Vriendenmagazine, 1e kwartaal 2018

VRIENDENMAGAZINE JAN-MRT 2018 # 01

Redactioneel

Inhoudsopgave

Beste Vrienden,

03

Sammy’s avonturen

Voor je ligt een ander soort Vriendenmagazine dan je van ons gewend bent. Deze keer geen uitgebreide artikelen over nieuwe tentoon­ stellingen in het Museon of nieuwe films in Omniversum. Natuurlijk presenteren we kort een nieuwe animatiefilm in Omniversum en hebben we een bezoeker uitgenodigd om een recensie te schrijven, deze keer over de ridder­ tentoonstelling in het Museon. Maar voor­al nemen we een kijkje achter de schermen.

Hoe kiest Omniversum zijn nieuwe films? Hoe komt het Museon aan de opgezette dieren die naast de tentoonstelling met de dierportretten van Joel Sartore staan opgesteld? Wat wijzen de gegevens uit die het Museon via enquêtes over zijn tentoonstellingen verzamelt? Wat gebeurt er met de collectie als een museum verdwijnt? Wat doet het Museon om over een poosje energieneutraal te zijn? Hoe zorgt het museum ervoor dat het is voorbereid op overstromingen en andere calamiteiten?

Wordt er wel eens onderzoek gedaan naar voorwerpen in de collectie van het Museon?

En: doet het Museon meer met zijn collectie dan gebruiken in zijn tentoonstellingen?

04

Een trekduif in de Photo Ark

05

Unieke fiets

06

Dit jaar in Omniversum

08

Een nieuwe standaard

10

Bijen en vlinders op het dak

11

Droge voeten in het Museon

Veel leesplezier, Hub Kockelkorn

14 Recensie Ridders en Kastelen 16

Meten is weten

17

Korte berichten

18

Indische collectie gered

20

Agenda Museon

22

Filmoverzicht Omniversum

23

Berichten van het Bestuur

Sammy’s avonturen

In Omniversum is nu de animatiefilm Sammy’s avonturen over de zeeschildpad Sammy te zien. Sammy kijkt op zijn oude dag met wee­ moed terug op zijn enerverende leven. Na zijn geboorte op een strand in Californië begon hij aan de lange reis rond de aarde, die zeeschild­ padden afleggen voordat ze terugkeren naar het strand waar ze zijn geboren. Samen met zijn boezemvriend Ray beleefde hij vele span­ nende, vrolijke en ontroerende avonturen. Ze zwommen door de mooiste wateren, maar kregen ook te maken met lekkende olie­ tankers, plastic en ander afval. Vaak kwamen ze in aanraking met mensen: met bomen­ kappers en walvisjagers, maar ook met milieu­ activisten en dierenbeschermers. Een heel mooie herinnering heeft Sammy aan een hippiefamilie op het strand in Californië, die hem redde en een onvergetelijke kerst bezorgde.

Spannend en leerzaam Sammy’s Avonturen is een heerlijke groot­ beeldfilm voor jong en oud. Spannend, vrolijk en ontroerend, maar ook leerzaam. Sammy en Ray laten zien dat mensen een steeds groter effect hebben op het leven van dieren.

Samenleven met mensen is niet altijd even gemakkelijk, maar dieren zoals Sammy en Ray hebben wel hun hulp nodig om de natuur te beschermen en de oceanen gezond te houden. Sammy’s Avonturen is voor het eerst te zien op het immense koepelscherm van Omniversum, een onvergetelijke kijk­belevenis voor jong en oud.

Jennifer de Haas

Sammy’s avonturen is dagelijks te zien in Omniversum. www.omniversum.nl/films/ sammys-avonturen/

Een trekduif in de Photo Ark

04 05

Amerikaanse trekduif, col. nr. 92747 (Foto: Jan Zweerts)

Sommige dieren in de biologiecollectie van het Museon zijn al meer dan honderd jaar oud. Het zijn tastbare herinneringen aan de beginjaren van het Museon. Opgericht in 1904 als ‘Museum ten bate van het Onderwijs’ wilden de grondleggers het onderwijs vernieuwen. Door leerlingen meer te laten zien en meer te laten doen zou het lesgeven levendiger worden. Dat was erg vooruit­ strevend begin twintigste eeuw! Dankzij schenkingen en aankopen groeide de collectie van het museum in rap tempo. Zo ook het aantal opgezette dieren.

Alle dieren op de wereld De Amerikaanse topfotograaf Joel Sartore heeft zich ten doel gesteld om alle dieren op de wereld te fotograferen. Een selectie uit zijn werk is te zien in de tentoonstelling Photo Ark. Bij een deel van zijn foto’s toont het Museon ook het echte dier. De jaguar is het ‘oudste’ dier in deze opstelling. Deze was al in de collectie op het moment dat men in 1923 begon met het registreren van alle objecten.

Ook de Galapagosreuzenschildpad is al lange tijd museumbezit. De oude Haagse Dierentuin schonk het overleden dier in 1938 aan het

museum. Zeker in die tijd waren plekken als de Galapagoseilanden onbereikbaar voor de gewone Hagenaar. In het museum werden voorwerpen en dieren niet alleen geëxposeerd, maar ook in context geplaatst. Ver weg werd ineens dichtbij.

