VRIENDENMAGAZINE OKT- DEC 2018 # 04
Redactioneel
Inhoudsopgave
Beste Vrienden,
03
Pandas, a new story
De panda blijft een publiekslieveling. Weder om reisde een IMAX-filmteam naar het Panda Base fok- en onderzoekscentrum in het Chinese Chengdu. We openen dit Vrienden magazine met een verhaal over het ontstaan van hun film. Van China gaat het naar de ruimte, waar we op zoek gaan naar een nieuwe aarde. Terug op onze eigen planeet doorkruisen we ons eigen land. Aan de hand van foto’s van ’s lands beste amateurfotografen dompelen we ons onder in de rijkdom van onze. Vervolgens hebben we een verhaal over de veenwinning in Friesland en een dat verband houdt met de mergelwinning in Zuid-Limburg. Ooit nagedacht over de relatie tussen een brok mergel uit een ZuidLimburgse groeve en het uitsterven van de dinosaurussen? Tenslotte kijken we nog eens naar de film Oceans in Omniversum, deze keer door de ogen van twee Leidse studenten. En tussen de bedrijven door doen we een oproep om op het project voor blinden en slechtzienden te stemmen dat het Museon heeft ingediend om kans te maken op een prijs en neemt Marie Christine van der Sman afscheid als museumdirecteur.
05
Omniversum filmweetje
06
Een prachtige toekomst
07
Reizen in de ruimte
10
Natuurfotografie in de Lage Landen
14
Laagveen in Friesland
Veel leesplezier, Hub Kockelkorn
16 Genomineerd! 17
Kalksteen in One Planet
18 Recensie Oceans, our blue planet 20
Agenda Museon
22
Filmoverzicht Omniversum
23
Berichten van het Bestuur
Pandas, a new story
Vanaf 9 oktober draait de IMAX-film Pandas, a new story in Omniversum. Een spannende, grappige en ontroerende familiefilm over een pandawelp die wordt voorbereid op het leven in de wildernis. Een onvergetelijk avontuur voor jong en oud op het reus achtige koepelscherm van het Haagse film theater. De reuzenpanda is voor China een belangrijk symbool. In het Panda Base fok- en onder zoekscentrum in Chengdu doen ze er alles aan om de soort voor uitsterven te behoeden. Vandaag de dag leven er nog slechts twee
duizend panda’s in het wild en circa drie honderd in gevangenschap. Pandawelp Qian Qian staat voor het grootste avontuur van haar leven. Ze is geboren in het reservaat voor reuzenpanda’s in Chengdu. Nu wordt de pandawelp voorbereid op een leven in de wildernis. De overstap van het bescherm de bestaan tussen andere pandawelpen naar een leven in de bergen waar ze helemaal voor zichzelf moet zorgen, is natuurlijk niet gemak kelijk. Daarom krijgt Qian Qian hulp van Chinese en Amerikaanse biologen. Die leren haar om haar ‘innerlijke panda’ te ontdekken en ontwikkelen.
04 05
Het was een uitdaging om Panda Base aan boord te krijgen De kennismaking met Ben Kilham en zijn werk was voor de Douglas en Fellman een onge looflijke ervaring, maar ze waren er niet van overtuigd dat het verhaal het avontuurlijke element had dat bij een goede IMAX-film hoort. Totdat Ben bij het afscheid nog terloops opmerkte dat hij zojuist was uitgenodigd om in China zijn programma op panda’s toe te passen. Op dat moment wisten Douglas en Fellman het onderwerp voor hun volgende gezamenlijke film.
Op zoek naar een onderwerp voor een nieuwe film Het idee voor de film Pandas ontstond in 2009 tijdens veldwerk voor Born to be Wild, de eerste gezamenlijke productie van film makers Douglas en Fellman. Nog voordat ze ook maar iets wisten over pandarehabilitatie programma’s stuitten ze op een ander soort berenprogramma. Al meer dan twintig jaar vangt Ben Kilham wees geworden zwarte berenwelpen op in New Hampshire om ze daarna weer terug te laten keren in de bossen. De filmmakers reisden naar de bossen in het noordoosten van de Verenigde Staten, waar ze Kilham en zijn welpen ontmoetten.
Een eerlijk verhaal Het maken van de film Pandas duurde drie jaar van start tot finish, met acht filmshoots op locatie in New Hamshire en China. De film makers werkten samen met het Chinese productiebedrijf Gung Ho Films; het team bestond uit veertig man uit de VS, Canada en China. De filmmakers waren goed voorbereid op het werken in een ander land met een andere taal, cultuur en onbekend terrein, maar het was nog steeds een uitdaging om als buitenlandse filmcrew Panda Base aan boord van het project te krijgen. Tijdens het veldwerk voorafgaand aan de film bezochten de makers het centrum geregeld om zo een band met de onderzoekers op te bouwen. Het werk dat ze daar doen is buitengewoon moeilijk en gaat met veel tegenslagen gepaard. Het was voor de onderzoekers daarom van belang te weten dat de film een eerlijk verhaal zou vertellen waarin hun doel - het rehabili teren van pandawezen - centraal zou staan. Jennifer de Haas
Omniversum filmweetje
Drie dingen die je nog niet wist over de reuzen- 1 panda:
De reuzenpanda heeft een vrij grote kop omdat hij grote, krachtige kaken heeft. Met deze krachtige kaken eet hij grote hoeveelheden bamboe. Zo’n 99 procent van zijn dieet bestaat uit bamboe. Een panda besteedt gewoonlijk veertien tot zestien uur per dag aan het eten ervan.
