Dyscyplina w klasie. Poradnik pedagogiczny

Czy umiejętności tych można się nauczyć? Z pewnością tak.

Działania nauczyciela dotyczące ładu klasowego i dyscypliny powinny wynikać z połączenia doświadczeń i wiedzy teoretycznej. W niniejszym poradniku przedstawiono koncepcje wybitnych psychologów i pedagogów: Lee Canter – dyscyplina asertywna, Frederic H. Jones – dyscyplina pozytywna, Rudolf Dreikurs – społeczny model dyscypliny, William Glasser – terapia rzeczywistości/terapia wyboru, Thomas Gordon – trening skuteczności nauczyciela.

o_ostat_dyscyplina.indd 1

KAZIMIERZ SŁUPEK DYSCYPLINA W KLASIE

Sprawność dydaktyczna nauczyciela nie zawsze wiąże się z pedagogicznymi umiejętnościami pozwalającymi „zapanować” nad klasą. Często podkreśla się rolę określonych predyspozycji osobowościowych, talentu i intuicji.

KAZIMIERZ SŁUPEK

DYSCYPLINA W KLASIE PORADNIK PEDAGOGICZNY

2010-08-23 09:16:20

dyscyplina w szkole.indd 2

2010-08-20 22:03:47

Wstęp

KAZIMIERZ SŁUPEK

DYSCYPLINA W KLASIE PORADNIK PEDAGOGICZNY

Wydawnictwo Rubikon

dyscyplina w szkole.indd 3

2010-08-20 22:03:47

dyscyplina w szkole.indd 2

2010-08-20 22:03:47

SPIS TREŚCI

Spis treści WSTĘP .....................................................................................................7 Rozdział I

BEHAWIORYZM I PSYCHOLOGIA HUMANISTYCZNA ...........................23 Rozdział II

MODEL EKOLOGICZNY – JACOB S. KOUNIN .........................................41 Rozdział III

DYSCYPLINA ASERTYWNA – LEE CANTER ...........................................51 Rozdział IV

KLASOWA DYSCYPLINA POZYTYWNA – FREDRIC H. JONES...............67 Rozdział V

SPOŁECZNY MODEL DYSCYPLINY − RUDOLF DREIKURS..................83 Rozdział VI TERAPIA RZECZYWISTOŚCI / TEORIA WYBORU − WILLIAM GLASSER .........................................................................113

dyscyplina w szkole_druk.indd 5

2010-08-15 09:13:40

Rozdział VII TRENING SKUTECZNOŚCI NAUCZYCIELA – THOMAS GORDON ...........................................................................139 Rozdział VIII ANALIZA TRANSAKCYJNA – ERIC BERNE ...........................................177 ZAKOŃCZENIE .....................................................................................213 BIBLIOGRAFIA .....................................................................................225

dyscyplina w szkole_druk.indd 6

2010-08-15 09:13:40

WSTĘP

WSTĘP

Wśród trudności, z jakimi w swojej pracy spotykają się nauczyciele, najpoważniejsze często dotyczą sprawowania efektywnej kontroli nad klasą. Zachowania uczniów bywają powodem rozdrażnienia, znużenia, lęku, frustracji, a w końcu poczucia bezsilności i depresji. annika916 [2009-01-01, 21:17] [...] Nie radzę sobie z dyscypliną w klasie ani w ogóle z niczym. [...] Myśl o pracy zatruwa mi życie, nie potrafię w domu, w czasie wolnym, nawet w święta, myśleć o niczym innym, jednak poza zamartwianiem się nic z tego nie wynika. Nie wyobrażam sobie siebie w innej pracy, nie wiem, co innego mogłabym robić. Brak mi chęci do życia, odwagi, jestem zrezygnowana, tak łatwo mi podciąć skrzydła. Ze mnie nie będzie nauczycielki.

http://www.45minut.pl/forum/topics24/dyscyplina-w-klasie-vt115.htm Kropeczka [2008-12-17, 23:20] Jestem młodą nauczycielką, [...] Uczniowie potrafią przez długi czas nawet podśpiewywać, drwić, uwagi nie są dla nich żadną karą. Na moje uwagi reagują arogancko, podniesionym tonem, nie wiem, jak mam z nimi dalej pracować, by zdobyć autorytet [...]. Powoli wysiadam psychicznie, mam dosyć. [...]

