Vechtvisie jaargang 2014
Grensoverschrijdende Vechtvisie
Vechtvisie
editie 5, jaargang 2014
Nederlandstalige uitgave
1
Vechtvisie jaargang 2014
Inhoudsopgave Vechtdaltoerisme bij Laar de grens over De grensgemeente Laar kijkt uit over de Vecht én over ruim
8
achthonderd jaar geschiedenis. Het gemoedelijke dorpje ligt weliswaar wat verscholen tussen Gramsbergen, Coevorden en Emlichheim, maar heeft voor Vechtliefhebbers steeds meer te bieden... Lees verder op pagina 8
Brug Vechterweerd combineert waterveiligheid en recreatie
22 2
De brug bij Vechterweerd is klaar. Hiermee is de ‘grootste kleine rivier’ van Nederland weer een stuk veiliger. Dankzij deze brug heeft de Vecht bij hoogwater meer ruimte. De ‘top’ bij hoogwater ligt nu 5 tot 10 centimeter lager,... Lees verder op pagina 22
Vechtvisie jaargang 2014
Colofon Redactie Ellen Blauw, Waterschap Vechtstromen (voorheen Waterschap Velt & Vecht) Vormgeving & opmaak Dunique - full service communicatiebureau
4
Water zoekt altijd de juiste weg
7
Nieuw bestuur Vechtstromen bezoekt Duitsland
Op naar een visvriendelijke Vecht in Kreis Steinfurt
11 Zomertip: Kunstwegen op de fiets 12 Hardenberg keert het gezicht naar de Vecht 16 Horizon Kunstwegen verbreed met oud porselein en een Duits paviljoen 18 De mooiste vechtfoto’s 21 Tweetalige informatieborden 25 Kunst(wegen) in het Vechtdal Mooie projecten door hernieuwde Duits-Nederlandse samenwerking 28 Vechtsymposium 2015 Block je agenda: Vechtsymposium 2015 op 10 september in Nordhorn 30 Internationale Vechtdalloop
Een grensoverschrijdende halve marathon 3
Vechtvisie jaargang 2014
Water zoekt altijd de juiste weg
Op naar een visvriendelijke Vecht in Kreis Steinfurt. De Vecht bij Steinfurt, in de buurt van het brongebied, is maar een kleine stroom. Toch is de natuur er niet minder mooi om. Bovendien is er het afgelopen jaar hard gewerkt om van de Vecht weer een natuurlijke rivier te maken. De fietser langs de Vechtdalroute kan ondertussen weer picknicken met het vriendelijk kabbelende geluid van een levendige rivier op de achtergrond.
Overzichtskaart van de vistrap bij Hagenhoff.
Afgelopen jaar zijn in Kreis Steinfurt vier stuwen in de Vecht vervangen door vistrappen. Voor de komende jaren staat hier de bouw van nog eens acht vistrappen gepland. De werkzaamheden maken deel uit van het grensoverschrijdende project om vismigratie mogelijk te maken in de hele Vecht, van monding tot brongebied. Terug in de tijd In de jaren vijftig en zestig had bescherming bij hoogwater de hoogste prioriteit. Veel rivieren, inclusief de Vecht, werden rechtgetrokken. Dit om steden, dorpen en landbouwgebieden tegen overstromingen te beschermen en de voedselproductie veilig te stellen. Toentertijd was deze ‘kanalisatie’ de beste oplossing. Ondertussen zijn de ideeën flink veranderd en gaan hoogwaterbescherming en natuurbeheer hand in hand. Ook de grensoverschrijdende Vechtvisie gaat hierin mee: de Vecht moet van brongebied in het Münsterland tot aan de monding in Zwolle weer zoveel mogelijk in de natuurlijke staat teruggebracht worden. Vismigratie De visstand en vismigratie vormen een belangrijk onderdeel van de Vechtvisie. In het Nederlandse deel zijn de afgelopen decennia al vistrappen aangebracht bij sluizen en stuwen, bijvoorbeeld bij Vilsteren en Hardenberg. 4
Landkaart van een deel van Kreis Steinfurt, met de vier in 2013 gebouwde vistrappen.
Vechtvisie jaargang 2014
Op termijn moet vismigratie helemaal tot aan de bron weer mogelijk zijn. Afgelopen jaar zijn hiervoor ten westen van Steinfurt, tussen Bilk en Langenhorst, vier stuwen vervangen door vistrappen (zie landkaart). Hierdoor kunnen vissen zich nu vrij bewegen over een lengte van negen kilometer. Het is de bedoeling dat de komende drie tot vijf jaar nog eens acht stuwen vervangen worden, zodat de hele Vecht in Kreis Steinfurt voor vissen begaanbaar is. In de Kreisen Coesfeld en Borken lopen parallelle projecten, zodat het hele brongebied van de Vecht in een jaar of vijf een stuk visvriendelijker is.
De stuw bij Hagenhoff, die in de zomer van 2013 is vervangen door een vistrap. (Foto: Kreis Steinfurt, Untere Wasserbehöhrde)
Van stuw naar vistrap In de Vecht leven nu ruim twintig vissoorten, waaronder de brasem, karper en baars. Voor de meeste vissen is een hoogteverschil van meer dan tien centimeter een onneembare hindernis. Sinds de kanalisatie in de jaren zestig, inclusief de bouw van tientallen stuwen, was de Vecht dan ook opgedeeld in minibiotopen voor vis. Hun leefgebied beperkte zich van de ene stuw tot de volgende.
