Tato gdzie ja mam plemniki?

M a r e k

B a b i k

Tato!

Gdzie ja mam

te plemniki?

Dzieci pytają – rodzice odpowiadają

tato-gdzie-ja mam plemniki_POKOrekcie.indd 1

2014-09-10 09:29:16

tato-gdzie-ja mam plemniki_POKOrekcie.indd 2

2014-09-10 09:29:16

M a r e k

B a b i k

Tato!

Gdzie ja mam

te plemniki?

Dzieci pytają – rodzice odpowiadają

tato-gdzie-ja mam plemniki_POKOrekcie.indd 3

2014-09-10 09:29:17

© Copyright by Marek Babik © Copyright 2013 by Katarzyna Król Wydawnictwo i Hurtownia Rubikon Recenzja naukowa: prof. nadz. dr hab. Teresa Olearczyk dr n. med. Leszek Putyński Redakcja: Magdalena Guziak-Nowak Agata Pindel-Witek Korekta: Agata Pindel-Witek Opracowanie graficzne: Łukasz Kosek Skład: Agata Pindel-Witek Rysunki: Agnieszka Pawłowska

ISBN 978-83-89947-48-2 Katarzyna Król Wydawnictwo i Hurtownia Rubikon ul. Na Leszczu 17 30-376 Kraków tel. 12 398 18 43, fax. 12 398 18 44 www.KsiegarniaRubikon.pl REGON 351450547 NIP 9441471182

tato-gdzie-ja mam plemniki_POKOrekcie.indd 4

2014-09-10 09:29:17

5

D zi eci py t aj ą – rod zi ce odpow i adaj ą

Spis treści Od Autora _________________________________ 9

1. Rozmowy z dzieckiem o seksualności____________________ 13 Dylematy i trudności_________________________ Praktyczne podpowiedzi______________________ W jakim wieku powinno być dziecko, aby rozpocząć z nim rozmowy o seksie?________ W jaki sposób prowadzić rozmowę?___________

15 20 20 22

Dzieci pytają o seks __________________________ 30 Co to jest molestowanie? ___________________ 31 Co to jest podpaska?_______________________ 34 Co to jest seks?___________________________ 37 Dlaczego Zosia nie ma siusiaka?

Co się z nim stało?________________________ 39 Dlaczego pan z panem nie może mieć dziecka, a pani z panem tak?_______________________ 42 Co to jest rozmnażanie płciowe?______________ 44 Co to znaczy, że on zrobił jej dziecko?_________ 46 Co to znaczy, że Jolka wpadła – do czego wpadła?___ 48 Co to jest pęknięty kondom?________________ 51 Gdzie ja mam te plemniki?__________________ 54 Skąd się biorą dzieci?______________________ 57 Mamo, co to jest, po co ten pan to kupuje?______ 62 Mamo/tato, dlaczego oni się tak całują?_______ 67 Dlaczego masz takiego dużego siusiaka?_______ 69

tato-gdzie-ja mam plemniki_POKOrekcie.indd 5

2014-09-10 09:29:17

6

D zi eci py t aj ą – rod zi ce od p ow iadaj ą

Co to jest pornografia?____________________ 71 Partner od tyłu! – I z czego się tu śmiać?______ 76 Ciociu, pokażesz mi swojego siusiaka?________ 79

2. Dziecięce zachowania o charakterze seksualnym – teoria i praktyka_______________ 83 Ekshibicjonizm dziecięcy____________________ Mały bezwstydnik________________________ Ciekawość odmienności___________________ Obrażanie i imponowanie _________________

87 87 87 90

Podglądactwo______________________________ 92 Masturbacja dziecięca_______________________ 95 Samooglądanie __________________________ 96 Radzenie sobie z problemami_______________ 98 Zabawy erotyczne___________________________ 102 Naśladownictwo i ciekawość________________ 102 Spontaniczność i gadżety__________________ 104 Sztuka erotyczna___________________________ 107 Erekcja___________________________________ 109 Zakochanie________________________________ 111

3. Poszanowanie intymności dziecka____________________________ 113 Dziecko nie jest mną______________________ 116 Nie wszystko o dziecku i nie każdemu_______ 118 Nago i w kąpieli_________________________ 119

tato-gdzie-ja mam plemniki_POKOrekcie.indd 6

2014-09-10 09:29:17

7

D zi eci py t aj ą – rod zi ce odpow i adaj ą

4. Przemoc seksualna wobec dzieci______________________ 121 Jak chronić dziecko przed molestowaniem?___ 123 Jak zareagować, gdy dziecko mówi, że było molestowane?__________________________ 124 Jak pomóc dziecku, które doświadczyło molestowania?__________________________ 127