http://www.45minut.pl/forum/topics24/dyscyplina-w-klasie-vt115.htm

dyscyplina w szkole_druk.indd 7

2010-08-15 09:13:40

D Y S C Y P L I N A

W

K L A S I E

Sepinroth [2002-09-07, 14:49:47] Właśnie zaczęłam staż w szkole podstawowej – uczę piątoklasistów języka angielskiego. I wszystko byłoby dobrze, gdyby... no właśnie, mam grupy dziewczynki − chłopcy. Z płcią żeńską nie ma najmniejszych problemów, z kolei nie potrafię zupełnie zapanować nad chłopcami. Niby robią to co mówię, ale jest przy tym tak ogromny harmider, iż ciągle obawiam się, że przyjdzie nauczyciel z sali obok ze skargą. [...]

http://forum.interklasa.pl/mvnforum/searchprocess?key =dyscyplina&offset=0

Umiejętność zaprowadzania ładu w klasie pozwala na efektywne gospodarowanie czasem przydzielonym (czas zaplanowany na naukę danego przedmiotu) i zamienianie go w czas zajęty (czas rzeczywiście spędzony przez danego ucznia na nauce tego przedmiotu). Pozwala utrzymywać dyscyplinę, dzięki której uczniowie zachowują się odpowiednio, są zaangażowani w to, co dzieje się w klasie i wykazują nastawienie zadaniowe. W dużym stopniu od takich umiejętności zależy równowaga psychiczna nauczyciela, jego reputacja wśród kolegów i przełożonych, ale również i wśród samych uczniów. Uczniowie pracowici, chcący się uczyć, są rozczarowani, gdy nauczyciel nie potrafi zapanować nad sytuacją i stworzyć im dogodnych warunków do nauki, ci zaś, którzy z zasady działają w sposób destruktywny i za wszelką cenę dążą do konfrontacji, z pogardą odnoszą się do pedagoga, który „oddaje pole” i nie potrafi wykazać się stanowczością w działaniu. Co jednak najważniejsze, ład w klasie ma kluczowe znaczenie dla osiągania przez uczniów pozytywnych wyników nauczania, choć oczywiście ich nie gwarantuje. Na podstawie analizy wielu badań stwierdzono, że 8

dyscyplina w szkole_druk.indd 8

2010-08-15 09:13:40

Wstęp

„spośród czynników kryjących się pod nazwą ‘postępowanie dydaktyczne’ z efektami uczenia się najsilniej był powiązany ład klasowy, czyli kierowanie klasą przez nauczyciela” (Wragg 1999). Tylko w niewielkim stopniu można myśleć o technikach nauczania i uczenia się oraz o realizacji programu, dopóki nie zostanie zaprowadzona dyscyplina. Nawet najlepiej pod względem metodycznym prowadzone zajęcia, umożliwiające uczniom efektywne uczenie się, zmniejszają, ale nie eliminują problemów z zachowaniem w klasie.

Berea [2005-11-12, 21:33:36] [...] Na lekcję idę z bólem brzucha, a po wszystkim padam na pysk ze zmęczenia i tracę glos. Tam nawet nie wiadomo, komu zwrócić uwagę, bo rozmawiają sobie wszyscy. [...] Starałam się urozmaicić lekcję, stosować „metody aktywne”. Ale było jeszcze gorzej, bo owszem, uaktywniali się, ale nie w tym kierunku, co trzeba. [...] Poradźcie coś, bo zwariuję!

http://forum.interklasa.pl/mvnforum/searchprocess? key=dyscyplina&offset=0 Afroditte [2007-12-10, 15:22] Też od zawsze chciałam być nauczycielką i myślałam, że to powołanie, jednak pierwsze miesiące w szkole sprawiły, że musiałam całkowicie zejść na ziemię. Miałam plany odnośnie do metod pracy, rodzajów zajęć − oczywiście do wszystkiego podchodziłam ambitnie. I nie jest tak, że zupełnie już o to nie dbam, lecz szkolna rzeczywistość jest zupełnie inna niż uczą nas na studiach...[...]

http://www.45minut.pl/forum/topics24/dyscyplina-w-klasie-vt115.htm

Sprawność dydaktyczna nauczyciela nie zawsze wiąże się z pedagogicznymi umiejętnościami pozwalającymi „zapanować” nad klasą. Często podkreśla się rolę określo9

dyscyplina w szkole_druk.indd 9

2010-08-15 09:13:40

D Y S C Y P L I N A

W

K L A S I E

nych predyspozycji osobowościowych, talentu i intuicji, nie wydaje się jednak, aby profesjonalni pedagodzy posiadali te cechy w większym stopniu niż inni ludzie. Nie sprawdza się ich przecież w procesie zawodowej selekcji, np. podczas egzaminów wstępnych w uczelniach pedagogicznych. Czy umiejętności tych można się nauczyć? W jakimś stopniu tak.