Aanleg van de vistrap, inclusief dood hout en strooistenen, zomer
Ondertussen is er in Kreis Steinfurt al een flink stuk Vecht barrière-
2013. (Foto: Kreis Steinfurt, Untere
vrij voor de vis. Het verval van de rivier, dat eerst door de stuw werd
Wasserbehöhrde)
genomen, is verdeeld over meerdere stenen dammetjes. Hierbij neemt iedere dam een verval van ongeveer tien centimeter voor zijn rekening. Zo is de stuw van krap anderhalve meter bij Hagenhoff vervangen door veertien van dergelijke steendammen. Zoals de overzichtskaart laat zien, zit de doorgang bij iedere dam – een ontbrekende steen – op een andere plek. Hierdoor ontstaan ondiepe en diepere stukken in de rivier, en verschilt de stroomsnelheid. Zeker op de kiezelbedden in de ‘luwte’ van een dam leggen vissen graag hun eitjes. Ook voelen meer plantensoorten zich
Een paar maanden later, in februari 2014, is er al wat begroei-
thuis in en langs het water. Op die manier dragen de dammen niet
ing op de wal. Links het beekje dat
alleen bij aan de vismigratie, maar zorgen ze ook voor een grotere
in de Vecht uitmondt en de dam
biodiversiteit. Kreis Steinfurt verwacht dat het aantal vissen én het
van steenmatten. Rechts is een
aantal vissoorten de komende jaren toeneemt.
stuk van de wal afgekalfd. (Foto: Arjen Ligtvoet)
Water gaat zijn eigen weg De aanleg van een ‘natuurlijke’ rivier vergt wel enige ervaring. Het 5
Vechtvisie jaargang 2014
eerste project bij Hagenhoff was dan ook een goede manier om ervaring op te doen en de kracht van water te ervaren. Zo mondde er bij de oude stuw een beekje uit in de Vecht. In de oude situatie viel het water van anderhalve meter hoogte de Vecht in. Nu zorgt een dam parallel aan de Vecht ervoor, dat de beek het hoogteverschil geleidelijk overbrugt. In eerste instantie was deze dam gemaakt van aangestampte aarde. Dat werkte niet: bij het eerste beetje hoogwater spoelde de dam meteen weg. Nu ligt er een dam
De picknickplek bij de vistrap van
van steenmatten, en die is wel sterk genoeg.
Hagenhoff. Op de achtergrond, links langs de Vecht, loopt het
Wat nodig is om een rivier ‘natuurlijk’ te maken, is opnieuw leren luisteren naar het water. Als je water zijn gang laat gaan, dan laat
fietspad van de Vechtdalroute. (Foto: Arjen Ligtvoet)
het zelf de juiste weg zien. Daarvoor is wel een beetje ruimte nodig. En dat wil juist langs de Vecht nog wel eens lastig zijn door het versnipperde grondeigendom. Boeren geven nu eenmaal niet graag een strook van hun land af om dat ‘terug te geven’ aan de natuur. Dat is jammer, want verbreding van de rivier maakt die niet alleen veiliger, maar zorgt ook voor allerhande nieuwe biotopen. Ook willen boeren vaak geen bomen langs het water, terwijl de wortels van die bomen de wal verstevigen: zonder begroeiing zoekt het water geregeld zijn eigen weg en kalft de wal onverwachts af. De natuur neemt het over De vistrappen in Steinfurter Vecht liggen er nog wat kaal bij. Sporen van de werkzaamheden zijn nu nog duidelijk zichtbaar, maar niet voor lang. Kreis Steinfurt heeft de afgelopen jaren namelijk ook in een andere rivier, de Steinfurter Aa, vistrappen gebouwd. Daar is gebleken hoe snel de natuur zich weer ontfermt over de ‘bouwplaats’. Na een jaar of twee ziet de omgeving van een nieuw gebouwde vistrap eruit alsof het de natuurlijkste zaak van de wereld is. Op de wal groeien al bomen, op een half verzonken boomstronk staat een ijsvogel en in het lijzig kabbelende water achter een dam rust een school jonge vissen.
6
Twee jaar na de werkzaamheden is de vistrap in de Steinfurter Aa al helemaal opgenomen in het landschap. (Foto: Arjen Ligtvoet)
Vechtvisie jaargang 2014
Nieuw bestuur Vechtstromen bezoekt Duitsland Op 2 januari 2014 is het nieuwe algemeen bestuur
Zo nodigt de brug varende en rijdende passanten
van waterschap Vechtstromen geïnstalleerd. Het
uit om even stil te staan bij de Vecht. Het nieuwe
nieuwe waterschap Vechtstromen – ontstaan na
algemeen bestuur van waterschap Vechtstromen.
een fusie van de waterschappen Regge en Dinkel,
Linksvoor Stefan Kuks, de nieuwe voorzitter.
en Velt en Vecht – was al een dag eerder van start
Naast hem Daniela Kösters, burgemeester van
gegaan.
de Samtgemeinde Emlichheim.
Om het belang van grensoverschrijdende samenwerking te onderstrepen, bezocht het algemeen bestuur op woensdag 29 januari de Samtgemeinde Emlichheim, op uitnodiging van burgemeester Daniela Kösters. Na de ontvangst met traditionele Kaffee und Kuchen is het tijd voor een voordracht van Jan van der Molen (strategisch adviseur bij waterschap Vechtstromen) over de Duits-Nederlandse Vechtvisie en Flow in het Vechtdal. Van der Molen benadrukt het belang van de Duits-Nederlandse
Het nieuwe algemeen bestuur van waterschap Vecht
samenwerking voor het beheer van de grensover-
stromen. Linksvoor Stefan Kuks, de nieuwe voorzitter. Naast
schrijdende Vecht. Ook schetst hij de vruchten
hem Daniela Kösters, burgemeester van de Samtgemeinde
van diezelfde samenwerking in de afgelopen
Emlichheim.)
jaren: het gevaar voor overstromingen neemt steeds verder af, terwijl de Vecht langzaam maar gestaag weer een natuurlijke rivier wordt. Na een vragenrondje gaat het kersverse bestuur per bus naar de brug bij Hoogstede, een tastbaar symbool van de grensoverschrijdende Vechtvisie. De brug geeft niet alleen een weids uitzicht over de Vecht, maar is ook voorzien van informatieborden, een parkeerplaats en een kano-aanlegplaats. 7
Vechtvisie jaargang 2014
Vechtdaltoerisme bij Laar de grens over Vanaf voorjaar 2015 varen er weer Vechtzompen tussen Laar en Gramsbergen. De grensgemeente Laar kijkt uit over de Vecht én over ruim achthonderd jaar geschiedenis. Het gemoedelijke dorpje ligt weliswaar wat verscholen tussen Gramsbergen, Coevorden en Emlichheim, maar heeft voor Vechtliefhebbers steeds meer te bieden.