Blijdorp Belangrijkste bron voor de opstelling is Diergaarde Blijdorp in Rotterdam. In het laatste kwart van de vorige eeuw overleden daar op natuurlijke wijze de komodovaraan, de hyacinthara, de okapi en de vari. Deze schonk men aan het Museon. In hun ‘tweede leven’ krijgen zij dankzij Photo Ark nieuwe betekenis. Dromedarissen sjokken nog steeds in groten getale door de woestijn, maar musea zijn tegenwoordig de enige plek waar de Amerikaanse trekduif nog ‘in het echt’ te zien is. In 1914 is deze soort, die Sartore heeft geïnspireerd om aan zijn Photo Ark te begin­ nen, uitgestorven door toedoen van de mens.

De trekduif is hierdoor niet alleen een actueel object, maar bovenal een cruciale waar­ schuwing voor de toekomst.

Diederik Veerman

Unieke fiets Rijwiel met zadelbesturing. Col. nr. 60246 (Foto: Jan Zweerts)

Bij de voorbereidingen voor de tentoonstel­ ling One Planet viel ons oog op een wat aparte fiets. Het achterwiel is groter dan het voorwiel, waaraan stuur en zadel zijn vast­gezet. De fiets is stuurbaar door het zadel. Om er meer over te weten te komen, namen wij contact op met Maarten Waalré, kenner van historische rijwielen. Nooit gedacht waar dat op uitliep.

De eerste reactie van Waalré was: “Uiterst bijzonder!” Hierna volgde een onderzoeks­ traject waarbij het zadel, maar vooral de constructie van de fiets ons steeds op het verkeerde been zette. Het zadel was Brits, maar het frame wees in Duitse richting.

Uitsluitsel bracht een contact van Waalré uit Duitsland: Michael Mertins. Deze kenner bleek al twintig jaar op zoek te zijn naar dit rijwiel, dat werd gebouwd door Georg Isaias Rothgiesser (1858-1943).

Crazy bike Volgens Mertins vond Rothgiesser in 1886 ‘this crazy bike’ uit. In 1886 verwierf zadelmakerij Richard Nagel & Co. (1883-1936) in Bielefeld, waarvan Rothgiesser compagnon was, patent op het ontwerp. Dit bedrijf maakte echter geen enkel exemplaar. Elke fabriek die een

licentie kocht, kon het rijwiel in productie nemen. In 1889 kwam het tot een botsing tus­ sen de compagnons en stichtte Rothgiesser een eigen rijwielfabriek in Essen-Bergeborbeck: ‘Merkur’ Rothgiesser & Co. Vanaf die tijd produceerde hij de fiets zelf; het exemplaar in de collectie van het Museon is er daar één van.

Vanwege zijn ruzie met Nagel importeerde hij de zadels van Brooks uit Birmingham. Hier­ mee is het raadsel van het Britse zadel en het Duitse frame opgelost.

Bottenrammelaar Afgelopen jaar verscheen een artikel van Mertins over ‘onze’ fiets in het tijdschrift voor liefhebbers van historische rijwielen Der Knochenschüttler (de Bottenrammelaar) met als kop: Rothgiessers Sicherheitsrad in den Niederlanden entdeckt! Een dergelijk uniek exemplaar van ons natio­nale vervoermiddel bij uitstek willen wij het publiek niet onthouden.

Hij staat opgesteld in de techniekvitrine in de tentoonstelling One Planet.

Frits van Rhijn

Dit jaar in Omniversum

06 07

Aankondiging voor de film Backyard Wilderness.

Ook in 2018 willen we de bezoeker van Omniversum geweldige films laten zien. Ter voorbereiding op het filmprogramma van dit jaar bezochten we afgelopen september de jaarlijkse Giant Screen Cinema Association Conference and Trade Show in Chicago.

Vier dagen lang kregen we een vol programma voorgeschoteld met films in development, films in production, nieuwe films, trailers, technische sessies, marketing­ sessies en succesvolle praktijkvoorbeelden.

Natuurlijk werd er ook veel informatie uit­ gewisseld tussen de diverse filmtheaters en museums.

Er werden zeer mooie en interessante films gepresenteerd. Helaas is niet elke film geschikt voor het koepelscherm. En niet elke film is beschikbaar op het 15/70 mm film­formaat dat Omniversum heeft; steeds meer films worden alleen in een digitale versie uitgebracht.

Dat maakt de keuze een beetje beperkt. Des­ alniet­temin zitten er goede films bij.

In de achtertuin gebeuren dingen waar we geen oog voor hebben Natuur in de achtertuin Wat kunnen we verwachten in 2018? Een tipje van de sluier: Backyard Wilderness. Deze film van een Canadese producent gaat over de band met de natuur, of eigenlijk: over het feit dat we die band langzamerhand kwijtraken doordat we dankzij wifi en gsm altijd en overal verbonden zijn. Backyard Wilderness laat zien dat er in onze eigen achtertuin vaak veel gebeurt waar we geen oog meer voor hebben.

De film is gedurende de vier seizoenen opge­ nomen. Hoewel dat in Canada is gebeurd, kunnen we een goede link leggen met de Nederlandse achtertuin.

Beeld uit de film Sammy’s Avonturen

Muzikale reis Een andere film waar wij ons oog op hebben laten vallen, is America’s Musical Journey. Om te beginnen neemt popartiest Aloe Blacc, bekend van de song Wake me up, ons hierin mee op een muzikale reis naar de katoen­ plantages in het diepe zuiden van de Verenigde Staten. Vervolgens treden we in de voetsporen van Louis Armstrong en verkennen we de jazz in New Orleans, de blues in Chicago en de Motown-muziek in Detroit. Tot slot maken we een omweg via Nashville voor de country­ muziek en Memphis voor de rock ’n roll.

