Музична култура за 7. класу основней школи

ЛИДИЯ ПАШО

УЗИЧНА MКУЛТУРА за 7. класу основней школи

Рецензенти Татиана Барна, професор музичней култури у Основней школи „Йован Йованович Змай” у Дюрдьове, Ирина Олеяр, професор музики у Школи за Mузичне образованє у Кули, оддзелєнє у Руским Керестуре, Саша Ґрунчич, професор орґульох и корепетициї у Mузичней школи у Суботици Редакторе Славко Сабо Гелена Папуґа Одвичательни редакторе др Романца Йованович Слободанка Ружичич Главни редактор Драґолюб Койчич За видавателя Драґолюб Койчич, директор Покраїнски секретар за образованє, предписаня, управу и национални меншини – национални заєднїци зоз ришеньом число 128-61-200/2015-01 од 10. 02. 2016. року одобрел тот учебнїк Музичней култури за видаванє и хаснованє у седмей класи основней школи починаюци од школского 2016/2017. року.

CIP - Каталогизација у публикацији Библиотека Матице српске, Нови Сад 37.016:78(075.2) ПАШО, Лидия Музична култура : за 7. класу основней школи / Лидия Пашо ; [нотоґрафия Лидия Пашо]. - 1. вид. - Београд : Завод за уџбенике, 2016 (Београд : Colorgrafx).

- 88 стр. : илустр. у бојама, ноте ; 27 cm Тираж 200.

ISBN 978-86-17-19394-0 COBISS.SR-ID 305114375

© ЗАВОД ЗА УЏБЕНИКЕ, Београд, 2016. Ово дело се не сме умножавати, фотокопирати и на било који начин репродуковати, ни у целини а ни у деловима, без писменог одобрења издавача. © ЗАВОД ЗА УЏБЕНИКЕ, Београд 2016. Тото дїло ше нє шме умножовац, фотокопирац и на гоч котри способ репродуковац у цалосци анї у часцох, без писменого одобреня видавателя.

ПРЕДХОДНЕ СЛОВО На годзинох музичней култури у седмей класи будзеце мац нагоду шпивац и грац нови писнї, здогаднуц ше и научиц нови поняца музичней писменосци, упознац и розумиц музични елементи и їх улогу у музики, буц креативни, твориц, слухац музику, упознац нови музични инструменти, музику рижних епохох, композиторох, розвивац свой уметнїцки смак, виглєдовац... У кнїжки найдзеш три роздїли: Упознайме музични язик, Упознайме оркестер и Упознайме музични епохи. Гоч кнїжка подзелєна на три часци, циль того учебнїка нє лєм здобуц знаня з теориї – знац скали, познац инструменти, научиц биоґрафиї. Нашо жаданє же бисце зоз преширйованьом своїх знаньох могли ище глїбше зрозумиц музику, єй чаривносц, силу, красу...

Запаметай Словнїк

Интересантне

?

Задаток

3

ГИМНА РЕПУБЛИКИ СЕРБИЇ БОЖЕ ПРАВДЕ Свечано

4

Музика: Даворин Єнко Слова: Йован Дьордєвич

3. Сложи српску браћу драгу на свак дичан славан рад, слога биће пораз врагу, а најјачи српству град.

6. Кад наступе борбе дани к победи му води ход. Боже спаси, Боже храни, српске земље, српски род!

4. Нек на српској блиста грани братске слоге златан плод. Боже спаси, Боже храни, српске земље, српски род!

7. Из мрачнога сину гроба српске славе нови сјај настало је ново доба. Нову срећу, Боже дај!

5. Нек на српско ведро чело твог не падне гнева гром. Благослови Србу село поље, њиву, град и дом!

8. Отаџбину српску брани пет вековне борбе плод. Боже спаси, Боже брани, моли ти се српски род!

СВЯТОСАВСКА ГИМНА ХИМНА СВЕТОМ САВИ

Корнелиє Станкович Пририхтал: Златан Вауда

Свечано

2.

Благодарна Србијо пуна си љубави према своме пастиру светитељу Сави.

4.

Да се српска сва срца с тобом уједине, сунце мира, љубави да нам свима сине.

6.

Пет векова Србин је у ропству чамио, светитеља Саве име је славио.

3.

Цело српство слави славу свога оца Светог Саву. Појте му, Срби, песму и утројте!