2
Reuzenpanda’s staan bekend als vrij slome dieren. Ze kúnnen echter wel snel rennen. Ze houden dit echter niet lang vol, omdat hun bamboedieet niet genoeg energie levert voor grotere afstanden.
3
De reuzenpanda heeft een zeer goed reuk vermogen. Met zijn neus bepaalt hij welke delen van de bamboe eetbaar zijn. Zodra hij een stuk bamboe heeft, besnuffelt hij dit en gooit de delen die niet lekker zijn weg.
Een prachtige toekomst
06 07
Dit is mijn laatste column voordat ik het Museon ga verlaten. Op 1 januari a.s. ga ik met pensioen na 29 jaar actief te zijn geweest binnen het Haagse museale en erfgoedveld, waarvan zeven jaar in dienst van het Museon. Dat ik het Museon ga verlaten op het moment dat er veel activiteiten in het museum ont plooid worden, geeft een gek gevoel. Maar ik realiseer me dat het goed is om nu te vertrek ken; het museum loopt goed en ik verwacht dat mijn opvolger op een stevig fundament verder kan bouwen. Het Museon mag zich verheugen op veel enthousiaste bezoekers, toenemende aan dacht in de media en de belangstelling van onze stakeholders zoals de Gemeente Den Haag en het bedrijfsleven. Overleven buiten onze planeet Op het moment dat ik deze tekst schrijf is de voorbereiding van de nieuwe gezinstentoon stelling Reizen in de Ruimte in volle gang (opening: 19 oktober); hierin wordt het kader geschetst waarbinnen de mens eventueel zou kunnen overleven buiten onze planeet. Het is een levendige en volledig interactieve tentoon stelling die aanzet tot nadenken over het zorg vuldig omgaan met onze eigen aarde. Bij de expositie wordt ook een uitgebreid lespakket aangeboden voor zowel primair als secundair onderwijs. Voorbeeld voor andere instellingen Duurzaamheid is een thema dat mij na aan het hart ligt. Het groene dak op het Museon is bijna klaar, de herinrichting van de begane grond (met ledverlichting) en de groene inrichting (met veel planten) van een compleet nieuwe publieksrestaurant, beide met geld van de BankGiroLoterij, zijn in volle gang. Het Museon ontvangt al sinds drie jaar een Green Key Label ‘Goud’ voor duurzaamheid en zit in de kopgroep Zero Waste binnen het Neder
Duurzaamheid is een thema dat mij na aan het hart ligt landse culturele veld. We hopen een voorbeeld te zijn voor andere culturele instellingen op het gebied van duurzaamheid en milieu bewustzijn. Intern pakken we de verlichting en klimaatbeheersing aan om zo min mogelijk energie te verspillen en hanteren we een strikte afvalscheiding. Dit groene Museon laat ik graag na aan de stad Den Haag. Ik dank iedereen voor het vertrouwen dat jullie het Museon en mij de afgelopen jaren hebben geschonken en wens het Museon en ook Omniversum met zijn trouwe vrienden kring een prachtige toekomst. Ik zal jullie alle maal erg missen. Marie Christine van der Sman Directeur Museon
Reizen in de ruimte Astronaut Carlos I. Noriega tijdens een ruimtewandeling, 2000 (Foto: NASA)
De mens popelt om de ruimte te verkennen. Steeds meer landen investeren in een ge avanceerd ruimtevaartprogramma. Ook voor kinderen is de ruimte een fascinerend onderwerp: zo is bijvoorbeeld de film E.T. al 36 jaar oud en kennen kinderen van nu hem nog steeds. De populariteit van André Kuipers of de nieuwste Star Wars-films laten even eens zien dat het onderwerp ruimte en alles daaromheen ons nog altijd in zijn greep heeft. Het Museon programmeert daarom vanaf 18 oktober 2018 de tentoonstelling Reizen in de ruimte, op weg naar een nieuwe aarde. Ruimtevaart spreekt tot de verbeelding en er is veel leuks over te vertellen en mee te doen. Bovendien is het thema de perfecte drager van wetenschap en technologie, het vakgebied waarbinnen het Museon zich sterk wil profi leren. In de tentoonstelling kunnen bezoekers ontdekken wat voor technieken er gebruikt worden in de ruimtevaart en wat er voor nodig is om een bestaan op te bouwen op een planeet die anders is dan onze aarde. Reizen in de ruimte dompelt je onder in de wereld
van ruimtevaart en wetenschap. Zo zie je onze eigen bijzondere planeet in een nieuw licht. Naar de sterren en daar voorbij Reizen in de ruimte, op weg naar een nieuwe aarde bestaat uit drie delen die samen de reis van de mens vanaf de aarde door de ruimte naar een nieuwe woonplaneet beschrijven. Begin je ruimtereis dichtbij huis: op aarde zijn de voorbereidingen in volle gang. Voordat je astronaut kunt worden, moet je een heel proces doorlopen: je moet fysiek fit zijn en van alles weten over ruimtetechnieken. Je moet kunnen communiceren met astronauten uit alle landen van de wereld. Bovendien is er een team op aarde nodig dat de astronauten helpt tijdens hun tocht door de ruimte. In het controlecentrum bedien je alle knoppen om een raket succesvol te lanceren, zodat de ruimtereis van start kan gaan. Na de lancering bevind je je onderweg in de ruimte: het tweede deel van de tentoonstelling. Hier toont het Museon technieken die in de
08 09