Uiteraard ontbreken de Cubaanse invloeden in Florida niet. Anders dan we gewend zijn, is dit geen natuurfilm, maar een feestelijke, muzikale film.

Sammy Ook de animatiefilm Sammy’s Avonturen zal in het begin van 2018 veel te zien zijn, niet alleen omdat hij leuk is voor het hele gezin, maar ook vanwege de mooie boodschap.

De mens brengt de dieren in de oceanen vaak in de problemen. Ze zijn daarom dikwijls afhankelijk van diezelfde mens om hen te redden. Zo komt Sammy het schildpadje in aanraking met sleepnetten van de visserij, ontsnapt hij net aan de harpoen van walvis­ jagers en wordt hij bijna bedolven onder de olie van een lekkende olietanker. Gelukkig loopt het allemaal goed af. Als je de film nog niet gezien hebt, is het zeker een aanrader.

Alexandra van der Zee

Een nieuwe standaard

08 09

Stempel van het IJkkantoor Leeuwarden, ca. 1900. Col. nr. 220180

In de rubriek ‘Museumparels’ van het Friesch Dagblad verscheen in de afgelopen maanden een reeks bijdragen van het Museon.

Vanzelf­sprekend ging het daarbij om voor­ werpen uit de museumcollectie die een relatie hebben met Friesland. De verhalen zijn echter ook interessant voor de lezers van dit magazine.

Tot eind achttiende eeuw bestond in ieder gewest van de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden een wirwar aan eenheden voor gewicht, lengte en inhoud. Iedere zelfbewuste stad hanteerde zijn eigen eenheden, zoals ellen, mengels, halve zakken, kopjes, tonnen, roedes enzovoort. Geleerden en verlichte geesten droomden van meer eenheid, liefst ‘voor alle mensen en alle tijden’. Die gedroomde universele standaard werd de meter – en de daarvan afgeleide een­heden liter en kilo. Op school leert iedereen dat we de meter danken aan Napoleon. Maar hoe verliep de invoering nu precies?

Van noordpool tot evenaar Laten we beginnen in Frankrijk. Daar onder­ namen twee wetenschappers, Méchain en Delambre, midden in de woelingen van de Franse Revolutie in eigen land een expeditie.

Hun doel was het opmeten van een stuk meridiaan, zo’n verticale lijn op een wereld­ bol. Ze begonnen in Duinkerken en gingen via Parijs tot aan Barcelona. Op basis van hun metingen berekenden ze de afstand van de noordpool tot de evenaar, lopend over Parijs.

Daar namen ze één tienmiljoenste deel van.

Dat werd de nieuwe ‘maat’, ofwel meter. Zeven jaar later legde Delambre zijn resultaten voor aan de eerste wetenschappelijke conferentie ter wereld, die op 2 februari 1799 gehouden werd te Parijs. Een staaf puur platina werd geschonken aan de Nationale Vergadering en als de standaardmeter bewaard in Sèvres. Uit satellietmetingen bleek later dat deze staaf er qua lengte maar 0,23 millimeter naast zit.

Ellemaat, Jan Maarten Kleman & Zoon, 1e helft 19e eeuw. Col. nr. 203726

Nederlandse el De meter, of precies gezegd het metriek deci­ maal stelsel, is in Nederland feitelijk tweemaal ingevoerd. De eerste maal was in 1798 in de Bataafse Republiek, maar omdat het ontbrak aan toezicht werd dit geen succes. De tweede maal was in 1820 door koning Willem I, die het belang inzag van meer uniformiteit voor de handel en nijverheid. Hij nam enige afstand van de revolutionaire oorsprong van het stelsel door andere namen te gebruiken.

Gedurende een halve eeuw zou de meter hier de ‘Nederlandse el’ heten en werd het ‘pond’ gelijkgesteld aan de kilo.

Bij de invoering in 1820 werd in ieder gerechte­ lijk arrondissement een ijkkring ingesteld met elk een of meer ijkkantoren. In ieder kantoor dienden voorbeelden van de standaardmaten en -gewichten aanwezig te zijn. Met die blik moet de ‘Nederlandsche el’ worden bekeken op de foto hierboven.

De invoering van het metrieke stelsel was een langdurig proces, dat pas in 1870 helemaal was afgerond. Vanaf toen werd ook de naam ‘el’ vervangen door ‘meter’, en ‘pond’ door ‘kilo’.

IJken Om het jaar dienden winkeliers en kooplui zich met hun losse gewichten naar het ijkkantoor te begeven. Daar controleerden de ijkers deze op juistheid en afwijkingen. Als bijvoorbeeld een gewicht door slijtage of beschadiging te licht was geworden, voorzag een ijker het met gegoten korrels lood van de ontbrekende massa. Was een gewicht geijkt, dan werd het voorzien van een goedkeuringsmerk, meestal een letter. Op ieder gewicht waren daarnaast het teken van het ijkkantoor en de arrondissementsijker aangegeven. Dit alles werd met loden slagstempels op de gewicht ‘afgeslagen’. De stempels zaten zorgvuldig opgeborgen in een afsluitbare – en letterlijk loodzware – ijkkist.

Zo ontstond een systeem dat het mogelijk maakte om ook in winkels en werkplaatsen controles uit te voeren.

