Vriendenmagazine, 2e kwartaal 2019

VRIENDENMAGAZINE APR - JUN 2019 # 02

Redactioneel

Inhoudsopgave

Beste lezers,

03

Spectaculaire grootbeeldfilm

De Vrienden van Museon en Omniversum, uitgever van dit magazine, koesteren beide instellingen. Dat doen we omdat we het belang­rijk vinden dat in onze eigen leef­ omgeving de schoonheid en ook het milieu van onze wereld wordt getoond. Dit alles met in het achterhoofd dat wij en zeker ook jongeren zich daaraan iets gelegen laten liggen en bijdragen aan het koesteren en verduurzamen hiervan.

In het Vriendenmagazine, het uithangbord van het Museon en Omniversum, staan boeiende, geïllustreerde artikelen met achtergrondinfor­ matie bij de programmering. Wat er telkens uitspringt zijn de schitterende foto’s op de opengevouwen cover en halverwege het blad. De wondere wereld van de natuur en van onze aarde wordt daar breed uitgemeten.

Voor die wereld maken wij ons sterk.

04

Caribische connecties

06

Big Al is terug!

07

Korte berichten

Wij Vrienden steunen beide instellingen in woord en (financieel) gebaar. De minimale bijdrage die wij voor het Vriend zijn vragen, blijkt voor velen overkomelijk. Met de bijdragen maken wij voor het Museon en Omniversum mogelijk wat anders onmogelijk zou zijn geweest. Als dank voor de vriend­schap kunnen Vrienden profiteren van diverse faciliteiten.

Zie daarvoor de Vriendenpagina op de web­ site van Museon of Omniversum. Ben je als lezer nog een verre Vriend en vind je het belangrijk dat Museon en Omniversum er zijn, kruip dan wat dichterbij door een stevige Vriend te worden en mail ons secretariaat (vvv@museon.nl). Kortom: word Vriend en steun Museon en Omniversum.

Dick van der Krogt Voorzitter Vrienden

08 Recensie Backyard Wilderness 10

De eerste natuurfotografen

14

Werken aan een betere wereld

15

Ötzi de ijsmummie

16

Het kloppende hart van Curaçao

18

Verzameling op sap

19

Ontmoet het Museon!

20

Agenda Museon

22

Filmoverzicht Omniversum

23

Berichten van het Bestuur

Spectaculaire grootbeeldfilm De bemanning op weg naar het lanceerplatform

Vanaf 17 mei draait Apollo 11 in het Haagse filmtheater Omniversum. Een spectaculaire, Engelstalige grootbeeldfilm met niet eerder vertoonde beelden over de eerste bemande maanreis. Op het reusachtige koepelscherm van Omniversum een meeslepende belevenis.

Niet eerder vertoonde

Vijftig jaar geleden zette Neil Armstrong als eerste mens voet op de maan. De woorden die hij daarbij uitsprak zijn legendarisch: ‘That’s one small step for (a) man, one giant leap for mankind.’ Het lidwoord voor ‘man’ ontbreekt in de opname van de maanlanding, maar hoorde er volgens Armstrong wel bij.

‘Dat is een kleine stap voor een mens, een grote sprong voor de mensheid.’

1969 die de astronauten Neil Armstrong, Buzz Aldrin en Michael Collins naar de maan voerde en Armstrong en Aldrins er deed landen.

De film neemt je mee naar het hart van deze uitzonderlijke wetenschappelijke en mense­ lijke onderneming. Je voelt de spanning in de laatste weken van de voorbereiding, bij de lancering, de landing en de terugkeer op aarde.

Het beeldmateriaal is zo pakkend dat je het gevoel krijgt zelf naast de raket te staan. Op het 840 m² grote scherm van Omniversum – uitgerust met 36 luidsprekers, zeskanaals digitaal geluid en zes subwoofers voor voelbaar lage tonen – is deze grootbeeldreis een onvergetelijke, historische belevenis.

De veertig minuten durende grootbeeldfilm Apollo 11 van regisseur Todd Douglas Miller en producent Statement Pictures laat je die eerste bemande maanreis, een van de grootste menselijke prestaties uit de geschiedenis, opnieuw beleven. Met niet eerder vertoond grootbeeldmateriaal van de NASA-missie uit

beelden over de eerste bemande maanreis

Jennifer de Haas

Caribische connecties

04 05

Opgravingen op de Dominicaanse Republiek (Foto: Francine van der Kooij)

Wie stonden er op het strand te kijken toen Columbus in 1492 kwam aanvaren?

De ‘ontdekker van Amerika’ landde op een eiland in de Caribbean: een regio waar des­ tijds al meer dan zevenduizend jaar mensen woonden. Tussen de verschillende eiland­ samenlevingen en het Zuid-Amerikaanse vasteland vond veel uitwisseling plaats van goederen en ideeën.

De expositie Caribbean Ties in een van de zalen op de eerste verdieping gaat over de oorspronkelijke inwoners van het Caribische gebied, de Amerindians, en hun invloed op het heden.

Vanaf het zesde millennium voor Christus is het Caribisch gebied via diverse migratie­ golven steeds verder bewoond geraakt. Aan de vooravond van de Europese kolonisatie, die plaatsvond vanaf 1492, waren er veel verschil­lende culturen in de regio. Hoewel de term Amerindians geen recht doet aan de rijke, cultuurhistorische diversiteit, wordt dit begrip vaak gebruikt als overkoepelende term.