Waterdruppel zweeft voor gezicht van astronaut Karen Nyberg (Foto: NASA)
ruimtevaart gebruikt worden. Centraal staat een ruimteschip vol interactieve exhibits dat veel dezelfde faciliteiten heeft als het echte inter nationale ruimtestation, het ISS. Zo is er een slaapcabine en een robotarm en kun je plaats nemen op een ruimte-wc. Bovendien kun je live het echte uitzicht vanuit het ISS bewonde ren en sluit je in een arcadespel capsules met nieuwe astronauten aan op het ruimteschip. In deel drie van de tentoonstelling kaart het Museon de levensvoorwaarden van de mens en de waarde van onze thuisplaneet aan. Na een lange reis door de ruimte is het dan einde lijk zover: je komt aan op de nieuwe planeet. Daar heb je van alles nodig om te kunnen over leven: water, voedsel, zuurstof en energie zijn de basis, maar ook een huis om in te wonen en gezelschap om je heen zijn hard nodig. De tentoonstelling sluit af met de terugkeer op aarde en een overpeinzing over alles wat er onderweg is gebeurd. Je stelt jezelf de vraag: zou ik echt zelf naar een andere planeet durven? En wat zijn daarvan de gevolgen?
Wetenschap en technologie Alledaagse dingen zoals eten zijn in de ruimte afhankelijk van technologie. Van conservering en bereiding tot opeten: niets is simpel in een ruimteschip. En als we ooit echt op een nieuwe planeet terechtkomen, zijn we afhankelijk van slimme technologie om daar te overleven. Geen energie zonder zonnepanelen, geen water zonder zuiveringsinstallaties en geen huis zonder bouwtechnieken. Met humor en luchtigheid creëert Reizen in de ruimte aan dacht voor allerlei technieken zoals urine zuivering voor drinkwater in het internationale ruimtestation. Zo brengt het Museon de weten schap dicht bij de belevingswereld van kinderen. Voor de groeiende rol van technologie in de maatschappij is het belangrijk dat kinderen vroeg in aanraking komen met wetenschap op z’n leukst. Alleen dan raken ze geïnteres seerd genoeg om zelf een bètacarrière te overwegen. Dat is belangrijk, want er is een groeiend gebrek aan goed geschoold technisch en bètapersoneel op de arbeids markt. Het Museon wil bijdragen aan het oplossen daarvan met een duurzame pro
Zelfportret marsrover Curiosity, 2015 (Foto: NASA/JPL-Caltech/MSSS)
grammering rond het thema wetenschap en technologie. Reizen in de ruimte maakt daar onderdeel van uit. Mens en planeet Naast een verbinding met wetenschap en technologie wil het Museon in Reizen in de ruimte ook een link leggen met de duurzame ontwikkelingsdoelen van de VN, die het uit gangspunt vormen van de vaste expositie One Planet. Want hoe kunnen we een bestaan opbouwen op een andere planeet als we onze eigen planeet niet duurzaam weten te bewonen? Veel van de technologieën die leven buiten de aarde mogelijk maken, kunnen op aarde een grote waarde hebben bij het oplossen van wereldwijde problemen. In het internationaal ruimteschip bijvoorbeeld wordt zo’n 93 procent van het gebruikte water gezuiverd en hergebruikt. Van urine tot waterdamp, zo goed als niks gaat verloren. Dat soort technieken kunnen doorontwikkeld worden en ook op aarde hun nut bewijzen. Bovendien is de
‘mindset’ die we nodig hebben om een circu lair ecosysteem op te bouwen op een nieuwe planeet essentieel bij het kijken naar de duur zame toekomst van onze eigen planeet. Want ook de aarde zweeft als ruimteschip door het universum met eindige energie-, voedsel- en watervoorraden. Kom mee naar de ruimte Reizen in de ruimte is een tentoonstelling waarin plezier voorop staat. Vol verwondering kijkt het Museon naar de wereld van ruimte vaart. Als bezoeker maak je een ruimtereis door de tentoonstelling terwijl je nadenkt over de implicaties van een leven opbouwen buiten onze eigen aarde. Je doet nieuwe inzichten op, ontwikkelt ideeën en doet ont dekkingen over ruimtereizen en de bestaans voorwaarden van ons leven. Al onderzoekend merk je dat al die technologie helemaal niet zo ver van je afstaat. Wees nieuwsgierig, stel vragen en ga op avontuur in Reizen in de ruimte! Jacinta Moons
Natuurfotografie in de Lage Landen Op 4 oktober opent de expositie van de winnaars van de Groene Camera 2018. Meer dan zesduizend beelden werden inge zonden in negen verschillende categorieën. Indrukwekkende landschappen, dieren in actie, kleurrijke insecten en kunstzinnige beelden. De tentoongestelde foto’s vormen de top van de Nederlandse natuurfoto grafie. We spreken met Daan Schoonhoven, één van de initiatiefnemers van de Groene Camera. Waarom hebben jullie deze prijs in het leven geroepen? ‘Het cliché luidt: een beeld zegt meer dan duizend woorden. Sprekende natuurfoto’s spelen een belangrijke rol in het versterken van het besef dat onze natuur mooi en bijzonder is en daarom ook iets om zuinig op te zijn. Deze gedachte is mijn persoonlijke motivatie geweest om de natuurfotografieprijs de Groene Camera in het leven te roepen. In 2017 is de prijs voor het eerst uitgereikt.’