Gert-Jan van Rijn

Bijen en vlinders op het dak

10 11

Wormentorens van Moki Last

2018 wordt voor het Museon het jaar van de duurzaamheid! In de tentoonstelling One Planet laten we het publiek kennis maken met de Duurzame Ontwikkelingsdoelen van de VN en leggen we uit waarom het belang­ rijk is om meer aandacht te besteden aan het milieu. Dit willen wij zelf ook in de praktijk brengen.

Soft Points Op termijn willen we energieneutraal worden.

Dit doen we door in het gebouw alle lampen systematisch te vervangen door energie­ zuinige led-verlichting en het dak vol te leggen met zonnepanelen. De gevels worden binnen­ kort voorzien van Soft Points, een soort minienergiecentrale die zonne-energie opwekt en fijnstof opvangt dat vrijkomt bij bijvoorbeeld de verbranding van fossiele brandstoffen of de slijtage van banden en het wegdek.

Groen dak Bovendien krijgt het Museon in het voorjaar een ‘groen dak’. Samen met de afdeling

Vastgoed van de Gemeente Den Haag en tuin­ architect Roosendael gaan we sedum tussen de zonnepanelen plaatsen. Op het stuk zonder panelen komen bloemen en struiken die aan­ trekkelijk zijn voor bijen en vlinders. Een imker heeft zich al gemeld om bijenkorven op het dak te plaatsen. Door kunstenares Moki Last worden keramische ‘wormentorens’ gebouwd waarin met behulp van wormen groenafval verandert in een natuurlijk compost. Het voordeel van deze vergroening is drievoudig: fijnstof wordt afgebroken, regen­water vast­ gehouden, het dak geïsoleerd. Daarmee leveren we een bijdrage aan een betere lucht­ kwaliteit in Den Haag en brengen we onze energierekening verder omlaag.

Last but not least zetten we een educatief programma op waarbij aan jong en oud wordt uitgelegd waarom vergroening van stedelijk gebied zo belangrijk is willen we gezond leven. Vrienden, hoort zegt dit voort!

Marie Christine van der Sman Directeur Museon

Droge voeten in het Museon Wateroverlast in het Museon, september 2017 (Foto: Jeroen Pijl)

Door klimaatverandering nemen heftige buien en de kans op overstromingen toe.

De riolering in veel steden is daar vaak nog niet op voor­bereid. Ook bijvoorbeeld de trend om je tuin vol te leggen met tegels blokkeert een goede waterafvoer. Niet alleen vraagt wateroverlast bij je thuis steeds meer aandacht, ook bij erf­goed­instellingen zoals het Museon is dat het geval. Tijd dus om over preventieve maat­regelen na te denken en over de maatregelen die nodig zijn als er toch nog sprake is van wateroverlast!

Haags Preventienetwerk Het Mauritshuis, Museum Meermanno, het Haags Historisch Museum, Museum Beelden aan Zee en het Museon hebben samen met de Koninklijke Bibliotheek en het Nationaal Archief de handen ineen geslagen. Deze instellingen maken deel uit van het Haags Preventie Netwerk en hebben hiervoor van de Mondriaan Stichting geld gekregen. Met steun van de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed werken ze samen aan een actieplan.

Gezamenlijk maatregelen nemen Het project is gericht op Den Haag, maar is ook voor andere delen van Nederland van belang. Hellingbanen naar kelders, lage dienst­ ingangen en platte daken vormen overal risico’s.

Bekeken wordt welke instellingen het ‘laagst’ liggen en gevoelig zijn voor overstromings­ gevaar. Er wordt onderzocht hoe de instel­ lingen in Den Haag gezamenlijk maat­regelen kunnen nemen en elkaar bij water­overlast kun­ nen helpen. De aanbevelingen en acties worden met alle Haagse culturele instellingen gedeeld, maar ook landelijk op symposia besproken.

Wateroverlast in het Museon Helaas is dit onderwerp niet alleen voor de toekomst interessant. Afgelopen september overstroomde een deel van de Museon-aula.

De normale waterafvoer blokkeerde doordat het riool in de omgeving vol met water stond.

De actieplannen zijn zo goed als uitgewerkt, en binnenkort nemen we de eerste maatregelen.

Rob Schouten

12 13

To the Arctic. Deze prachtige, winterse film over een moeder ijsbeer en haar twee welpen, die proberen te overleven in hun steeds kleiner wordende habitat, is terug van weggeweest!

Recensie Ridders en Kastelen

14 15

(Foto: Ebbert Olierook)

Boye Stolk bezocht samen met zijn twee kinderen onlangs het Museon. Wat vonden zij van de tijdelijke tentoonstelling Ridders en Kastelen, een nieuwe kijk op de Middel­ eeuwen. Boye doet verslag.

Op zondag 19 november heb ik samen met mijn zoon Jayden van tien jaar en mijn dochtertje Anne-may van zes jaar de nieuwe tentoonstelling Ridders en Kastelen bezocht.

Bij binnenkomst was er al meteen veel reuring. Kinderen waren samen met hun ouders in actie op de verschillende podia waar thema’s binnen de middeleeuwse geschie­ denis werden uitgebeeld. De tentoonstelling oogt fris en geordend. Rondom de podia geven banners of blokken de thema’s aan. Als bezoeker beweeg je gemakkelijk tussen de podia. Op elke banner staat een man of vrouw afgebeeld met een mooi persoonlijk verhaal.