Om meer inzicht te krijgen in de dynamiek en diversiteit van de Amerindians is er een groot­ schalig archeologisch onderzoek opgezet: Nexus 1492. De afgelopen vier jaar zijn er op tientallen sites in het Caribisch gebied op­gra­ vingen verricht. Dit onderzoeksprogramma, waarbij zo’n dertig PhD’s, grotendeels van de eilanden zelf, zijn betrokken, wordt aange­ stuurd door de Faculteit Archeologie van de Universiteit Leiden.

De onderzoekers hadden de vurige wens om hun bevindingen en kennis over het Amerindian erfgoed te delen met de huidige inwoners van het Caribisch gebied. Om deze reden is er een expositie van honderd vierkante meter ont­ wikkeld met als titel Caribbean Ties. Deze expositie wordt in mei op tien verschil­lende locaties in het Caribisch gebied geopend en verrijkt met een educatief programma.

Banden met het Caribisch gebied Europese mogendheden hebben vanaf 1492 de geschiedenis van het Caribisch gebied voorgoed veranderd. De oorspronkelijke

Reconstructie traditioneel huis door lokale bevolking (Foto: Menno Hoogland)

bewoners vluchtten of bezweken aan besmet­ telijke ziekten of het werk in de goudmijnen.

Circa vijftien procent overleefde en assimileer­ de met Europeanen en tot slaaf gemaakten uit Afrika. De rol van Nederland als (post)koloniale speler heeft ertoe geleid dat veel mensen met een Caribische achtergrond tegenwoordig ook in ons land wonen en werken. De histo­ rische en actuele banden tussen Nederland en het Caribisch gebied zijn voor het Museon aanleiding geweest om ook in Europa de expositie Caribbean Ties te presenteren, van 25 mei a.s. tot en met juni volgend jaar. Naast de tentoonstelling ontwikkelt het Museon in samenwerking met partners op Aruba en Sint Eustatius een randprogrammering voor en met de Caribische gemeenschappen.

Rol in de wereldgeschiedenis In zowel het onderzoeksprogramma als in de tentoonstellingen staat de rol van de Amerindians in de wereldgeschiedenis centraal. Hierbij wordt uitdrukkelijk de ver­ binding met het heden gemaakt. Belangrijke

elementen van de Amerindian cultuur zijn namelijk terug te vinden in de huidige samen­ levingen in het Caribisch gebied en daarbuiten.

Dit uit zich onder meer in taal, geografische benamingen, voedsel, muziek, dans en ander immaterieel en materieel erfgoed. Daarnaast is het onderwerp ook actueel omdat in de 21ste eeuw het Amerindian erfgoed bedreigd wordt door klimaatverandering en andere menselijke factoren als vervuiling, bouw­ projecten en bezuinigingen in het culturele en wetenschappelijke veld. Het onderzoeks­ programma Nexus 1492 en de expositie Caribbean Ties hebben als doel meer bewust­ wording – lokaal, regionaal en mondiaal – en bescherming van dit erfgoed, dat het resultaat is van meer dan achtduizend jaar migratie en cultuurontwikkeling.

Diederik Veerman

Big Al is terug!

06 07

Sfeerbeeld van de Allosaurus in de winkel (Beeld: Ebbert Olierook)

Na drie jaar afwezigheid is de Allosaurus binnenkort weer te zien in het Museon.

Opgesteld in de museumwinkel is deze gigantische, vleesetende dino uit de Juraperiode met zijn lengte van 8 m en hoogte van 3,30 m een indrukwekkende verschijning.

Je zou hem kunnen beschouwen als de over­ grootvader van de bekende Tyrannosaurus rex.

De Allosaurus liep op zijn twee achterste poten en joeg op plantenetende dinosaurussen, zoals Diplodocus en Stegosaurus. Vermoede­ lijk voedde hij zich ook met aas.

Het skelet werd eind twintigste eeuw gevonden op het grondgebied van een ‘private ranch’ in de Amerikaanse staat Utah. De eigenaren zagen af van hun oorspronke­lijke plan om een eigen museum te beginnen en boden de Allosaurus te koop aan. Een buitenkans voor het Museon!

Onderzoek Een paar jaar geleden is de Allosaurus van het Museon uitgebreid onderzocht door studenten van de Vrije Universiteit. Daarvoor is de schedel naar het HAGA-ziekenhuis vervoerd en gescand en zijn er monsters van het dijbeen en de tanden genomen. De studenten deden onderzoek naar leeftijd, geslacht en doodsoorzaak. Het geslacht kon helaas niet worden vastgesteld, maar wel weten we nu door de groeiringen in het dijbeen te tellen (net als de jaarringen in een boom) dat het dier minstens tien jaar oud is geworden en op bijna volwassen leeftijd is gestorven.

Verschillende krassen op de botten wijzen uit dat het een zwaar leven heeft gehad.

Grootste vleeseter Het gebied waar de Allosaurus werd gevonden, was in de Jura-periode, zo’n 150 miljoen jaar geleden, te vergelijken met een moderne savanne; er heerste een redelijk warm en droog klimaat. Het jaarlijkse regen­seizoen was van levensbelang voor de vele dino’s in het gebied.

In het laatste deel van de Jura-periode was de Allosaurus de grootste vleeseter die in NoordAmerika, Afrika, Australië en China rondliep.

Corine Bliek

Korte berichten D-Day in herhaling

Vriendenweetjes

Dit jaar is het 75 jaar geleden dat D-Day plaats­ vond, de geallieerde invasie in Normandië die het einde van de Tweede Wereldoorlog inluidde. In Omniversum keert daarom de succesvolle film D-Day Normandy 1944 terug. Met animatie, 3D-computer graphics en spectaculaire actiescènes vertaalt regisseur, scenarioschrijver en producent Pascal Vuong de militaire actie die op 6 juni 1944 begon naar het grootbeeldscherm.