5. Otwarty rozdział...____________ 129

tato-gdzie-ja mam plemniki_POKOrekcie.indd 7

2014-09-10 09:29:17

tato-gdzie-ja mam plemniki_POKOrekcie.indd 8

2014-09-10 09:29:17

9

Od Autora

K

iedy kończyłem pisać tę książeczkę, odwiedził mnie mój dobry znajomy. W trakcie rozmowy wspomniałem, że przez kilka ostatnich tygodni byłem skupiony na opracowywaniu różnych kwestii, dotyczą­ cych wychowania seksualnego małych dzieci. Pokazałem mu wydrukowany fragment. Przyjrzał się uważnie spisowi treści i zapytał: „Czy z przedszkolakiem należy rozmawiać o pornografii? To chyba trochę za wcześnie. A w ogóle, to jak należałoby zainicjować taką rozmowę?”. Stawiał kolej­ ne pytania, chcąc mi dać dyskretnie do zrozumienia, że trochę przesadziłem z tą edukacją seksualną.

Ta rozmowa była dla mnie ciekawym doświad­ czeniem. Postanowiłem od niej rozpocząć, ponieważ ­rozumowanie mojego starego przyjaciela odzwierciedla pewne stereotypowe wyobrażenie o sposobach wprowa­ dzania dziecka w problematykę ludzkiej płciowości. On wyobrażał sobie to tak, że jako ojciec „uroczyście” usią­ dzie z synkiem czy córką i zakomunikuje w podniosłej formie istotne dla ich przyszłości sprawy. Jednocześnie zakładał, że dziecko musi być „trochę starsze”. Stąd moja propozycja była dla niego zaskakująca. W jego słowach rysowała się także obawa, czy tego rodzaju informacje o seksie nie wyrządzą szkody małemu dziecku.

Zaproponowana przeze mnie koncepcja wychowania seksualnego dzieci przedszkolnych i wczesnoszkolnych wyłamuje się z tego schematu. Wychodzę z założenia, że obecnie dziecko jest bombardowane różnorakimi infor­ macjami, docierającymi do niego z różnych mediów.

Współczesny rodzic nie jest w stanie w pełni kontrolo­ wać, jakie wiadomości do potomka trafiają. ­Dlatego na­

tato-gdzie-ja mam plemniki_POKOrekcie.indd 9

2014-09-10 09:29:17

10

D zi eci py t aj ą – rod zi ce od p ow iadaj ą

leży zmienić podejście do wychowania seksualnego, tak aby aktywnie uczestniczyli w nim rodzice od najwcze­ śniejszych lat życia dziecka.

Opisana w niniejszej książeczce propozycja pracy z najmłodszymi bazuje na trzech podstawowych elemen­ tach wychowania seksualnego dziecka przed okresem dojrzewania.

Pierwszym z nich jest umiejętność prowadzenia roz­ mowy z małym dzieckiem o sprawach seksualnych (głównie odpowiadania na zadawane przez nie pytania).

Nie może się ona opierać na sztywnych wyznacznikach, co i w jakim wieku należy mu powiedzieć. Może się oka­ zać, że o wiele wcześniej zetknęło się ono z czymś, co zaplanowaliśmy mu wyjaśnić dopiero, gdy będzie miało siedem lat. Stąd kluczową sprawą w seksualnym wycho­ waniu małego dziecka staje się umiejętność słuchania tego, o co ono pyta. Istotna jest pewna elastyczność w konstruowaniu odpowiedzi na stawiane przez nie py­ tania. Temat seksualności powinien być sprawą, o której rozmawia się swobodnie.

Po wtóre, rodzic powinien posiadać minimum wie­ dzy o psychoseksualnym rozwoju dziecka, która pozwoli mu w odpowiedni sposób reagować na dziecięce zacho­ wania o charakterze seksualnym. Budzą one w rodzicach wiele lęków i wprawiają w zakłopotanie. Jak powinno się zareagować, widząc swojego synka, przyglądającego się z radością na twarzy nagiej koleżance? Często błędnie ocenia się taką sytuację poprzez pryzmat seksualności osób dorosłych.

Ostatnim elementem wychowania seksualnego, na który zwracam uwagę, jest wyposażenie dziecka w umie­ jętność obrony przed przemocą seksualną. Polega ona głównie na unikaniu sytuacji zagrożenia oraz informo­ waniu rodziców o wszelkich kontaktach, łamiących przekazane mu zasady.

tato-gdzie-ja mam plemniki_POKOrekcie.indd 10

2014-09-10 09:29:17

11

D zi eci py t aj ą – rod zi ce odpow i adaj ą

Poruszając kwestie związane z wychowaniem seksu­ alnym małych dzieci, zwrócę również uwagę na bardzo istotną sprawę poszanowania intymności dziecka.