De Vechtzomp in aanbouw (Foto: Hout-Industrie Gramsbergen).
Langzaam maar gestaag kruipt het Vechtdaltoerisme de grens over. Als grensgemeente vormt Laar de eerste schakel op het Duitse traject. Sinds kort houdt het Vechtdalpad, een van de populairste Nederlandse langeafstandswandelpaden, niet meer op in Gramsbergen. De wandelaar loopt nu volledig bewegwijzerd bij Laar Duitsland in. De Vechtdal-fietsroute was al eerder de grens overgestoken, en vanaf volgend jaar doen hier ook platbodems, de zogenaamde Vechtzompen, hun herintrede op de Vecht. Veranderingen “De afgelopen jaren is er veel veranderd in Laar”, vertelt burgemeester Gerhard Trüün. Dat begon al in 1974, toen zes dorpen – Laar, Agterhorn, Echteler, Eschebrügge, Heesterkante en Vorwald – fuseerden. Zo ontstond het huidige Laar, een gemeente met ruim 2000 inwoners op maar liefst 5100 hectare grond. Ondertussen maakt Laar deel uit van de Samtgemeinde Emlichheim, waar ook Emlichheim, Hoogstede en Ringe bij horen. “Laar was vrijwel volledig afhankelijk van de landbouw”, zegt Trüün. Ondertussen is het dorp veelzijdiger. Mensen werken in Nordhorn en Emlichheim, het Europark bij Coevorden of over de grens in Hardenberg of Zwolle. “Mensen wonen graag in Laar. Er zijn de afgelopen jaren heel wat woningen gebouwd. Vooral langs de Vecht, en dat is schitterend wonen.” 8
Vechtvisie jaargang 2014
Vechtzompen De Vecht bepaalt het gezicht van het dorp. De tweehonderd jaar oude molen staat fier op de Vechtdijk, net achter het nieuwe scholencentrum. Over diezelfde dijk loopt de eerste Duitse etappe van het Vechtdalpad, net als de Vechtdalroute voor fietsers. Naast de molen is ondertussen begonnen met de aanleg van een kade en bootshuis voor de Vechtzompen, die hier begin 2015 gaan varen. Deze platbodems vormen een creatieve oplossing voor een
Een van de twee beelden die vanaf Nederland en Duitsland naar elkaar toe kijken (‘Wortlos’ van
probleem aan de Duitse kant van de Vecht: gemotoriseerde boten
Ilya & Emilia Kabakov, 1999).
zijn er verboden. Dankzij de fluisterstille elektromotoren kreeg de
(Foto: Arjen Ligtvoet)
gemeente toestemming voor honderd vaarten per jaar. Bijkomend voordeel is dat de boten langzaam varen, en dat de recreanten hierdoor – net als fietsers en wandelaars – onderweg pauzeren en het gebied écht leren kennen. De Samtgemeinde Emlichheim is verantwoordelijk voor toerisme in de hele gemeente, inclusief Laar. Burgemeester Daniela Kösters nam dan ook het initiatief tot realisering en financiering voor de Vechtzompen: “We verwachten dat het herinvoeren van de historische scheepvaart op de Vecht met de Vechtzomp een economische stimulans is voor de toeristische ontwikkeling in het grensoverschrijdende Vechtdal. Het is de bedoeling dat Vechtzomp ieder jaar
De molen als centraal punt voor fiets- en wandelroutes. Vanaf voorjaar 2015 ook voor platbodemvaarten met de Vechtzomp. (Foto: Arjen Ligtvoet)
van mei tot oktober als plezierboot voor maximaal 25 passagiers in het grensgebied gebruikt wordt.” Ondertussen vordert bij Hout-Industrie Gramsbergen de bouw van de eerste Vechtzomp gestaag. Per webcam kunt u de bouw volgen, maar u kunt de boot ook op afspraak komen bekijken. Dorpsleven Wandelend, fietsend en varend toerisme weet Laar steeds beter te vinden. Ook is Laar een populaire woonplaats. Het is weliswaar een heel hechte gemeenschap, maar tegelijkertijd staat die open voor nieuw bloed. “Ongeveer dertig procent van de inwoners is Nederlander”, zegt de burgemeester. Een deel van hen is dat al generaties lang, een deel is nieuw. De afgelopen tien jaar hebben zich zo’n zeshonderd Nederlanders gevestigd in Laar. De helft van hen is gebleven: “Nieuwkomers die integreren, die hun kinderen 9
Vechtvisie jaargang 2014
hier op school doen en deelnemen aan het dorpsleven, die blijven. Die zeggen dat ze hier nóóit meer weggaan!” Economisch gaat het goed in Laar. Natuurlijk, de gemeente zou graag wat meer te besteden hebben, maar heeft geen schulden. Bovendien is er werk genoeg in Laar en omgeving. De werkloosheid is met ongeveer twintig personen verwaarloosbaar: minder dan één procent van de totale bevolking. Het prettige leefklimaat, de rust en de ruimte zijn aantrekkelijk, zeker voor jonge gezinnen. “Nieuwe
en de kade voor de Vechtzompen. Op de achtergrond een informatie-
aanwas houdt een dorp levend”, zegt Trüün, “zeker als de Vechtdal-
bord van het Vechtdalpad. (Foto:
strategie en de hechte samenwerking met Emlichheim, Gramsber-
Arjen Ligtvoet)
gen en Coevorden onze gemeente ook nog eens toeristisch sterker op de kaart zetten.”