Nederland telt wel 400.000 mensen die zich natuurfotograaf noemen! De Zilveren Camera had altijd een categorie natuur, maar deze categorie is per 2016 komen te vervallen. Hebben jullie hierop ingespeeld? ‘De plannen voor de Groene Camera waren er eerder, maar het duurde tot 2017 voor we dit hebben gerealiseerd. Toevallig viel dit samen met de keuze van de organisatie Zilveren Camera om natuurfotografie als categorie te laten vervallen. Zoveel professionele natuur
10 11
De foto van Freek Veldman op de pagina hiernaast is winnaar in de categorie Geleedpotigen. De jury zegt over deze foto: ‘Echt een prachtig grafisch beeld. Bijna geïsoleerd uit zijn natuurlijke omgeving en door de grafische lijnen, oogt het haast als een illustratie. De bijna perfecte windstille weerspiegeling, de subtiliteit van het beeld, de twee spiegelende weidebeekjuffers, alles klopt!’ De vos van Nils Poldervaart op de volgende pagina is de algehele winnaar. Over die foto zegt de jury: ‘Een compositie met lef. Het onderwerp is niet een vos, maar een onwerkelijk aandoende situatie. Met grote trefzekerheid gevangen in een beeldrijm, waarbij zowel de kracht van de grafische eenvoud als die van de sprekende details uitstekend tot zijn recht is gebracht.’
fotografen zijn er niet, maar Nederland telt wel 400.000 mensen die zich natuurfotograaf noemen! Velen van hen zijn geen professional, maar hun foto’s zijn wel van professioneel niveau. Dit verdient een eigen grote fotoprijs.’ De Groene Camera onderscheidt zich door uitsluitend foto’s te accepteren die in Nederland of België zijn gemaakt. Wat is daar voor de reden? ‘Het is een heel bewuste keuze om alleen foto’s uit de Lage Landen te accepteren. Ten eerste willen we graag onze natuur voor het voetlicht brengen en de diversiteit en schoon heid ervan laten zien. Ten tweede is het eerlijker voor de deelnemende fotografen omdat je geen leeuwen en toekans hoeft te vergelijken met een roodborstje of ree.’ Rob de Winter
Weidebeekjuffers (Foto: Freek Veldman)
12 13
Vos (Foto: Nils Poldervaart)
Laagveen in Friesland
In het Friesch Dagblad verscheen de afge lopen tijd een aantal bijdragen van het Museon. Centraal daarin stonden voor werpen uit de museumcollectie die een relatie hebben met Friesland. We willen ze ook de lezers van dit magazine niet onthouden. In een tijd zonder schooltelevisie en Het Klok huis boden schoolplaten vroeger een belang rijk venster op de wereld. Met behulp van schoolplaten namen juffen en meesters hun leerlingen mee op excursie in de natuur, terug naar een ver verleden of naar bijzondere plaatsen in Nederland en de koloniën.
14 15
Om te leren over de wereld om hen heen heb ben kinderen van de mr. J.AE.A. Lismanschool in Den Haag gekeken naar deze schoolplaat. Want van deze school is de schoolplaat Een laagveengebied in Friesland afkomstig. De plaat dateert uit 1922 en hoort binnen de serie Nederland in woord en beeld van de Groningse uitgeverij Wolters. Deze reeks voerde kinderen onder meer langs het Limburgse heuvelland, een scheepswerf aan de Nieuwe Maas en de industriestad Enschede. De dertig platen werden ‘naar de natuur’ geschilderd door Johan Dijkstra en Bernardus Bueninck. Voor ieder schilderij kregen ze circa 150 gulden, plus een vergoeding voor reiskosten.
