Vriendenmagazine, 3e kwartaal 2018

VRIENDENMAGAZINE APR - JUN 2018 # 02

Redactioneel

Inhoudsopgave

Beste Vrienden,

03

Great White Shark

We staan voor het begin van een seizoen met veel activiteiten, wat vanzelfsprekend zijn weer­slag vindt in dit Vriendenmagazine. In Omniversum gaat de film Great White Shark over de grootste roofvis ter wereld in première: de grote witte haai. Tegen de tijd dat we het einde van de Tweede Wereld­oorlog her­ denken, keert ook D-Day, Normandy 1944 op het koepel­scherm terug. In dit nummer een recensie door een bezoeker van deze film.

In het Museon staat dan een tentoonstelling over de Haagse verzetsheldin Ru Paré.

Bezoek je begin april het evenement Kom in de Kas in Honselersdijk, dan kun je zomaar verzeild raken in de activiteiten die het Museon daar organiseert.

Voor de tuinders van het Westland zijn bijen onmisbaar. In het Museon en gelijktijdig in tien andere musea opent vlak na Kom in de Kas een tentoonstelling over het belang van dit bedreigde insect en over hoe we ervoor kunnen zorgen dat het zijn belangrijke werk voor de mens kan blijven doen. Aan het einde van dit kwartaal beleeft een nieuwe foto­ tentoonstelling van National Geographic zijn wereldpremière in het Museon: De 50 mooiste landschappen.

05

Grote schenking voor Museon

Veel leesplezier, Hub Kockelkorn

06 Wereldgezondheidsdag 07

Schoonheid en kwetsbaarheid

08

De onderduikkinderen van Tante Zus

10

De 50 mooiste landschappen

14 Recensie D-Day, Normandy 1944 15

Expeditie Antarctica

16

Nederland Zoemt

18

Friese telescoopbouwer

19

Het Museon in het Westland

20

Agenda Museon

22

Filmoverzicht Omniversum

23

Berichten van het Bestuur

Great White Shark

Carcharadon carcaris, de grote witte haai, geldt sinds de wereldwijde blockbuster Jaws als een bloeddorstig zeemonster.

We vrezen hem, maar zijn er ook door gefascineerd. De boeiende grootbeeldfilm Great White Shark laat een andere kant zien van dit enorme roofdier.

Met een gemiddelde lengte van zeven meter en een gewicht van circa 2 ton is de witte haai de grootste roofvis ter wereld.

Zijn gestroomlijnde lijf is perfect aangepast aan zijn omgeving. Hij heeft uitstekende ogen, een goede neus, kan trillingen opsporen met zijn hele lijf en is flexibel en snel. Omdat hij tot de kraakbeenvissen hoort, heeft hij geen botten in zijn lijf. Wel heeft hij heel veel scherpe tanden. Hoewel zijn verschijning veel mensen angst inboezemt, is de kans groter dat je overlijdt door een val uit je bed dan door een aanval van een witte haai.

Bedreigd Al honderden miljoenen jaren spelen haaien een cruciale rol in het mariene ecosysteem.

Ze overleefden gebeurtenissen die de aarde drastisch veranderden en zelfs de dinosauriërs hebben uitgeroeid. Dat haaien al die tijd wisten te overleven komt doordat ze uitermate efficiënte jagers zijn. Volwassen grote witte haaien hoeven alleen bang te zijn voor de orka en het ‘dier’ boven­aan de voedselketen: de mens. Ieder jaar worden er tientallen miljoenen haaien gedood, vooral om hun vin­ nen. De jacht op haaien heeft er voor gezorgd dat de populaties flink in aantallen zijn afgenomen, ook die van de grote witte haai.

Behalve de jacht vormt ook vervuiling een ernstige bedreiging. De oceaan is een stort­ plaats geworden voor industrieel afval, plastic en pesticiden. Giftige chemicaliën en zware metalen zoals kwik banen zich een weg door de mariene voedselketen en komen via de vissen uiteindelijk terecht in de vetlagen van zee­zoogdieren.

04 05

Onderzoek Wetenschappers zien hiervan de bijwerkingen.

Ziekten en onvruchtbaarheid komen steeds vaker voor bij dieren die vis eten; ook bij mensen worden deze gevolgen zichtbaar.

Een belangrijke ontdekking is echter dat de grote witte haai ‘immuun’ lijkt voor hoeveel­ heden chemicaliën die voor mensen schadelijk zijn. Dat gegeven zou een belangrijk uitgangs­ punt kunnen zijn voor verder onderzoek naar levensbedreigende ziekten.

Om meer te weten te komen over de grote witte haai doen wetenschappers wereldwijd onderzoek naar zijn gedrag. Door de haaien te taggen, komen de onderzoekers meer te weten over hun leefgebied: hoe diep de haaien duiken, waar ze naartoe migreren en of ze weer terugkeren. Er zijn wetenschappers die zelfs gebruik maken van freedivers, duikers die zonder hulpmiddelen zoals perslucht onder water duiken, om het gedrag van de haaien te bestuderen.

Respect Hoewel de grote witte haai op steeds meer plaatsen beschermd is, is hij nog steeds zeer kwetsbaar voor uitsterven. De populatie groeit maar erg langzaam; het duurt jaren voordat ze volgroeid zijn en ze produceren niet veel jongen. Maar de sleutel tot de over­leving van de grote witte haai ligt bij onze houding. Niets zal onze aangeboren angst voor deze koning van de zee veranderen, maar misschien kunnen we onze angst omzetten in respect.

