Vechtvisie jaargang 2013
Grensoverschrijdende Vechtvisie
Vechtvisie
editie 4, jaargang 2013
Nederlandstalige uitgave
1
Vechtvisie jaargang 2013
Inhoudsopgave Ontdek de Vecht en het Vechtdal per trein
9
De treinverbinding tussen Zwolle en Coevorden/Emmen is overgenomen door Arriva. In plaats van rammelende, krakende en piepende afgeschreven treinstellen met harde, oncomfortabele bankjes, rijden... Lees verder op pagina 9
Bezoek Afrikaanse delegatie In september bezocht een delegatie uit zuidelijk Afrika het
26 2
Vechtdal om zich onder te dompelen in de Nederlands-Duitse grensoverschrijdende samenwerking. De delegatie uit Mozambique, Swaziland en Zuid-Afrika is verantwoordelijk voor een rivier van bijna vijfhonderd kilometer lang, de Incomati... Lees verder op pagina 26
Vechtvisie jaargang 2013
Colofon Redactie Ellen Blauw, Waterschap Vechtstromen (voorheen Waterschap Velt & Vecht) Vormgeving & opmaak Dunique - full service communicatiebureau
4
De Vecht is veiliger dan ooit, maar ons werk is nooit af
10 Watersport in Nordhorn? 12 Een culturele reis langs de Vecht 13 Museum, VVV, oudheidkamer en trouwlocatie in één 16 De mooiste foto’s van Vecht en Vechtdal 18 Hoogwatervoorspelling
Hoogwatervoorspelmodel voor de Vecht begin 2014 operationeel
21 Tweedaagse Vechtreis grensoverschrijdend mooi 22 Nieuw leven voor dode Vechtarm in Frenswegen 24 Derde Vechtsymposium 28 Het Vechtdalpad loopt Duitsland in 30 Nieuwe directeur EUREGIO: Elisabeth Schwenzow 31 Tweetalige informatieborden 3
Vechtvisie jaargang 2013
De Vecht is veiliger dan ooit, maar ons werk is nooit af Als het KNMI gelijk heeft, valt er rond het jaar 2100 zoveel meer regen, dat het waterpeil van de Vecht in korte tijd tot veertig centimeter extra stijgen kan. Is de Vecht dan nog steeds een veilige rivier? En hoe zorg je ervoor dat de kans op overstromingen, dijkdoorbraken en calamiteiten binnen de perken blijft? Een gesprek met Henk Kloosterboer en Gerben Tromp van waterschap Groot Salland, de beheerder van het benedenstroomse deel van de Vecht tussen Ommen en Zwolle. Goedemorgen en goedenavond ‘Je kunt het je haast niet meer voorstellen’ zegt Henk Kloosterboer ‘maar eigenlijk is de Vecht een regenrivier met een hoge waterstand in de winter en een lage in de zomer. Vroeger stond het water soms zo laag dat zelfs de ondiep stekende platbodems vastliepen. Ook had de Vecht toen enorm veel bochten. Uit die tijd stamt het grapje dat een boer die aan het maaien was ‘s ochtends een langsvarende schipper groette en als-ie ‘s avonds klaar was dezelfde schipper -die de hele dag gevaren had!- “goedenavond” wenste, zo weinig was het schip door al die bochten opgeschoten. Om de scheepvaart te bevorderen en om de waterhuishouding te verbeteren is rond 1900 de loop van de Vecht aangepakt. Er zijn toen zoveel bochten rechtgetrokken dat de Vecht in Nederland 30 kilometer korter werd en maar 60 kilometer lang meer was. Omdat het water in die rechte pijp sneller ging stromen, heeft de Vecht zich steeds dieper ingegraven en was het nodig om stuwen te bouwen om de afvoer goed te kunnen reguleren. Zo is de situatie eigenlijk nog steeds. Het systeem is daarbij zo ingesteld dat het peil van de Vecht in de zomer 20-40 cm hoger is dan in de winter. Hoogwater van ‘98 ‘Tot zo’n vijftien jaar geleden was het algemene beleid om het water zo snel mogelijk af te voeren. De boeren vonden dat prettig, 4
Vechtvisie jaargang 2013
want die konden vrijwel altijd het land op en ook op de knelpunten waar het water hoog stond bij veel regen, wilde men graag van de overlast af. Maar meer en meer is het inzicht gegroeid dat je er met zo’n beleid niet komt. ‘s Zomers is er vaak water tekort en dat moet dan opgepompt worden uit de IJssel en ‘s winters betekent snel afvoeren onherroepelijk dat er bij veel afvoer benedenstrooms problemen ontstaan. Na de wateroverlast van 1998 is het beleid aangepast en vastgelegd in de landelijke nota Waterbeheer 21e eeuw (WB21)’ Als een vakantiespreiding Voor heel Nederland en dus ook voor het stroomgebied van de Vecht is het beleid daarna aangepast via de regeling Waterbeheer voor de 21e Eeuw (WB21). In plaats van op snelle afvoer, is het beleid er nu op gericht het water zoveel mogelijk vast te houden in het gebied waar het valt. Door de aanleg van waterbergingen wordt het tijdelijk “geparkeerd” en pas afgevoerd als dat verantwoord kan en stroomafwaarts niet voor problemen zorgt. ‘Je moet dat zien als een soort vakantiespreiding’ zegt Gerben Tromp ‘vroeger gingen we allemaal tegelijk op vakantie met files, opstoppingen en overvolle campings als gevolg. Nu zijn de vakanties gespreid en komen die extreme situaties minder voor. Het is nu gezellig druk. Dat streven we ook na met het waterbeleid. Natuurlijk staat er meer water als het slecht weer is, maar als het even kan zijn er geen extreme pieken meer. De maatregelen hiervoor combineren we graag met andere werkzaamheden die toch moeten gebeuren, zoals wegen aanleggen of verbeteren en natuurlijk met natuurherstel. Zo richten we ons watersysteem meer en meer veilig én duurzaam in door overhoekjes aan het water te geven en sloten breder en ondieper maken zodat ze natuurlijker zijn en meer water kunnen bergen.’ Opstuwing door de wind Simpel is dat niet, want behalve de neerslag speelt ook de wind een grote rol bij de waterhoogte. Vooral een harde westenwind stuwt het IJsselmeerwater hoog op richting Kampen, Zwolle en Dalfsen. Alleen al de invloed van de wind leidt dan tot een extra verhoging van de waterstand in de Vecht. ‘Die wind zorgt er ook voor dat het IJsselmeer als het ware scheef staat onze kant op en daardoor kan het water uit de Vecht niet naar het IJsselmeer afstromen. In dat 5
