1 Algemene inleiding

Hoofdstuk 1 Inleiding

1. Voor je dit handboek doorneemt, realiseer je je misschien nog niet ten volle dat het verbintenissenrecht, meer nog dan andere rechtstakken, quasi continu in je dagelijkse leven doorwerkt.

Een doorsnee dag uit het leven van een jonge student kan dit illustreren:

‘Om 07.00u springt de verwarming van je gehuurde studio automatisch aan. Een halfuurtje later gaat je wekkerradio af. Je staat op, poetst je tanden, neemt een warme douche en kleedt je aan. Tijdens het ontbijt sms je nog snel naar je vriendin dat je, zoals gewoonlijk, om 08.00u aan de bushalte zal staan. Samen stappen jullie op de bus; bij het opstappen laat je je abonnement zien. Na het afstappen beslis je om nog snel de krantenwinkel binnen te springen om een snoepreep, een flesje drank en een tijdschrift te kopen. Je vriendin, die liever even buiten blijft wachten, vraagt of je voor haar ook iets wilt meebrengen. In de winkel betaal je met je bankkaart, waarna je een kasticket ontvangt. Onderweg naar school eet je alvast je snoepreep op. Door de wind glipt het papiertje uit je hand en valt het op straat; je hebt geen zin om het op te rapen en laat het achteloos liggen. Op de campus aangekomen leg je een aantal zaken in je locker, waarna je naar de les gaat. Tijdens de les stel je vast dat je pen en papier vergeten bent; je vraagt aan je buur om er te mogen lenen. Tijdens de lange middagpauze heb je zin om even met wat vrienden tegen een bal te trappen; omdat het buiten regent doe je dat maar binnen in de grote inkomhal. Docenten komen en gaan, maar maken hierop geen opmerkingen. Na een lange dag ren je gehaast naar je bushalte; om de bus niet te missen steek je een straat over terwijl het licht op rood staat. Thuis aangekomen word je enthousiast begroet door je trouwe viervoeter, die je meteen uit wandelen neemt in het park; braaf als hij is, mag hij even zonder leiband rondlopen. Na het avondeten zet je je computer aan. Je bekijkt nog wat videoclips op het internet, downloadt wat muziek en koopt online een boek. De avond sluit je af voor de tv …’

Nagenoeg iedere gebeurtenis in dit verhaal valt onder het toepassingsgebied van het verbintenissenrecht.

Talloze contractuele relaties – bv. met je verhuurder, je elektriciteits-, gas- en watermaatschappij, je telefoonmaatschappij, de vervoermaatschappij, de krantenverkoper, je bank, je vriendin, je buurman in de les, de kabeldistributeur, de ontwikkelaar van de software waarvan je gebruik maakt … – en buitencontractuele relaties – bv. met andere weggebruikers, de docenten, voorbijgangers in het park … – zijn aan de orde.

2. Heb je je gerealiseerd dat je bij diverse benoemde en onbenoemde overeenkomsten partij bent: huurovereenkomst, koopovereenkomst, bewaargevingsovereenkomst, lastgevingsovereenkomst, leningsovereenkomst, licentieovereenkomst, diverse aannemingsovereenkomsten …?

Heb je je gerealiseerd dat contractuele relaties die op het eerste gezicht misschien gelijkaardig lijken, dat niet noodzakelijk zijn en onder het toepassingsgebied van verschillende regels kunnen vallen? Zo zal bijvoorbeeld het lenen van wat papier kwalificeren als een verbruiklening (je kan dit immers na gebruik niet meer leeg teruggeven) en het lenen van een pen als een bruiklening (je geeft de pen immers na gebruik terug aan de eigenaar ervan). Ook de online aankoop van een boek zal deels aan andere regels onderworpen zijn dan de aankoop van een tijdschrift in de krantenwinkel …

3. Heb je je gerealiseerd dat je jezelf en anderen hebt blootgesteld aan verschillende vormen van buitencontractuele aansprakelijkheid: aansprakelijkheid voor eigen foutieve daad, kwalitatieve aansprakelijkheid van onderwijzers, kwalitatieve aansprakelijkheid voor dieren …?

4. Tijdens een doorsnee dag zul je je waarschijnlijk weinig aantrekken van de verbintenisrechtelijke regels die op de achtergrond spelen. Wie ligt er wakker van de kleine lettertjes van de contracten die

Hoofdstuk 1 Inleiding

hij onderschreef? Als het water maar stroomt, de elektriciteit maar werkt, de tv maar functioneert … Wie kan zeggen dat hij nog nooit een overtreding heeft begaan, dat hij nog nooit iets onvoorzichtigs heeft gedaan?

Van het verbintenissenrecht zal je waarschijnlijk wél wakker liggen wanneer de gebeurtenissen lichtjes anders uitdraaien. Wat als je onder de douche staat en het water afgesloten blijkt? Wat als je een examen mist omdat je wekker niet is afgegaan door een stroompanne? Wat als het computerprogramma dat je achteloos downloadt van het internet een virus blijkt te bevatten en je computer om zeep helpt? Wat als je tijdens het balspel een ruit breekt of iemand verwondt? Wat als een weggebruiker je aanrijdt wanneer je het rode licht negeert? Wat als je hond een kind bijt in het park? …

Uiteraard speelt het verbintenissenrecht niet alleen in privésituaties, maar ook in de meest uiteenlopende commerciële situaties. Ook het doen en laten van een onderneming wordt beheerst door de spelregels van het verbintenissenrecht.

Het verbintenissenrecht beïnvloedt dagelijks het hele rechtsverkeer.

5. In dit handboek bieden we je een algemeen overzicht van de basisregels die het verbintenissenrecht beheersen. Het is daarbij niet de bedoeling om het volledige verbintenissenrecht tot in het kleinste detail uit te werken. Daarvoor bestaan er al tal van uitstekende algemene handboeken, monografieën over specifieke thema’s en gespecialiseerde tijdschriftartikelen.

Wel is het de ambitie om deze vrij abstracte rechtstak bevattelijk te maken voor wie er voor het eerst mee kennismaakt. Aan de hand van voorbeelden word je aangezet om zelf de abstracte theorie te (re)construeren en om de theorie beter te begrijpen. Waarom bestaat een bepaalde regel? Wat is de relevantie van een bepaald – op het eerste gezicht zuiver theoretisch – onderscheid? Waarom blijken er bij elk basisprincipe telkens weer een of meerdere uitzonderingen te bestaan? En vooral: wat betekent al die theorie in de praktijk?

Het is onze hoop dat je na het doornemen van dit boek een andere kijk zal hebben op de gejuridiseerde werkelijkheid om je heen. Deze nieuwe kennis kan je helpen om problemen te voorkomen of op te lossen, voor jezelf of voor anderen.