Drogi Czytelniku! Książeczka, którą trzymasz w ręku, nie stanowi kompletnego zbioru pytań, jakie dzieci mogą zadawać rodzicom. Nie zawiera też opisu wszystkich możliwych dziecięcych zachowań o charakterze seksual­ nym. Jest jedynie zbiorem, ukazującym różne próby ra­ dzenia sobie z pytaniami i zachowaniami dzieci. Nie było moim zamiarem podawanie gotowych wzorców odpo­ wiedzi czy schematów reakcji na zachowania, ale pobu­ dzenie Czytelników do przemyśleń i poszukiwań. Może niektóre opisane tu pomysły będzie można zastosować w wychowaniu własnego dziecka. Inne trzeba potrakto­ wać jako inspirację do wypracowania swoich indywidu­ alnych rozwiązań.

Materiał do napisania tej książeczki zbierałem przez dziesięć lat, prowadząc w przedszkolach i szkołach warsz­ taty oraz prelekcje z zakresu wychowania seksualnego, przeznaczone dla rodziców dzieci przedszkolnych i wcze­ snoszkolnych. Zapisywałem ciekawsze pytania, a także odpowiedzi, proponowane przez uczestników warsztatów.

Dlatego też, czytając tę książkę, należy mieć na uwadze, że stanowi wspólne dzieło wszystkich, którzy brali udział w prowadzonych przeze mnie zajęciach. Jestem im wdzięczny za chęć dzielenia się swoimi doświadczeniami i przemyśleniami. Dziękuję również za to, że z wielkim za­ angażowaniem poszukiwali ciekawych, rozwojowych i twórczych sposobów przedstawiania dziecku piękna ludzkiej seksualności.

W sposób szczególny dziękuję pani Ewie Krupińskiej.

To właśnie prowadzone przez nią, w 1999 roku, warszta­ ty Rodzinne wychowanie w dziedzinie płciowości, czyli jak rozmawiać z dziećmi o płci, seksie i zagadnieniach z tym związanych stały się dla mnie inspiracją i zachętą do

tato-gdzie-ja mam plemniki_POKOrekcie.indd 11

2014-09-10 09:29:17

12

D zi eci py t aj ą – rod zi ce od p ow iadaj ą

­racy z rodzicami. Z całą pewnością echo tamtych p warsztatów odzywa się we wszystkich moich działa­ niach i słowach.

Dziękuję za cenne uwagi pani Krystynie Maśnik, a także wszystkim zaangażowanym w przygotowanie tego materiału do opublikowania.

Po pierwszym wydaniu Pojawienie się książki Tato! Gdzie ja mam te plemni­ ki? spotkało się z bardzo dużym zainteresowaniem czy­ telników. Okazało się, że wielu z nich, będąc rodzicami, czekało na tego rodzaju pomoc. Uruchomiona wraz z wydaniem książki strona internetowa (dziecipytaja.pl) stała się miejscem dyskusji i dzielenia się doświadczenia­ mi rozmów z dziećmi o sprawach seksualnych. Za wszystkie głosy bardzo serdecznie dziękuję. Zgodnie ze złożoną obietnicą, wypowiedzi czytelników zamiesz­ czam w ostatnim „Otwartym rozdziale”. W ten sposób drugie wydanie jest poszerzone o doświadczenia następ­ nych rodziców. Bardzo dziękuję za zaangażowanie. Tak­ że tych z Państwa, którzy biorą tę książkę do ręki po raz pierwszy, zachęcam do dzielenia się relacjami z rozmów ze swoimi dziećmi.

Marek Babik

tato-gdzie-ja mam plemniki_POKOrekcie.indd 12

2014-09-10 09:29:18

1.

Rozmowy z dzieckiem

o seksualności

tato-gdzie-ja mam plemniki_POKOrekcie.indd 13

2014-09-10 09:29:18

tato-gdzie-ja mam plemniki_POKOrekcie.indd 14

2014-09-10 09:29:18

15

D zi eci py t aj ą – rod zi ce odpow i adaj ą

Dylematy i trudności

G

dyby ktoś postanowił napisać historię wycho­ wania seksualnego, musiałby rozpocząć od po­ jawienia się pierwszych ludzi na ziemi. Przekazywanie informacji o seksualności towarzyszy bowiem człowie­ kowi przez całe jego dzieje. Chociaż spostrzeżenie to jest oczywiste, jednak dla wielu może być zaskakujące.