Door de grote witte haai te helpen overleven kunnen we ook hun mysteries oplossen. En misschien kunnen we zelfs iets leren voor onze eigen overleving.

Jennifer de Haas

Great White Shark is vanaf 24 april exclusief te zien in Omniversum.

Grote schenking voor Museon Bekendmaking van de schenkingen (Foto: Roy Beusker / BGL)

Dat was een grote verrassing, op dinsdag 20 februari. Tijdens het Goed Geld Gala in het gloednieuwe auditorium van het Singer Museum in Laren kreeg ik van de BankGiro Loterij een cheque van 630.000 euro overhandigd. Niet veel later stond ik op het podium, in gezelschap van andere verheugde museum­directeuren en zangeres Ilse de Lange, die ambassadeur is van de BGL. Dit bedrag is veel hoger dan we hadden durven dromen. Vorig jaar september hebben we ons projectplan ingediend en het bedrag van € 630.000 was opgebouwd uit twee onder­ delen: een bedrag voor de verbetering van de entree -balie, restaurant en bewegwijzering, en – het hoogste bedrag – voor de vervanging van alle tegels op de begane grond, die sinds de opening van het Museon in 1986 op ver­ schil­lende plekken flink versleten zijn. We hoop­ten dat één van de twee wensen gehono­ ­reerd zou worden.

En nu bleek het ineens het hele pakket te zijn!

En dan te bedenken dat er maar acht een­ malige bedragen zijn toegekend voor museale plannen, terwijl er 89 zijn ingediend. We had­ den dus minder dan tien procent kans om iets binnen te halen.

Ik beschouw deze prijs als een beloning voor al het werk dat we de afgelopen jaren met elkaar hebben verricht, met als belangrijkste resultaat: One Planet. De jury loofde ons nieuwe museale concept, waarvoor we in 2017 ruim 227.000 bezoekers wisten te interesseren. De BGL wil ons graag het laatste duwtje geven om het Museon in 2018 nog publieksvriendelijker te maken, door aanpassing van het gehele entree­ gebied en modernisering van het restaurant.

Ook de Vrienden hebben een belangrijke bijdrage aan het nieuwe Museon geleverd door de prachtige, nieuwe museumwinkel te realiseren. Deze prijs is dus voor ons allen!

Iedereen gefeliciteerd.

Marie Christine van der Sman Directeur Museon

Wereldgezondheidsdag

06 07

Schoolkinderen in de rij voor vaccinatie, Nigeria. (Foto: LM /TP)

Een van de onderwerpen in de tentoonstelling One Planet, waar het draait om de Duurzame Ontwikkelingsdoelen van de VN, is een goede gezondheid en welzijn voor iedereen, ontwik­ kelingsdoel 3. Een organisatie die zich hiermee bezighoudt, is de World Health Organization.

Elk jaar op 7 april organiseert de WHO een internationale themadag om aandacht te vragen voor een bepaalde ziekte of uitdaging op het gebied van gezondheid. Thema’s die afgelopen jaren aan bod zijn geweest zijn depressies, diabetes, moeder- en kindzorg, en veilige ziekenhuizen. Deze keer, in het zeven­ tigste jaar sinds de oprichting van de WHO, is het thema toegang tot goede gezondheids­ zorg voor iedereen. De WHO roept wereld­ leiders op om werk te maken van de Duurzame Ontwikkelingsdoelen en natuurlijk in het bijzonder van doel 3.

De Verenigde Naties hebben afgesproken om een gezonde levensstijl te bevorderen, ziekten verder terug te dringen en ervoor te zorgen

dat er goede medicijnen en vaccinaties beschik­baar komen voor iedereen. Hoewel er al grote veranderingen merkbaar zijn, valt er ook nog veel te verbeteren. Zo was de kinder­ sterfte in 2015 al met 53 procent gedaald ten opzichte van 1990. Toch overlijden jaarlijks nog 6 miljoen kinderen voor hun vijfde levens­ jaar. Belangrijke doelstellingen voor 2030 zijn onder andere het terugdringen van moederen kindsterfte en een einde maken aan epidemieën zoals tuberculose, malaria en aids. Hoewel de grootste problemen op gezondheidsgebied zich voordoen in Afrika ten zuiden van de Sahara en Azië, ontstaan er in westerse landen steeds meer gezondheids­ problemen door een combinatie van onge­ zond eten en te weinig bewegen. Dit vergroot de kans op hart- en vaatziektes en diabetes.

Aandacht voor gezondheid, zorg en welzijn is wereldwijd van belang.

Sandra Harmsen

Schoonheid en kwetsbaarheid Jasper Doest in actie (Foto: Ingmar Timmer)

Team One Planet bestaat uit mensen die zich actief bezig houden met de Duurzame Ontwikkelingsdoelen van de VN. Een van die mensen is Jasper Doest. Zijn verhaal is nu samen met dat van andere leden van Team One Planet ook te lezen in het nieuwe boek One Planet, zeventien uitdagingen, dat te koop is in de museumwinkel.