10
De nieuwe trap naar het bootshuis
Vechtvisie jaargang 2014
Zomertip: Kunstwegen op de fiets
Vecht-, fiets- en kunstliefhebbers opgelet: zin om een paar dagen gemoedelijk langs de Vecht te fietsen en daarbij het landschappelijk schoon af te wisselen met tachtig internationaal vermaarde kunstwerken? Dat kan! Combineer Kunstwegen met de Vechtdalroute en beleef een paar afwisselende dagen op de pedalen tussen monding en bron van de Vecht. Kunstwegen is een route van 225 kilometer
Meanderend langs Vecht en Kunstwegen (Foto: Nico Broekmans).
tussen Nordhorn en Zwolle met 60 kunstwerken. Sinds 2012 is de route uitgebreid met het Raumsichten-traject, dat van Nordhorn verder naar de bronnen van de Vecht loopt. Kunstwegen is volop in ontwikkeling. Onlangs is het Duitse paviljoen geopend op de Anningahof in Zwolle, het startpunt van Kunstwegen aan de Nederlandse kant. Verder is vorige maand in Dalfsen ‘Het Depot’ onthuld, een kunstwerk met
Michael Schoenholtz, Figur gegen das Ufer, Nordhorn.
een boodschap voor toekomstige archeologen. (Lees meer over de nieuwste kunstwerken van Kunstwegen). De Vechtdalroute, de landelijke fietsroute nummer 16 (LF16), loopt over ongeveer 245 kilometer tussen Zwolle en Darfeld. Het Kunstwegen-project volgt voor een groot deel deze fietsroute, en is duidelijk bewegwijzerd. Wilt u van Zwolle naar Darfeld, dan volgt u LF16a, in omgekeerde richting volgt u LF16b.
De Vechtdalroute: kunst, natuur en routegemak (Foto: Landelijk Fietsplatform).
11
Vechtvisie jaargang 2014
Hardenberg keert het gezicht naar de Vecht Pal ten westen van het Hardenbergse centrum stroomt de Molengoot in de Vecht. Hier is de afgelopen maanden heel wat kubieke meter grond verplaatst om het tweede deel van het Vechtpark te realiseren. Ondertussen is het meeste werk gedaan. Voor de bouwheren althans. Want hoewel vissen moeiteloos stroomopwaarts over de gloednieuwe vistrap gaan, vormt de wildwaterbaan een pittige uitdaging voor kanovaarders. De nieuwe vistrap, met Molengoot
Nog maar enkele decennia geleden gold de Vecht als onaantrekke-
en kanobaan in aanleg op de
lijk en lastig. Net als veel andere Vechtgemeenten had Hardenberg
achtergrond. (Foto: Freddy Goos-
zich van de rivier afgekeerd. Letterlijk, want huizen en flatgebouwen lagen
selink/Kanovereniging Harden-
met hun achterkant tegen de Vecht. De afgelopen jaren is dat
berg-Vecht)
denken volledig omgekeerd. Nu is ‘Vechtgericht wonen’ een verkoopargument en genieten recreanten steeds meer van de waterkant. Verbindende Vecht In Hardenberg vertaalt dit nieuwe denken over de rivier zich in het Vechtpark. De Vecht loopt tussen het oude Hardenberg en de nieuwe woonwijken aan de westkant. Terwijl rivier en uiterwaarden eerder een lastige kloof vormden, smeedt het Vechtpark nu beide delen aaneen met een ketting van aantrekkelijk groen.
Fragment planschets van het Vechtpark bij de kanobaan en vistrap 12
Het gebied rond de Molengoot, met op de voorgrond de stuw. (Foto: gemeente Hardenberg)
Vechtvisie jaargang 2014
Het Vechtpark biedt ruimte voor water, beleving en natuur. Het bestaat uit meerdere deelgebieden, waarvan er nu drie vrijwel gereed zijn. Zo is al in het voorjaar van 2009 de haven in het centrum van Hardenberg volledig vernieuwd, met volop mogelijkheden voor recreatie. In het gebied rond de monding van de Oude Radewijkerbeek, aan de noordkant van het stadscentrum, is de loop van de beek verlegd. Ondertussen bestaat het mondingsgebied uit open water,
Februari 2014: de kanobaan is klaar, maar het groen moet nog groeien. (Foto: Arjen Ligtvoet)
moeras, grasland en moerasbos. Ook de wandelpromenade langs de Vecht loopt door het mondingsgebied, zodat wandelaars heerlijk kunnen genieten van de nieuwe natuur. Het deelgebied bij de Molengoot en de stuw is nu bijna klaar. In het deelgebied ‘Centrum Uiterwaard’ zijn plannen voor een ligweide en evenementenweide, bijvoorbeeld voor de Hardenbergse ballonnenshow. Aan de buitenkanten van het Vechtpark ligt de nadruk daarentegen minder op recreatie en krijgt de natuur volop de ruimte.
De vistrap, met ‘treden’ van hout. (Foto: Arjen Ligtvoet)
Samenwerking waterschap en gemeente In het Vechtpark is het niet alleen goed toeven voor mens en natuur, het nieuw ingerichte gebied zorgt ook voor extra veiligheid. Aanleiding voor het plan is namelijk bescherming tegen hoogwater. In geval van nood fungeren grote delen van het Vechtpark als retentiegebied bij hoogwater, waarmee de kans op overstromingen in het stadsgebied flink afneemt. Waterschap Vechtstromen neemt dan ook een fors deel van de werkzaamheden voor zijn rekening. De officiële druk op de knop om de
Het Vechtpark maakt dit deel van de Vecht bovendien een stuk natuurlijker, wat goed past in de grensoverschrijdende Vechtvisie. Unieke wildwaterkanobaan geopend
kanobaan te openen door Cor Blok (bestuurslid Kanovereniging Hardenberg-Vecht), Jannes Janssen (wethouder Hardenberg-Ommen) en Wim Stegeman (bestuurslid
Highlight van het Vechtpark bij de Molengoot – zeker voor de
waterschap Vechtstromen).
