VITRUVIUS
NUMMER 50 JANUARI 2020
Kunst, Wissenschaft und Industrie. Internet Archive. Leipzig: F.A. Brockhaus, 1874. http://bit.ly/2e4XiY. - Vogel, Hermann Wilhelm. Photographische mitteilungen. Verein zur Förderung der Photographie. (Internet Archive). Berlin, 1870. http://bit. ly/2egD4J5. - Wal, Joost de, Bernadette van Hellenberg Hubar en Wessel Stoker. Annemiek Punt Monumentale glaskunst 1980-2017. Utrecht: Gebr. de Wal, 2017. - Wuisman, Gebroeders. “Advertentie”. Bredasche courant. 11 december 1920, Dag druk. Delpher Koninklijke Bibliotheek. http://bit.ly/2pVJFmD. - Wuisman, Gebroeders. “Advertentie”. Rotterdamsch nieuwsblad. 15 april 1922, Dag druk. Delpher Koninklijke Bibliotheek. http://bit.ly/2WeVeS6. Noten 1 Dit artikel is een bewerking van het webitem Hubar, ‘Pyrophotographie/ pyrofotografie in #KunstinBreda’ (2016). Zie voorts Hubar, Bernadette van Hellenberg, #KunstinBreda | Religieuze kunst, Waardestellingen van uitmonsteringen en clusters, zoektermen: Statema, Wuisman. 2 Voor de gebroeders Wuisman zie het interview met Kees Wuisman junior (*1930), opgenomen in: Raaijmakers, e.a., Bevrijdingsraam, pp. 39-40. 3 Over het begrip glazenier is in 2015 verwarring gezaaid door Daan van Speybroeck die, kennelijk niet vertrouwd met dit type kunst, meende dat het de aanduiding is van een ambachtsman. Niets is minder waar: de term is uitgevonden door de kunstcriticus Albert Plasschaert om de combinatie van kunstenaarschap en handvaardigheid van Joep Nicolas te positioneren; zie De Wal, Annemiek Punt, p. 15 (noot 9); Hubar e.a., De genade van de steiger, pp. 42, 54, 60, 483; Nicolas-White, Joep Nicolas, p. 36. 4 Schouwenaars, ‘Herinneringen, De glas-in-lood ramen’. 5 GAR JCC v.n. 188, ongedateerde brief van Joep Nicolas aan Joseph Cuypers over de kerk van Princenhage. Joep refereert aan zijn huwelijk 23 april 1924, dus deze brief is van dat jaar. 6 Zie de vorige noot. 7 Hubar, #KunstinBreda | Religieuze kunst, Waardestellingen van uitmonsteringen en clusters, zoektermen: Bou-
man, Wuisman. Driedonkx, Geschiedenis van het Grootseminarie van de priesters van het H. Hart te Liesbosch-Princenhage, zoekterm Groenendael. Over Hubert van Groenendael en zijn familie is het nodige te vinden op Wikipedia: bit. ly/2MZYYTf. 9 Hubar, Arbeid en Bezieling, pp. 103104, 149-151, 265-269. 10 Broeders van Onze-Lieve-Vrouw van Barmhartigheid. “Honor Deo, labor mihi, utilitas proximo”, t.p.q 2002. bit. ly/2N3uaRr. Zie voorts de lemmata ‘Soli Deo gloria’ en ‘Vijf sola’s’ op Wikipedia. 11 Hubar e.a., De genade van de steiger, p. 220: dit betreft de schilderingen van F.H. Bach in het Juvenaat van de broeders van Maastricht (1922-1927). 12 Ontleend aan: Broeders in Christus. “Een juk dragen”, z.j. http://bit. ly/3402a8i. 13 Timmers, Symboliek en iconographie der Christelijke kunst, pp. 549-550. 14 Matth. 25:1. Timmers, Symboliek en iconographie der Christelijke kunst, pp. 242243, 803, Nieuwbarn, Beknopt, kerkelijk handwoordenboek, na p. 30, p. 277. 15 Timmers, Symboliek en iconographie der Christelijke kunst, pp. 487-491, 554. Voor de instelling van de feestdag zie het lemma over Paus Pius V op Wikipedia. 16 Nieuwbarn, Beknopt, kerkelijk handwoordenboek, p. 74. 17 Zie het informatieve lemma ‘Art deco’ op Wikipedia. 18 Hubar, Te Deum laudamus (zoekterm: lettertype). 19 Sociaal Historisch Centrum voor Limburg. “Het SHCL digitaliseert glazeniersarchief Joep Nicolas”, 16 maart 2016. http://bit.ly/2Pxl7el. 20 Doordat de Facebookpagina van Atelier Nicolas opgeheven is en er geen archief bewaard is, is de geplaatste foto van dit ontwerp verdwenen. Het ontwerp zelf kon niet gefotografeerd worden, omdat het bij de restaurateur ligt. Vriendelijke mededeling van Tine Wouters van SHCL. De enig resterende bron is het Word document waarin de auteurs dit item op Facebook hebben opgeslagen. 21 Zie het Word document, vermeld in de vorige noot. 22 Voor meer informatie over Heinrich Oidtman zie het gelijknamige lemma op de Duitse Wikipedia. De Glasmalerei Oidtmann bestaat nog steeds: glasmalerei-oidtman.de. 8
Vogel, Hermann Wilhelm, Die chemischen Wirkungen des Lichts, pp. 247-250. 24 ‘Oidtmann, über Pyrophotographie’, pp. 489–491; vertaald door middel van Google translate. 25 Met dank aan pastoor Henricus Jpt Broers die op Facebook de rechterfiguur identificeerde als pater Andreas Prévot (1840-1913). 26 Kreukels, ‘Sittard-Prevot’. 27 SJC. ‘Onze Leefregel’. 28 Zie noot 5 en Hubar e.a., De genade van de steiger, pp. 131-136, 144-166, 389-408. 29 Vergelijk de glazen van Nicolas & Zonen in het toenmalige van het Laurentiusziekenhuis in Ginneken ( Breda), waar een bijzonder portret in pyrofotografie is opgenomen van een van de belangrijkster begunstigers, Jacqueline de Grez Mahie (1912 ). In 2011 zijn deze in bruikleen gegeven aan de Laurentiuskerk van Ulvenhout door de Stichting Erfgoed de Grez-Mahie Breda. 23
NB Hoewel er vrijwel zeker geen auteursrecht meer berust op het gebruikte beeldmateriaal van Delpher.nl, hebben de auteurs van dit artikel op advies van de Koninklijke Bibliotheek hun best gedaan om de rechthebbenden te achterhalen. Desgewenst kunnen ze zich alsnog melden bij vanhellenberghubar@gmail.com.
21