5.

Да живимо сви у слози, Свети Саво ти помози. Почуј глас свог рода, српскога народа!

7.

Свети Сава Србе воли, и за њих се Богу моли. Појте му, Срби, песму и утројте!

5

Контракт о присельованю Руснацох до Керестура

БРАЦА РУСИНИ На бачванскей ровнї, дзе поля безкрайни, тебе писню шпивам, роду мой давни.

Зашпивайме браца з бачванскей ровнїни, закарпатским гором, славней дїдовщини.

Браца Русини, на ровнї жиєме, алє зме зоз горох квеце пресадзене. Гори Карпати, наша оцовщинo, витай нам, витай шицка родзино!

Браца Русини, наша доля мала, широм по швеце синох розошала. З далєкого краю, квиток карпатски, з писню вам посила привит свой братски!

6

БРАЦА РУСИНИ Moderato

Музика: Ириней Тимко Слова: Ириней Тимко – Дюра Папгаргаї

7

УПОЗНАЙМЕ МУЗИЧНИ ЯЗИК Зоз музику ше стретаме каждодньово. Чи ши дакеди роздумовал(а) же цо то музика? На тото питанє исную велї одвити. Даєдни баржей поетични, даєдни практични. Наприклад, Платон гуторел же „Музика дава душу вселени, розуму кридла, полєт мриї и живот шицкому”, Вилєм Шекспир же музика „пожива любови”, а за математичара Ґотфрида Вилгелма Лайбница музика то „математика хтора звучи”. Гоч шицки тоти толкованя интересантни, вони нам нє даваю подполне толкованє. Можеме пробовац описац музику як мистецтво, ремесло и знанє зорґанизовац звучанє и цихосц у одредзеним часовим интервалу. Медзитим, тото толкованє облапя числени активносци: мац може шпивац колїсанку дзецку, рок ґрупа виводзиц свой остатнї гит, оркестер може виводзиц Моцартово дїло, дружтво шпивац зоз ґитару... Шицко то музика, алє ми ше упознаме зоз ище єдним толкованьом музики: музика то пошлїдовносц тонох розподзелєних у одредзеним ритму. Гоч анї тото толкованє нє покрива у подполносци термин „музика”, воно нас упут’ює же нам за лєпше розуменє музики нєобходни знаня о єй елемeнтох, тє. основни знаня зоз теориї музики. У наукових кругох поняце „теория” означує систему твердзеньох, гипотезох, законох хтори ше одноша на єдну обласц. Напевно сце чули за теорию Велького праску (Биґ бенґу), теорию еволуциї. Теория музики, єй правила, нєобходни професийним музичаром. Ми ше дотхнєме лєм єй основних точкох хтори вам оможлївя же бисце лєпше зрозумели музику, ище баржей уживали у єй виводзеню и слуханю.

8

ЗВУК, ТОН И НОТА

КЕД БИ ЧАРНИ ОЧКА Руска народна писня

Moderato

2. И я би купела мнє и шугайови. Най би ше чарнєли яґод гавранови.

3. Вец бим му купела чижми з острожками, най би почеркотал медзи леґинями.

Звук то шицко цо чуєме. Вон може буц нєодредзени и одредзеней висини. Тон то звук хтори ма одредзену висину, моц, тирванє, фарбу. Кажди тон ма свойо мено. Седем основни мена тонох у солмизациї то до, ре, ми, фа, сол, ла, си а у абецеди C, D, E, F, G, A, H.

Тони записуєме зоз нотами на линийову систему. Вона составена зоз пейц линийох и штирох пражнїнох. Же бизме записали ноти хтори нїжей, або висше од линийох и пражнїнох линийовей системи хаснуєме помоцни линиї. На початку линийовей системи нєобходне написац знак хтори одредзує мена нотох – ключ.

4. Ище бим купела персцень му на палєц. Най би ше му блїщал кед вирабя танєц.

?

1. Пробуй кляпнуц, пукац з пальцами, гвиздац, шпивац. Чи обачуєш розлику? Здогаднї ше цо то звук, а цо тон? Хтори два способи менованя тонох знаш? Дзе пишеме ноти?

2. Напиш до нотней теки тони зоз котрих составена писня Кед би чарни очка. Хтори то седем основни тони у солмизациї и абецеди? Начишлї тони од горе на долу солмизацийно. Начишлї тони од горе на долу абецедно. Задавайце себе тони так: „Седми тон абецеди. Други солмизациї.”