Pojawiają się jednak pytania: kiedy?, gdzie?, od kogo? Najprostsza odpowiedź brzmi: podczas studiów przygotowujących do zawodu nauczyciela. go-hha [05.03.05, 23:09] [...] Na studiach na temat utrzymania dyscypliny w klasie nie ma ani słowa, a w pracy jest od razu skok na głęboką wodę.[...]

http://forum.interklasa.pl/mvnforum/searchprocess?key =dyscyplina&offset=0 chouette1 [15.03.05, 16:08] Czy nie uważacie, że studia, pomimo całej tej „ścieżki metodycznej”, w ogóle nie przygotowują do nauczania? Miałem cudowną Panią od metodyki, która nauczyła mnie uczyć oraz koszmarną panią od pedagogiki, która kazała nam się uczyć o systemach oświatowych we Włoszech itp. W rezultacie mój pierwszy rok w szkole (Sp i Gim) był koszmarem. Nie miałem podstawowej wiedzy o psychice, potrzebach dzieci, o ich reakcjach, czego nie wolno robić, a co można [...].

http://forum.interklasa.pl/mvnforum/searchprocess?key =dyscyplina&offset=0 tomek854 [06.11.05, 14:07] Na uczelni poza metodyką [...] nic ciekawego się nie dowiedziałem. [...]

Mieliśmy, owszem, taką pedagogikę, nawet dużo. Sprowadzało się to do: „Metody wychowawcze dzielą się ze względu na…. blablabla…. […]

10

dyscyplina w szkole_druk.indd 10

2010-08-15 09:13:41

Wstęp

Konkretów naprawdę przydatnych − niewiele, a i to tylko wtedy, gdy metodami ze „sposobu na Alcybiadesa” udało nam się zboczyć z założonego tematu wykładu.[...]

http://forum.gazeta.pl/forum/w,755,31489348,31542940, Moje_spostrzezenia_z_praktyk_i_studiow.html

Oczywiście powyższych opinii nie można uogólniać, choć i „z drugiej strony” pojawiają się podobne głosy. Jeden z najwybitniejszych współczesnych teoretyków nauki o wychowaniu Wolfgang Brezinka pisał, że wykładowcy wykazują coraz mniejszą chęć i zdolność wspierania wychowawców w pełnieniu ich zawodowych obowiązków przez przekazywanie wiedzy praktycznej łatwej do zastosowania (Brezinka 2008).

Warto się więc zastanowić, czy poniższa wypowiedź Aronsona, dotycząca kształcenia psychologów społecznych, nie jest trafna również w odniesieniu do kształcenia pedagogów?

Studenci pytają nas, która godzina, a my na to pokazujemy im mapę przedstawiającą różne strefy czasu na całym świecie, zapoznajemy ich z historią pomiaru czasu od zegara słonecznego do najnowszych, skomputeryzowanych urządzeń pomiarowych, wreszcie szczegółowo opisujemy budowę staroświeckiego zegara stojącego (Aronson 2006).

Czy w kształceniu nauczycieli nie traktuje się podziału na teorię i praktykę jako podziału dychotomicznego, którego człony się wykluczają? Czy wykładowcy nie koncentrują się nadmiernie na przekazywaniu wiedzy wyabstrahowanej od szkolnej rzeczywistości, nie w pełni przystającej do potrzeb przyszłych nauczycieli? Czy wiedza, jaką oferują, może pomóc w rozwiązywaniu rzeczywistych dylematów wychowawczych, w tym związanych z ładem klasowym i dyscypliną?

Dla już praktykujących wychowawców i nauczycieli uzyskanie odpowiedzi na te pytania ma drugorzędne 11

dyscyplina w szkole_druk.indd 11

2010-08-15 09:13:41

D Y S C Y P L I N A

W

K L A S I E

znaczenie. Muszą oni podjąć konkretne działania i przyjąć taki sposób komunikowania się z uczniami, aby stworzyć w klasie środowisko sprzyjające uczeniu się. Zakładając, że część potrzebnej do tego wiedzy została im przekazana podczas studiów, jednak w większości pochodzi ona z rad doświadczonych kolegów już po podjęciu pracy.