Jasper Doest heeft een heel duidelijk doel voor ogen. “Met mijn foto’s wil ik bijdragen aan het beter maken van de wereld. Ik wil mensen verwonderen voor de schoonheid en kwetsbaarheid van onze planeet en ze er van laten doordringen dat de wereld om ons heen onze zorg en aandacht verdient. We zijn immers volledig afhankelijk van de natuur. Het is ons thuis, hoewel we dat nog wel eens lijken te vergeten.“ Hij vindt het belangrijk dat zijn foto’s een verhaal vertellen en met dat verhaal zoekt hij het podium op, om op die manier zijn onderwerpen een stem te geven.

“Tijdens lezingen neem ik mensen mee op reis, door middel van beeld en verhaal. Het verhaal is daarbij vaak dragend. Het gaat om een vertaling van persoonlijke emotie en beleving naar het publiek, met beeld als ondersteuning.”

“Het is mijn ambitie om een zo groot mogelijk publiek te bereiken met verhalen waarvan ik denk dat ze het waard zijn om gezien en gehoord te worden. Zo wil ik de wereld in beweging brengen en op die manier gezamenlijk bij te dragen aan een betere wereld. Ik kan dat immers niet alleen en ik geloof ook niet dat verandering van buitenaf moet worden opgelegd. Verandering moet van binnenuit komen door het ontwikkelen van een gezamenlijke visie. Het is mooi om te zien hoe je door middel van fotografie een bijdrage kunt leveren aan de maatschappij.

Dat zorgt ervoor dat ik blijf doorgaan.”

Hub Kockelkorn

De onderduikkinderen van Tante Zus

08 09

Ru Paré in 1948

In april verschijnt een biografie over het leven en werk van de Haagse schilderes en verzetsheldin Henrica Maria (‘Ru’) Paré (1896-1972), geschreven door de Haagse historicus Wim Willems. Met zijn onderzoek als basis maakt het Museon een bijzondere tentoonstelling over de oorlogsperiode, toen Ru Paré zich ontpopte tot de spil van de zogenaamde ‘verzorgingsgroep’, die onderduik bood aan tientallen Joodse kinderen. Op 26 april gaat deze tentoon­ stelling open voor publiek.

Ru Paré werd in 1896 geboren in het Gelderse Druten als oudste dochter van een steen­ fabrikant. Ze toonde al vroeg grote interesse in tekenen en schilderen en verhuisde in 1919 als jongedame naar de hofstad voor een opleiding aan de Koninklijke Academie voor Beeldende Kunsten. Omdat ze uit een bemid­ delde familie kwam, kon ze na de Academie haar opleiding verdiepen door les te nemen bij gerenommeerde Haagse kunstenaars, zoals Albert Roelofs. Ze sloot vriendschappen

met tal van kunstenaars en nam met haar werk deel aan tentoonstellingen in en buiten Den Haag. Ze volgde hierbij steeds haar eigen koers en sloot niet aan bij toenmalige kunst­ stromingen zoals het kubisme. Ze had een voorkeur voor thema’s waaruit een grote ver­ stilling sprak, zoals aangemeerde schepen in de haven of stillevens van planten en bloemen.

Ru Paré deelde haar leven, zonder dat naar buiten uit te dragen, met de alt­zangeres Theodora Versteegh, in die tijd een landelijke beroemdheid vanwege haar vertolking van de Matthäus Passion. Haar onafhankelijkheid van geest en vermogen om wanneer dat nodig was gevoelens en meningen voor zichzelf te houden, bleken tijdens de oorlogsjaren uiterst waardevolle eigenschappen.

Onderduikadressen Toen Ru Paré in 1942 zag hoe Joodse vrienden en hun gezinnen steeds verder in de knel kwamen, besloot zij hen te helpen met het vinden van onderduikplekken voor hun kinderen. Via haar netwerk in de kunstenaars­

Onderduikkind Hanneke Lankhout (rechts) op een van haar onderduikadressen

wereld kwam ze in contact met mensen die actief waren in het verzet en haar konden helpen aan onderduikadressen. Tientallen malen bracht zij een kind bijvoorbeeld per trein of fiets naar een onderduikadres ergens in Nederland. De onderduikkinderen kenden Ru Paré niet onder haar echte naam maar als ‘Tante Zus’ of ‘Tante Calland’. Ook tijdens de – in veel gevallen drie jaar durende – periode van onderduik, bleef ze betrokken. Als ze dan op bezoek kwam, kon dat twee dingen betekenen: het was op dat adres niet veilig meer, of ze kwam je verrassen met een cadeautje: grotere schoenen of een nieuw kledingstuk – stuk voor stuk bijzonder in een tijd van oplopende schaarste. Ook bracht ze wel eens een brief of een pakje van de ouders, die elders ondergedoken zaten. Soms waren er voor een kind opeens geen brieven meer.

Dan waren de ouders verraden en opgepakt.

Een deel van de kinderen kwam dan ook als wees uit de oorlog.

Israël Ook na de bevrijding bleef ‘Tante Zus’ bij de kinderen betrokken, bijvoorbeeld door op verjaardagen op bezoek te komen. Een deel van de weeskinderen werd door een Joods echtpaar geadopteerd en vertrok in 1949 gezamenlijk naar de pas opgerichte staat Israël. Vanaf de jaren zestig bezocht Ru deze kinderen regelmatig. De reizen zouden een impuls betekenen voor het schilderwerk, dat ze direct na de oorlog weer had opgepikt. De ruigheid van de Negev-woestijn en de grote kracht van het licht inspireerden haar tot een aantal prachtige schilderijen. Van deze en andere schilderijen kun je vanaf 25 augustus gaan genieten in Pulchri Studio aan het Lange Voorhout. Voor die tijd kun je in het Museon kijken naar een tentoonstelling met verhalen, portretten van onderduikkinderen en bijzondere voorwerpen met betrekking tot het verzet, afkomstig uit de collectie van het Museon.