Verschillende functies en beroepen gaan op

deze manier goed leven bij de bezoekers. En mooi om te zien is dat de afgebeelde personen geen onbekenden voor de bezoekers zijn. Bij de start wordt een korte film gedraaid, waarin de personages al worden uitgelicht.

Er was meteen veel reuring Moderne technologie Moderne technologieën zijn ingezet om kinderen en ouders actief bezig te houden.

Het leven van monniken wordt verteld aan de hand van een virtuele tour door de kathedraal.

Verschillende kledingstukken kunnen op een groot scherm gecombineerd worden tot de juiste stijl, passend bij bijvoorbeeld een koopvrouw, boerin of jonkvrouw. Ook kan er als bewoner van de middeleeuwen in stijl gedanst worden. En als een echte ridder,

(Foto: Ebbert Olierook)

zittend op een paard, kun je via een game het gevecht aangaan met virtuele ridders.

Fysieke uitdagingen Fysiek kun je de uitdaging aangaan om met blokken de juiste, stevige constructie te bouwen voor een kathedraal en leg je de puzzel van een karakteristiek glas-in-lood raam. Bij de harnassen kan er gevoeld worden welk gewicht de ridders om hun lichaam moesten dragen. En uiteraard is er een foto­ moment met een ridderhelm op het hoofd.

Kruid en kruit Medicijnen, zoals wij die kennen, waren in de middeleeuwen niet bekend. Gelukkig biedt de natuur voldoende kruiden, fruitsoorten en groenten die een positief effect hebben op het menselijk lichaam. Met twee staafjes, het ene voor de plant en het andere voor punten in het menselijk lichaam, kom je erachter welk

De tentoonstelling is een aanrader voor jong en oud plantje effect heeft op welk onderdeel van het lichaam. Als laatste kan er kennisgemaakt worden met de stoffen die voor buskruit gebruikt worden. Wat zal de juiste meng­ verhouding zijn om het kanon tot ontbranding te brengen?

De nieuwe tentoonstelling in het Museon is een aanrader voor jong en oud, het is leer­ zaam en door de afwisselende elementen blijft het van het begin tot het eind boeiend.

Boye Stolk

Meten is weten

16 17

Sinds jaren vragen we onze bezoekers naar hun mening over de tentoonstellingen in het Museon. Uit deze schat aan gegevens kunnen we veel leren over waar onze bezoekers vandaan komen, welke onder­ werpen vooral de belangstelling hebben en hoe onze presentaties worden ervaren.

Waarvoor komen onze bezoekers?

Een belangrijke vraag is of onze bezoekers het Museon al langer kennen of voor het eerst kennis maken met ons museum. Gemiddeld is over de laatste jaren 57 procent van de bezoekers hier al vaker geweest; 43 procent kwam voor het eerst. Dat is een mooie mix, want dit betekent dat we steeds nieuwe mensen kunnen boeien, maar ook bezoekers aan ons weten te binden! Gemiddeld maakt één derde een bewuste keuze voor de lopende tijdelijke tentoonstelling; de rest komt gewoon voor een ‘dagje Museon’. Dit is uiteraard erg afhankelijk van het onderwerp; zo trokken de tentoonstellingen Dino Jaws, Atlantikwall en Babydieren bijzonder veel bezoekers die speciaal hiervoor kwamen.

Waar komen onze bezoekers vandaan?

Het blijkt dat circa 43 procent van onze bezoekers uit Den Haag en de directe omgeving (tot circa 10 kilometer rondom Den Haag) komt. De regio tot en met dertig kilometer noemen we de ‘tweede schil’; daar komt zo’n twintig procent van onze bezoekers vandaan. De resterende 37 procent komt uit de rest van het land. We hebben een goede naam in Den Haag en daarnaast zijn we er in geslaagd om in heel Nederland steeds bekender te worden. Over buitenlandse bezoekers hebben we geen gegevens, omdat de enquête alleen in het Nederlands wordt afgenomen.

Hoe was het?

Natuurlijk willen we graag weten wat onze bezoekers van de tentoonstelling vinden. We vragen naar een schoolcijfer voor de totale beleving van een tentoonstelling, en gemid­ deld geven onze bezoekers ons een mooie 8,0. Sommige tentoonstellingen worden iets kritischer beoordeeld door ons gezinspubliek, zoals Den Haag en de Atlantikwall – opgezet als een tentoonstelling voor een volwassen publiek - en Imitatie, die ieder gemiddeld met 7,8 werden beoordeeld. Er zijn ook mooie uitschieters naar boven, zoals Dino Jaws met 8,3, Illusions met 8,2 en National Geographic met 8,5.

Christine Gündisch

Korte berichten Boek bij One Planet

Verjaardagsfeestjes

In de winkel van het Museon ligt nu een mooi vormgegeven boek bij de tentoonstelling One Planet. Erin vind je, vergezeld van een heleboel beeldmateriaal, de verhalen uit de tentoon­ stelling. Ook de leden van Team One Planet die we de afgelopen tijd in dit Magazine aan je hebben voorgesteld, keren erin terug.

Heb je er al eens over gedacht om de verjaar­ dag van je kind in het Museon te vieren? Dat kan elke woensdag en zaterdag, behalve in de schoolvakanties. Je kunt kiezen uit vier verschil­ lende arrangementen. Bij Jonkvrouwen en Ridders beschilderen de kinderen, verkleed in middel­eeuwse gewaden, een schild of een juwelen­kist. In Toveren met kleur trekken ze een labjas aan om aan de slag te gaan met verf, water, een centrifuge en papier. Bij Pret met proefjes experimenteren ze met zwaarte­ kracht, snelheid, lucht, geluid en chemisch reacties. En bij Willie Wiebel Robot maken ze een robot die lijkt op een insect.