Rady ogólne – bądź twardy, pokaż, kto tu rządzi miwues [2008-01-30, 21:29] [...] Ty masz być w klasie przywódcą, przewodnikiem, to Twoja wola stanowi o toku lekcji, to Ty kierujesz, wymagasz, ustalasz zasady, pilnujesz ich przestrzegania, to wg Twojego oglądu sytuacji wszystko się dzieje, to Ty decydujesz, czego uczniowie się będą uczyć, w jakiej kolejności i jakimi metodami, Ty decydujesz, kiedy odpowiesz na pytanie ucznia od razu, kiedy uczeń musi na odpowiedź cierpliwie poczekać, a kiedy musi jej poszukać samodzielnie [...].

http://www.45minut.pl/forum/topics24/dyscyplina-w-klasie-vt115.htm Beata [2005-08-08 17:15:21] Dyscyplina od początku, nie jestem za wychowaniem bezstresowym, o nie!!! Przerabiałam już takie coś. Dzieci wchodzą ci na głowę, a ty głupia mina do złej gry. Przerąbane. Od początku pracy dyscyplina, dziecko musi wiedzieć, kto tu rządzi, a potem można trochę poluzować. [...]

http://forum.interklasa.pl/mvnforum/searchprocess?key =dyscyplina&offset=0 akinomka [2006-09-18, 08:10] Dyscyplinować należy zacząć od początku roku, od pierwszego dnia i pierwszego wejścia do klasy. Potem będzie na to za późno, uczniowie będą nieufni co do surowości nauczyciela i nie będą się zachowywać tak, jakbyśmy

12

dyscyplina w szkole_druk.indd 12

2010-08-15 09:13:41

Wstęp

chcieli. Najważniejsze to być NAUCZYCIELEM, a nie np. kumplem dla uczniów. Błędem jest staranie się o akceptację, lubienie, bo potem odbija się to na lekcjach. Uczniowie też się pogubią, bo i tak nigdy nie będą traktować nauczyciela pełnoprawnie. Dlatego też są dwa wyjścia: albo jest się nieszanowanym kumplem, albo jest się wymagającym, ale szanującym się nauczycielem. [...].

http://www.45minut.pl/forum/topics24/dyscyplina-w-klasie-vt115.htm

Rady szczegółowe – rób karne odpytywanie i klasówki kinomka [2006-09-26, 09:21] [...] Nie czekaj, aż klasa się rozgada, tylko jak zauważysz, że ktoś (jedna osoba!) zaczyna gadać − bierz ją do odpowiedzi. Bądź konsekwentna! Gada − do odpowiedzi. Nawet jeśli to dobry uczeń, postaw złą ocenę, jak nie wie − dla przykładu. Zobaczysz, jak podziała.

http://www.45minut.pl/forum/topics24/dyscyplina-w-klasie-vt115.htm magdaszek [15.01.2006, 12:37] [...] Każda klasa jest inna, dlatego różnicuję metody. Jeśli jest to tylko kilku rozgadanych wyrostków, to zostawiam ich na przerwie i dorzucam jakieś ćwiczenie na ocenę. Daję im tyle czasu na wykonanie zadania, ile minut poświęciłam na ich uspokajanie w czasie lekcji. [...]

W przypadku całej rozbrykanej klasy przestrzegam: karna kartkówka, albo zmiana atrakcyjności lekcji czyli zamiast ćwiczeń zakończonych quizem albo grą, będą dużo pisać w zeszycie [...]

http://forum.gazeta.pl/forum/w,22449,18482371,0,Dyscyplina_w_klasie_ Pomozcie_.html catalina [29.12.2007, 22:37] W tym roku miałam problemy z klasą, ale zrobiłam dwie karne kartkówki bez możliwości poprawy i pomogło. Karna kartkówka polega na tym, że

13

dyscyplina w szkole_druk.indd 13

2010-08-15 09:13:41

D Y S C Y P L I N A

W

K L A S I E

jak gadają i nie pomaga uciszanie, to wyciągają karteczki i piszą albo z bieżącego tematu albo z poprzedniej lekcji (raczej to drugie). Poza tym staram się szybko reagować na gadanie, jak tylko ktoś próbuje zacząć, to go wyrywam do odpowiedzi. [...] Dodatkowo stosuję metodę: jak ty mi zabierasz czas na lekcji, to ja tobie zabieram czas na przerwie. Kto gadał i przeszkadzał, ten zostaje na przerwie i ma dodatkowe zadania najczęściej przez całą przerwę [...]