Znaczna część rodziców, z którymi się spotykałem, była przekonana, że to wynalazek naszych czasów. Nie, ale w ostatnim wieku działania wychowawcze w tej dzie­ dzinie nabrały innego charakteru. Przez wieki wprowa­ dzanie najmłodszych w świat płciowości odbywało się bardziej spontanicznie, bazując na naturalnych obserwa­ cjach dziecka. Było jednak zawsze obarczone pewnym skrępowaniem i przemilczaniem niektórych faktów.

Wraz z rozwojem nauk psychologicznych i pedagogicz­ nych zaczęto się zastanawiać, jak w sposób zaplanowany i uporządkowany przekazywać dzieciom wiedzę o sek­ sualności i jakie kształtować w nich postawy. Ożywiona dyskusja na ten temat trwa w Polsce (także i w innych krajach) od początku XX wieku. Na przełomie XIX i XX wieku ścierały się dwa podejścia do uświadamiania sek­ sualnego najmłodszych.

Zwolennicy pierwszego podejścia, bazując na obo­ wiązującej w tamtym czasie koncepcji o tzw. uśpieniu seksualnym dziecka, twierdzili, że o seksualności należy rozmawiać z nim dopiero w okresie dojrzewania. A do tego czasu należy je wręcz chronić przed dostępem do treści seksualnych, aby w ten sposób nie rozbudzić w nim niezdrowej pożądliwości.

tato-gdzie-ja mam plemniki_POKOrekcie.indd 15

2014-09-10 09:29:18

16

D zi eci py t aj ą – rod zi ce od p ow iadaj ą

Druga grupa pedagogów zwracała uwagę na fakt, że za­ łożenie uchronienia dziecka przed kontaktem z ­problematyką seksualną jest niemożliwe do zrealizowania. Skoro tak, to zanim dziecko dojdzie do okresu dojrzewania, posiada już jakieś informacje, które zaczerpnęło z niewiadomych źródeł.

Dlatego też wskazywano na to, że korzystniej byłoby podjąć pracę pedagogiczną z najmłodszymi, chroniąc ich w ten sposób przed niewłaściwymi informacjami i wywołującymi lęk domysłami. Zwolennicy tego kierunku nie poprzestali jedynie na teoretycznych wywodach, ale przeszli do prak­ tycznego działania, pisząc i publikując pierwsze poradniki dla rodziców. Klasycznym przykładem takiej pracy jest bro­ szurka Izabeli Moszczeńskiej zatytułowana: Jak rozmawiać z dzieckiem o kwestiach drażliwych (Warszawa 1904).

Współcześnie, mimo upływu ponad stu lat i wydru­ kowania tysięcy książek, wielu rodziców wraca do tych pierwszych dylematów: Czy z małym przedszkolakiem rozmawiać o seksie? Czy to nie jest za wcześnie? Co on z tego zrozumie?

Na takie i podobne pytania rodziców odpowiadam krótko: Nie mamy wyboru, musimy rozmawiać z naszy­ mi dziećmi o seksualności. Ktoś zapyta: dlaczego? Powo­ dy są następujące: Po pierwsze, nasze dzieci są inteligentne. Od najwcze­ śniejszych lat bacznie obserwują rzeczywistość, starają się ją zrozumieć, a gdy czegoś nie pojmują, pytają.

tato-gdzie-ja mam plemniki_POKOrekcie.indd 16

2014-09-10 09:29:19

17

D zi eci py t aj ą – rod zi ce odpow i adaj ą

­Klasyczne pytanie: „Skąd się biorą dzieci?”, nie jest prze­ jawem wścibstwa albo tzw. zepsucia, ale logiczną konse­ kwencją obserwacji świata. Dziecko spostrzega, że są ludzie dorośli (duzi), są mniejsi i całkiem malutkie dzi­ dziusie, więc pyta, gdzie jest początek człowieka. Analo­ gicznie, dziecko słyszy jakąś rozmowę, czegoś nie rozu­ mie, więc zadaje pytanie. Paradoks polega na tym, że rodzice na ogół bardzo chętnie rozmawiają z dziećmi na różne tematy. Są życiowymi przewodnikami swoich po­ ciech, co sprawia im olbrzymią satysfakcję. Jednak gdy dziecko zapyta o seksualność, tracą animusz. Jak widać, to nie dzieci mają problem z mówieniem o seksualności, ale dorośli.