Het Vriendenjaar 2019 zijn wij gestart met 1.227 Vrienden - een daling met 64 ten opzichte van 1 januari 2018). 184 van hen zijn jonger dan achttien jaar.

Groene Camera Wellicht heb je editie 2018 van de tentoon­ stelling Groene Camera in het Museon gezien met bekroonde natuurfoto’s van amateur­ fotografen uit Nederland en België. Dit voor­ jaar gaat een kleine tentoonstelling met de winnende inzendingen van 2019 open.

Wat zijn de beste foto’s in de categorieën landschappen, dieren, vogels, geleedpotigen en ongewervelden, planten en paddenstoelen, abstract, onderwater en zwartwit?

De openingsdatum is bij het ter perse gaan van dit nummer nog niet bekend, dus houd de website van het Museon in de gaten.

Winkel in Museon De winkel van het Museon wordt gerund door de Vrienden. Aan de winkel zijn 39 vrijwilligers verbonden. De aansturing gebeurt door het bestuurslid met de portefeuille winkelmanager.

Heb je belangstelling om in de winkel mee te helpen, mail dan ons secretariaat of schiet een van de vrijwilligers in de winkel aan voor verdere informatie.

Van de Vriendenkaart is in het Museon 1816 keer gebruik gemaakt. Het werkelijke bezoek aan het Museon is natuurlijk hoger, want leden die tevens in het bezit zijn van een Museumkaart zullen deze gebruiken; dan profiteert het Museon immers van de bijdrage uit het Museumkaartfonds.

De filmvoorstellingen voor Vrienden in Omniversum op 8 november jl. trokken maar liefst 446 bezoekers. Aan de Vriendenopening van de tentoonstelling Reizen in de Ruimte door André Kuipers in het Museon op 21 oktober jl. namen 137 personen deel.

National Geographic Masters of Photograpy Tot en met 22 april is op het Lange Voorhout de tentoonstelling National Geographic Masters of Photograpy te zien, resultaat van de samenwerking tussen Museon en National Geographic. Deze buitenexpositie bestaat uit zes displays van ruim twee meter hoog met in totaal 22 foto’s van onder andere Paul Nicklen, Joel Sartore en Jim Richardson. Mens, dier en landschap, gezien door het oog van top­ fotografen van National Geographic. Ook ’s avonds valt de tentoonstelling te bezoeken, want de displays zijn verlicht.

Recensie Backyard Wilderness

Voor het avontuur hoef je niet ver te reizen, want in je achtertuin valt ook genoeg te ontdekken. De film Backyard Wilderness spoort ons aan om op avontuur te gaan en minder aandacht te besteden aan moderne media.

Al in de ontvangsthal van Omniversum is genoeg te zien. Bij binnenkomst viel ons de vitrine met opgezette dieren op. Deze dieren, afkomstig uit het depot van het Museon, geven je alvast een beeld van de dieren die je ook in de film tegen zult komen. Het was voor ons een leuke link met de Vlaamse gaai die wij dagelijks zien vliegen in de tuinen rond ons appartement.

Ooh’s en aah’s Toen het grote scherm aanging en de trailers begonnen, hoorden we overal om ons heen ooh’s en aah’s. Het was even wennen aan de grootte van het beeld, maar iedereen werd meteen gegrepen door het bijzondere film­ scherm in Omniversum. Het immersieve

08 09

karakter van de film zorgde ervoor dat we van het begin af aan op het puntje van onze stoel zaten.

De ontdekking van de salamander We volgen de elfjarige Katie, die voor school een werkstuk moet schrijven over eco­ systemen. Terwijl ze tijdens de eerste regen­ bui van het voorjaar per auto op weg zijn naar de supermarkt, krijgt ze dankzij een over­ stekende salamander een idee voor een onder­ ­werp. Ze ontdekt de wonderen van de natuur in haar achtertuin en laat ons daar kennis maken met allerlei dieren. Sommige van deze dieren zijn voor ons in Nederland minder herkenbaar, terwijl we andere taferelen ook in onze eigen achtertuin tegen zouden kunnen komen. De dieren in de vitrine in de ontvangst­ hal zijn daarom ook een goede aanvulling op de dieren die in de film aan bod komen.

Het effect van menselijke bemoeienis Terwijl het verhaal van Katie wordt verteld, ben je vooral aan het kijken naar de reactie van de

dieren op hun omgeving, met name op de verstoring ervan door menselijk ingrijpen.

Denk hierbij aan natuurlijke routes die al decennia gevolgd worden en die nu in tweeĂŤn worden gesplitst door een geasfalteerde weg.

Ook op subtiele maar duidelijke wijze, zoals een verroest blikje in het bos, wordt het effect van mensen op de natuur pijnlijk zichtbaar gemaakt. De dieren in de Amerikaanse staat New York die we in de film tegenkomen, hebben zich tot nog toe gelukkig aan de menselijke aanwezigheid weten aan te passen.

Afwisseling van technieken Er wordt gebruik gemaakt van allerlei tech­ nieken om dieren en landschappen vast te leggen. Wijde shots worden afgewisseld met slow motion, close-ups en timelapses, wat een prettige kijkervaring oplevert. Minder geslaagd is de film wanneer de camera om een dier heen draait; dan is het alsof er gebruik is gemaakt van 3D-modellen en lijkt de film minder authentiek.