Vechtvisie jaargang 2013
geval gaat de waterstand in de Vecht snel omhoog. Het effect daarvan is diep landinwaarts te meten, zelfs tot voorbij Dalfsen. Je moet de kracht van de wind dus niet onderschatten.’ Water tot aan de rand van de dijk Voor de verschillende delen van de Vecht heeft het Rijk verschillende veiligheidsnormen vastgesteld. Door het grotere aantal mensen dat in het benedenstroomse deel van de Vecht woont en de hogere economische waarde zijn de veiligheidsnormen daar hoger dan in het bovenstroomse deel. In het deel dat Groot Salland beheert, mag het water eens in de 1250 jaar tot bovenaan de dijk staan. In het deel van Velt en Vecht is dat eens in de 200 jaar. ‘Ja, dat scheelt nogal’ stelt Henk Kloosterboer ‘maar de gevolgen zijn ook ernstig als er hier iets mis zou gaan. Stel je voor dat er door een dijkdoorbraak of een overstroming een meter water in de stad Zwolle staat, of dat de toegangswegen onder water staan. Dat geeft op z’n minst enorme overlast aan tienduizenden mensen en het zou ook een economische ramp betekenen. Dus dat moet je koste wat kost voorkomen.’ Zandzakken en zoetwaterbuffer De maximale afvoer en waterhoogte die bij deze norm hoort, wordt om de 12 jaar opnieuw vastgesteld. Om de risico’s te bepalen worden er dan meer dan 4000 scenario’s doorgerekend, daarbij wordt gekeken naar de hoeveelheid water die afgevoerd moet worden, hoe vol het IJsselmeer is, de windrichting en de windkracht. ‘Als maximale afvoer wordt in de modellen uitgegaan van 550 m3/sec in Dalfsen. Tijdens het hoogwater van 1998 zaten we daar nog ruimschoots onder, want toen hebben we op het hoogste punt 382 m3/sec gemeten. Toch was er op dat moment wel degelijk wateroverlast en zijn er op sommige plaatsen zelfs zandzakken geplaatst, zoals bij de Stouwe. Dus hoewel we aan alle normen voldoen, kunnen we toch niet ontspannen achterover leunen. Daarbij kunnen nieuwe inzichten tot een nieuwe situatie leiden. Zo zijn er plannen om het IJsselmeer te gebruiken als zoetwaterbuffer en het peil te verhogen. Dat heeft ook effect op de Vecht.’ Onze “balgstuw” ‘In de jaren tachtig is bij de plannen voor dijkversterking gekeken 6
Vechtvisie jaargang 2013
wat de meest effectieve maatregelen zouden zijn. Dijken verhogen? Meer ruimte voor de rivier? Ja, dat doen we ook, maar je kunt niet eindeloos dijken blijven ophogen. Daarom hebben we toen een andere keuze gemaakt. We hebben een opblaasbare stormvloedkering aangelegd bij Ramspol tussen het Ketelmeer en het Zwarte Meer. Die kering voorkomt dat bij harde wind en hoogwater het IJsselmeerwater de Vecht opgeblazen wordt, de waterstand in het Zwarte Meer en het Zwarte Water blijft daardoor aanzienlijk lager en daarom is het niet nodig de dijken extreem hoog te maken.’ ‘Die balgstuw is nog steeds uniek. Eigenlijk is het een zeer moderne, lege fietsband die onder water op de bodem ligt. Als het hard waait, de waterstanden oplopen en de bijbehorende meetapparatuur registreert dat het water de verkeerde kant op stroomt (dus vanuit het IJsselmeer naar het Zwarte Water en de Vecht), blaast de balg zichzelf op, vult zich gedeeltelijk met water en fungeert-ie als een stuw. Ook het water uit de Vecht kan dan niet wegstromen, dus die situatie kan natuurlijk niet eindeloos duren. Maar meestal duurt een zware storm maar een paar uur en dat kan het systeem wel opvangen. Ja, de balgstuw werkt prima. Uit de hele wereld komen daarom nog steeds waterbouwkundigen, ingenieurs en bestuurders kijken hoe we dat gedaan hebben.’ Veel meer neerslag ‘Maar daar kunnen we het niet bij laten. Recente klimaatvoorspellingen van het KNMI wijzen erop dat er veel meer neerslag gaat vallen. Het systeem kan wel wat hebben, want er zit een behoorlijke marge in, toch zijn er een paar plekken waar de dijk nu al te laag is. Dat is bijvoorbeeld het geval bij Dalfsen en bij de Stouwe. Dus er zijn wel degelijk maatregelen nodig om die knelpunten op te lossen. Daarnaast voeren we als waterschap ook werkzaamheden uit om de Vecht meer ruimte te geven. We leggen bijvoorbeeld nevengeulen aan bij de stuw Vilsteren en de stuw Vechterweerd en bij Vechter weerd vervangen we de toegangsdam naar de stuw door een brug. Dat scheelt daar zes tot zeven centimeter in de waterhoogte. Dat lijkt niet veel, maar bij een piekafvoer kan dat net het verschil tussen natte en droge voeten zijn. Ook bij Ommen krijgt de Vecht meer ruimte.’ 7
Vechtvisie jaargang 2013
Nieuw hoogwatervoorspelmodel Hoe veilig het systeem is? Gerben Tromp is daar stellig over. ‘We voldoen aan alle eisen. Dat is natuurlijk ook onze kerntaak. Maar we kunnen weer en wind niet controleren. Dus ondanks al onze voorzorgen blijft het altijd mogelijk dat er een situatie optreedt die tot overlast leidt. Daarom zijn we nu hard aan het werk met een nieuw en zeer geavanceerd hoogwatervoorspelmodel voor de Vecht. Als we dat hebben, kunnen we drie dagen vooruit met redelijke nauwkeurigheid voorspellen wat de waterstanden op de Vecht gaan doen. Dat geeft ons voldoende tijd om de juiste maatregelen te nemen en zo nodig ook andere hulpdiensten te waarschuwen. We zijn ervan overtuigd dat met alle maatregelen die we nemen en genomen hebben de Vecht een veilige rivier is, veiliger dan ooit. Maar ons werk is nooit af, want veiligheid is geen een absoluut gegeven. Het blijven computerberekeningen. Meestal voldoen die uitstekend, maar het is nooit 100% zeker dat de natuur zich ook echt volgens de voorspellingen gedraagt. Het kan altijd een keer misgaan.’ Het nieuwe hoogwatervoorspelmodel voor de Vecht is sinds kort operationeel. Het wordt voor het eerst gepresenteerd op het Vecht-congres in Dalfsen op 12 september.
