Vechtvisie jaargang 2012
Grensoverschrijdende Vechtvisie
Vechtvisie
editie 3, jaargang 2012
Nederlandstalige uitgave
1
Vechtvisie jaargang 2012
Inhoudsopgave De mooiste tijd om de Vecht te bekijken is misschien wel de winter...
4
‘Bij het binnenrijden van de stad ben je over de Vecht gekomen’, zegt Herr Gerhard Busmann, de architect en stedenbouwkundige van de Samtgemeinde Schüttorf. ‘Ja, die smalle rivier die zo keurig in haar bedding ligt. Lees verder op pagina 4
Kunstroute raumsichten officieel geopend
15
Op 4 mei is raumsichten officieel geopend. raumsichten is een verlenging van Kunstwegen en loopt van Nordhorn tot Ohne, een dorp waar de Vecht de grens vormt tussen de Duitse deelstaten Graafschap Bentheim... Lees verder op pagina 15
Waarom Nederlanders en Duitsers elkaar vaak niet begrijpen
2
32
Ich möchte gerne ein Termin mit Ihnen...’ begin ik in mijn beste Duits. ‘We kunnen wel Nederlands spreken, hoor’, zegt een vrouwenstem aan de andere kant van de lijn. Dat praat een stuk makkelijker en we maken heel ontspannen een afspraak... Lees verder op pagina 32
Vechtvisie jaargang 2012
Colofon Redactie Ellen Blauw, Waterschap Vechtstromen (voorheen Waterschap Velt & Vecht) Vormgeving & opmaak Dunique - full service communicatiebureau
8
Internationale uitwisseling scholen langs de Vecht
9
Nieuwe gezichten in de Organisatie
10 Nieuwe brug Hoogstede aanwinst voor Vechtdal 12 Kunstroute Raumsichten opent 4 mei 13 Lichtung, een kunstwerk van oude straatlantarens 14 Anderswohin, een reconstructie van oude trechterbekers 18 Gratis boek over grensoverschrijdende samenwerking 20 Tweetalige borden 21 ‘Onze’ vechtanjer of Heidenelke is bloem van het jaar 2012 22 Visotter terug in de Vecht 24 ‘Als je een gebied als eenheid ontwikkelt, moet de handhaving daarop aansluiten’ 27 Vergis je niet, de Vecht heeft veel gezichten 30 Professor ‘grensoverschrijdend samenwerken’ 31 Reserveer nu alvast de tweede donderdag in september 38 Nieuw: De mooiste foto’s van Vecht en Vechtdal 3
Vechtvisie jaargang 2012
De mooiste tijd om de Vecht te bekijken is misschien wel de winter... ‘Bij het binnenrijden van de stad ben je over de Vecht gekomen’, zegt Herr Gerhard Busmann, de architect en stedenbouwkundige van de Samtgemeinde Schüttorf. ‘Ja, die smalle rivier die zo keurig in haar bedding ligt. Maar in augustus 2010 hebben we hier een enorm hoogwater gehad waardoor er zelfs in een deel van de Samtgemeinde Schüttorf meer dan 30 centimeter water stond. Nu is dat ongebruikelijk – volgens de specialisten mag het maar eens per tweehonderd jaar voorkomen, dus als het morgen weer gebeurt, zijn we er voor de komende vierhonderd jaar van verlost, zegt hij met een knipoog – maar vroeger was overstroming heel normaal. Toen liep de Vecht ook nog door de stad, een restant daarvan kun je nog zien. In de jaren ’30 is de Vecht voor de eerste keer omgelegd, maar nog steeds leef je hier met de Vecht. Als het lang hard regent, kijk je soms toch licht ongerust naar buiten en hou je er rekening mee dat er iets zou kunnen gebeuren. Want ook het hoogwater van 2010 was een verrassing voor ons. Achteraf blijkt dat het water extra hoog gekomen is omdat de uiterwaarden door boeren gebruikt worden voor de teelt van onder meer mais. Daardoor kon het water niet naar de zijkanten wegstromen en kwam er door de bedding een enorme golf water op ons af. In grote delen van het Vechtdal stond het water ruim een meter hoog op het land. Op basis van die ervaring hebben we aanvullend op de plannen van de overheid een zeer gedetailleerd Hochwasseralarmplan – een rampenplan – gemaakt. Daarin staat met naam en toenaam wie in zo’n geval welke taak heeft. Wie de contacten met de andere overheden onderhoudt, wie waarvoor verantwoordelijk is en zelfs wie de zandzakken vult. Het ligt klaar, maar ik hoop het nooit meer nodig te hebben.’ Een eigen diashow ‘Een aantal jaren geleden heb ik de hele Vecht verkend, van bron tot monding. Ja, die volgorde vind ik het mooist, want dan ervaar je het best hoe de Vecht zich ontwikkelt van een onooglijke bron tot een brede rivier. Ik wilde toen een presentatie over de Vecht maken 4
Vechtvisie jaargang 2012
en daarvoor had ik foto’s nodig. Twee jaar heb ik erover gedaan om de Vecht te verkennen. Ik wil niet zeggen dat ik ieder plekje gezien heb, maar toch wel bijna alles. Dat deed ik grotendeels vanuit huis met de auto. Dan reed ik naar een plek langs de Vecht en daar stapte ik uit om het terrein te verkennen. Soms heb ik ook wel stukken gefietst en tussen Laar en De Haanrik heb ik de rivier vanaf m’n kano bekeken. (Een opvouwbare Puch met zeil.) Alleen voor het verkennen van het laatste stuk van de Nederlandse Vecht heb ik een lang weekend op een camping in de buurt van Ommen gebivak keerd met m’n vouwwagen. Uiteindelijk heb ik vele honderden foto’s gemaakt en daar heb ik een diashow uit samengesteld die ik een flink aantal keren heb laten zien aan het publiek. Dan moet je niet aan grote volle zalen denken, maar aan kleine bijeenkomsten van natuurliefhebbers.’ Vier redenen ‘Hoe dat zo ontstaan is? Daar zijn eigenlijk vier redenen voor. Als je in Schüttorf woont, hoort de Vecht bij je leven, al was het maar omdat de Vecht soms overstroomt. Verder ben ik actief in de Naturschutzverein, dus ik hou van de natuur rond de Vecht. Dan ben ik ook nog de architect en stedenbouwkundige van de Samtgemeinde Schüttorf, dus van daaruit heb ik ook met de Vecht te maken en ten slotte hou ik van vissen.’ Laat haar met rust ‘De Vecht is twee keer gekanaliseerd. Eerst in de jaren dertig en later nog eens in de jaren zeventig. Voor zover ik weet ligt ze ook nergens meer in de oorspronkelijke bedding. Er is veel verschil tussen die twee kanalisaties. In de eerste is weliswaar de bedding verlegd en rechtgetrokken, maar dat is gedaan met graafwerk en de oevers zijn dus gewoon van zand. In de tweede ronde is veel meer met steen gewerkt. Je kunt dat ook zien aan de Vecht. In de oudere delen met een bedding uit de jaren dertig zie je dat de Vecht spontaan weer een beetje begint te meanderen. Door uitholling vallen er gaten in de rechte vorm, het zand valt in de rivier, er ontstaan ondieptes en dieptes en zo krijgt de Vecht als vanzelf een meer natuurlijke vorm. Want dat denk ik wel eens: als de Vecht een zo natuurlijk mogelijke rivier moet worden, laat haar dan met rust. Dan zorgt ze er zelf wel voor. Natuurlijk moeten we dan wel 5
Vechtvisie jaargang 2012
de stenen oevers en de stuwen uit de jaren zeventig opruimen en misschien is het ook een goed idee om sommige oude armen weer aan te sluiten – in Nederland gebeurt dit al hier en daar, in Duitsland helaas veel minder – maar volgens mij zou niets doen op heel veel plaatsen een positief effect hebben op de Vecht. Zeker ook omdat het Graafschap op sommige trajecten aan beide zijden langs de bedding tien meter grond gekocht heeft. Daar heeft de Vecht dus ruimte genoeg.’ Compensatieprogramma voor de natuur ‘Ik vraag me wel eens af of je toeristen wel overal bij de Vecht moet laten komen. Nee, ik ben er ook niet zo zeker van dat een fietspad of een wandelpad direct langs de Vecht overal een goed idee is. Er zijn gebieden langs de Vecht die ik als natuurbeschermer liever aan de dieren overlaat. Toerisme zorgt er soms aantoonbaar voor dat dieren en vogels een andere leefplek gaan zoeken. Het huidige systeem spreekt me daarom meer aan: routes op ruime afstand van de Vecht en dan zo nu en dan de mogelijkheid om een uitstapje naar het water te maken. Dat proberen we in Schüttorf ook te doen. We hebben een compensatieprogramma voor de natuur. Als we ergens door te bouwen of door een weg aan te leggen natuurschade veroorzaken, compenseren we dat ergens anders. Die compensatie doen we graag langs de Vecht. Zo hebben we vijvers aangelegd waar speciale soorten vissen en amfibieën kunnen leven. Die plek is niet toegankelijk voor het publiek. Wel hebben we een uitkijkpost gebouwd van waaruit de passanten een mooi zicht hebben over het gebied. De borden leggen uit waarom we dat doen en wat er allemaal te zien is. Zo beschermen we de natuur en kan iedereen toch genieten van een mooi uitzicht. Omdat de internationale fietsroute hier langs de Vecht loopt, is alle informatie tweetalig uitgevoerd.’ Kunstmatige stroomversnelling ‘Je ziet heel goed dat het denken over de Vecht in de laatste jaren veranderd is. Vroeger had je bijvoorbeeld stuwen. Die bestonden uit een houten schot dat je ’s zomers in het water liet zakken. Het gevolg daarvan was dat het water uit de bedding stroomde en over de weidegronden liep, een vorm van irrigatie dus. Voorbij de akkers was dan een sloot die het overtollige water terugvoerde naar de Vecht. Die stuwen zijn grotendeels vervangen door kunstmatige 6
Vechtvisie jaargang 2012
stroomversnellingen. Er liggen dan over een paar honderd meter richels met veldkeien. Op die manier kunnen vissen en andere waterdieren zich weer ongehinderd stroomopwaarts bewegen.’ Nooit als het zonnig is ‘De mooiste plekken? Dat is een lastige vraag, want er zijn veel mooie plekken. In Nederland vind ik het Vechtlandschap rond Dalfsen en Ommen erg mooi. In Duitsland zou ik kiezen voor het natuurgebied de Tillenbergen in het Brandlechter Vechtetal. Ook heel mooi is het deel tussen de dorpen Samern en Ohne. Ten slotte is er ook in Nordrhein-Westfalen nog een prachtig stuk bij Schöppingen. Jazeker, ik vind de Vecht nog steeds een bijzondere rivier. Op zich is de Vecht natuurlijk niet heel speciaal, er zijn waarschijnlijk honderden rivieren van deze omvang in Duitsland. Maar de Vecht loopt door het gebied waar ik woon en werk. Dat maakt de Vecht natuurlijk heel speciaal. Ik heb een drukke baan en ik praat voor m’n werk met heel veel mensen. Daarom vind ik het heerlijk om ’s zondags in m’n eentje langs de Vecht te zwerven. Meestal op de fiets want dan bestrijk je een groter gebied. Maar nooit als het zonnig is. Precies, dan kun je niet fotograferen. Dus ik ga liever vroeg in de ochtend of laat in de middag. Dan is het meestal ook lekker stil. Het mooiste seizoen vind ik eigenlijk de winter. De mist die over de velden drijft, de vorst die het water laat bevriezen, die de bladeren van de planten met rijp laat beslaan...’