kanovereniging – is de nieuwe wildwaterbaan met een verval van
(Foto: Ellen Blauw/waterschap
anderhalve meter. Deze natuurlijke wildwaterbaan bij Hardenberg
Vechtstromen)
is voor het vlakke Nederland een unicum. Het dichtstbijzijnde (kunstmatige) wildwater is te vinden in Zoetermeer. Bij de kanovereniging stromen de aanvragen dan ook binnen om er wedstrijden 13
Vechtvisie jaargang 2014
te mogen organiseren. Zeker ook omdat de baan zelfs voor geoefende kanoërs een pittige uitdaging vormt. Niet zo verwonderlijk: de ontwerper van de baan heeft ook de olympische baan in Londen aangelegd. Op 12 april was het zover. Gedrieën drukten Cor Blok (bestuurslid Kanovereniging Hardenberg-Vecht), Jannes Janssen (wethouder Hardenberg-Ommen) en Wim Stegeman (bestuurslid waterschap Vechtstromen) op de knop en openden hiermee officieel de baan. Onder grote belangstelling: de tienjarige Kasper vertoonde op het
Cor Blok (bestuurslid Kano vereniging Hardenberg-Vecht) geïnterviewd over de lange weg van eerste idee tot realisatie van
Jeugdjournaal zijn kanokunsten, en ook het NOS, Jeugdjournaal,
de kanobaan. (Foto: Ellen Blauw/
Hart van Nederland en RTV Oost waren present.
waterschap Vechtstromen)
Meer over het Vechtpark: ww.vechtparkhardenberg.nl.
Op 12 april wordt de kanobaan bij Hardenberg officieel ‘ingevaren’. (Foto: Ellen Blauw/waterschap Vechtstromen)
14
Vechtvisie jaargang 2014
Fotograaf: Fotograaf: FranciskaOnbekend Oostingh 15
Vechtvisie jaargang 2014
Horizon Kunstwegen verbreed met oud porselein en een Duits paviljoen Beeldenpark Anningahof, het Zwolse startpunt
Terwijl Gökçebağ met zijn kunst onze visuele
van Kunstwegen, is sinds 17 mei een Duits
horizon probeert te verbreden, spreekt actuele
paviljoen rijker. Samen met Kunstwegen DE en
kunst in Dalfsen tot toekomstige generaties. Het
de Städtische Galerie in Nordhorn presenteert
kunstenaarsduo Gerard Groenewoud en Tilly Buij
Kunstwegen hier de komende maanden drie
realiseerde het kunstwerk ‘Het Depot’ voor de
solotentoonstellingen. De eerste van drie Duitse
nieuwe Dalfse wijk De Gerner Marke. Het kunst-
kunstenaars, Şakir Gökçebağ, exposeert tot en
werk bestaat uit een ondergronds depot, een
met 6 juli zijn ‘alledaagse’ kunst: de poëzie van de
tegelvloer en drie reusachtige oortjes van kopjes.
werkelijkheid. Vervolgens exposeren in de zomer en herfst Charlotte Mumm en Walter Zurborg.
Eind maart vulden bewoners van de wijk het depot met hun oude serviesgoed. Ook konden ze
Gökçebağ speelt met ons wijdverbreide idee dat
flessenpost achterlaten voor de toekomstige
de vorm van gebruiksvoorwerpen altijd de inhoud
bewoners van de wijk. Begin mei werd het
volgt. Neem zijn kunstwerk ‘Horizon’. Ruim dertig
kunstwerk onder grote belangstelling onthuld.
identieke en doodgewone waterpassen – verkrijg-
Nu is het afwachten wat archeologen in de verre
baar bij iedere bouwmarkt – vormen in een strak
toekomst allemaal concluderen op basis van hun
lijnenspel het woord ‘Horizon’.
vondsten onder de tegelvloer. Kunstwegen is een internationale kunstroute die grotendeels het Vechtdal volgt. Van Ohne in Duitsland tot Zwolle reflecteren hedendaagse kunstenaars met bijna tachtig kunstwerken op het rijke cultuurlandschap en zijn historie. De route leent zich overigens ook prima voor een meerdaagse fietstocht (zie ook onze zomertip), waar kunst en natuur elkaar aangenaam aanvullen. Exposanten in het Duitse paviljoen:
16
Kunstenaar Şakir Gökçebağ met zijn kunstwerk
• 17 mei t/m 6 juli - Şakir Gökçebağ
‘Horizon’ in het nieuwe Duitse paviljoen op de
• 12 juli t/m 31 augustus - Charlotte Mumm
Anningahof (Zwolle).
• 6 sept t/m 26 oktober - Walter Zurborg
Vechtvisie jaargang 2014
‘Het Depot’ van Groenewoud en Buij staat op de groenstrook tussen de rondweg en de wijk De Gerner Marke in Dalfsen.
‘Het Depot’ van Gerard Groenewoud en Tilly Buij in de nieuwe Dalfse wijk De Gerner Marke (Foto: Groenewoud en Buij).
17
Vechtvisie jaargang 2014
Mooiste Vechtfoto’s
Goedmoedig stroomt de Vecht voorbij Vilsteren richting Dalfsen. (Foto: Arjen Ligtvoet)
Rudimentair Vechttoerisme bij de nieuwe vistrap in de buurt van Steinfurt. (Foto: Arjen Ligtvoet) 18
Vechtvisie jaargang 2014
De Vecht is een prachtige rivier met heel veel gezichten. Soms klein en romantisch, soms overdadig en woest. Met zoveel enthousiaste Vecht-liefhebbers moeten er wel heel veel foto’s zijn van de Vecht in allerlei situaties en omstandigheden. Die foto’s publiceren we hier graag om een zo breed mogelijk beeld van de Vecht te geven. Dus kijk even in uw fotoarchief en mail uw mooiste Vecht-foto’s naar Ellen Blauw: e.blauw@vechtstromen.nl.
Goedmoedig stroomt de Vecht voorbij Vilsteren richting Dalfsen. (Foto: Arjen Ligtvoet)
Een nog smalle Vecht net over de Duitse grens bij Echteler. 19
Vechtvisie jaargang 2014
De Vecht bij Echteler, vanaf de LF 16 Vechtdalroute.
Een ‘verhalenpomp’ langs de LF 16 Vechtdalroute, bij een dode arm net ten westen van Dalfsen.