8
Vechtvisie jaargang 2013
Ontdek de Vecht en het Vechtdal per trein De treinverbinding tussen Zwolle en Coevorden/
Relus ter Beek. Eén trein heeft nog geen naam,
Emmen is overgenomen door Arriva. In plaats van
die wordt in het kader van de actie 538 voor
rammelende, krakende en piepende afgeschreven
WarChild gegund aan de hoogste bieder.
treinstellen met harde, oncomfortabele bankjes, rijden er nu moderne treinstellen over het traject.
Fiets mee
Prettig voorzien van goede stoelen en banken,
Ja, de fiets kan mee en dat maakt het extra mak-
schone toiletten, wifi, een bemande servicebalie
kelijk om met trein en fiets het Nederlandse deel
en een verbeterde dienstregeling.
van het Vechtdal te verkennen. Alle treinstellen hebben een speciale ingang voor reizigers met
De spoorlijn heeft samen met de lijn Mariën-
fietsen. Een kaartje voor de fiets is te koop bij de
berg-Almelo een eigen naam gekregen: de
kaartautomaten of bij het NS-loket. (Opgevouwen
Vechtdallijnen. Zo sluit de naam van de spoorlijn
vouwfietsen mogen gratis mee.) Helaas geldt
naadloos aan op een van de belangrijkste toeris-
dat nog niet voor het hele Vechtdal, want tussen
tische trekpleisters in het gebied. En het is een
Coevorden en Bad Bentheim ligt alleen nog een
logische naam, want het tracé volgt in grote lijnen
goederenspoor. Maar wie weet kan Arriva ook die
de loop van de Vecht.
lijn weer tot leven brengen? Stap in. Stap op. Bij het verwerven van de aanbesteding door Arriva heeft de Nederlandse dichter Ingmar Heytze een gedicht gemaakt over de Vechtdallijnen, ondersteund met muziek en sfeerbeelden uit het tracé. Wie alvast even wil genieten...
Naamloze trein voor goed doel Alle treinstellen die op Vechtdallijnen rijden hebben een eigen naam die door het publiek gekozen is. Volkszanger Jannes vernoemd, net als onder ander Daniël Lohues, Harry Muskee, Herman Brood, Jaap en Aleid Rensen, Krishnamurti en
Fotograaf: Onbekend 9
Vechtvisie jaargang 2013
Watersport in Nordhorn?
Een bibliotheek met eeuwenoude boeken. Boegbeelden. Modellen van de Cutty Sark, de Batavia en andere oude zeilschepen. Een stuurhut van een stoomschip. Een duikerspak met luchtslang. De instrumentenkoffer van een scheepsarts van vroeger. Oude kaarten. Antieke navigatieapparatuur. Een mini-planetarium... Nordhorn is gebouwd op eilandjes in de Vecht Het Schiffahrtsmuseum Nordhorn en de stichting Graf-Ship -die verschillende oude schepen in de vaart houdt waaronder een stoomsleepboot en de oude tjalk Jantje- organiseren deze zomer samen een expositie in Tierpark Nordhorn. ‘Want’ zeggen Dr. Klaus Röhl en Hans-Christian Rieck ‘scheepvaart is enorm belangrijk geweest voor Nordhorn. Nu zie je dat niet meer, maar Nordhorn is gebouwd op een aantal eilandjes in de Vecht.‘ ‘De oorspronkelijke binnenstad was aan alle kanten omringd door het water van de Vecht en ook door de stad liepen waterverbindingen waar kleine schepen op voeren. De Vecht werd vroeger intensief bevaren. Vooral Bentheimer zandsteen werd in kleine scheepjes stroomafwaarts aangevoerd en dan bij Nordhorn overgeladen op de grotere Vechtzomp. Dan ging het naar Zwolle en daar werd de zandsteen opnieuw overgeladen op schepen die de Zuiderzee konden oversteken naar Amsterdam. Daar werd de zandsteen overgeladen in zeeschepen en ging zo de hele wereld over. Bij de aanleg van de Nederlandse polders in het IJsselmeer zijn nog wrakken gevonden van schepen uit Nordhorn die het gewaagd hadden zelf de overtocht over de woeste Zuiderzee naar Amsterdam te maken. Die schepen werden veelal in Nordhorn gebouwd, want in de bloeitijd waren er maar liefst vier scheepswerven.’ De Nederlandse en Duitse meren zijn vol Na 1820 zakten de scheepvaart en de scheepsbouw in en daarna zijn veel vaarverbindingen verwaarloosd. Alles stond toen in het 10
Vechtvisie jaargang 2013
teken van de textielindustrie die razendsnel opkwam en daar heb je geen hoge of beweegbare bruggen voor nodig. Wel aan- en afvoer van water. Dus alle oude kanalen zijn er nog, maar ze niet meer bevaarbaar, want de bruggen zijn te laag en de sluizen te oud en ongeschikt voor scheepvaart. ‘Als de bestuurders van Nordhorn en de andere overheden het toch eens zouden aandurven om die kanalen weer bevaarbaar te maken... dan hadden we hier een eersteklas vaargebied.’ Daar is enorme behoefte aan, zeggen de heren Röhl en Rieck. Friesland en het IJsselmeer zijn vol, net als de meren bij Meckelenburg (Berlijn). En mensen willen niet meer uren rijden en dan ook nog filevaren op het water. Het gebied rond Nordhorn kent weliswaar geen meren, maar dat is niet belangrijk voor motorbootvaarders die komen juist voor mooie, rustieke vaarwegen. Geld in het laatje ‘Kijk naar Nederland’ zeggen ze ‘daar wordt nu de Veenvaart aangelegd zodat er vanaf juni een rondje Drenthe/Groningen mogelijk wordt en er ook nieuwe vaarverbinding is tussen Nederland en Duitsland. Dat is lef hebben, dat is durven werken vanuit een langetermijnvisie. En het levert ook geld op. Een marketingdeskundige die betrokken was bij de heropening van een ander Duits kanaal had een prachtige vergelijking, hij zei: Een kanaal is een theater en de schepen zijn de spelers. De mensen die komen kijken en langs de kant recreëren, dat zijn de toeschouwers en die brengen het geld in het laatje! We werken er hard aan om gehoor te krijgen bij de overheden zodat we die prachtige oude vaarverbindingen weer bevaarbaar kunnen maken. Al beginnen we maar met het CoevordenPicardiekanaal. Ja, of met de Vecht natuurlijk. Want veel stuwen in de Vecht moeten de komende jaren vervangen worden. Bouw er dan direct een sluis in, zeggen wij. Als dat in Nederland kan, kan dat toch ook in Duitsland!’ De expositie is in augustus 2013 in het Tierpark Nordhorn. Er zijn ook bijdragen te zien van het Vechtinformatiecentrum in Gramsbergen.