7
Vechtvisie jaargang 2012
Internationale uitwisseling scholen langs de Vecht Het duurt jaren en jaren om van de Vecht weer een zo natuurlijk mogelijke rivier te maken. Dat is een spannend proces, voor ons, maar ook voor de volgende generaties. Want als wij met pensioen gaan, moeten zij het werk afmaken. Dus het is belangrijk dat ook zij leren de waarde in te zien van de Vecht als natuurlijke rivier die steden en dorpen verbindt, die mensen verbindt, die toeristen trekt, die zorgt voor een goede economische en ecologische ontwikkeling van het Vechtdal en die veilig is. Als een van de maatregelen om dat te stimuleren is er een mogelijkheid gecreĂŤerd voor internationale uitwisseling tussen scholen langs de Vecht. Het idee is heel simpel. Een schoolklas uit een plaats langs de Vecht bezoekt een schoolklas in een plaats aan de Vecht aan de andere kant van de grens. Daarna volgt een tegenbezoek. Tijdens de voorbereiding kan uitgebreid lesgegeven worden in alle aspecten van de Vecht, zoals verschillen en overeenkomsten in cultuur, een kennismaking met de taal, het ontstaan van het landschap, de historie van de Vecht en de natuur in en rond de Vecht. Adressen, ervaringen en tips Een aantal scholen heeft al enthousiast meegedaan aan het project. Om het voor scholen makkelijk te maken elkaar te vinden, zijn de adressen van alle scholen verzameld in een database. De scholen kunnen daar aangeven of ze geĂŻnteresseerd zijn in het bezoek van een schoolklas van vlak over de grens en wat de mogelijkheden zijn voor uitstapjes en activiteiten. Ook zijn kort de ervaringen van andere scholen besproken en staan er wat organisatorische tips in.
8
Vechtvisie jaargang 2012
Nieuwe gezichten in de organisatie hoort, zijn ze daar helaas ook mee gestopt. We bedanken dijkgraaf Wim Wolthuis van waterschap Velt en Vecht en gedeputeerde Piet Janssen van de provincie Overijssel heel hartelijk voor hun inspiratie en hun inzet. Natuurlijk verwelkomen we ook twee nieuwe leden. Piet Janssen wordt opgevolgd door de nieuwe watergedeputeerde Bert Boerman. Wim Wolthuis wordt opgevolgd door de nieuwe dijkgraaf van De internationale samenwerking rond de Vecht
Velt en Vecht: Albertine van Vliet-Kuiper.
en het Vechtdal wordt gestimuleerd en gedragen door een grensoverschrijdende stuurgroep en
We rekenen erop dat de nieuwe leden van de
een grensoverschrijdend programmateam. Daarin
stuurgroep met een frisse blik naar de grens
zitten Duitse en Nederlandse bestuurders en
overschrijdende samenwerking kijken en veel
deskundigen die samen initiatieven nemen om de
enthousiasme en nieuwe ideeën meebrengen.
Vecht en het Vechtdal verder te ontwikkelen. Ook ondersteunen ze waar nodig en waar mogelijk
Kijk voor hun contactgegevens in de Who’s who
graag initiatieven van anderen. De stuurgroep
voor de Vecht.
werkt vooral op de achtergrond en zet de grote lijnen uit. De uitwerking en uitvoering worden gedaan door het Grensoverschrijdend Programmateam. Organisaties, overheden, ondernemers en anderen kunnen daar terecht voor steun en advies. Het moet dan wel gaan om grensoverschrijdende samenwerking en het uitwisselen van kennis en ervaring tussen de Duitse en Nederlandse samenwerkingspartners. Enthousiasme en nieuwe ideeën Twee ervaren bestuurders uit de stuurgroep zijn recent ander werk gaan doen. Omdat het lidmaatschap van de stuurgroep bij hun functie 9
Vechtvisie jaargang 2012
Nieuwe brug Hoogstede aanwinst voor Vechtdal Afgelopen december is de nieuwe brug over de Vecht bij het Duitse Hoogstede officieel geopend. Allereerst is het natuurlijk een functionele brug die het vele auto- en fietsverkeer op de weg tussen Hoogstede en Wilsum (de K14) snel laat doorstromen. Maar het is ook voor de Vecht een bijzondere brug geworden. De brug geeft de passanten naar beide kanten een weids uitzicht over de rivier. Vlakbij de brug is een parkeerplaats voor auto’s zodat automobilisten en toeristen even kunnen verpozen op de oevers van de Vecht. Onder de brug is een aanlegplaats voor kano’s gerealiseerd. Ook vanaf het water zijn de brug en de oevers dus makkelijk bereikbaar. Tweetalige borden geven informatie over de brug aan de Duitse en Nederlandse toeschouwer. Midden op de brug is een uitkijkbalkonnetje. Voorbeeldfunctie Vanuit het idee van de ontwikkeling van de Vecht en het Vechtdal heeft de brug bij Hoogstede een voorbeeldfunctie. Want hoewel de brug officieel geen deel uitmaakt van de grensoverschrijdende
10
Vechtvisie jaargang 2012
Vechtvisie, is er bij de bouw wel degelijk rekening gehouden met de uitgangspunten van de Vechtvisie. Vandaar ook de parkeerplaats, de aanlegplaats en het vrije zicht over het water. Die extra’s zorgen ervoor dat de brug een meerwaarde heeft. Het is een goed voorbeeld van hoe een object dat toch gebouwd moet worden, met wat extra inspanning een bijdrage levert aan de ontwikkeling van de Vecht en het Vechtdal. Het enige dat daarvoor nodig is, zijn bestuurders en specialisten die de Vecht en het Vechtdal een warm hart toedragen en dat in hun werk tot uitdrukking willen brengen. De bouwkosten bedroegen circa 2,1 miljoen euro. De nieuwe brug is 56 meter lang en in tegenstelling tot de oude brug, overspant ze de Vecht zonder pijlers van oever tot oever.