Gert-Jan van Rijn

De 50 mooiste landschappen

10 11

Kleine alken boven een Noorse fjord (Foto: Paul Nicklen / National Geographic)

Na de succesvolle expositie over bedreigde diersoorten (Photo Ark) komt het Museon eind juni met een nieuwe fototentoon­ stelling: De 50 mooiste landschappen. De National Geographic Society is wederom partner bij de ontwikkeling van deze expositie. Bovendien heeft het Museon met De 50 mooiste landschappen de wereld­ primeur te pakken.

Natuurschoon en de rol van de mens Met de keuze voor De 50 mooiste landschap­ pen willen we de status van het Museon als hét geografiemuseum van Nederland extra onder het voetlicht brengen. Ruim twee jaar geleden programmeerden we op de begane grond op 300 m2 onze eerste fototentoon­ stelling in samenwerking met National Geo­ graphic. Met De 50 mooiste landschappen zijn we inmiddels toe aan nummer vijf. De expo­ sitie toont de bezoekers adembenemende vergezichten en prachtige panorama’s van bijzon­dere plekken op aarde. Van snikhete woestijnen tot barre poolgebieden, van

scherpe kliffen tot glooiende heuvels. De foto’s zijn in de afgelopen jaren genomen door de beste fotografen van National Geographic.

Met de tentoonstelling willen we niet alleen sereen natuurschoon in beeld brengen, ook de invloed van de mens op het landschap – ten goede en ten kwade – gaan we niet uit de weg. Het doel van de expositie is gelijk aan de missie van het Museon: bezoekers inspireren om onze wereld te ontdekken en deze met respect te behandelen.

National Geographic Junior Fotowedstrijd Naast de vijftig foto’s gemaakt door inter­ nationale topfotografen, tonen we enkele landschapsfoto’s gemaakt door talentvolle jeugdfotografen uit Nederland en België.

Hiervoor putten we uit de inzendingen van eerdere edities van de National Geographic Junior Fotowedstrijd, één van de belangrijkste en grootste fotowedstrijden voor kinderen in Nederland en België. De foto’s bewijzen dat kinderen soms een voortreffelijk oog hebben voor hun omgeving en het talent om deze

Orkney eilanden, Schotland (Foto: Jim Richardson / National Geographic)

vervolgens ook treffend vast te leggen. Daar­ naast fungeren de beelden van de National Geographic Junior Fotowedstrijd direct als op­roep aan alle jeugdige bezoekers om de komende editie ook mee te doen. Inzenden kan tot medio september. De vakkundige jury bestaat uit presentator Klaas van Kruistum, de beeldredacteur en hoofdredacteur van National Geographic Junior en een Canonfotograaf. Uiteindelijk worden alle genomineerden uitgenodigd voor een specta­ culaire prijsuitreiking in het najaar. De locatie?

Hoogstwaarschijnlijk het Museon!

Heetwaterbron Op de volgende pagina van dit Vrienden­ magazine zie je een ongelooflijk kleurrijk schouwspel. Het lijkt surrealistisch, maar de Grand Prismatic Spring in Yellowstone National Park (VS) ziet er echt zo uit. De geothermische bron heeft een diameter van 113 meter en spuit per minuut 2100 liter water, dat is verwarmd door het magma in de ondergrond. De kleur langs de rand wordt veroorzaakt door micro-

organismen, het heldere blauw in het midden door de verstrooiing van het licht. Rechts­ onder zie je een wandelpad waar toeristen de heet­waterbron van dichtbij kunnen bewon­ deren. Helaas was dat voor een Nederlander in 2014 nog niet voldoende. Tegen de park­ regels in liet hij een drone opstijgen. Door een defect verdween het toestel kort daarna in de 36 meter diepe bron. Het lijkt een grappige anekdote, maar dit en ander afval kunnen openingen in de bodem van de bron blokkeren waardoor er minder of geen hitte kan circuleren. Gevolg is dat het fragiele ecosysteem uit balans raakt en de prachtige kleuren kunnen veranderen of zelfs verdwijnen.

Dus mocht je ooit nog eens in Yosemite zijn, hou dan alles in je tas en geef vooral je ogen de kost. Voor iedereen die ook door andere plekken geïnspireerd wil worden: kom allemaal vanaf eind juni naar het Museon!

Diederik Veerman

12 13

Grand Prismatic Spring, Yellowstone National Park, VS. (Foto: George Steinmetz / National Geographic)

Recensie D-Day, Normandy 1944

14 15

Beeld uit D-Day, Normandy 1944

De Leidse studente culturele antropologie Marita Klijn ging naar D-Day, Normandy 1944 in Omniversum en tekende op wat zij van de film vond.

D-Day, Normandy 1944 is een film over de geallieerde invasie in Normandië vanaf 6 juni 1944; zowel de aanloop naar deze gebeurte­ nis als de gevolgen ervan komen aan de orde.

Met behulp van onder andere historische beel­ den en moderne animatietechnieken wordt een gedetailleerd en divers verhaal verteld.