De Jantje vaart mee bij de opening van de Veenvaart/het Koning Willem Alexanderkanaal en is te zien op de Havendagen in Coevorden. Daar wordt ze onder zeil gebracht en vaart ze naar het IJsselmeer.
Meer informatie: www.graf-ship.de / www.schiffahrts-museum-nordhorn.de
11
Vechtvisie jaargang 2013
Museum, VVV, oudheidkamer en trouwlocatie in één ‘Je moet het zo zien. Overal in de buurt liggen zandkoppen. Die hebben vaak het woord “berg” of belt, bult in hun naam, zoals Gramsbergen, Hardenberg, Oud Bergentheim, Mariënberg, Rheezerbelten en de Beerze Bulten. De Vecht slingert zich langs die zandbergen en zo hebben de “bergen” heel sterk de loop van de Vecht bepaald.’ Aan het woord is Henk Steenbergen, bestuurslid van het Infocentrum Vechtdal in Gramsbergen. Het Infocentrum is museum, VVV, oudheidkamer en trouwlocatie in één en het ligt in het gezellige hart van het oude stedeke Gramsbergen, aan een middeleeuws aandoend weggetje, vlakbij de kerk, de kroegen, restaurantjes en de oude kasteelpoorten. Sinds kort is er een beginnende samenwerking tussen het Infocentrum in Gramsbergen en Graf-Ship in Nordhorn, een organisatie die de historische rol van Nordhorn op het gebied van de scheepvaart zichtbaar wil maken. Onlangs is een delegatie van Graf-Ship in Gramsbergen geweest om de collectie te bekijken en te overleggen of een aantal Vecht-gerelateerde pronkstukken geleend kunnen worden voor een expositie. De replica van een zomp ‘Ieder jaar hebben we eind augustus groot feest in Gramsbergen en de Acaciastraat heeft ter gelegenheid daarvan een replica gebouwd van de zomp. Tot in 1854 de Dedemsvaart gegraven was, was dat het enige schip waarmee de Vecht bevaren kon worden. Het was een platbodem van circa 8 meter lang en 3 meter breed, met zijzwaarden en een driehoekig zeil. Het laadvermogen is ongeveer 10 ton. En zelfs die konden vaak niet varen. ‘s Winters wel natuurlijk, dan stond er water genoeg in de Vecht, maar ‘s zomers was het water op sommige plaatsen niet meer dan kniediep. Dan lagen ook de zompen vast. Weet je wat ze dan deden? Dan werd er met de schop over de volle breedte van de Vecht een dammetje opgeworpen. Als 12
Vechtvisie jaargang 2013
er achter de dam voldoende water stond werd die doorgestoken en op die golf konden de zompen dan weer een eind verder varen.’ Veerdienst Gramsbergen-Laar De zomp is dus onlosmakelijk verbonden met de historie van de Vecht. Vandaar dat er plannen zijn om twee nieuwe zompen te laten bouwen voor een veerdienst tussen Gramsbergen en Laar. Plus natuurlijk de aanleg van een Vechthaventje in Gramsbergen. Voor de eventuele zomp, maar ook voor moderne platbodems die in de nabije toekomst via de Vecht stroomopwaarts varen of plezierjachten die vanaf De Haandrik de Vecht kunnen afzakken. ‘Kijk’ zegt Henk Steenbergen en schuift een vergeeld document naar me toe. Ik lees: De Verbetering van de Overijsselsche Vecht - 28 juni 1917. ‘Dit soort materiaal lenen we ook uit aan de Graf-Ship. We hebben van waterschap Velt en Vecht oude kaarten en documenten gekregen. Bijvoorbeeld detailkaarten uit 1900 met de oude loop en de nieuwe loop ingetekend. En met veel oude documenten, vergaderstukken en notulen. Een groot deel moeten we nog bestuderen, maar we lenen graag een interessante selectie uit aan Graf-Ship. Een tegenprestatie? Als de expositie in Nordhorn afgelopen is, gaan we kijken of de expositie hier naar toe kan. Het is ook een mooi voorbeeld van hoe je elkaars werk grensoverschrijdend kunt versterken.’ Meer informatie: www.infocentrumvechtdal.nl
13
Vechtvisie jaargang 2013
Een culturele reis langs de Vecht
De Vecht en het Vechtdal, een cultuurhistorische reisgids. De samenstellers zijn Theo van de Vliet en Albert Corporaal. De Nederlandse versie van deze reisgids is net uit. De Duitse versie is in voorbereiding. Het boek wordt officieel gepresenteerd op het Vechtsymposium van 12 september. Het boek dient als basis voor de Vechtreizen die georganiseerd gaan worden, een pilot-reis met zo’n dertig deelnemers is begin april gehouden. Het reisboek is voor ₏ 15,75 te bestellen via theodorusvdvliet@hotmail.com.