http://www.lagata.pl/Utrzymanie-dyscypliny-ciszy-klasie-t7370.html

Rady ogólne – bądź przyjacielski i wyrozumiały itaka34 [05.01.2005, 18:00] [...] Potraktuj ucznia jak partnera, a zmieni się jego stosunek do Ciebie. Może to tylko tak ładnie brzmi, ale się sprawdza.

http://forum.gazeta.pl/forum/w,22449,18482371,0,Dyscyplina_w_klasie_ Pomozcie_.html Betimari [2005-12-04 20:44:11] Ja kocham moją robotę, a nade wszystko właśnie dzieciaki. Niestety ostatnio miałam hospitację i... zostałam objechana z góry na dół. Właśnie za tę „miłość”. Dlaczego? Ano dlatego, że dzieciaki w mojej klasie czują się bezpiecznie i swobodnie. Dla władzy zbyt swobodnie. Uświadomiono mi, że najważniejsza jest dyscyplina, a nie to, czy dzieciak jest żywy i otwarty. Ups... A ja myślałam, że moją rolą jest przede wszystkim wychowywać i w sposób dyskretny zachęcać do nauki. W końcu mam pierwszaki.

Jeśli zniechęcę je już teraz, później... szkoda gadać... Ja nie lubiłam swojej wychowawczyni z młodszych klas i obiecałam sobie, że ja TAKIM BELFREM nie będę. I nie jestem!

http://forum.interklasa.pl/mvnforum/searchprocess?key=dyscyplina&offset=0

14

dyscyplina w szkole_druk.indd 14

2010-08-15 09:13:41

Wstęp

Ela [2001-10-01 19:24:46] [...] Dyrektor sądzi, że u mnie jest zbyt wielka swoboda. Ja twierdzę, że dyscyplina nie jest dla mnie celem, a jedynie środkiem. Skoro mogę twórczo pracować w danym klimacie, co komu do tego? Sama najczęściej dyscyplinuję uczniów głaszcząc ich po włosach, stając przy ich ławkach, wzywając do odpowiedzi [...].

http://forum.interklasa.pl/mvnforum/seaechprocess?key =dyscyplina&offset=0

Rady szczegółowe – bądź kompetentnym dydaktykiem malgala [2007-09-16, 08:30] [...] Trzeba umieć dostosować tempo pracy na lekcji do wszystkich uczniów, czyli pozwolić każdemu pracować w jego własnym tempie. Zbyt szybko − słabym uczniom nawarstwiają się zaległości, zbyt wolno − lepsi się nudzą. Dlatego warto mieć zawsze pod ręką dodatkowe zadania do wykonania przez uczniów, którzy swoją pracę zrobili szybciej.

http://www.lagata.pl/Utrzymanie-dyscypliny-ciszy-klasie-t7370.html Cytryn [2009-05-06, 17:25] Żywym, rozgadanym klasom trzeba zapełnić czas. Z moich doświadczeń wynika, że w takiej grupie jest wiele dzieciaków aktywnych, mających inicjatywę, lubiących być w centrum uwagi, zaangażowanych. To ich zaangażowanie trzeba jakoś ukierunkować. Wymaga to od nauczyciela więcej pracy, niestety, ale metoda działa. Dużo atrakcyjnych zadań do samodzielnego wykonania, krótkich, łatwo sprawdzalnych, ocenianych np. plusami, konkursy, praca w zespołach, a kiedy nauczyciel „pada na pysk” − coś do pisania, najlepiej twórczego lub karty pracy. U mnie ...działa.

http://www.lagata.pl/Utrzymanie-dyscypliny-ciszy-klasie-t7370.html

15

dyscyplina w szkole_druk.indd 15

2010-08-15 09:13:41

D Y S C Y P L I N A

W

K L A S I E

miczu [15.01.2005, 18:40] [...] Jest prosta zasada, moim skromnym zdaniem: im ciekawiej tym ciszej. Ja nie mam problemów z dyscypliną, a uczę pierwszy rok w gimnazjum właśnie[...]

http://forum.gazeta.pl/forum/w,22449,18482371,0,Dyscyplina_w_klasie_ Pomozcie_.html

Kilka konkretnych pomysłów dushka [2006-09-18, 15:13] Fajnym sposobem jest ciche mówienie. Oczywiście, jeśli nauczyciel cicho mówi, uczniowie najpierw i tak się nie uciszają. Ale sprawa polega na tym, żeby wyłożyć lekcję takim głosem, potem cicho zadać pracę domową i KONIECZNIE ją sprawdzić na następnej lekcji!