Vragen of reserveren: feestje@museon.nl of 070-3381433 (ma t/m do, 9.00-15.00 uur)

Betaald parkeren

Kidsproof museum 2018 Museuminspecteurs vanuit het hele land hebben het afgelopen jaar tijdens of na hun museumbezoek hun mening over 432 Nederlandse musea gegeven. Wat vonden ze van de activiteiten? Hebben ze iets nieuws geleerd? Waren de medewerkers aardig? Wat zouden ze zelf aan het museum veranderen?

Afgelopen november zijn de resultaten bekend gemaakt. Het Museon is een van de winnaars. Met een gemiddelde van 8,7 is het verkozen tot Kidsproof museum 2018.

Rond het Museon en Omniversum was parkeren tot nog toe gratis. Eind 2017 heeft de gemeente Den Haag echter ook daar betaald parkeren ingevoerd. Tarief: € 1,70 per uur. Verwacht je langere tijd te parkeren, dan is parkeren bij het World Forum of bij het Mariott Hotel wellicht een optie. Een uitrijkaart voor de garage bij het World Forum (Churchill­ plein 10) kost aan de kassa van het Museon of Omniversum € 5,50 per dag. Bij Omniversum zijn voor € 6,00 per dag ook uitrijkaarten voor het parkeerterrein van het ernaast gelegen van het Mariott Hotel (Johan de Wittlaan 30) verkrijgbaar.

Indische collectie gered De volkenkundige collectie van het Museon is onlangs sterk in omvang toegenomen door een bijzondere schenking van het voormalig museum Nusantara.

In 1864 richtte de gemeente Delft de Indische Instelling op, waar bestuursambtenaren werden opgeleid voor uitzending naar NederlandsIndië. Naast verschillende talen, geschiedenis, recht en landmeetkunde werd er onderricht gegeven in volkenkunde aan de hand van originele voorwerpen. Deze vormden de basis voor de etnografische collectie. Deze werd verder aangevuld met voorwerpen uit Koloniale Wereldtentoonstellingen en schenkingen van docenten en oud-studenten.

Museum Nusantara Nadat de Indische Instelling in 1901 werd opgeheven, bleef de collectie in stand. Vanaf 1911 werd ze tentoongesteld in een boven­ zaal van het Prinsenhof in Delft onder de naam Etnografisch Museum. Vanaf 1940, als gevolg van restauratiewerkzaamheden in het Prinsenhof, leidde het museum een slapend bestaan, totdat het in 1953 nieuw leven werd ingeblazen. De collectie groeide gestaag met schenkingen van particulieren, zendelingen en missionarissen. Na een verbouwing in 1977, waarmee het museum drie maal zoveel expo­ sitieruimte kreeg, werd de naam veranderd in Volkenkundig Museum Nusantara.

150 jaar Indonesische geschiedenis Op zijn hoogtepunt behoorde de collectie tot de belangrijkste volkenkundige verzameling van Nederland op het gebied van de geschie­ denis, kunst en cultuur van Indonesië. Helaas kwam er op 6 januari 2013 een einde aan bijna honderdvijftig jaar Indonesische geschiedenis in Delft.

18 19

Museum Nusantara werd gedwongen om de deuren te sluiten. De collectie bestaande uit zo’n 40.000 voorwerpen, moest elders worden ondergebracht.

Het Museon koos ruim 400 objecten Collectie verdeeld Deze ‘ontzameling’ was een zorgvuldig en langdurig proces, waarbij ieder voorwerp af­zonderlijk beoordeeld, ontsloten en gedocu­ menteerd werd. Een deel van de voorwerpen werd ondergebracht in het Nationaal Museum van Wereldculturen, een deel ging terug naar het land van herkomst. De overhandiging van de gouden, Buginese kris in november 2016 door premier Rutte aan de Indonesische president Joko Widodo was het startsein van de overdracht van 1.465 objecten.

De rest van de collectie werd aangeboden aan musea in Nederland, waarbij het Museon een voorrangspositie had als partner in de Stichting Volkenkundige Collectie Nederland, het samenwerkingsverband van de volken­ kundige musea in Nederland. Het Museon selecteerde uiteindelijk ruim vierhonderd objecten, waaronder veel bijzondere weefsels.

Naast volkenkundige objecten is ook een aantal geschiedkundige en natuurhistorische voorwerpen uitgekozen die in het Museon goed op hun plaats zijn. De verwerking van deze grote schenking vergt veel tijd. In de hal van het Museon is alvast een kleine selectie te bewonderen. In de loop van het volgende jaar hopen we de aanwinsten op de collectie­ website van het Museon te kunnen tonen.

Corine Bliek

Een selectie uit de collectie Nusantara die aan het Museon is overgedragen (Foto: Jan Zweerts)

Agenda Museon Tentoonstellingen One Planet Onze permanente tentoonstelling over onze wereld en de eerlijke verdeling van voedsel, water en energie en aanvaarding van verschil­ len in culturele identiteit.

Ridders & Kastelen – een nieuwe kijk op de Middeleeuwen Het is tijd voor een nieuwe kijk op deze periode!