De film heeft een educatieve insteek. Er wordt veel aandacht wordt geschonken aan militaire strategie en aan de bijdrage van D-Day aan het beëindigen van de Tweede Wereldoorlog.

De complexiteit van de operatie wordt duide­ lijk in beeld gebracht. Wat ik erg goed vond was dat de gebeurtenissen worden gepresen­ teerd vanuit meerdere perspectieven: vanuit de Geallieerden, de Duitsers en de Normandi­ sche bevolking. Hierdoor is er een goede balans tussen de feitelijke informatie en menselijke impact. Omdat de film rond D-day draait, komt het bredere verhaal van de Tweede Wereldoorlog niet echt aan bod. Dit

zou het lastiger kunnen maken voor een jonger publiek dat niet over deze achtergrond­ kennis beschikt.

Voor een groot publiek Ik heb D-Day als leerzaam en interessant ervaren. Mensen die op zoek zijn naar puur spektakel, iets ontroerends of een heel persoonlijk verhaal, zou ik de film niet direct aanraden. Afgezien van de mooie beelden van het Normandische landschap en de kaarten met 3D-effect is ook de toegevoegde waarde van het grootbeeldscherm bij D-Day wellicht kleiner dan bij andere films in Omniversum.

Over het algemeen echter is D-Day een toegankelijke film die geschikt is voor een groot publiek. Hij is behapbaar voor mensen die onbekend zijn met het onderwerp, maar ook mensen die er al het een en ander over weten zullen iets nieuws leren. Tijdens de voorstelling was dit terug te zien. Het publiek was van alle leeftijden. Er waren grootouders met hun kleinkinderen, maar ook school­ klassen. Kortom, een boeiende presentatie van deze belangrijke historische gebeurtenis.

Marita Klijn

Expeditie Antarctica Zaneveld tussen twee van zijn studenten

Bij de ontruiming van het woonhuis van de Haagse oceanograaf Jacques Simon Zaneveld (1909–2001) werd het Museon uitgenodigd om te kijken of er zaken bij waren voor de collectie. Geheel onverwacht kwamen objecten tevoorschijn die te maken hadden met expedities naar Antarctica.

Zaneveld was tussen 1959 en 1975 als hoog­ leraar verbonden aan de Old Dominion University in Norfolk (VS). In 1969 richtte hij er een oceanografisch instituut op. Daar­ voor al, tussen 1963 en 1967, leidde hij het Amerikaanse algenonderzoek in Antarctica.

In die functie ondernam hij drie expedities naar dit continent. Op Antarctica is de Zaneveld-Gletsjer (85°26’S 176°25’W) naar hem vernoemd.

De uitvalbasis was McMurdo Station, de groot­ste basis op Antarctica. Hier was een klein vlieg­veld en stonden de onderzoeks­ laboratoria en woonbarakken van de onder­ zoekers. Verder beschikte de basis over motor­ ­sleden en rups­voertuigen voor expedities in de omgeving. Onder leiding van Zaneveld werden duik­expedities ondernomen naar het rijke zeeleven onder het pakijs van McMurdo

Sound. Bijzonder is dat hij in navolging van de beroem­de Ant­arcticapionier Robert Falcon Scott (1868-1912) plantfossielen verzamelde.

Scott had daarmee aangetoond dat Antarctica ooit begroeid was en verbonden met andere continenten.

In de voetsporen van Scott Scotts Terra Nova-expeditie (1910-1913), eindigde rampzalig. Nadat Scott en zijn met­ gezellen op 12 januari 1912 de geografische zuidpool hadden bereikt, kwamen ze op de terugweg bij een temperatuur onder -40°C om het leven, ca. 240 km van het basiskamp vandaan. Zaneveld blijkt dit basiskamp te hebben bezocht. Tussen zijn spullen zat een roestig lucifersdoosje, afkomstig van deze plek.

Wanneer je onze collectiewebsite bezoekt (cc.museon.nl) en zoekt op de naam Zaneveld krijg je aan de hand van de gevonden objecten, inclusief het lucifersdoosje, een aardig beeld van de Antarctische expedities onder zijn leiding.

Frits van Rhijn

Nederland Zoemt

16 17

Tweekleurige zandbij, Adrena bicolor (Foto: Dick Belgers / CC)

Op 14 april opent in elf musea dezelfde bijententoonstelling in het kader van het landelijke project Nederland Zoemt. De samenwerkende musea komen in actie voor de wilde bij om te stimuleren dat er meer voedsel- en nestgelegenheden komen. Het gaat namelijk niet zo goed met de bijen; hun aantal neemt snel af. Van de ruim 350 soorten wilde bijen is de helft bedreigd.

Bijen zijn voor ons erg belangrijk. De bekendste en enige tamme bij is de honingbij. Het meeste werk wordt echter verzet door wilde bijen.

Dat zijn andere bijensoorten, die ook weer heel andere leefwijzen hebben dan een volk honingbijen in een bijenkorf. Ze maken ook geen honing.

Afhankelijk van bestuiving Bloemen trekken bijen en andere insecten aan met geur en kleur. Bijen verzamelen stuifmeel en nectar van bloemen om zelf te eten en hun larven te voeren. Met hun haren houden ze stuifmeel vast. Een bij kan wel één vijfde van haar lichaamsgewicht aan stuifmeel in de lucht dragen! Doordat bijen van de ene bloem naar de andere gaan, brengen ze het stuif­ meel van de meeldraden van de ene bloem naar de stamper van de andere bloem. Door deze bestuiving groeien er zaden in de bloem, waar weer nieuwe planten uit kunnen komen.