Spontaniteit van de voice-over In de Nederlandse bewerking van de voiceover is helaas de spontaniteit weggevallen.

Aan de toon merk je dat de film vooral gericht is op een jonge doelgroep, al trekt hij een gevarieerd publiek. De film is leuk voor de allerkleinsten door de schattige dieren die keer op keer op het scherm verschijnen. Er wordt echter ook genoeg achtergrondinformatie gegeven, waardoor volwassenen eveneens een leuke en leerzame ervaring hebben.

Op pad Backyard Wilderness inspireert ons, en vast iedereen die de film gezien heeft, om onze mobiele telefoons wat vaker weg te leggen en op pad te gaan om de tuinen rondom ons appartement en de directe omgeving opnieuw te ontdekken.

Mike van der Zwet en Maxine van der Veer

De eerste natuurfotografen De os van de broers Kearton

In de tentoonstelling National Geographic The Art of Wildlife Photography, die tot 16 juni te bezoeken is, zijn ook fotocamera’s uit de collectie van het Museon te zien.

Samen vertellen ze het verhaal achter de techniek van de natuurfotografie.

Hebbedingetje voor de welgestelde klasse De oudst bekende foto is een reproductie, gemaakt in 1725 door de Fransman Nicéphore Niépce, van een zeventiende-eeuwse gravure.

Een jaar later fotografeerde hij het uitzicht vanuit zijn werkkamer. De belichtingstijd was acht uur. Toch staat door zijn vroegtijdige dood niet Niépce maar Louis Daguerre, die een aantal jaren met hem samenwerkte, te boek als de uitvinder van de fotografie. Fotografie was voor hem: ‘Het vastleggen van beelden uit de natuur zonder assistentie van een tekenaar.’

Natuur moet hier vooral als werkelijkheid

10 11

worden gelezen, want voor natuur­ fotografie waren de eerste foto­ camera’s nog niet bruik­baar. Alleen al de voorbereidingen voor een daguerreotypie namen dertig tot 45 minuten in beslag. De sluitertijd bedroeg ongeveer een kwartier.

Daguerre zag de nieuwe techno­ logie daarom vooral als een hebbe­ dingetje voor de welgestelde klasse, die er hun landhuizen en verzame­ lingen mee kon fotograferen.

Opgezette dieren fotograferen Rond 1845 fotografeerde de zakenman Jean-Gabriel Eynard een veulen; het is de oudst bekende foto van een dier. De echte natuur­ fotografie liet daarna nog een poos op zich wachten. Ook de eerste opvolgers van de daguerreotypie waren nog groot en zwaar en niet erg geschikt om mee de natuur in te trek­ken. Een nog grotere belemmering bleef de belichtingstijd: voordat een dier op de gevoelige plaat kon worden vastgelegd, was het weer uit beeld verdwenen. Daarom trokken de eerste natuurfotografen vaak naar dieren­ tuinen of fotografeerden ze opgezette exemplaren.

Steeds minder tijd nodig Opeenvolgende uitvindingen brachten de mogelijkheid om dieren in hun natuurlijke omgeving te fotograferen steeds wat meer binnen bereik. Zo ontdekte John Dillwyn Llewelyn dat de houdbaarheid van glas­ negatieven toenam na een behandeling met honing en azijn. Hierdoor hoefden fotografen ‘in het veld’ voortaan geen tent meer mee te zeulen waarin ze elke foto direct ontwikkelden.

Ook bracht Llewelyn de sluiter­tijd terug tot circa één seconde.

Witstaartherten, Michingan, Verenigde Staten [Foto: George Shiras]

De sluitertijd bedroeg ongeveer een kwartier Vermomd als os De eerste foto van vogels in het wild dateert van 1884, toen de Duitse uitvinder-fotograaf Ottomar Anschütz een nest ooievaars foto­ grafeerde. Nesten met eieren waren het onderwerp van het eerste natuurboek ooit dat volledig met foto’s was geïllustreerd; het was samengesteld door de Britse broers Richard en Cherry Kearton. De vogels zelf ontbraken; als die al niet door de aanwezigheid van de fotografen waren afgeschrikt, was alleen al het geluid van de sluiter voldoende om ze op de vlucht te doen slaan. Om dichter bij dieren in de natuur te komen bedachten de broers in de volgende jaren allerlei camouflagetrucs.

Een van de spectaculairste was die van de namaak-os. Ze namen een met ossenhuid bespannen houten raamwerk mee de natuur in. Daar klom een van de broers in de holle buik van het beest en maakte zich gereed om via de bek het ultieme moment te fotograferen waarop een dier de os kwam besnuffelen.

Nachtfoto’s De Amerikaan George Shiras kan gezien worden als de grondlegger van de nachtelijke natuurfotografie. Hij leverde baanbrekend werk dankzij zijn cameravallen die gekoppeld waren aan fotoapparatuur met flits. Toen in 1906 zijn foto’s in een nummer van National Geographic werden gepubliceerd, was dat tevens de eerste keer dat natuurfotografie centraal stond in dit iconische tijdschrift.

Hub Kockelkorn

12 13

MacaronipinguĂŻns op Marion-eiland, Zuid-Afrika (Foto: Thomas P. Peschak / National Geographic)

Werken aan een betere wereld

14 15

Voor museumeducatie naar het Museon

Als ik ’s ochtends uit het raam van mijn werk­ kamer kijk, zie ik letterlijk iedere dag zo’n vijf, soms nog meer, schoolbussen voorrijden.