National Geographic Photo Ark Fotograaf Joel Sartore legt met zijn prachtige dierportretten elke in gevangenschap levende soort vast. t/m 4 maart

www.museon.nl/alletentoonstellingen

Activiteiten voor kinderen Insecten snacken Het smaakt naar nootjes, maar dan met poot­ jes. Durf jij insecten te eten? Of gruwel je alleen al bij de gedachte daaraan... In Afrika, ZuidAmerika en Azië is het heel normaal om gefri­ tuurde sprinkhanen, krekellolly’s, meelwormen curry of geroosterde mieren te snacken. ‘s zondags en tijdens de kerstvakantie Archeologische opgravingen Graaf naar middeleeuwse scherven en ontdek de geheimen van het verleden. Wat vertellen de opgravingen ons over het leven in de Middeleeuwen? Helpen jullie de archeoloog met zijn onderzoek? Speur mee! ‘s zondags en tijdens de kerstvakantie

20 21

Pop-Up Quiz: eetgewoonten in de middel­ eeuwen Cola, patat, chips en thee waren nog onbe­kend in de Middeleeuwen. Wat werd er dan wel gegeten en gedronken? Oud brood en bier?

Aten ze netjes met mes en vork? En wat heb­ ben poep en kookpotten met elkaar te maken? ‘s zondags en tijdens de kerstvakantie Atelier Ga aan de slag met verf en kwasten en beschilder een houten schild of juwelenkistje met middeleeuwse kleuren en motieven.

Maak een draak, klavertje vier, prinses of iets heel anders… ‘s woensdags en ‘s zondags / kerstvakantie dagelijks Museum Jeugd Universiteit Lezingenreeks voor kinderen van 8 - 12 jaar 11:30 uur en 13:30 uur, 24 euro voor vier lezingen Zondag 18 februari Hoe woonde men in Den Haag in de Middel­ eeuwen? door archeoloog Monique van Veen van de afdeling Archeologie van de gemeente Den Haag Zondag 18 maart Was er in de Middeleeuwen ook kleding in de mode? door onderzoeker Martine Teunissen Zondag 15 april Wat aten ridders en jonkvrouwen eigenlijk? door onderzoeker Christianne Muusers Zondag 27 mei Wat was de invloed van de Arabische wereld op het middeleeuwse Europa? door onderzoeker Petra Sijpesteijn

Activiteiten voor volwassenen Dinsdagmiddagpresentaties Gratis voor Vrienden of met een geldig toegangsbewijs voor het Museon 13.30-16.00 uur 9 januari IJsland en Groenland door natuur- en reisfotograaf Chris Stenger 16 januari Kerken, kloosters en begraafplaatsen van Den Haag, Scheveningen en Loosduinen door archivaris en historica Coos Wentholt 23 januari Kwesties van leven en dood; het Nederlandse Rode Kruis in de Tweede Wereldoorlog door historica en publiciste Regina Grüter 30 januari Wie verre reizen doet, kan veel verhalen door wereldreiziger Henk Griffioen 6 februari De Nieuwe Kerk en het grafmonument van Willem van Oranje in Delft door klankbeeldspecialist Marinus Hazeveld 13 februari Photo Ark; over de vele (bedreigde) levens­ vormen op aarde door bioloog Arno van Berge Henegouwen 20 februari Goud en Indianen; de expeditie van Hendrick Brouwer naar Chili in 1643 door historicus Henk den Heijer 27 februari Nineveh, hoofdstad van het Assyrische rijk door archeologe Diana de Wild

6 maart De Noord-Duitse baksteengotiek: pracht en praal in de ‘steenrijke’ Hanzesteden door docent kunstgeschiedenis Tieleke Huijbers 13 maart Het jaar 117; sporen van Trajanus en Hadrianus in de Lage Landen door archeoloog en publicist Tom Buijtendorp 20 maart Natuurlijk Noord-Nederland door natuurfotograaf Philip Friskorn 27 maart Meijendel bij Wassenaar; tien jaar na de film Zand, Wind, Water door filmproducente Monique van den Broek en vogelkenner Jan Westgeest Geologielezingen Georganiseerd door de Haagse Geologische Vereniging 13.30 uur, gratis met een geldig toegangs­ bewijs voor het Museon Zaterdag 13 januari Het nieuwe heelal - de mooiste ontdek­ kingen van de Hubble Ruimte Telescoop door Prof. Dr. Henny Lamers, emeritus hoog­ leraar astronomie en ruimteonderzoek Zaterdag, 17 maart 2017 Geschiedenis en geologie van Sardinië door fysisch geograaf Paul van Olm

www.museon.nl/museonactiviteiten

Filmoverzicht Omniversum Sammy’s avonturen Maak kennis met Sammy de schildpad en beleef samen met hem te gekke avonturen!

Na zijn geboorte op een strand in Californië begint Sammy aan de reis van zijn leven. Een reis die alle schildpadden maken om uit­ eindelijk weer terug te keren naar het strand waar ze geboren zijn.

To the arctic Volg het leven van een moederijsbeer en haar jongen op de Noordpool. Meeslepende en avontuurlijke beelden laten je meeleven met hun dagelijkse strijd om het bestaan in een wereld van smeltend ijs, enorme gletsjers, spectaculaire watervallen en majestueuze bergpieken.

Amazing caves Daal af in werelden waar geen licht, geen lucht en geen ruimte voor vergissingen is. Volg twee microbiologen op een avontuurlijke ontdek­ kings­reis door grotten in canyons, gletsjers en regenwouden. Op deze onherbergzame plek­ ken zoeken ze naar unieke organismen die de basis kunnen vormen voor nieuwe medicijnen.

