi irekitako parke hau naturari eta XX.
Balterrako kobak Bertan lo egin edo egun batzuk pasatu nahi izanez gero,Argetasetik oso hurbil, Balterran, herria inguratzen duten ehunka kobetako batzuetan egokitze-lanak egin eta landa-turismoa jarri dute. Duela lau hamarkada arte Balterrako biztanle ugari kobetan bizi zen, aberatsenek baitzuten etxe batean bizitzeko aukera. Proiektu horrek sei koba egokitu ditu guztira eta 43 leku eskaintzen dituzte.Nabarmen hobetu dira koba horiek bertakoak bertan bizi ziren garaietatik; gaur egun, argia, iturriko ura edota telefonoa dituzte. Erreserbak internet bidez egin daitezke www.cuevasdevaltierra.com web gunean.
Liburuak
Web gunea
Diskoa
“Gartxot”
http://www.idiazabal.info/ eusk/index.asp
Epelde eta Larrañaga “Agur”
Bardea Baserri zuria Txindokiren magalean: hori da ziurrenik Euskal Herria adierazteko gehien erabili den argazkia. Gure lurraldeak baditu, ordea, aurrekoarekin alderatuz erabat bitxi eta ezezagun zaizkigun parajeak eta Bardea da ezbairik gabe, kontraste gehien eragiten duen lurraldea. Nafarroaren hegoaldean kokatzen da Bardea Parke Naturala eta bi lurralde ga-
Egileak: Asisko Urmeneta, Marko Armspache eta Jokin Larrea Argitaratzailea: Argia Prezioa: 15 € XII. mendeko pertsonaia batean oinarritutako komikia da. Gartxot Euskal Herriko historian pertsonaia esanguratsua izan da eta bere inguruan gertatutako kontakizunekin Euskal Herriko historiaren ataltxo bat ezagutzeko aukera ematen du. Irakurterreza eta entretenigarria da.
18 • ALdAiZe 4
Gure herriak badauka web gunea. Euskaraz eta gaztelaniaz dago eta informazio erabilgarri ugari topatuko dugu bertan: udal-instalazioak, Udaletxeko antolakuntza, proiektuak, aurrekontua, tasak, albisteak, urteko ekintzak, Idiazabal Gazta, ibilaldiak... informazio ugari azken finean.
Argitaratzailea: Elkar Prezioa: 13,45 € Ez al da disko hau azkena izango! “Agur” izena jarri izanak hori pentsarazi diezaguke, baina ez omen da agur esateko diskoa. Trikiti kantu ugarirekin dator berriro aspaldiko bikote hau. Herriko tarbenetan giro aparta jarriko duela seguru egon.
zeasma NEURTITZ
OPORRALDIAK Doinua: Iparragirrerena Egilea: Miel Mari Imaz
Noren gustoko gerta daiteke eguneroko jarduna?
Beraz oraingoz aurpegietan irrifarraren jolasa,
nahiz batzuentzat arina izan gehienentzako astuna; lan egun emankorrak, nik nahiago oporrak; hain motz egiten zaiguna,
batzuk besteak kontrastatuaz beste batzuk beren kasa; nahiz gabiltzan gustora, ez gehiegi aztora; ta hartu lasai arnasa,
aurrez irrifar sortzaile eta gero tristetzen gaituna.
ondorenean estutu eta bitartean ondo pasa.
AURREKOAREN ERANTZUNAK BILATU BOST AKATSAK
ALdAiZe 4
• 19