Even later wordt door onze educatief mede­ werkers, docenten eigenlijk, naar de beste traditie van het Museon in de tentoonstellingen en de leszalen aanschouwelijk onderwijs gegeven over tal van uiteenlopende onder­ werpen. Het is iedere dag weer erg leuk en inspirerend om te zien en ik hoop dat ik de verwondering daarover nog even volhou. Want de inhoud en omvang van deze museum­ educatie is nog steeds erg uniek in Nederland.

Dat geldt ook voor onze kernboodschap ‘Ontdek de wereld’ en de tentoonstelling One Planet. De 17 Duurzame Ontwikkelings­doelen van de Verenigde Naties die daarin centraal staan, zijn voor steeds meer instellingen een bron van inspiratie. Ik kwam ze tegen bij de Haagse Hogeschool, de Universiteit Leiden, de Rabobank en enkele andere leden van onze Corporate Ambassadorsclub en bij de gemeente Den Haag, die het stadsmotto

inmiddels vertaalt in: ‘In Den Haag werken we aan een betere wereld’. En daar gaat precies onze tentoonstelling over waarbij we scholieren en ook onze reguliere bezoekers handelingsperspectief willen bieden om aan die betere wereld te werken. We zijn een museum met een boodschap en gaan daarin net een stap verder dan veel van onze collega’s. Tegelijk zijn en blijven we een leuk en leerzaam dagje uit voor jong en oud.

Ik heb in de eerste weken van mijn directeur­ schap in een stevige reeks gesprekken kennis gemaakt en over het bovenstaande gesproken met de collega’s, de partners in Den Haag en de sector, de betrokken gemeentebestuurders en -ambtenaren en natuurlijk ook de Vrienden.

De laatsten in de persoon van het Vrienden­ bestuur en het team van vrijwilligers die de winkel verzorgen. Het heeft mijn beeld van het Museon aangevuld en bevestigd dat ik in een prachtig en uniek instituut werk!

Peter de Haan, Directeur Museon

Ötzi de ijsmummie

Ötzi the iceman, onderzoek de mysterieuze ijsmummie is een interactieve tentoon­ stelling die vanaf begin oktober 2019 te zien is in het Museon. In de tentoonstelling maken de bezoekers kennis met de archeo­ logische vondst van Ötzi, de ijsmummie uit de Alpen, en het forensisch onderzoek dat volgde. Ze onderzoeken het oudste mense­ lijk lichaam dat tot nu toe in Europa is gevonden. Dankzij moderne, wetenschap­ pelijke onderzoekstechnieken heeft Ötzi nog heel wat verhalen te vertellen over zijn leven en zijn dood.

Intact In 1991 werd hoog in de Alpen een bijzondere vondst gedaan. Een lichaam werd gevonden en al snel bleek dat dit niet van een recent omgekomen skiër was, maar van een man die meer dan vijfduizend jaar geleden leefde. Hij kreeg de naam Ötzi, naar zijn vindplaats in het Ötztal. Wat deze ijsmummie zo bijzonder maakt, is dat zijn lichaam bijna helemaal intact is. Hij is meer dan vijfduizend jaar oud en werd

gevonden met een groot deel van zijn kleding en eigendommen. Op het moment dat hij stierf, had hij onder andere zijn boog, meerdere pijlen, een rugzak en een koperen bijl bij zich.

Modern forensisch onderzoek Door het gebruik van moderne wetenschap­ pelijk en forensische technieken in het onder­ zoek naar Ötzi krijgen de wetenschappers een uniek kijkje in het leven en de omgeving van iemand uit de Steentijd. Zo weten we dat Ötzi 46 jaar is geworden, dat hij zeer afgesleten tanden en kiezen had doordat hij zijn gebit als gereedschap gebruikte en dat zijn lichaam vol zat met tatoeages. Ook zijn er sporen van arsenicum gevonden in zijn haar, wat er op duidt dat hij met mineralen werkte, waarschijn­ lijk het smelten van koper. Ook de doods­ oorzaak is achterhaald. Ötzi is gestorven door een pijlpunt, afgeschoten van achteren. Hoe en waarom dit is gebeurd, blijft een mysterie.

Willemien Meinders

Het kloppende hart van Curaçao

16 17

Tambú, omstreeks 1960

In One Planet, tussen de zeventien opstel­ lingen over de Duurzame Ontwikkelings­ doelen van de Verenigde Naties, staat een aantal podia waar we verder inzoomen op een onderwerp of actueel onderzoek presen­teren. Op één van deze podia besteden we sinds kort aandacht aan de tambú, een muziek- en dansvorm die in de zeventiende eeuw op de plantages van Curaçao is ontstaan en inmiddels op de Nationale Inventaris van Immaterieel Erfgoed is geplaatst.

Duurzaam Ontwikkelingsdoel 11 draait om duurzame steden en gemeenschappen. Het beschermen en versterken van cultureel erf­ goed is een speerpunt bij het bereiken van dit doel. De tambú is hiervan een goed voorbeeld.

Tot slaaf gemaakten gebruikten deze muzieken dansvorm vermoedelijk om met elkaar te communiceren zonder dat de plantagehouder begreep waar het over ging. Omdat de tambú

de eenheid van een groep bevorderde – wat door de machthebbers als onwenselijk werd beschouwd – is hij lange tijd door kerk en staat bestreden. Tussen 1936 en 1952 werd de tambú zelfs helemaal verboden. Pas in 2012 (!) werden de laatste restricties voor het houden van tambú-feesten opgeheven.