Większość uczniów z powodu hałasu nie będzie jej miało odrobionej, i to może nauczyć ich, że warto uważać. Drastyczne, ale... skuteczne.

http://www.lagata.pl/Utrzymanie-dyscypliny-ciszy-klasie-t7370.html brzanka1 [2007-05-01, 14:53] Dobrym sposobem na uspokojenie uczniów jest milczenie. Zajmie to chwilkę, ale działa.

Milczenie z groźną miną.

http://www.lagata.pl/Utrzymanie-dyscypliny-ciszy-klasie-t7370.html Kamila [2006-12-21, 15:52] [...] Ostatnio miałam problem w jednej klasie z dyscypliną na tyle poważny, że nie mogłam lekcji prowadzić. Jedna ze starszych koleżanek poradziła, żebym ich postraszyła telefonami do rodziców. I tak zrobiłam. Od tej pory mam spokój!

http://www.lagata.pl/Utrzymanie-dyscypliny-ciszy-klasie-t7370.html

16

dyscyplina w szkole_druk.indd 16

2010-08-15 09:13:41

Wstęp

mrrooffka [2007-03-20, 19:15] [...] Jeśli uwagi nie skutkują, a większość klasy jest niezdyscyplinowana, ogłaszam wyraźnie i głośno, że w takim razie będę na tablicy wypisywać kolejne litery słowa TEST. Jeśli ułożę całe słowo, uczniowie będą pisać kartkówkę. Zazwyczaj po napisaniu liter TES jest już znacznie ciszej, ale jeśli nie, to na tablicy pojawia się T − co oznacza kartkówkę. Metoda ma tę zaletę, że uczniowie mają czas, żeby jednak się wyciszyć, wpłynąć na siebie nawzajem i wyjść z sytuacji z twarzą, a ja osiągam wyznaczony sobie cel, czyli względny spokój.

http://www.lagata.pl/Utrzymanie-dyscypliny-ciszy-klasie-t7370.html kaz_dra [12.12.04, 11:55] Czasem wystarczy pogadać z prowodyrem: „wiesz, chciałabym, żebyś mi pomógł, widzisz, jak się twoi koledzy zachowują. Ty masz u nich posłuch…” itp. [...].

http://www.lagata.pl/Utrzymanie-dyscypliny-ciszy-klasie-t7370.html wredota25 [05.01.05, 00:01] Radzę bezpośrednio zwracać się do konkretnych uczniów, którzy przeszkadzają. Czyli nie: „klasa/chłopcy... przestańcie gadać”, tylko: „Adam/Kasia....”

Pomaga też, gdy mówię, że mam dość ich głośnego zachowania, nie zamierzam tracić głosu. Od teraz będę mówić szeptem, i z tego później zapytam, kto zanotuje − jego sprawa. I tak szepczę ze dwie minuty. Zwykle skutkuje.

http://forum.interklasa.pl/mvnforum/searchprocess?key =dyscyplina&offset=0 dushka [2008-02-12, 16:48] [...] Ja stawiam na odpowiedzialność zbiorową − klasa szybko nauczy niesfornego ucznia, że nie warto być chamem.

http://www.45minut.pl/forum/topics24/dyscyplina-w-klasie-vt115.htm

17

dyscyplina w szkole_druk.indd 17

2010-08-15 09:13:41

D Y S C Y P L I N A

W

K L A S I E

luxmen [26.12.2004, 14:24] [...] Do utrzymania dyscypliny potrzebna jest KONSEKWENCJA, ustalenie zasad i trzymanie się ich. Nie zaczynaj lekcji, jeśli nie ma ciszy. Czekaj, aż każde dziecko, nawet największy leniwiec podniesie 4 litery i dopiero wtedy się przywitaj. Nie pozwalaj sobie na poufałość, a żarty na lekcji, rozluźnianie atmosfery wprowadzaj stopniowo. ZAWSZE mają się zgłaszać zanim coś powiedzą, choćbyś to miała powtarzać setki razy… Za sto pierwszym się nauczą.

http://forum.gazeta.pl/forum/w,22449,18482371,0, Dyscyplina_w_klasie_Pomozcie_.html

Co o tym sądzą uczniowie?