14
Vechtvisie jaargang 2013
Fotograaf: Onbekend 15
Vechtvisie jaargang 2013
De mooiste foto’s van Vecht en Vechtdal De Vecht is een prachtige rivier met heel veel gezichten. Klein en romantisch soms, maar soms ook overdadig en woest. Met zoveel enthousiaste Vecht-liefhebbers moeten er heel veel foto’s zijn van de Vecht in allerlei situaties en omstandigheden. Die publiceren we hier graag om een zo breed mogelijk beeld van de Vecht te geven. En ook voor het verhaal erbij ruimen we graag extra ruimte in. Dus kijk even in uw fotoarchief en mail uw mooiste Vecht-foto’s en eventueel het verhaal erbij naar Ellen Blauw: e.blauw@veltenvecht.nl.
Links hiernaast als curiositeit een paar zwart-witfoto’s. Ze komen letterlijk uit een oud sigarenkistje.
16
Vechtvisie jaargang 2013
Uitzicht vanaf het Willem Wolthuis Wandelpad. De Vecht bij De Klokhenne tussen Gramsbergen en De Haandrik. Vroeger was dit een doorwaadbare plaats. Ook was er hier een pontje tussen De Meene en Gramsbergen. Fotograaf: Henk Steenbergen, Vechtdal Info Centrum Gramsbergen.
De Vecht bij Dalfsen vanaf de nieuwe uitkijktoren. Fotograaf: Arjen Ligtvoet. 17
Vechtvisie jaargang 2013
Hoogwatervoorspelling
Hoogwatervoorspelmodel voor de Vecht
en adviseur watersysteembeheer Pieter Filius
begin 2014 operationeel
(Waterschap Velt en Vecht) beginnen hun presentatie met een foto die laat zien dat de Vecht niet
Houden we droge voeten of wordt het toch ‘ver-
altijd zo onschuldig is.
ticale evacuatie’? De Vecht is een lastig te doorgronden rivier. Dat blijkt wel uit het hoogwater
Het hoogwatervoorspelmodel heet officieel FEWS
van oktober 1998, toen Ommen, Hardenberg en
Vecht, het Flood Early Warning System voor de
Coevorden bijna onder water liepen. Vijftien jaar
Vecht. Informatie uit het gehele stroomgebied –
later is het hoogwatervoorspelmodel voor het
zowel het Nederlandse als het Duitse deel – komt
gehele Duits-Nederlandse Vechtstroomgebied
in dit systeem samen. Hierbij gaat het niet alleen
bijna uit de ontwikkelingsfase: op 1 januari 2014
om metingen van actuele waterstanden, maar
is het operationeel.
ook om gedetailleerde neerslagvoorspellingen, de verwachte windrichting en windkracht, en de
Het hoogwatervoorspelmodel werd officieel
verwachte waterstand van het IJsselmeer waarop
gepresenteerd tijdens het Duits-Nederlandse
de Vecht afwatert. Gecombineerd met de kennis
Vechtsymposium. Op een onverwachts zonnige
over de diepte en de structuur van de rivier,
12 september glijdt de Vecht goedmoedig onder
voorspelt FEWS Vecht voor twee tot drie dagen
een typisch Nederlandse wolkenlucht door.
vooruit wat de waterstand is en hoeveel water er
Projectleider Tobias Renner (RoyalHaskoningDHV)
op een bepaald punt wordt afgevoerd.
Het hoogwater van 1998 zorgde voor veel overlast 18
Vechtvisie jaargang 2013
Het stroomgebied van de Vecht in FEWS Vecht
Voorspelling voor Emlichheim in FEWS Vecht
Essentieel voor een goed werkend hoogwater
stukje van de Vecht het best. Maar wat uitein-
voorspelmodel is samenwerking tussen alle
delijk in Dalfsen of Hardenberg gebeurt, zien de
partijen die met de rivier en het stroomgebied te
collega’s in Nedersaksen en het Münsterland al
maken hebben. In het geval van de Vecht is dat
eerder aankomen. “Een groot bijkomend voordeel
niet alleen een zaak van meerdere steden, dorpen
van al het werk aan FEWS Vecht”, zegt Tobias
en waterschappen, maar ook van twee landen.
Renner, “is dat we grensoverschrijdende collega’s
Vooral de Duits-Nederlandse samenwerking is
zijn geworden. We kennen elkaar, en het is nu heel
onontbeerlijk. Meer dan de helft van al het
makkelijk om de telefoon te pakken en snel met
Vechtwater dat uitmondt in het Zwarte Water
elkaar te overleggen.”
komt immers uit Duitsland. Na jaren van ontwikkelen zal FEWS Vecht op FEWS Vecht wordt voor een belangrijk deel
1 januari 2014 operationeel zijn, al wordt het
gevoed met gegevens die die Duitse partners
model ook de komende jaren verder getest en
verstrekken. Tegelijkertijd zijn alle verzamelde
verbeterd. “Het model werkt naar behoren”, zegt
gegevens en de voorspellingen in zowel het Duits
Renner, “maar we hebben in de afgelopen jaren
als Nederlands online beschikbaar voor de betrok-
nog geen extreem hoogwater gehad. We hebben
ken partijen in het stroomgebied.
het dan ook nog niet ‘live’ kunnen testen in extreme situaties. Vanzelfsprekend zijn de lessen
Hoewel het Nederlandse deel van het stroom
van 1998 en 2010 wel verwerkt in het model.
gebied het grootste risico loopt bij hoogwater,
Toch zou een flink hoogwater voor ons heel
is het FEWS Vecht ook voor Duitsland geen
leerzaam zijn, om FEWS Vecht verder te kunnen
overbodige luxe. In het Nedersaksische deel van
verbeteren.”
de Vecht kan het water immers flink stijgen, zoals nog gebeurde in 2010. Het model geeft daarom
De komende jaren worden ook nieuwe modules
ook waterstandsverwachtingen voor diverse Duit-
aan FEWS toegevoegd, zoals deelmodellen voor
se locaties, zoals Emlichheim en Neuenhaus.