Sinds 2015 wordt de tambú officieel be­schouwd als Nederlands immaterieel erfgoed, dankzij de inspanningen van SPLIKA, een stichting die als doel heeft het Papiaments, de literatuur en de cultuur van de Antillen in Nederland te bevorderen. De Afro-Curaçaose identiteit heeft hiermee de erkenning gekregen die ze verdient. Speciaal voor de opstelling in het Museon schreef Rincho X afgelopen januari een tambú die de geschie­ denis van deze muziek en dans vertelt. Op de pagina hiernaast drukken we de tekst af, in de tentoonstelling valt hij te beluisteren.

Diederik Veerman

Oh Tambú Oh mama Afrika, van jou zijn we geroofd pijnlijk opgestapeld in de buik van de boot Vervoerd naar Curaçao over de golven des doods Het vuur van overleving dat hield ons groot De dagen waren hard, alles van ons afgepakt, maar niet het ritme in ons hoofd noch het ritme in ons hart.

Onderdrukt door het gezag, toch bleef je onze kracht, al was de zweep niet zacht, dankzij jou toch vaak een lach, Met chapi en bari, uiten wij ons verdriet, vertalen wij de pijn in vreugde en muziek Tambú als verzet, Tambú voor de strijd Tambú is geluk, Tambú is zo fijn Dankzij Tambú putten we kracht uit onze pijn Tambú brengt ons samen, op de donkerste dagen In de buik van de boot is waar het begon Geboren op de plantage, gevierd in Museon Tambú voor meer regen. Tambú bracht het zegen vele workshops in de regen, Tambú zal overleven Verafschuwd door de kerk, verboden door de staat, aangevallen door de pastoor geknuppeld op straat gedemoniseerd bejegend met geweld, maar Tambú krijg je niet stuk, misschien hooguit het vel.

Kalebas was de basis, als men niet wou dat de ‘baas’ wist Geld aan de mond als de boodschap aanstond Zing, klap, dans, speel maar samen, Tambú is van ons Van Curaçao naar koro en weer retour naar Curaçao Tambú waar je ook gaat, weet dat ik van je hou, Tambú waar je ook gaat, wij houden van jou Oh Tambú I need you, Oh Tambú I feel Good Oh Tambú I love you, Oh Tambú we are you Tambú Coriano. Tambú Beleño, Tambú marabenze, Tambú serano (seru), Tambú weis largu, Tambú telele, Tambú lastra, Tambú spiritual, Tambú moderno, Paranda di Tambú

Verzameling op sap

18 19

Vliegende vis, draakvis, tweeoogrog en gitaarrog

Nog slechts een aantal potten te gaan en dan is de volledige collectie biologische vloeistofpreparaten beschreven en staan de meeste daarvan online. In de vitrine in de hal van het Museon is vanaf april een kleine selectie te zien.

Vloeistofpreparaten zijn een bijzondere vorm om organismen te bewaren. Dieren, planten of zaden worden in glazen potten geplaatst.

De pot wordt gevuld met ‘sterk water’: een oplossing van water met zeventig procent ethylalcohol of vier procent formaldehyde.

Mooie, representatieve potten hebben losse glazen of houten deksels, die zijn verzegeld met lak, was, pek of teer. Bij oude potten zijn de deksels vaak overtrokken met een blaas of perkament. Vaak zijn de deksels en verzegeling zwart geverfd.

Deze conserveringsmethode voorkomt aan­ tasting door insecten die het op de museum­ collectie hebben gemunt zoals museumkevers en klerenmotten. Bovendien vergt het in de meeste gevallen minder werk en tijd dan het

opzetten van dieren of het verwerken van planten in een herbarium. Ook blijft het orga­ nisme intact; hoewel op den duur verkleuring optreedt, worden de organen en details zoals de voetkussens bij knaagdieren en de plooien in de oren van vleermuizen bewaard. Bij droog prepareren vervormen deze of gaan volledig verloren. Wanneer de pot goed verzegeld is, is deze bewaarmethode voor de eeuwigheid.

De ‘natte’ collectie van het Museon Oude Haagse schoolverzamelingen zoals van het Dalton en van de voormalige meisjes-HBS hebben bijgedragen aan de omvang en diver­ siteit van de natte collectie van het Museon.

Daarnaast zijn er bijdragen van particulieren en specimen uit verschillende onderzoeken en expedities. Bijzonder zijn de vondsten uit Antarctica, verzameld door de mariene bioloog J.S. Zaneveld en de specimen die door de duikboot Alvin zijn opgedoken uit de diepzee.

Frits van Rhijn

Bekijk de collectie op cc.museon.nl

Ontmoet het Museon!

Een eerdere editie van Kom in de Kas (Foto: Ebbert Olierook)

Onze tentoonstellingen en activiteiten worden van tijd tot tijd op een verrassende locatie aan het publiek gepresenteerd. Wij noemen dit outreach-activiteiten. Dit is één van de manieren waarop wij het Museon onder de aandacht brengen en zo willen wij geïnteres­ seerden inspireren om het museum te bezoeken. We doen dit met een promotie­ team van collega’s dat is gespecialiseerd in marketing, communicatie en educatie.

Een goed voorbeeld is het evenement Kom in de Kas, het grootste, landelijke publieks­ evenement van de Nederlandse glastuinbouw.

Groente-, bloemen- en plantenkwekers openen in het weekend van 6 en 7 april de deuren van hun kassen voor het publiek en geven dan een inkijkje in het kweekproces.

Voor jong en oud zijn er in en rond de kassen allerlei activiteiten. De toegang is gratis.