Edith [5.02.2008, 18:26] Często dowcipne odbicie piłeczki jest na wagę złota i potrafi zbudować swojego rodzaju podziw u uczniów. Nauczyciele, których wspominam jako „dobrych” bądź „świetnych” umieli błyskotliwie ripostować. W tej pracy ważne jest poczucie humoru, często dobrego nauczyciela cytuje się po latach […].

http://www.lagata.pl/Utrzymanie-dyscypliny-ciszy-klasie-t7370.html Uczeń [2005-05-23 23:17:29] [...] moim zdaniem kluczem do sukcesu jest inteligencja, poczucie humoru i dobry stosunek do ucznia, nauczyciela. Ludzie mądrzy są szanowani, gdyż instynktownie wyczuwana jest u nich mądrość (bardziej ta życiowa, niż encyklopedyczna). Trzeba po prostu lubić to, co się robi, a sukcesy przyjdą same...

http://www.lagata.pl/Utrzymanie-dyscypliny-ciszy-klasie-t7370.html kuba ranoszek [2002-03-19 22:12:33] U mnie w klasie to tylko na historii jest spokojnie (wszyscy boją się nauczycielki, albo po prostu nie przychodzą na lekcje, sam tak robię), na angliku jest spokój tylko wtedy, gdy są w klasie same osoby zaintere-

18

dyscyplina w szkole_druk.indd 18

2010-08-15 09:13:41

Wstęp

sowane lekcją, jeżeli jest cała klasa, to nie ma szans na normalną lekcję (pani od anglika ma 22 lata). Kiedyś mieliśmy wspaniałą nauczycielkę, bardzo wymagająca, ale sposób, w jaki prowadziła lekcje to było po prostu cudo, w klasie było spokojnie dlatego, że nikt nie chciał przegapić choć troszkę lekcji, uważam ją za najlepszą nauczycielkę, z jaką miałem do czynienia; mimo iż miałem 3 z angielskiego to uważam, że nauczyła mnie baaaardzo dużo.

http://forum.interklasa.pl/mvnforum/searchprocess?key=dyscyplina&offset=0 [uczeń]catchmeifyoucan [2007-11-05, 21:32] [...]

W gimnazjum moim zdaniem najlepszym pomysłem jest branie na lekcji do odpowiedzi, albo wypowiedzenie magicznych słów „proszę wyciągnąć kartki”. Po tych słowach naprawdę cichuuuteńko jest. No i oczywiście uwaga do dziennika (w liceum już się tego prawie nie używa, w gimnazjum może być pomocne). Z drugiej strony na pewno zachowanie uczniów na lekcji zależy od nauczyciela... jeżeli od początku dużo pozwalał, to potem jest tak jak jest...

http://www.lagata.pl/Utrzymanie-dyscypliny-ciszy-klasie-t7370.html

Widoczna w zaprezentowanych wypowiedziach różnorodność propozycji dotyczących sposobu czy stylu zaprowadzania ładu w klasie odzwierciedla banalną prawdę, że nie ma metod uniwersalnych. Każdy wybór jest bardziej lub mniej świadomym opowiedzeniem się za jakimś sposobem interpretacji wychowawcy, wychowanka, natury człowieka oraz celów uznawanych za warte realizacji. Nie istnieją uniwersalne dyrektywy dla sposobu zaprowadzania ładu w klasie i komunikowania się z uczniami, ani też takie interpretacje, których słuszności nie dałoby się podważyć.

Nauczyciel sam musi zadecydować, jaki styl wybrać. Chodzi jednak o to, aby nie było to kwestią przypadku i chwilowego 19

dyscyplina w szkole_druk.indd 19

2010-08-15 09:13:41

D Y S C Y P L I N A

W

K L A S I E

impulsu, ale profesjonalnego osądu powstającego z połączenia zebranych doświadczeń i wiedzy teoretycznej. Nauczyciel bardziej doświadczony, posiadający już własny styl pracy z uczniami, powinien umieć rozpoznać, opisać, zrozumieć i objaśnić podejmowane przez siebie w klasie działania. Pozwoli to umiejscowić je w istniejących systemach teoretycznych, co z kolei pozwoli poddać je bardziej refleksyjnemu osądowi.

Namysł nad tym, co robimy, jest podstawą kształtowania profesjonalnego osądu, ale póki nasz namysł nie kwestionuje naszej pracy i naszych zawodowych przekonań, póki nie uwzględnia możliwości dokonania w nich zmian, póty będziemy skłonni utrwalać nasze sposoby postępowania i skłonności (Tripp 1996).