11
Vechtvisie jaargang 2012
Kunstroute Raumsichten opent 4 mei Negen nieuwe, grote, ruimtelijke kunstwerken worden op 4 mei officieel geopend. Ze worden geplaatst onder de naam Raumsichten en het wordt een zelfstandige kunstroute die Nordhorn verbindt met de zuidgrens van het Graafschap Bentheim. Maar Raumsichten sluit ook perfect aan op de Duits-Nederlandse kunstroute Kunst wegen en kan met een beetje goede wil ook gezien worden als een uitbreiding daarvan. Net als bij Kunstwegen hebben de kunstwerken in Raumsichten allemaal een relatie met de Vecht en het Vechtdal. Officiële opening De officiële opening vindt plaats op vrijdagochtend 4 mei. Bernd Neumann (CDU), de minister voor cultuur en media van de Bondsrepubliek Duitsland, is daarbij aanwezig. Met een kleine groep genodigden wordt dan de hele route bekeken. Vanaf 5 mei is de route voor het publiek toegankelijk. Vanaf die datum zijn ook de nieuwe reisgids en de nieuwe landkaarten voor Kunstwegen/ Raumsichten te koop. Het boek en de kaarten zijn ook te bestellen via www.kunstwegen.org. U kunt ook contact opnemen met de Städtische Galerie in Nordhorn voor informatie of bestellingen. Vanaf april is er ook een gratis tweetalige overzichtskaart beschikbaar met de locatie van de kunstwerken van Kunstwegen en Raumsichten. Alvast even kijken? Nieuwsgierig? Tot de opening wachten is niet nodig. Een aantal kunstwerken is klaar en staat al op zijn definitieve plek. Bijvoorbeeld Anderswohin staat in een stukje bos op de kruising van Am Kreuzbree / Am Berg in Hestrup. Lichtung staat aan het begin van de Graf-Egbert-Strasse (de L39) in Schüttorf tegenover een grote parkeerplaats. Leuk om alvast te bekijken als u toevallig in de buurt bent. 12
Vechtvisie jaargang 2012
Lichtung, een kunstwerk van oude straatlantarens Toeval? Wie in Schüttorf is, kijkt natuurlijk ook even naar het nieuwe kunstwerk Lichtung dat Marko Lulic hier gemaakt heeft voor Raumsichten. Het blijkt dat Herr Gerhard Busmann per ongeluk de inspirator voor dit kunstwerk geweest is. Hij zegt hierover: ‘De gemeentes uit het gebied hebben een presentatie gegeven aan de geselecteerde kunstenaars. In een tussenzin heb ik verteld dat we in Schüttorf de oude straatlantarens gingen vervangen, want met elk drie lampen van
Lichtung heeft een oppervlakte van ongeveer 50
elk 90 watt zijn dat dure stroomvreters, dat is niet
vierkante meter en bestaat uit een geplaveide
meer van deze tijd. Marko Lulic heeft toen z’n
sokkel met 34 Rademacher-bollampen. De sokkel
oren gespitst en een kunstwerk bedacht op basis
is ook als zitplek te gebruiken. De lampen stam-
van 34 van onze oude straatlantarens. Ja, je kunt
men uit het begin van de jaren tachtig en worden
het al zien. Vooral in het weekend is het ’s avonds
hier en daar nog gebruikt in de binnenstad. De
erg opvallend want dan brandt het ook, nu met
komende twee jaar worden ze vervangen door
lampen van maar 30 watt. Het kunstwerk wordt
energiezuinige modellen. Door het kunstwerk
dan aan- en uitgeschakeld met de straatverlich-
Lichtung blijft een stukje van de stadsgeschiede-
ting. Natuurlijk heeft het veel discussie opgele-
nis bewaard.
verd in de stad. Maar dat is geen criterium om het wel of niet te doen. De wereld zou een stuk
Meer informatie? www.raumsichten.org
minder mooi zijn zonder kunst.’
13
Vechtvisie jaargang 2012
Anderswohin, een reconstructie van oude trechterbekers In de laagvlakte van de Vecht, vlakbij Hestrup, ligt een stukje bos met een heuvel. Vandaar kijk je uit over de uiterwaarden van de Vecht en de woonhuizen uit twee nieuwbouwwijken. Kunstenares Tamara Grcic heeft twaalf in hoogte en vorm variërende, vaat vormige bronzen sculpturen geplaatst op de top van de heuvel. De sculpturen zijn gebaseerd op tekeningen en reconstructies van verschillende trechterbekers uit de nieuwe steentijd (ongeveer 4200 – 2800 v. Chr.). De beelden kunnen gebruikt worden om te zitten en even uit te rusten; het is een plek om een poosje te blijven. Tamara Grcic liet zich inspireren door de ontdekking van een prehistorische nederzetting in het voormalige bouwland van Am Kreuzbree. Bij de afgraving werden talrijke sporen van bewoning gevonden, zoals kookplaatsen en vooral scherven van keramiek. Deze vondsten bewijzen dat er al sinds lang geleden boeren geleefd hebben in Hestrup en dat niet alleen, ze geven ook nieuwe inzichten over de verspreiding van de trechterbekercultuur in het Noord-Duitse gebied. Zo verbindt dit kunstwerk op een verrassende manier de moderne en de oude tijden. Meer informatie? www.raumsichten.org
14
Vechtvisie jaargang 2012
Kunstroute raumsichten officieel geopend - Typering van 9 nieuwe kunstwerken Op 4 mei is raumsichten officieel geopend. raumsichten is een verlenging van Kunstwegen en loopt van Nordhorn tot Ohne, een dorp waar de Vecht de grens vormt tussen de Duitse deelstaten Graafschap Bentheim en Nordrhein-Westfalen. Voorlopig is dat ook het einde van de route. De grootse opening is uitgesmeerd over drie dagen. Op 4 mei is raumsichten officieel geopend. raumsichten is een
Anderswohin: Bronzen objecten zoals
verlenging van Kunstwegen en loopt van Nordhorn tot Ohne, een
ze bij opgravingen gevonden zouden
dorp waar de Vecht de grens vormt tussen de Duitse deelstaten
kunnen worden (Tamara Grcic).
Graafschap Bentheim en Nordrhein-Westfalen. Voorlopig is dat ook het einde van de route. De grootse opening is uitgesmeerd over drie dagen. Op 3 mei was er een persconferentie plus een busrit langs alle nieuwe beelden. 4 mei was de officiële opening die werd verricht door Kulturstaatsminister Bernd Neumann met als getuigen zo’n 400 genodigden en belangstellenden. 5 mei werden een paar duizend belangstellenden op de fiets rondgeleid langs delen van de nieuwe kunstroute en
Lichtung: Een lichtinstallatie van
was er een afsluitende performance van een van de kunstenaars.
afgedankte ‘tijdloze’ straatlantarens
Het was lekker fiets- en wandelweer, er waren veel enthousiaste bestuurders, organisatoren, journalisten, fotografen en bezoekers, negen verrassende kunstwerken... Alles was prima voor elkaar. Negen kunstwerken Raumsichten bestaat uit negen nieuwe kunstwerken. Voor een deel zijn het bijzondere objecten in het landschap, maar er zijn ook drie kunstwerken die bijna een project genoemd kunnen worden.
uit de jaren ’80 (Marco Lulic).
Een korte beschrijving doet natuurlijk alle kunstwerken tekort. Ook een foto is eigenlijk niet toereikend. Voor een echte beleving moet
Topographie der Gemeinheit: Laten
je op de plek staan en de kunst ondergaan in haar omgeving. Maar
herleven van het concept gemeen-
om een indruk te geven en als motivatie om toch zelf te gaan kijken:
schappelijke grond, onder meer via
negen kunstwerken in één zin en één foto...
een koor dat een bijna vergeten lied 15
Vechtvisie jaargang 2012
Met de auto of op de fiets?
zingt en een glazen wand in een
Neem de fiets en ga raumsichten bekijken. De afstand tussen Nord-
afscheidingswal (Christoph Schäfer).
horn en Ohne is ongeveer 30 kilometer, dus als je alle kunstwerken
Lassnitz: Een overbodige spoorbrug
op je gemak bekijkt én ook zo nu en dan een terrasje pakt, ben je in
uit Oostenrijk overspant nu de Vecht
een dag rond. Hou ook op de plekken waar geen kunst staat ogen
en verbindt Graafschap Bentheim en
en oren wijd open, want de route brengt je niet alleen langs de
Nordrhein-Westfalen, maar de brug
kunstwerken, maar ook langs prachtige plekken, heerlijke vergezichten, schitterende bosschages, oude boerenerven en een kasteel. Reisboek en app De organisatie heeft er alles aan gedaan om de kunstwerken makkelijk vindbaar te maken. Van Kunstwegen bestond er al een reisboek met een beschrijving van alle kunstwerken, de omgeving, de geschiedenis van de streek, andere bezienswaardigheden en
heeft geen functie en kan door nie-
de routes naar de kunstwerken. Dat tweetalige boek is herzien én
mand gebruikt worden (Hans Schabus).
uitgebreid met de kunstwerken van raumsichten. Verdwalen hoeft dus echt niet. Daarbij is er nu ook een gratis app voor iPhone en
Vechtewaren: Ontwikkelen van
Android met informatie over alle plaatsen, locaties, kunstwerken,
plaatselijke producten samen met de
kunstenaars en routes. De app is op dit moment alleen in het Duits
bevolking, zoals kleding van vlas die
beschikbaar. Tot slot vind je op de website van raumsichten twee bestanden om de kunstlocaties én de route via Google Earth te bekijken. Wat de kunst gaat brengen? De verwachtingen rond raumsichten zijn hooggespannen. Door het hoge niveau van de kunst geeft raumsichten meerwaarde aan de dorpen en steden langs de Vecht. Verwacht wordt dat daardoor
vanaf nu te koop is in een lokale kroeg
meer bezoekers met een culturele interesse naar de streek komen.
(Antje Schiffers).
raumsichten versterkt de toeristische infrastructuur in het overwegend agrarische gebied. De toeristische steden Schüttorf en Bad
Residual: Een schilderij van Jacob van
Bentheim, die samen jaarlijks zo’n 450.000 overnachtingen tellen,
Ruisdael permanent teruggebracht
zijn ook in de route opgenomen. Door raumsichten hebben de steden een extra culturele attractie. Tegelijkertijd nodigt raumsichten de bezoekers van de steden uit om ook het overwegend agrarische platteland te verkennen. Het plaatsen van twee kunstwerken in en rond het kasteel Bad Bentheim zal een vergelijkbaar effect hebben. Het aantal bezoekers van de Burcht Bad Bentheim zal verder groeien (nu ongeveer 120.000 per jaar) en ook die ontdekken daar 16
Vechtvisie jaargang 2012
raumsichten (en Kunstwegen) als aansporing om ook het stroomdal van de Vecht en de kunstwerken te bezoeken. raumsichten heeft 1,6 miljoen euro gekost. Dit bedrag is voor een groot deel verkregen uit verschillende fondsen voor regionale ontwikkeling. Ook verschillende overheden en bedrijven hebben substantieel bijgedragen, met name Stiftung Niedersachsen, Kul-
naar Schloss Bentheim, de plek waar
turstiftung des Bundes, N-Bank, Grafschafter Sparkassenstiftung,
het rond 1655 ontstond (Willem de
Landkreis Grafschaft Bentheim.