Het Museon is in het Westland tijdens het evenement te gast bij een kweker die zijn kas ter beschikking stelt. Met een bezoekersaantal van maar liefst 30.000 bereikt het museum

hiermee veel potentiële nieuwe bezoekers en natuurlijk ook veel Museonfans, die ons al goed kennen. In een leuke stand informeren onze medewerkers het publiek niet alleen over onze tijdelijke tentoonstellingen, maar ook over One Planet, onze centrale tentoonstelling over de zeven­tien Duurzame Ontwikkelingsdoelen van de VN. Wij werken dit jaar samen met DutchVR, VDE Plant, Rootz.Plus en GrowWizzKid. Deze bedrijven en organisaties belichten de Duur­zame Ontwikkelingsdoelen alle vanuit hun eigen missie. Zo wordt de duurzame stad van de toekomst onder de loep genomen en de werking van luchtzuiverende planten – inclusief de afbraak van fijnstof – uitgelegd.

Hoe worden planten ingezet als elektriciteits­ leverancier en waar komt onze groente en fruit in de toekomst vandaan? De stand is een leuke en leerzame locatie voor jong en oud.

Kom ook eens langs!

Rob de Winter

Meer info: www.komindekaswestland.nl

Agenda Museon Tentoonstellingen Reizen in de Ruimte, op weg naar een nieuwe aarde Hoe overleef je op een andere planeet, een nieuwe aarde?

National Geographic – the Art of Wildlife Photography Indrukwekkende natuurfoto’s en de verhalen achter de camera. t/m 16 juni Groene Camera – natuurfotografie uit Nederland en België De beste natuurfoto’s van de Lage Landen. vanaf mei

Activiteiten voor kinderen Word astronaut!

Hoe is het om door de ruimte te vliegen?

De spanning van een lancering te voelen?

Te leven in een ruimtevaartuig? Droom jij er ook van om astronaut te worden? Kom dan naar het Spacelab en leer wat je als astronaut allemaal moet kunnen. woensdag, zondag en tijdens vakanties.

Vanaf 6 jaar Makeshop Schrijf je in voor de Makeshop en leer spelenderwijs over mechanica. zondag en tijdens vakanties, 13.15-14.15 uur.

Vanaf 9 jaar; extra kosten 5 euro

20 21

Proefjeskar De ruimte is een bijzondere wereld; ver weg, maar toch ook altijd om ons heen. We gaan op zoek naar antwoorden op SPACE-iale vragen. Hoe werkt een raket? Hoe ziet Mars er uit? Wat is er zo gevaarlijk aan een vacuüm?

Doe mee met de experimenten. zondag en tijdens vakanties 12.00 & 15.00 uur. Vanaf 6 jaar Familiewerkplaats Ga aan de slag in de familiewerkplaats en maak van SPACE-iale materialen en/of onderdelen uit oude apparaten een Raket, een Space robot, Astronaut of misschien zelfs wel een UFO of Satelliet. woensdag, zondag en tijdens vakanties.

Vanaf 4 jaar; extra kosten 2 euro Maak en speel je eigen SPACE-spel Ga creatief aan de slag met papier, kleur­ potlood en krijt en maak je eigen gezelschaps­ spel op het Spaceplein.

Dagelijks, doorlopend tot 16.30 uur.

Alle leeftijden

In de meivakantie en rond Pasen en Hemel­ vaart is er een aangepast programma.

Kijk op www.museon.nl voor een actueel overzicht van tentoonstellingen en activiteiten.

Activiteiten voor volwassenen Presentaties op dinsdagmiddag Gratis voor Vrienden of met geldig toegangs­ bewijs voor het Museon, 13.30-16.00 uur

14 mei De ontdekking van de ruimte; verleden, heden en toekomst van de ruimtevaart Audiovisuele presentatie door directeur Space Expo Noordwijk, Rob van den Berg

2 april In Emo’s voetspoor; met een Friese abt naar Rome en weer terug in 1211/1212 Door emeritus hoogleraar Middeleeuwse geschiedenis Dick de Boer

21 mei Kunst voor een betere wereld; Nederland 1890-1920 Audiovisuele presentatie door kunsthistorica Anne Marie Boorsma

9 april IJsvogels, de mooiste vogels van Nederland Audiovisuele presentatie door de bekende ijsvogelkenner Jelle Harder

28 mei Caribbean Ties; over de oorspronkelijke bewoners van het Caribisch gebied van vóór Columbus Audiovisuele presentatie door wetenschaps­ communicator Tibisay Sankatsing Nava

16 april Toerisme naar Indië vanaf de Belle Époque tot aan de Tweede Wereldoorlog (18701940) Audiovisuele presentatie door specialist Indische geschiedenis Joep Walter 23 april De Vikingen Audiovisuele presentatie door archeologe Diana de Wild

In de maand juni worden er geen dinsdag­ middagpresentaties verzorgd.

Geologielezingen Georganiseerd door de Haagse Geologische Vereniging 13.30–16.00 uur, gratis met geldig toegangs­ bewijs voor het Museon.

Niet-leden: graag vooraf aanmelden via Rose Denters, dentersrose@gmail.com

30 april Tropisch modernisme; Nederlandse archi­ tectuur in Nederlands-Indië tussen 1915 en 1940 Audiovisuele presentatie door kunsthistoricus (specialisatie architectuur) Jan van Dullemen

Zaterdag 13 april Klimaatverandering in het geologisch verleden; lessen voor de toekomst?