ИНТЕРЕСАНТНЕ: Чи сце обачели же ше даєдни назви нотох повторюю? Гоч маю исти солмизацийни або абецедни назви, вони нє звуча исто. Одграйце дзепоєдни тони и поровнайце их. (напр. c1, c2…)

9

НОТНИ ТИРВАНЯ

КАДЗИ ИДУ ДНЇ Allegretto

2.

Музика: Мирослав Пап Слова: Мирослава Даждиу

И нє знам кадзи иду днї и хто то краднє нашо сни, цо ноши час, цо будзе з нас док з дзецох людзе постанєме. Пришпив: Одходзи гет дзецинства швет, як ранша роса пре слунечко цо нєстава. Здогонїц сцем тот красни час, а вон преходзи, од мнє сцекац нє престава. Уж дзецинства нєт.

10

Пренайдз у писнї розлични нотни тирваня. Здогаднї ше кельо дуркнуца тирваю тоти ноти.

?

НОТНИ ТИРВАНЯ

Зоз положеньом ноти на линийовей системи зме зазначовали єй висину, а зоз рижнима формами нотох будземе зазначовац розлични тирваня.

Як ше волаю тоти нотни тирваня – кельо дуркнуца вони тирваю?

Знак зоз хторим означуєме цихосц, претаргнуце тонского виводзеня воламе павза.

?

РИШ ЗАДАТКИ: 1.

=

+

2.

=

+

3.

=

+

4.

=

+

+

+

11

ПРЕДЛУЖОВАНЄ НОТНИХ ТИРВАНЬОХ

ЦИХО, ЦИХШЕ, ПОМАЛИ Музика: Яким Сивч Слова: Анґела Прокоп

Andante

2. Цихо, цихше, помали, жажда ми лїцо палї. Ту нєдалєко гай, цилунок, мили, ми дай! Лук тирваня повязує ноти истей висини. Їх тирванє ше здава.

Окрем лука тирваня єст и лук леґато хтори означує способ виводзеня.

12

1. Обрац повагу: на кельо гласи ше виводзи перши шор, а на кельо други?

2. Як наволуєме ансамбл составени зоз двох виводзачох?

3. Яки ансамбли ище знаш?

4. Вибер точни одвит: леґато – повязано/попреривано

?

ПРЕДЛУЖОВАНЄ НОТНИХ ТИРВАНЬОХ

НЕБО JЕ ТАКО ВЕДРО Городска писня Слова: Йован Йованович Змай

Andante

2.

Док једна бурно лети да ми те из сна буди, већ друга тихо љуби, премиле твоје груди.

3. Сад нежна твоја душа милине дивне сања, а има л’ лепша санка од топла миловања!

4. О, сиђи, драга, сиђи, топла та љубав чека, поноћ је тако тиха, трава је тако мека!

5. Да нас од света скрије, бледи ће месец заћи, ал’ ја ћу и у мраку усташца твоја наћи.

Нотни тирваня можеме предлужиц зоз точку, луком тирваня и корону. Точка предлужує ноту за пол єй тирваня. =

+

=

+

=

+

(три дуркнуца)

(єдно и пол дуркнуца)

(три штварцини дуркнуца) ЗАДАТОК:

✳

корона

ИНТЕРЕСАНТНЕ: Вредносц ноти з точку єднака зоз вредносцу трох нотох цо наполи кратша. Наприклад половка з точку вредзи як три штварцини вєдно. Штварцина з точку як три осмини вєдно...

Дзе ше пише корону?

?

13

МУЗИЧНИ РОЗМИР – ОЗНАКА ЗА ФАЙТУ ТАКТА

?

Же би ше призначело кельо єст дуркнуца у такту и хтора нота єдинка чишлєня за записованє музики ше хаснує розмир, або ознака за такт. Тактова ознака випатра як розламок дзе верхнє число то число дуркнуцох, а споднє то єдинка чишлєня. Так як цо у бешеди дзепоєдни слова наглашуєме, и у музики даєдни тони наглашени, а даєдни нє наглашени. Тото зменьованє наглашених и нєнаглашених тонох ше вола музични метер. Обрац повагу: нє помишай ознаку за такт зоз хтору призначуєме файту такта и такт як найменшу часц музичней композициї, а хтори оддзелєни зоз тактовками.