de Dinkel en de Vecht in Nedersaksen (het Pantarhei-model). Daarmee wordt de komende
Goede grensoverschrijdende samenwerking is
jaren FEWS Vecht stuk voor stuk, en in samenwer-
essentieel. Immers, iedereen kent zijn ‘eigen’
king met de Duitse partners, doorontwikkeld. 19
Vechtvisie jaargang 2013
Hoe goed FEWS Vecht ook is en wordt, het blijft een model, een verzameling gegevens. “FEWS Vecht is wat we een beslissingsondersteunend systeem noemen”, zegt adviseur Pieter Filius. Zeker op de wat langere termijn zijn voorspellingen altijd onzeker. Vandaar dat de interpretatie van de waterbeheerders doorslaggevend blijft. Uiteindelijk nemen zij de beslissingen, gebaseerd op hun expertise en ervaring, aangevuld met de voorspellingen van het model. “Het model voorziet ons van informatie, maar uiteindelijk blijft waterbeheer mensenwerk.” Tobias Renner is projectleider van het SMVproject vanuit RoyalHaskoningDHV. Pieter Filius is adviseur watersysteembeheer bij het waterschap Velt en Vecht.
20
Vechtvisie jaargang 2013
Tweedaagse Vechtreis grensoverschrijdend mooi Een tiendaagse reis naar Rome, daar kijken we niet van op. Een meerdaagse tocht langs de Vecht? Aan dat idee moesten we even wennen. Toch was de eerste Vechtreis van afgelopen voorjaar bijzonder geslaagd. Twee dagen is eigenlijk veel te kort, was de unanieme mening van de deelnemers. De tweede editie van de Vechtreis vond dit jaar op 11 en 12 oktober plaats. Vechtkenners Albert Corporaal en Theo van de Vliet namen opnieuw ruim dertig deelnemers mee op een grensoverschrijdende cultuurhistorische reis. Aan bod kwam het hele stroomgebied, van Duitse bron tot Nederlandse monding. Samen met de reisleiders speurden de deelnemers naar sporen van de eeuwenoude wisselwerking tussen mens en natuur. Ook sloegen ze een brug naar het huidige spanningsveld tussen veiligheid, natuurbescherming, economische ontwikkeling en toerisme. Ook dit keer was de Vechtreis Nederlandstalig. Wel staat er voor de lente van 2014 een Duitstalige reis op het programma. De reisgids voor de Duitse gasten is er al: alle burgemeesters van Nederlandse en Duitse Vechtgemeenten ontvingen op het afgelopen Vechtsymposium de cultuurhistorische reisgids Cultuurhistorische reisgids voor het Duits-Nederlandse Vechtdal.
Fotograaf foto nr. 1,2,3 : Piet Rozendal, deelnemer eerste Vechtreis.
De burgemeesters van alle Vechtgemeenten ontvangen de cultuurhistorische reisgids Cultuurhistorische reisgids voor het Duits-Nederlandse Vechtdal . 21
Vechtvisie jaargang 2013
Nieuw leven voor dode Vechtarm in Frenswegen Het is 19 december 2012. Onder het goedkeurend oog van erfprins Carl Ferdinand zu Bentheim und Steinfurt wordt een dode arm van de Vecht nieuw leven ingeblazen. Het gaat om een meander ten noordwesten van Nordhorn, vlakbij het klooster van Frenswegen. Het had heel wat voeten in de aarde om de meander – officieel bekend als Altarm Nr 33 ‘Frenswegen’ – weer in de Vecht op te nemen. Letterlijk, want er is ruim twintigduizend kubieke meter
Het afgraven van de Aue, zodat het
grond verplaatst. Maar ook figuurlijk: een wirwar van bestuurders,
water daar vrij spel krijgt (foto: Land-
toezichthouders en beheerders van lokaal tot Europees niveau is
kreis Grafschaft Bentheim).
gezamenlijk verantwoordelijk voor de financiering van dit project. De kosten bedroegen bijna 400.000 euro, gefinancierd door Nedersaksen, het Grafschaft Bentheim en de Europese Unie. Wat is er gebeurd? Stroomopwaarts en stroomafwaarts is de oude meander weer volledig aangesloten op de Vecht. Stroomopwaarts blokkeert een dam de voormalige doorgang. Om de veiligheid te vergroten, stroomt deze dam bij hoogwater over. Onder normale omstandig
De afgegraven Aue, met op de
heden stroomt de Vecht echter volledig via de oude meander en is
achtergrond de openingen waardoor
de loop van de Vecht bijna een halve kilometer langer geworden.
de Vecht bij hoogwater de Aue op kan (foto: Landkreis Grafschaft Bentheim).
Tussen de voormalige dode arm en de Vecht ligt een lapje grond dat in het Duits Aue heet. Hiervan is een meter grond afgegraven. Zo krijgt de natuur hier vrij spel: naar verwachting komt de Aue ongeveer 25 dagen per jaar onder water te staan. De Vecht kan hier naar hartenlust oevers afkalven en haar eigen weg zoeken. “Misschien wordt de boog de komende decennia groter of kleiner. Het is een spannend experiment, we weten niet precies wat er gaat gebeuren”, zegt projectleider Dieter Jäkel van Landkreis Grafschaft Bentheim.
22
Vechtvisie jaargang 2013
Veranderende inzichten Het herstel van de oude Vechtarm staat haaks op het beleid dat in de jaren zestig werd uitgevoerd. Toen werden juist tientallen meanders van de Vecht rechtgetrokken. In die tijd trad de Vecht vaak buiten haar oevers, wat grote schade opleverde aan landbouwgewassen. Om dat te voorkomen, moest de Vecht lang, recht en diep worden, met verstevigde oevers. Het resultaat was een bijna
Onverwachte flora op de afgegraven
gekanaliseerde en weinig afwisselende Vecht, die in ecologisch
Aue (foto: Arjen Ligtvoet).
opzicht verarmde. Het huidige beleid wil van de Vecht weer een halfnatuurlijke rivier maken, al blijft veiligheid bij hoogwater natuurlijk vooropstaan. Binnen deze voorwaarde moet de rivier dynamischer worden en plaats bieden aan uiteenlopende biotopen. Het Grafschaft Bentheim ziet Frenswegen als een belangrijk pilotproject. Wat zijn de gevolgen voor de stroomsnelheid? Voor de
De dam die bij hoogwater overloopt
diepte van de rivier? Voor de visstand, micro-organismen en andere
(foto: Arjen Ligtvoet).
waterbewoners? De ontwikkelingen in Frenswegen geven richting aan het beleid voor de komende tijd. Toch is het niet mogelijk om alle dode armen – alleen al in de Grafschaft Bentheim zijn het er ruim vijftig – aan te sluiten op de Vecht. De stroomsnelheid zou er te laag door worden. De eerste ervaringen zijn veelbelovend: momenteel wordt samen met het waterschap Velt en Vecht onderzocht of bij de meanders Laar 1 en Laar 2, pal bij de Nederlandse grens, de natuur ook meer
Samenkomst van de oorspronkelijke
ruimte kan krijgen. Tot die tijd kunnen nieuwsgierige wandelaars
loop (links) en de aangetakte meander
langs de Vecht bij Frenswegen alvast genieten van een nieuw stukje
(foto: Arjen Ligtvoet).
natuur.