Rooij).
Hoe nu verder? De bedoeling is dat Kunstwegen, het grootste openluchtmuseum met eigentijdse kunst van Europa, in de toekomst de hele Vecht volgt, van bron tot monding. Concrete plannen voor het traject van Ohne tot de bron bij Schöppingen zijn er op dit moment niet. Gehoopt wordt wel op een Nederlands initiatief dat Kunstwegen – of een aansluitend project zoals raumsichten – van Zwolle naar het IJsselmeer brengt.
Kijk voor meer informatie op: www.raumsichten.org en www.illegalevecht.org: Als extra een website waar bewoners en anderen hun eigen ideeën voor de Vecht wereldkundig kunnen maken (Arnoud Holleman & Till Krause). Foto’s: Helmut Claus, Paul Etienne Lincoln, Jens Rooij, Christoph Schäfer, Stephan Konjer
17
Vechtvisie jaargang 2012
Gratis boek over grens overschrijdende samenwerking Vorig jaar is Jan van der Molen, adviseur strategie & beleid bij Velt en Vecht, gepromoveerd op een proefschrift over de theorie van grensoverschrijdende samenwerking. Veel proefschriften verdwijnen na de promotie al snel onder in een la, maar met dit proefschrift is iets bijzonders gebeurd. Samen met Hannah Ietswaart heeft Jan van der Molen het proefschrift omgewerkt tot een leerboek over grensoverschrijdende samenwerking. Crossing Border Het boek met de titel Crossing Border - Creating and Managing Cross-border Regional Alliances is speciaal geschreven voor iedereen die vanuit zijn werk met dit soort processen bezig is. Natuurlijk komen veel van de voorbeelden uit de wereld van het waterbeheer, maar de theorie én de praktijkvoorbeelden zijn direct te vertalen naar andere disciplines die te maken hebben met grensoverschrijdende samenwerking, zoals onderwijs, veiligheid, energie en openbaar vervoer. Omdat dit nieuwe perspectieven biedt, wordt ook in die sectoren steeds vaker over de landsgrens heen samengewerkt. Vecht als rode draad Grensoverschrijdende samenwerking biedt vaak nieuwe kansen en voordelen, maar het is een complex proces waarin allerlei aspecten tegelijkertijd een rol spelen. Crossing Border is het eerste boek dat al deze aspecten in hun onderlinge samenhang behandelt. Het geeft inzicht in de theoretische achtergronden van grensoverschrijdend samenwerken en het belicht tegelijkertijd ook de concrete uitwerking in de praktijk. Er is veel aandacht besteed aan praktische bruikbaarheid en leesbaarheid. Daardoor is het een prettig leesbaar boek, met herkenbare voorbeelden, luchtige commentaren en een rijk geïllustreerde dierenverhaallijn. En voor iedereen die met de Vecht te maken heeft, is het boek extra interessant. De theorie en de voorbeelden 18
Vechtvisie jaargang 2012
zijn grotendeels gebaseerd op de grensoverschrijdende samenwerking zoals die zich rond de Vecht en het Vechtdal heeft ontwikkeld. Internationale uitwisseling Omdat grensoverschrijdende samenwerking vaak nog in de kinderschoenen staat, willen Hannah Ietswaart en Jan van der Molen de onderlinge uitwisseling van ervaringen en ideeën stimuleren. Daarom is er een speciale website opgezet met onder andere een forum over grensoverschrijdende samenwerking. Op die website is ook het boek Crossing Border - Creating and Managing Crossborder Regional Alliances gratis te downloaden én u ziet er hoeveel collega’s uit hoeveel verschillende landen het boek al hebben: www.crossingbordersacademy.org.
19
Vechtvisie jaargang 2012
Tweetalige borden
In de reeks tweetalige borden hierboven de borden van Kunstwegen, de kunstroute die van Zwolle naar Nordhorn loopt, of net andersom natuurlijk. De route volgen, kan op de fiets via de Vechtdalroute of per auto. Aan een wandelroute wordt gewerkt.
Informatieborden op een interessante uitkijkplek langs de Vecht in de buurt van Schรถppingen.
Informatieborden op de nieuwe brug over de Vecht bij Hoogstede. 20
Vechtvisie jaargang 2012
‘Onze’ vechtanjer of Heidenelke is bloem van het jaar 2012 Al sinds 1980 kiest de Loki Schmidt Stiftung Naturschutz Hamburg ieder jaar een bedreigde plant als bloem van het jaar. Vaak gaat het om bloemen die op de rode lijst staan en direct in hun voortbestaan worden bedreigd. Op deze manier brengt de stichting vaak onbekende planten onder de aandacht van het grote publiek. Tegelijkertijd vraagt ze op die manier burgers, ondernemers en overheden om deze bloem met extra aandacht te omringen. Want het gaat niet alleen
En hebt u een stukje arme grond, geef dan ook de
om de bloem zelf, maar ook om de leefomgeving.
vechtanjer een extra kans!
Voor 2012 is de keuze gevallen op de vechtanjer,
De vechtanjer doet het prima als tuinplant. Ze
of de Heidenelke.
komt bijvoorbeeld goed tot haar recht in een natuurlijke, zonnige tuin met voedselarme, lichtzure
Voor iedereen die de Vecht en het Vechtdal een
zandgrond. Ook in stukjes heide of in een rotstuin
warm hart toedraagt is dat extra bijzonder, want
past de vechtanjer. De vechtanjer, Dianthus
de vechtanjer of Heidenelke is de bloem op de
deltoides, kan in februari gezaaid worden. Kiest
verschillende Duitse en Nederlandse varianten
u voor plantjes, poot die dan in het voorjaar.
van het Vechtdal-logo. De vechtanjer of Heidenel-
De eerste twee jaar bloeit de vechtanjer heel
ke groeit op arme, droge grond zoals heidevelden,
bescheiden en kan ze teruggesnoeid worden. De
grasland, weiden en bermen. Ze bloeit in juni en is
plant is winterhard, bemesten en water geven zijn
opvallend paars-roze van kleur.
niet nodig!
Vroeger was het een veelgeziene bloem, maar omdat steeds meer weilanden omgeploegd worden tot akker en de overgebleven weilanden en bermen meer en meer bemest worden, heeft de vechtanjer het moeilijk. Ziet u een vechtanjer – en ze komt langs de Vecht in ruime mate voor, ze heet in Nederland niet voor niets vechtanjer – geniet er dan van en laat de plant vooral met rust. 21
Vechtvisie jaargang 2012
Visotter terug in de Vecht
Het lijkt erop dat de otter terug is in het beheergebied van Velt en Vecht. Eind vorig jaar zijn er verschillende otters gezien en er zijn sporen van de otter gevonden in de Vecht bij Junne en in de Marsstroom en de Klencke. Dat is goed nieuws, want de otter stelt hoge eisen aan een schoon leefmilieu. Dat de otter in de Vecht gesignaleerd is betekent dat er voldoende voedsel is en dat de waterkwaliteit goed is, want otters komen alleen voor in visrijke wateren met voldoende rust en dekking en schoon en helder water. De waterkwaliteit in de Vecht is sinds de jaren ‘70 gaandeweg verbeterd. Onder andere de zuurgraad is flink lager en het zuurstofgehalte is hoger geworden. Schuilplekken De otters die nu in het gebied gesignaleerd zijn, zijn waarschijnlijk afstammelingen van de otters die uitgezet zijn in de Weerribben en Wieden. Door de nieuwe meanders en aangetakte rivierarmen (Uilenkamp, MĂślnmarsch, Loozensche Linie), het ontstenen van de Vecht en het aanleggen van vispassages neemt de diversiteit van vissoorten toe, wordt de oever natuurlijker en zijn er meer schuilplekken voor de otter. Kleine veranderingen in beheer en onderhoud kunnen veel uitmaken voor de otter. Af en toe een stukje ruigte laten staan, geeft de otter meer mogelijkheden overdag te schuilen. Ook de vangmiddelen van de muskusrattenvangers zijn voorzien van een otterring, zodat otters niet per ongeluk gevangen worden. Grensoverschrijdende Vechtvisie In de grensoverschrijdende Vechtvisie staat kortweg dat de Vecht in 2050 weer een grenzeloze, halfnatuurlijke laaglandrivier moet zijn. Flora en fauna krijgen daardoor goede leefomstandigheden en het biedt ook kansen voor nieuwe vormen van toerisme waarbij natuurbeleving in het Vechtdal centraal staat. De Vecht heeft in Nederland een unieke positie, want het wordt de enige halfnatuurlijke 22
Vechtvisie jaargang 2012
laaglandrivier van het land. Het Vechtdal krijgt daardoor extra aantrekkingskracht. De Vechtvisie gaat dus over het natuurlijker maken
Otters leven van vis en
van de rivier, maar ook over het beleven ervan door de mensen die
rivierkreeft. Dat is ook
er wonen of recreëren. Bijvoorbeeld door fietsroutes, een grens-
terug te zien in de spraints
overschrijdend wandelpad of een kanoroute. Ook de projecten rond
(uitwerpselen) van otters,
het Vechtpark in Hardenberg zijn daar een voorbeeld van. Zo is de
want die zitten vol met
Vechtvisie een paraplu voor het realiseren van projecten die helpen
visresten. Otters zijn grote
het uiteindelijke doel te bereiken, in Nederland én in Duitsland en
dieren, een volwassen
waar mogelijk in nauwe afstemming tussen beide landen.