1. На основи схемох за тактованє по-

толкуй наглашени и нєнаглашени    тактово часци у  ,  и  розмиру.

2. Пренайдз тоти тактово ознаки у учебнїку.

 

 

3 1

2

1

 

1 4 2 3

2 Розмир може буц прости и зложени.    Прости маю наглашену єдну тактову часц. Ту спада  , ,  ...   Зложени наставаю кед зложиме два або вецей прости такти. Ту спада  ,  ... Зложени такти хтори настали од розличних комбинацийох простих (двочасцових, трочасцових) во  ламе мишани. Ту спада  ,  розмир хтори части у народних мелодийох зоз юга Сербиї и Македониї.

АЈДЕ, ЈАНО Andante

2. Ајде, Јано, коња да продамо. Ајде, Јано, ајде, душо, коња да продамо.

Сербска народна писня

3. Да продамо, само да играмо. Да продамо, Јано, душо, само да играмо.

5. Да продамо, само да играмо. Да продамо, Јано, душо, само да играмо.

14

3. Розпорядок у

4. Ајде, Јано, кућу да продамо. Ајде, Јано, ајде, душо, кућу да продамо.

  розмиру може буц

?

3+2+2 (ТА-та-та, ТА-та, ТА-та) 2+2+3 (ТА-та, ТА-та, ТА-та-та) 2+3+2 (ТА-та, ТА-та-та, ТА-та) Чи можеш одгаднуц хторе подзелєнє заступене у писнї Ајде, Јано?

МУЗИЧНИ РОЗМИР – ОЗНАКА ЗА ФАЙТУ ТАКТА

БИЛИ ОРҐОНИ Moderato

2. Сто квиточки мали, конари гимбали, сто квиточки мали, конари гимбали, и нашу любов, и нашу любов, и нашу любов, вирно вше чували.

Музика: Яким Сивч Слова: Єлена Солонар



Здогаднї ше як тактуєме  ?  У  часто стретаме таки ритмични малюнки:

5 15

?

МУЗИЧНИ РОЗМИР – ОЗНАКА ЗА ФАЙТУ ТАКТА

У ТЕМ СОМБОРУ Moderato

Старогородска писня

2. Од како је та наша вармеђа✳, Од тог доба наше снаше✳✳ заволеше тамбураше, у тем Сомбору.

3. Женићу се ја, жена ми треба која знаде свашта радит’, а ја ћу се господарит’ у тем Сомбору.



Двополовински ( або ) розмир ма исте число штварцинох як и  . Медзитим, двополовински розмир ма два дуркнуца, а єдинка чишлєня то половка. За тот розмир ше часто хаснує назва allа breve – на скрацени способ.

?

Пополнї такти зоз єдну ноту

двома нотами

трома нотами

16

✳ ✳✳

вармеђа (мадяр.) – жупания снаша – нєвеста

НЄПОДПОЛНИ ТАКТ

ЗА ДУНАЙ Allegro

Музика: Агнета Тимко Слова: Мирослава Даждиу

2.

Михалку, гей, мили, найкрасши шугаю, Михалку, гей, мили, найкрасши шугаю, за Дунай нє идз ти, бо ми нє по волї, пойдзеш там далєко, шерцо ме заболї.

3.

Ганїчко, голубко, твойо очка плачу, Ганїчко, голубко, твойо очка плачу, даю це другому ище тей єшенї, завше будзеш смутна, шерцо ше скаменї.

4.

Михалку, любени, чом ми так нє вериш, Михалку, любени, чом ми так нє вериш? Любов нє прейдзе, останє ми зармуток, лєм мамочка будзе знац за мой вични смуток.

5.

Ганїчко, гей, мила, твойо це нє даю, Ганїчко, гей, мила, твойо це нє даю, Дунаїчку, Дунаю, широки Дунаю, врацим ше по тебе кед ше предумаю.

6.

Михалку, гей, мили, я ше з тобу зберам, кед придзеш, Ганїчко, очка ци посцерам, за Дунай, за Дунай, придзеш ти милєнка, зиду ше навики нашо два серденька.

Предтакт и змах спадаю до нєподполних тактох. Предтакт то нєподполни такт єднаки або векши од єдинки чишлєня. Змах тирва менєй як єдинка чишлєня. Обрац повагу на перши и остатнї такт.