20
Vechtvisie jaargang 2014
Tweetalige informatieborden
Dit bord staat bij de stuw en sluis van Vilsteren. In 1989 is hier al een vistrap gebouwd, waar bezoekers en passanten sinds 2011 tweetalig van kunnen genieten (zie ook de nieuwsbrieven van maart en juli 2011). Ondertussen wordt de vistrap langzaam gemeengoed in de hele Vecht. Zo zijn afgelopen jaar in Kreis Steinfurt vier stuwen vervangen door vistrappen, om op termijn vismigratie over de hele lengte van de Vecht mogelijk te maken. Dat beleid werpt z’n vruchten af: onlangs werd er een kleine forel in de Vecht gevangen. (Foto’s: Arjen Ligtvoet)
Net over de grens bij Twente had Nordhorn vroeger een bloeiende textielindustrie. De sluis in het verbindingskanaal, onderdeel van het kanaal Almelo-Nordhorn, werd in 1885 aangelegd om de doorvaart naar Nederland mogelijk te maken. Het bord staat bij de Vechtesee, een recreatiemeer aan de stadsrand van Nordhorn. Hier in de buurt vindt het vierde Vechtsymposium plaats op donderdag 10 september 2015.
21
Vechtvisie jaargang 2014
Brug Vechterweerd combineert waterveiligheid en recreatie Nieuw project ‘Ruimte voor de Vecht’ bij de stuw van Dalfsen De brug bij Vechterweerd is klaar. Hiermee is de ‘grootste kleine rivier’ van Nederland weer een stuk veiliger. Dankzij deze brug heeft de Vecht bij hoogwater meer ruimte. De ‘top’ bij hoogwater ligt nu 5 tot 10 centimeter lager, zodat de kans op overstromingen afneemt. De Vechtdaldag 2014 was met ruim tweehonderd bezoekers een groot succes, niet op de laatste plaats door de officiële opening van de brug bij Vechterweerd. De gebruikelijke rode knop stond aan de
Vechterweerd: opening van de
stroomopwaartse kant. Vanwege mogelijke nattigheid en eventuele
nieuwe brug bij de stuw van
schadeclaims vond de organisatie het beter dat de toeschouwers
Dalfsen.
aan de andere kant gingen staan. Nadat Hans de Jong van het waterschap Groot Salland de knop had ingedrukt gebeurde er eerst niets. Maar even later verschenen er plotseling vanonder de brug – bij gebrek aan echt hoogwater op deze mooie nazomerse dag – grote blauwe luchtslurven (foto 1). En weer was een onderdeel van het programma ‘Ruimte voor de Vecht’ voltooid. Brug en Groene Geul
De Groene Geul liep meteen al vol
De nieuwe brug maakt deel uit van diverse werkzaamheden rond
bij het hoogwater van Hemel-
de stuw van Dalfsen om het Vechtdal tegen overstromingen te
vaartsdag 2014.
beschermen. Zo is een gedeelte van de uiterwaarden afgegraven, en aan de zuidkant van de stuw is de Groene Geul verlengd. Die geul heeft zijn nut al bewezen: tijdens het tamelijk ongebruikelijke hoogwater op Hemelvaartsdag, 29 mei, liep de geul volledig vol (zie foto 2). De brug, met een lengte van 90 meter, ligt aan de noordkant van de stuw. Eerst lag hier een klinkerweg met duikers die – net als de stuw 22
Vechtvisie jaargang 2014
– bij hoogwater als waterbarrière fungeerde. De brug zorgt niet alleen voor een betere doorstroming, maar houdt de stuw bij hoogwater ook beter bereikbaar. De oude weg stond geregeld blank. Alternatief voor dijkverzwaring Samen met de Groene Geul zorgt de brug voor een verlaging van het maatgevend hoogwater (MHW) van 5 tot 10 centimeter. Dit werkt stroomopwaarts door tot de stuw van Vilsteren, zodat de dijken tussen Dalfsen en Vilsteren de komende jaren minder opgehoogd hoeven te worden. De voorbereiding voor de bouw had heel wat voeten in de aarde, maar de bouw zelf verliep vlot. Half april ging de schop in de grond en in juli was de brug klaar. De brug is 90 meter lang, 5,5 meter breed en ligt 2,57 meter boven NAP. Een belangrijke eis voor het ontwerp was dat de brug past in het open landschap en niet boven de dijk uitkomt. Dat laatste lijkt nadelig voor de waterafvoer bij extreem hoogwater, maar daar is een oplossing voor bedacht. Mocht dat in de toekomst nodig zijn, dan kan de grond onder de brug simpelweg verder worden afgegraven, om zo de doorstroom te vergroten. De extra diepe fundering maakt dat mogelijk zonder verdere aanpassingen aan de brug. Samenwerking, veiligheid en recreatie ‘Ruimte voor de Vecht’ maakt het Vechtdal veiliger. “Maar die veiligheid staat of valt met de Duits-Nederlandse samenwerking”, benadrukt Michiel van Willigen, beleidsadviseur bij het waterschap Groot Salland. “Hoogwater begint vaak in Duitsland. Van onze Duitse partners krijgen we realtime meetgegevens van de waterstanden, zodat wij hier de juiste beslissingen kunnen nemen.” Veiligheid staat voorop, maar tegelijkertijd probeert ‘Ruimte voor de Vecht’ de rivier en het Vechtdal steeds aantrekkelijker te maken voor recreatie: “We hebben diverse kleine aanlegsteigers langs de Vecht geplaatst voor kanovaarders en kleine bootjes, onder andere bij de Groene Geul. We merken dat toeristen daar veel gebruik van maken. Ook steeds meer Duitse toeristen ontdekken het Nederlandse deel van ‘hun’ rivier.” 23
Vechtvisie jaargang 2014
“Weet je wat het is”, besluit Michiel van Willigen, “de afgelopen vijf jaar hebben we ons met ‘Ruimte voor de Vecht’ vooral gericht op de infrastructuur. Bruggen, stuwen, fietspaden, sluizen. Dat was nodig om de boel veilig en toegankelijk te houden. Het is zaak om al die ontwikkelingen de komende jaren steeds meer onder de aandacht van het publiek te brengen, zodat iedereen kan genieten van die schitterende Vecht.” Vechtdaldag 2014. De feesttent bij
Vechtdaldag 2014 De partners van het programma ‘Ruimte voor de Vecht’ organiseren sinds enkele jaren een Vechtdaldag. Dit jaar vond de Vechtdaldag plaats bij het Boerhoes, vlakbij de stuw van Dalfsen. De waterbeheerders hadden het sein op groen gezet. Geen gevaar voor hoogwater, de feesttent mocht in de uiterwaarden staan, pal naast de Groene Geul en het nieuwe aanlegsteigertje (foto 3). Deze dag vol excursies en informatie is er om Vechtdallers en andere belangstellenden op de hoogte te houden van alle ontwikkelingen rond de Vecht. Met deze keer als primeur: de nieuwe Vechtdalfilm.