Zonder bestuiving zouden we bijvoorbeeld geen appels, koffie, courgettes, amandelen, pruimen, paprika en sla kunnen eten. Van onze eetbare gewassen is zelfs tachtig procent afhankelijk van bestuiving door bijen en andere insecten. In de tomatenkassen worden bijvoorbeeld aardhommels, ook een bijensoort, ingezet als bestuiver.

Roodpotige groefbij, Halictus rubicundus (Foto: Dick Belgers / CC)

Vijand nummer één Bijen hebben veel vijanden; de grootse vijand van de wilde bij is de mens. Hun leefgebied verdwijnt onder andere door verstedelijking en grootschalige landbouw. Daardoor is er minder voedsel en zijn er minder nestmogelijk­ heden. Daarnaast worden er veel bestrijdings­ middelen gebruikt die ook insecten doden die juist heel belangrijk zijn voor de plant. Het Museon is één van de elf musea waar deze kleine tentoonstelling komt te staan. De expositie is ontwikkeld door de SNNC, het samenwerkingsverband van natuurmusea in Nederland. De deelnemende musea dragen bij aan de inhoud van de tentoonstelling en het educatief materiaal dat voor familiepubliek beschikbaar komt. Centraal in de tentoonstel­ ling staat de vraag wat we zelf kunnen doen om de wilde bij te helpen.

Nationale bijentelling Iedereen kan bijdragen aan een betere leef­ omgeving voor bijen. Zo zijn er verschillende mogelijkheden om tuin of balkon aantrekke­ lijker te maken voor deze insecten. Bijvoor­ beeld door de diversiteit van bloemen en planten te vergroten, afgestorven planten te laten staan en tegels en grind uit de tuin te halen. Op 21 en 22 april organiseert Nederland Zoemt een Nationale Bijentelling om de bijen beter in kaart te brengen. Iedereen kan mee­ doen door een half uurtje bijen te tellen in de tuin of op het balkon.

Sandra Harmsen

Meer informatie: www.nederlandzoemt.nl

Friese telescoopbouwer

In het Friesch Dagblad verscheen in de afge­ lopen maanden een reeks bijdragen van het Museon. Centraal daarin stonden voorwer­ pen uit de museumcollectie die een relatie hebben met Friesland. We willen ze ook de lezers van dit magazine niet onthouden.

Rond het oculair van deze telescoop staat zelf­ bewust de naam van de maker gegraveerd: B.E. van der Bildt, Amsterdam. Dat was een slimme plek, want zo zag degene die met de kijker werkte iedere keer deze naam. Bauke Eisma van der Bildt (1753–1831) werd geboren in Franeker als zoon van een koopman en destillateur. Hij heette eigenlijk alleen Bauke Eisma, net als zijn vader. Het tweede deel van zijn achternaam komt van zijn moeder, een dochter van Jan van der Bildt Sr., in zijn tijd een beroemd maker van telescopen in Franeker. Jan van der Bildt Sr. had zich als timmermansleerling zelf bekwaamd in het maken van uurwerken en horloges. Hij was hierin zo begaafd dat hij werd aangesteld tot instrumentmaker aan de universiteit van

18 19

Franeker. Zijn kleinzoon Bauke kwam als jongen bij hem in de leer en begon in de werkplaats met het leren slijpen van spiegels en lenzen.

Van Franeker naar Amsterdam Gaandeweg verbreedde Bauke zijn werkterrein en ging hij net als zijn grootvader ook tele­ scopen maken. In 1787 moest hij plotseling Franeker verlaten, vanwege zijn steun aan de Patriotten. Hij week uit naar Buiksloot bij Amsterdam. Daar vormde het slijpen van brillenglazen de belangrijkste bron van inkomsten. Zijn telescopen signeerde hij met een combinatie van zijn eigen naam en die van zijn grootvader. Een slimme zet want de naam Van der Bildt was natuurlijk veel bekender. In 1806, in de Franse tijd, kreeg Bauke de kans om amanuensis te worden aan de universiteit van Franeker. Net als zijn groot­ vader was hij dit tot aan zijn dood.

Gert-Jan van Rijn

Het Museon in het Westland Tijdens de vorige editie van Kom in de Kas (Foto: Ebbert Olierook)

Het Museon is dit jaar voor de vijfde keer op rij vertegenwoordigd bij Kom in de Kas, het grootste, landelijke publieksevenement van de Nederlandse glastuinbouw. Gastvrije kwekers openen tijdens het weekend van 7 en 8 april de deuren van hun kassen voor het publiek. Grote kwekerijen geven een inkijkje in het kweekproces van zomer­ bloemen tot culinaire knetterkruiden. Voor jong en oud zijn er in en rond de kassen allerlei activiteiten. De toegang is gratis.

Het Museon is dit weekend in Honselersdijk te gast bij Rimato, kwekerij van minicherry­ tomaten. Met een te verwachten bezoekers­ aantal van dertigduizend geïnteresseerden bereiken we hier veel potentiële nieuwe bezoekers. In een stand van maar liefst 50 m2 informeren onze medewerkers het publiek niet alleen over onze tijdelijke tentoonstellingen, maar ook over One Planet, de tentoonstelling over de 17 Duurzame Ontwikkelings­doelen.