mannetje kan zo’n anderhalve lang meter worden
Stimulerend cadeau
en weegt dan 12 kilo. Het
Het is mooi om te zien dat de natuur niet tot 2050 wacht om het
territorium van een otter
Vechtdal te ontdekken. Naast de otter is bijvoorbeeld ook de forel
ligt vooral langs de oevers
gesignaleerd. Verder worden er steeds meer bijzondere vogel
en kan zo’n 10 kilometer
soorten gezien, zoals de ijsvogel, de grote gele kwikstaart en de
lang zijn. Een otter zwemt
zwarte ooievaar. Het laat zien dat het beheergebied inderdaad
meestal niet om zich te
aantrekkelijker wordt voor flora en fauna. Ook bewoners en toe-
verplaatsen, maar gebruikt
risten hoeven niet te wachten tot 2050. Ook nu al leidt de grens-
daarvoor de oever. Omdat
overschrijdende Vechtvisie tot nieuwe recreatieve mogelijkheden
bruggen en duikers
langs de Vecht. Dat de otter nu gezien wordt, is in dat proces een
voor de otter niet altijd
verrassend en stimulerend cadeau.
passeerbaar zijn, steekt hij ook regelmatig de weg
(gebaseerd op artikelen uit WATERstand en WATer leeft)
over. Vandaar dat otters
Foto’s: Hugh Jansman
soms slachtoffers worden van het verkeer.
23
Vechtvisie jaargang 2012
‘Als je een gebied als eenheid ontwikkelt, moet de handhaving daarop aansluiten’ ‘Het is een prachtig idee om van de Vecht weer
Bevoegdheden overdragen ‘We moesten wel
een halfnatuurlijke laaglandrivier te maken. Maar
iets slims bedenken, want als je een gebied als
je moet er dan ook voor zorgen dat recreanten,
eenheid ontwikkelt, moet je de handhaving daar
toeristen, schippers, vissers, wandelaars, fietsers
ook op aanpassen. Stel je voor dat je een ernstige
en andere gebruikers van de Vecht en het Vecht-
overtreding ziet en die overtreder maakt zich uit
landschap zich aan de regels houden. Dus het kan
de voeten en verdwijnt uit jouw gebiedje. Dan
niet anders of je moet ook toezicht houden en
kun je eigenlijk niks meer. Door de samenwerking
handhaven.’
tussen de negen organisaties is dat opgelost en kunnen we het Nederlandse deel van de Vecht als
Dennis Brandwacht is coördinator Toezicht en
één geheel beschouwen.’
handhaving bij waterschap Velt en Vecht. Hij laat zich er niet op voorstaan, maar na wat aandringen
‘Met vier organisaties zijn we nog een stap verder
geeft hij toe dat hij het initiatief genomen heeft
gegaan. Vroeger was het zo dat wij als handhavers
voor samenwerking op het gebied van toezicht en
van het waterschap alleen maar mochten waar-
handhaving. Het resultaat is dat negen organisa-
schuwen en bekeuren voor de wetten waarvoor
ties* die een handhavingsbevoegdheid hebben,
het waterschap het bevoegde gezag is. Ons werk-
nu met elkaar samenwerken en samen verant-
terrein was beperkt tot het eigen beheergebied.
woordelijk zijn voor handhaving op de Vecht voor
Dat gold ook voor Staatsbosbeheer, Sportvisserij
het traject van de Duits-Nederlandse grens tot
Oost-Nederland en onze collega’s van de gemeente
de monding. Door gebruik te maken van elkaars
Hardenberg. We moesten ons allemaal beperken
middelen kunnen het toezicht en de handhaving
tot ons eigen terrein. Je kon dan wel een hand
beter en efficiënter worden uitgevoerd.
haver uit een andere sector waarschuwen als je een overtreding zag, maar er niet zelf tegen optreden. Via een samenwerkingsconvenant hebben we dat aangepast. We hebben bevoegdheden aan elkaar overgedragen zodat we nu ook voor elkaar mogen optreden. Hetzelfde paar ogen wordt daardoor veel effectiever. De politie is niet opgenomen in het convenant, want die mag sowieso al overal en op alles toezien en handhaven.’ ‘Ja, dat werkt heel erg goed. Sinds we deze samenwerkingsafspraken hebben, gaan onze
24
Vechtvisie jaargang 2012
een lopend vuurtje rond dat we controleren en waarop. Je ziet dat het effect heeft.’ Controle op... ‘Waar we op controleren? Eigenlijk alles wat onder de thema’s veiligheid, leefbaarheid en bescherming valt. In de praktijk moet je denken aan controles op het bezit van een vaarbewijs, snelheidsovertredingen van vaartuigen, van bruggen afspringen, bekladden of bespuiten handhavers altijd in gemengde teams op pad.
van gebouwen en kunstwerken, visaktes, illegaal
Bijvoorbeeld iemand van ons met iemand van
vuilstorten, lozingen op het water, vervuiling,
Staatsbosbeheer of met iemand van de Sport-
waterskiën, varen met waterscooters, afmeren op
visserij Oost-Nederland. Bij patrouilles op het
verboden plekken, stroperij... dat soort dingen.’
water bestaat een handhavingsteam vaak uit drie personen. Een blijft er altijd bij de boot en de andere twee kunnen zo nodig samen de wal op. Ja, dat heeft te maken met veiligheid. Bovendien zien twee meer dan een.’ Geen wapenstok en pepperspray ‘Nee, er is eigenlijk nooit sprake van agressie. Natuurlijk is het niet leuk om een boete te krijgen, en hoe iemand daarop reageert en z’n emoties toont weet je nooit. Onze handhavers kunnen hier heel goed mee omgaan. Als BOA (Buitengewoon OpsporingsAmbtenaar) zijn ze er zelfs
‘Ja, de boetes zijn best hoog. We gebruiken lande-
voor opgeleid om een wapenstok en pepperspray
lijke richtlijnen om de boete voor een overtreding
te gebruiken. We hebben er als organisaties voor
vast te stellen. Voor het niet hebben van een
gekozen om deze niet te dragen tijdens het toe-
vispas bij het vissen met een of twee hengels
zicht. Onze mensen hebben dus geen wapengor-
is dat 120 euro en met meer dan twee hengels
del om, maar vergis je niet, ze hebben een heel
is dat 280 euro! En dat terwijl zo’n pas voor een
pittige training achter de rug en houden dat ook
heel jaar maar 35 euro kost. Te hard varen tussen
goed bij. Dus ze staan hun mannetje. Veel mensen
de 1 en 25 kilometer kost tussen de 80 en 190
vinden het trouwens juist fijn dat we controleren.
euro en boven de 25 kilometer bepaalt de officier
Vooral degenen die trouw alles volgens de regels
van Justitie het bedrag. Word je betrapt op het
doen, vinden het vaak vervelend dat anderen
varen met waterscooter/jetski, dan wordt het
dat niet doen en ermee wegkomen. De controles
schikkingsbedrag ook bepaald door de officier
werken ook sterk preventief, want het gaat als
van Justitie. Op basis van het Verkeersbesluit voor 25
Vechtvisie jaargang 2012
de Vecht zijn die dingen verboden. De meeste
tot de monding van de Vecht. Samenwerking over
verboden zijn wel logisch, want ze zijn gericht op
de grens is tot nu toe ook niet aan de orde. Zolang
het voorkomen van ongelukken, het beschermen
alle sluizen nog niet klaar zijn, kun je vanuit
en herstellen van de natuur en het voorkomen
Nederland niet naar Duitsland varen. Maar mocht
van overlast. In juli worden de BOA’s ook bevoegd
de behoefte er ooit zijn, dan staat de samenwer-
voor de Algemene Plaatselijke Verordening van de
king natuurlijk ook open voor Duitse partners.’
gemeenten langs de Vecht en de Keur van waterschap Velt en Vecht, dat maakt ons werk een stuk
* De 9 samenwerkende organisaties zijn: Politieregio
makkelijker en effectiever.’
IJsselland, gemeente Dalfsen, gemeente Ommen, gemeente Hardenberg, provincie Overijssel, Staatsbosbeheer, Sportvisserij Oost- Nederland, waterschap Groot Salland, waterschap Velt en Vecht. Het Servicesteunpunt Handhaving Overijssel verleent ondersteunende diensten. Politie, Sportvisserij Oost-Nederland en waterschap Velt en Vecht beschikken over een boot voor het uitvoeren van controles op het water. De 4 organisaties die namens elkaar mogen optreden zijn: Staatsbosbeheer, Sportvisserij
26
‘De samenwerking op het gebied van toezicht en
Oost-Nederland, gemeente Hardenberg en
handhaving loopt van de Duits-Nederlandse grens
waterschap Velt en Vecht.
Vechtvisie jaargang 2012
Vergis je niet, de Vecht heeft veel gezichten Interview met burgemeester Thomas
guleerd, in die tijd is ook de Vechtesee ontstaan.