23
Vechtvisie jaargang 2013
Derde Vechtsymposium Grensoverschrijdende samenwerking werkt! Op 12 september verzamelden ruim honderdvijftig mensen zich voor het tweejaarlijkse Duits-Nederlandse Vechtsymposium. Deze derde editie vond plaats in het mondingsgebied van de Vecht bij Dalfsen met – hoe kan het ook anders – uitzicht op de Vecht. “Internationale samenwerking werkt alleen als er nut en noodzaak is”, zegt de dagvoorzitter. Voor het Vechtdal is dat kennelijk het geval, want de Nederlands-Duitse Vechtvisie is ondertussen wereld-
Het derde Vechtsymposium was met
wijd bekend als een voorbeeld van een succesvol internationaal
ruim honderdvijftig deelnemers
samenwerkingsverband. Dat uitte zich ook in het aantal deel
volledig volgeboekt
nemers: voor het eerst was er een wachtlijst. Het eerste deel van de dag stond in het teken van waterbeheer en veiligheid. Het hoogwater van 1998 was misschien wel de belangrijkste katalysator voor internationale samenwerking. Het beheer van een grensoverschrijdende rivier is immers alléén mogelijk als alle betrokken landen samenwerken. Vol trots werd dan ook een tastbaar resultaat van deze samenwerking getoond: het hoog watervoorspelmodel voor het Vechtdal. ’s Middags was het tijd voor de praktijk. Drie excursies lieten de schoonheid, de geschiedenis en de economische kant van de rivier zien. De eerste groep ging per fiets over de Vilsterse stuw naar het landgoed Vilsteren, dat al eeuwenlang aan de Vecht grenst. De tweede groep beklom de nieuwe uitkijktoren bij Dalfsen voor een vogelperspectief van het Vechtdal. De derde groep bekeek het Waterfront Dalfsen, een stedenbouwkundig project waarmee Dalfsen het gezicht naar de Vecht keert. Terug van deze frisse neus was de economische ontwikkeling van het Vechtdal aan de beurt. Iedere rivier biedt kansen voor toerisme, maar wat is het unieke van de Vecht? Inderdaad: het grensoverschrijdende karakter. Regionale ondernemers die de handen ineen24
Op excursie langs de Vecht
Vechtvisie jaargang 2013
slaan met hun ooster- of westerburen vergroten in één klap hun marktgebied. Dat geldt ook voor het toerisme. Grensoverschrijdende arrangementen worden steeds populairder, zoals de tweedaagse cultuurhistorische Vechtreis. Tegelijkertijd is het noodzaak om goed om te gaan met het spanningsveld tussen veiligheid, natuurbescherming en economische ontwikkeling. Een coöperatie van ondernemers in het Vechtdal weet
Het uitzicht op de Vecht vanuit de
beide belangen te combineren met hun Vechtdalproducten. Hun
conferentiezaal (foto: Arjen Ligtvoet).
keurmerk waarborgt dat de producten goed, eerlijk en puur zijn. Ter afsluiting krijgen alle sprekers – heel toepasselijk – een mandje met deze producten overhandigd. Voor het vierde Vechtsymposium gaan we weer de grens over en is Nordhorn de gastheer. Zet donderdag 10 september 2015 alvast in uw agenda.
25
Vechtvisie jaargang 2013
Bezoek Afrikaanse delegatie
In september bezocht een delegatie uit zuidelijk
• Sindy Mtimkulu en Binda Zwane - Inkomati
Afrika het Vechtdal om zich onder te dompelen
River Basin Authority Swaziland
in de Nederlands-Duitse grensoverschrijdende
• Dr. Thomas Gyedu-Ababio, Brian Jackson, Johan
samenwerking. De delegatie uit Mozambique,
Boshoff, Marcus Selepe, Sylva Machimana en
Swaziland en Zuid-Afrika is verantwoordelijk voor
Marius Kolesky - Inkomati Catchment
een rivier van bijna vijfhonderd kilometer lang,
Management Agency, Zuid-Afrika
de Incomati. Deze rivier ontspringt in Zuid-Afrika,
• Prof. Kevin Rogers - University of the
loopt door het noordwesten van Swaziland en
Witwatersrand, Zuid-Afrika
bereikt de Indische Oceaan via Mozambique. De situatie in Afrika lijkt op het eerste gezicht volkomen anders dan in Nederland: droogte in plaats van overstromingen. De delegatie is echter vooral geïnteresseerd in de Duits-Nederlandse samenwerking. “Met een goede grensoverschrijdende samenwerking kunnen we veel problemen oplossen”, aldus de delegatieleider. Belangrijkste probleem bij de Incomati is de waterverdeling: als bijvoorbeeld het gebied in de bovenloop veel irrigatiewater gebruikt, blijft
De Driekoppies Dam in de Lomati, een zijrivier van de Incomati
er stroomafwaarts te weinig water over. Ook
(foto: Sylvia Machimana).
vervuiling in de bovenloop vormt een groot probleem. “Dat zijn onze uitdagingen, en die kunnen we alleen met alle betrokken landen oplossen. We boeken veel vooruitgang, maar het kan altijd beter. Vandaar dat we blij zijn met de uitnodiging om hier te kijken naar de Duits-Nederlandse visie op de Vecht.” De delegatie bestond uit: • João Neto Felício da Costa en Calisto dos Santos
26
Luis Mabote - ARA-Sul (Mozambique Regional
Delegatieleider Thomas Gyedu-Ababio introduceert de
Administration of Waters in the South).