China, the rise of an empire In China, the rise of an empire duiken we in de geschiedenis van een mysterieus land.

Ontdek hoe de eerste keizer van China het land verenigde en hoe het terracottaleger hem beschermde tot ver na zijn dood.

National parks adventure Volg drie sportieve teamgenoten die zich al fietsend, wandelend en varend een weg banen door Amerika’s meest ongerepte parken, waaronder het bijzondere Yellowstone, het mystieke Arches en het overweldigende Canyonlands National Park.

22 23

Africa the Serengeti Over het zuiden van Kenia en noorden van Tanzania ligt een uitgestrekt gebied met savannes en boslandschappen waar jaarlijks miljoenen hoefdieren migreren. Het meren­ deel bestaat uit gnoes, maar ook zebra’s, giraf­ fen, olifanten en bavianen zijn constant in be­weging op zoek naar voedsel zoals gewas­sen en prooidieren. Aanschouw hoe de dieren het spoor van de lange regens volgen en leer meer over het leven en overleven op de Serengeti.

Under the sea Laat je meevoeren naar de meest exotische en geïsoleerde onderzeese locaties op aarde.

Ontmoet de grote witte haai, zwierige zee­ draken, gigantische pijlstaartroggen en vele kleurrijke vissen uit de wonderwaterwereld van Zuid-Australië en Nieuw-Guinea.

Let op: de film bevat realistische jachtbeelden!

Born to be wild In Kenia en Borneo leven twee bijzondere vrouwen die hun leven gewijd hebben aan het opvangen van olifanten- en orang oetan­ weesjes. Met hart en ziel zetten zij zich in om deze jonge dieren en hun leefomgeving te redden.

A beautiful planet A beautiful planet is een adembenemende portret van de aarde vanuit de ruimte. Sluit je aan bij de astronauten van het ISS en ervaar hoe zij vanuit de ruimte neerkeken op onze aarde. Grijp deze kans om voor even astro­ naut te zijn.

Deze programmering is onder voorbehoud van wijzigingen.

Kijk voor actuele films en draai­ tijden altijd even op de website.

Berichten van het Bestuur Word Vriend van Museon en Omniversum en geniet van de voordelen. Zo kunnen honderd­ tachtig Vrienden terugkijken op een geslaagde opening van de tentoonstelling Ridders en Kastelen op zondag 1 oktober jl.

Als Vriend steun je het mooie werk van Museon en Omniversum. Je krijgt voordelen zoals gratis toegang voor twee personen tot het Museon.

Daarnaast geeft een knip op de leden­pas recht op 25 procent korting op een film of op een gratis Virtuality Ride in Omniversum. Ook de dinsdagmiddagpresentaties in het Museon zijn gratis. Tevens geven twee horecagelegen­ heden in de buurt korting; zie hiervoor de websites van Museon of Omniversum.

Voor slechts € 22,50 per jaar kun je lid worden.

Jeugdleden (jonger dan 18 jaar) betalen € 16,50.

Stuur een e-mail naar vvv@museon.nl of meld je aan in de winkel of aan de kassa van Museon of Omniversum. Storten van de contributie kan op NL45INGB0000611959 t.n.v. Vrienden van Museon en Omniversum onder vermelding van ‘nieuw lid’ en voor jeugdleden ook de geboortedatum.

Support Museon and Omniversum and enjoy all extras by becoming a Friend For only € 22.50 per year, you can become a Friend of Museon and Omniversum, giving you and one guest for instance unlimited free access to this amazing museum of science and culture and a discount for entry to Omniversum and a free Virtual Reality Ride. See the websites www.museon.nl of www.omniversum.nl.

Become a Friend by sending an email to vvv@museon.nl, stating your name, address including zipcode and emailadress. Alter­ natively, you can just sign up at the Shop or Cash Desk of both Museon and Omniversum.

For members under 18 years of age the fee is only € 16,50 (don’t forget to state your date of birth).

Winkel in het Museon Kom vooral eens langs om te kijken in de winkel van het Museon. Bent je op zoek naar een cadeau of naar een leuke ansichtkaart kom dan zeker langs. De opbrengsten komen ten goede aan het Museon.

Voor deze winkel zoeken we vrijwilligers om het team te versterken. Tijdens de openings­ tijden wordt de winkel bemand door vier vrij­ willigers, twee van 11.00 tot 14.00 uur en twee van 14.00 tot 17.15 uur. Ook werken de vrij­ willigers één keer in de maand in het weekend.

Wij zijn op zoek naar vriendelijke, klant­ gerichte per­sonen. Lijkt dit je leuk, neem dan contact op met onze winkelmanager (fsteenbruggen@live.nl). Ook is het mogelijk je aan te melden in de Museonwinkel.

Colofon Redactie: Marjan Engels, Christine Gündisch, Jennifer de Haas, Sandra Harmsen, Hub Kockelkorn en Frits van Rhijn E-mail redactie: cgundisch@museon.nl Ontwerp: Wout de Vringer Druk: Mail Succes ISSN: 2214-1634

Museon Stadhouderslaan 37, 2517 HV Den Haag 070-3381338 www.museon.nl

Omniversum President Kennedylaan 5, 2517 JK Den Haag 0900-6664837 www.omniversum.nl

Beeld uit de film Sammy’s Avonturen