24
het Boerhoes in de uiterwaarden van de Vecht.
Vechtvisie jaargang 2014
Kunst(wegen) in het Vechtdal
Mooie projecten door hernieuwde Duits-
Verbindende kunst
Nederlandse samenwerking
Een belangrijk symbool voor de hechtere samen-
Een aantrekkelijke combinatie van kunst, cultuur
werking is het Duitse paviljoen op de Anningahof
en natuur in het Vechtdal was het drijvende idee
in Zwolle. De eigenaar, Hib Anninga, stelt hier een
achter Kunstwegen bij de oprichting in 2000. ‘De
expositieruimte ter beschikking aan Kunstwe-
financiële zaken op orde brengen’ was echter de
gen. Het Nederlandse startpunt van Kunstwegen
eerste opdracht van het huidige bestuur, dat vier
is daarmee een interessant Duits-Nederlands
jaar geleden aantrad. Na twee jaar hard werken
project rijker.
was dat gelukt. Ondertussen is er weer volop ruimte voor nieuwe projecten en een hechtere
“Je kunt het zien als de tegenhanger van de Städ-
Duits-Nederlandse samenwerking.
tische Galerie”, zegt Thomas Niemeyer, directeur van deze Nordhornse kunstinstelling. “Samen
De vier Vechtdalgemeenten Zwolle, Dalfsen,
met Kunstwegen Nederland selecteerden we
Ommen en Hardenberg subsidiëren Kunstwegen
drie Duitse kunstenaars die in Zwolle exposeren.
Nederland. Door de financiële crisis en alle
Hiermee vullen we de deels al decennia oude
bezuinigingen hing het voortbestaan van Kunst-
kunst langs de Kunstwegen-route aan met
wegen tot twee jaar geleden aan een zijden
vernieuwend en experimenteel werk van jonge
draadje. Kunstwegen bouwde een hoge schuld op,
kunstenaars. Tot eind oktober exposeert hier
wat resulteerde in achterstallig onderhoud en een
het kunstenaarsduo Walter Zurborg en Tamaki
moeilijke relatie met de Duitse partners.
Watanabe zijn nieuwe werk, waarin – heel toepasselijk – water een grote rol speelt.”
“Het leek er even op dat Kunstwegen Nederland zou ophouden te bestaan”, vertelt bestuurslid Joost Liese. “Door alle financiële problemen leden we jarenlang een kwijnend bestaan met nauwelijks tijd en geld voor ontwikkeling en onderhoud. Gelukkig was de Duitse tak bereid een streep door onze schuld te zetten. Dankzij deze schone lei zijn we sinds twee jaar met nieuw elan aan het werk. We vechten niet langer voor ons voortbestaan, maar wijden ons aan onze hoofdtaak: buitenkunst verzorgen in het Vechtdal, samen met onze Duitse partners.”
Nieuw: wandelen met Kunstwegen in Dalfsen en Ommen 25
Vechtvisie jaargang 2014
Thomas Niemeyer voegt toe: “Aan de Duitse kant zijn er de afgelopen jaren veel nieuwe kunstwerken bijgekomen. De komende tijd gaan we vooral veel aan onderhoud en marketing doen. Voor enkele kunstwerken is grootschalig onderhoud noodzakelijk, een deel van de kunstwerken staat er immers al sinds de jaren zeventig. Tegelijkertijd willen we Kunstwegen onder de aandacht Een mistige vuurdoop van de Ommense Kunstwegen-
brengen van een groot en divers publiek. Een
wandeling. Met op de achtergrond het kunstwerk
belangrijk project hierbij is de vernieuwing van
Vier windsculpturen van Alwie Oude Aarninkhof.
de website, inclusief social media en de nieuwste mobiele technieken.”
Wandelen met Kunstwegen Naast het Duitse paviljoen kwamen er dit jaar ook twee Kunstwegen-wandelroutes van de grond. Sinds eind september is Ommen het V(l) echtstromenpad rijker, een wandeling van 21 kilometer langs de rijke Ommense cultuur, natuur en – niet te vergeten – kunst. Bijvoorbeeld ‘Huis van Reizen’ bij het station van Ommen en de markante ‘Wulp’ vlakbij de Ommense Vechtbrug. Eerder dit jaar was al het Uiterwaardenpad Dalfsen geopend. In Hardenberg wordt ondertussen hard gewerkt aan een nieuwe Kunstwegen-
Mosquito Piece, het ‘waterkunstwerk’ van Zurborg en
wandeling, wellicht in en rond het nieuw
Watanabe op de Anningahof
aangelegde Vechtpark. Grensoverschrijdende samenwerking Joost Liese: “Zoals je ziet, zijn we hard bezig om onze onderhoudsachterstand in te halen, en om Kunstwegen voor een breed publiek aantrekkelijk en toegankelijk te maken. Zo werken we samen met de Duitse partners aan een moderne manier van informatieverstrekking: alle kunstwerken krijgen een zogenaamde QR-code. Iedereen met een smartphone krijgt hiermee straks direct toegang tot alle informatie over het kunstwerk,
Het Depot van Gerard Groenewoud en Tilly Buij in
inclusief filmpjes en interviews met bijvoorbeeld
Dalfsen, onthuld in mei dit jaar (foto: Groenewoud
de kunstenaar.” 26
en Buij).