Turfwinning Toen de Groningse kunstenaar Johan Dijkstra de opdracht kreeg om een afbeelding te maken van een laagveengebied in Friesland was de vervening daar nog in volle gang. Het afgraven van veen voor de winning van turf was door de Eerste Wereldoorlog sterk opge leefd. De turf was nodig als brandstof voor huishoudens en de industrie. Johan Dijkstra koos voor een plek in de Beets, westelijk van Drachten. Johan Dijkstra zette zijn schilderij op met een lage horizon en een hoge Hollandse lucht. Een veenarbeider is met gekromde rug bezig met het keren van rijtjes drogende turven. Het uitgebaggerde veen ging in grote bakken. Vanuit die bakken werd het veen op het land uitgestort op een onderlaag van riet stengels. Daar lag de massa te drogen in de wind en de zon. Een spade verdeelde ze ten slotte in dikke turven. De getoonde werkwijze moet in de jaren twintig van de vorige eeuw al ouderwets zijn geweest. Meer en meer werd veen toen al uitgebaggerd en afgegraven met behulp van door stoom aangedreven machines. Dijkstra heeft deze moderniteit alleen op de achter grond afgebeeld. Links is naast een klein stoomgemaal een dergelijke veenbagger machine te zien waarvan de schoorsteen als een lucifer omhoogsteekt. Lessen voor het heden Het is me niet gelukt te achterhalen welke plek Dijkstra exact uitkoos om zijn schilders ezel neer te zetten. Het meest richtinggevend was de scherpe blik van Jos Schouwenaars van het Wetterskip Fryslân: ‘De lucht verraadt een noordwestenwind en op de schepen lettend kijken we in dat geval naar het zuid westen. De kerktoren helemaal links geeft een dorp aan. Tussen het stoomgemaal en de machine zie je bovendien aan de overkant van
Nu sta je daar minstens twee meter lager dan pak weg honderd jaar geleden het grote water nog een schoorsteen die rookt. Dat zou ook een stoomgemaal kunnen zijn of een melkfabriek.’ Ik had Jos Schouwenaars namelijk benaderd met de vraag wat de schoolplaat ons kan leren over het heden. Voor hem komen verleden, heden en toe komst erin samen: ‘Aan de ene kant zie je hoe vanuit economische motieven een bestaand moeraslandschap werd vernietigd. Aan de andere kant zie je ook hoe een nieuw land schap ontstaat. Het veenmoeras op de schoolplaat is na de vervening ongetwijfeld drooggelegd en veranderd in een veenweide gebied met boerderijen en nieuwe dorpen. Je staat daar nu dus minstens twee meter lager dan pakweg honderd jaar geleden.’ Voor het Wetterskip vormt bodemdaling een belangrijk punt van aandacht: ‘Veengrond die blootstaat aan de lucht oxideert en verdwijnt. Dat zorgt voor bodemdaling. In het grootste deel van het veenweidegebied willen we de daling zoveel mogelijk vertragen. We doen bijvoorbeeld experimenten met onderwater drainage. In natte tijden voert dit systeem water af, maar in droge tijden wordt er juist water uit de sloten in het land gebracht. Rondom natuurgebieden willen we de bodem veel natter maken. De landbouw zal op die plekken dan wel gaan veranderen. Inkomsten kunnen dan wellicht komen uit weidevogel beheer, de teelt van riet en lisdodde, maar ook van veenmos. Daar kun je namelijk potgrond van maken.’ Gert-Jan van Rijn
Genomineerd!