Incomati.
Vechtvisie jaargang 2013
Fotograaf: Onbekend 27
Vechtvisie jaargang 2013
Het Vechtdalpad loopt Duitsland in Het Vechtdalpad is een van Nederlands populairste langeafstandswandelpaden. Over dit pad liepen de afgelopen twee decennia al bijna veertigduizend wandelaars. Tot aan de grens, want daar liep het pad dood. Sinds begin juni is dat veranderd: het Vechtdalpad loopt nu dertig kilometer Duitsland in, via Laar en Emlichheim naar Ringe en Hoogstede. “Ineens ging het snel”, vertelt Wilhelm Wösten van de Samtgemeinde
Gabor Oolthuis van de provincie
Emlichheim. “Vorig jaar was het Vechtdalpad eigenlijk informeel
Overijssel (links) en Daniela Kösters,
al verlengd. Mede dankzij financiering van de provincie Overijssel
burgemeester van de Samtgemeinde
en de inzet van onze medewerkers kon in maart officieel de eerste
Emlichheim (2e van rechts) zetten
wegwijzerpaal van het pad de grond in.” In het voorjaar volgden nog
de eerste paal langs het Duitse deel
zestig blauw-witte palen, waarna het pad op 7 juni 2013 officieel
van het Vechtdalpad (foto: Dieter
werd geopend.
Lindschulte).
Hoeveel mensen de afgelopen maanden over het Duitse deel van het Vechtdalpad liepen, is niet bekend. “Wel zien we steeds vaker wandelaars langskomen”, zegt Wösten, “en dat zijn volgens mij vrijwel allemaal Nederlanders. In Nederland is er veel meer een wandelcultuur dan bij ons, dat moeten we hier nog van de grond krijgen.” De toerist als ontdekking
De grensovergang van het Vechtdalpad
Toerisme speelde vijf jaar geleden nog nauwelijks een rol in
tussen Gramsbergen en Laar (bron:
Emlichheim. In 2008 veranderde dat toen de Samtgemeinde de
VVV Emlichheim).
prijs won als fietsvriendelijkste gemeente van Nedersaksen. Wösten: “Dat was voor ons een eyeopener, dat heeft de toerist op onze agenda gezet. Sindsdien hebben we meerdere fiets- en wandelroutes uitgezet, waarbij de grens een belangrijke rol speelt. Sinds enkele jaren brengen we brochures en informatiemateriaal dan ook consequent tweetalig uit.”
28
Vechtvisie jaargang 2013
De nauwe samenwerking met de provincie Overijssel op dit punt, past goed bij de toeristische plannen van de Samtgemeinde. Tegelijkertijd maakt het ook het Overijsselse deel van het Vechtdalpad aantrekkelijker voor Nederlandse wandelaars. Het gaat de grens over, leuk! Losse eindjes De verlenging van het Vechtdalpad is een mooi resultaat van grens-
Tweetalig informatiepaneel bij de VVV
overschrijdende samenwerking. Dat smaakt naar meer. Een logische
Emlichheim.
vervolgstap is de verlenging van het Vechtdalpad tot aan de bron in het Münsterland. Ook interessant is het verbinden van de diverse wandelroutes door het gebied. Zo deelt het Noaberpad (LAW 10) bij Emlichheim een paar kilometer het tracé met het Vechtdalpad. Verder loopt er nog een Grenssteenpad langs de grens tussen Gramsbergen en Haaksbergen. Wat ontbreekt is een gezamenlijk overzicht van alle wandel- en fietsmogelijkheden in de omgeving. “Dat zijn onze wensen voor de komende jaren”, zegt Wösten, “dat vergt heel wat grensoverschrijdende coördinatie, maar we weten elkaar steeds beter te vinden.” Van Laar naar Hoogstede Tussen Gramsbergen en Laar steekt het Vechtdalpad de grens over en zit de eerste 7,5 kilometer van het nieuwe stuk erop. Van Laar naar Emlichheim is het 11 kilometer, waarbij de wandelaar met het nieuwe zelfbedieningspontje even naar de overkant van de Vecht kan wippen. Het is ook goed mogelijk rondwandelingen te maken, dankzij niet-bewegwijzerde alternatieve routes aan de andere kant van de Vecht. De – voorlopig – laatste Duitse etappe van het Vechtdalpad loopt over 11 kilometer van Emlichheim via Ringe naar Hoogstede. Hier kan de vermoeide wandelaar dan terugreizen naar Laar met de belbus. Helaas nog niet naar Gramsbergen, er zijn immers nog steeds grenzen.
29
Vechtvisie jaargang 2013
Nieuwe directeur EUREGIO: Elisabeth Schwenzow Elisabeth Schwenzow is per 1 januari 2013 benoemd als nieuwe directeur-bestuurder van het grensoverschrijdende samenwerkingsverband EUREGIO. Hiervoor was Schwenzow hoofd van de stafafdeling Kreis Borken en directeur van het vliegveld Stadtlohn-Vreden. De nieuwe EUREGIO-directeur heeft uitgebreide ervaring met Duits-Nederlandse samenwerking. Schwenzow zet zich dan ook enthousiast in voor verdere uitbreiding van de grensoverschrijdende ontwikkeling van het Vechtdal.
30
Vechtvisie jaargang 2013
Tweetalige informatieborden
Elke uitgave laten we een voorbeeld zien van tweetalige borden.
Dit zijn foto’s van de informatieborden in het Vecht Informatie Centrum in Gramsbergen.
Dit bord staat bij de Koppelsluis in de Veenvaart, de vaarverbinding tussen Erica en Ter Apel. Het laatste nieuw gegraven traject, met de naam Koning Willem Alexander, verbindt Duitsland via Coevorden met de Vecht. De Veenvaart in totaliteit voorziet in een duidelijke behoefte: sinds de opening begin dit jaar zijn er al drieduizend schepen de Koppelsluis gepasseerd. Foto’s: Peter Veen.
31
Vechtvisie jaargang 2013
De Vecht van de toekomst een grenzeloze rivier!
Grensoverschrijdende Vechtvisie
32