Osąd planowanych czy już podejmowanych przez nauczyciela działań związanych z ładem klasowym i dyscypliną nie będzie w pełni profesjonalny, jeżeli nie uwzględni istniejących modeli teoretycznych dotyczących tych zagadnień i jeżeli nie dojdzie do skonfrontowania ich z własnymi działaniami, przekonaniami i systemami wartości (wymaga to znajomości tych modeli).

W kolejnych rozdziałach zostaną przedstawione, ze szczególnym uwzględnieniem możliwości praktycznego zastosowania, następujące koncepcje wybitnych psychologów i pedagogów: • Lee Canter – dyscyplina asertywna • Frederic H. Jones – dyscyplina pozytywna • Rudolf Dreikurs – społeczny model dyscypliny • William Glasser – terapia rzeczywistości/terapia wyboru • Thomas Gordon – trening skuteczności nauczyciela.

Autorzy tych koncepcji oparli je na odmiennych sposobach myślenia o człowieku. Szczególnie widoczne są tu wpływy behawioryzmu i psychologii humanistycznej, dlatego też przypomniane zostaną podstawowe założenia obu 20

dyscyplina w szkole_druk.indd 20

2010-08-15 09:13:41

Wstęp

tych teorii. Żadna z nich nie jest teorią pojedynczą. Należy tu raczej mówić o całej grupie czy rodzinie teorii objętych wspólną nazwą i charakteryzujących się wspólnym kierunkiem myślenia. Przy ich omawianiu będą brane pod uwagę przede wszystkim poglądy Burrhusa Frederica Skinnera (behawioryzm) i Carla Rogersa (psychologia humanistyczna).

W pewnym uproszczeniu modele dyscypliny, które zostaną omówione, można umieścić na kontinuum: BEHAWIORYZM

PSYCHOLOGIA HUMANISTYCZNA

WOLNOŚĆ JEST ILUZJĄ

WOLNOŚĆ JEST REALNA

CZŁOWIEK PRZEDMIOTEM ODDZIAŁYWAŃ

CZŁOWIEK PODMIOTEM DZIAŁAJĄCYM

Lee Canter

Frederic H. Jones

Rudolf Dreikurs

William Glasser

Thomas Gordon

WPŁYW ZEWNĘTRZNY

SAMOURZECZYWISTNIANIE

KIEROWANIE

WPŁYWANIE

MANIPULACJA

WSPIERANIE

PRZYMUS

STYMULOWANIE

NAGRADZANIE

ZACHĘCANIE

BRAK ZAUFANIA

ZAUFANIE

DYSCYPLINA ZEWNĘTRZNA

SAMODYSCYPLINA

21

dyscyplina w szkole_druk.indd 21

2010-08-15 09:13:41

D Y S C Y P L I N A

W

K L A S I E

Dodatkowo omówimy klasyczny już model ekologiczny Jacoba Kounina oraz analizę transakcyjną Erica Berne’a, w której nie znajdziemy co prawda bezpośrednich odwołań do problemów dyscypliny i ładu w klasie, ale proste, obrazowe i pozbawione wieloznaczności przedstawienie zagadnień powstawania zaburzeń w kontaktach między ludźmi, oraz gier czyli psychologicznych intryg, wydających się pozornie bez zarzutu, lecz mających ukryte i nieszczere motywy, co może okazać się inspirujące dla każdego nauczyciela.

22

dyscyplina w szkole_druk.indd 22

2010-08-15 09:13:41

dyscyplina w szkole.indd 2

2010-08-20 22:03:47

Czy umiejętności tych można się nauczyć? Z pewnością tak.

Działania nauczyciela dotyczące ładu klasowego i dyscypliny powinny wynikać z połączenia doświadczeń i wiedzy teoretycznej. W niniejszym poradniku przedstawiono koncepcje wybitnych psychologów i pedagogów: Lee Canter – dyscyplina asertywna, Frederic H. Jones – dyscyplina pozytywna, Rudolf Dreikurs – społeczny model dyscypliny, William Glasser – terapia rzeczywistości/terapia wyboru, Thomas Gordon – trening skuteczności nauczyciela.

o_ostat_dyscyplina.indd 1

KAZIMIERZ SŁUPEK DYSCYPLINA W KLASIE

Sprawność dydaktyczna nauczyciela nie zawsze wiąże się z pedagogicznymi umiejętnościami pozwalającymi „zapanować” nad klasą. Często podkreśla się rolę określonych predyspozycji osobowościowych, talentu i intuicji.

KAZIMIERZ SŁUPEK

DYSCYPLINA W KLASIE PORADNIK PEDAGOGICZNY

2010-08-23 09:16:20