Berling van Nordhorn
Sindsdien zijn de problemen met overstromingen
‘Ja, ik ben een echte Nordhorner, geboren en
grotendeels verleden tijd, maar het blijft een
getogen en zeer betrokken bij de natuur en de
punt van aandacht. Twee jaar geleden toen ik
natuurbescherming. Dat is eigenlijk altijd zo
nog directeur van het Tierpark was, stond het
geweest. Ik ben opgegroeid in het gebied aan de
centrum ineens bijna onder water.’
oostkant van de stad en daar is ook mijn betrokkenheid met de natuur begonnen. Wist je dat
Afvoeren, afvoeren, afvoeren
bijen houden al meer dan twintig jaar een grote
‘Hoe dat kan? Stroomopwaarts had het gestort
hobby van me is? Maar dat terzijde.’
regend en daarna is er een enorme golf water door de Vecht deze kant op gekomen. Daar waren we niet op voorbereid. En met we bedoel ik alle overheden die met de Vecht te maken hebben. Als het water eenmaal in Nordhorn is, kunnen wij als lokaal bestuur niet veel meer doen. Dus om overlast hier te beperken moeten er bovenstrooms maatregelen genomen worden. Die tijd was er wellicht geweest, want een dag van tevoren was duidelijk dat er veel water ging komen.
Thomas Berling is sinds september 2011 burge-
Desondanks heeft iedereen onderschat hoe het
meester van Nordhorn. Daarvoor was hij directeur
zou zijn. Als er toen bovenstrooms van Nordhorn
van het Tierpark in Nordhorn. ‘Natuurlijk is de
dunbevolkte landerijen onder water gezet zouden
Vecht belangrijk voor Nordhorn’, zegt hij enthou-
zijn, hadden we duidelijk minder problemen
siast. ‘De Vecht loopt als een rode draad door
gehad. In Duitsland denken we bij “water” nog
geschiedenis, heden en toekomst van Nordhorn.
steeds “afvoeren, afvoeren, afvoeren”. Daardoor
Het valt misschien niet direct op, maar als je goed
staat er in de zomer vaak te weinig water in de
kijkt – hij springt op en wijst het aan op de kaart
sloten en worstelt de landbouw hier en daar
die aan de muur van z’n kantoor hangt – zie je
met droge gronden. Nederland is op dit gebied
dat de oude binnenstad van Nordhorn eigenlijk
al veel verder, daar is de afstemming tussen de
een eiland in de Vecht is. En vergis je niet, de
overheden beter en werkt men ook veel meer aan
Vecht heeft veel gezichten. Vandaag is de Vecht
het vasthouden van water. Dus er is werk aan de
een smal stroompje, maar vroeger stond de stad
winkel. Overigens was ik toen dat gebeurde nog
regelmatig onder water. In de jaren ‘70 is ze gere-
directeur van het Tierpark!’ 27
Vechtvisie jaargang 2012
Een Nederlander
Hannes
‘De Vecht is echt heel belangrijk voor het toeris-
‘Door een bijzonder voorval heb ik de Vecht
me en de kwaliteit van de leefomgeving. Water
over de volle lengte leren kennen. We hebben
brengt een goede sfeer in de stad. Dat maakt
jaren terug in het Tierpark een zeehond gehad
Nordhorn een fijne stad om een dagje – of langer
met de naam Hannes. Die is ontsnapt en via de
– naartoe te gaan en om lekker te shoppen. Aan
Altarm daarna de Vecht af gezwommen richting
de Vechtesee ligt een nieuw hotel annex café,
IJsselmeer. Dat heeft heel veel media-aandacht
daar wordt nu ook een vakantiepark gebouwd en
opgeleverd voor Nordhorn en het Tierpark.
de dierentuin ligt ook in dat gebied. Nu al kun je
Vanzelfsprekend hebben we de tocht tot Dalfsen
per boot van het centrum naar de dierentuin en
gevolgd en zo ben ik de hele Vecht afgezakt en
terug. Verder proberen we voor elkaar te krijgen
heb ik vrijwel alle plaatsen leren kennen.’
dat de treinen uit Bentheim en Coevorden doorrijden tot aan de Klukkerthaven in Nordhorn. Daar
Foutje
kun je dan overstappen op een fluisterboot of een
‘Je kunt gerust zeggen dat de Vecht de levens-
fiets huren, want Nordhorn heeft ook een gewel-
ader is voor Nordhorn. Wat veel mensen niet
dige omgeving om te fietsen. Het water gaan we
weten, is dat de stad een rijke scheepvaarttraditie
natuurlijk ook gebruiken in de woonsfeer. We zijn
heeft, want de textiel en het zandsteen die Nord-
bezig om ten oosten van de Vechtesee de woon-
horn groot gemaakt hebben, werden per schip
wijk Wasserstadt Oorde te realiseren met veel
vervoerd. Nordhorn had zelfs scheepswerven en
water. Uit zo’n twintig voorstellen heeft een jury
een echte haven! Om die traditie weer zichtbaar
met Mark van de Heiden uit Haarlem als voorzit-
te maken heeft een particuliere stichting onlangs
ter een selectie gemaakt. Ja, een Nederlander als
de “Jantje” gekocht, een Nederlandse steilsteven
lid in een stedenbouwkundige jury in Duitsland.
uit 1923. Dat type schepen was vroeger heel
Dat is niet zo gek, want Nederlanders hebben veel
normaal hier in Nordhorn.
ervaring met wonen aan het water. Tot slot zijn er plannen voor een scheepvaartmuseum en we zijn ook bezig gebieden aan de Vecht te herstellen. Bij de regulering van de Vecht zijn er verschillende dode Vechtarmen ontstaan. Stap voor stap verbinden we sommige met elkaar en sluiten we ze weer aan op de Vecht. Als we industrieterreinen of woonwijken aanleggen, zijn we verplicht om het verlies aan natuur op een andere plek te compenseren. Dat doen we als Stadt Nordhorn en als Landkreis Grafschaft Bentheim bij voorkeur
‘Ook de kanalen rond Nordhorn zijn belangrijk
langs de Vecht en de oude Vechtarmen. Zo
geweest voor de ontwikkeling van de stad.
versterken we de natuur langs de Vecht voor
Toeristisch gezien ligt daar een uitdaging, want
bewoners én bezoekers.’
alle bruggen die de stad de afgelopen tientallen jaren heeft gebouwd, zijn te laag voor moderne
28
Vechtvisie jaargang 2012
scheepvaart. Vaak hebben ze een doorvaarthoog-
wellicht niet altijd nodig. En ik heb het idee dat
te van 1 tot 1,40 meter. Dat zijn we nu aan het
Nederland wat verder is in het afstemmen van het
herstellen. Het gaat stapje voor stapje, maar elke
waterbeleid. Bij ons gaan daar nog veel instanties
brug die we bouwen of renoveren zou dusdanig
over en is het waterbeheer nog niet in een hand
gebouwd moeten worden dat er weer scheep-
samengebracht.’
vaartverkeer mogelijk wordt. Nu kun je alleen met kleine boten varen, dan kunnen ook grotere boten
Zonder paspoort
weer gebruikmaken van de kanalen.’
‘Toch ben ik in het algemeen enthousiast over de grensoverschrijdende samenwerking. We zijn hier al heel ver en dat merk je pas echt aan de reactie van mensen uit andere landen. Een poosje terug waren er gasten uit Ecuador in Nordhorn. Het leek me leuk om hen even mee te nemen naar Nederland. Maar hun paspoort lag nog in het hotel. Het was voor hen ondenkbaar om zonder papieren de grens over te gaan, terwijl wij het volste vertrouwen hebben dat we bij een even
Grensoverschrijdend samenwerken
tuele controle zonder paspoort op zak geen grote
‘Jazeker werken we grensoverschrijdend samen.
problemen zullen krijgen en het paspoort alsnog
Met mijn Nederlandse collega-burgemeesters van
kunnen laten brengen. De grens overgaan is bij
steden langs de Vecht is er een regulier overleg,
ons zo gewoon... mijn kinderen weten niet eens
maar dat is op dit moment niet heel intensief.
meer waar de grens precies is!’
Veel meer contact hebben we met onze buurgemeente Dinkelland. Dat is een heel vanzelf-
‘De brandweer en de politie werken steeds beter
sprekend contact omdat ook onze bewoners
samen, ook grensoverschrijdend. We zorgen
makkelijk naar Nederlandse plaatsen in de buurt
er daarbij ook voor dat we goed weten hoe de
rijden en omgekeerd. Wat er volgens mij beter
bevelstructuren in Nederland lopen en hoe alles
kan in grensoverschrijdende samenwerking? Wat
daar werkt. Dat moet je van elkaar weten. Dus
me opvalt is dat Nederlanders makkelijker een
veel informatie uitwisselen en samen oefenen!
vreemde taal spreken dan Duitsers. Wij willen
Natuurlijk kan het altijd nog beter, maar we zijn al
het echt perfect beheersen voor we ons aan het
een heel eind op weg.’
Nederlands wagen. Op gezamenlijke vergaderingen met de gemeente Dinkelland praat iedereen daarom in zijn eigen taal, want we verstaan het wel goed. Ook een punt is – en dat geldt voor organisaties in beide landen – dat ik wel eens het gevoel heb dat het allemaal om grensoverschrijdende subsidie draait. Bij elk initiatief wordt eerst de vraag gesteld of er wel subsidie voor is. Dat is 29
Vechtvisie jaargang 2012
Professor ‘grensoverschrijdend samenwerken’ Jan van der Molen, adviseur beleid en strategie van waterschap Velt en Vecht, is benoemd als professor ‘grensoverschrijdend samenwerken’ aan de Hochschule Rhein-Waal in het Kleve (Duitsland). De officiële titel van deze nieuwe leerstoel is ‘Governance van Grensoverschrijdende Allianties met bijzondere aandacht voor de Watersector’. De leerstoel focust vooral op hoe grensoverschrijdende samenwerkingsrelaties goed ontwikkeld kunnen worden. Alle bestaande én nieuwe kennis wordt door professor Van der Molen zoveel mogelijk in een praktijkgerichte vorm aangeboden. Deze kennis is vooral bedoeld voor personen en organisaties die intensief betrokken zijn bij grensoverschrijdende samenwerking of die zich daarmee gaan bezighouden. De leerstoel is met name gericht op de watersector, maar er wordt nauw samengewerkt met andere sectoren zoals grensoverschrijdende regionale ontwikkeling, grensoverschrijdend toerisme en grensoverschrijdend natuurbeheer. Deze nieuwe leerstoel is opgericht in nauwe samenwerking tussen Hochschule Rhein-Waal en waterschap Velt en Vecht (Coevorden, Nederland). De keuze voor Jan van der Molen als eerste professor is een zeer bewuste, hij promoveerde in 2011 aan de Universiteit van Twente (Enschede, Nederland) op het onderwerp Grensoverschrijdende Samenwerking. Hij zal de leerstoel voorlopig een dag per week bekleden.