16 17
Foto: Marsel Loermans
Het Museon is genomineerd voor de RAAK Stimuleringsprijs 2018, die wordt uitgereikt aan een museum dat een speciaal program ma ontwikkelt voor mensen met een visuele beperking. De prijs is een initiatief van het Oogfonds, Dedicon en het Van Abbe museum. Het Museon doet mee met een voorstel voor rondleidingen door het museumdepot voor blinden en slecht zienden die erop gericht zijn alle overige zintuigen zoveel mogelijk te prikkelen. Niet veel mensen krijgen daartoe de kans, maar voor de geluksvogels is het een hele belevenis: een rondleiding door de depots van het Museon. Het staat er vol uiteen lopende voorwerpen, van opgezette dieren tot maskers uit alle delen van de wereld, van bijzondere apparaten tot gesteenten en mineralen, van archeologische vondsten tot antieke leermiddelen. Het is een omgeving die een multisensoriële belevenis mogelijk maakt. We lopen tussen de rekken door, trekken hier en daar een kast of la open en bestuderen voorwerpen die speciaal voor dit
doel op plekken verspreid over het depot zijn klaargezet. Deze zijn voor de doelgroep interessant om de vorm of werking te ont dekken, de structuur of het gewicht te voelen, de geur te ruiken. We ontwikkelen deze rondleidingen in een aantal workshops samen met de doelgroep en met deskundigen. We vinden uit welke delen van het depot het interessants zijn en aan welke voorwerpen we tijdens de rond leidingen aandacht besteden en welke voor werpen we zo neerzetten dat deelnemers ze uitgebreid kunnen bestuderen. Naast het Museon behoren het Verzetsmuseum Amsterdam en het Voerman Museum Hattem tot de genomineerden. Het publiek bepaalt wie de uiteindelijke winnaar wordt en op 8 oktober de prijs van € 30.000 euro in ontvangst mag nemen. Tot zondag 7 oktober 22.00 uur mag iedereen zijn stem uitbrengen. Dus surf naar raakstimuleringsprijs.nl/deelnemers/ het-museon/ en stem op het Museon. Hub Kockelkorn
Kalksteen in One Planet Sandra Harmsen wijst de laag aan die de steen zo bijzonder maakt
Het Museon heeft een nieuw collectiestuk verworven voor de gesteentevitrine in One Planet. Het is een kalksteen uit de mergel groeves in Zuid-Limburg. Het bijzondere aan de steen is dat de laag te zien is die de grens markeert tussen het Krijt en Paleogeen (vroeger Tertiair genoemd), twee verschil lende geologische tijdperken. Deze grove tsunamiafzettingen en de fijne kleilaagjes zijn 66 miljoen jaar geleden neergelegd na de inslag van de Chicxulubmeteoriet in het huidige Mexico. Het gevolg van deze inslag was een massa-uitsterving, het z.g. K/Pgevent. Ook de dinosauriërs zijn toen uit gestorven.
zijn nog altijd te zien. Op de gangwanden is ook veel ‘archiefmateriaal’ te vinden dat door de blokbrekers en voermannen is achter gelaten, zoals berekeningen en tekeningen.
Mergelwinning De grootschalige mergelwinning in ZuidLimburg kwam in de middeleeuwen op gang. Vanaf de vijftiende eeuw groeide de vraag naar kalksteen door de bouw van kloosters, kerken, stadsmuren en huizen. De meeste blokken mergel werden in horizontale gangen met paard en wagen naar buiten gebracht; de sleuven die de wielen hebben achtergelaten
De steen komt uit een koud en heel vochtig klimaat. Voor hij naar buiten ging, is hij in vers houdfolie gewikkeld. Zo bleef hij goed bijeen en droogde hij niet te snel uit. Momenteel wordt de steen zodanig bewerkt dat hij midden oktober in de vitrine geplaatst kan worden zonder op den duur uit elkaar zal vallen.
Geulhemmergroeve De steen voor One Planet komt uit het 25 km lange gangenstelsel van de Geulhemmer groeve bij Berg en Terblijt. In die groeve zijn veel verschillende ruimtes te vinden uit diverse tijden en heel veel muurtekeningen. Zo is er bijvoorbeeld nog een historische schuilkapel uit de Franse revolutie en een Oranjegalerij met getekende medaillons van leden van het Huis van Oranje.
Sandra Harmsen
Recensie Oceans, our blue planet Twee Leidse studenten, Lars Hoeve en Michelle Westmaas, beiden negentien, bezochten BBC’s Oceans, our blue planet in Omniversum en doen verslag. Oceans, our blue planet is de nieuwste film in Omniversum over de oceanen op aarde en het leven daarin. De film neemt je mee op een reis langs alle oceanen en in elke oceaan volgen we een paar dieren als een soort personages uit een speelfilm. Bijvoorbeeld een groep dolfijnen, een octopus en walrussen. Nieuwste technieken De film is gemaakt met de nieuwste tech nieken, zowel in de giant screen-filmindustrie als in het wetenschappelijk onderzoek. Dit is terug te zien in waanzinnige beelden en geluiden die verkregen zijn met nieuwe appa ratuur en fantastisch tot uiting komen op het grote scherm. De film is erg toegankelijk voor zowel een jong als oud publiek. Educatieve insteek Oceans, our blue planet begeleidt je door alle oceanen van de wereld en heeft daarbij vooral een educatieve insteek. Zo komen verschil lende nieuwe ontdekkingen bij zeedieren aan bod en wordt toegelicht hoe die tot stand zijn gekomen en wat hun functie is. We zien bij voorbeeld hoe vissen onder water met elkaar communiceren, een vis een stuk gereedschap gebruikt of dolfijnen die zelfs een soort geneesmiddel gebruiken door hun lichaam over een bepaalde plant te wrijven.
18 19
Het beeld van de onge looflijke schoonheid van de oceanen overheerst De duistere kant van het verhaal Verder is de film niet alleen erg leerzaam maar draagt ook bij aan de bewustwording van het belang van de oceanen. Naast alle mooie dingen die onze oceanen te bieden hebben, worden we ook geconfronteerd met de wat duistere kanten van het verhaal. Zo zien we bijvoorbeeld hoe groot het plastic soep probleem ondertussen is of leren we meer over het tekort aan ijsbergen waarmee walrus sen te kampen hebben door de stijgende temperaturen op aarde.