Daarbij legt het Museon de nadruk op doel nr. 7, schone en veilige energie voor iedereen.

Trias Westland en Plant-e Het Museon deelt de kas met Trias Westland, dat zich bezighoudt met complexe energie­ vraagstukken. Bij de productie van groente, fruit, planten en bloemen is de vraag naar warmte groot. Aardwarmte is een honderd procent duurzame oplossing. Trias Westland onderzoekt of in de Trias-aardlaag op vier kilometer diepte genoeg winbare warmte zit om in een groot deel van de Westlandse warmtebehoefte te voorzien. De bezoekers krijgen uitleg hierover. Nog een prachtige aansluiting is het speciaal voor het Museon ontwikkelde energiemeubel met de proefjes van Plant-e. Dit bedrijf laat op verbluffende wijze zien hoe uit planten elektriciteit kan worden opgewekt. Een van de oprichters, Marjolein Helder, is lid van Team One Planet van het Museon, dat wordt gevormd door mensen die zich inzetten voor de Duurzame Ontwikkelingsdoelen.

Meer info: www.komindekaswestland.nl Rob de Winter

Agenda Museon

20 21

Tentoonstellingen

Activiteiten voor kinderen

One Planet Onze permanente tentoonstelling over onze wereld en de eerlijke verdeling van voedsel, water en energie en aanvaarding van verschil­ len in culturele identiteit.

Ontwerp je eigen familiewapen voor je schild Ga aan de slag met verf en kwasten en beschil­der een houten schild. woensdag & zondag, in meivakantie dagelijks

Ridders & Kastelen – een nieuwe kijk op de Middeleeuwen Het is tijd voor een nieuwe kijk op deze periode!

National Geographic Photo Ark Fotograaf Joel Sartore legt met zijn prachtige dierportretten elke in gevangenschap levende soort vast. verlengd t/m 10 juni Nederland Zoemt Tentoonstelling over bijen. vanaf 14 april De onderduikkinderen van ‘Tante Zus’ Ru Pare, schilderes en verzetsheldin (1896-1972). vanaf 26 april National Geographic: De 50 mooiste landschappen Adembenemende vergezichten en prachtige panorama’s van bijzondere plekken op aarde, in beeld gebracht door de beste fotografen van National Geographic. vanaf eind juni

Insecten snacken Het smaakt naar nootjes, maar dan met poot­ jes. Durf jij insecten te eten? Of gruwel je alleen al bij de gedachte eraan? In Afrika, ZuidAmerika en Azië is het heel normaal om gefri­ tuurde sprinkhanen, krekellolly’s, meel­wormen curry of geroosterde mieren te snacken. zondag, in meivakantie dagelijks Bouw een kasteel Om een kasteel te bouwen is heel wat tech­ niek nodig. Hoe hijs je stenen op zonder hijs­ kraan? Hou bouw je een muur die bestand is tegen aanvallen van vijanden? Hoe maak je een stevige boogbrug? Ga met ons aan de slag met katrollen, takels en hefbomen en ontdek hoe je met eenvoudige technieken veel kunt bereiken. Is jouw kasteel bestand tegen kanonskogels? Bouw met ons mee! zondag, in meivakantie dagelijks Middeleeuws weekend In het weekend van 14 & 15 april zijn er extra activiteiten met als thema eten & drinken in de Middeleeuwen en middeleeuwse ambachten.

Pop-Up Quiz: eetgewoonten in de middel­ eeuwen Cola, patat, chips en thee waren nog onbe­kend in de Middeleeuwen. Wat werd er dan wel gegeten en gedronken? Oud brood en bier?

Aten ze netjes met mes en vork? En wat heb­ ben poep en kookpotten met elkaar te maken? zondag, in meivakantie dagelijks

Activiteiten voor volwassenen Dinsdagmiddagpresentaties Gratis voor Vrienden of met geldig toegangs­ bewijs voor het Museon 13.30-16.00 uur 3 april Scheveningen, de parel aan het Noordzee­ strand; van de oorsprong tot de toekomst door regisseur, documentairemaker en producent Bob Entrop 10 april Op zoek naar de Minoërs door archeologe Diana de Wild 17 april Java (en Bali); ring van vuur door (natuur)fotograaf Peter Muller 24 april Japan; zalig zwerven door zuidelijk Honshu door architect en wereldreiziger Maarten Ruijters 1 mei Verzetsheldin met schilderkist; het leven van Ru Paré door schrijver en historicus Wim Willems

22 mei Reizen naar De Oost; 300 jaar avonturiers, wetenschappers en toeristen door specialist koloniale architectuur en Indische geschiedenis Joep Walter 29 mei Op reis met: Mozart, Mendelssohn, Dvorák en Liszt door musicus en musicoloog Margaret Krill

Geologielezingen Georganiseerd door de Haagse Geologische Vereniging. 13.30 uur, gratis met geldig toegangsbewijs voor het Museon.