30
Vechtvisie jaargang 2012
Reserveer nu alvast de tweede donderdag in september Op de tweede donderdag organiseren we ieder
aanvullen van onze uitgebreide, digitale Who’s
jaar het Vechtsymposium. Dus ook weer op 12
who van de Vecht en het Vechtdal. Daarin nemen
september 2013. Ja, dat duurt nog even, maar als
we de gegevens op van zoveel mogelijk water-
we onze eigen agenda’s bekijken, staan de eerste
schappers, ecologen, biologen, bestuurders,
afspraken voor volgend jaar alweer geboekt. Het
ondernemers, bootverhuurders, pensionhouders,
Vechtsymposium is dé activiteit waar iedereen
toerist-adviseurs, veldwerkers, uitvoerders en
die beroepsmatig of uit interesse bij de Vecht en
anderen die betrokken zijn bij de Vecht en het
het Vechtdal betrokken is naartoe zou moeten.
Vechtdal.
Daarom willen we u extra vroeg op het symposium attenderen. Dus reserveer alvast 12 september
Kijk even of u er al bijstaat. En kunt u uzelf niet
2013 in uw agenda, want het wordt een zeer
vinden? Meld u dan alvast aan voor de Who’s who.
interessante dag over de laatste stand van zaken
Dan kunnen we straks op het symposium heel
rond de Vecht en het Vechtdal!
gericht met u kennismaken. Ook voor en na het symposium is de informatie natuurlijk online voor
Om het netwerken en de onderlinge herkenning
u beschikbaar via whoswho.devecht.eu
makkelijker te maken, zijn we bezig met het
31
Vechtvisie jaargang 2012
Waarom Nederlanders en Duitsers elkaar vaak niet begrijpen Ich möchte gerne ein Termin mit Ihnen...’ begin ik in mijn beste Duits. ‘We kunnen wel Nederlands spreken, hoor’, zegt een vrouwenstem aan de andere kant van de lijn. Dat praat een stuk makkelijker en we maken heel ontspannen een afspraak voor een interview. Zomaar ineens in het telefoongesprek verandert haar stem en zegt ze verontschuldigend: ‘Neemt u mij niet kwalijk, maar ik betrap mezelf erop dat ik aan het “dutzen” ben.’ Natuurlijk wuif ik het weg. Als Nederlander was ik al na een paar woorden op je en jij overgestapt. Zo werd een van de verschillen tussen Duitsers en Nederlanders al direct duidelijk bij ons korte telefoongesprekje om een afspraak te maken. Google, google, google ‘Vooral mensen in de grensstreek zijn vaak vol vertrouwen als ze een grensoverschrijdende samenwerking beginnen’, zegt Bettina Fabich. “Ach”, zeggen ze dan, “we zijn al heel lang elkaars buren en we praten hetzelfde soort plat, dus dat komt wel goed.” Maar zelfs dan vraagt grensoverschrijdende samenwerking een gedegen voorbereiding. Want de verschillen tussen Nederlanders en Duitsers bestaan ook als je elkaars directe buren bent. Wat die verschillen zijn? Kijk, zodra je over de grens bent veranderen de taal, de wetten en de regelgeving en de cultuur. De taal daar kun je je op voorbereiden – en in mijn optiek moet dat ook. Iemand die een beetje Duits of Nederlands spreekt, kan de woorden die hij nodig heeft heel snel bijleren en door op te website van de klant of relatie te kijken weet je al snel welke woorden er veel gebruikt worden. Als je daarop verder googelt vind je ook de juiste context en de andere woorden die eraan verwant zijn. Je moet dan natuurlijk wel googelen met de juiste taalversie! Dus Nederlanders gebruiken in dat geval google.de en Duitsers gebruiken google.nl! Wet- en regelgeving is eigenlijk ook een kwestie van vooraf nazoeken. Dat is feitelijke informatie die met een beetje goede wil te vinden is. De cultuurverschillen zijn het lastigst. 32
Vechtvisie jaargang 2012
Eén taal spreken ‘Als je een vergadering hebt, moet je eigenlijk één taal spreken. Veel Nederlanders spreken wel een beetje Duits en veel Duitsers verstaan wel wat Nederlands. Als je dan een voorzitter hebt die beide talen machtig is en regelmatig in beide talen samenvat wat er gezegd is, ben je al een heel eind. En is een vergadering echt belangrijk, neem dan je gesprek serieus en haal er een tolk/vertaler bij. Of als het een grote vergadering is zelfs twee. Van de deel nemers mag je die rol niet verwachten.’ ‘Engels is vaak geen optie. Nederlanders vinden het vaak geen probleem dat ze iets niet goed kunnen. Die praten er gewoon op los en ze durven fouten te maken. Duitsers schamen zich eerder, die hebben veel meer een hang naar perfectie. Dus die vallen stil als ze Engels (of Nederlands) moeten praten. Ze verstaan het dan vaak wel, maar zeggen niks omdat ze hun taalbeheersing niet goed genoeg vinden. Engels heeft nog een extra risico, want als je wel de taal een beetje kent, maar niet de context dan gaat het alsnog fout. Dat geldt overigens ook voor Nederlanders die Duits spreken en andersom. Ik zal je een voorbeeld geven.’ Daar houden Duitsers niet van ‘In een vergadering wordt afgesproken om de mogelijkheden voor een project te verkennen. De Duitser gaat er dan vanuit dat het project later ook echt uitgevoerd gaat worden. Dus die gaat direct aan het werk en bereidt het geheel tot in de puntjes voor. Hij zet het op papier, bespreekt het intern, gaat na of het wettelijk mag, of er geld voor is, wat zijn meerderen ervan vinden en stuurt het dan naar de Nederlandse gesprekspartners. Die zijn aangenaam verrast en mailen enthousiast dat het een goed stuk is. Dus de Duitser is blij en alles is in kannen en kruiken. Maar dan hoort-ie verder maar niks uit Nederland. En als er dan uiteindelijk een reactie komt, zijn er vragen en problemen en bedenkingen en gaat het allemaal ineens niet door. Dat is niet zo gek, want de Nederlanders dachten dat er een globale verkenning gedaan zou worden om daarna te bekijken of het een levensvatbaar project zou zijn. Dit voorbeeld geeft heel goed de cultuurverschillen weer tussen Nederland en Duitsland. Duitsers doen alles “gründlich” en willen 33
Vechtvisie jaargang 2012
alles van tevoren weten, alle valkuilen inventariseren en zoveel mogelijk risico’s uitsluiten. Nederlanders zijn daar gemakkelijker in. Die gaan eerst aan de slag en bedenken wel een oplossing als er problemen zijn. Daar houden Duitsers niet van!’ In Nederland staat een beslissing nooit vast ‘Ja, ik kan er zo nog wel een paar noemen. In Duitsland moet je goed weten met wie je praat en wat hij mag beslissen. Praat je met een beslisser en hij zegt ja, dan ligt dat vast, dan is het voor 100 procent zeker beslist. In Nederland is dat anders. Daar staat een beslissing nooit vast. Nederlanders hebben daar ook geen problemen mee, lijkt het wel. Zo nodig veranderen die van alles aan een besluit en ze zijn er dan nog trots op ook. Bijvoorbeeld een programmaopzet voor een bijeenkomst kan ineens een andere wending nemen onder het motto: dat is toch ook leuk. Duitsers begrijpen dat niet en hebben een hekel aan zulke last minute-wijzigingen. Het kan in Nederland gebeuren dat een hooggeplaatste ambtenaar iets zegt als: geen probleem, dat gaan we regelen. De Duitsers denken dan dat het gezien zijn positie een vaststaand besluit is. Dus die zijn stomverbaasd als diezelfde Nederlandse ambtenaar later zegt dat het toch niet kan. Hij had ook nooit begrepen dat de Duitsers dachten dat het al een besluit was. Want hij had bedoeld te zeggen dat hij dacht dat het geen probleem zou zijn en dat-ie dat zou onderzoeken!’ In Duitsland leer je een vak ‘Ja, deze verschillen gelden in principe voor alle Duitsers en voor alle Nederlanders. Natuurlijk zijn er individuele verschillen, maar iedereen in een land deelt de cultuur, de krant, het onderwijssysteem, de tv, de boeken. En ook daar vind je die verschillen terug. In Duitsland leer je een vak. Het Duitse onderwijs zit zo in elkaar, dat je eerst een algemene opleiding volgt. Daarna ga je door naar de universiteit of volg je een beroepsopleiding en dan leer je een vak of specialiseer je je op een vakgebied. Dat beroep blijf je daarna uitoefenen, want dat bén je. Je komt in een ander vak ook niet aan de bak. In Nederland lijkt het wel andersom te zijn. Op school moet je al meer gerichte keuzes maken voor een richting, maar later ben je veel vrijer in je keuzes. Heb je een universitaire opleiding gevolgd, dan word je 34
Vechtvisie jaargang 2012