De film draagt bij aan de bewustwording van het belang van oceanen Al met al is Oceans, our blue planet een waan zinnig mooie film die goed tot uiting komt op het scherm van Omniversum. De film is een echte beleving die je een mooi beeld geeft van onze oceanen en wat zich er in afspeelt. Ondanks de soms serieuze toon in sommige delen van de film overheerst het beeld van de ongelooflijke schoonheid van deze voor ons grotendeels ontoegankelijke en onbekende wereld. Lars Hoeve en Michelle Westmaas
Agenda Museon Tentoonstellingen Reizen in de Ruimte, op weg naar een nieuwe aarde Hoe overleef je op een andere planeet, een nieuwe aarde? vanaf 19 oktober National Geographic - Greatest Landscapes Adembenemende vergezichten en prachtige panorama’s van de meest bijzondere plekken op aarde. t/m 2 december Groene Camera - Winnaars van de Groene Camera 2018 De beste natuurfoto’s van de Lage Landen. vanaf 4 oktober
Activiteiten voor kinderen Word astronaut! Hoe is het om door de ruimte te vliegen? De spanning van een lancering te voelen? De aarde hoog vanuit de lucht te bekijken? Te leven in een ruimtevaartuig? Droom jij er ook van om astronaut te worden? Kom dan naar het Spacelab en leer wat je als astronaut allemaal moet kunnen. Zondag, 13.00-14.30 uur, open inloop tot 14:00 uur. Leeftijd: vanaf 6 jaar Proefjeskar De ruimte is een bijzondere wereld; ver weg, maar toch ook altijd om ons heen. We gaan op zoek naar antwoorden op SPACE-iale vragen. Hoe werkt een raket? Hoe ziet Mars er uit? Wat is er zo gevaarlijk aan een vacuüm? Doe mee met de experimenten. Zondag 12.00 & 15.00 uur. Vanaf 6 jaar
20 21
Familiewerkplaats Ga aan de slag in de familiewerkplaats en maak van SPACE-iale materialen en/of onderdelen uit oude apparaten een Raket, een Space robot, Astronaut of misschien zelfs wel een UFO of Satelliet. Woensdag: 13.30 -15.00 uur & zondag van 11:30-16:00 uur. Vanaf 4 jaar Extra kosten 2 euro Maak en speel je eigen SPACE-spel Ga creatief aan de slag met papier, kleurpot lood en krijt en maak je eigen gezelschapsspel op het Spaceplein. Dagelijks, doorlopend tot 16.30 uur. Alle leeftijden In de herfst- en kerstvakantie is er een aan gepast programma. Kijk op www.museon.nl voor het actuele programma.
Activiteiten voor volwassenen Presentaties op dinsdagmiddag Gratis voor Vrienden of met geldig toegangs bewijs voor het Museon, 13.30-16.00 uur
2 oktober Het land van Máxima, het verdriet van Argentinië door oud-ambassadeur en schrijver Edward Craanen 9 oktober Suriname Undiscovered, een reis door Suriname door schrijfster van literaire non-fictie en journalist Karin Anema
16 oktober Onbekend(er) Italië, een reis door de tijd in Friuli door kunsthistorica Marjolijn van Delft 23 oktober Groene Camera 2018, de beste natuurfoto’s uit de Lage Landen door fotograaf en auteur Daan Schoonhoven 30 oktober Mee terug in de tijd door Den Haag vóór 1940 en na 1945 door virtuele gids van de Hofstad Jeanne Caminada 6 november Ruimtevaart, op zoek naar het onbekende en wat reizen in de ruimte ons oplevert door Rob van den Berg, directeur van Space Expo Noordwijk 13 november De Romeinen langs de Rijn door historica en kenner op het gebied van mythologie Ingrid Klerk 20 november Grenzeloos in Panorama deel 11 door fotografen Ko Hoogesteger, Wout Kroon en Chris Stenger 27 november Bouwen en betekenis; de symboliek van de (ook Haagse) gebouwde omgeving door architect en bouwer Paul Corbey 4 december Scheveningen, de parel aan het Noordzee strand Film met toelichting van filmregisseur, docu mentairemaker en producent Bob Entrop
11 december De wonderlijke wereld van basilieken en kathedralen in Nederland door arts en bouwkundig auteur Hugo Kolstee 18 december Waarom de Kerstman verdreven werd uit Rusland door Lika Smirnova, kunst- en cultuur deskundige Rusland
Geologielezingen Georganiseerd door de Haagse Geologische Vereniging. 13.30 uur, gratis met geldig toegangsbewijs voor het Museon. Niet-leden: graag vooraf aanmelden via Rose Denters, dentersrose@gmail.com Zaterdag 10 november Kijk eens naar boven, daar is ook van alles te zien door Mario Maessen, amateurastronoom en bestuurslid van de Afdeling Utrecht en ’t Gooi van de Nederlandse Geologische Vereniging Zaterdag 15 december Van ijstijd tot zandverstuiving. Geologie van het Gooi en omgeving door Sander Koopman, medewerker bij Geologisch Museum Hofland en kenner van de glaciale en periglaciale geologie van het Gooi
Kijk op www.museon.nl voor een actueel overzicht van tentoonstellingen en activiteiten.