Niet-leden: graag vooraf aanmelden via Rose Denters, dentersrose@gmail.com Zaterdag 14 april Bloeddorstige rovers in een subtropisch paradijs door John Jagt, conservator paleontologie in het Natuurhistorisch Museum Maastricht

8 mei De Kaukasus; kerken, kloosters en kastelen door historicus en publicist Rob Lubbersen

Zaterdag 26 mei Two aspects of Palaeozoic palaeontology door Professor Stephen Donovan, onder­ zoeker bij Naturalis Biodiversity Center in Leiden en adjunct professor aan de University of New Brunswick, Canada

15 mei Neoclassicisme; kunst en de schoonheids­ idealen eind 18de, begin 19de eeuw door architect en kunsthistorica Lika Smirnova

Kijk op www.museon.nl voor een actueel overzicht van tentoonstellingen en activiteiten.

Filmoverzicht Omniversum

22 23

Great White Shark Great White Shark laat de kracht en de schoonheid zien van dit iconische roofdier.

Under the Sea Laat je meevoeren naar de meest exotische en geïsoleerde onderzeese locaties op aarde.

Jerusalem Adembenemende beel­ den laten je zien waarom deze stad heilig is voor miljarden mensen.

National Parks Adventure Volg drie teamgenoten die zich al fietsend, wande­ lend en varend een weg banen door Amerika’s onge­repte parken.

Rocky Mountain Express Vertrek per stoomtrein op een reis door de Canadese Rocky Mountains.

Africa the Serengeti Zie hoe op de Serengeti jaarlijks miljoenen dieren de regens achterna reizen.

To the Arctic Volg het meeslepende verhaal van een moeder ijsbeer en haar twee welpen.

A Beautiful Planet Grijp je kans om voor even astronaut te zijn en bekijk de aarde vanuit het International Space Station.

Sammy’s avonturen Na zijn geboorte op een strand in Californië begint Sammy de schildpad aan de reis van zijn leven.

D-Day, Normandy 1944 Ervaar de bijzondere wijze waarop de slag om Normandië in beeld is gebracht.

Berichten van het Bestuur Jaarvergadering 2018 Op zaterdag 21 april a.s. is in het Museon de Jaarvergadering van de Vrienden van Museon en Omniversum. De Vrienden ontvangen voor deze jaarlijkse Vriendendag een uitnodiging.

Vanaf 10.00 uur is de inloop en om 10.30 uur start de bijeenkomst.

Gebruikelijke onderwerpen zijn de (financiële) verslagen over 2017, de begrotingen en de jaarlijkse Vriendenbijdrage. Er zal daarnaast stilgestaan worden bij de nieuwe koers van de Vrienden in de relatie met het Museon en Omniversum.

Nieuw is de introductie van de Vriendenvariant ‘Gezin’, naast de huidige twee varianten ‘Vriend tot 18 jaar’ en ‘Vriend’, zodat recht gedaan wordt aan de behoefte om als gezin te parti­ ciperen. Ook de beide directeuren van het Museon en Omniversum, Marie Christine van der Sman en Berend Reijnhoudt, zullen het woord voeren.

Er zijn twee bestuursmutaties te melden. De bestuurstermijn van zowel Peter Schreuder, penningmeester, als van Marjan Engels, porte­ feuille communicatie, loopt af. Beiden zijn gelukkig bereid om voor nog een bestuurs­ periode bij te tekenen. Tegenkandidaten kunnen tot uiterlijk 7 april worden gemeld bij het secretariaat, e-mail: vvv@museon.nl.

Aansluitend aan de vergadering wordt aan de aanwezigen door de Vrienden een bescheiden lunch aangeboden in Omniversum. Om 13.00 uur bestaat vervolgens de mogelijkheid voor een activiteit in het Museon of een film in Omniversum.

De stukken zijn te downloaden via de websites van het Museon en Omniversum: www.museon.nl www.omniversum.nl

Het groene dak van het Museon Het Museon heeft de schitterende One Planettentoonstelling waarin zichtbaar gemaakt wordt welke problemen op aarde met het oog op toekomstbestendigheid om een oplossing vragen. Het Museon wil echter ook zelf de daad bij het woord voegen en streeft maxi­ male duurzaamheid na in de eigen bedrijfs­ voering. Door het vergroenen van het dak (koeling, isolatie, waterberging, bevordering biodiversiteit etc.) wil het museum daaraan bijdragen. Door een bijdrage van € 20.000 aan dit project maken de Vrienden dit mede mogelijk.

Support Museon and Omniversum and enjoy all extras by becoming a Friend For only € 22.50 per year, you can become a Friend of Museon and Omniversum, giving you and one guest for instance unlimited free access to this amazing museum of science and culture and a discount for entry to Omniversum and a free Virtual Reality Ride.

See the websites www.museon.nl of www.omniversum.nl. Become a Friend by sending an email to vvv@museon.nl, stating your name, address including zipcode and emailadress. Alternatively, you can just sign up at the Shop or Cash Desk of both Museon and Omniversum. For members under 18 years of age the fee is only € 16,50 (don’ t forget to state your date of birth).

Colofon Redactie: Marjan Engels, Simone de Graaff, Christine Gündisch, Jennifer de Haas, Sandra Harmsen, Hub Kockelkorn en Frits van Rhijn E-mail redactie: cgundisch@museon.nl Ontwerp: Wout de Vringer Druk: Mail Succes ISSN: 2214-1634

Museon Stadhouderslaan 37, 2517 HV Den Haag 070-3381338 www.museon.nl

Omniversum President Kennedylaan 5, 2517 JK Den Haag 0900-6664837 www.omniversum.nl

Beeld uit de film Great White Shark