Door geoloog en klimaatwetenschapper Robin van der Ploeg

7 mei Het Oranjehotel; een Duitse gevangenis in Scheveningen Audiovisuele presentatie door historicus Bas von Benda-Beckmann

Zaterdag 4 mei Een uniek walruskerkhof voor de kust van België Door Bram Langeveld, conservator bij het Natuurhistorisch Museum Rotterdam

Filmoverzicht Omniversum Backyard Wilderness In de film volgen wij een Amerikaans gezin gedurende de vier seizoenen. Het huis ligt prachtig aan de rand van het bos, maar de familie heeft weinig oog voor het natuurspektakel om hen heen. Ze worden opgeslokt door de moderne media in hun drukke leven. Langzamerhand krijgt Katie, de dochter van het gezin, toch oog voor wat zich zo dicht bij haar voordeur afspeelt en ontdekt ze hoeveel plezier de natuur kan geven.

Pandas, a new story Qian Qian staat voor het grootste avontuur van haar leven.

De pandawelp is geboren in Chengdu Panda Base, een reservaat voor reuzenpanda’s. Nu wordt ze voorbereid op een leven in de wildernis.

Oceans, our blue planet Ontdek de wonderlijke wereld van de oceanen in de film Oceans, our blue planet van de BBC. De spectaculaire wereld die zich onder de golven bevindt, wordt op grandioze wijze in beeld gebracht.

D-Day, Normandy 1944 6 juni 1944 betekende een keerpunt in onze moderne geschiedenis. Operatie Overlord maakte een begin aan het einde van de Tweede Wereldoorlog. D-Day, Normandy 1944 gaat in op de details van Operatie Overlord en laat vanuit strategisch en menselijk oogpunt zien hoe de geallieerden uiteindelijk een einde maakten aan het Derde Rijk.

Apollo 11 Spectaculaire grootbeeldfilm met niet eerder vertoonde beelden over de eerste bemande maanreis. Je voelt de spanning tijdens de voorbereidingen, bij de lancering, de landing en de terugkeer op aarde.

Deze programmering is onder voorbehoud van wijzigingen.

Kijk voor actuele films en draai­tijden altijd even op de website.

22 23

Berichten van het Bestuur Jaarvergadering 2019 Op zaterdag 13 april a.s. is in het Museon de Jaarvergadering van de Vrienden van Museon en Omniversum. De Vrienden ontvangen eind maart voor deze jaarlijkse Vriendendag een uitnodiging. Vanaf 10.00 uur is de inloop en om 10.30 uur start de bijeenkomst. De gebruike­ lijke onderwerpen zijn de (financiële) verslagen over 2018 en de begroting voor 2019 en 2020.

Ook zullen de beide directeuren, de nieuwe directeur van het Museon, Peter de Haan en Berend Reijnhoudt van Omniversum het woord voeren. Er zijn de volgende bestuurs­ mutaties te melden: • Inge Strating zal helaas aftreden. Zij heeft aangegeven dat de secretarisfunctie niet goed samengaat met haar drukke werk­ zaamheden elders in het land. Gelukkig hebben wij Bart Borsje bereid gevonden in haar voetsporen te treden.

• Iris Moolenaar wordt voorgedragen als bestuurslid met de portefeuille activiteiten en ledenwerving.

• Dick van der Krogt, aftredend voorzitter, heeft laten weten dat hij blijft totdat er een opvolger is gevonden.

Tegenkandidaten kunnen zich tot uiterlijk 6 april melden bij het secretariaat.

Aansluitend op de vergadering wordt aan de aanwezigen door de Vrienden in het Omniversum een bescheiden lunch aange­ boden. Om 13.00 uur bestaat vervolgens de mogelijkheid voor een bezoek aan het depot van het Museon of aan de film Backyard Wilderness in Omniversum. De stukken zijn te downloaden via de websites van het Museon en Omniversum.

Familie Vriendenkaart Voor volwassenen en jongeren hadden wij al Vriendenkaarten met onder meer als faciliteit dat men één introducé mag meenemen. Daar is nu een Familie Vriendenkaart bijgekomen.

Met deze kaart à € 50,00 kunnen vijf personen, waaronder maximaal twee volwassenen, profiteren van de faciliteiten. De familie­ kaarten zijn te bestellen op ons secretariaat (vvv@museon.nl).

Vrienden Cadeaukaart Afgelopen december hebben wij de Cadeau­ kaart geïntroduceerd. Leuk om weg te geven op verjaardagen of bij andere gebeurtenissen.

Aan zo’n kaart zijn geen verdere verplichtingen verbonden. De kaart stopt automatisch aan het eind van het kalenderjaar. De kaart is te krijgen in de winkel van het Museon of te bestellen bij ons secretariaat.

Schenking aan Museon Door het Museon wordt jaarlijks een school­ reismagazine gemaakt en verspreid onder honderden scholen in Nederland. Het maga­ zine inspireert die scholen om het Museon als schoolreisexcursie op te nemen. Zoals al jaren het geval hebben de Vrienden de uitgave van het magazine voor € 6000,- gesubsidieerd.

Colofon Redactie: Carin den Dulk, Marjan Engels, Simone de Graaff, Christine Gündisch, Jennifer de Haas, Hub Kockelkorn en Frits van Rhijn E-mail redactie: cgundisch@museon.nl Ontwerp: Wout de Vringer Druk: Mail Succes ISSN: 2214-1634

Museon Stadhouderslaan 37, 2517 HV Den Haag 070-3381338 www.museon.nl

Omniversum President Kennedylaan 5, 2517 JK Den Haag 0900-6664837 www.omniversum.nl

20 juli 1969: Neil Armstrong op de maan. Beeld uit de film Apollo 11 in Omniversum