geacht op academisch niveau te kunnen denken. Een pedagoog kan daarom bij wijze van spreken ook manager van een bedrijf worden. Je zou kunnen zeggen dat de Nederlander een generalist is en dat de Duitser meer op details gericht is. Verder is voor een Nederlander goed vaak al goed genoeg. Voor een Duitser is alleen het beste goed genoeg. De Nederlander is pragmatischer, de Duitser perfectionistischer. En de Duitser denkt meer hiërarchisch. Bij conflicten zie je vaak dat deze verschillen de onderliggende oorzaak zijn. Die zorgen soms voor grote misverstanden.’ Die Nederlander kent z’n zaakjes niet ‘Een voorbeeld dat veel verheldert is bijvoorbeeld dit: in Nederland is het heel gewoon dat er een vertegenwoordiger bij een bedrijf komt om zijn producten aan te bieden. Hij geeft dan een globaal beeld van de mogelijkheden, de prijzen en de voordelen en als het de klant wat lijkt, volgt er een afspraak tussen twee techneuten voor de details. In Duitsland is dat anders. Daar komt die vertegenwoordiger zeker bij kleine bedrijven veelal meteen bij de directeur terecht en dat is niet zelden een techneut die volledig op de hoogte is van alle technische details. Die kent elk schroefje en moertje van zijn product. Je begrijpt dat zo’n gesprek dramatisch verloopt. De Nederlander snapt de reden voor al die detailvragen niet en is er ook niet op voorbereid. De Duitser begrijpt niet dat die Nederlander zijn eigen product zo slecht kent en vertrouwt het niet. Het resultaat is dat die Nederlander echt niet meer terug hoeft te komen! Terwijl hij zich vooraf van geen kwaad bewust was en wellicht een prima product verkoopt. Zeker is dat lastig. Maar dit soort dingen hoeven geen verrassing te zijn. Google op de verschillen tussen Nederlanders en Duitsers of praat vooraf met een deskundige in dit soort grensoverschrijdende contacten en je weet het!’ Goede brainstorm of een slechte voorzitter ‘Met vergaderingen is het ook zo. Je komt bij elkaar om wat te bereiken, vinden Duitsers. Dus je bent gefocust en goed voorbereid. Natuurlijk vraag je of de ander een goede reis gehad heeft en of-ie koffie wil en dan kom je terzake. Wat oriënterend heen en weer praten om het ijs te breken, doen ze eigenlijk niet. En als het gesprek is afgelopen, ga je weg. Klaar. Je houdt zakelijk en privé dus 35
Vechtvisie jaargang 2012
goed uit elkaar. En ook tijdens de vergadering zijn er grote verschillen. In Nederland praat iedereen over alles mee en dat wordt ook gewaardeerd. In Duitsland zeggen alleen de mensen iets die er echt verstand van hebben. Want je zegt daar niet iets omdat je toevallig iets “denkt”, nee, je laat het reageren over aan de deskundigen. Dus een brainstorm op z’n Nederlands met “lekker losjes ideeën verzamelen” zal niet werken. Een Duitser ervaart dat als verspilde tijd en slecht voorzitterschap ;-) en weet zich in zo’n gesprek ook geen houding te geven.’ Als die... ‘Als een samenwerking wat stroef verloopt roepen Nederlanders vaak: als die Duitsers maar wat minder strak en wat soepeler zouden opereren, en de Duitsers zeggen: als die Nederlanders maar wat minder chaotisch zouden werken en wat meer van tevoren zouden uitzoeken en regelen... Dat zijn nou net de grote valkuilen. Een Nederlander kan over het algemeen goed improviseren en goed omgaan met onverwachte veranderingen. Maar een Duitser heeft slapeloze nachten van de Nederlandse aanpak. Stel dat er een onverwachte programmawijziging nodig is. Dan lost de Nederlander het op en krijgt hij een compliment. De Duitser krijgt ervoor op z’n kop van zijn meerdere omdat het allemaal anders liep dan gepland. En wat toch ook opvalt is dat het in Duitsland heel normaal is dat je twintig jaar dezelfde baan houdt. In Nederland is je contact vaak na drie tot vijf jaar alweer verdwenen.’ Wat je wél moet doen ‘Door al die verschillen zou je kunnen denken dat grensoverschrijdende samenwerking lastig is. Dat is het op sommige onderdelen ook wel, maar dat geldt voor iedere samenwerking. Toch kun je ook juist door die cultuurverschillen tot nieuwe dingen komen. Kijk, je moet natuurlijk niet – zoals nog wel eens gebeurt – een partij in het buurland betrekken in een al uitgewerkt plan omdat het volgens de subsidievoorwaarden moet. Dat gaat niet werken. Wat je wel moet doen? Drie dingen: leer elkaar goed kennen, los het taalprobleem op en zorg dat er echt ruimte is om gezamenlijk iets te ontwikkelen.’
36
Vechtvisie jaargang 2012
De grootste fouten van Nederlanders ‘Wat de grootste fouten zijn? Van Nederlanders dat ze direct tutoye-
Denies is een tweetalig
ren en zelfs als ze het niet doen veel te amicaal en veel te joviaal zijn.
bedrijf dat probeert
Verder zijn volgens Duitsers de Nederlanders vaak nonchalant en slecht
Duitsers en Nederlanders
voorbereid. Hier in Duitsland verwachten ze echt dat je alles weet over
– bedrijven, overheden,
de inhoud, elk cijfertje, elke statistiek. En Nederlanders overschatten
onderwijsinstellingen en
hun beheersing van het Duits. Neem jezelf eens op met je mobieltje
individuele personen – zo
als je een speech voorbereidt of een introductie moet geven. Luister
goed mogelijk te laten
naar jezelf en verbeter jezelf! Naamvallen en lidwoorden, daar mag je je
samenwerken. Denies
best in vergissen, maar je moet wel in staat zijn je presentatie helder en
organiseert alles wat daar-
overtuigend onder woorden te kunnen brengen.’
voor nodig is, van taal- en communicatietrainingen
En van Duitsers
tot projectbegeleiding.
‘Andersom moeten Duitsers een beetje af van dat hele strakke. Je niet
Denies is in 2000 opgericht
voorstellen als “Müller” als alle anderen ook hun voornaam noemen. En
door Bettina Fabich. Kijk
wat uit het “jawohl” denken zodat niet de Nederlander in gedachten
voor meer informatie in
salueert als hij je hoort praten. Focus ook niet alleen maar op feiten en
het Duits en het Neder-
cijfers, maar stel je open om mee te denken en hou er rekening mee dat
lands op: www.denies.de.
je ook ja kunt zeggen op een plan waarvan je nog niet alle ins en outs weet. Vraag of het goed is dat je Duits spreekt en hou je in – gebruik niet te veel vaktaal en gooi je toehoorders niet dood met cijfers en feiten. Als je dat toch nodig vindt, maak dan een samenvatting op papier voor de Nederlandse gesprekspartner. Als het kan in het ederlands. En neem even tijd voor smalltalk.’ ‘Voor beide geldt: bereid je goed voor op de ander. Kijk op de website van je gesprekspartner. Zie welke woorden je moet kennen, weet wat er speelt. Enne... liebe Niederländer, Duitsers vinden melk en karnemelk iets voor kinderen, dat drink je niet als volwassene en al helemaal niet tussen de middag bij een slap broodje kaas of kroket, want als echte Duitser eet je dan warm!’ Alles durch die Liebe Als ik na het gesprek op het kantoor van Denies.de in Oldenburg in de auto stap en de radio aanzet knalt Alles durch die Liebe van Simone uit de speakers. Even moet ik grinniken. Da’s een mooi motto als het gaat om grensoverschrijdende samenwerking: je goed voorbereiden, met veel enthousiasme en liefde blijven inzetten, dan komt het goed, zeker als je de succesfactoren in de gaten houdt. 37
Vechtvisie jaargang 2012
Nieuw: De mooiste foto’s van Vecht en Vechtdal De Vecht is een prachtige rivier met heel veel gezichten. Klein en romantisch soms, maar soms ook overdadig en woest. Met zoveel enthousiaste Vecht-liefhebbers moeten er heel veel foto’s zijn van de Vecht in allerlei situaties en omstandigheden. Die publiceren we hier graag om een zo breed mogelijk beeld van de Vecht te geven. En ook voor het verhaal erbij ruimen we graag extra ruimte in. Dus kijk even in uw fotoarchief en mail uw mooiste Vecht-foto’s en eventueel het verhaal erbij naar Ellen Blauw: e.blauw@veltenvecht.nl. Als start van deze rubriek ziet u hier een aantal Vecht-foto’s van Gerhard Busmann.
38
Vechtvisie jaargang 2012
39
Vechtvisie jaargang 2012
De Vecht van de toekomst een grenzeloze rivier!
Doe ook mee aan de Who’s who voor de Vecht Er zijn honderden mensen die zich op allerlei posten en terreinen inspannen voor de ontwikkeling van de Vecht en het Vechtdal. Wie allemaal? Dat ziet u in de Who’s who voor de Vecht. Kijk op www.devecht.eu > who’s who. De Who’s who is een initiatief van de Grensoverschrijdende stuurgroep. In de Who’s who verzamelen we alle namen, telefoonnummers en e-mailadressen van u en uw collega’s.
Grensoverschrijdende Vechtvisie
40