Po drugie, rodzice i wychowawcy są odpowiedzialni za to, z jakich źródeł dziecko będzie czerpać informacje o ludzkiej seksualności. Upieranie się przy stanowisku, że seksualność, nagość, współżycie seksualne jako tema­ ty rozmowy są zarezerwowane tylko dla dorosłych, jest bardzo niebezpieczne. To postawa sprzeczna również z tym, co wiemy o naszych dzieciach: one są inteligentne i chłoną informacje o otoczeniu. Dlatego też nie można wyłączyć ich ciekawości związanej z tematyką seksualną.

To jest niedopuszczalne – stąd konieczność rozmawiania z dziećmi o seksie. W przeciwnym razie dziecko nie bę­ dzie pytało rodziców o tę sferę życia, a całą wiedzę za­ czerpnie z otoczenia, tzw. ulicy. W dzisiejszych czasach w dużej mierze tą „ulicą” stał się internet.

Zastanawiające jest, dlaczego tak wielu rodziców ma trudności w podejmowaniu rozmów ze swoimi dziećmi (i nie tylko) o seksualności. Przejawia się to w konstru­ owaniu pokrętnych i wymijających odpowiedzi lub wręcz w używaniu kłamstw. Nie jest to zjawisko nowe.

Na początku XX wieku „Kurier Krakowski” zainicjował szereg publikacji o uświadamianiu seksualnym dzieci

tato-gdzie-ja mam plemniki_POKOrekcie.indd 17

2014-09-10 09:29:19

18

D zi eci py t aj ą – rod zi ce od p ow iadaj ą

w cyklu tzw. walki z bocianem. Ukazujące się wówczas teksty zachęcały rodziców do podejmowania uświada­ miających rozmów z dziećmi. Pokazywały też niedo­ rzeczność niektórych odpowiedzi udzielanych przez ro­ dziców. Oto dwa przykłady dialogów dziecka z rodzicem: – Mamo, a skąd się wziął braciszek?

– Bocian go przyniósł.

– A to dlaczego ty teraz leżysz chora?

– A... bo mnie bocian pogryzł.

– Jak to... to może nie chciałaś przyjąć braciszka?

– A..., no...

– Dlaczego go nie chciałaś przyjąć...

Inna rozmowa przebiegała następująco: – Mamo, skąd się biorą dzieci?

– Kupuje się je na targu.

– Nie wierzę. Nasi sąsiedzi są tacy biedni, a mają tyle dzieci.

Słuchając czasami na warsztatach enigmatycznych wypowiedzi rodziców na stawiane im przez dzieci pyta­ nia, odnosiłem wrażenie, że mimo upływu ponad stu lat, w tej materii niewiele się zmieniło. Skąd tyle oporów w podejmowaniu rozmów o seksualności? Po latach pra­ cy z rodzicami wymieniłbym kilka powodów takiego stanu rzeczy.

Po pierwsze, seksualność stanowiła od zawsze temat tabu i, mimo postępów w nauce oraz dostępu do wiedzy, przekazuje się nam pewien lęk przed seksualnością. Kojarzy się ją z czymś negatywnym, brudnym, wulgarnym. Stąd obawy i pytanie: Po co z dzieckiem świntuszyć?

Po drugie, seksualność dotyka bardzo intymnej i wraż­ liwej sfery każdego człowieka. To powoduje, że nie sposób

tato-gdzie-ja mam plemniki_POKOrekcie.indd 18

2014-09-10 09:29:19

19

D zi eci py t aj ą – rod zi ce odpow i adaj ą

wypowiadać się bez osobistych odniesień. Decydując się na rozmowę o seksie, zgadzamy się też na to, że odkryje­ my, nawet mimochodem, jakieś informacje o swoich oso­ bistych doznaniach w tej materii. Dodatkowo w seksual­ ność rodziców wpisane są bardzo delikatne kwestie dotyczące ich dzieci – kulisy i motywy przekazania im życia. Szczególnie trudno może być rozmawiać ze swą po­ ciechą rodzicowi, który wie, że poczęcie jego dziecka łączy się z faktami, którymi raczej nie chciałby się podzielić, gdyż stawiałyby go w niekorzystnym świetle.

Po trzecie, w naszym języku brakuje słów potocznych, którymi można by właściwie opisywać sferę seksualną.

Dysponujemy albo terminami medyczno-biologicznymi, albo wulgaryzmami. Mało jest słów „pomiędzy”, stąd wie­ lu rodziców tworzy własne, czasami bardzo infantylne słownictwo.

tato-gdzie-ja mam plemniki_POKOrekcie.indd 19

2014-09-10 09:29:19