17

РИТЕМ

КЕРЕСТУРСКИ ТОПОЛЇ Moderato

Запаметай: ритем може исновац и без мелодиї, а мелодия без ритму нє.

2. Вашо конари длуги слизи попили нашо. Синох нам оплакали брата з братом спознали. Пришпив: Тополї керестурски, вше гордо високо стоя, їх верхи пишни под нєбом, кажду ми рану гоя.

Музика: Яким Сивч Слова: Дюра Латяк

3. Озда мой род навики, з вами будзе звязани. Хто зна докля нам судьби буду твардо преткани. Пришпив: Тополї керестурски, вше гордо високо стоя, їх верхи пишни под нєбом, кажду ми рану гоя.

Ритем то пошлїдовносц звукових або тонских тирваньох. Ритем ше нє зявює лєм у музики, то особеносц велїх зявеньох у природи – од атомох по Слункову систему, од рочних часцох по морски габи, рошлїнох, та и чловекового орґанизма. Ритем найсамостойнєйша компонента музики. Уж на основи того ритма можеце препознац Марш на Дрину Станислава Биничкого.

18

РИТМИЧНИ ФИҐУРИ: СИНКОПА И ТРИОЛА

НАШМЕЯНЕЙ ДЗИВКИ

.

2. Любов я чувствуєм кед уж збачим ошмих твой, нє дам це нїкому, ти найкрасши квитку мой.

Пришпив Дзивко, красна дзивко, нєт красшей од тебе, знай, моя ти лєм будзеш, на розуме вше то май!

Mузика и слова: Яким Сивч

Без синкопох нє мож задумац блуз, джез, та и рок музику.

Синкопа то ритмична фиґура составена зоз двох, трох тонох. Наглашени други тон, хтори тиж и длугши од першого. Синкопа Триола настава кед єдинку чишлєня подзелїме на три єднаки часци, а нє на два, або штири як звичайно. Триола Пренайдз на интернету и послухай Моцартов Концерт за клавир ч. 21 C-dur, друга часц. Чи обачуєш триоли у акордовим провадзеню?

ИНТЕРЕСАНТНЕ:

Дзе ище мож чуц триолу?

• Ст. Бинички: Марш на Дрину • Тема зоз филму Войни гвиздох (Star Wars) • Дю. Верди: Триюмфални марш (зоз опери Аида)

19

МЕЛОДИЯ

КРЕЋЕ СЕ ЛАЂА ФРАНЦУСКА Музика и слова: Бранислав Милосавлєвич

Andante

2. Креће се лађа француска са пристаништа солунска. Транспорт се креће ратници, ратници, браћа болесни.

?

3. Сваки се војник борио, у рову славу славио, срећан се Богу молио, да би се кући вратио.

4. Полазим тужан, болестан, помислим: Боже, нисам сам, и моја браћа путују, да са мном заједно тугују.

ИНТЕРЕСАНТНЕ:

Мелодия ше може рушац на горе, на долу, скоковито або поступно. Мелодия нараста, ґу кулминациї, а вец ше змирює. Мелодия ма обсяг – одстоянє од найнїзшого по найвисши тон. Як би ши описал(а) мелодию тей писнї?

Креће се лађа француска то позната сербска писня зоз Першей шветовей войни. Настала у лаґру у солунскей луки дзе сербске войско одпочивало после чежкого поцагованя прейґ албанских горох. Автор словох, а найскорей и музики бул сербски официр полковнїк Бранислав Милосавлєвич. Тота писня постала символ француско-сербского приятельства.

По тераз зме спомли характеристики звуку як наприклад висина, тирванє, алє вони сами по себе нє маю вельке значенє. Медзитим, здружене зменьованє рижних тонских висинох и тирваньох твори цошка прекрасне – мелодию. Тото зменьованє нє може буц гоч яке, воно муши буц смислове. По мелодиї найчастейше паметаме даяке музичне дїло. То писня хтору шпиваш, гвиздаш, або хтора ци ше єдноставно круци по глави. Мелодия нас може порушац же бизме скакали од радосци, або смутно здиховали. У професийней музики мелодию дополнює гармония, оркестрация*...

• оркестрация – способ на яки композитор розподзелює и комбинує рижни инструменти.

20