Filmoverzicht Omniversum
22 23
Pandas, a new story Qian Qian staat voor het grootste avontuur van haar leven. De pandawelp is geboren in Chengdu Panda Base, een reservaat voor reuzenpanda’s. Nu wordt ze voorbereid op een leven in de wildernis.
Great white shark Great white shark laat de kracht en de schoonheid zien van dit iconische roofdier dat bovenaan de oceanische voedselketen staat. Nog nooit kwam je zo dichtbij.
America’s Music Singer-songwriter Aloe Blacc volgt de voetsporen van Louis Armstrong in een rondreis langs Amerikaanse steden waar hij op zoek gaat naar de roots van de Amerikaanse muziek.
Oceans Ontdek de wonderlijke wereld van de oceanen in de film Oceans, our blue planet van de BBC. De spectaculaire wereld die zich onder de golven bevindt, wordt op grandioze wijze in beeld gebracht.
A beautiful planet Vanuit het International Space Station zijn adembenemende beelden van onze aarde gefilmd. Grijp je kans om voor even astro naut te zijn en leer meer over de plek die we ons ‘thuis’ noemen.
Deze programmering is onder voorbehoud van wijzigingen. Kijk voor actuele films en draai tijden altijd even op de website.
Berichten van het Bestuur Vacature Voorzitter van Vrienden Museon en Omniversum De huidige voorzitter stelt zich na drie zittings termijnen van drie jaar per april 2019 niet meer herkiesbaar. • Ben je op zoek naar een zinvolle vorm van vrijetijdsbesteding en heb je wat tijd over? • Is zorg voor onze aarde ook jouw ding? • Vind je het leuk om in het vrijwilligersbestuur als primus interpares de kar te trekken? • Wil je je niet op vaste dagen vastleggen? • Vind je het praktisch veel vanuit huis te kunnen regelen? • Kun je gemiddeld circa vier uur per week tijd vrijmaken? Dan bieden wij u een interessante bestuurs functie met de volgende inhoud: • onderling verbinden van alle betrokkenen • onderhouden van contacten met de beide directeuren en met de relevante mede werkers van de twee instellingen • uitvoering geven aan de afspraken en bewaken van de voortgang • vangnet voor de winkelmanager en als plaatsvervanger de winkelmanager bij afwezigheid vervangen op hoofdlijnen
bescherming (AVG) stelt. Persoonlijke gegevens worden alleen bij het lid verzameld en zorgvuldig verwerkt en beveiligd. Welke gegevens wij verzamelen, hoe wij deze gegevens gebruiken en waarom wij ze opslaan en bewaren staat in het register dat op de websites van het Museon en Omniversum onder ‘Vrienden’ is geplubliceerd. Medewerkers winkel Museon Voor de nieuwe Museon-winkel zoeken we vrijwilligers om het team te versterken. Tijdens de openingstijden wordt de winkel bemand door vier vrijwilligers, twee van 11.00 tot 14.00 en twee van 14.00 tot 17.00 uur. Ook werken de vrijwilligers één keer in de maand in het weekend. Wij zijn op zoek naar vriendelijke, klantgerichte personen. Lijkt je dit leuk, neem dan contact op met onze winkelmanager (fsteenbruggen@live.nl). Ook is het mogelijk je aan te melden in de Museonwinkel. Verzoek Ben je Vriend van het Museon en Omniversum en heb je ook een Museumjaarkaart? Dan is het financieel gunstig voor het Museon als je bij de ingang je Museumjaarkaart laat zien. Het Museon ontvangt dan per bezoeker € 6,-.
Heb je belangstelling of weet je een kandidaat die hiervoor in aanmerking zou kunnen komen, neem dan s.v.p. contact met de huidige voor zitter op (06-42870400 of dickvanderkrogt@ hotmail.com). Voor verdere informatie over de vacature, zie de websites van het Museon en Omniversum onder Vrienden.
Colofon
Privacywetgeving Met het lidmaatschap van de Vereniging van Vrienden van Museon en Omniversum heeft een lid contactgegevens aan de vereniging ter beschikking gesteld. Bij de verwerking van deze gegevens houden wij ons aan de eisen die de Algemene Verordening Gegevens
Redactie: Marjan Engels, Simone de Graaff, Christine Gündisch, Jennifer de Haas, Sandra Harmsen, Hub Kockelkorn en Frits van Rhijn E-mail redactie: cgundisch@museon.nl Ontwerp: Wout de Vringer Druk: Mail Succes ISSN: 2214-1634
Museon Stadhouderslaan 37, 2517 HV Den Haag 070-3381338 www.museon.nl
Omniversum President Kennedylaan 5, 2517 JK Den Haag 0900-6664837 www.omniversum.nl
Pandas, a new story: vanaf 9 oktober te zien in Omniversum