Vechtvisie jaargang 2014
Bestuurlijke verhoudingen Het grensoverschrijdende project Kunstwegen is een route van 225 kilometer tussen Zwolle en de bronnen van de Vecht met momenteel 83 kunstwerken. Kunstwegen is een samenwerkingsverband van de stad Nordhorn, de Grafschaft Bentheim en stichting Kunstwegen Nederland, verenigd in de exploitatiemaatschappij Kunst足 wegen EWIV. Waterdetail van Mosquito Piece (foto: Hans
De vier Vechtdalgemeenten Hardenberg, Ommen,
Schlimmbach).
Dalfsen en Zwolle ondersteunen Kunstwegen Nederland. De Duitse partners zijn Landkreis Grafschaft Bentheim en Stadt Nordhorn. Het bestuur van de Nederlandse Kunstwegen bestaat uit Herman Aarts, Leonie Flanderijn, Geert de Groot, Jan Kristen en Joost Liese. Stichting Beeldruimte ondersteunt en adviseert het bestuur. Informatie Brochures over Kunstwegen en routefolders zijn verkrijgbaar bij onder andere NS-stations langs de route. U kunt ze ook opvragen bij Kunstwegen. De Anningahof is dit jaar open tot en met 26 oktober. Tot die tijd exposeren Walter Zurborg & Tamaki Watanabe hun gezamenlijke werk in het Duitse paviljoen.
27
Vechtvisie jaargang 2014
Vechtsymposium 2015
Block je agenda: Vechtsymposium 2015 op 10 september in Nordhorn De vierde editie van het tweejaarlijkse Vecht足 symposium vindt plaats op donderdag 10 september 2015 in Nordhorn. Hou je agenda vrij voor deze Nederlands-Duitse dag vol grensoverschrijdende en grensverleggende informatie over de Vecht. Vechtsymposium 2013. Een van de excursies.
Ook in 2015 houden we het Vechtsymposium weer op een schitterende plek dicht bij de Vecht. Dit keer in Nordhorn, maar de precieze locatie houden we nog even geheim!
Vechtsymposium 2013. Uitzicht op de Vecht bij de Vilsterse stuw.
28
Vechtvisie jaargang 2014
Fotograaf: Onbekend 29
Vechtvisie jaargang 2014
Internationale Vechtdalloop
Een grensoverschrijdende halve marathon Zaterdagmiddag, 27 september. Het is stil langs de Vecht. Een nevelige herfstzon glinstert in de loom stromende rivier. In de verte rent een eenzame hardloper over de brug… Het is de koploper van de tweede internationale Vechtdalloop. Hij slaat af richting Emlichheim en passeert de zeventiende kilometer. Nog dik vier te gaan en dan zit voor hem deze grensoverschrijdende
De eenzame koploper van de Inter-
halve marathon erop.
nationale Vechtdalloop 2014 begint aan de laatste paar kilometers van
Henk Meppelink, hardloper en organisator van hardloopevenemen-
zijn tocht.
ten, bedacht vorig jaar het idee voor een Nederlands-Duitse halve marathon. Tijdens een van zijn wekelijkse duurlopen liep hij van Gramsbergen naar Emlichheim en werd verrast door de stilte en schoonheid van de Vecht op die vroege zondagmorgen. “Dit is te mooi om te laten lopen”, dacht hij en de grensoverschrijdende halve marathon was geboren. Het idee sloeg meteen aan. De eerste editie in 2013 trok meteen al ruim 150 deelnemers. Dit jaar verschenen maar liefst 218 deelnemers aan de start. De Vechtdalloop is een recreatieve halve marathon met als motto
Hardlopers langs de Vecht over een traject van ruim 21 kilometer lang.
‘beleef het Vechtdal’. Bijzonder is dat ook niet-duurlopers mee kunnen doen. Als duo kunnen deelnemers het parcours afwisselend lopend en fietsend afleggen. Zo is het een prima kans om kennis te maken met de halve marathon en tegelijkertijd te genieten van de rustig meanderende Vecht in de grensstreek. Veel van de lopers zijn Vechtdallers uit de buurt. Hardenberg, Emlichheim, Laar. Sommige komen van verder weg. “Het leek mij wel leuk, rennend de grens over”, lacht een Rotterdammer nog
Een snelle fietswissel vergt enige
wat nahijgend bij de finish. “Lekker rustig, heel wat anders dan de
oefening.
massale marathon van Rotterdam.” 30
Vechtvisie jaargang 2014
De lopers maken ondanks de flinke tocht een ontspannen indruk, ze genieten overduidelijk van het lekkere najaarsweer en alle belangstelling. “Net als vorig jaar een heerlijke tocht”, zegt een van de lopers terwijl hij aan een alcoholvrij biertje nipt. “Alleen de laatste drie kilometers gingen zwaar, daar kwam geen einde aan. Verder is het mooi, zo langs dat kronkelende water.” Een andere loper lacht nog na om het kersverse echtpaar dat een
Zon en weinig wind. De Vecht liet
idyllisch en rustig plekje gevonden dacht te hebben voor de
zich tijdens de halve marathon
gebruikelijke fotosessie. “Ineens kwamen we daar allemaal langs.
van zijn mooiste kant zien.
Loper na loper, groep na groep. Wij allemaal roepen en duimen omhoog natuurlijk.” Bij de verzorgingsposten onderweg en bij de finish wacht de lopers een warm onthaal met hapjes en drankjes uit het Vechtdal, onder Duitse en Nederlandse vlaggen. Lopen verbroedert en de Vecht verbindt. Volgend jaar weer, is de algemene conclusie.
De tocht is voor veel vermoeide lopers een grensoverschrijdende ervaring.
Gemoedelijk in het zonnetje zijn de ontberingen al snel vergeten. Volgend jaar weer!
31
Vechtvisie jaargang 2014
De Vecht van de toekomst een grenzeloze rivier!
Grensoverschrijdende Vechtvisie
32